تاژکداران نسج و خون
مقدمه
بیماری لیشمانیوز توسط تک یاخته جنس لیشمانیا ایجاد می شود.
انگل تاژکدار مهره داران (به صورت آماستیگوت) و بی مهرگان (به صورت پروماستیگوت)
دارای گونه های متفاوت
بسته به گونه انگل و واکنش میزبان طیف گسترده ای از تظاهرات بالینی مشاهده می شود (لیشمانیوز پوستی، پوستی مخاطی و احشایی).
350 میلیون نفر در دنیا در معرض ابتلا به این بیماری هستند.
تاریخچه
لیشمانیوز پوستی قبل از کشف عامل بیماری شناخته شد.
در قرن سوم زکریای رازی لیشمانیوز پوستی را تحت عنوان زخم بلخ توصیف نمود.
در قرن پنجم بوعلی سینا در کتاب قانون از زخمی بنام خیرونیه یاد میکند که مدتها دوام داشته و در برابر داروهای گوناگون مقاوم بوده است.
در سال 1856، Polak پزشک آلمانی و از اساتید مدرسه دارالفنون تهران شرح جامعی درباره این بیماری نوشته و آن را به دو نوع حاد و مزمن تقسیم کرد.
وجود تک یاخته در بافت برای اولین بار توسط کانینگهام در سال 1885 مشخص شد.
در سال 1904 راجرز برای اولین بار موفق به مشاهده شکل تاژکدار انگل شد.
ونیون در سال 1911 خاطر نشان کرد که پشه فلبوتوم ممکن است ناقل بیماری باشد.
در سال 1912 ویانا داروهای آنتیموآن را برای درمان معرفی کرد.
تاریخچه
طبقه بندی انگل لیشمانیا
آماستیگوت: (در بدن میزبان مهره دار)
به اندازه 5-2 میکرون
داخل فاگوسیتیک به خصوص ماکروفاژ
هسته مشخص و یک کینتوپلاست
پروماستیگوت: (در بدن میزبان بی مهره و محیط کشت)
تاژک دار، دراز و دوکی شکل
به اندازه 20-14 میکرون
مورفولوژی
آماستیگوت
پروماستیگوت
آماستیگوت
Amastigote
پروماستیگوت
Promastigote
میزبان ناقل
پشه های خاکی از جنس فلبوتوموس و در آمریکا جنس لوتزومیا
میزبان مخزن انگل
انسان سگ و بعضی پستانداران مانند ژربیل و جوندگان
فلبوتوموس
پشه فلبوتوموس
پشه خاکی، ناقل انگل لیشمانیا
پشه خاکی، ناقل انگل لیشمانیا
سیکل زندگی انگل لیشمانیا
لیشمانیوز پوستی یا سالک: (عامل لیشمانیا تروپیکا، ماژور و مجموعه لیشمانیا مکزیکانا
مخاطی- جلدی: عامل مجموعه لیشمانیا برازیلینسیس
احشایی: مجموعه لیشمانیا دونوانی
اشکال بالینی لیشمانیازیس و گونه های مولد آن
نام بیماری: سالک، زخم شرقی، لیشمانیازیس دنیای قدیم، لیشمانیازیس جلدی
عامل آن
1- لیشمانیا تروپیکا:
عامل نوع شهری یا خشک در نواحی مدیترانه ای، ترکمنستان، آذربایجان، افغانستان، هند و ایران
بیماری مزمن، سیر آن حدود یکسال و زخم خشک و پوسته دارو دیر زخم شونده
میزبان طبیعی سگ و ناقل آن فلبوتوموس سرجانتی
2- لیشمانیا ماژور
عامل نوع روستایی یا مرطوب در ازبکستان، قزاقستان، ایران، سوریه، فلسطین اشغالی،اردن وآفریقا
عامل لیشمانیازیس جلدی حاد، سیر آن حدود 6-3 ماهه
ایجاد ضایعات مرطوب و زود زخم شونده و
مخزن ژربیل و سایر جوندگان و ناقل فلبوتوموس پاپاتاسی
3- لیشمانیا اتیوپیکا
عامل لیشمانیازیس جلدی مزمن در اتیوپی و زخم خشک و پوسته دارو دیر زخم شونده
مخزن جونده ای به نام راک هیراکس و ناقل فلبوتوموس لانگیپس
انواع لیشمانیوز جلدی
توجه به علائم بالینی
نمونه برداری از اطراف زخم و مشاهده اجسام لیشمن در ماکروفاژها
کشت مواد آسپیره شده در محیط کشت NNN
تزریق مواد آسپیره شده از زخم به حیوان حساس
آزمایش جلدی مونته نگرو
کنترل و پیشگیری
کنترل پشه با سم پاشی و محافظت فردی
واکسیناسیون با تزریق سرم افراد ایمن به افراد در معرض خطر
لیشمانیزاسیون با تزریق عمدی انگل زنده به بازو
درمان
خود به خودی
تمیز و پوشیده نگه داشتن زخم
استیبوگلوکونات سدیم
تشخیص
کانونهای اصلی لیشمانیوز جلدی شهری در ایران شهرهای تهران ، شیراز ، مشهد ، نیشابور ، سبزوار و کرمان ، ساوه و بم می باشند.
