موضوع : شهر میبد
نام رشته : معماری
نام درس : تنظیم شرایط محیطی
پیشینه :
این شهر دارای پیشینه ای چندین هزار ساله است این شهر دومین مرکز شهری و تجاری استان یزد محسوب می شودو به واسطه بافت تاریخی ارزشمند خود بیشتر نقاط شهر در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده]. لازم به ذکر است شهرک جهان آباد نیز از عمده ترین مراکز صنعتی این شهر می باشدواین شهرستان با تولید نیمی از کاشی وسرامیک کشور قطب این محصول محسوب می شود. میبد یکی از کانون های اولیه یکجانشینی درایران است که درواحه پهناوریزد واقع شده است. روزگاری درکناردریای ساوه قرار داشته است که از ساوه تا حاجی آباد نمک کشیده شده بود و ساکنان آن ازطریق این دریاچه رفت وآمد می کردند.(تاریخ یزد، جعفری) با توجه به پیداشدن سکه ضرب میبد دردوره ساسانی مشخص می شود که میبد دراواخردوره ساسانی شهری معتبر و با اهمیت بوده است زیرا ازیکصدو یازده شهری که در ایران قبل از اسلام شناسایی شده ازتعداد معدودی ازآنها شرایط ضرب سکه و یا اجازه آن را داشته اند. جعفری، اولین مورخ یزدی قرن هشتم درمورد بنای نارین قلعه حکایت اسطوره ای و افسانه ای عنوان می نمایند که نشانگر آن است که حتی درآن زمان هم عامه و خاص از دیرینه بودن این مکان مطلع بوده اند. وی می گوید که سلیمان نبی نارین قلعه را برای اختفای دفینه وگنج خود ایجاد نمود. نقش نگاره ای که اخیراً درهمین مکان برروی پاره سفال پیدا شده است نشانگرواقعیت های بسیاری است. نقش نیمه انسان – نیمه حیوان حک شده براین سفال شبیه همان نقش نگارهایی است که درتمدن هزاره سوم پیش ازمیلاد عیلامی ها می باشد.
جمعیت:
در آبان ماه 1385 جمعیت شهرستان 74333 نفر بوده است که از این تعداد 58872 نفر ساکن شهر میبد، 10003 نفر ساکن دهستان بفروئیه و 5458 نفر ساکن دهستان شهدا می باشند.
شهر از 3 محله تشکیل شده که هر یک در مجموعه شهر مکان ویژه ای را به خود اختصاص داده است. هر محله میدان و مرکز کوچکی دارد که همگی به سوی راسته بازار و میدان مرکزی و مسجد جامع شهر متمرکز شده اند. دسترسی های اصلی شهر در امتداد دو محور اصلی شمالی – جنوبی و شرقی – غربی با چهار دروازه در ابتدا و انتهای آن میباشد که در میدان مرکزی و مجموعه ی مسجد جامع به هم تلاقی می کنند. مسجد جامع بزرگترین کتانون حیات مذهبی و اجتماعی شهر است. در مسیر و راسته ی اصلی شمالی –جنوبی که حالت بزرگتر و منظم تری دارد ، دکانها قرار گرفته اند. این گذر از دروازه ی جنوبی شروع شده و تا میدان مرکزی و مسجد و پس از آن تا دروازه ی شمالی شهر کشیده شده حکم بازار را داشته و بیشترین رفت و آمد ها و بار ترافیکی شهر روی آن بوده و امروز نیز بعد از احداث خیابان امام در مرحله دوم اهمیت قرار دارد.
جغرافیا و اقلیم شهرستان میبد :
مخوف ترین کویرهای جهان در داخل لگن بزرگ و بسته فلات ایران واقع شده اند، که دشت رسوبی و پر دامنه یزد، یکی از حوضه های شاخص جغرافیایی آن است. گستره این دشت از دامنه های شیرکوه در جنوب آغاز می شود و با شیب ملایمی تا کویر سیاه کوه در شمال، در مسافتی بیش از یکصد کیلومتر ادامه می یابد. شهر میبد در بخش میانی این دشت واقع است. به طور کلی رشته کوههایی که دور تا دور فلات مرکزی را در برگرفته است سبب شده که دامنه های خارجی فلات، از رطوبت بیشتری برخوردار بوده و دامنه های داخلی آن خشک باشد. بنابراین کمبود نزولات جوی و آفتاب داغ آسمان صاف ایران، زندگی تب آلودی را در حاشیه کویر به وجود آورده است. میبد در ۵۴ درجه و ۲ دقیقه و ۱۰ ثانیه طول جغرافیاییو ۳۲ درجه و ۱۴ دقیقه و ۴ ثانیه عرض جغرافیایی واقع بوده و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا ۱۰۳۴ متر می باشد. شهر میبد در شمال غرب شهر یزد ، کنار جاده تهران – بندرعباس و راه آهن تهران به کرمان و در حاشیه کویر مرکزی ایران قرار دارد. اراضی خاوری آن دشت و هموار است و از سوی غرب به کوهپایه و ارتفاعات جنوبی عقدا منتهی می گردد. شهرهای یزد، اشکذر و اردکان به ترتیب همسایگان جنوب شرق، جنوب و شمال این شهرستان هستند. مساحت کل شهر میبد بر اساس طرح هادی، ۵/۱۹ کیلومتر مربع (۱۹۵۲هکتار)می باشد که از این اراضی بخش های کشاورزی و باغات ۲۸۲ هکتار، اراضی مسکونی ۲۶۲ هکتار، موات و بایر ۴۵۲ هکتار است. بررسی میبد و نحوه استقرار آن نشان می دهد که توپوگرافی، آبهای تحت الارضی و استخراج آب (قنات) در شکل گیری شهر نقش مهمی داشته است. میبد در کنار مسیل رودخانه های قدیمی و در جوار راه قدیمی ری به کرمان به صورت مجتمع های زیستی اولیه شکل گرفته است. این شهر بر روی شیب طبیعی که از جنوب به شمال بوده قرار دارد. این شیب به صورتی است که روستای رکن آباد در جنوب شهر حدود ۲۰ متر بلندتر از روستای عشرت آباد در شمال شهر است.
