تاثیر ورزش بر دیابت
مقدمه
افزایش قند خون یا دیابت یکی از اصلی ترین دلایل مرگ در انسان ها شناخته شده است.این بیماری در کنار سرطان، بیماریهای تنفسی و بیماریهای قلبی و عروقی هفتاد درصد از مرگ و میر های جهان را تشکیل می دهند.
افرادی که چاق هستند و زندگی کم تحرک دارند یا در میان بـستگان آنهـا افراد دیابتی مشاهده می شوند، در معرض خطر ابتلا به دیابت هستند. تغییر سبک زندگی شامل رعایت برنامه غذایی و انجام فعالیـت هـای بدنی منظم و مستمر از بروز دیابت در این افراد جلوگیری کرده و یا حداقل آن را به تاخیر می اندازد.
انتخاب ورزش مناسب
شکل های مختلف ورزش تاثیرات متنوعی را روی واکنش قند خون به خصوص در بیمارانی که انسولین مصرف می کنند، دارد.
برای اشخاص مبتلا به دیابت، نوعی از تمرینات هوازی و غیر هوازی انجام می شود که اثر مهمی روی واکنش قند خون در طی فعالیت دارد.
برای تمرینات طولانی مانند دو ماراتن، ورزشکاران دیابتی باید میزان مصرف انسولین خود را کاهش دهند به علت اینکه افزایش مصرف کربوهیدرات به وسیله شخص برای جبران گلوکز در طی فعالیت کافی نمی باشد. دانشگاه امریکایی طب ورزشی توصیه میکند که همه افراد دیابتی فعالیت بدنی هوازی را حداقل سه تا پنج روز در هفته و به مدت 20 تا60 دقیقه انجام دهند.
اشخاص مبتلا به دیابت می توانند بیاموزند که چگونه گلوکز خون را در حین تمرین کنترل نمایند. استفاده از رژیم غذایی متعادل و خاص در قبل، حین و بعد از تمرین یک مرحله آزمون و خطا برای هر فعالیت جدید است.
پزشکان باید سطح گلوکز ورزشکاران دیابتی را در قبل، بعد و حین تمرین اندازه گیری نمایند. همچنین آنها باید این افراد را در انتخاب یک تمرین مناسب کمک کنند و واکنش آنها را به فعالیتهای جدید یا معمولی از نظر نوع، مدت و شدت فعالیت، میزان مصرف انسولین، کربوهیدرات و مدت تمرین پیش بینی نماید.
در تمام تمرینات باید به صورت عاقلانه کربوهیدرات را مصرف نموده و از ایجاد کاهش قند خون در حین تمرین جلوگیری به عمل آید. اگرچه تمرینات عمومی میتواند مفید باشد اما پزشکان در قبال بیماران در اصلاح رژیم غذایی و مصرف انسولین نقش کمک کننده ای را دارد به علت اینکه این روش ها نیازمند توجه به احتیاجات فرد است.
ورزش و دیابت نوع 1
افراد مبتلا به دیابت نوع 1 می توانند درتمام سطوح فعالیت ورزشی از آماتور تا حرفه ای شرکت کنند، البته به شرط اینکه دچار عوارض دیابت نشده باشند و کنترل قند خونشان در حد قابل قبولی باشد. تنظیم مقدار انسولین تزریقی و غذای مصرفی براساس شدت و زمان انجام فعالیت ورزشی مهمترین اصل در انجام ورزش در دیابت نوع 1 است و جایگاه مهمی در کنترل آن دارد. انجام آزمایش قند خون جهت اطلاع از چگونگی پاسخ بدن به ورزش نیز از اهمیت اساسی برخوردار است و باعث افزایش کارآیی و جلوگیری از حملات هیپوگلیسیمی می گردد .
بیماران دیابتی نوع 1 بدون عارضه و با یک کنترل مناسب می توانند در همه گونه فعالیتهای ورزشی اعم از تفریحی و حرفه ای شرکت نمایند. ولی برخی محدودیتها برای بیمارانی که به عوارض مزمن بیماری مبتلا هستند وجود دارد. یکسری معاینات کامل قبل از ورزش برای یافتن این عوارض لازم است. با این حال همه بیماران دیابتی باید برای شرکت در فعالیت ورزشی تشویق شوند.
