مقدمه
آموزش و پرورش، کلید فتح آینده است و از دیر باز انتظاراز آموزش و پرورش آن بوده که انسانهای فردا را تربیت کند و نسل امروز
را برای زندگی در جامعه ی فردا آماده سازد. امروزه شعار« نابودی در انتظار شماست مگر اینکه خلاق و نوآور باشید»، پیش روی
انسانها قرار دارد و آموزش و پرورش، ترغیب به خلاقیت و نوآوری و همچنین هدایت و راهبری به سوی استفاده صحیح و جهت دار
از استعدادها و توانایی های فردی را به عنوان امری مهم بر عهده دارد که این خود زمینه ساز توسعه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی
در جامعه است. بازی، سیستم عضلانی و رشد حسی و حرکتی کودک را تقویت می کند و به این طریق بر هوش کودک تاثیر
فراوانی دارد و با بازی کردن، دقت کودک در انجام کارها افزایش می یابد.
مقدمه
بازی سالم می تواند عواطف منفی از قبیل ترس، اضطراب، نفرت و افسردگی را به شدت در کودک کاهش دهد. به همین جهت
امروزه مهمترین روش برای درمان اختلالات روانی و عاطفی کودکان، بازی درمانی است که حتی موجب درمان بسیاری از
اختلالات روانی در بزرگسالان نیز می شود.تربیت بدنی نیز به عنوان بخشی از نظام تعلیم وتربیت عمومی ؛ از جمله مهمترین
دروسی است که درمدارس به طور عملی وازطریق حرکت درکسب وحفظ سلامتی وتندرستی دانش آموزان موثر است. بازی های
پرورشی هر کدام به گونه ای هدفی پرورشی را با خود همراه دارد و چون در بسیاری از بازی های پرورشی، برخی از فعالیت های
مربوط به تربیت بدنی و ورزش هم نهفته است تعیین کردن جایگاه این بازیها در ورزش دوره ابتدایی از اهمیت خاصی برخوردار است.
تاریخچه بازی
قطعه ای سنگ، به دست گرفتن آن، حرکت دادن آن و سرانجام غلتاندن یا پرتاب آن همه نوعی بازی محسوب می شد. رشد ذهنی
یا اجتماعی انسان و تسلط پیش رونده او بر طبیعت، امکان دست کاری در اشیاء طبیعی را به وجود آورد و از این زمان اشیاء به
خواست انسان تغییر شکل دادند تا بتوانند اندیشه او را در شکل دهی به بازی غنای بیشتری بخشند و روح او را راضی تر گردانند. از
این زمان ها آثاری در دست است. حجاری های روی دیواره غارها و تشابه آن ها با مواد مورد نیاز بازی به برداشت مـا از قـدمـت بازی
ارزشی بیشتر خواهد بخشید.
تعریف بازی
مربیان ورزشی از بازی تلقی جامعی دارند. آن ها معتقدند که بازی، عبارت است از آن نوع فعالیتی که با میل و اختیار
در اوقات فراغت فراغت انجام می شود . برخلاف نظریات گذشتگان که بازی را تنها وسیله ای برای صرف انرژی مازاد بدن
می دانستند، کودکان به هنگام بازی بخشی از نیروی فکری و بدنی خود را به کار می گیرند و بازی را بخشی از زندگی عادی
خویش به حساب می آورند، ولی نباید فراموش کرد که در این نوع فعالیت ها کودک به هیچ وجه خود را مجبور به انجام آن
احساس نمی کند و از آن لذت می برد.
فواید بازی
فعالیت های دسته جمعی در بازی ها به کودکان کمک می کند تا به بیان احساسات و مکنونات قلبی که از روح لطیف و
بی آلایش آن ها سرچشمه می گیرد، بپردازند. هیجانات، کمبودها و ترس های خود را از دل بیرون بریزند و به فراموشی
بسپارند.
