اشکانیان
فرهنگ ، هنر و هویت ایرانی اسلامی
تاریخ شهر های ایرانی اسلامی
معرفی اجمالی
قلمرو اشکانیان
شهرهای دوران اشکانی
در پلان شهرها آثاری از شهرسازی سلوکی را میتوان دید
شباهت زیادی به شهرهای آسیای میانه دارند
باتوسعه شهر از قدرت سیاسی اشکانیان کاسته میشد و به مکانی مانند دژ برای دفاع تبدیل میشد
طرح عمومی شهرها دایره ای است که از شهرسازی آسیای غربی اقتباس شده
شهر ها عموما منطقه نظامی است که با پیشرفت تبدیل به شهر شده
اکثر شهر ها یونانی مبدا و یونانی نشین بودند
بسیاری شهرها رشد و توسعه یافتند و بسیاری هم بعد ها به ویرانه تبدیل شدند
نقشه ی
شهر
مرو
در دوران
پارتی
هنر شهرسازی کهن پارتی
شهرهای اشکانی شامل
موارد زیربوده:
شهر یا قلعه با نقشه ی مدور
شهر یا قلعه با نقشه مستطیل
شهر یا قلعه با نقشه ی مربع
شهر یا قلعه با نقشه ی بیضی
شهر یا قلعه با نقشه ی چند ضلعی
نامنظم
اغلب این قلعه ها و شهر ها
دارای موارد زیر اند:
2دیوار با حصار داخلی و خارجی
خندقی بین دو دیوار
دژ در گوشه یا وسط شهر
دروازه ی ورودی در یک گوشه شهر
به طور کلی شهررا میتوان
به 3 قسمت تقسیم کرد:
دژ در قسمت مرتع شهر
خانه های اعیان نشین
استقرار جامعه ی کشاورزی
ساختار کالبدی شهر در دوره ی پارتی
مراکز اقتصادی که همان راسته ی بازار و صنعت گران بوده در مسیری منتهی به دروازه قرار داشته است.
4عنصر نوظهور دوره ی اشکانی
1- گنبد
2- ساختمان اتاق دار
3- ایوان
4- طاق
به عنوان فضایی نیمه باز ، ارتباط میان محیط
بسته ی داخل و فضای باز خارج را فراهم می کند
علل پیدایش آن : پس از تشکیل شاهنشاهی بناهای مجلل زیادی برپا شد.
و با توجه به شرایط اقلیمی و در دسترس نبودن چوب های بلند و محکم
احداث طاق رواج یافت.
{
{
فیروزآباد (گور)
دارای حصاری عظیم
دارای 4 دروازه اصلی
{
1- باب مهر
۲- باب بهرام
۳ـ باب هرمز
4ـ باب اردشیر
شرق
غرب
شمال
جنوب
کشف دروازه تخت نشین که شباهت زیادی به سردر های
تخت جمشید دارد
منار شهر گور:
به عنوان سمبل قدرت پادشاه
جهت دایره درآوردن وساختن شهر
محل ارتباط با قلعه دخترجهت اطلاع از حملات دشمن
محل نیایش
دیدنی های شهر: کاخ ساسانی
برج آتشکده
قلعه دختر
در وسط شهر- 4گوش
با مصالح سنگ و گچ- ارتفاع 30 متر-
قلعه دختر
منار شهر گور
دارابگرد (دارابجرد)
در ردیف اولین شهر های دایره ای فلات ایران
طرح مدور شهر اقتباس از آسیای غرب
دارای خندقی پیرامون شهر
دیوارشهر به طول k.m6 وارتفاع m10
دروازه ها
در دامنه ی قله شاه نشین:
آثار غاری مصنوعی برای نگهداری زندانیان
یا ذخیره آب یا کالاهای ضروری
ازدهانه ی غار تا کف آن m1/5 ارتفاع بدون هیچ پلکانی
{
دروازه اصلی
دروازه فرعی
{
شرقی :
به سمت راه آتشکده
غربی :
تماس و ارتباط با خارج
شمال :
ورود آب مشروب
جنوبی :
خروج آب زائد
{
پل های متحرک جلوی دروازه ها در
هنگام شب و حمله ی دشمن برچیده میشده
تیسفون
پایتخت زمستانی اشکانیان
واقع در عراق امروزی
