پاورپوینت تحلیل مسجد جامع میبد یزد

تحلیل مسجد جامع میبد یزد

معرفی شهزستان میبد
برخی از مورخان و باستان شناسان، شهرستان میبد یزد را به دلیل حضور نارین قلعه ی یزد، یکی از کهن ترین مناطق تجمع و سکونت انسان ها در استان یزد می پندارند. آن ها معتقدند این مجموعه ی تاریخی از پیشنه ای چندین هزارساله برخوردار است که همچون دژی مستحکم، مسئولیت برقراری امنیت و آسایش ساکنانش را به عهده داشته است. اثری تاریخی که امروزه با وجود گذشت قرون بسیار، همچنان استوار و باشکوه، با کوله باری از خاطرات تلخ و شیرین گذشتگان، چشم امید به فردای روشن آیندگان دوخته است. در این شهرستان، علاوه بر نارین قلعه ی میبد، عمارات ارزشمند دیگری همچون برج کبوترخان، آتشکده ی حسن آباد، مجموعه ی کاروانی رباط، پیر چراغ و مسجد جامع میبد، به عنوان سندی تاریخی، بخش عظیمی از فرهنگ، تمدن و هویت این خطه از کشور را در بر گرفته اند.

تاریخچه ی مسجد جامع میبد یزد
طبق اظهارات باستان شناسان، مورخان و کارشناسان معماری، به نظر می رسد که مسجد جامع شهرستان میبد، مجموعه عماراتی است متشکل از تعدادی مسجد که با معماری صورت گرفته در هر بخش از آن، می توان با فضاهایی متنوع روبرو شد. سازندگان این اثر تاریخی، پیکر و پایه های نخستین آن را در قرن دوم هجری بنا نهادند. به مرور زمان، معماران و طراحان دوران گذشته، اقدام به ترمیم یا اضافه کردن بخش های مختلف آن کرده تا مسجدی با معماری، ساختار و ترکیب کنونی برای آیندگان به یادگار بماند. از مهم ترین ویژگی های این عمارت ایران کهن، می توان به دوران اوج استفاده از آن اشاره کرد که طبق کاوش های انجام شده توسط باستان شناسان، به قرون هفتم تا نهم هجری قمری باز می گردد. در این زمان، گرم خانه ی مسجد توسط معماری هنرمندان حکومت آل بویه و ایوان و گنبد اصلی آن به وسیله ی استادکاران فرمانروایی آل مظفر (مورخان معتقدند که آغاز حکومت آل مظفر در شهرستان میبد صورت گرفته است)، احداث شده است.

قدیمی ترین ساختارهای به دست آمده در مسجد جامع آثار مسجدی است که با طرحی شبستانی در شمالی ترین بخش مسجد معرف تاریخی در حدود سده دوم هجری می باشد و قابل قیاس با بسیاری از مساجد صدر اسلام در ایران است. قدیمیترین بخش بازمانده این مجموعه ساختمان خشتی و گلی است که به مسجد حسنی معروف می باشد مسجد جامع میبد با شماره ۱۳۴۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

موقعیت
مسجد جامع میبد که معماران و باستان شناسان، آن را مجموعه ای از چندین بنای تاریخی معرفی کرده اند، در استان یزد، شهرستان میبد، بلوار امام و در میدان مرکزی شارستان قدیم این شهرستان احداث شده است. بافت تاریخی میبد بسیار زیبا و دلنشین است. در این بخش از میبد، خانه ها و مسجد جامع در بافت با تناسبات بسیار خوبی  قرار دارد.

مساحت-سبک بنا
این مسجد 3000 مترمربع مساحت دارد که مجموعه ای از مساجد را با گونه های فضایی متنوعی که با طرح های چندگانه مزین شده را در خود جای داده است. مسجد جامع میبد از نوع مساجد ایوان داری است که صحن مرکزی روباز آن از تکرار طاق نما در بدنه ها ساخته شده است. قدمت این مسجد به قرن دوم هجری قمری و اوایل حکومت قاجاریه برمی گردد.

معرفی مسجد
مسجد جامع میبد مجموعهای از چند مسجد است که گونه های فضایی متنوعی را با طرحهای چندگانه عرضه مینمایند . میبد، شهری تاریخی در دل کویر که بسیاری از باستان شناسان قدمت آن را حدود ۷۰۰۰ سال تخمین زده اند.

ریزفضاها مسجد جامع میبد از جمله بناهای عظیم و باشکوه تاریخی است که از بخش هایی مختلفی همچون چند شبستان (شبستان زمستانه، شبستان تابستانه)، گنبدخانه، چندین ورودی، هشتی (گذر از یک فضای تقسیم)، ایوان وسیع و بلند، مسجد حسنعلی و مسجد امام حسن (ع) تشکیل شده است. مسجد کوچک حاج حسنعلی در ضلع شمال شرقی مجوعه واقع شده که دارای صحن طاق نما و شبستانی در شمال است.