نقش بازی در زندگی کودک
بازی به طور عام و بازی های پرورشی به طور خاص در کودکان از اهمیت ویژه ای برخوردار است . بسیاری از والدین می پندارند
که بازی تنها با هدف گذراندن وقت برای کودک و ایجاد سر گرمی برای او طرح ریزی می شود . در صورتی که می توان گفت سهم
عظیمی از هویت و تجارب کودک دراین بازی ها کسب می شود .
بازی برای کودک صرفا سرگرمی نیست . دنیایی از یادگیری ، کسب تجربه، استقلال، ساخت عزت نفس، و زمینه سازی برای
گسترش زبان ، و یافتن مهارت های اجتماعی است. در بازی کودک احترام به دیگری ، کنترل خشم ، صبر ، هم احساسی و حتی
نمایی از محاسن و معایب نقش های مختلف را می آموزد .
بازی های گروهی
در بازی ها و فعالیت های گروهی و مشارکتی، دانش آموزان با کمک هم برای رسیدن به هدفی مشترک تلاش می کنند؛ در
این بازی ها، دانش آموزان بابرقراری ارتباط دوستانه ضمن همکاری ،همفکری و مسئولیت پذیری رعایت نظم و قانون رامی
آموزند وبا توسعه توانمندی های ارتباطی ،کاهش رفتارهای نابهنجار و اعتماد به نفس بیشتر زندگی اجتماعی رادر قالب بازی
ها تجربه می کنند.
بازی های بومی و محلی
بازی های بومی، به بازی هایی اطلاق می شود که در منطقه یا محله ای خاص اجرا می شوند ، در بازی های
محلی وسعت تحت پوشش بازی بیشتر شده و اختصاص به استان هایی دارد که دارای جنبه های مشترکی مانند آب ،
هوا، زبان و …. باشد. در سرزمین پهناور و کهنسال ما ایرانیان با توجه به تنوع در آب و هوا و گوناگونی ریشه های
فرهنگی ، بازی و سرگرمی های رایج در میان مردم نیز از تنوع و گستردگی برخوردار است. بازی های بومی محلی
کشورمان می تواند به عنوان احیاء کننده فرهنگ، آداب و رسوم گذشتگان نقش موثری در ارتقای شخصیت و هویت
ملی داشته و همچنین به عنوان منبعی موثر در توسعه وترویج ورزش همگانی، استفاده شود .
بازی های پرورشی
یکی از انواع بازیها، بازیهای پرورشی است که طی آنها به کودکان فرصتی برای تمرین مهارتهای ارتباطی، این بازیها با هدف تربیتی در قالب فعالیتهای لذت بخش ارائه می شوند.
بازیهای پرورشی ضمن ایجاد فرصت فعالیت بدنی و کمک به رشد جسمانی، به تقویت عملکردهای تربیتی کودک مانند برقراری ارتباط، تعامل اجتماعی، حس همکاری، کار گروهی و احترام متقابل به افراد و ارزشهای اجتماعی می انجامد و در وجود کودک تقویت مثبت به وجود میآورد، لذا به کارگیری این نوع بازیها میتواند نمود فعالیتهای به کار رفته در مسیر آموزش های پیش دبستانی کودک در جهت ارتقای ارزشهای فردی، خانوادگی و اجتماعی باشد .
چگونه بازی کنیم ؟
برای انتخاب یک بازی مناسب قبل از هر چیز باید به تناسب بازی ها با سطح توانایی دانش آموزان و مناسب بودن آن با آموخته های
قبلی وی و تاثیر آن در تکمیل و تعمیق یادگیری توجه نمود. در طراحی بازی های آموزشی به دانش آموزان با نیاز ویژه ، متناسب با
ویژگی هر یک از دانش آموزان باید مناسب سازی های خاصی را انجام داد.
هنگام مناسب سازی ها باید این سئوالات را مدنظر قرار دهید.
