Workplace health
ایمنی و بهداشت محیط کار
طی دهه های اخیر تحقق اهداف سازمان ها در حوزه رقابت پذیری کشورهای صنعتی ، پرداختن به موضوعات ایمنی، بهداشت و محیط زیست را به یکی از اولویتهای اصلی در کسب و کار امروز تبدیل شده است و به عنوان اصلی ترین سرمایه سازمان با هدف بهبود فرایندهای کاری ، در زمره مهم ترین اهداف مدیریت های اقتصادی قرار گرفته است.
خدمات تخصصی بهداشت در ساختار سازمانی
*
اساساً واژه سالمت در حوزه کار و اشتغال در 2 سطح زیر قابل تعریف است:
سطح 1: بهداشت کار (Occupational hygiene)
سطح 2: طب کار ( Occupational medicine)
فرهنگ ایمنی و حفاظتی در محیط کار ارتباط مستقیم با سلامت و بهداشت نیروی کار، رشد و توسعه اقتصادی جوامع دارد و مدیریت منابع انسانی نیازمند صیانت از نیروی کار و ایمن سازی محیط کار است.
در ماده 85 قانون کار آمده است :
برای صیانت نیروی انسانی و منابع مادی کشور رعایت
دستورالعملهایی که از طریق شورای عالی حفاظت فنی
(جهت تامین حفاظت فنی) و وزارت بهداشت، درمان و
آموزش پزشکی (جهت جلوگیری از بیماریهای
حرفه ای و تامین بهداشت کار و کارگر و محیط کار)
تدوین می شود، برای کلیه کارگاهها، کارفرمایان،
کارگران و کارآموزان الزامی است.
تاریخچه:
بشر از زمانی که خود را شنا خته، در پی تلاش و فعالیت بوده و طبیعتاً در مسیر زمان، تحولاتی را پشت سر گذاشته است.
در دورههایی که زندگی بشر از شکار و صید و یا کشاورزی تامین میشده، به سبب سادگی ابزار، عوارض وابسته به شغل (ایمنی و بهداشت محیط کار) ناچیز بوده است و در اکثر موارد از چند خراش یا زخم ساده یا حدا کثر شکستگی اعضاء تجاوز نمیکرده است، ولی بتدریج که صنعت پیشرفت کرد و نیروی محرکه مکانیکی و الکتریکی بوجود آمد، خطرات نیز به همان نسبت افزایش یافت.
با وقوع انقلاب صنعتی در سالهای بین 1760 تا 1830 در انگلستان و سرایت آن به دیگر کشورهای اروپایی، نیروی محرکه مکانیکی و الکتریکی وبوجود آمد با گسترش اختراعات و اکتشافات به تدریج کارهای دستی، ماشینی شد.
استفاده از انرژیهای ماهیچهای، حیوانات، باد و جریان آب به حداقل رسید و استفاده از انرژی جریان الکتریسیته، انرژی بخار (از طریق ماشین بخار و توربین بخار) و انرژی سوخت (گازهای ناشی از سوخت بنزین و گازوئیل) افزایش یافت و جایگزین آنها شد.
انقلاب صنعتی با اختراع ماشین بخار (1782) توسط «جیمز وات» آغاز شد و جهشی در صنایع نساجی و به دنبال آن در صنایع دیگر در انگلستان ایجاد کرد. سپس با اختراع وسایل ماشینی متعدد (به منظور تغییر و تبدیل انرژی) به سرعت در تمام اروپا و آمریک او بعد هم در نقاط دیگر جهان گسترش یافت.
در نتیجه انقلاب صنعتی و اختراع و تکامل ماشینهای تولید جدید، محیط کار از خانهها و کارگاههای کوچک به کارخانهها کشانده شد و صنعت چهره جدیدی به خود گرفت.
هرچند انقلاب صنعتی برای انسان آسایش زیادی در زندگی به همراه آورد و باعث گسترش پیشرفت در کلیه مظاهر و شوون حیات شد، لیکن این دگرگونیها جنبههای منفی نیز به دنبال داشت که مهمترین آنها حوادث صنعتی، سروصدا، آلودگی محیط زیست و آلودگی هواست.
