ایمنی و بهداشت محیط کار

ایمنی و بهداشت محیط کار
تاریخچه:
بشر از زمانی که خود را شنا خته، در پی تلاش و فعالیت بوده و طبیعتاً در مسیر زمان، تحولاتی را پشت سر گذاشته است.
در دوره‎هایی که زندگی بشر از شکار و صید و یا کشاورزی تامین می‎شده، به سبب سادگی ابزار، عوارض وابسته به شغل (ایمنی و بهداشت محیط کار) ناچیز بوده است و در اکثر موارد از چند خراش یا زخم ساده یا حدا کثر شکستگی اعضاء تجاوز نمی‎کرده است، ولی بتدریج که صنعت پیشرفت کرد و نیروی محرکه مکانیکی و الکتریکی بوجود آمد، خطرات نیز به همان نسبت افزایش یافت.
با وقوع انقلاب صنعتی در سالهای بین 1760 تا 1830 در انگلستان و سرایت آن به دیگر کشورهای اروپایی، نیروی محرکه مکانیکی و الکتریکی وبوجود آمد با گسترش اختراعات و اکتشافات به تدریج کارهای دستی، ماشینی شد.
استفاده از انرژیهای ماهیچه‎ای، حیوانات، باد و جریان آب به حداقل رسید و استفاده از انرژی جریان الکتریسیته، انرژی بخار (از طریق ماشین بخار و توربین بخار) و انرژی سوخت (گازهای ناشی از سوخت بنزین و گازوئیل) افزایش یافت و جایگزین آنها شد.
انقلاب صنعتی با اختراع ماشین بخار (1782) توسط "جیمز وات" آغاز شد و جهشی در صنایع نساجی و به دنبال آن در صنایع دیگر در انگلستان ایجاد کرد. سپس با اختراع وسایل ماشینی متعدد (به منظور تغییر و تبدیل انرژی) به سرعت در تمام اروپا و آمریک او بعد هم در نقاط دیگر جهان گسترش یافت.
در نتیجه انقلاب صنعتی و اختراع و تکامل ماشینهای تولید جدید، محیط کار از خانه‎ها و کارگاه‎های کوچک به کارخانه‎ها کشانده شد و صنعت چهره جدیدی به خود گرفت.
هرچند انقلاب صنعتی برای انسان آسایش زیادی در زندگی به همراه آورد و باعث گسترش پیشرفت در کلیه مظاهر و شوون حیات شد، لیکن این دگرگونیها جنبه‎های منفی نیز به دنبال داشت که مهمترین آنها حوادث صنعتی، سروصدا، آلودگی محیط زیست و آلودگی هواست.
درباره پیشگیری از حوادث صنعتی بایستی اذعان داشت که بشر با قیمتی گزاف و دردناک تجربه اندوزی کرده است. اوایل قرن نوزدهم با اوج انقلاب صنعتی و ورود ماشین در عرصه تولید، تغییرات شگرف، وسیع و همه جانبه‎ای در شیوه زندگی و اوضاع اقتصادی، صنعتی، اجتماعی و فرهنگی مردم جهان پدیدار شد.
اولین قانون کار را فرانسه در خصوص کارخانه‎ها و کارگاه‎هایی که ار انرژی مکانیکی استفاده می‎نمودند و یا کار بطور مداوم در آنها صورت می‎گرفت، مدون ساخت و همین قانون یک نظام بازرسی را در کارخانه‎هایی که دارای 20 کارگر بودند پیش‎بینی نمود، معذالک قوانین لازم در خصوص حفاظت فنی و واقعی کلمه تا سال 1839 تدوین نگردید.
در بخشنامه‎ای به تاریخ 28 مه 1845 وزیر کشور و دارایی پروس توصیه نمودند که برای کارخانه‎ها بازرسان طبی تعیین شود. در سال 1853 برای مراکز صنعتی دوسلدرف- اکس لاشاپل و آرنسبرگ، بازرسانی از سوی دولت، انتخاب و موظف شدند که به امور حفاظتی و نیز سلامت کارگران جوان رسیدگی کنند.
حمایت عمومی از کارگران، در مقابل حوادث و بیماری‎های ناشی از کار، با تدوین قوانینی بوسیله کنفدراسیون آلمان شرقی در سال 1869 تامین شد و سپس در سال 1872 یک نظام بازرسی حفاظت و بهداشت کار بطور کلی، در پروس و تقریباً در همان دوره در ایالات صنعتی ساکس و باد بوجود آمد.
به موجب قانون امپراطوری مصوب 15 ژوئیه 1878، بازرسی کارخانه‎ها در کلیه ایالات آلمان اجباری گردید. قوانین مربوط به بیمه حوادث ناشی از کار ‎- که در چهارچوب آن نظام انجمن‎های و بیمه حوادث بوجود آمد‎- در سال 1884 تدوین گردید.
انجمن ژاپنی برای رفاه در صنایع که در سال 1928 تاسیس شد، یکی از قدیمی‎ترین سازمانهای موجود در آسیا می‎باشد و به دنبال آن انجمن هندی برای حفاظت که در سال 1931 تاسیس شد. در کشور استرالیا شورای ملی برای حفاظت و انجمن گال جدید جنوبی، فعالیت‎های خود را از سال 1927 آغاز کرده‎اند.
شاید در صنعت معدن بیشتر از هر رشته دیگر در زمینه حفاظت تحقیقات به عمل آمده باشد. انفجار گاز و غبار، موارد حریق، تاسیسات برقی از مسائلی هستند که درباره آنها کارهای زیادی صورت گرفته است. بطور کلی صنعت از تحقیقات مربوط به محصولات شیمیایی و مصالح ساختمانی، مواد استخراجی، ماسک‎های تنفسی و غیره استفاده شایانی نموده است. به عنوان نمونه موسسات تحقیقی می‎توان موسسات زیر را نام برد:
1- انجمن صاحبان صنایع بلژیک
2- انستیتو "فدرال" برا ی آزمایش مواد و مصالح
3- انستیتوی "بوخوم" در خصوص تحقیقات راجع به سیلیکوز در جمهوری فدرال آلمان
4- مرکز مطالعات و تحقیقات در خصوص صنعت زغال در فرانسه (صنعت ملی شده)
5- استیتوی ملی ایتالیا برای پیشگیری از حوادث
6- انستیتو حفاظت در معادن شفلید انگلستان
7- دفتر معادن در ایالات متحده آمریکا
سازمان بین‎المللی کار ‎(I.L.O)
"International Labour Organisation"
سازمان بین‎المللی کار در سال 1919 به موجب ماده 13 "قرارداد صلح ورسای" تاسیس شد و 42 کشور به عضویت آن درآمدند. هدف از تاسیس این سازمان، استقرار عدالت اجتماعی، آزادی و امنیت اقتصادی و ایجاد فرصتهای مساوی برای مردم همه کشورها بوده است.
سازمان بین‎المللی کار در حقیقت یکی از قدیمی‎ترین موسسات بین‎المللی است که گرچه پس از اولین جنگ جهانی ایجاد شد، بعد از جنگ جهانسوز و خانه خراب کن جهانی دوم نیز همچنان پابرجا باقی ماند و در سال 1946 بصورت یکی از سازمانهای تخصصی وابسته به سازمان ملل متحد درآمد.
این سازمان، تنها تشکیلات بین‎المللی است که در کار و فعالیت آن نه تنها نمایندگان دولتها، بلکه نمایندگان کارگران و کارفرمایان نیز از سراسر دنیا شرکت می‎کنند، و این سه جانبه بودن باعث می‎شود که فعالیت‎هایش به واقعیت‎های روزمره دنیای امروز نزدیک شود.
وظایف سازمان بین‎المللی کار
وظایف سازمان بین‎المللی کار در کنفرانسی که در سال 1944 در فیلادلفیا تشکیل شد، به شرح زیر مورد تاکید قرار گرفت:
سازمان بین‎المللی کار موظف است که در کشورهای مختلف جهان برنامه‎هایی را به منظور تامین هدفهای زیر تشویق نماید:
1) اشتغال تام و بالا بردن سطح زندگی.
2) بکار گماردن کارگران در مشاغلی که رضایت خاطر، کاردانی و مهارت خویش را در آنها ابراز و تا سر حد امکان به تامین رفاه و آسایش عمومی خدمت کنند.
3) ایجاد تضمینهای لازم برای عموم کارگران ذینفع، از نظر امکانات آموزشی و ایجاد وسایل به منظور تسهیل نقل و انتقال کارگران و همچنین مهاجرت آنها.
4- تامین امکاناتی برای عموم افراد، به ترتیبی که از ترقیات حاصل در موارد مربوط به دستمزد و درآمد، مدت کار و دیگر شرایط کار بطور عادلانه بهره‎مند شوند و همچنین تامل حداقل دستمزد و معاش برای عموم اشخاصی که شغلی دارند و نیاز به حمایت دارند.
5- شناسایی واقعی حق مذاکره و انعقاد پیمانهای دسته جمعی و همکاری کارفرمایان و کارگران در بهبود مداوم نحوه کار و تولید و همچنین همکاری کارگران و کارفرمایان در تنظیم و اجرای سیاست‎های اجتماعی و اقتصادی.
6- توسعه مقررات تامین اجتماعی، به منظور تامین درآمدی حتمی برای عموم اشخاصی که به این حمایت احتیاج دارند و همچنین تامین معالجات پزشکی کامل.
7- حمایته کافی و کامل از زندگی و سلامت کارگران در کلیه مشاغل.
8- حمایت از کودکان و مادران.
9- حمایت از تامین غذا و مسکن مناسب و وسایل تفریحی و فرهنگی.
10- بوجود آوردن امکانات برابر در امور آموزشی و حرفه‎ای.
در زمینه محیط و شرایط کار و حفاظت در کار، سازمان بین‎المللی کار وظایف زیر را انجام می‎دهد:
1- بهبود امور حفاظت و بهداشت در محیط کار، جلوگیری از امراض و حوادث ناشی از کار و کنترل خطرهای محیط.
2- ایجاد و تقویت موسسات تخصصی، مانند: موسسه‎های ملی کار، آزمایشگاه‎های بهداشت صنعتی، مراکز بهداشت و حفاظت کار و بخشهای آموزش حفاظت.
3- رسیدگی به مسائل مربوط به زمان کار (حداکثر کار قانونی، اضافه کار، کار نوبتی و شب کار) و مسائل پزشکی، اقتصادی و اجتماعی آنها.
4- تعیین محتوای مشاغل.
5- کمک به گزینش تکنولوژی مناسب، به عنوان وسیله‎ای جهت بهبود و حفاظت شرا یط و محیط کار.
6- خدمات رفاهی برای کارگران (بویژه مسکن، تغذیه، بهداشت و آموزش).
7- تهیه متون مربوط به مطالعات فنی.
8- کمک مستقیم به دول، از طریق اعزام کارشناسان، اعطای بورس، تهیه تجهیزات، تنظیم و طرح آئین‎نامه‎ها و ارسال اطلاعات و غیره.
9- کمک به سازمانهای محلی حفاظتی و بهداشت کار و مراکز تحقیقات و انجمنهای کارفرمایی و سندیکاهای کشورهای مختلف.
ساختار و نحوه کار سازمان بین‎المللی کار
سازمان بین‎المللی کار دارای سه رکن اصلی است:
1- کنفرانس بین‎المللی کار
2- هیئت مدیره
3- دفتر بین‎المللی کار
که فعالیت‎های این سازمان از طریق این سه رکن انجام می‎پذیرد.
کنفرانس بین‎المللی کار که هر سال تشکیل جلسه می‎دهد، یکی از مجالس جهانی است که در آن مسائل اجتماعی و مشکلات مربوط به بحث گذاشته می‎شود و استانداردهای بین‎المللی کار و اهداف کلی سازمان بین‎الملی کار در این اجلاس تعیین می‎گردد. هر دو سال یک با ر، کنفرانس اقدام به تصویب برنامه کار سازمان بین‎المللی کار در این اجلاس تعیین می‎گردد. هر دو سال یک بار، کنفرانس اقدام به تصویب برنامه کار سازمان بین‎المللی کار و تعیین بودجه پرداختی کشورهای عضو می‎نماید. هر عضو (کشور) می‎تواند با چهار نماینده در کنفرانس شرکت کند. دو نماینده دولت یک نماینده کارفرما و یک نماینده کارگر. هر نماینده حداکثر می‎تواند دو مشاور فنی نیز همراه داشته باشد که البته مشاورین حق رای نخواهند داشت.
در فاصله هر اجلاس، هدایت امور سازمان بین‎المللی کار، به عهده هیئت مدیره می‎باشد. هیئت مدیره از 28 نماینده دولت، 14 نماینده کارگری و 14 نماینده کارفرمائی ترکیب می‎یابد و معمولاً هر سال سه دوره اجلاسیه تشکیل می‎شود.
دفتر بین‎المللی کار که مقر آن در "ژنو" است، دبیرخانه سازمان محسوب می‎شود. این دفتر همچنین فعالیت‎های لازم برای همکاری فنی را هماهنگ می‎کند و مرکزیت تحقیقات و انتشارات را بعهده دارد. بیش از سه هزار کارمند دفتر بین‎المللی کار، دارای صدها ملیت مختلف، در ژنو و در مناطق مختلف دنیا کار می‎ کنند.
عضویت در سازمان بین‎المللی کار
هر کشوری که عضو سازمان ملل متحد باشد، می‎تواند با قبول اساسنامه سازمان بین‎المللی کار به عضویت آن سازمان درآید. برای کشورهایی که عضو سازمان ملل نیستند، عضویت در سازمان بین‎المللی کار منوط به تصویب کنفرانس بین‎المللی کار، با اکثریت دو سوم آرای نمایندگان دولت‎هاست.
کشور ما از بد ون تاسیس سازمان بین‎المللی کار، یعنی از سال 1919 میلادی، عضو سازمان مزبور شد و تاکنون مقاوله نامه‎های زیادی را که همه آنها ارتباط با موازین اساسی حقوق بشر دارد، مورد تصویب قرار داده و الحاق خود را به آنها اعلام داشته است. در سال 1945 برای نخستین بار هیئت نمایندگی کاملی از جانب ایران در کنفرانس بین‎المللی کار شرکت کرد و با تاسیس وزارت کار، روابط بین سازمان بین‎المللی کار و ایران به نحو گسترده‎تر و فعالتری ادامه یافت.
کمکهای اولیه به هنگام برق‎گرفتگی
هنگامی که شخص قسمت برق دار را لمس کرد اگر ولتاژ از حد معینی بالاتر باشد ممکن است حادثه جدی و مرگ‎آوری روی دهد. عواملی که تعیین‎کننده شدت برق‎زدگی می‎باشند عبارتند از: مقاومت الکتریکی بدن، مقدار، مدت، نوع (متناوب یا دائم) و فرکانس جریان و همچنین مسیری که جریان در بدن طی می‎کند.
در بیشترین حوادث ناشی از برق‎گرفتگی جریان از ناحیه سینه شخص عبور می‎کند و اگر مقدار جریان 20 تا 40 میلی آمپر باشد ماهیچه سینه در حالت انقباض باقی می‎ماند و تنفس متوقف می‎گردد. قطع نفس می‎تواند باعث خفگی و مرگ در مدت چند دقیقه گردد. اگر جریان برق در مدت زمان 2 یا 3 دقیقه قطع شود تنفس خود به خود آغاز و مصدوم به سرعت بهبود می‎یابد.
اختلال در ضربان و ایستایی قلب یکی دیگر از عوارض عبور جریان (به مقدار 100 میلی آمپر یا بیشتر) از ناحیه سینه می‎باشد. در چنین حالتی ضربان قلب و جریان خون متوقف می‎گردد.
هر قدر مصدوم زمان بیشتری با قسمتهای برقدار در تماس باشد عواقب حادثه وخیمتر است. بنابراین قطع سریع برق بسیار اساسی است.
نشانه‎های مرگ بالینی بر اثر شوک الکتریکی عبارتند از:
الف: قطع گردش خون بر اثر اختلال یا ایستایی قلب.
ب: خفگی بر اثر انقباض ماهیچه‎های سینه.
ج: قطع مزمن نفس به سبب عبور جریان.
قطع نفس ممکن است قطع گردش خون را بغرنج‎تر کند. بنابراین در تمام حالات بی‎درنگ تنفس مصنوعی موثر آغاز و تا تنفس مجدد مصدوم ادامه می‎یابد.
اگر گردش خون متوقف شده باشد ماساژ خارجی قلب می‎تواند خون را مجدداً به جریان اندازد.
هنگام انجام ماساژ خارجی قلب، هر بار پس از فشار، دستهای خود را از روی سینه مصدوم بردارید تا قلب از خون پر شود. برای این که خون از رگها آسانتر به قلب جریان یابد، پاهای مصدوم را 5/0 متر بالاتر از سر او قرار دهیم.
باید توجه داشت که ماساژ خارجی قلب سبب بازگشت ضربان قلب نمی‎گردد، بلکه باعث گردش خون در بدن می‎شود. به همین دلیل ماساژ قلب تا زمانی که کمکهای پزشکی فراهم شود ادامه می‎یابد.
در هر قسمت یا بخش یا کارگاه باید یک جعبه دارو و وسایل کمکهای اولیه وجود داشته باشد و در هر شیفت شخص مسئول وضعیت و تکمیل بودن جعبه دارو و کمکهای اولیه را زیر نظر داشته باشد.
عوامل فیزیکی زیان‎آور محیط کار:
عوامل و شرایط فیزیکی محیط کار عبارت از مجموعه عوامل و شرایط قابل درک بوسیله حواس پنجگانه است که جزئی از محیط فیزیکی کار را تشکیل می‎دهند علاوه بر جا و مکان و وسایل و ابزار کار مورد نیاز کارکنان عواملی نظیر روشنایی گرما، سرما، رطوبت، صدا و غیره نیز بطور مستقیم یا غیرمستقیم در بازدهی کار موثر می‎باشند.
1) جا و مکان وسایل و تجهیزات
محیط کار در مساله حفاظت، عامل روانی مهمی است. استقرار کارکنان در مکان و فضای مناسب و دسترسی آنان به لوازم مورد نیاز یکی از ضروریات محیط کار است.
تنگی و کوچکی فضای محیط کار و فشردگی افراد در یک محل کوچک، علاوه بر آنکه شوق و علاقه و روحیه کارگران را از میان می‎برد آنها را معذب می‎کند و در بسیاری از موارد ممکن است سوانح ناگواری در محیط کار بوجود آورد با توجه به نوع کار وظایف و مسئولیتهای محوله و انواع مشاغل، فضای کار تفاوت خواهد داشت. استفاده از وسائل و تجهیزات از قبیل میز، صندلی، مبل، تلفن و غیره در محیط کار با توان مالی و فضای مورد استفاده و شکل ساختمانهای مورد بهره‎برداری واحدهای سازمان ارتباط پیدا می‎کند. لذا در انتخاب و تخصیص وسایل و تجهیزات باید نکات زیر مورد توجه قرار گیرد:
الف: لازم است از وسایل موجود حداکثر استفاده به عمل آید و حتی‎المقدور از ایجاد و صرف هزینه برای خرید وسایل و اثاثیه خودداری شود. در عین حال باید به کیفیت وسایل و تجهیزات نیز توجه کافی مبذول شود و در صورت فرسودگی و از کارافتادگی فوراً از رده خارج می‎شود.
ب: ابزاری که در دسترس هر فرد در هر شغلی قرار داده می‎شود باید دقیقاً با احتیاجات شغلی او تطبیق داده شود تا به این وسیله امکان استفاده از انواع ابزار و وسایل مورد نیاز محقق شود.
ج: برای استقرار وسایل و تجهیزات اداری همواره باید فضای کافی در نظر گرفته شود تا آنکه دسترسی به آنها بی‎اشکال و حرکت و تردد افراد بدون ایجاد ناراحتی صورت پذیرد.
د: به کارکنانی که انجام وظایف و مسئولیتهای آنها مستلزم استفاده دائم و مکرر از تلفن است یک شماره تلفن مستقل اختصاص داده شود.
ه‍: تجهیزات سنگین و وزن‎دار در طبقات پایین‎تر و در کنار دیواره‎ها یا ستونها مستقر شوند.
و: از طریق بررسی‎های مداوم سعی شود وسایل و تجهیزات اضافی و بلااستفاده از محیط کار دور و به انبار تحویل داده شود.
ز: در محیط کار به تعداد کافی سرویسهای عمومی از قبیل دستشویی، صابون، حوله، آب سردکن و غیره پیش‎بینی شود.
ح: برای تقویت حس وقت‎شناسی و توجه به ارزش زمان لازم است ساعت دیواری به میزان مورد نیاز تهیه و در معرض دید کارکنان در محل کار نصب شود.
2) روشنایی
روشنایی به عنوان یک عامل حفاظتی در محیط دارای اهمیت بسزائی می‎باشد نور نه تنها برای دیدن اشیاء و استفاده از آنها و انجام کارها ضروری است بلکه عاملی مهم برای ایجاد یک محیط کار مطبوع و دلپذیر است.
نور کافی و مناسب در محیط کار دارای محاسن زیر است:
1) جلوگیری از احساس خستگی کارکنان
2) کاهش اشتباهات
3) کاهش تعداد حوادث و سوانح در محیط‎های کارگاهی
4) بهبود روحیه کارکنان
5) بهبود کیفیت کار و افزایش بازدهی
3) آثار تهویه در محیط کار
منظور از تهویه در ادارات و محیط‎های کار عبارت است از کنترل کیفی هوای داخل اینگونه محل‎ها، از نظر درجه حرارت میزان رطوبت جریان هوا و احیاناً تصفیه مواد مضره موجود در هوا (به ویژه در کارگاههای صنعتی).
هدف از تهویه در محیط کار آن است که افراد از تغییرات درجه حرارت هوا دچار ناراحتی نشوند و درجه حرارت و رطوبت هوا همواره متناسب با نیازهای فصل بوده، جریان هوای سالم در محیط کار تضمین شود.
درجه حرارت مناسب بستگی به نوع کار در محیط مورد نظر دارد وقتی که گرمای اتاق بیش از حد طبیعی باشد برای حفظ سلامت مناسب نیست و اصولاً درجه حرارت بیش از 21 درجه سانتیگراد برای ادارات اضافی است.
برای جلوگیری از آلودگی هوا باید در محیط کار جریان هوا داشته باشد بدون تصفیه و تعویض هوا در فواصل زمانی لازم بوهای نامطبوع بویژه بوی ناخوشایند دود سیگار، تراکم گاز کربنیک ناشی از تنفس افراد و تغییر درجه حرارت و حرارت هوا در جهت نامساعد، باعث ناراحتی افراد می‏‎شود. در برخی از محیط‎های کار با تعبیه یک هواکش ساده می‎توان جریان هوا را برقرار کرد بدیهی است که اندازه و قدرت هواکشها با توجه به فضای محیط کار انتخاب می‎شود. این کار یک روش علمی و صحیح برای تصفیه هوا به شمار می‎رود.
4) صدا
اشخاصی که در کارگاه‎های مختلف صنعتی مانند کارخانه‎های صنایع سنگین کارگاههای موتور جت و غیره کار می‎کنند کارگرانی که با چکش‎های پنوماتیک (چکشهای بادی) مته‎های برقی پرسروصدا و ماشینهای برش سروکار دارند و سرانجام کارگران صاف کار، آهن‎گر، فلزکار، نجار، میخ پرچ‎کن و غیره بیش از همه در معرض خطر ضایعات جبران‎ناپذیر گوش قرار دارند.
کم‎شنوایی موجب عوارضی از قبیل: ایجاد سوء تفاهم، پرخاشگری، عصبیت، گوشه‎گیری و حتی بیماری‎های قلبی پیدا می‎شود.
بطور کلی صدا در محیط کار از دو عامل نشات می‎گیرد:
1) صداهایی که در داخل ساختمان ایجاد می‎شود مثل سروصداهای ناشی از کار دستگاه‎ها، ماشینها، زنگ تلفن و غیره.
2) صداهایی که منشا آن خارج از محیط کار است، مانند صدا و بوق اتومبیلها همهمه عابران که به دلیل مجاورت محیط کار با خیابان یا با محیط‎های شلوغ ایجاد می‎شود.
صوت به صورت امواج به گوش وارد می‎شود و پرده گوش را تحریک می‎کند و توسط مراکز شنوائی درک می‎شود، سپس این امواج در گوش داخلی به امواج الکتریکی تبدیل می‎شوند و به مراکز مغزی می‎روند.