-من چگونه می توانم این بازی را تغییر دهم که انجام آن برای دانش آموز میسر باشد؟
-من چگونه می توانم بازی را منطبق با وضعیت دانش آموز کنم؟
اهداف بازی های پرورشی
ایجاد شادابی و شور و نشاط و سرگرم ساختن افراد
رفع خستگی و برطرف کردن کسالت
تقویت قوای حسی (بویایی، بساوایی، شنوایی، بینایی و …)
تقویت قوای روحی (فکر، هوش، حافظه و …)
ایجاد تقویت روحیه اشتراک مساعی و همکاری و مشارکت جویی در افراد
عادت دادن افراد به نظم و ترتیب و اطاعت از مقررات
آزمایش توانایی های جسمی و فکری وسنجش میزان استعداد افراد
اهداف بازی های پرورشی
آشنا ساختن افراد با پیروزی و شکست و تمرین این که در موفقیت و پیروزی ها مغرور و دل شکسته و
مایوس نشود و طعم هر دو مورد را که در زندگی زیاد پیش می آید بچشند.
و در یک کلام تمرین همه آنچه که در زندگی اجتماعی و نیز در طی مسیر تکامل لازم است فرد بداند و
عمل نماید.
اهداف بازی های پرورشی
تقویت قدرت ابتکار افراد و برانگیختن ذوق های هنری در آنان
تقویت قوای جسمی و عضلات و انئدام های بدن
تقویت قدرت استقامت و پشتکار در افراد
ایجاد روحیه رقابت و مبارزه ی سالم در افراد
تعلیم و تمرین مفاد و مواد آموزشی و مهارت های لازم
بازی طناب کشی
اهداف کلی : رشد اجتماعی کودک ، پرورش ماهیچه ها ، افزایش نیروی استقامت .
اهداف جزیی : ایجاد زمینه برای تلاش و رقابت سالم .
تعداد بازیکن : 6 الی 8 نفر .
سن بازیکنان : 7 الی 13 ساله .
ابزار لازم : یک رشته طناب به طول 3 متر و یک قطعه گچ .
محوطه بازی : هوای آزاد .
بازی طناب کشی
شرح بازی : در این بازی کودکان هم سن و سال ، به دو گروه مساوی تقسیم می شوند و به صورت دو گروه ستونی
روبروی هم قرار می گیرند ( بهتر است نفرات اول قدری قوی تر باشند ) . خط وسط به وسیله گچ مشخص می شود . دو
گروه از طناب می گیرند و با سوت مربی یا معلم ورزش شروع به کشیدن طناب به طرف خود می کنند . در این بازی
گروهی برنده می باشد که طناب را آنقدر کشیده باشند که نفر اول گروه مقابل ، از خط وسط گذشته باشد .
بازی طناب کشی
نکات : این بازی به شکل دیگری که فقط نیم متر طناب لازم است و فقط نفرات اول از آن می گیرند و می کشند و بقیه بازیکنان
هر گروه ، پشتا پشت ، از کمر یکدیگر می گیرند اجرا می گردد . این بازی فعلاً در اکثر مدارس ایران در ساعات ورزش و زنگ تفریح
انجام می پذیرد .
نتیجه بازی : در این بازی افراد گروه به دنبال کسب موفقیت همکاری و همیاری بیشتری از خود نشان می دهند که در رشد
شخصیت کودک موثر می باشد . این بازی پایداری و استقامت کودکان را در برابر ناملایمات زندگی آینده افزایش می دهد .
بازی وسطی (وسط بازی )
اهداف کلی : ایثار و از خود گذشتگی ، دقت در سرعت عمل ، هوشیاری و همیاری ، تقویت روحیه تعاون .
اهداف جزیی : انعطاف پذیری بدن ، ایجاد هماهنگی بین اعضا و اعصاب و دقت در نشانه گیری .
تعداد بازیکن : 8 الی 40 نفر .