برای پیشگیری از عوارض حاد ورزش در بیماران دیابتی از قبیل هیپوگلیسمی یا هیپرگلیسمی، بیماران دیابتی نیز نیاز به تعدیل وضعیت تغذیه ای و میزان انسولین دریافتی دارند. بسته به نوع وخصوصیات ورزش، عوامل محیطی و سطح قند خون قبل از ورزش، ورزش کار دیابتی نیاز به دریافت مقداری کربوهیدرات قبل، در طی و بعد از ورزش دارد. همچنین اگر ورزش بیش از سی دقیقه طول می کشد، انسولین تجویز شده باید به میزان 14 تا 50 درصد کاهش یابد.
هر ورزشکار بسته به توصیه های علمی پزشک خود و با کمک وی باید به تعدیل وضعیت تغذیه ای و انسولین دریافتی متناسب با تداخل ورزش با میزان قند خون بپردازد. این هدف ممکن است با آزمون و خطای مکرر همراه باشد. ورزش، نیاز به دارو و انسولین را کاهش می دهد.
براساس مطالعات گسترده در سال 2001 تحت عنوان “برنامه پیشگیری از دیابت”، نشان داده شد ورزش میتواند روند پیشرفت منجر به دیابت نوع 2 را کندتر سازد. با ورزش ملایم آغاز کنید، سعی نکنید در روز اول، فعالیت خود را با دوی ماراتن شروع کنید. برای شما یک پیاده روی کوتاه به مدت 15 دقیقه 2 روز در هفته یا حتی پیاده روی کوتاه مناسب است.
اگر برای مدت فعالیتی نداشته اید همین فعالیت کم نیز بیش از حد تصورتان مفید خواهد بود. البته، اگر شیوه زندگی خود را تغییر دهید و ورزش را شروع کنید باید با پزشک خود مشورت نمایید تا او با دقت نظر بیشتری در مورد نوع دارو و درمان دیابت شما تصمیم گیری کند.
ورزش و دیابت نوع 2
گستردن زمینه های ورزشی برای کودکان، خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را که جوانان آمریکایی به شدت در معرض هجوم آن قرار دارند، کاهش می دهد. ورزش همچنین خطر ابتلا به دیگر شرایط بیماریهای مزمن را در جوانان و بزرگسالان کاهش می دهد. براساس بررسی های مرکز کنترل و پیشگیری دیابت؛ ورزش افسردگی را نیز در جوانان کاهش می دهد و ضمن افزایش اعتماد به نفس،به ایشان احساس اجتماعی بودن می بخشد. این نوع دفاع در مقابل احساس بیم و نگرانی دوره جوانی می تواند با ارزش تر از درمان آکنه (جوش صورت) باشد.
اثرات مثبت ورزش در دیابت نوع 2 متعددند. تحقیقات جدید بر این امر تاکید می کنند که ورزش منظم در دراز مدت نه تنها باعث بهبود کنترل دیابت نوع 2 خواهد شد. بلکه حتی قادر است تا از بروز آن در افراد در معرض خطر هم جلوگیری کند.
نکته مهم دیگر در مورد نقش ورزش در کنترلدیابت نوع 2 اهمیت شروع زود هنگام آن است. در واقع هر چه قدر ورزش در مراحل اولیه دیابت و قبل از اینکه نیاز به دارو در شخص مبتلا پیدا شود شروع گردد، اثرات آن در بهبود کنترل دیابت بیشتر خواهد بود
کنترل بهتر قند خون
یکی از علل عمده افزایش قند خون در دیابت نوع 2 مقاومت نسبت به عملکرد انسولین در بدن است. ورزش با کم کردن این مقاومت و افزایش اثر انسولین در بدن (یعنی افزایش ورود گلوکز به داخل سلولهای بدن مخصوصا سلولهای عضلانی) باعث کاهش قند خون می شود.
کاهش چربی
مطالعات زیادی نشان داده اند که ورزش منظم در کاهش چربی خون خصوصا تری گلیسیرید بسیار موثر است. همچنین کلسترول خوب بدن را هم به خوبی بالا می برد.
درمان چاقی و افزایش وزن
فعالیت منظم ورزشی در صورت همراهی با رژیم غذایی مناسب نقش بسیار مهمی در کاهش وزن و سپس حفظ وزن موجود و جلوگیری از بروز مجدد چاقی بر عهده دارد . ورزش در درمان دیابت بسیار موثر است، زیرا نه تنها باعث پایین آوردن قند خون و کاهش مقاومت بدن به انسولین می شود، بلکه خطر بیماری های قلبی عروقی و نیاز به دارو در دیابت نوع 2(دیابت غیر وابسته به انسولین)را کاهش می دهد.