آثار سروصدا
1) عوارض روانی و عصبی: اثر روانی سروصدا بستگی به مشخصات فیزیکی آن (شدت صدا) دارد و بطور کلی سروصدا زیاد باعث کاهش تمرکز اعصاب و فعالیتهای مغزی شده، بر روی سلسله اعصاب اثر می‎گذارد و به صورت علائمی مانند سردرد، سرگیجه، ضعف عمومی، بی‎خوابی و عصبیت ظاهر می‎گردد تداوم کار در معرض چنین سروصدائی ممکن است فرد را به امراض روانی نیز مبتلا کند.
2) تداخل در ارتباطات: در محیط پر سروصدا، امکان صحبت کردن و گاهی از اوقات به علت نوع کار، انجام دادن درست آن مقدور نمی‎باشد. در چنین حالتی افراد مجبورند که با صدای بلند صحبت کنند که ادامه این کار عوارض مختلفی را ایجاد می‎نماید.
3) خستگی و کاهش راندمان کار: اثر دیگر سروصدا بر روی انسان، کاهش کارایی و راندمان کار از نظر کیفی و کمی می‎باشد که این موضوع از نظر اقتصادی بسیار مهم است.
4) اثر فیزیولوژیکی: سروصدای شدید بر روی دستگاه‎های مختلف بدن عوارض گوناگونی را ایجاد می‎نماید، از جمله کاهش میزان شنوایی است که ممکن است منجر به کری موقت یا دائمی گردد. از آثار دیگر فیزیولوژیک صدا بیماری‎زایی آن، نظیر درد گوش بالا رفتن فشار خون زخم معده و غیره می‎باشند.
کاهش و کنترل سروصدا:
برای کاهش و کنترل سروصدا در کارگاه‎های صنعتی، تمهیدات و شیوه‎های مختلفی از قدیم به کار گرفته است، مانند: تعویض ادوات و وسایل کار، استفاده از ماشینهای بدون سروصدا، استفاده از روشهای سنتی، از قبیل روغنکاری ماشینها و تعویض قطعات کهنه و فرسوده آن، استفاده از قطعات لاستیکی و پلاستیکی و غیره. چنانچه این روشها موثر نباشند باید از گوشیها و کلاه‎های مخصوص جهت حفاظت کارگران استفاده نمود.
الف) جذب صدا: در این روش شدت سروصدا در محیط کار با تقلیل میزان انعکاس امواج صوتی به وسیله نصب وسایلی برای گرفتن و تخفیف ارتعاشات صوتی تقلیل داده می‎شود. به این معنی که با استقرار وسایل جذب صدا در سقفها در دیوارها، به جای اینکه امواج صوتی تولید شده منعکس شود، جذب دیوارها و سقفها شده، بدین صورت مقدار زیادی از شدت صدای تولید شده کاسته می‎شود.
ب) عایق کردن صدا: در این روش کانونها و عملیات مولد صدا، نظیر محل کار ماشینها از سایر قسمتهای محیط کار مجزا (توسط کشیدن دیوار یا نصب آنها در محل‎های جداگانه) و از انتقال آن به جاهای دیگر جلوگیری می‎شود.
عوامل شیمیایی زیان‎آور محیط کار
الف) بیماریها و مسمومیت‎هایی که ناشی از جذب مواد از طریق دستگاه تنفسی می‎باشند. ذرات گردوغبار، گازها و دود از این طریق جذب می‎گردند.
ب) بیماریها و مسمومیت‎هایی که ناشی از جذب مواد از طریق دستگاه گوارشی می‎باشند. از موادی که از این طریق ممکن است وارد بدن شوند و ایجاد ناراحتی نمایند ارسینک و فسفر و سیانورها قابل ذکرند.
ج) بیماریها و مسمومیت‎هایی که ناشی از جذب مواد از طریق پوست می‎باشند، مانند جذب تترا اتیل سرب، آنیلین، تی ان تی و فنول.
گرد و غبار
گرد و غبار بر اثر تجزیه مواد مختلف جامد به ذرات بسیار کوچک، تشکیل می‎شود که این ذرات معمولاً مدتی در هوا شناور می‎مانند.
راه‎های پیشگیری و کنترل ذرات در محیط کار:
جهت آلودگی در یک محیط کار سه عامل وجود دارد:
الف) عامل تولیدکننده آلودگی
ب) عامل انتقال دهنده آلودگی
ج) کارگر گیرنده آلودگی
الف) عامل تولید آلودگی به چند روش قابل کنترل است:
1) جایگزینی
2) تغییر در روش کار
3) جدا کردن
4) روشهای مرطوب
5) تعمیرات و نگهداری
6) نظافت عمومی
ب) عامل‎های انتقال دهنده آلودگی با این روشها قابل کنترل است:
1) ایجاد هواکشهای طبیعی یا مصنوعی جهت خارج کردن گردوغبار و ورود هوای سالم به محل
2) ایجاد هواکشهای موضعی در محل بروز گردوغبار (روی دستگاه‎ها)
3) جلوگیری از ریخت و پاش
4) ایجاد فاصله
5) تعمیرات و سرویسها
ج) شیوه موجود کنترل کارگران بدین گونه است:
1) ماسکهای حفاظتی فیلتردار
2) چرخش کارگری
3) تنظیم ساعت کار
گازها
گاز به ماده‎ای گفته می‎شود که بالاتر از حرارت بحرانی خود قرار گیرد. گازها تعدادشان بسیرا زیاد و برخی از آنها در بعضی از تولیدات صنعتی به مقدار قابل ملاحظه‎ای به مصرف می‎رسند برخی از آنها نیز بر اثر فعل و انفعالات شیمیایی در موقع تهیه بعضی از مواد، تولید می‎شوند. اغلب گازها دارای بوی نافذ و مدت کوتاهی پس از انتشار قابل تشخیص می‎باشند. بعضی از آن‎ها دارای رنگهای خاصی هستند که در غلظت‎های معین، این رنگ را می‎توان تشخیص داد. بعضی از گازها بی‎رنگ و بویند و بدین ترتیب وجود آنها به آسانی حس نمی‎شود. این گازها در صورتی که خاصیت سمی داشته با شند، بسیار خطرناکند، مانند گازکربنیک.
علاوه بر داشتن خواص سمی، برخی از گازها دارای قابلیت اشتعال می‎باشند، مانند استیلن، اکسید دوکربن، گاز ذغال، اتیلن، هیدروژن، متان، بوتان و غیره.
دستگاه‎های کنترل مواد آلاینده هوا در صنایع:
با کاربرد دستگاه‎هایی می‎توان میزان آلودگی منتشر از یک منبع و نهایتاً محیط را تا حد قابل قبول کاهش داد.
الف‎- دستگاه‎های کنترل گازهای آلوده‎کننده هوا:
جدا کردن گازهای مضر و جلوگیری از انتشار آنها در هوای اطراف، معمولاً به روشهای زیر انجام می‎گیرد:
1- جذب در مایعات:
جذب گازها در مایعات، با استفاده از حلالی که خاصیت انتخابی نسبت به گاز بخصوصی را داراست، صورت می‎گیرد.
2- جذب سطحی جامدات:
جذب سطحی موقعی صورت می‎گیرد که گازی از یک سطح جامد صاف و یا متخلخل عبور داده شود. عمل جذب ممکن است منحصراً یک کشش مولکولی باشد و یا آنکه این کشش با فعل و انفعالات شیمیایی توام باشد. کربن فعال، اکسید آلومینیوم و ژل سیلیس از جمله موادی هستند که در جذب گازها مورد مصرف دارند.