سن بازیکنان : 9 الی 15 ساله .
ابزار لازم : یک توپ .
محوطه بازی : 15 × 10 متر .
بازی وسطی (وسط بازی )
شرح بازی : بازیکنان یا دانش آموزان به دو گروه مساوی تقسیم می شوند و به قید قرعه یا شیر و خط یکی از گروه ها در وسط محوطه بازی می ماند و گروه دیگر، در دو قسمت ، به طرفین عرضی محوطه ی بازی روانه می شوند .شروع بازی با پرتاب توپ به وسیله یکی از بازیکنان گروه کناری آغاز می شود . گروه کناری سعی بر این دارد که با نشانه رفتن و زدن افراد گروه وسطی باعث سوختن و اخراج آنها بشوند .تلاش گروه داخلی هم بر این است که با حرکات سریع از اصابت توپ در امان بمانند و چنانچه اگر یار سوخته داشته باشند با ایثار و گرفتن توپ در فضا ، که یک امتیاز محسوب می شود ، او را به بازی برگردانند . حال شاید به این مرحله از بازی رسیده باشیم که تنها یک نفر از گروه وسطی ، در داخل میدان بازی باشد که اگر تا 10 شماره پرتاب نتوانند او را هدف گیری بکنند و بزنند ، تمامی یاران سوخته ی گروهش را احیا کرده ، و همگی در وسط میدان باقی مانده و بازی را ادامه خواهند داد .
بازی وسطی (وسط بازی )
مقررات بازی :
اگر تمامی بازیکنان وسطی در محدوده ی میدان باشند هر توپ گرفته شده به عنوان یک امتیاز ذخیره ضد اخراجی
محسوب می شود و اخراجی و اخراج ها را به تاخیر می اندازد . گرفتن توپ پس از برخورد با زمین موجب سوختن
بازیکن است .
بازی وسطی (وسط بازی )
نکات : گونه دیگری از این بازی به وسطی دایره ای موسوم است با این تفاوت که زمین بازی به شکل دایره است که بازیکنان وسطی در داخل آن و گروه کناری در روی محیط آن با فاصله های مساوی قرار می گیرند .با شروع بازی مربی یا معلم ورزش با ساعت وقت گرفته و بازیکنان کناره نفرات گروه وسطی را نشانه می گیرند تا اینکه همه از زمین بازی اخراج شوند . در دور بعدی جای دو گروه عوض می شود و باز با شروع بازی مربی یا معلم ورزش با ساعت وقت می گیرد . برنده گروهی است که در مدت زمان کوتاهی ، بازیکنان گروه وسطی را زده و بازی را زودتر تمام کرده باشند . بهتر است ابعاد زمین بازی با سن و سال بازیکنان مناسب داشته باشد ( طوری نباشد که توپ پرتاب شده به سوی میدان نرسد و بالعکس ) .
بازی وسطی (وسط بازی )
نتیجه بازی : در این بازی بازیکن با گرفتن توپ در هوا و احیای یار سوخته روحیه ایثار خود را ، و با نشانه گرفتن و
پرتاب توپ به سوی حریف وسطی و فرار از مقابل توپ ها ، دقت و سرعت انجام عمل ها و عکس العمل ها را تقویت
کرده و با پاسکاری است که کودک برای همکاری های زندگی فردا آماده می شود .
بازی حرف ممنوعه
اهداف پرورشی: دقت و هوشیاری در بکارگیری حروف الفبا
شرح بازی: مربی تعدادی از دانش آموزان را به محوطه باز کلاس فراخوانده و از آنها می خواهد که در جواب سوالاتی که از هریک
می شود کلمه ای به کار برند که حرفی که قبلا به عنوان «حرف ممنوع» شناخته شده است، در آن نباشد.اگر دانش آموزی هنگام
پاسخ حرف مزبور را بکار برد از بازی اخراج خواهد شد.باید توجه داشت که در طرح سوالات می توان اطلاعات عمومی خاصی را
هدف قرار داد و ضمنا نباید سوالاتی را انتخاب کرد که دانش آموزان را مجبور به پاسخ دروغ نماید .بطور مثال پرسیدن نام شخصی
که حرف ممنوعه در آن بکار رفته است شایسته نیست.