هنگامی که یک فرد غیر دیابتی ورزش می کند، سطح انسولین خون، تحت تاثیر افزایش هورمون های ضدانسولین (خصوصاً گلوکاگون) کاهش می یابد. به این ترتیب، افزایش مصرف گلوکز توسط ماهیچه، با افزایش تولید گلوکز توسط کبد مطابقت می یابد. برای جلوگیری از افت قند خون در افراد دیابتی، باید غذای بیشتری قبل از ورزش، در حین یا بعد از آن مصرف کرد و یا دوز انسولین را با افزایش فعالیت ورزشی کاهش داد.
در افراد دیابتی که انسولین یا داروهای کاهنده قند خون مصرف می کنند، هیپوگلیسمی (کاهش 1 قند خون) مشکلی است که با ورزش پیش می آید. این هیپوگلیسمی بیشتر بعد از ورزش اتفاق می افتد، زیرا بعد از ورزش، کبد و ماهیچه نیاز به استفاده از گلوکز برای بازسازی گلیکوژن دارد که این بازسازی 30 -24 ساعت طول می کشد.
برای جلوگیری از این افت قند خون یا باید غذای بیشتری قبل از ورزش یا در حین یا بعد از آن مصرف کرد و یا دوز انسولین را با افزایش فعالیت ورزشی کاهش داد. از طرفی اگر در حالی که قند خون بیشتر از 300-250 میلی گرم در دسی لیتر است، ورزش شروع شود، هیپوگلیسمی و کتوز در اثر کمبود انسولین رخ می دهد، در این حالت ورزش باید متوقف شود.
خطرات ورزش در افراد دیابتی
پایین افتادن قند خون وقتی برنامه ی ورزشی بسیار طولانی مدت یا شدیدتر از حد مجاز باشد، ممکن است سبب افزایش اثر انسولین تزریقی یا داروی خوراکی کنترل قند خون گردد و به این ترتیب، باعث کاهش بیش ازحد قند خون شود که با علایمی مثل ضعف، سرگیجه، تعریق، رنگ پریدگی و حتی اختلال هوشیاری همراه است که درمان آن نوشیدن مایعات غنی از قند مثل آب پرتقال (که به آن شکر اضافه شده باشد)، آب قند و… است، در عین حال باید برای کنترل این وضعیت فورا به پزشک مربوطه مراجعه کرد.
بنابراین به تمام افراد دیابتی توصیه می شود، موقع فعالیت ورزشی مقداری نوشیدنی شیرین در دسترس داشته باشند. برخی عوارض دیابت مثل نارسایی کلیوی، آسیب به شبکیه ی چشم، آسیب به اعصاب محیطی… ممکن است با فعالیت های نامناسب بدنی (از لحاظ شدت یا مدت ورزش) تشدید شود، بنابراین قبل از شروع ورزش با پزشک خودتان مشورت کنید.
توصیه های زیر می تواند به بیماران دیابتی کمک کند تا حین ورزش خطرات کمتری را متحمل شوند:
تا زمانی که قند خون شما به طور مناسب تحت کنترل قرار نگرفته است، فعالیت های ورزشی سنگین را انجام ندهید و حتماً قبل از شروع ورزش مورد علاقه تان، با پزشک خود مشورت کنید تا تناسب آن رشته ی ورزشی با وضعیت جسمانی و بالینی شما مورد تایید قرار گیرد.
تحت راهنمایی های گروه پزشکی، یاد بگیرید که مقدار انسولین (و یا داروهای خوراکی کنترل قند خون) را بسته به مقدار غذایی که می خورید و میزان فعالیتی که دارید، تنظیم کنید؛ به عنوان مثال اگر قرار است ورزش سنگینی را انجام دهید، ممکن است لازم باشد تا غذای بیشتر بخورید، ولی در عین حال مقدار انسولین کمتری را تزریق کنید.
در صورتی که برای کنترل دیابت، از انسولین استفاده می کنید، سعی کنید محل تزریق شما در مناطقی از بدن تان باشد که کمتر تحت فعالیت قرار می گیرند؛ به طور مثال در بازی فوتبال یا بسکتبال، منطقه شکم بهتر از ناحیه ی ران ها یا بازوها است.
منابع
کردی رامین, ربانی علی، ورزش و دیابت نوع 1 :ملاحظات و توصیه ها، مجله بیماریهای .62-52:(1)17 ؛1386 بهار ایران کودکان ·
Bruce Agnew, Former news editor of the Journal of NIH Research is a Science, Writer and Editor in Bethesda. MD Diabetes Forecast, March 2005 .Institute of Medicine( IOM) ·
Sheri R, Colberg. David P, Swain. Exercise and Diabetes Control. The physical and sports medicine- vol. 28-NO.4(2000)
با تشکر فراوان از توجه شما عزیزان