مصالح بنای ساختمان مسجد جامع از مصالحی چون خشت و گل ساخته شده است و چندان تنوع مصالح در آن دیده نمی شود. معماران و طراحان مسجد جامع میبد در پوسته بیرونی گنبد، پوسته داخلی ایوان و پیشانی سرپایه های نمای صحن این مسجد از طرح های ساده هندسی زیبا و آجرکاری استفاده کرده اند

بازسازی
از اقداماتی که در ساخت و ساز این عمارت ارزشمند صورت گرفته است، می توان به تغییر طرح فضایی و نقشه ی اولیه ی مسجد جامع اشاره کرد که پس از ایجاد و گسترش تمدن ایرانی طی قرون مختلف شکل گرفته است. پرواضح است که با سیر تحولات اجتماعی و فرهنگی، بسیاری از علوم نیز دچار تغییر و تحولی اساسی شده که معماری ایرانی را نیز شامل می شود. استادکاران و هنرمندان ایران زمین، با در نظر گرفتن شرایط مناسب برای رشد و نمو اصول معماری، با ساخت و ساز و انجام تغییراتی در شکل اولیه ی برخی از آثار برجای مانده از دوران پیشین خود، گامی مهم در این زمینه برداشته اند.

مسجد جامع میبد یزد نیز از این قاعده مستثنی نبوده و بارها مورد مرمت یا تغییر بخشی از بنا قرار گرفته است به گونه ای که نقشه ی اولیه ی مسجد از صورت شبستان به مسجدی گنبدی شکل همراه با ایوان، تغییر یافت و پس از آن به سمت غرب وسعت داده شد

این اقدام باعث شد تا صحن این بنای ارزشمند از فضای بیشتری نسبت به قبل برخوردار شود. همچنین سازندگان و طراحان این مجموعه، مناره های رفیع و قطور را در قسمت پایانی شمال مسجد به آن اضافه کردند. این در حالی است که بسیاری از مورخان، دوران پس از قرن هفتم هجری را، زمان اوج تغییرات ایجاد شده توسط هنرمندان ایران کهن، معرفی می کنند. از دید آن ها، بیشترین و در عین حال اساسی ترین ساخت و ساز که منجر به گسترش و وسعت کنونی مسجد شده است، در دوران پس از قرن هفتم هجری است.

الحاقات مسجد
از جمله بخش های الحاقی مسجد جامع میبد، شبستان امام حسن (ع) است که پیرامون گنبدخانه ی خشتی مسجد و در قسمت شمال غربی مجموعه بنا شده است.  به این ترتیب محدوده ی پشت مناره، به عنوان قسمتی از بخش های سرپوشیده ی مسجد در نظر گرفته شد. همچنین در قسمت غربی مسجد قدیم، مسجد دیگری که از ایوان برخوردار بوده است، به این عمارت اضافه شد که می توان از آن به عنوان بیشترین اقدامات جهت گسترش و ایجاد وسعت در مسجد نام برد. متاسفانه امروزه از این بخش اثری به جای نمانده و تنها تا چند سال گذشته، قسمت هایی از آثار آن در زمینی که اکنون به صورت مسطح و فاقد عمارت است، وجود دارد .. 

در قرن نهم هجری نیز، بازسازی های دیگری در قسمت هایی از مسجد که به دلیل گذشت زمان، دچار آسیب و تخریب شده بود، صورت گرفت که محراب، یکی از بخش های ترمیم شده محسوب می شود. در شبستان، قسمت های قدیمی ، بخشی از مناره ها و صحن مسجد نیز به مرور زمان، تغییرات اساسی انجام شده است. اما می توان دوران حکومت پادشاهان قاجار را به عنوان آخرین اقدامات ساخت و ساز و تعمیرات مسجد جامع میبد به شمار آورد که شبستان زمستانی حاجی رجبعلی در قسمت غربی صحن مسجد و احداث مسجد حاجی حسنعلی در بخش شمال شرقی عمارت، از جمله ی این تغییرات است

معماری مسجد جامع میبد
این عمارت از جمله مسجدهای ایوان دار استان یزد بوده که نقشه و طرح اجرا شده ی اینگونه بناها در این استان بسیار رایج و مرسوم است و در بسیاری از مساجد دیگر استان یزد مشاهده می شود. این مجموعه ی عظیم و باشکوه تاریخی، از مساحتی حدود ۳ هزار متر مربع و بخش هایی همچون گنبدخانه، چند شبستان از جمله شبستان زمستانه (گرمخانه) و شبستان تابستانه، ایوان، چندین ورودی، هشتی، مسجد حسنعلی، مسجد امام حسن (ع) و بخش های دیگری تشکیل شده است. در سطح میانی که درواقع حیاط بنا به شمار می آید، می توان در بدنه های آن طرح طاق نما را که به دفعات تکرار شده است، مشاهده کرد.