درباره پیشگیری از حوادث صنعتی بایستی اذعان داشت که بشر با قیمتی گزاف و دردناک تجربه اندوزی کرده است. اوایل قرن نوزدهم با اوج انقلاب صنعتی و ورود ماشین در عرصه تولید، تغییرات شگرف، وسیع و همه جانبهای در شیوه زندگی و اوضاع اقتصادی، صنعتی، اجتماعی و فرهنگی مردم جهان پدیدار شد.
اولین قانون کار را فرانسه در خصوص کارخانهها و کارگاههایی که ار انرژی مکانیکی استفاده مینمودند و یا کار بطور مداوم در آنها صورت میگرفت، مدون ساخت
(Occupational hygieneبهداشت کار ( *
به لحاظ تقویت نمودن مباحث پیشگیرانه در صنعت ، انجام وظیفه می نماید بهداشت کار یا مهندسی بهداشت شامل کلیه خدمات بهداشت محیط ، بهداشت تغذیه کارکنان و بهداشت حرفه ای داخل محیط های کاری می باشد.
مهندسی بهداشت همانند دیگر علوم برای ارائه خدمات خود به فراخور نیاز صنعت نیازمند بهره گیری از تخصص های مختلف از قبیل شیمی، آمار، اپیدمیولوژی، فیزیولوژی، سم شناسی، آناتومی، طب صنعتی، تغذیه، توانبخشی و … می باشد. به همین علت کارشناسان بهداشت در صنعت برای ارائه خدمات هرچه موثرتر می بایست از اطالعات واحدهایی از قبیل بهره برداری، تعمیرات، فرآیند، طب صنعتی و … استفاده نمایند
فعالیت های مهم مهندسی بهداشت
فعالیت های بهداشت محیط کار
شناسایی، ارزیابی و کنترل آلودگی های هوا، آب ، فاضالب ، پسماندها و نظافت محل کار
تامین آب و موادغذایی سالم با کمک بهداشت تغذیه در محیط کار
سم پاشی، طعمه گذاری، مبارزه با حشرات و جوندگان و …
فعالیت های بهداشت تغذیه کارکنان
شناسایی، ارزیابی و پیشگیری از آلودگی مواد غذایی بوسیله آب، خاک، هوا، گیاهان، حیوانات
اطمینان از سالمت مواد غذایی کارکنان
تنظیم برنامه تغذیه کارکنان با توجه به سالمت فرد و محیط های کاری آنها و…
فعالیت های بهداشت حرفه ای
شناسایی، اندازه گیری، ارزیابی و کنترل ریسکهای بهداشتی )عوامل زیان آور محیط کار( شامل:
عوامل زیان آور فیزیکی
عوامل زیان آور شیمیایی
عوامل زیان آور بیولوژیکی
عوامل زیان آور ارگونومیکی
عوامل زیان آور مکانیکی
پیشگیری از وقوع بیماریهای ناشی از کار کارکنان و اطمینان از سالمت آنها
پیشگیری از وقوع حوادث، آسیب ها و حفاظت کارکنان و…
طب کار (Occupational Medicine)
شاخهای از طب پیشگیریPreventive medicine است که در زمینه خدمات سالمت شغلی فعالیت می نماید. طب کار یک رشته تخصصی پزشکی جدید ، که نه تنها در ایران، بلکه در بسیاری از کشورهای جهان میباشد .دراین رشته اقدامات بالینی و اجرای برنامههای پیشگیری با توجه به شرایط محیط کار انجام میشود و از این طریق به سالمت شاغلین میپردازد.
تعریف بهداشت روانی در محیط کار
مقاومت در مقابل پیدایش پریشانیهای روانی و اختلالات رفتاری در کارکنان سازمان و سالم سازی فضای روانی کار به نحوی که هدف های چند گانه زیر تامین شود:
هیچ یک از کارکنان سازمان به دلیل عوامل موجود در سازمان گرفتار اختلال روانی نشوند.