3- تقطیر:
با آنکه عمل تقطیر، هم به وسیله کم کردن درجه حرارت و هم از طریق بالا بردن فشار امکان‎پذیر است، ولی در عمل معمولاً از روش کاهش درجه حرارت استفاده می‎شود. دو نوع دستگاه تقطیر از نظر اصول و کلیات طرح مورد استفاده است. دستگاه تقطیر تماسی، که در آن ماده سردکننده بخار و ماده تقطیر شده با هم مخلوط می‎شوند و تقطیر سطحی، که در آن اختلاط بین ماده سردکننده و بخار وجود ندارد و هر کدام جداگانه در جوارهای داخلی دستگاه تقطیر حرکت می‎کند.
ب- روشهای کنترل و جدا کردن ذرات:
از انواع مختلف دستگاه‎های کنترل ذرات که در صنایع نصب می‎گردند، چند نوع آن که بیشتر مورد استفاده هستند، عبارتند از:
1- اتاقک‎های ته‎نشینی:
اصول کار این نوع دستگاه چنین است که ذرات گرد بر اثر وزن خود، در اتاق عبور گاز به پائین می‎ریزد. سرعت عبور گاز در اتاق ته‎نشینی تا حد امکان باید پائین و زمان توقف گاز هر چه ممکن است بیشتر گردد، تا میزان ریزش ذرات افزایش یابد. این دستگاه معمولاً برای غبارگیری مقدماتی و جدا کردن خرده‎های درشت بکار می‎رود.
2- فیلتر یا صافی:
فیلترها عبارت از بستر متخلخلی هستند که قادرند وقتی هوای دارای ذرات معلق از آنها عبرو می‎کند، ذرات را در سطح خود نگهدارند. جنس فیلترها از مواد مختلف است لیکن فیلترهای پارچه‎ای بیشتر مورد استفاده‎اند. مناسب‎ترین پارچه صافی نوعی است که مقاومت شیمیایی داشته، درجات حرارت شدیدی را تحمل کند، در برابر کشیدگی و انقباض مقاوم باشد و هوا بخوبی از آن بگذرد.
3- غبارگیرهای هیدرولیک (جمع‎آوری ذرات به طریقه شستشو):
در این دسته از غبارگیرها، یک مایع که معمولاً آب، یا آب و یک جسم خیس‎کننده است، بکار می‎رود و غبار به صورت گل و لای جمع‎آوری می‎شود. نوعی از آنها دستگاه شوینده‎ای است که گلوله‎های شناور دارد. در این دستگاه گازی که از قسمت پائین وارد می‎شود، به طرف بالای دستگاه جریان می‎یابد و از بین گلوله‎هائی که بر اثر عبور گاز و جریان آب متحرک می‎شوند، عبور می‎کند و در نتیجه با قشر نازکی از آب مجاور می‎شود. بر اثر این کار ذرات از آن جدا گشته، در ته دستگاه بصورت گل و لای جمع‎آوری و سپس تخلیه می‎شوند.
آموزش ایمنی
با آموزش‎های ایمنی می‎توان سطح آگاهی، مهارت و تخصص کارکنان را در امور ایمنی بالا برد و در نتیجه از ایجاد بسیاری از حوادث پیشگیری کرد.
تعریف و اهداف آموزش ایمنی:
آموزش ایمنی تلاش گسترده‎ای است برای آشنا ساختن افراد با نوع کار، دانش لازم و مهارت‎های فرد جهت انجام کار ایمن و بدون حادثه. بدین معنی که آموزش ایمنی باید در سه زمینه نوع کار پرسنل، علم و دانش پرسنل، و سطح مهارت پرسنل در انجام کار اطلاع کافی بدهد.
در آموزش‎های ایمنی به سه موضوع کلی باید توجه داشت و دوره‎های آموزشی باید دربرگیرنده این سه موضوع باشند:
الف‎- بالا بردن سطح آگاهی افراد در زمینه اهمیت ایمنی و بهداشت در صنعت (هزینه‎های حوادث و فواید ایمنی و رعایت اصول ایمنی).
ب- ارتقای سطح آگاهی افراد در زمینه جلوگیری از حوادث در صنعت (بدین معنی که افراد در زمینه شغلی خود به راه‎های علمی و عملی جلوگیری از حوادثی که در انتظار آنهاست، آگاهی کامل داشته باشند. یعنی اول ایمنی، بعد کار).
پ- افزایش مهارت افراد در بکارگیری سیستم‎های ایمنی و ابزارآلات ایمنی به هنگام کار در رده‎های مختلف صنعت.
با شرحی که داده شد، مشخص می‏شود که آموزش ایمنی نیز می‎باید همراه با آموزش‎های تخصصی و فنی صورت بپذیرد.
عوامل روانی و فیزیولوژیکی محیط کار:
انسان از مهمترین عوامل ایجاد و پیشگیری از حوادث به شمار می‎آید. در این مورد روح و جسم را باید مجموعه‎های واحد به حساب آورد و نباید بین عوامل فیزیولوژیکی و روانشناسی جدایی قائل شد. انسان را موجودی مرکب از دو عامل روح و جسم دانست.
محیط و شرایط کار:
محیط کار در مساله حفاظت عامل روانی مهمی است. در بسیاری از کارگاه‎ها دیده شده است که کثرت حوادث، ناشی از تاثیرات محیط عمومی است. اگر روابط بین کارگر و کارفرما بد باشد یا کارگران از مزد و ساعت کار و یا سایر شرایط کار ناراضی باشند، میزان حوادث افزایش می‎یابد، حال آنکه در موقعی که مناسبات و روابط صنعتی خوب است، عکس این قضیه صادق می‎باشد. تدابیری که به منظور راحتی کارگر اتخاذ می‎گردد، محیط کار را بی‎خطر می‎سازد. عدم تامین شغلی و وضع استخدامی نامناسب یکی از عوامل مسلم وقوع حوادث است. اگر کارگران نگران اخراج خود باشند از تعادل روحی لازم برخوردار نیستند و در معرض سوانح قرار خواهند گرفت.
رفتار کارگرانی که در محیطهای کار تمیز و منظم کار می‎کنند، با رفتار کارگرانی‎ که در کارگاه‎های کثیف نامنظم و انباشته از ادوات و آشغال کار می‎کنند، فرق کلی دارد و این امر در بروز حوادث کار بخوبی نمایان می‎شود. احترام به احساسات و شخصیت کارگر به او آرامش خاطر می‎بخشد و این امر در مورد ایمنی او از مهمترین عوامل روحی است. در نتیجه موقعی که کارفرما در مناسبات خود با کارگر دقت بیشتر به خرج می‎دهد و با او انسانی رفتار می‎کند، کارگر بیشتر از گزند سوانح مصون می‎ماند.
خستگی جسمی و روانی:
خستگی سبب کاهش کارایی کارگر و وقوع حوادث می‎شود و هر چه میزان خستگی بیشتر باشد، امکان ایجاد خطر نیز بیشتر می‎شود، زیرا خستگی سبب می‎شود که حواس کارگر به اندازه کافی متمرکز نباشد و فکرش خوب کار نکند و همچنین جوانب کار را در نظر نداشته باشد و احتیاط نکند و در مجموع خطاپذیری خاص مختلف او افزایش یابد.
همچنین وقوع حوادث بیش از آنکه به خستگی جسمی مربوط باشد، به وضع روانی کارگر مربوط است. بنابراین میزان رضایت خاطر و علاقمندی کارگر به نوع و محیط کار در میزان شدت و سرعت خسته شدن کارگر بسیار موثر است. شیوه رفتار سرپرست و نحوه مدیریت سازمان و کلاً روابط صنعتی نیز (روابط بین کارگر و کارفرما و مجموع مقررات و ضوابط حاکم در محیط کار) در این امر بسیار موثر می‎باشد.
استعداد حادثه:
آمار نشان داده که بعضی از کارگران در مدت زمان معینی، دچار حادثه نشده‎اند و برخی دیگر در همین مدت به چند حادثه مبتلا گردیده‎اند. از این امر می‎توان نتیجه گرفت که برخی از کارگران، استعداد دچار شدن به حوادث را پیش از دیگران دارند و آنها را معمولاً مستعد حوادث می‎نامند.
حادثه ممکن است به سبب تاثیر یک حاثه قبلی روی دهد. اگر کارگری یک بار به حادثه‎ای دچار شود، چنانچه خود را دوباره در وضعی شبیه به وضع قبل از حادثه بیابد و یا مجبور باشد با همان نوع ماشین کار کند، ممکن است با نوع احساس عدم اطمینان، ترس یا تنفر مشغول به کار شود که این نوع احساسات ممکن است خود به حادثه‎ای منجر شود.
البته استعداد حادثه درجات مختلفی دارد. در حالی که یک عامل بد روانی مانند خودپسندی ممکن است زیاد خطرناک نباشد، ولی ترکیب چند علت، مثلاً خودپسندی بی‎قیدی و عصی بودن یک نفر احتمالاً خطرناک است.
البته بعضی از افراد هم از نقاط ضعف خود آگاهند و بسته به تشخیصی که دارند می‎توانند خود را کم و بیش اصلاح کنند و نقاط ضعفشان را برطرف سازند.
شرایط فیزیولوژیکی:
منظور از شرایط جسمانی یا فیزیولوژیکی، مجموعه آمادگیها، مهارتها، و توانائیهای جسمی لازم در فرد، برای انجام وظایف و مسئولیتهای محوله می‎باشد. همیشه فرد توانائیها و قابلیهای لازم را برای انجام کار محوله داشته باشد.
ایجاد برخی حوادث در محیط کار، ناشی از شرایط بدنی و نارساییها و معایب فیزیولوژیکی است، نظیر نارسایی در بینایی و شنوایی و نداشتن قدرت بدنی کافی، داشتن حساسیت نسبت به برخی بوها، احساس سرگیجه در ارتفاعات و امثال آن که ممکن است در وقوع سوانح در محیط کار تاثیر داشته باشد. لذا پس از معاینات طبی و تشخیص پزشک و تلاش در رفع این معایب، افراد به مشاغلی گمارده شوند که دارای تواناییها جسمی لازم برای انجام وظایف مزبور باشند.
البته نباید تصور شود افرادی را که دارای توانائیها و آمادگیهای جسمی لازم نیستند، کاملاً کنار گذارده و اصولاً به کار گرفته نشوند، بلکه لازم است علی‎رغم عیوب بدنی و نقاط ضعفشان، آنها را به کارهای مفید و منطبق با توانائیهای جسمانیشان منصوب و تشویق کرد.
روانشناسان در بهبود اوضاع و پیشرفت محیط کار نیز سهم بسزائی دارند چون آنان هستند که با پیش‎بینی‎های لازم شایستگی افراد را برای کار صحیح در نظر بگیرند.
نقش روانشناسی در کار و صنعت:
رواشناسان صنعتی بیش از آنچه که تصور می‎رود می‎توانند در محیط‎های کار ثمربخش باشند و در زمینه‎های مختلفی چون بهبود روابط کارگر و کارفرما، شناخت روحیه و طرز فکر افراد، عادات و شخصیت کارگران، جلوگیری از غیبت‎ها، کندی کار، تلف شدن نیروی کارگر ناراحتی‎ها، اعتصابات، کاهش حوادث شغلی و سرانجام آنچه که منجر به بهبود و پیشرفت کار می‎شود فعالیت نمایند.
خستگی
یکی از دشواری‎هایی که بشر همیشه با آن روبرو شوده و هست مساله خستگی است. خستگی حالتی است که موجب کم شدن قدرت کارایی و مقاومت بدن می‎گردد و شخص رغبت خود را نسبت به کار و فعالیت و انجام کارهای روزانه از دست می‎دهد. به بیان دیگر بر اثر مداومت در فعالیتهای مختلف از قدرت عملی اعضاء کاسته می‎شود و نوعی ناراحتی به شخص دست می‎دهد که به آن خستگی می‎گویند که در عین حال بازتاب طبیعی جانداران متحرک است.
هرگاه فعالیت در حدود توانایی شخص باشد و کار در شرایط مناسب انجام شود، خستگی حاصله عادی است و معمولاً با خواب و استراحت در زمانی نسبتاً کوتاه رفع می‎شود.
عوامل متعددی در ایجاد و افزایش خستگی تاثیر دارند که مهمترینشان عبارتند از:
1- بی‎علاقه بودن به کار یا یکنواخت بودن کار
2- کم بودن یا زیاد بودن کار
3- نداشتن علاقه به محیط کار، همکاران و کارفرما و همچنین سرپرستی نادرست (همکاران ناهماهنگ و شرایط کاری نامناسب وجود همکاران بیمار و معتاد یا با رفتار و سلوک نامناسب)
4- مسائل خانوادگی و مادی
5- مسائل اجتماعی و سیاسی
6- عوارض و بیماریهای جسمانی و روانی
7- مسائل رفاهی و مرخصی و تعطیلات نامناسب
8- مطابق نبودن کار با توانائیهای جسمانی و ذهنی فرد و نیز انجام کار به طرز ناصحیح
9- شرایط فیزیکی (حرارت، رطوبت، نور، تهویه، فشار، سروصدا وغیره) نامناسب در محیط کار.
این عوامل می‎تواند باعث خستگی شخص شوند و عوارض زیر را به دنبال بیاورند.
– احساس کسالت و سستی و ملالت و اشکال در ادامه کار
– تقلیل در ظرفیت و قابلیت انجام کار
– اختلال در کار طبیعی دستگاه‎های جریان خون، تنفس، ترشحی، عصبی و غیره
– تقلیل کمی و کیفی کار به علت کاهش قدرت و دقت
– افزایش ساعات غیبت به علت احساس کسالت و ناراحتی
– افزایش تصادفات و حوادث ناشی از کار به علت نقصان قدرت تمرکز قوای دماغی
– تشدید و ازدیاد اختلاف‎ها و برخوردها در محیط کار و زندگی
– افزایش بیماریهای جسمی به علت افزایش استعداد ابتلا به بیماری
– بروز عوارض عصبی و روانی
– تقلیل در توانایی انجام کارهای روزمره زندگی در خارج از محیط کار
– عدم توجه به وظایف اجتماعی و عدم تمایل به معاشرات با دیگران
– پیری زودرس و کوتاهی عمر به علت کار بیش از حد قدرت
پنج حس خود را ایمن سازید
وسایل حفاظت انفرادی عبارتند از:
لباس کار، پیش‎بند، کلاه فلزی (کاسک)، ماسک جوشکاری و عینک و سایر انواع ماسک‎ها، حفاظ گوش، کمربند حافظ، انواع دستکشها، کفش‎ها و چکمه و گتر.
1- لباس کار: لباس کار بایستی با توجه به خطراتی که در حین کار برای کارگر مربوطه پیش می‎آید انتخاب شود و به ترتیبی باشد که از بروز خطرات تا حد ممکن جلوگیری نماید.
لباس کار باید مناسب با بدن کارگر استفاده کننده بوده و هیچ قسمت از آن آزاد نباشد، کمر آن همیشه بسته و جیب‎های آن کوچک بوده و حتی‎الامکان تعداد جیب‎ها کم باشد.
کارگرانی که با ماشین کار می‎کنند و یا در جوار ماشین‎آلات مشغول کار هستند لباس کاری دربرداشته باشند که هیچ قسمت آن باز و یا پاره نباشد.
2- پیشبند: در مقابل قطعات دوار و متحرک ماشین‎ها و همچنین در جوار آنها نباید از پیش‎بند استفاده شود. پیش‎بندهای مخصوص کارگرانی که در مقابل شعله و با آ تش‎های بدون حفاظ و یا در مقابل فلزات مذاب کار می‎کنند باید تمام سینه را پوشانیده و از جنسی تهیه شود که در برابر آتش کاملاً مقاومت داشته باشد.
پیش‎بند کارگرانی که با مایعات خورنده مثل اسیدها و مواد قلیایی سوزاننده کار می‎کنند باید از کائوچوی طبیعی و یا از مواد دیگر تهیه گردد.
پیش‎بندهای سربی برای حفاظت در مقابل اشعه ایکس باید قفسه سینه را پوشانده و 30 تا 40 سانتی‎متر پائین‎تر از کمر را نیز محفوظ نگهدارد.
3)کلاه ایمنی: با استفاده از کلاه ایمنی حساس‎ترین عضو بدن را از سقوط و پرتاب اجسام حفاظت کنیم. مطابق شکل زیر در داخل کلاه اجزا و نوارهای مختلفی وجود دارد:
1- نوارهای نگاه دارنده
2- نوارهای تنظیم
3- نوار عرق‎گیر
4- ضربه‎گیر داخلی
الف‎- کلاه ایمنی از مواد پلاستیکی، پارچه، چرم و مواد ضد آتش تهیه می‏‎شود و حداکثر زمان استفاده از آن نباید بیش از 3 سال باشد بنابراین زمان شروع استفاده باید روی اتیکت ویژه‎ای در درون کلاه قید شود.
ب- کلاه ایمنی به نحوی بر سر گذارده شود که نوار تنظیم آن در پشت سر قرار گیرد، بدون آنکه بر سر فشار وارد آورد. نوارهای نگاه دارنده که در درون کلاه روی سر قرار می‎گیرد در عمقی قرار دارند که فاصله‎ای بین سطح فوقانی سر و دیوار داخلی سقف کلاه بوجود می‎آورند که این فضا به نام فضای حافظ نامیده و با ابر فشرده و در زمستان‎ها با پوشش زمستانی پر می‎شود.
ج- معمولاً کلاه در 3 اندازه استاندارد تهیه می‎شود.
1- برای دور سر با اندازه 55 سانتی‎متر
2- برای دور سر با اندازه 55 تا 95 سانتی‎متر
3- برای دور سر بزرگتر از 95 سانتی‎متر
د- معمولاً دو سوم اندازه‎های ساخته شده کلاه ایمنی مطابق سایز متوسط هستند.
ه‍- وزن کلاه ایمنی نبایستی از 400 گرم بیشتر باشد.
و- کلاه ایمنی از مواد غیرقابل احتراق ساخته می‎شوند و در مواردی که خطر برق گرفتگی وجود دارد جنس کلاه عایق باشد.
4- گوشی‎های حفاظتی: گوشها باید در مقابل جرقه و تکه‎های مذاب و یا دیگر ذراتی که در هوا پرتاب می‎گردند و همچنین سروصدا محافظت شوند.
سروصدای زیاد در کارگاه‎ها به تدریج ایجاد یک نوع کریمی‎کند که به آن کری حرفه‎ای گویند. صداهایی که بیش از حد مجاز در کارگاه‎های بافندگی، دیگ‎های بخار، اره‎های دوار و غیره ایجاد می‎شود. برای محافظت گوش از گوشی‎های حفاظتی استفاده شود.
انواع گوشی‎های حفاظتی:
الف‎- گوشی‎های چوب پنبه‎ای: این نوع گوشی‎های حفاظتی از الیاف مخصوص مخلوط با موم ساخته شده است که ایجاد حساسیت در گوش می‎کند و در نتیجه در مقابل سر و صدا بیش از حد مجاز گوش‎ها را از آسیب حفظ می‎کند.
ب) گوشی‎های پلاستیکی: این نوع گوشی‎ها حفاظتی از لاستیک‎های نرم تهیه شده است که در اندازه‎های مختلف در داخل گوش قرار می‎گیرند. عیب این نوع گوش‎ها این است که مانع رسیدن صدای دستورات داده شده از طرف سرپرست به کارگر می‎گردد.
ج) گوشی‎های جفتی: گوشی‎های حفاظتی که بر روی سر قرار می‎گیرد قابل تنظیم بوی پشت گردن می‎باشد این گوشی‎ها از لاستیک تهیه شده و در مقابل سروصدا در مقایسه با سایر وسایل حفاظتی برای گوشی‎ها مناسب‎تر است.
نکات قابل توجه:
1- در محیط‎هایی که میزان شدت صدا از حدود 90 دسی‎بل بیشتر باشد بایستی از گوشی‎های حفاظتی استفاده نمود.
2- گوشی‎های حفاظتی همیشه قبل از استفاده ضدعفونی شوند.
3- برای اینکه به گوشی فشار زیادی وارد نشود گوشی‎های جفتی نباید وزن زیادی داشته باشند.
4- گوشی‎ها باید به آسانی قابل تمیز کردن و ضدعفونی شده باشند.
5- از گوشی‎ها بتوان به راحتی استفاده کرد همچنین گوشی‎ها نباید برای استفاده کننده ایجاد حساسیت و یا سوزش در گوش نمایند.
5- کفش‎های حفاظت ایمنی: برای حفاظت پاها و انگشتان در مواردی که جسم سنگینی روی آنها سقوط می‎کند و یا مواقعی که از روی میخ عبور می‎کنیم و همچنین به منظور جلوگیری از آسیب بواسطه ریختن اسید و یا قطرات مذاب باید از کفش ایمنی استفاده شود.
انواع خطرهایی که باعث آسیب به پاها می‎گردد بر سه نوع‎اند:
الف- خطرهای مکانیکی: سقوط اشیاء روی پاها بخصوص انگشتان پان و یا فرو رفتن اشیاء نوک تیز به ناخن‎ها و یا انگشتان پا از خطرهای مکانیکی محسوب می‎شود.
ب- خطرهای شیمیایی: در هنگام کار با اسیدها، بازها، روغن و چربی‎های حیوانی و نباتی و همچنین حلالها، روغن‎هایی که از نفت مشتق شده‎اند مانند گریس، وازلین و‎… انواع مواد سوختی نفتی.
ج- خطرهای گرمایی و سرمایی: در هنگام کار در محیط‎های گرم تماس ته‎کفش‎ها با زمین‎های گرم و نیز در محیط‎های سرد (سردخانه) ای نوع خطرها بوجود می‎آید.
6- کمربندهای ایمنی:
1- کمربندهای ایمنی و تسمه‎هایی که روی شانه می‎افتد و سایر تسمه‎های مربوط به آن از چرم محکم (یا برزنتی) یا کنفی یا سایر مواد مقاوم مشابه ساخته شود.
حداقل پهنای کمربند ایمنی 12 سانتی‎متر و حداقل ضخامت آن 6 میلی‎متر بوده و استقامت آن در برابر نیروی کششی نباید کمتر از 1150 کیلوگرم باشد.
2- طناب‎های مهار باید از کنف بسیار مرغوب و یا از جنس مشابه ساخته شود و مقاومت کششی آن کمتر از 1150 کیلوگرم نباشد.
3- کمربندهای ایمنی و ضمائم آن مرتباً بازدید و قطعات فرسوده آن تعویض شود.
4- پرچ‎های کمربند مرتباً بازدید شوند.
5- کلیه ضمائم گیره‎های کمربند دارای مقاومتی برای خود کمربند باشد.
7- وسائل حفاظتی دست‎ها و بازوها:
1- دستکش‎ها نباید برای حرکت راحت انگشتان مانع بوجود آورند.
2- کارگرانی که با دستگاه‎های مته‎، ماشین‎های تراش و سایر ماشین‎هایی که دارای قطعات متحرک‎اند کار می‎کند نباید از دستکش استفاده کنند.
3- کارگرانی که اشیاء لبه تیز و برنده یا اجسام خاردار یا آج‎دار حمل می‎کنند از دستکش مقاوم یا مسلح به سیم‎های فلزی استفاده کنند.
4- کارگرانی که گوشت را قطعه قطعه می‎کنند از دستکش‎های با زره فولادی استفاده کنند.
5- دستکش کارگرانی که فلزات داغ حمل می‎کنند از پنبه نسوز یا جنس‎های مشابه و مقاوم در برابر گرما و عایق حرارت ساخته شده باشد.
6- کارگرانی که با برق سروکار دارند از دستکش‎های عایق با جنس‎های مشابه استفاده کنند که عایق الکتریسیته بوده و مقاومت الکتریکی آن‎ها مناسب ولتاژ مورد نظر باشد و مورد آزمون قرار گیرد.
7- در کار با مواد خورنده مانند اسیدها و قلیایی‎ها از دستشک‎هایی از جنس پلاستیک طبیعی یا مصنوعی یا پلاستیک نرم استفاده کنند.
8- در کار با مواد سمی یا محرک دستکش‎ها:
الف‎- به قدری بلند باشند که بازوها را بپوشانند.
ب- کوچک‎ترین سوراخ یا پارگی نداشته باشند.
ج- در صورت پارگی فوراً تعویض شوند.
9- دستکش‎های سربی برای حفاظت در برابر اشعه یونیزه کننده به طور کامل دستها را بپوشانند و لااقل تا نصف بازوها را محفوظ داشته و قدرت حفاظتی آنها اقلاً برابر با قدرت حفاظتی ورق سربی به ضخامت 55/0 میلی‎متر باشد.
10- دستکش‎های سربی حتی‎الامکان سبک و نرم باشند.
8- حفاظت پاها (گتر، کفش و چکمه)
گترها:
1- گترهای حفاظتی طوری ساخته شده باشند تا در مواقع ضروری بتوان آن‎ها را فوراً از پا درآورد. کارگرانی که از درخت، تیر و ستون‎ها بالا می‎روند، از گتر مخصوص استفاده کنند.
2- در مورد کار با مواد مذاب، گتر بایستی از پنبه کوهی یا مواد مشابه مقاوم در برابر حرارت ساخته شود و تا زانو را پاشوانده، کاملاً به پا بچسبد، بطوریکه مانع داخل شدن مواد مذاب شود.
3- کارگرانی که در معرض ترشحات جزئی یا جرقه‎های شدید یا اشیاء برنده قرار دارند گتر آنها بایستی از چرم دباغی شده یا جنس مقاوم دیگر درست شده باشد.
4- کارگرانی که با تبر یا پتک و ابزارهای مشابه کار می‎کنند بایستی از ساق بند یا مچ پیچ‎های با مقاومت کافی استفاده کنند.
کفش‎ها و چکمه‎ها:
5- کارگرانی که کارشان حمل قطعات چدنی، قطعات بزرگ چوبی یا جابجا کردن بارهای فلزی سنگین است بایستی از کفش‎های پنجه فولادی استفاده کنند.
6- کارگرانی که با مواد اسیدی و قلیایی و خورنده کار می‎کنند، کفش آنها بایستی از لاستیک یا چرم مخصوص این‎گونه کارها یا از سایر مواد مقاوم درباره مواد خورنده ساخته شده باشد.
7- در کار در مجاورت مواد داغ یا خورنده، کفش‎ها بایستی کاملاً به قوزک پا چسبیده باشند تا مواد در داخل کفش نفوذ نکنند. ضمناً این کفش‎ها بایستی فاقد سوراخ مخصوص بند کفش باشند تا از نفوذ مواد جلوگیری کنند.
8- در مورد کار با برق نباید در کفش‎ها فلز بکار رفته باشد.
9- در کارگاه‎هایی که ممکن است جرقه ایجاد خطرکند بایستی کفش فاقد میخ باشد.
انواع کفش‎های ایمنی:
1- کفش ایمنی (چکمه) مخصوص کار با مواد شیمیایی مانند اسیدها، چربی‎ها و بازها.
2- کفش ایمنی مخصوص کار در معادن و کارخانه‎ها.
3- کفش ایمنی مخصوص کوره‎های مذاب.
4- کفش ایمنی مخصوص برق کارها.
نکات مهم:
1- کفش‎های ایمنی دارای پنجه فولاد باشد.
2- کفش‎های ایمنی متناسب با نوع کار باشد.
3- کفش‎های ایمنی به اندازه پاها باشد.
وسایل حفاظتی جهاز تنفسی:
1- ماسک‎های حفاظتی باید به خوبی بر روی صورت بنشیند و درز و منفذی به خارج نداشته باشند.
2- برای حفاظت در برابر بخارهای خورنده و حلال‎ها، گازهای مضر و هوای اکسیژن، استعمال ماسک‎های فیلتردار با عمل مکانیکی ممنوع است.
3- به محض احساس ناراحتی در تنفس فیلتر را تعویض کرد.
4- استفاده از ماسک‎های تنفسی مجهز به قاب یا محفظه فیلتردار در کار با مواد شیمیایی در محوطه‎های کوچک یا اماکنی که تهویه آنها ناقص است یا در فضائی که اکسیژن آن کم است ممنوع می‎باشد.
5- قاب‎ها و محفظه‎های فیلتردار پس از هر بار استفاده تعویض شوند. اگر هم از آن استفاده نشده باشد پس از انقضای مدتی که سازنده تعیین کرده است تعویض شود.
6- به مجرد مشاهده علائم خروج مواد شیمیایی از محفظه فیلتردار باید فیلتر آن را عوض کرد.
7- از ماسک‎های تنفسی در صورتی می‎توان با هوای فشرده استفاده کرد که:
– هوای مزبور قبلاً توسط صافی‎هایی که در مجاری آنها قرار داده‎اند تمیز و خشک شده باشند.
– ورود هوای فشرده بهتر است با دستگاه وانتیلاتور انجام پذیرد. استفاده از کمپرسور حتی‎المقدور توصیه نمی‎شود.
– نصب دهانه لوله مکنده هوا باید در محلی باشد که هوای تمیز و پاک برای دستگاه تامین شود.
9- فاصله نقطه اتصال دستگاه‎های تنفسی که با هوای فشرده کار می‎کنند تا محل اصلی دهنده هوا نباید بیش از 45 متر باشد.
10- قطر داخلی لوله‎های خرطومی (یا قابل انعطاف) ماسک‎ها نباید از 5/2 سانتی‎متر کمتر باشد و لوله باید طوری باشد که پاره نشود و در اثر پیچ خوردن یا تا شدن راه عبور هوا را مسدود نکند.
11- فاصله ماسک‎هایی که دارای لوله خرطومی یا قابل انعطاف هستند تا محل اتصال به لوله اصلی نباید بیش از 5/7 متر باشد.
12- در موارد زیر دستگاه‎های اکسیژن‎ مورد استفاده قرار می‎گیرند:
– در مواردی که بر علیه حریق مبارزه می‎کنند یا عمل نجات انجام می‎دهند و یا در هوای غیر قابل تنفس ناشی از تراکم گاز با نقصان اکسیژن کار می‎کنند.
– در موردی که محل کار بیش از 45 متر از نزدیک‎ترین منبع هوای سالم فاصله دارد و استفاده از ماسک‎های فیلتردار برای آنها مجاز نباشد.
آشنایی با اصول کلی بهسازی محیط کار
منظور از بهسازی محیط کار عبارت است از اقداماتی که باعث جلوگیری از انتشار عفونت‎ها و سرایت آن به کارگران می‎شود. همچنین از میان بردن عوامل زیان‎آوری که مربوط به محیط کار خاصی نمی‎شود، نیز جزء بهسازی محیط کار محسوب می‎شود، برای تامین سلامت کارگران بدون در نظر گرفتن نوع فعالیت مرکز تولیدی رعایت مسائل زیر الزامی است:
1- تهیه آب آشامیدنی پاک، سالم و کافی
2- جمع‎آوری و دفع مواد زاید مایع و جامد
3- تامین غذای سالم برای کلیه کارکنان
4- کنترل و مبارزه با حشرات و جوندگان
5- ایجاد تسهیلات بهسازی کافی
6- تامین نظافت عمومی محیط کار
در اینجا برای جلوگیری از افزایش حجم کتاب و برای در نظر گرفتن حوصله خوانندگان محترم و اعتقاد کامل به اینکه موارد 1 و 2 و 3 و 4 از موارد بسیار ضروری برای تامین سلامت و ایمنی کارگران و محیط کار می‎باشد به توضیح موردهای 5 و 6 اکتفا کرده و برای مطالعه بیشتر به منابع دیگر موجود در این زمینه توصیه می‎شود.

