بررسی معماری معماری عمارت مسعودیه
موقعیت- قدمت بنا- معمار- مساحت
باغ عمارت مسعودیه مربوط به دوران قاجار در میدان بهارستان تهران به دستور مسعود میرزا، ملقب به ظل السلطان، فرزند ناصرالدین شاه، در سال 1295 ق، بنا شده است. نام این عمارت نیز از نام مسعود میرزا به مسعودیه شهرت یافته است و معمار آن "استاد شهبان معمار باشی" است. وسعت زمین این عمارت حدود 4000 مترمربع و که دارای خصوصیات باغ های ایرانی بوده و با نقش مایه ها و عناصری از معماری فرنگی مزین شده است.
ریزفضاها- عنصر منحصر به فرد بنا
این مجموعه ی تاریخی شامل ۵ عمارت دیوانخانه، سفره خانه، حوضخانه، عمارت سید جوادی، عمارت مشیرالملکی و عمارت سردر، مزین با گچ بری، کاشی کاری، خطاطی، نقاشی دیواری و به طوری کلی تزئینات نفیس، تقسیم بندی های فضایی و عملکردهای متنوع می باشد. همچنین از عناصر منحصر به فرد این بنا وجود 7 کتیبه بوده که دو کتیبه در سردر اصلی، دو کتیبه در عمارت دیوان خانه، دو کتیبه در عمارت مشیریه و یک کتیبه نیز در سردر کالسکه رو قرار گرفته است.
مجموعه عمارت
گفتنی است که بنای بسیاری از ساختمان های فرهنگی کشور در عمارت مسعوده گذاشته شد که از جمله ی آن ها می توان به موارد زیر اساره نمود: نخستین کتابخانه و موزه ملی ایران – موزه عتیقه های باستانی – 1342-1343 دانشکده افسری (برای مدت کوتاهی) – 1345 وزارت آموزش و پرورش
عمارت مسعودیه دارای بخش های مختلفی است که یکی از قدیمی ترین بخش های آن سر در پیاده نام دارد. این ساختمان باشکوه با تزئینات بسیار زیبا در بخشی از خیابان اکباتان خودنمایی می کند.
ویژگی معماری دوره قاجار
از آغاز سلطنت ناصرالدین شاه تا پایان حکومت سلسله قاجار، در این دوره بر اثر مسافرت های ناصرالدین شاه و جانشینان او و همچنین اعزام عده ای از محصلین ایرانی به اروپا و تحت تاثیر قرار گرفتن هیات حاکمه و نخبگان جامعه، سبکی در معماری آغاز می گردد که التقاطی از معماری بومی و معماری غربی است.
هنر معماری این زمان با مقایسه با دوره صفویه، به خصوص در مورد ساختمان و توده بسیار ضعیف شمرده می شود. تنها در زمان حکومت طولانی ناصرالدین شاه قاجار به دلیل نفوذ هنر غربی، هنر معماری همچنین صنایع ظریف مانند گچ بری، آیینه کاری و کاشی کاری رونق یافت. ارتباط بیش تر ایران با غرب، معماران ایرانی را بر آن داشت تا عوامل مشخص معماری ایران را با روشن بینی و توجه خاصی با عوامل معماری غرب درآمیزند و آثاری به وجود آورند که از نظر هنری دل پسند باشد.
اما معماری قاجار اصول، مبانی و الگوهای قدیم معماری ایران را ارتقا بخشیده و نوآوری هایی از نظر فضا به وجود آورد. لیکن، به نظر می رسد، قوت لازم خلق یک معماری نوین را نداشته است.
جایگاه و مرتبه معماری قاجار در تاریخ معماری گذشته ایران (قبل از دوره نوین) می تواند محل بحث و تامل باشد. اگر آثار معماری را از زاویه فضایی ارزیابی کنیم و به خلاقیت های فضایی در معماری توجه کنیم، معماری دوره قاجار ارزش پیدا می کند و در جایگاه برتر و تکامل یافته تری نسبت به معماری های دوره های قبل از خود چون زندیه و صفویه قرار می گیرد، چرا که در معماری این دوره خلاقیت هایی فضایی افزایش می یابد. تنوع فضاها بیشتر می شود و فضاهای نوینی خلق می شوند. فضاها به گشایش و سبکی بیشتری می رسند و الگوهای قدیمی معماری ایران در جهت گسترش فضا تکامل می یابند. به طور خلاصه، اگر تکامل معماری را گشایش، شفافیت و سبکی فضاها بدانیم، معماری این دوره به عنوان مرحله تکامل معماری قدیم ایران مطرح می شود
بررسی ساختمان سردر پیاده
ساختمان سردر پیاده که قدیمی ترین بنای مجموعه مسعودیه بوده، علی رغم الحلقات متعدد در دوره های بعدی، هنوز ویژگی های بنای اولیه، استخوان بندی معماری آن را تشکیل می دهد. این بنا از الگوی کلاسیک عمارت های ورودی دوران اول قاجار پیروی می کند. این الگو یک پلان سه قسمتی است، به این معنی که سه فضای متوالی رو به معبر ورودی دارد که درب ورودی و تاکید اصلی معماری بر روی فضای مرکزی است. فضای مرکزی معمولاً هشت ضلعی است؛ یعنی در مواردی که سه فضا با مدل سه تایی کنار هم قرار گرفته باشند، اما در مواردی که فضای مرکزی به دلیل اهمیت بیشتر یا نوع عملکرد یک تقسیم پنج تایی می شده، هشتی به صورت نگینی یا مستطیلی که سقف آن تداعی کننده یک نگینی باشد اجرا می شده است.