هر یک از کارکنان از اینکه در سازمان محل کار خود به فعالیت اشتغال دارند احساس رضایت کنند و
علاقه مند به ادامه کار در آن سازمان باشند.
هریک از کارکنان سازمان نسبت به خود ،روسا ،همکاران و جایگاه خود احساس مثبتی داشته باشد .
همه کارکنان سازمان قادر به ایجاد روابط مطلوب با محیط کار و عوامل موجود در آن باشند.
اصول بهداشت روانی در سازمان
ایجاد جو صمیمیت ،همدلی،صداقت و ایجاد شرایطی که کارکنان سازمان با اعتقاد قلبی برای خود و همکاران خویش احترام قائل باشند.
پرهیز از اعمال روشهای مبتنی بر زور و اجبار در محیط کار.
شناسایی استعدادهای بالقوه کارکنان تحت نظارت و سپس فراهم ساختن شرایط لازم برای رشد و شکوفایی این استعداد در حد توان و امکانات سازمان.
شناسایی دلایل واقعی کم کاری ،غیبت از کار،بی حوصلگی و بی علاقگی به کار،کم توجهی و بی دقتی کارکنان توسط مدیر و پرهیز از قضاوتهای کورکورانه و مبتنی بر پیشداوری در مورد کار و رفتار کارکنان سازمان .
آشنا ساختن کارکنان با واقعیت های محیط کار و حذف آن دسته از معیارها و عوامل سازمانی که از لحاظ اخلاقی،انسانی و فرهنگ سازمانی صحیح تلقی نمی شود.بنابراین مدیران باید تلاش کنند تا محیط کار برای کارکنان اضطراب آور نباشد و کارمندان احساس امنیت شغلی کنند و با شادی ونشاط و شوق و انگیزه به دور از هر گونه خشم و درگیری بیهوده به وظایف خود عمل نمایند.
اصول ایمنی و بهداشت حرفه ای عبارتند از:
ارتقاء و حفظ بالاترین درجه از سلامت جسمی، روحی، اجتماعی شاغلین در کلیه مشاغل
مراقبت از شاغلینی که سلامت یمان در معرض خطرات ماشی از شرایط کار است
مراقبت از شاغلینی که عوام زیان یور، سلامت یمان را در محیط کار تهدید میکند
هدف از خدمات بهداشت حرفه ای
تامین ایمنی، بهداشت محیط کار، پیشگیری از بیماریهای ماشری از کرار، پیشرگیری از معلولیتهرا،
استفاده بهینه از توان میروی کار و تامین رفاه شاغلین است. وجود میروی کار سالم، بارور و برا امگیرزه
عام کلیدی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی محسوب میشود بعلاوه بهره وری و کیفیت کار و تولید
سالم که ضامن توسعه پایدار است را میز به همراه دارد.
دو گام در علیمات اجرایی وبهداشت خرفه ای
اوّلین قدم در عملیّات اجرائی ایمنی و بهداشت حرفه ای شناسایی است و از مراح مختلفی تشرکی
میگردد. بازدید اوّلیه، تشخیص فرییند، تعیین منابع خطر و مزاحم، تخمین شردت خطرر و افرراد د
معرض . . . با امجام این مرحله، طی یک بازدید مقدماتی، خصوصیات کلی کار، محیط کرار شناسرایی
میشود. مواد اوّلیه، مواد بینابینی، و تولید مهایی شناسایی و بر حسب کار، مواد و تجهیزات بکار گرفته
شده، منابع احتمالی خطر تعیین و متعاقبا با در مظر گرفتن شدّت خطر، افراد در معررض، مروع کرار
(Work Load) اولویت بندی شده و مقدمات اجرائی مرحله بعدی، که امردازه گیرری اسرت فرراهم
میشود.