ایجاد تسهیلات بهسازی محیط کار:
ایجاد تسهیلات بهسازی در هر واحد صنعتی ضروری است، داشتن این تسهیلات به تعداد کافی و تمیز نگهداشتن آنها از اشاعه بیماری‎های واگیردار به طور محسوسی می‎کاهد. هر واحد تولیدی با توجه به تعداد و جنسیت کارکنان خود باید توالت، دستشویی، حمام، رخت‎کن و اتاق استراحت مخصوص زنان داشته باشد.

سوالات تشریحی فصل اول
1- کمک‎های اولیه به هنگام برق گرفتگی را توضیح دهید.
2- عوامل فیزیکی زیان‎آور محیط کار را بیان کنید.
3- عوامل موثر در بازدهی کار را شرح دهید.
4- عوامل شیمیایی زیان‎آور محیط کار را بیان کنید.
5- راه‎های پیشگیری و کنترل ذرات در محیط کار را بیان کنید.
6- گازهای زیان‎آور در محیط کار را نام ببرید.
7- دستگاه‎های کنترل مواد آلاینده هوا در صنایع را نام ببرید.
8- آموزش ایمنی در کارگاه را تعریف کنید.
9- اهداف آموزش ایمنی در کارگاه را بیان کنید.
10- عوامل روانی و روحی محیط کار را بیان نمائید.
11- استعداد حادثه را توضیح دهید.
12- عوامل فیزیولوژیکی محیط کار را بیان کنید.
13- نقش روانشناسی در کار و صنعت را شرح دهید.
14- عوامل موثر در ایجاد و افزایش خستگی در محیط کار را بیان نمائید.
15- مشخصات هر یک از وسایل حفاظت انفرادی در کارگاه را بیان کنید.
16- هر یک از علائم کالاهای بسته‎بندی شده را نام‎گذاری کنید.
17- جدول حوادث مختلف کارگاهی را ترسیم و تکمیل نمائید.
18- اصول کلی بهسازی محیط کار را بیان کنید.
19- تسهیلات بهسازی (نظافت و بهداشت) محیط کار را بیان نمائید.
20- اصول کلی فضاهای بهداشتی محیط کار را بیان کنید.