دارای بارویی دایره ای به قطرk.m3 و برج هایی در فاصله k.m38 آن
اردوگاهی مستحکم در برابر روم
اطراف باروها دارای آثاری چون گرمابه ی هلنی و قصر تیسفون
کلان شهر تیسفون علاوه بر داشتن کاخ هاوخزانه مرکز بارگانی نیز است
میدان اعدام
محل تلاقی راه های بازرگانی و در نتیجه انباشت ثروت
جاده ابریشم از چین شروع و به تیسفون منتهی می شود
راهی بازرگانی از سوریه آغاز، از تیسفون عبور و به
چین منتهی می شود
بازار یونجه فروشان
مانند شهر نسا شامل قلعه،شارستان وسیع با بازار و معابد
تاق کسری
نیسا (نسا)
نیسا جدید :
هسته ی اصلی شهر
به شکل کثیرالاضلاع نا منظم
در گوشه ی دیوار های شهر برج های 4گوشی
درون شهر، محله های مسکونی، عمارت ،
آرامگاه ،ساختمان های دینی و عمومی
ارگی بالای تپه جنوبی حاوی انبار غله و عمارات مسکونی
دور ارگ زمین های کشاورزی
نیسا قدیم:
ارگی در جنوب شرقی بر روی تپه ای سنگی
با ارزش ترین اثر کشف شده در این شهر:
آرامگاه بزرگان اشکانی درون ساختمانی مربع شکل.
هر فرد را درون اتاقی دفن و اتاق را پر از اجناس
باارزش میکردند و دراتاق را برای همیشه می بستند
گنجینه ی تاریخی قلعه ی نیسا در ترکمنستان
منابع
ایران از آغاز تا اسلام – گریشمن
از شار تا شهر – دکتر سید محسن حبیبی
مجله همشهری – 23فروردین 88
مجله اینترنتی برترین ها – 18 تیر 93
روزنامه تقویم مسکن – اسفند 1389
فرهنگ
عصری مبتنی بر روش و منش پهلوانی پهلوان پرثو (parthav) پارت
هویت
اصالت
اشکانیان پس از یک دوره تهاجم نظامی ( به سرکردگی اسکندر) اینک در معرض تهاجم فرهنگی یونانیان بودند
اما به رهبری پادشاهان اشکانی به خوبی و ملی خویش را پاس داشتند
چه بسا به واسطه ی چنین کشمکش هایی فرهنگ و هنر خود را آراسته تر و آزموده تر کردند
فرهنگ
در بستر فرهنگ غنی اشکانی ، داستان های عاشقانه بسیاری از جمله << ویس و رامین >> و
<<بیژن و منیژه >> پدیدار گشته
این حاصل تلیفیق طبع هنری و رزمی اشکانیان است که در آن ها بزم خواهی و دلدادگی ها اشرافیانه ویژه ی فرهنگ <<رزمی و بزمی >> اشکانی به خوبی بازتاب یافته
شکل گیری شخصیت نهایی رستم و
آرش کمان گیردر این زمان بوده است
آداب و رسوم
در اسب سواری و تیر اندازی ماهر بودند
شیرین ترین تفریح : شکار و چوگان
علاقه ی زیادی به جشن و ضیافت و همچنین موسیقی داشتند
علاقه ی اشکانیان به رزم و بزم که ریشه در خصلت آریایی-زردشتی این دودمان داشت؛به خوبی در فرهنگ و هنر آن دوران بازتاب یافته
آرایش و پوشش
لباس عمومی پارت ها همانی بوده که در پلکان شرقی آپادانا ، اعضای هیئت نمایندگی پارت ها بر تن دارند
پوشش زنان :
2 پیراهن بر روی یکدیگر. به این صورت که پیراهن نخست گشاد و پرچین
و بلندی آن تا روی زمین وطول پیراهن دوم معمولا تا روی زانو
پوشش مردان
نیم تنه گشاد با شلواری کیسه مانند
در تحقیقات به دست آمده در گور های دوره ی اشکانی؛ نشان می دهد که از پارچه های پنبه ای هم استفاده میشده.