آثار تاریخی میبد :
نارین قلعه :
این بنا به عنوان یکی ازکهنترین بناهای خشت خام در کشور و مهمترین آثار تاریخی پیش از اسلام به شمار می رود . بر اساس تازه ترین کاوشهای باستان شناسی قدمت این بنا به هزاره سوم پیش از میلاد تخمین زده شده است بنای نارین قلعه بر بالای مرتفع ترین پشته گلی شهر به ارتفاع 25 متر و در زمینی به مساحت 4 هکتار صورت گرفته که با اشراف کامل بر شهر از دور به عنوان یک عنصر شاخص دیده می شده است . دیوارهای سنگین تودر تو به همراه چندین فصیل و دربند و برج و باروهایی که این بنا را از پیرامون خود جدا می کند ساختار کالبدی نارین قلعه را تشکیل می دهند . کلیه فضاها ، دیوارها ،برجها و دربندهای مشاهده شده در این بنا مجهز به تیرکشها و روزن ها و جان پناه می باشند که جنبه های تدافعی قلعه را آشکار می سازند . این بنا در اغلب دوره ها به عنوان ارگ حکومتی و گاه به عنوان پناه گاه از آن استفاده می شده است .
کاروانسرای شاه عباسی :
این کاروانسرا که گویا بر جایگاه کاروانسرای قدیمی تری ساخته شده از جمله کاروانسراهای سبک صفوی و یکی از کاملترین کاروانسراهای بین راهی به شمار می رود . این کاروانسرا به شیوه معروف چهار ایوانی و با آجر ساخته شده و به لحاظ برخورداری از فضاهای متنوع و تجهیزات ایمنی قدیم و جریان همیشگی آب و جهات بهداشتی یکی از رباطهای کم نظیر منطقه بوده است .
ساختمان کاروانسرا شامل : ساباط (با پوشش یزدی بندی )، ایوانهای بیرونی ، هشتی ورودی ، حیاط مرکزی ، حوضخانه و مهتابی و چهار هشتی زیبا و فضاهای سرپوشیده ی (سول) شرقی و غربی و جمعاً صد ایوان و اتاق و اجاق برای استفاده کاروانیان بوده است .
یخچال :
چاپارخانه میبد که قدمت آن به دوره قاجار بر می گردد یکی از مراکز عمده پستی و چاپاری قدیم بوده است که در مسیر راه باستانی ری کرمان و در کنار کاروانسرای میبد احداث شده است . ساختمان این بنا به دلیل اینکه مکانی جهت حفظ و نگهداری امانات دولتی و پیامها و نامه های پر اهمیت بوده است به صورت دژ و قلعه ای ساخته شده که دفاع و حفاظت از آن میسرباشد و این اهمیت از برجها ،دیوارهای بلند، روزنه های دیده بانی، تیرکشها و موقعیت خوب دفاعی آن پیداست.این چاپارخانه شامل یک محوطه روباز و دو محوطه سرپوشیده و اتاقهایی مخصوص رئیس چاپارخانه و اقامت پیکها و نگهبانان و نگهداری اسبها می باشد . این بنای خشتی جهت بهره برداری و تبدیل به موزه پست به صورت امانی به اداره کل پست استان یزد واگذار گردیده است.
خانه های مهم شهر :
خانه محمودی
این مجموعه از دو خانه بزرگ و کوچک در «سرقدمگاه » محله فهادان ، نزدیک مسجد چهل محراب واقع شده و به حاجی میرزااحمدعرب تعلق دارد. تزئینات داخلی خانه بزرگ شامل سردر های مقرنس پنج دری، راهرو ها و درها و همچنین گچبری رف ها و جاسازی در آنها است .تزئینات داخلی خانه کوچک شامل اتاق اینه کاری ، نقاشی رنگی دیوارها ، درهای ابزار سازی، گچبری بدنه دیوارهای حیاط و … است تاریخ نقاشی یکی از اتاق ها 1281 هجری است . خانه کوچک این مجموعه را استاد علی اکبر فرزندمرحوم استاد باقر در سال 1298 هجری ساخته است
خانه نواب وکیل
این خانه در تملک میرزا سید محمد رضوی معروف به نواب وکیل که از دودمان نوابان یزد بوده،می باشد.خانه نواب وکیل از جمله خانه های سنتی با معماری خاصی می باشد و در محله فهادان نزدیک به آثار تاریخی منطقه واقع شده است.در حال حاضر واحدی از میراث فرهنگی یزد در این خانه مستقر می باشد.بنای مذکور از دو قسمت اندرونی و بیرونی تشکیل شده است که ورودیهای آن در دو معبر متفاوت می باشد، ضمن این که این دو قسمت در داخل با هم ارتباط دارند.همچنین دارای یک تالار به دهانه ۱۰٫۵ متر می باشد که کمتر در خانه های قدیمی تالاری با این بزرگی دهانه می توان یافت.
تشکر
با تشکر از استاد گرامی سرکار خانم شفیعیان و دوستان که وقت گران قدر خود را برای بنده ی حقیر قرار دادند.
11
پایان
12