کمک‎های اولیه
معمولاً کمک‎های اولیه برای حفظ سلامت و حیات مصدوم یا بیمار قبل از رسیدن سرویس پزشکی و یا رسانیدن مصدوم به پزشک و مراکز درمانی انجام می‎گیرد.
تعریف کمک‎های اولیه: عبارت است از اقداماتی فوری که بلافاصله پس از بروز حادثه صورت می‎گیرد و سبب کاهش چشمگیر مرگ و میر می‎شود.
شخص کمک دهنده نیازی به داشتن اطلاعات پزشکی یا پرستاری ندارد و با آموختن اصول کمک‎های اولیه که خیلی ساده است هرکس می‎تواند این امر را به عهده بگیرد. لذا فرا گرفتن آن برای همه مردم ضروری، لازم و مفید است.
اهداف:
1- نجات و زنده نگه داشتن شخص مصدوم یا بیمار
2- جلوگیری از شدت یافتن عارضه
3- کمک به بهبود حال بیمار تا رسیدن و یا انتقال او به مراکز درمانی
صفات کمک دهنده:
1- سرعت عمل داشته باشد. در هر حادثه به سرعت از وضع بیمار، محیط اطراف او و حادثه‎ای که اتفاق افتاده است اطلاعاتی کسب نموده و اقدام به نجات بیمار نماید.
2- در هر حادثه خونسردی خود را حفظ نموده و با آرامش دست به کار شوید.
3- به روحیه بیمار توجه نموده و سخنانش تسلی‎بخش و محبت‎آمیز بوده و رفتارش اطمینان‎بخش و توام با دلسوزی باشد.
4- با اصول کمک‎های اولیه آشنا باشد و بداند که در هر حادثه به چه نحو باید عمل کند و چه اقداماتی را انجام دهد.
5- ابتکار عمل داشته و از حاقل وسایل، حداکثر استفاده را در بهبود حال مصدوم بنماید.
حدود اختیارات و وظایف کمک دهنده:
1- وظایف کمک دهنده در سطح کمک‎های اولیه بوده و از حد معینی تجاوز ننماید.
2- کمک دهنده به هیچ‎وجه نباید در امور پزشکی و درمانی که صلاحیت آنرا ندارد دخالت نماید.
3- دخالت کمک دهنده در امر درمان بیمار یا مصدوم باعث ایجاد عوارض بیشتر و ازدیاد ناراحتی بیمار خواهد شد.
وظایف کمک‎دهنده به دو دسته تقسیم می‎شوند:
الف) وظایف فرعی ب) وظایف اصلی
الف) وظایف فرعی کمک‎دهنده
1- نوشتن مختصری از چگونگی حادثه، حالت بیمار و علائم حیاتی، (قبل و بعد از کمک‎های کمک‎دهنده) و نیز گزارش اقدامات انجام شده برای پزشک یا مراکز درمانی و اورژانس.
2- آگاه نمودن مراکز درمانی یا اورژانس (در هنگام کمک به مصدوم) جهت آمادگی هر چه بیشتر برای پذیرش بیمار.
3- اگر تنها هستید و نمی‎توانید مصدوم را حمل کنید، پس از انجام کمک‎های اولیه و به هوش آمدن مصدوم برای او سرپناهی درست کرده و مقدار لازم آب و غذا در دسترس او گذاشته و به دنبال کمک بروید.
4- "مجروحین" را معمولاً به پشت می‎خوابانند، ولی در مواقعی که مجروح یا بیمار حالت تهوع داشته و استفراغ می‎کند و یا بیهوش است (بدون داشتن صدمات دیگر بدنی) او را به حالت ایمنی درازکش و به پهلو می‎خوابانند.
ب) وظایف اصلی کمک‎دهنده:
1- دور کردن شخص مجروح یا مصدوم از محیط خطر در صورت لزوم (مثل ریزش کوه، آوار، آتش‎سوزی، غرق‎شدگی و ‎…)
2- بازرسی راه‎های تنفسی کنترل علائم حیاتی بدن (مثل نبض، فشار خون، تنفس)
3- جلوگیری از خونریزی
4- کنترل علائم مسمومیت و اقدامات نجات مسموم
5- کنترل شکستگی‎ها و انجام کمک‎های اولیه لازم
یکی از علائم خطر در مصدوم، غیرطبیعی بودن مردمک چشمهاست که یکنواخت نبوده و یا هر دو بزرگ شده باشند.
زخمها
تعریف:
هرگاه در اثر عوامل مختلف قسمتی از پوست بدن تغییر شکل دهد و این تغییر شکل همراه با ضایعات و خونریزی باشد، زخم نامیده می‎شود.
انواع زخم‎ها:
زخم‎ها را برحسب شدت و ضایعات بوجود آمده و شکل ظاهری و شدت خونریزی و زمان التیام به انواع زیر تقسیم می‎نمایند:
1- زخمهای شکافدار یا بریدگیها: در این نوع زخم‎ها دیواره زخم منظم، خونریزی زیاد و التیام سریع می‎باشد، این نوع زخمها در نتیجه بریدگی ایجاد می‎شوند و علت آنها بریده شدن پوست بوسیله آلت برنده‎ای مانند کارد، تیغ، لیوان شکسته و نظایر آن می‎باشد.
2- زخم‎های کوبنده: در این نوع زخمها دیواره زخم منظم و خونریزی کم و عموماً زیر جلدی بوده و التیام به کندی صورت می‎گیرد، مانند خوردن چکش بر روی ناخن.
3- زخمهای له شده: در این نوع زخمها خونریزی زیاد، دیواره زخم نامنظم و التیام به کندی صورت می‎گیرد مانند زخمهای ناشی از تصادفات.
4- زخمهای سوراخ شده: در این نوع زخمها دیواره منظم، خونریزی کم و التیام سریع می‎باشد مانند فرو رفتن میخ یا سوراخ و یا سرنیزه و گلوله و نظایر آن در بدن و احتمال عفونت اینگونه زخم‎ها نیز به علت عدم دسترسی به عمق زخم زیاد می‎باشد.
5- زخم‎های پاره پاره: در این نوع زخمها خونریزی کم، دیواره زخم نامنظم و التیام به کندی صورت می‎گیرد و در بعضی موارد همراه با سوختگی می‎باشد، مانند برخورد قطعات خمپاره به بدن. این نوع زخم در زمان جنگ به علت انفجار و خرابی ساختمانها زیاد به چشم می‎خورد.
زخم‎بندی یا پانسمان:
برای جلوگیری از عفونت باید زخم را پانسمان کرد:
تعریف: پانسمان عبارت از شستشوی، استریل، پاک کردن و قرار دادن پوشش ضدعفونی شده بر روی زخم است.
پانسمان به منظور حفاظت زخم از هرگونه صدمه احتمالی، جلوگیری از ورود میکروبهای ثانوی به داخل زخم، جذب ترشحات زخم و کنترل خونریزی انجام می‎شود.
در زخم‎بندی یا پانسمان، وسایل لازم برحسب نوع و محل زخم فرق می‎کند ولی بطور کلی وسایل به قرار زیر مورد نیاز است:
پنس (برای نوشتن گازهای آلوده)، قیچی، پنبه سترون، محلولهای ضدعفونی کننده مانند الکل، آب مقطر و غیره.
توجه: کلیه وسایل پانسمان باید استریل باشد. بعضی از وسایل را ممکن است بوسیله جوشانیدن در آب به مدت 10 تا 20 دقیقه از زمان شروع جوش استریل کرد و در مواردی که امکان جوشانیدن وسایل نمی‎باشد، لوازم فلزی را بوسیله شعله آتش یا الکل که در ظرفی ریخته و به آن کبریت می‎کشید، می‎توان ضدعفونی کرد. برای ضدعفونی پارچه‎هائی که در دسترس است می‎توان با گذاشتن اتوی داغ بر روی آنها نیز به ضدعفونی کردن آن پرداخت.
بانداژ یا نواربندی:
برای نگهداری پانسمان روی زخم از لوکوپلاست (نوارچسب) یا انواع باندها با اشکال مختلف استفاده می‎شود و این عمل را بانداژ یا نواربندی می‎ نامند.
توجه: نوع باند، بستگی به محل زخم و نوع زخم دارد.

موارد استفاده از بانداژ:
1- ایجاد فشار مستقیم روی یک پانسمان برای کنترل خونریزی
2- ایجاد تکیه‎گاه برای عضو یا مفصل
3- نگه داشتن پانسمان‎ها و آتل1‎ها در یک وضعیت مشخص
4- جلوگیری از تورم
5- محدودیت حرکت
6- کمک به تکیه کردن و حمل مصدوم
7- محافظت زخم از ضربه
نکات قابل توجه در نواربندی:
1- هیچگاه نباید مستقیماً روی زخم را نواربندی کرد، بلکه باید ابتدا زخم را بوسیله پانسمان پوشاند.
2- نوار را نباید آنچنان محکم بست تا مانع جریان خون در عضو گردد و نیز نه چندان شل و آزاد بست تا باعث جابجا شدن پانسمان شده و بخودی خود باز شود.
3- هنگام پیچیدن باند به دست یا پا از قسمت باریکتر شروع کنید یا باند باز نشود.
4- بهتر است از انتهای عضو شروع کرده و به سمت مرکز بدن تردید تا سبب تسهیل جریان خود گردیده از جمع شدن خون در انتهای اعضاء جلوگیری شود.
5- سرد شدن، کبود شدن و یا بیرنگ شدن انتهای انگشتان دلیل بر محکم بسته شدن باند است و باید بلافاصله باند را باز کرده و دوباره بست.
6- پس از پایان نواربندی انتهای آن را بوسیله نوارچسب یا سنجاق قفلی و یا گره در نقطه مناسبی ثابت کرد تا در موقع استراحت باعث ناراحتی بیمار نگردد. گره‎ها باید طوری باشد که هنگام خوابیدن و یا نشستن زیر بدن بیمار قرار نگیرد.
تنفس مصنوعی
بدن انسان می‎تواند مدت 4 تا 6 دقیقه بدون اکسیژن بماند. بنابراین اگر قلب بایستد، یعنی خونی که حامل اکسیژن برای سلولهاست از جریان بیفتد، کمک دهنده بطور متوسط 5 دقیقه فرصت دارد که از ابتدای ایست قلب تا برگرداندن ضربان قلب سعی و کوشش نماید. پس از 30 تا 45 ثانیه از ایست قلب، مردمک چشمها گشاد می‎شوند و پس از 60 ثانیه از ایست قلب، تنفس نیز قطع می‎شود. اگر قلب کار کند و خون جریان داشته باشد ولی ریه‎کار نکند به علت ذخیره اکسیژنی که در خون وجود دارد، بیشتر از پنج دقیقه فرصت برای نجات بیمار است.
تعریف تنفس مصنوعی:
مجموعه اعمال فیزیکی، شیمیایی که به طور مصنوعی و یا بوسیله دستگاه‎های مخصوصی به منظور کوشش در برقراری نظم تنفس در لحظاتی که اعمال تنفسی و مرکز تنفس از فعالیت افتاده و یا دچار اختلال گردیده است انجام می‎گیرد، تنفس مصنوعی نامیده می‎شود.
منظور از تنفس مصنوعی رسانیدن اکسیژن و یا به کار انداختن دستگاه تنفسی شخص مصدوم یا حادثه دیده است.
تنفس مصنوعی باعث باز و بسته شدن ریه‎ها و دخول هوا در آنها شده و اکسیژن لازم را به خون و بافتهای دیگر بدن می‎رساند و کم‎کم تنفس طبیعی شروع شده، جای تنفس مصنوعی را خواهد گرفت.
علائمی که نشان می‎دهد مصدوم یا بیمار به تنفس مصنوعی نیاز دارد عبارتند از:
1- هیچ‎گونه حرکتی در قفسه سینه بیمار دیده نمی‎شود و حرکت هوا را از دهان و بینی نمی‎توان شنید. چنانچه تکه‎ای کاغذ و پنبه در برابر دهان و بینی بیمار گرفته شود هیچگونه حرکتی نیز در اشیاء مزبور دیده نخواهد شد، و اگر آئینه جلو بینی و دهان بیمار بگذاریم، اثری از بخار آب روی آئینه دیده نخواهد شد.
2- بیمار برای وارد و خارج نمودن هوا به ریه‎های خود تلاش می‎کند. عضلات جلوی گردن او برجسته می‎شوند، اما ورود و خروج هوا را نمی‎توان شنید و یا حس کرد.
3- بیمار دچار سیانوز می‎شود یعنی پوست و مخاط اطراف لبها، ناخنها، بینی و گاهی تمام بدن به رنگ خاکستری متمایل به آبی درمی‎آیند.
4- مردمک چشمان مصدوم گشاد می‎شوند.
دستورات کلی برای انجام تنفس مصنوعی
قبل از انجام تنفس مصنوعی باید سریعاً به اعمالی که ذکر می‎شود اقدام نمود:
1- ابتدا در صورتی که مصدوم را بتوانید حرکت دهید، او را تغییر مکان دهید. تغییر مکان دادن مصدوم از محل حادثه به محل امن در حقیقت از برطرف کردن علل خفگی نیز به شمار می‎آید.
2- البسه بیمار را در قسمت‎هایی که تنگ و بسته است، مثل سینه، گردن و کمر، آزاد و شل کنید.
3- اشیاء خارجی را از قبیل دندان مصنوعی، آدامس، ترشحات لزج دهان و غیره را از دهان مصدوم خارج کرده و دهان را تمیز کنید و ضمن این کار مجاری تنفسی مصدوم را بازدید کنید. دقت کنید چانه مصدوم بالا بوده و زبان حتماً در جلو واقع شود تا راه حنجره را مسدود ننماید.
4- بر عهده کمک دهنده است که با دقت و سرعت هر چه بیشتر پیشرفت خفگی را بررسی نموده و مطابق با وضعیت و حالت مصدوم یکی از انواع تنفس مصنوعی را جهت نجات او برگزیند.
5- کمک‎دهنده به سرعت محل تنفس مصنوعی را تعیین نموده و سعی نماید تا مصدوم را در محلی تنفس مصنوعی دهد که زمین یا میز سختی زیر مصدوم قرار بگیرد تا نتیجه بهتری بدست آید.
6- دقت کرد که تعداد تنفس مصدوم به تعداد کافی باشد.
نباید تعداد شماره‎های تنفس مصنوعی از این تعداد تجاوز کند. ضمناً در مواقعی که تنفس مصنوعی شروع شد نباید آن را قطع کرد، بلکه باید این کار را تا 15 دقیقه بعد از زمان شروع تنفس طبیعی ادامه داد تا تنفس طبیعی کاملاً به حالت عادی بازگردد. به منظور رساندن اکسیژن لازم به مراکز حیاتی بدن مرتباً نبض مصدوم را لمس کنید زیرا ممکن است در حین دادن تنفس مصنوعی، قلب از کار بیفتد (بهتر است نبض گردن را بگیرید) اگر نبض بیمار حس نشد تنفس مصنوعی را با ماساژ خارجی قلب توام کنید، دقت کنید که اعمال تنفس مصنوعی نباید به نوعی باشد که آسیب دیگری به بیمار وارد نماید. به محض اینکه تنفس برقرار گردید (که معمولاً توام با استفراغ است)، مصدوم را به پهلو یا دمر بخوابانید.
انواع تنفس مصنوعی
انجام نوع تنفس بستگی به نوع و چگونگی حادثه و آسیب دارد. انواع تنفس مصنوعی رایج عبارتند از:
1- دهان به دهان: در خفگی‎های پیشرفته مثل خفگی در آب و یا خفگی با گاز انجام می‎شود.
2- دهان به بینی: به هنگام شکستگی فک مصدوم بکار می‎رود.
3- دهان به "دهان و بینی": در اطفال استفاده می‎شود.
4- طریقه سیلوستر: در برق‎گرفتگی و از کار افتادن ماهیچه‎های تنفسی استفاده می‎شود.
5- طریقه نلسون: در کندی تنفس و اختلالات تنفسی از این روش استفاده می‎شود.
1- تنفس مصنوعی دهان به دهان:
موثرترین نوع تنفس مصنوعی است و می‎تواند جای بسیاری از مصدومین را از خطر مرگ نجات دهد. این نوع تنفس مصنوعی دارای مزایای بسیار است. انجام آن ساده بوده و ایجاد خستگی زیاد برای کمک دهنده نمی‎کند و فقط در مواردی که مصدوم استفراغ نموده و یا دارای شکستگی در فک و یا تورم زبان است نمی‎توان از آن استفاده نمود. بازده این نوع تنفس مصنوعی بیشتر از انواع دیگر آنست.
2- طریقه دهان به بینی:
پس از انجام اقدامات اولیه، مصدوم را به پشت خوابانده و بعد از بی‎حرکت کردن کامل فک بوسیله باند یا نخ و یا پارچه، لباس یا کفش خود یا بیمار را زیرکتف‎های او بگذارید سپس سر او را کاملاً به عقب کشیده و بعد از باز کردن مجاری تنفسی در حالیکه در یک طرف مصدوم قرار گرفته و بینی او را کاملاً در دهان قرار داده‎اید عمل دم را انجام دهید و پس از عمل دم با فشارل کم روی قفسه سینه، هوای ریه‎های او را خارج نمائید.
این کار تا شروع تنفس طبیعی مصدوم ادامه خواهد داشت.
ماساژ قلب
توقف ناگهانی قلب، یکی از حوادث است که گاهی شخص به آن دچار می‎شود و اگر در همان موقع بتوان بیمار را نجات داد، حیات او تجدید می‎شود. دانشمندان برای رسیدن به این مقصود سعی زیادی نموده و بالاخره در سالهای اخیر روش "ماساژ قلب" را ابداع کردند.
بطور کلی به علل مختلف زیر ممکن است قلب از حرکت باز ایستد:
1- بیهوشیهای عمیق
2- داروهای محرک
3- شوک2‎ الکتریکی
4- غرق شدن و خفگی
5- بعضی بیماریها
6- سنکوپ
ماساژ خارجی قلب
ابتدا توجه کنید که علائم ایست قلب حتماً موجود باشد. علائم ایست قلب عبارتند از:
1- اختلال تنفس
2- اختلال نبض و وجود مردمکهای گشاد در مصدوم یا بیمار.
طریقه انجام ماساژ قلب بوسیله یک کمک‎دهنده:
مصدوم را به پشت و روی محل سفتی بخوابانید. در طرف راست بیمار بنشینید سپس با دو انگشت محل ماساژ را تعیین کنید. بدین ترتیب که انتهای جناغ سینه را با انگشت تعیین کرده و سپس در طرف چپ دو انگشت بالاتر محل ماساژ را بیابید. کف دستهای خود را روی محل تعیین شده بطور عمودی قرار دهید. به خاطر داشته باشید که به هیچ‎وجه نباید انگشتان شما بدن بیمار را لمس کنید. دقت کنید که آرنج‎های شما به طرز عمودی قرار گرفته و دستهایتان خم نشود. سپس به محلی که دستها را قرار داده‎اید فشار بیاورید. این فشار بر روی قلب منتقل می‎شود و مقدار آن بایستی متناسب با وزن مصدوم بوده و بتواند حداکثر چهار سانتی‎متر استخوان جناغ را جابجا کند، این عمل را حدود 60 بار در دقیقه انجام داد و بعد از هر فشار دستها را از روی سینه بیمار برداشت تا قفسه سینه به جای اولیه خود بازگردد. پس از یک دقیقه ماساژ بایستی عمل برابری نبض انجام گیرد، بدین ترتیب که کمک دهنده نبض مصدوم را با نبض خود مقایسه نموده و تا هنگامی که علائم بهبودی ظاهر گردد این کار می‎بایست ادامه یابد.
ماساژ قلب و تنفس مصنوعی توسط یک کمک‎دهنده:
چنانچه لازم باشد که ماساژ قلب با تنفس مصنوعی توام گردد و یک کمک دهنده به احیاء تنفس گردش خون بپردزد تعداد ماساژ قلب را براساس 80 بار در دقیقه گذاشت که شامل 15 بار ماساژ پی‎درپی بدون وقفه باشد و سپس بعد از 15 ماساژ، دو بار تنفس مصنوعی داد. دمیدن در دهان به نحوی باشد که ششها کاملاً پر از هوا شود. فاصله استراحت‎ها به فاصله 5 ثانیه نسبت به همدیگر انجام شود و در طول ماساژ و تنفس کنترل نبض در شاهرگ گردن و همچنین کنترل مردمک چشم جهت ملاحظ برگشت علائم حیاتی ضروری است.
ماساژ قلب و تنفس مصنوعی بوسیله دو کمک دهنده:
در چنین مواقعی کمک دهنده کمتر خسته شده و بازده کارش به مراتب بیشتر است. کمک دهنده اولی که تنفس مصنوعی می‎دهد، در طرف چپ مصدوم روی دو زانو می‎نشیند و پس از باز کردن راههای تنفسی مصدوم 3 الی 4 نفس عمیق و متوالی درون ریه‎های مصدوم می‎دهد و در همین موقع کمک دهنده دیگری که ماساژ قلبی می‎دهد، در طرف راست مصدوم روی دو زانو می‎نشیند و محل ماساژ قلب را تعیین نموده و تنفس مصنوعی را با ماساژ قلب هماهنگ می‎کند. طریقه نشستن کمک دهندگان در شکل نشان داده شده است. ماساژ قلب در چنین مواقعی 60 بار در هر دقیقه می‎باشد و ماساژ قلب به طور منظم بدون وقفه، یکنواخت و به نحوی باشد که صدمه به قفسه سینه نزند.
کمک دهنده‎ای که تنفس مصنوعی می‎دهد بعد از هر 5 ماساژ یک بار در دهان مصدوم می‎دمد. زمان دمیدن در دهان بیمار نباید همزمان با فشار روی قفسه سینه باشد، زیرا با فشرده شدن ریه‎ها از ورود هوا به داخل آن‎ها جلوگیری می‎شود. ماساژ قلبی و تنفس مصنوعی با یکدیگر هماهنگ بوده و نسبت آنها به یکدیگر 5 به روی 1 با شد (5 بار ماساژ قلب و یک بار تنفس).