کاخ آپادانا
زبان
در شهر های یونانی زبان اصلی مردم یونانی بود
اگر ایرانیان به زبان یونانی آشنا بودند ،امروزه ذخیره ی ما از زبان یونانی به چند واژه ی اقتصادی همچون :
درهم (دراخما) ،دینار (دیناروس) و سیم (نقره) محدود نمیشد
تا قبل از اشکانیان هیچ نشانی از خط و زبان ایرانی یافت نمیشد
این زمان به در مطالعات تاریخی زبان شناسی معروف است
در زمان اشکانیان خط پهلوی اشکانی پایه ریزه میشود
که دنباله ی پارسی باستانی است که هخامنشیان از آن استفاده می کردند.
دوره ی تاریک
دین و مذهب
اشکانیان در زمینه مذهب و قومیت همواره سیاست تسامح را پیش میگرفت
بنابر این برای پذیرش تمایلات و نهضت های فرهنگی مختلف آمادگی داشت
بیشتر مردم دین زردشتی داشتند
ولی همانند زمان هخامنشیان ، فرمانروایان اشکانی مردم را در انتخاب دین آزاد گذاشته بودند
حضرت عیسی مسیح در دوران پادشاهی فرهاد پنجم زاده شد ؛
اما در زمان پادشاهی اردوان سوم دین مسیحیت رواج یافت
هنر
گریشمن هنر پارت را به 3 دسته تقسیم میکند:
یونانی-مآبی
ایرانی-یونانی
ایرانی
ترکیبی بین هنر ایران و یونان به وجود آمد؛و سرانجام عنصر هنری ایران راه خود را بازیافت.
گریشمن
اشکانیان با اعطای خود مختاری به حکام خود سعی داشتند نامداری فرهنگی و هنری را در ابعاد وسیعی به وجود آورده و خود نیز در جریانات فرهنگی هنری حضور فعال داشته باشند
بدین ترتیب امکان پیشرفت های محلی بدون دخالت دولت به وجود آمد
به طور مثال: پادشاهان اشکانی فرهنگ هلنی را به عنوان بستری برای ارتباط جهانی پذیرفته بودند
این موضوع از روی سکه های اشکانی آشکار میشود
هنر
این وضع در زمان بلاش تغییر یافت و نوشته های یونانی جای خود را به خط آرامی پهلوی دادو نقش سکه ها تغییر یافت چنانکه نقش کماندار تبدیل به آتشدان شد
در دوره ی اشکانی توجه اندکی که از زمان هخامنشیان به تزئیین دیوار های بیرونی آغاز شده بود رونق گرفت
در این دوره همچنین با هنر های جدیدی در معماری مواجه هستیم از جمله :
استفاده از آسمانه های قوسی و گنبد خانه ها که تا دوره ی قاجار نیز در معماری مرسوم بوده
نقش های یونانی و دایره های مماس بر هم با عناصر دندانه دار
حجاری و تصاویر برجسته ( تا قبل از دوره اشکانی به ندرت با تصویر زن روبه به رو هستیم،
اما در نقاشی های کوه خواجه تصویر زن نیز به چشم میخورد )
مجسمه سازی
فلز کاری
هنر
با وجود اینکه اشکانیان 600سال حکومت کردند اما آثار باقی مانده از آن ها کم است
دلایل:
نابودی یادمان ها در طول زمان
موقعیت سیاسی- تاریخی ساسانیان باعث شد ساسانیان آثار اشکانیان را نادیده بگیرند
عمده ی آثار معماری – هنری اشکانی در حل حاضر در کشور عراق و سوریه واقع شده
از جمله : مجموعه بناهای آشور و هترا
در ایران : شهر 100دروازه در دامغان ، کوه خواجه سیستان ، مسجد سلیمان
و آثاری در شمال قصر شیرین
هنر
کوه خواجه سیستان
منابع
پیشاهنگ،حسنعلی،تاریخ ایران برای نوجوانان،تهران:نشر صادق
کیانی،داریوش،مقاله ی ریشه های ادبیات رزمی و بزمی در ایران
گریشمن ،تاریخ هنر
تفضلی،احمد،تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام،انتشارات سخن،1377
باقری،مهری(1387)تاریخ زبان فارسی،تهران:نشر قطره
وبلاگ سرزمین اهورایی
شهربراز(1389.5.23)،هویت اشکانیان(1389.6.25)،http://ariobarzan.blogfa.com