کانونهای لیشمانیوز جلدی روستایی در ایران را می توان به سه گروه تقسیم کرد:
1 ) کانونهای مرکزی و شمال شرقی : این کانونها اصفهان تا بادرود نطنز ، سرخس، لطف آباد ، ترکمن صحرا ، اسفراین ، جوین ، سبزوار ، بکران و جاجرم شاهرود ، اردکان و ابرقوی یزد ، نیر یز و بعضی کانونهای کوچک دیگر را شامل می شود.
2 ) کانونهای جنوب غربی و جنوب : این کانونها دشت های ایلام و خوزستان (یعنی مناطق مرز جنوبی ایران و عراق از سرپل ذهاب به جنوب ، فکه ، موسیان ،عین خوش ، مهران ، دهلران ، دشت عباس ، دزفول ، اهواز و مناطق دیگر ) و بعضی دشتهای ساحلی منطقه بوشهر و هرمز گان را در بر می گیرد.
3) کانون جنوب شرقی بلوچستان : این کانون منطقه دشتیاری بلوچستان را در بر می گیرد که از مرز ایران و پاکستان تا شهرهای چابهار و کنارک ادامه دارد و در واقع ادامه کانونی است که بخشی از آن در بلوچستان پاکستان قراردارد .
اپیدمیولوژی بیماری سالک در ایران
نام بیماری: لیشمانیازیس مخاطی-جلدی، اسپوندیا، اوتا و زخم چیکلرو
بیماری در آمریکای جنوبی به همین دلیل به لیشمانیازیس امریکایی هم معروف است.
بیماری در جوندگان کوچک و انسان میزبان تصادفی
ناقل آن فلبوتوموس از جنس سرژانتی
عامل بیماری مجموعه لیشمانیا مکزیکانا و مجموعه لیشمانیا برازیلینسیس
بیماری شبیه سالک گاهی همراه ضایعات مخاطی
زخم چیکلرو در گوش توسط لیشمانیا مکزیکانا و دارای سیر مزمن
لیشمانیا مکزیکانا گاهی به صورت جلدی منتشر دیده میباشد.
لیشمانیای مخاطی- جلدی
نام بیماری: لیشمانیازیس احشایی، اسپوندیا، کالازار یا بیماری سیاه
بیماری در آمریکای جنوبی به همین دلیل به لیشمانیازیس امریکایی هم معروف است.
مجموعه لیشمانیا دونوانی دارای سه گونه مهم: لیشمانیا دونوانی، لیشمانیا اینفانتوم و شاگاسی
برخلاف لیشمانیازیس جلدی و جلدی مخاطی در تمام قسمتهای بدن میتواند حضور داشته باشد.
لیشمانیا دونوانی
عامل کالازار هندی، انتشار در هند، پاکستان، تایلند و چین و بعضی کشورهای آفریقا
مخزن انسان، جوندگان و سگ و ناقل آن فلبوتوموس
لیشمانیا اینفانتوم
عامل لیشمانیوز احشایی مدیترانه ای و عمتا در کودکان و در کشورهایمدیترانه ای، آفریقا، آسیا مانند ایران و اروپا مانند رومانی و مجارستان
مخزن سگ و سگ سانان(شغال و روباه) و ناقل آن فلبوتوموس
لیشمانیا شاگاسی
عامل لیشمانیوز احشایی در قاره آمریکا
مخزن سگ و روباه و گربه و ناقل آن پشه های لوتزومیا (بیماری در کودکان شایعتر)
لیشمانیا دونوانی
دوره نهفته از 2هفته تا 18 ماه و دارای شروع تدریجی
گاهی پاپول در محل گزش
تورم شکم به علت بزرگ شدن طحال و کبد
احساس کسالت ، تبهای مداوم، متناوب یا بازگشت پذیر
کمخونی و کاهش وزن پیش رونده
آسیت در مراحل پیشرفته
کالازار یعنی تب سیاه که در نوع هندی پوست تیره میشود.
گاهی در لیشمانیوز احشایی ضایعات پوستی با عنوان PKDL
نشانه شناسی
آلوده شدن سیستم رتیکولو اندوتلیال تمام بدن
بزرگ شدن دو عضو کبد و طحال به ذلیل درگیری سیستم رتیکولو اندوتلیال
گرفتاری مغز استخوان کم خونی و کاهش گلبولهای سفید
افزایش گاماگلوبولین های سرم
بیماری پیش رونده و در صورت عدم درمان در 95-75 درصد موارد منجر به مرگ
تشخیص
اقامت در مراحل اندمیک
نشانه های بالینی مانند بزرگ شدن طحال و کبد، تبهای مداوم، متناوب یا بازگشت پذیر
مشاهده اشکال آماستیگوت در پونکسیون طحال، مغز استخوان و غدد لنفاوی
مشاهده اشکال پروماستیگوت در محیط کشت
آزمایش سرولوژیک از جمله IFAT و ELISA
آسیب شناسی
رژیم غذایی مناسب
انتقال خون در موارد شدید
استیبو گلوکونات سدیم
تجویز آنتی بیوتیک برای عفونتهای ثانویه
درمان
پایان