ماساژ قلبی در کودکان
ماساژ قلبی در کودکان با بزرگسالان تفاوت دارد چون کودکان و اطفال از نظر جسمی ضعیف‎تر هستند، در نتیجه ماساژ با فشار کمتری انجام گیرد.
برای ماساژ دادن قلب در کودکان بدین ترتیب عمل می‎شود که کمک‎دهنده کودک را روی دست به نحوی نگه می‎دارد (چنانچه وسیله‎ای برای قرار دادن کودک وجود نداشته باشد) که سر کودک داخل کف دست قرار گیرد و ماساژ را بوسیله یک یا دو انگشت و به آرامی بر روی جناغ سینه انجام می‎دهد.
در کودکانی که وزنشان بیشتر است فشار بوسیله بالشتک کف یک دست و با ملایمت انجام گیرد. در کودکان نیز می‎توان احیاء تنفس و ضربان قلب را بوسیله دو کمک‎دهنده انجام داد.
شکستگی‎ها
تعریف:
هرگاه در اثر عوامل مختلف از قبیل تصادفات، ضربه‎های مستقیم و غیرمستقیم، زمین خوردن، انقباض عضلانی و غیره، یک یا چند استخوان از حالت طبیعی خارج شده و به دو یا چند قسمت تقسیم شده و یا شکاف یا ترکی در آن ایجاد شود، شکستگی نامیده می‎شود.
اسکلت آدمی:
داربست استخوانی بدن انسان را که بیش از 200 قطعه استخوان کوچک و بزرگ تشکیل شده است، اسکلت آدمی می‎نامند.
این استخوانها بوسیله رباط‎ها و مفاصل به هم پیوند و مربوط شده‎اند. وظیفه اسکلت عبارتست از حفاظت اعضاء داخلی مانند مغز، قلب، شش‎ها و همچنین حرکات بدن بوسیله اعضاء انجام می‎گیرد، زیرا اسکلت تکیه‎گاه عضلات قرار می‎گیرد.
سه نوع استخوان در اسکلت آدمی وجود دارد که برحسب ساختمان بافتی از نوع متراکم و اسفنجی به سه دسته تقسیم می‎شوند:
1- استخوانهای پهن: مانند استخوانهای سر و صورت، جناغ سینه که از بافت اسفنجی می‎باشند.
2- استخوانهای کوتاه: مانند مهره‎های ستون فقرات و بند انگشتان که از بافت متراکم و اسفنجی ساخته شده است.
3- استخوانهای دراز: مانند استخوان ساق پا و بازو که قسمت اعظم آنها از بافت متراکم است.
تقسیمات کلی اسکلت آدمی:
1- سر
2- تنه
3- دست و پا
مفصل‎ها:
محل اتصال دو استخوان را مفصل یا بند می‎نامند و به سه دسته تقسیم می‎کنند:
1- مفصل‎های کاملاً متحرک: مثل مفصل شانه و ران.
2- مفصل‎های نیمه متحرک: مثل مفصل مهره‎ها.
3- مفصل‎های غیرمتحرک یا ثابت: مثل مفصل استخوانهای جمجمه.
تعریف:
هر جسم طویل یا پهن را که بتوان برای بی‎حرکتی عضو شکسته یا دررفته یا ضرب دیده بکار برده می‎شود، آتل می‎گویند.
آتل با اندازه و فرمهای گوناگون پیش ساخته برای اعضاء مختلف و مورد نیاز بدن موجود می‎باشد. چنانچه آتل پیش ساخته در دسترس نبود از چوب دستی‎- تخته‎- مجل یا روزنامه که به صورت لوله درآورده و از آن استفاده می‎نمایند.
آتل به قدر کافی بلند باشد که نه تنها عضو شکسته بلکه مفاصلی را که در بالا و پایین شکستگی قرار دارند بی‎حرکت نماید، پس از گذراندن آتل، لازم است قسمت‎هایی را که بین آتل و عضو خالی مانده است، بوسیله پنبه و یا پارچه پر می‎کنند سپس بوسیله باند و یا در صورت نبودن آن با طناب، دستمال و غیره ثابت و محکم ببندید.
حمل بیمار یا مصدوم
تعریف:
انتقال مصدوم را به طریقه صحیح از محل حادثه به نقطه امن، جهت اجرای کمک‎های اولیه و یا انتقال مصدوم را به مراکز درمانی بدون اینکه کمترین صدمه‎ای به مصدوم وارد آمده و یا باعث تشدید صدمات او گردد، "حمل" می‎نامند.
به طور کلی حمل مجروح یا مصدوم بستگی به عوامل زیر دارد:
1- وضع و حالت مصدوم
2- وزن مصدوم
3- مسافتی که باید طی شود تا مصدوم را به محل امن یا مراکز درمانی برسانند.
در هر حال بایستی کمک دهنده نهایت دقت را بنماید زیرا حمل غیرصحیح و کوچکترین دقتی، ممکن است باعث ازدیاد صدمه و درد بیمار و شدت یافتن صدمات و پیدایش عوارض سخت‎تری گردد. بطور کلی تا انتقال مصدوم واقعاً حیاتی نشده است، نباید او را حرکت داد، مگر آنکه در معرض خطراتی مانند خطر ریزش کوه، انفجار اتومبیل، آتش‎سوزی و غیره باشد و یا از هر جهت اطمینان حاصل شده باشد که حمل وی مشکلات اضافی به بار نمی‎آورد. اگر تنها هستید و مصدوم آسیب جدی برداشته است و نیز خطر دیگری او را تهدید می‎کند، پس از انجام کمک‎های اولیه لازم، به اندازه کافی آب و غذا در دسترس او بگذارید و از نزدیکترین راه به دنبال کمک بشتابید، ولی اگر تعداد نفرات به اندازه کافیست، با در نظر گرفتن تعداد حمل‎کننده، و نوع صدمه، یکی از انواع حمل‎ها را انتخاب کرده و دست به کار فراهم آوردن وسایل حمل مصدوم بشوید. برای شروع به کار موقعیت محل حاثه و وسایلی را که در دسترس دارید نیز در نظر بگیرید و در موقع حمل بیماری که نوع عارضه او معلوم نیست تصور کنید که مصدوم شکستگی ستون فقرات دارد.
انواع حمل:
1- حمل یک نفره: شامل، آغوشی، سینه‎خیز، کششی، عصائی
2- حمل‎های دو نفره: شامل زنبه‎ای، برانکارد، صندلی، سه مچ، چهار مچ
3- حمل‎های سه نفره: شامل آغوشی، برانکارد، زیگزاگی و غیره.
4- حمل‎های گروهی: آغوشی، برانکارد، پتو، زیگزاگی و غیره.
طرز تهیه برانکار3‎ ‎(Brancard):
وسیله حمل را برانکار و گروه حمل کننده را برانکاریه ‎(Brancardier) می‎نامند.
برای حمل مصدوم در مسافت‎های زیاد حتی‎الامکان از برانکار استفاده کرد. چنانچه برانکار در دسترس نبود، می‎توان به کمک یک تخته پتو و دو عدد چوبدستی و موارد دیگر برانکار ساخت.
سوختگیها
تعریف:
سوختگی عبارت است از صدمه دیدن پوست، لایه‎های زیر پوست و نوع شدید آن سوختن و آسیب قسمتی از نسوج نرم و استخوان.
مکانیسم معمولی سوختگی، خراب شدن پروتئین در نتیجه مرگ یا آسیب سلول‎هاست.
علل سوختگی:
سوختگی به علل مختلف ممکن است اتفاق بیفتد که از آن جمله می‎توانیم اشعه خورشید، شعله آتش، جریان برق در ولتاژهای بالا، حرارت مرطوب ناشی از بخار آب گرم، مواد مذاب، مواد داغ شده، مواد شیمیایی مانند اسیدها، اشعه رادیواکتیو و مواد منفجره جنگی را نام ببریم.
کمک‎های اولیه در مورد سوختگان:
اولین وظیفه کمک‎دهنده، بیرون کشیدن شخص سوخته از محل حریق و خاموش کردن آتش بدن اوست. پس از انجام این کار، نوبت به مداوای اولیه شوک، تسکین درد بیمار و پیشگیری از آلودگی و چرکی شدن زخم می‎رسد و در مرحله بعدی ترتیب انتقال شخص را به بیمارستان یا مراکز درمانی داد.
اغلب اتفاق می‎افتد، شخصی که در حال سوختن اسن، به سرعت می‎دود که در نتیجه عمل بادبزنی، شعله وسیع‎تر شده و سوختگی بیشتر بوجود می‎آورد. در چنین مواقعی با استفاده از کمک دهنده دیگر، در حالی که دستهای یکدیگر را گرفته‎اند (با استفاده از طریقه حمل در مچ) و قبلاً یک پتو روی دو دست خود و کمک دهنده دیگر گسترده‎اند، بازدن ضربه‎ای به پشت پاهای شخص، او را روی پتو افکند و با پوشاندن بدنش بوسیله آن، آتش را خاموش کنند.
در طریقه دیگر در چنین مواقعی شخص در حال سوختن را از سمتی که آتش زبانه می‎کشد، بر روی زمین خوابانده و با پوشاندن او بوسیله پتو، لباسهای ضخیم، فرش، ملافه، حوله و غیره آتش را خاموش نمود. اگر آب در دسترس باشد می‎توان از آن نیز استفاده نمود، ولی به خاطر بسپارید که هیچ‎گاه در چنین مواقعی از نایلون و مواد مشابه آن برای خاموش کردن بدن مصدوم استفاده ننمایید.
اقدامات اولیه سوختگی درجه یک:
این نوع سوختگی خیلی ساده بوده و معمولاً احتیاج به درمان بخصوصی ندارد، می‎توان محل سوختگی را پنج دقیقه زیر آب سرد نگاه داشته و برای تسکین درد بیمار، از مسکن‎ها استفاده کرد و یا با مالیدن روغن زیتون استریل یا کره پاستوریزه آن را درمان نمود.
اقدامات اولیه سوختگی درجه "دو"ی وسیع و درجه "سه":
در چنین مواردی پس از پیچیدن ملافه تمیز و مرطوبی به دور بدن مصدوم، هر چه سریعتر او را به بیمارستان برسانید.
جعبه کمک‎های اولیه
جعبه کمک‎های اولیه یکی از وسایل و لوازمی است که بایستی در هر خانه و کارگاه وجود داشته باشد تا در مواقع لزوم بتوان قبل از رسیدن به پزشک یا بیمارستان از آن استفاده نمود. همچنین در مواقعی که به ییلاق و پیک نیک یا مسافرت می‎روید، لازم است این جعبه را با خود به همراه ببرید.
نکته بسیار مهم آنکه این جعبه و بخصوص داروهای آن بایستی همیشه دور از دسترس کودکان قرار گیرد و همیشه درب آن بسته باشد تا به هیچ‎وجه خطری متوجه کودکان نشود. به علاوه بر روی شیشه هر یک از داروها برچسب قرار دهید تا در موقع استفاده اشتباهی رخ ندهد.
بعضی از داروها را فقط تا تاریخ معینی می‎توان بکار برد و این نکته بایستی کاملاً مورد توجه قرار گیرد زیرا از مدت ثبت شده، خاصیت خود را از دست داده و نه فقط اثرش از بین می‎رود بلکه ممکن است باعث مسمومیت گردد.
داروهایی که زیاد مورد استعمال قرار می‎گیرند، در درجه اول مسکن‎ها هستند از قبیل آسپرین، استامینوفن و غیره. توجه داشته باشید که استعمال آسپرین و ترکیبات دیگر که حاوی این ماده شیمیایی می‎باشند در نزد مبتلایان به ناراحتی معده، ممکن است ایجاد خونریزی کند، بنابراین بهتر است در مواقع استعمال و تجویز این نوع داروها نکته مزبور را مورد توجه قرار دهند. در مورد قرص ویتامین "ث" نیز که چون خاصیت اسیدی دارد احتمال چنین عارضه‎ای را در پیش خواهد داشت.