گام بعدی پس از مرحله شناسایی، تعیین حدود مسبی عام زیان یور است. بدین منظور ممکن اسرت
کارشناس بهداشت حرفه ای با استفاده از تجربیات خود عم مماید و یا با استفاده از وسائ سراده ای
مامند Detector tube موع یلودگیهای شیمیایی و حدود مسربی ینهرا تعیرین میگرردد و اقردام
بعدی، تعیین و فراهم کردن ابزار و روش عملی تعیین میزان یلودگی میباشد.
امدازه گیری معمولا به دو صورت محیطی و بیولوژیک صورت میگیرد که هر یرک بره موبره خرود بره
اشکال مختلف به مورد اجرا در مییید.
اعداد حاص از امدازه گیریهای محیطی و بیولوژیک به تنهایی وبه صرورت مجررد معنری و مفهرومی
مدارمد و باید که ینها را برا میزانهرا، مرورد تفسریر و تجزیره و تحلیر قررار داد. برر همرین اسراس
استامداردهای بهداشت حرفه ای مطرح میگردد.
وجود هر عام به اصطلاح زیان یور در هر امدازه و مقدار برای سرلامت افرراد در معررض، خطرمراک و
زیان یور مخواهد بود مگر یمکه میرزان ین از حد تعیین شاد اساتاندارد (Threshold Limit Volume) بیشتر باشد و ین مقرداری است که اکثر افراد معمولی میتوانند به مدت 8 سااعت
در روز و 40 ساعت در هفته برای سالها بدون نگرانی در معرض آن قرار گیرند
اقدامات بهبود دهنده
اگر ارزیابی مشان دهد که امجام وظیفه در یک شری ، ریسرک زیراد و قابر تروجهی وجرود دارد
اقدامات اصلاحی مناسبی برای ین شی بایستی در مظر گرفته شود. این اقردامات میتوامرد در زمینره
های زیر صورت بگیرد:
1 امتخاب اقدام اصلاحی مناسب برای حذف یا کاهش ریسک ، مظیر جرایگزینی مراده شریمیایی
سمی، مصب و راه امدازی سیستم تهویه موضعی یا تهویه ترقیقی، اجرای کنترلهای مدیریتی و تامین
وسای حفاظت فردی؛
2 برمامه ریزی دوره های یموزشی را برای کارکنان ؛
3 ممومه برداری از هوای محیط کار ؛
4 استفاده از متایج معاینات پزشکی ؛
5 بررسی تجهیزات مربوط به شرایط اضطراری و کمکهای اوّلیه و روشهای اجرایی یمها
لوزی شناسایی خطر
لوزی خطر دارای چهار خامه است .
رنگ قرمز برای خانه بالا (قابلیت اشتعال )
رنگ یبی برای خانه سمت چپ ( خطرات بهداشتی )
رنگ زرد برای خانه سمت راست (قابلیت دفع وامفعال شیمیایی)
خامه پایین بیرمگ و یا اینکه به رمگ بدمه محموله میباشد (خطرات خاص)
اقلام تجهیزات حفاظت فردی
１.از وقوع لغزش و سقوط جلوگیری کنید
２.خطرات آتش سوزی را برطرف نمایید
３.میزان گرد و غبار را کنترل کنید
４.از جاری شدن مواد در محیط کار جلوگیری کنید
５. از ریختن اشیاء جلوگیری به عمل آورید
６.به هم ریختگی ها را مرتب نمایید
７.مواد را به درستی انبار کنید
８.از ابزارها و تجهیزات ایمنی شخصی استفاده
کنید و آنها را مورد بازرسی قرار دهید
９.میزان تکرار فعالیت های ایمنی و بهداشتی را مشخص نمایید
10.قوانین مدوّن تهیه نمایید
11.تفکر درازمدت داشته باشید
یازده نکته در مورد
ایمنی وبهداشت محیط کار
در ادامه به بعضی از نکات قبل می پردازیم.
میزان گرد وغبار را کنترل کنید
بر اساس نظر اتحادیه ی ملی محافظت در برابر آتش، انباشتگی بیش از ۱/۳۲ گرد و غبار در هر اینچ یا ۰/۸ میلی متر که باعث پوشیدگی حداقل ۵ درصد سطح اتاق می شود می تواند منجر به انفجاری شدید گردد. این انباشتگی گرد و غبار به ضخامت یک سکه یا گیره ی کاغذ است.