ویژگی های معماری
معمار و طراحی هنرمند این اثر کهن، گنبدخانه ی مسجد، شبستان های کناری و نیز ایوان عظیم و رفیع آن را به عنوان مکانی برای استفاده در فصل گرما و مشهور به بخش تابستانه احداث کرده است که در جهت قبله قرار گرفته اند. در قسمت های دیگر مسجد، شبستان های زمستان را که به گرم خانه معروف هستند،تعبیه کرده که از ویژگی های آن می توان به در ورودی اصلی این بخش که از سردر نسبتا رفیعی برخوردار است، اشاره کرد. این بخش از سمت کوچه ی شرقی و با عبور از محوطه ی هشتی، به صحن مسجد منتهی می شود. با گذشت زمان و اضافه کردن بخش هایی به این مجموعه، وسعت آن افزایش یافته و جمعیت بیشتری از مردم را در خود جای می دهد.

مسجد حاجی حسنعلی که از لحاظ وسعت، بسیار کوچک تر از مسجد اصلی ساخته شده است، در بخش شمال شرقی مجموعه مشاهده می شود. این مسجد از شبستانی که به سمت شمال تعبیه شده و به مکانی که امروزه به صورت مخروبه و در قسمت پشت مجموعه قرار دارد، متصل می شود. سازندگان و هنرمندان مسجد جامع میبد، صحنی متشکل از طاق نما را نیز برای این مسجد کوچک در نظر گرفته اند. مسجد دیگری که از آن به مسجد امام حسن (ع) یاد می کنند، در بخش شمال غربی مجموعه قرار گرفته که از گنبدخانه و تعدادی شبستان برخوردار است. طراح این عمارت، در قسمت غرب و شرق دو ردیف شبستان و در بخش شمال، یک ردیف شبستان را تعبیه کرده است. ورودی این مسجد که به مسجد حسنی نیز شهرت دارد، در قسمت شمال شبستان احداث شده است.

مسجدی ایوان دار در سمت غربی مسجد قدیم الحاق گردید که آخرین حد گسترش فضایی بوده که تا چند سال پیش نیز آثار آن در زمین مسطح و خالی فعلی وجود داشت. جهت قبله در فضاهای مربوط به دوره گسترش، نسبت به مسجد قدیمی انحراف دارد . در حدود سده نهم هجری تعمیرات و تغییراتی در بخشهای مختلف پس از آسیب های وارده به بنا صورت گرفته و محراب فعلی جایگزین محراب قدیمی شد؛ تاریخ ۸۶۷ نیز مربوط به همین زمان است . تغییر در طرح صحن مسجد و ساخت شبستان شمالی در جای فضاهای قدیمی و بخشی از مناره ، بعدها در بنا بوجود آمد.

تزیینات
در ساخت قسمت هایی همچون پوسته ی درونی ایوان، پوسته ی بیرونی گنبد و پیشانی سرپایه های نمای صحن، با طرح های ساده و در عین حال زیبای هندسی، آجرکاری شده است. کم ترین آرایه های ایجاد شده در محدوده ی معماری اصیل مسجد مشاهده می شود که می توان به کتیبه ی درب ورودی که از جنس چوب ساخته شده است، اشاره کرد.

بر این کتیبه آیه ای از قرآن کریم و تاریخ ۹۱۳ هجری قمری حک شده است. در پیکره ی درونی محراب نیز بر کتیبه ای از کاشی معرق که در بخش انتهایی گنبدخانه متصل شده است، می توان نام دوازده امام و همچنین تاریخ ۸۶۷ هجری قمری را مشاهده کرد. با توجه به تغییرات و تعمیراتی که در بخش های مختلف ساختمان اولیه ی مسجد جامع میبد صورت گرفته است، جهت قبله نسبت به جهت قبله ی مسجد اولیه دچار انحراف شده است. برخی از کارشناسان معماری و باستان شناسان معتقدند که این مجموعه ی تاریخی باشکوه و ارزشمند از بخش های دیگری همچون کاروانسرا و آب انبار نیز برخوردار بوده که متاسفانه این فضاها امروزه از بین رفته و هیچ اثری از آن ها باقی نمانده است.

در قرن نهم هجری قمری تغییرات و تحولات  زیادی در مسجد جامع میبد رخ داد، به طوری که محراب فعلی مسجد جایگزین میدان قدیمی آن شد و طرح صحن مسجد و ساخت شبستان شمالی نیز در همین دوره در فضاهای قدیمی و بخش از مناره مسجد جامع میبد ساخته شد. بعضی از کارشناسان، معماران و باستان شناسان ایرانی معتقدند که در مجموعه مسجد جامع میبد، بناهای تاریخی و ارزشمند دیگری همچون کاروانسرا و آب انبار بوده که این فضاها با گذشت زمان آسیب دیده اند به طوری که امروزه در بازدید از این مسجد باشکوه اثری از آن ها را نمی بینید.

https://www.kojaro.com/2016/2/11/117166/meybod-main-mosque/
http://yazd.irib.ir/-/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D9%85%DB%8C%D8%A8%D8%AF-%DB%8C%D8%B2%D8%AF
https://www.alaedin.travel/attractions/iran/meybod/jame-mosque-of-meybod/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D9%85%DB%8C%D8%A8%D8%AF
https://seeiran.ir/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D9%85%DB%8C%D8%A8%D8%AF/