مرکز اورژانس:
مرکز اورژانس در مواقع مرکزی است که امکان کمک‎رسانی فوری پزشکی را در پیشامدهای اضطراری فراهم می‎آورد و خدماتی به قرار زیر را ارائه می‎دهد:
1) توصیه تلفنی
2) اعزام آمبولانس مجهز با کارکنانی متبحر برای تثبیت کردن وضعیت بیمار یا مصدوم و انتقال او به یک درمانگاه اورژانس بیمارستانی.
توجه:
در همه نقاط کشور امکانات و خدمات این مراکز یکسان نیستند. البته استانداردهایی مانند نحوه تربیت‎ پرسنل، وارسی دائمی وضعیت آمبولانس‎ها و مهارت تکنسین‎های مرکز اورژانس برقرار است. در برخی نقاط ممکن است این خدمات را آتش‎نشانی یا پلیس ارائه دهد. پس درباره مرکز اورژانس شهر خود اطلاعات کافی کسب کنید.
در موارد به قرار زیر با مرکز اورژانس شهر تماس بگیرید:
اگر بیمار یا مصدوم:
1- نفس نمی‎کشد، یا نبض و ضربان قلب آن کار نمی‎کند.
2- به سختی نفس می‎کشد.
3- بیهوش شده است.
4- دچار تشنج شده است.
5- علائم ناشی از وارد آمدن شوک.
6- ضربه شدیدی به سرش وارد گردیده است.
7- دچار آسیب دیدگی ستون مهره‎های گردن، پشت یا کمر شده است.
8- شکستگی استخوان پا یا کمر یا هرگونه شکستگی وخیم در هر عضو.
9- مدفوع یا استفراغ خونی شدیدی دارد یا هر نوع خونریزی شدیدی از هر قسمتی از بدن.
10- به راحتی قابل حرکت دادن و جابجایی نیست یا این کار برای او مخاطره‎آمیز است.
11- دچار پیشامدی شده است که خطر مرگ یا نقص عضو وجود دارد.
12- در صورت بروز هرگونه پیشامدی که به نظرتان وخیم است.
توجه 1: در صورت امکان پس از تماس با مرکز اورژانس، با پزشک شخصی بیمار یا مصدوم نیز تماس بگیرید، بخصوص اگر حال او وخیم است.
توجه 2: چنانچه فردی مسموم شده است، با مرکز اطلاعات دارویی و سموم تماس بگیرید. اگر می‎دانید یا احتمال می‎دهید که فردی مسموم شده است، چه از طریق خوردن دارو یا ماده‎ای و چه از طریق استنشاق دود و گاز، یا تماس پوستی با مرکز ذکر شده تماس بگیرید.
در موارد به قرار زیر با پزشک شخصی بیمار یا مصدوم تماس بگیرید:
اگر بیمار یا مصدوم:
1- دچار علائم کاهش سطح هوشیاری شده است.
2- به اسهال یا استفراغ شدید مبتلا گردیده است.
3- گرفتار درد شدیدی شده است یا دچار دردی شده که تسکین نمی‎یابد.
4- دچار کم آبی بدن شده است (ظرف 10 ساعت ادرار نکرده است).
سوالات تشریحی فصل دوم
1- طریقه بستن انواع باند در هر یک از قسمت‎های مختلف بدن را شرح دهید:
2- تنفس مصنوعی را تعریف کنید.
3- علائم مورد نیاز به تنفس مصنوعی در یک بیمار یا مصدوم را بیان کنید.
4- دستورات کلی برای انجام تنفس مصنوعی را بیان کنید.
5- هر یک از انواع تنفس مصنوعی را شرح دهید.
6- علل مختلف ایست قلب را بیان کنید.
7- علائم مختلف ایست قلب را بیان نمائید.
8- طریقه انجام ماساژ قلب به وسیله یک کمک دهنده را شرح دهید.
9- ماساژ قلب و تنفس مصنوعی توسط یک کمک‎دهنده را توضیح دهید.
10- ماساژ قلب و تنفس مصنوعی بوسیله دو کمک دهنده را شرح دهید.
11- ماساژ قلب در کودکان را توضیح دهید.
12- شکستگی‎ها در انسان را تعریف کنید.
13- اسکلت آ دمی را تعریف کنید.
14- انواع استخوان در اسکلت آدمی را نام ببرید.
15- تقسیم‎بندیهای کلی اسکلت آدمی را نام ببرید.
16- مفصل را تعریف کنید.
17- انواع مفصل در آدمی را نام ببرید.
18- آتل را تعریف کنید.
19- آتل‎بندی هر یک از قسمت‎های مختلف بدن انسان را شرح دهید.
20- حمل را تعریف کنید.
21- عوامل حمل مجروح یا مصدوم را بیان کنید.
22- انواع حمل را بیان نمائید.
23- طرز تهیه برانکار را شرح دهید.
24- سوختگی را تعریف کنید.
25- علل سوختگی را بیان کنید.
26- کمک‎های اولیه در مورد سوختگان را شرح دهید.
27- اقدامات اولیه سوختگی درجه یک را بیان کنید.
28- اقدامات اولیه سوختگی درجه دو وسیع و درجه سه را بیان کنید.
29- نکات قابل توجه در نهداری وسایل جعبه کمک‎های اولیه را بیان کنید.
30- وسایل جعبه کمک‎های اولیه را نام ببرید.
31- خدمات مرکز اورژانس را بیان کنید.
32- موارد تماس با مرکز اورژانس شهر را بیان نمائید.
33- موارد تماس با پزشک شخصی بیمار را بیان کنید.

آتش‎نشانی
تعریف آ تش: هر "احتراقی" که شامل گرما و روشنایی قابل احساس باشد آن را "آتش" می‎گویند.
تعریف احتراق: عمل اکسیداسیون و یا عمل پیشرفت گرما که ممکن است به هر نسبتی و یذا هر دو درجه حرارتی محل را اشغال کند، احتراق می‎نامند.
سرعت عمل احتراق: احتراق ممکن است خیلی آهسته صورت گیرد مثل زنگ زدن آهن که آن را سوخت کند (اکسید کند)، یا احتراق هیدروژن با اکسیژن که در حدود 3000 درجه حرارت تولید می‎کند و با انفجار همراه خواهد بود که آن را سوخت تند می‎نامند.
عوامل به وجود آورنده آتش:
معمولاً برای بوجود آمدن آتش سه عامل وجود دارد که هر وقت این سه عامل به اندازه معینی در یک جا جمع شوند، آتش بوجود می‎آید اجتماع این سه عامل را به صورت مثلثی که اصطلاحاً مثلث آتش نامیده می‎شود، نشان می‎دهند.
سه عامل بوجود آورنده آتش عبارتند از:
1- اکسیژن 2- حرارت 3- مواد سوختنی
1- اکسیژن: یکی از عوامل اصلی جهت کامل شدن مثلث برای به وجود آمدن آتش، در هر آتش‎سوزی، اکسیژن می‎باشد،، که این اکسیژن بوسیله خود جسم و یا از اکسیژن موجود در هوا تامین می‎شود.
2- حرارت: مواد سوختنی: موادی که در اثر حرارت قادر باشند، بخاری قابل سوختن از خو تولید نمایند مواد سوختنی می‎نامند.
طبقه‎بندی مواد سوختنی نسبت به نوع و طریقه اطفاء
1- جامدات: موادی که پس از سوختن از خود خاکستر به جا می‎گذارند مانند کاغذ، چوب، پارچه، حبوبات و غیره.
2- مایعات قابل اشتعال: اکثر این مایعات از پالایش بدست می‎آیند و همیشه از سطح می‎سوزند، مانند گازوئیل، بنزین، نفت سفید، نفت سیاه، روغن‎های نباتی و حیوانی و غیره.
3- آتش‎سوزی وسایل الکتریکی: کلیه وسایل برقی از جمله رادیو، تلویزیون، یخچال و غیره.
4- گازها: مانند استیلن، بوتان، پروپان و غیره.
5- فلزات قابل اشتعال: مانند سدیم، پتاسیم، فسفر، منیزیم و غیره.
6- مواد منفجره: مانند باروت، "تی. ان. تی" و غیره.
توجه: مواد فوق در طبیعت بسیار زیاد است و هریک آتش‎های مربوط به خود داشته و نحوه اطفاء جداگانه‎ای دارند.
طرق مختلف اطفاء حریق در حالت کلی
در صورتی که بتوانیم در هر آتش‎سوزی، یکی از اضلاع مثلث آتش را برداریم، حریق (آتش) خاموش خواهد شد، که این عمل (یعنی خاموش کردن آتش) به سه طریق امکان‎پذیر است:
1- سرد کردن: یعنی پائین آوردن درجه حرارت جسم در حال اشتعال تا حد پائین‎تر از نقطه اشتعال جسم که این عمل معمولاً به وسیله آب انجام می‎گیرد که بسیار موثر، فراوان و ارزان قیمت است.
2- خفه کردن: یعنی جلوگیری از رسیدن اکسیژن به ماده سوختنی برای ادامه سوخت، که این عمل بوسیله گاز ازت، گاز کربنیک، ماسه، خاک، پتو، کف مکانیکی، کف شیمیایی و غیره انجام‎پذیر است.
3- جداسازی: انتقال مواد قابل اشتعال از اطراف حریق و یا انتقال ماده در حال اشتعال به نقطه‎ای دور از مواد قابل اشتعال دیگر.
توجه: هر آتش‎سوزی را می‎توان به یکی از سه طریق فوق و یا اختلاط آنها با هم، خاموش کرد، اما برای هر یک از انواع آتش‎سوزیها بایستی طریقه مناسب آن ماده در حال اشتعال را انتخاب و به مرحله اجرا گذاشت.
طرق مختلف اطفاء حریق مناسب هر یک از مواد سوختنی
1- اطفاء (خاموش کردن) حریق (آتش‎سوزی) جامدات:
برای اطفاء حریق جامدات (یعنی موادی که پس از سوختن از خود خاکستر به جا می‎گذارند) بهترین طریقه اطفاء "سرد کردن" یعنی گرفتن درجه حرارت از جسم در حال سوختن می‎باشد. بهترین خاموش‎کننده که می‎تواند به سرعت این منظور را برآورده سازد، آب است.
توجه: در جایی که اسناد و مدارک گرانبها موجود است برای جلوگیری از صدمه دیدن اسناد بوسیله آب می‎توان از گاز کربنیک، ماسه و سایر مواد خفه‎کننده استفاده نمود.
2- خاموش کردن حریق مایعات:
بهترین روش برای مبارزه با آتش‎سوزی مایعات "خفه کردن" آن می‎باشد، که این عمل را می‎توان با گاز کربنیک، کف شیمیایی سنگین، کف مکانیکی و … انجام داد.
توجه: از آب برای اطفاء حریق اغلب مایعات نمی‎توان استفاده کرد به دلیل اینکه مایعات دو دسته‎اند:
دسته اول: "مایعات چوب" یعنی آن دسته از مایعاتی که با آب مخلوط نمی‎شوند مانند روغن‎های نباتی، روغن حیوانی، گازوئیل، بنزین، نفت و غیره.
دسته دوم: "مایعات غیرچرب" یعنی مایعاتی که می‎توانند با آب مخلوط شوند مانند الکل و غیره.
سوال: چرا از آب برای اطفاء حریق مایعات استفاده نمی‎شود؟
پاسخ: چون وزن مخصوص اکثر مایعات سبک‎تر از وزن مخصوص آب است در نتیجه در صورت استفاده از آب، به علت سنگین بودن وزن مخصوص آن نسبت به وزن مخصوص مایع در حال اشتعال، آ ب به قسمت پائین رفته و مایع در بالای آن قرار می‎گیردو از آنجا که مایع از سطح می‎سوزد، پس نمی‎تواند برای اطفاء کارساز باشد.
توجه: مایعات را از طریق دیگر یعنی "جداسازی" هم می‎توان اطفاء نمود یعنی انتقال مایع از مخزن در حال اشتعال از لوله مخصوصی که در زیر مخزن به مخزن دیگر متصل است.

3- اطفاء آتش‎سوزی وسائل الکتریکی:
قبل از شروع عمل اطفاء، برای جلوگیری از برق‎گرفتگی، جریان برق دستگاه را قطع کرده و برای خاموش کردن حریق از طریقه "خفه کردن" استفاده می‎کنند.
4- آتش‎سوزی گازها:
برای اطفاء آتش ‏‎سوزی گاز تنها از طریقه "جداسازی" یعنی بستن شیر خروج گاز استفاده می‎شود.
5- مواد منفجره:
به موادی گفته می‎شود که سریعاً تجزیه شده و منفجر می‎شوند و انفجار آنها با صدا و موج انفجار بوده و در صورتی که در جاهای محدود این عمل صورت گیرد، خرابی زیادی به بار می‎آورد، در این موارد در صورت آتش‎سوزی بعد از انفجار چیزی که می‎سوزد مواد موجود در محل بوده که برای اطفاء آن می‎توان از هر یک از طرق ذکر شده استفاده نمود، در صورتی که در محلی این مواد وجود داشته باشد و آن محل دچار آتش‎سوزی شود بلافاصله بایستی مسئولین را در جریان قرار داد.
موفقیت برای مبارزه با حریق:
برای موفقیت کامل در مبارزه با حریق و جلوگیری از خطرات احتمالی، دستورالعمل‎های زیر را بکار برید:
1- در جایی قرار بگیرید که بتوانید از چند جهت به آتش‎سوزی حمله و در صورت لزوم موقعیت مبارز را تغییر دهید و اگر ایجاب کرد، دور شوید.
2- به حالتی قرار بگیرید که پشت به باد باشید و چنانچه داخل ساختمان هستید، نزدیک در یا نزدیک پنجره قرار بگیرید.
3- در صورت وجود دود و حرارت زیاد، به حالت نیم خیز و یا نشسته و یا به طور سینه خیز با حریق مبارزه کنید تا حرارت و دود، کمتر شما را تهدید نماید.
4- همیشه مواظب خطر انفجار و سقوط اجسام و فرو ریختن سقف باشید و در صورت احساس خطر در پناه حفاظ به مبارزه با حریق ادامه دهید.
5- مراقبت دقیق به عمل آورید که حریق کاملاً خاموش شده و هیچ‎گونه احتمالی برای احتراق مجدد باقی نمانده باشد.
خاموش کننده‎های دستی (کپسول‎های آتش‎نشانی)
تعریف: خاموش کننده دستی به وسیله‎ای گفته می‎شود که برای مبارزه با آتش‎سوزی، طرح و ساخته شده باشد و با حداکثر 14 کیلوگرم یا 14 لیتر ‎(dm3) ظرفیت مواد خاموش کن یک نفر به راحتی قادر به حمل و استفاده از آن باشد. انواع بزرگتر این وسایل بر روی چرخ، ارابه یا خودرو قرار داده می‎شود و یا به طور ثابت در اماکن نصب می‎گردد.
کاربرد: در لحظات اولیه شروع آتش‎سوزی و همچنین برای حریق‎های کوچک و موضعی از خاموش کننده‎های دستی با توجه به مواد اطفایی داخل آن می‎توان استفاده کرد.
تامین فشار: برای خارج شدن ماده خاموش کن از خاموش کننده و پرتاب آن به طرف آتش، نیاز به فشار است که این فشار از راه‎های مختلف به شرح زیر تامین می‎شود.
1) فشار گاز حاصل از واکنش دو ماده شیمیایی.
2) فشاری که از انبساط یک گاز مانند گاز ‎CO2 یا ‎N2 باعث هدایت مواد موجود در محفظه (فشنگ) به خارج می‎شود.
3) هوای فشرده (کمپرس هوا ) درون محفظه (خاموش کن)
طرز عمل: به دو طریق مواد داخل خاموش کننده‎ها به خارج هدایت می‎شوند؛
1) به طریق واژگونی 2) به طریقه مستقیم
1) روش واژگونی: در این روش دستگاه را برای خارج شدن ماده اطفایی از خاموش‎کننده، به صورت واژگون یعنی "سروته" گرفت. در غیر این صورت فقط عامل فشار (گاز) آن تخلیه می‎شود و ماده اطفایی خارج نمی‎گردد.
توجه: روش واژگونی بیشتر در انواع قدیمی به چشم می‎خورد.
2) روش مستقیم: در این روش از دستگاه بصورت عادی و مستقیم استفاده می‎شود و نیازی به واژگون کردن دستگاه خاموش کننده نمی‎باشد.
در روش مستقیم در صورتی که خاموش کننده را واژگون کنیم عامل فشار (گاز) آن از سر لوله خارج شده و ماده خاموش کن در داخل بدنه باقی خواهد ماند.
زمان تخلیه: معمولاً در هر کشوری با توجه به شرایط استانداردهایی تنظیم می‎شود که در آن شرایطی را که وسیله مورد نظر از لحاظ گوناگون باید دارا باشد مورد نظر قرار می‎دهند.
استانداردهای موجود درباره خاموش‎کننده‎ها در کشورهای مختلف با اختلاف ناچیز در بعضی موارد، مشابه یکدیگرند. در جدول زیر حداقل زمان تخلیه خاموش‎کننده‎ها در استاندارد انگلستان و ایران نشان داده شده است.
توجه: حجم ماده در استاندارد ایران ذکر نگردیده و در جدول فوق مربوط به انگلستان است.
اطلاعات: طبق استاندارد، روی بدنه تمام خاموش‎کننده‎ها و فشنگها توسط سازنده بایستی مشخصات به قرار زیر به طور واضح نوشته و چسبانده شود:
1) نوع و طریقه کارکرد
2) شرح مواد داخلی
3) فشاری که بدنه با آن آزمایش شده
4) سال ساخت
5) نام کارخانه سازنده
6) شماره استانداردی که دستگاه طبق آن ساخته شده است
7) نحوه تخلیه، آزمایش بدنه، شرایط نگهداری، نوح حریقهایی که دستگاه برای مبارزه با آن ساخته شده، نوع خطر (در صورت موجود بودن خطرات احتمالی).
انواع خاموش‎کننده‎ها از نظر مواد اطفایی داخل آن
1) خاموش کننده‎های محتوی آب:
الف) سود اسید (اخیراً مورد استفاده قرار نمی‎گیرد.)
ب) آب و گاز
ج) آب و هوا