بازی قرعه
اهداف پرورشی: تبعیت از فرمان مربی
شرح بازی: مربی تعدادی کاغذ را در داخل پاکت میریزد و از دانش آموزان می خواهد که هرنفر یک کاغذ بردارد. هر
دانش آموز باید دستوری را که بر روی کاغذ نوشته( انواع حرکات ورزشی، اجرای سرود و … ) اجرا نماید.
بازی نقاشی با چشم بسته
هدف پرورشی: دقت و تجسم
شرح بازی: مربی دو نفر از دانش آموزان را به نمایندگی از دو گروه به جلوی کلاس دعوت می کند و چشمهای آنانرا می
بندد. سپس از آنها می خواهد که هرکدام نقاشی بخصوصی را در تابلو ترسیم نمایند. گروهی که نماینده اش نقاشی
جالب تر و زیباتری بکشد یک امتیاز کسب می کند.
نتایج
بازی، یکی از راه های پرورش کودک از لحاظ روانی، عاطفی و جسمی است.
مهمترین عمل تربیتی و پرورشی در همه زمینه ها به ویژه زمینه تامین بهداشت روانی کودک،بازی است.
بازی،کار کودک است و در همه جنبه های رشد کودک تاثیر دارد.
بازی جسمانی، سبب چالاکی و افزایش مهارت حرکتی و رشد تقویت سیستم عصبی کودک می شود.
بازی، سیستم عضلانی و رشد حسی و حرکتی کودک را تقویت می کند و به این طریق بر هوش کودک تاثیر فراوانی دارد و با بازی کردن، دقت کودک در انجام کارها افزایش می یابد.
پیشنهادات
برگذاری کلاسهای آموزشی ضمن خدمت برای آموزگاران مقطع ابتدایی در زمینه ورزش .
اختصاص دادن بودجه کافی جهت تهیه وسایل ورزشی از سوی مسئولین زیربط .
استفاده از همکاری های اولیاء دانش آموزان .
ایجاد حس رقابت در بچه ها با توجه به علایق و توانمندی هایشان .
بیان اهمیت و نقش ورزش در زندگی برای دانش آموزان .
ساختن وسایل ساده ورزشی با استفاده از خلاقیت بچه ها و همکاری اولیاء آنان .
هدفمند جلوه دادن فعالیت ورزشی در دبستان .
امیدوار کردن دانش آموزان به ادامه فعالیت های ورزشی و ایجاد انگیزه لازم جهت کسب قهرمانی آنان .
بردن دانش آموزان به بازدید از رقابت های انجام شده در سالن های ورزشی .
منابع
اشرفی، مینا(1385)، بازی تفکر کودک است، روزنامه همشهری، تهیه کننده، مرتضی مجد فر؛
رضا، فرهادیان (وبلاگ)، پایه های اساسی ساختار شخصیت انسان؛
روزنامه ایران، شماره 3972 به تاریخ 18/4/87، صفحه 17 ؛ بازی های پرورشی، بانک اطلاعات نشریات کشور؛
شریفی، حامد(وبلاگ jumping، تیر 1389) آمادگی جسمانی؛
منابع
مهجور، سیامک رضا (1381)، روان شناسی بازی ؛
میرسپاسی، زهره(وبلاگ)، آموزش قبل از مدرسه، انتشارات آهنگ؛
www.sce.ir – راز موفقیت در مدارس ژاپن؛
isna.ir. www . بازی باعث رشد اجتماعی کودکان
www.fekreno.org
www.iran-forum.ir . تعلیم و تربیت در عصر امروز.
با تشکر از توجه شما