سیرکولاسیون
سیرکولاسیون طبیعی چنین فضایی، ورودی از مرکز و خروج از طرفین، از سوی مقابل است. در دو سوی فضای مرکزی دو اتاق با تقسیم سه تایی قرار می گرفته که عملکردهای مجموعه ورودی از جمله نگهبانی یا حتی پذیرایی محدود را عهده دار می شده است. این فضاها در کنار فضای پر تزیین مرکزی چنان معماری باشکوهی را ارائه می کنند که این فضا می توانسته برای برخی ملاقات های مهم خارج از محیط داخلی مجموعه کارکرد داشته باشد.
معماری سردر پیاده که به احتمال قریب به یقین متعلق به دوره فتحعلی شاه قاجار است، با یک عقب نشستگی به صورت جلوخان، اولین مرتبه از سلسله مراتب ورودی را به بهترین نحو ارائه نموده است.
بر روی محور ورودی یک عقب نشستگی کوچک تر و مسقف، محل استقرار درب نفیس چوبی با تزیینات معرق و منبت است. دو سکوی سنگی پیرنشین از اجزای جدا نشدنی ورودی ها در معماری ایرانی با تزیین سنگی درخور و یک مقرنس ۲۰ ردیفِ ورودی را به کمال می رسانند.
تزیینات
دو فضای سه قسمتی جانبی به صورت دو طاق نمای کوچک با مقرنسی بسیار ظریف و در و پنجره که قطعاً دچار تغییراتی شده اند خودنمایی می کند. دو فضای سکو مانند نیم هشت در حد فاصل فضای سه قسمتی و در ورودی، یک نیم کاربندی ۱۰ تایی با کاشی معقلی و قاب کشی هفت رنگ با نقش گره و کتیبه ای درخشان از کاشی هفت رنگ در میان دو نیم ستون به صورت مقرنس گچی سفید، ورودی را معرفی می کنند که تحسین هر بیننده ای را بر می انگیزد.
محوطه باغ مجموعه مسعودیه
سردر کالسکه روی مجموعه ی تاریخی مسعودیه در نوع خود از جذاب ترین ابنیه ی مجموعه است؛ نه فقط به خاطر تزیینات زیبای آن، بلکه به خاطر راه حل هوشمندانه ی آن در تغییر زاویه ی محور باغ به نسبت خیابان.
با ورود به باغ آنچه خودنمایی می کند نمای اصلی دیوان خانه و حوض آب روبه روی آن است که به واسطه ی خیابانی سنگ فرش به طول حدود ۱۳۴ متر و رج درختان بلند کاج که در گذشته درختان چنار به جای آن بوده به ورودی متصل می شود. امروزه یک بنای آجری یک طبقه در سمت راست، دو بنای آجری سه طبقه در سمت چپ و یک بنای یک طبقه ی دیگر در همین سمت خودنمایی می کند. این در حالی است که در گذشته، یک نرده ی چوبی که با ستون های سنگی حمایت می شده و چراغ هایی با پایه ی چدنی در میان رج درختان مرتفع چنار، منظر عمومی باغ را شکل می داده اند. قابل تصور است که خانه های اندرونی در دو سو اگر چه قابل رویت بوده اما از امنیت نسبی بصری برخوردار بوده است
بررسی محورهای محوطه
محوری فرعی اما ضعیف، عمود به محور اصلی و در امتداد سردر پیاده وجود دارد که به نظر می رسد در امتداد محور مرکزی باغ نظامیه قرار داشته است. فضای قابل توجه دور اصلی حوض احتمالاً جوابگوی حرکت کالسکه بوده و ترکیب این فضای بزرگ با حجم قاطع دیوان خانه و حوضی به قطر ۲۰ متر نقطه ی عطف محوطه بوده است، مخصوصاً دیوار مجرد غربی با پنجره هایی که هر دو سوی آن فضای باز قرار داشته این فضا را به فضایی منحصربه فرد در باغ سازی ایرانی تبدیل می کند. حیاط های پی درپی غربی که می توانست هر یک محوری فرعی را شکل دهد خود حرکتی نوآورانه در طراحی باغ ها بوده که به خوبی به عملکرد اندرونی و بیرونی پاسخ گفته است.
https://www.kojaro.com/2016/9/3/121657/emarat-masoudie-entrance/
https://www.arel.ir/tag/%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C%D9%87
chakaad.com/must-see-places/%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%D9%8A%D9%87-%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86/