به گفته ی گری، یک متخصص بهداشت صنعتی باید محیط کار را در برابر خطرات احتمالی مرتبط با کیفیت هوا و گرد و غبار تست کند.
استاندارد NFPA 654 که استاندارد پیشگیری از آتش سوزی و انفجار گرد و غبار است، بر شناسایی نواحی خطرناک، کنترل گرد و غبار و فعالیت های ایمنی و بهداشتی تاکید می نماید. این استاندارد بیان می کند که مکش گرد و غبار روشی مطلوب برای تمیز کردن است. تی کشیدن و با آب شستن هم از گزینه های دیگر می تواند باشد. استفاده از پمپ های باد نیز برای سطوح نا ایمن یا غیرقابل دسترس مجاز است.
از جاری شدن مواد در محیط کار جلوگیری کنید
زیرپایی های محیط کار، که می تواند پارچه ای یا چسبناک باشد، باید تمیز باشند و به خوبی نگه داری شوند. به گفته ی گری، این کار از ترشح مواد خطرناک به سایر جاها جلوگیری می کند. همه ی زیرپایی ها را بررسی کنید تا اطمینان حاصل نمایید که مواد خطرناک از طریق آنها به جاهای دیگر انتقال پیدا نمی کند.
علاوه بر این، به نظر نورتون، برای جلوگیری از انتقال آلودگی به پروتکل های پاک سازی جداگانه برای هر مکان نیاز است. برای مثال، هرگز نباید از همان کف شویی که در یک جا برای پاک کردن روغن استفاده شده در جای دیگر استفاده نمود.
به گفته ی گری، اگر مواد، سمی باشند، ممکن است به تست بهداشت صنعتی، تغییر لباس کار و استحمام نیاز شود. آرنهولز می گوید: «کارکنانی که با مواد سمی سر و کار دارند نباید با لباس کار به خانه بروند.»
مواد را بدرستی انبار کنید
بر اساس استاندارد جابجایی، انبار، استفاده و دفع مواد (OSHA (1926.250، در محل های انبار نباید موادی انباشته شوند که خطر انفجار، آتش سوزی یا انتشار سم را به همراه دارند.
به گفته ی اریکو، اشتباهی که بعضی از کارکنان مرتکب می شوند این است که نردبان های انبار یا سایر اقلام را در کابینت های برق می گذارند، این کار علاوه بر این که خلاف قوانین OSHA است، تابلوی برق را مسدود می کند و ممکن است باعث آتش سوزی شود.
او می گوید: «من چنین مشکلی را در محیط های دیگر هم دیده ام. باعث شگفتی است که کارفرمایان اصلا به این مشکلات توجهی ندارند. توجه آنها به محیط تولید، محل های نگهداری، انبار یا سایر مکان های ذخیره سازی بسیار اهمیت دارد؛ زیرا همین ها هستند که باعث بروز مشکلات ذخیره سازی و انبارش می گردند.»
مواد و تجهیزات استفاده نشده را باید دور از دسترس کارکنان انبار کرد. بر اساس قوانین CCOHS، نباید از محیط کار برای ذخیره سازی و انبار استفاده کنید. به یاد داشته باشید که هر چیزی را پس از استفاده، مجددا به جای خود بازگردانید.
آرنهولز توصیه می کند که قرار دادن فضای ذخیره سازی در نزدیکی کارکنان آنها را تشویق به استفاده از آن می نماید.
منابع
عقیلی نژاد، ماشاءالله و مسعود مصطفایی، طب کار و بیماری های شغلی،انتشارات ارجمند، 1371
قضایی، صمد، بیماریها و عوارض ناشی از کار)طب کار
(، انتشارات دانشگاه تهران، 1371
آیین نامه وسایل حفاظت فردی وزارت کار و امور اجتماعی
دکتر بهروز عشقی ملایریعضو هبئت علمی دانشگاه بوعلی سینا
safetyandhealthmagazine.com