نحوه به کار بردن دستگاه‎های محتوی آب:
این خاموش‎کننده‎ها برای آتش‎سوزیهای اجسام خشک قابل استفاده می‎باشند.
سعی کنید پس از اینکه دستگاهها را به کار انداختید، ستون آب را به قسمت ریشه حریق هدف‎گیری نمائید و آن را در طول آتش به طور افقی حرکت دهید تا آتش را کاملاً کنترل نمائید.
2- خاموش کننده‎های مولد کف:
الف) مولد کف شیمیایی
ب) مولد کف مکانیکی
نحوه به کار بردن دستگاه‎های مولد کف
این دستگاه‎ها معمولاً برای آتش‎سوزیهای مایعات ساخته شده و در عین حال در آتش‎های خشک نیز مصرف می‎شوند و هنگام عمل باید ستون کف را به جدار داخلی ظرف مشعل هدف‎گیری نمود تا کف به حالت شناور سطح تمام مایع را بپوشاند.
فرق کف شیمیایی و کف مکانیکی:
در کف شیمیایی، ماده اصلی خاموش کننده درون مخزن اسیدیته، محلول مواد شیمیایی چون سولفات آلومینیوم و محلول بیکربنات سدیم می‎باشد. ولی در کف مکانیکی (که با به بازار آمدن این نوع کف، استفاده از کف شیمیایی محدود گردید) ترکیبات تشکیل دهنده درون مخزن استوانه‎ای جهت خاموش کنندگی، علاوه بر مواد شیمیایی از برخی مواد طبیعی نیز استفاده می‎شود به عنوان مثال برای تهیه کف پروتئینی از ترکیبات مواد به قرار زیر استفاده می‎شود‍: براده شاخ، سم و خون حیوانات، شیرین بیان و نوعی صابون و مواد ثابت نگهدارنده حباب کف و در بعضی از آن‎ها 5 تا 10 درصد سدیم کلرید و مواد شیمیایی دیگر ساخته می‎شود.
3- خاموش کننده‎های مایعات تبخیر شونده (مواد هالوژنه)
مواد هالوژنه خاموش‎کن‎هایی هستند شامل یک یا چند اتم از یک عنصر هالوژن مانند فلوئور، کلر، برم و ید.
انواع: الف) تتراکلرید
ب) متیل برومید
ج) کلروبرمو فلورمتان ‎(B.C.F)
4- خاموش کننده‎های گاز کربنیک ‎(CO2)
خواص: الف) ‎CO2 گازی غیرقابل احتراق، بی‎بو، خنثی و غیرسمی است، فاسد کننده و هادی نیست.
ب) به سانی بوسیله فشار و سرما تبدیل به مایع شده و انبار کردن آن به صورت گاز، مایع و جامد صورت می‎گیرد.
ج) در مکانهای بسته، این گاز به علت تقلیل درصد اکسیژن هوا حالت سمی پیدا کرده و در صورت تمرکز زیاد موجب بیهوشی و حتی مرگ می‎گردد.
موارد استفاده از ‎CO2
در آتش‎نشانی این گاز را بیشتر در اماکن بسته، مانند اتاق کامپیوتر یا ادوات ظریف الکتریکی یا الکترونیکی، کتابخانه‎ها و موزه‎ها بکار می‎برند زیرا:
1) هادی الکتریسیته نیست (عایق است).
2) هیچ اثری روی اینگونه وسایل باقی نمی‎گذارد.
5- خاموش کننده‎های پودر شیمیایی
الف) پودر و گاز
ب) پودر و هوا
نحوه به کار بردن دستگاه‎های پودر شیمیایی و گاز کربنیک:
خاموش کننده‎های محتوی پودر و گاز، گاز کربنیک، کربن، تتراکلرید برای آتش‎سوزیهای ناشی از مایعات و الکتریسیته بسیار مفید می‎باشند.
برای مبارزه با حریق پشت به باد قرار بگیرید و انتهای ستون پودر و یا گاز کربنیک را به انتهای تحتانی و لب حریق بگیرید و با سرعت مانند جارو کردن شعله حریق را برانید تا حریق اطفاء گردد.
محل نصب خاموش کننده‎های دستی
خاموش کننده‎های دستی در محل‎های زیر نصب می‎شوند:
1- در نزدیکی مسیرهای منتهی به فرار، ولی نه خیلی نزدیک به نقاط خطر.
2- نزدیک درهای ورودی یا خروجی، برحسب نوع تصرف و ساکنین یا خطرات آن.
3- در ساختمانهای چند طبقه نیز به همان ترتیب قبلی است، مثلاً در ابتدای پلکانها از بالا به پائین یا در زوایای راهروها.
4- در جایی که امکان استقرار وسایل و تجهیزات آتش‎نشانی وجود دارد.
5- در جایی که شیار یا محل مناسبی داخل دیوار برای این کار در نظر گرفته شده باشد.
6- محل نصب باید به گونه‎ای در نظر گرفته شود که مسافت دسترسی اشخاص به خاموش‎کننده بیش از 30 متر نباشد.
7- ارتفاع نصب خاموش کننده از سطح کف باید حدود 1/1 تا 2/1 باشد.
8- در محل‎هایی به دور از گرمای زیاد یا سرمای زیاد نصب شوند.
هوزریل‎ها:
هوزریل باید با موارد موجود در استاندارد ‎BS 5274 مطابقت داشته باشند. اگرچه ‎BS 5274 این اجازه را می‎دهد که طول لوله هوزریل بیش از 45 متر باشد، اما در اغلب مکانها احتمال دارد که استفاده از این طول لوله تناسبی با شرایط فیزیکی اشخاص نداشته باشد.
محل هوزریل و سطح پوشش آن:
یک هوزریل باید قابلیت پوشش‎دهی هر 800 متر مربع از سطح طبقه یا وابسته به آن را دارا باشد.
هوزریل‎ها باید در محل‎های مشخص و قابل دسترسی در هر طبقه و نزدیک به خروجیهای راهروها در امتداد مسیرهای خروج اضطراری نصب شوند.
هوزریل‎ها قاعدتاً باید در داخل شیار در محل مناسب نصب شوند تا به صورت مانعی در یک مسیر فرار جلوه نکنند. جزئیات نصب به نوع برداشت از محل و دگرگونی انواع هوزریل و اندازه آنها بستگی دارد.
جعبه یا محل هوزریل باید در داخل دیوار تعبیه شود، برای اینکه از رسیدن ضربه و آسیب احتمالی در داخل ساختمان و هنگام شرایط عادی و همچنین به هنگام لحظات اضطراری و مبارزه با آتش‎سوزی، مصون بماند.
علائم و نشانه‎هایی که بوسیه سازندگان کپسول‎های اطفاء حریق ارائه می‎شود به قرار زیر می‎باشد:
الف) استاندارد:
اینگونه وسایل معمولا ً سازنده را ملزم به نوشتن اطلاعات لازم روی بدنه می‎نماید به همین دلیل روی بدنه دستگاه اطلاعاتی از قبیل نوع دستگاه، ظرفیت، کاربرد و طرز کار آ ن بر روی برچسبی نوشته شده است که بهتر است دارندگان، این نوشته‎ها را به فارسی ترجمه و روی بدنه بنویسند. این نوشته‎ها یکی از عواملی است که در شناخت این وسایل می‎تواند مفید باشد.
ب) حروف مشخص کننده کپسول‎ها:
عموماً روی کپسول‎های اطفاء حریق حروفی نوشته شده است که این حروف مشخص کننده نوع مصرف کپسول است یا به بیان دیگر هر حرف نماینده یک گروه از مواد قابل اشتعال است که از خاموش کننده برای اطفای حریق آنها می‎توان استفاده کرد.
1) حرف ‎A:
این حرف معمولاً روی دستگاهی نوشته می‎شود که از آن می‎توان برای حریق‎های گروه ‎A (جامدات معمولی) مانند چوب، مقوا، کاغذ، پارچه و اینگونه مواد استفاده نمود که معمولاً مواد داخلی کپسول، آب و گاز و یا آب و هوا می‎باشند.
2) حروف ‎A.B:
این حروف معمولاً روی بدنه خاموش کننده‎ای که برای حریق جامدات معمولی و مایعات قابل اشتعال از قبیل نفت، بنزین و ‎… مناسب است دیده می‎شود و نوع مواد داخلی کپسول کف شیمیایی و یا کف مکانیکی خواهد بود.
3) حروف ‎B.C:
خاموش کننده‎ای که روی بدنه آن حروف ‎B.C دیده می‎شود برای آتش‎سوزی مایعات قابل اشتعال و وسایل الکتریکی مناسب است و می‎تواند یکی از انواع پودری و گازی با مواد هالوژنه باشد.
4) حروف ‎A.B.C:
این حروف معمولاً روی بدنه بعضی از خاموش کننده‎های پودری دیده می‎شود که پودر آن مناسب برای هر سه گروه آتش‎سوزی است.
5) حرف ‎D:
این حرف روی بدنه کپسول‎هایی نوشته می‎شود که برای خاموش کردن فلزات قابل اشتعال مانند سدیم، پتاسیم، منیزیم و غیره مورد استفاده قرار می‎گیرد و عموماً محتوی آن پودرهای شیمیایی مخصوص و یا هالوژن است.
توجه: کپسول‎های اطفاء حریق هر شش ماه توسط افراد ذیصلاح بازدید و بازرسی و شارژ مجدد آنها در صورت لزوم صورت گیرد.

اطفاء حریق‎های گسترده
برای مبارزه با آتش سوزیهای وسیع، کپسول‎های دستی جوابگو نمی‎باشد و نیاز به عملیات گسترده با تیم عملیاتی و فرماندهی اصولی عملیات و نیز خودروهای مختلف با کاربردهای مخصوص می‎باشد.
کاربرد انواع خودروها
1- ماشین آتش‎نشانی پمپ‎دار: خودرو استاندارد مخصوص مبارزه با آتش‎سوزی که دارای منبع آب و کف، پمپ، لوله و تجهیزات مربوطه می‎باشد.
2- نردبان هیدرولیکی: خودرو استاندارد مخصوص مبارزه با آتش‎سوزی و حوادث که دارای نردبان متحرک هیدرولیکی در اندازه مختلف می‎باشد. بالابرهای هیدرولیکی نیز در این زمره می‎باشند و با نام تجاری "اسنورکل" معروف بوده و بیشتر در کارخانجات یا عملیات دسترسی به کانون آتش‎سوزی از فضای بالا استفاده می‎شوند.
3- خوردو نجات: خوردو ویژه آتش‎نشانی یا خودرو ویژه عملیات نجات که دارای ابزار نجات، ملزومات دارویی و پزشکی اورژانس، ابزار ورود اجباری و تجهیزاتی از این قبیل می‎باشد.
4- خودرو فرماندهی: خودرو فرماندهی سیار که دارای طرحهای قبل از آتش‎سوزی، تجهیزات ارتباطی و فرمهای تاکتیکی و فرماندهی است و از آن به عنوان پست فرماندهی موقت یا دائم استفاده می‎شود.
5- مرکز فرماندهی (پست فرماندهی): خودرو فرماندهی که دارای جزئیات طرح‎های قبل از آتش‎سوزی، تجهیزات ارتباطی پیشرفته، فرمهای تاکتیکی فرماندهی سیستم‎های پیشرفته مرجع (از قبیل کامپیوترها) و غیره می‎باشد. فرمانده عملیات از این خودرو به عنوان پست فرماندهی ثابت استفاده می‎کند، ضمن اینکه پرسنل ستادی فرمانده عملیات نیز در این خودرو مستقر می‎باشند.
6- آمبولانس: خوردو استاندارد که برای نجات جان مصدومین، مداوای آنها و حمل افراد مریض و مصدوم به بیمارستان مورد استفاده قرار می‎گیرد.
7- واحد ویژه (تجهیزات): خودرو تخصصی که مخصوص تهیه نور و روشنائی، کف، پودر، سیلندر هوا و سایر سرویس‎های ویژه که در محل عملیات وقتی که نیاز اضافی به آنها احساس می‎شود.

سوالات تشریحی فصل سوم
1- طرق مختلف اطفاء حریق را در حالت کلی توضیح دهید.
2- طرق مختلف اطفاء حریق مناسب هر یک از مواد سوختنی را توضیح دهید.
3- موقعیت برای مبارزه با حریق را توضیح دهید.
4- خاموش کننده‎های دستی (کپسولهای آتش‎نشانی) را تعریف کنید.
5- کاربرد هر یک از خاموش‎کننده‎های دستی را بیان کنید.
6- راه‎های تامین فشار خاموش کننده‎های دستی را بیان کنید.
7- روش واژگونی خاموش کننده‎های دستی را توضیح دهید.
8- روش مستقیم خاموش کننده‎های دستی را توضیح دهید.
9- زمان تخلیه خاموش کننده‎های دستی را بیان کنید.
10- اطلاعات حک شده روی کپسول‎های آتش‎نشانی را بیان کنید.
11- انواع خاموش کننده‎ها از نظر مواد اطفایی داخل آن را شرح دهید.
12- فرق کف شیمیایی و کف مکانیکی را بیان کنید.
13- موارد استفاده از گاز ‎CO2 را بیان کنید.
14- محل‎های نصب خاموش کننده‎های دستی را بیان نمائید.
15- محل نصب هوزریل را بیان کنید.
16- سطح پوشش هوزریل را بیان کنید.
17- هر یک از حروف مشخص کننده روی کپسول‎ها را بیان نمائید.
18- اطفاء حریق‎های گسترده را بیان کنید.
19- کاربرد انواع خودروهای اطفائ حریق گسترده را بیان نمائید.
20- کاربردهای هر یک از سیستم‎های اعلام حریق را بیان کنید.
1 – آتل: هر جسم طویل یا پهن را که بتوان برای بی‎حرکتی عضو شکسته یا در رفته یا ضرب دیده بکار برده می‎شود، آتل می‎نامند.
2 – شوک: کم شدن فعالیتهای حیاتی بدن را در اثر عوامل و حوادث گوناگون، شوک می‎نامند.
شوک ممکن است بعد از هرگونه آسیب بدنی، خونریزی زیاد، کم شدن مایعات بدن (استفراغ برای مدت طولانی، اسهال خونی، سوختگی) عفونت، حمله قلبی و مسموم شدن و یا شنیدن خبرهای ناگهانی بد و خوب گریبانگیر شخص شود.
3 – لغت برانکار، لغت فرانسوی است که ‎d آخر آن تلفظ نمی‎شود. چنانچه عین حروف نوشته شده را تلفظ نمائیم، برانکارد خوانده می‎شود.
—————

————————————————————

—————

————————————————————