ایمنی در صنعت برق
Safety in the electrical industry
در بررسی های انجام شده روی حوادث سایر کشورها ملاحظه می شود ، حوادث صنعت برق در کشورهای پیشرفته تقریبا نزدیک به صفر است و این دلیل اهمیت دادن به مسئله ایمنی و اجرای دقیق مقررات ایمنی در این کشورها می باشد. بطوریکه با اجرای برنامه های منظم و از پیش تدوین شده فرهنگ ایمنی برای کارکنان و کار برای این صنعت از طریق بهره گیری از برنامه های آموزشی زنده نگاهداشته می شود0
اما در کشور ما طبق گزارش های حوادث سازمان تامین اجتماعی تقریباً هر ساله در ایران بطور متوسط 50 کارگر برقکار توسط جریان برق کشته می شوند که این امار جدا از سقوط می باشد و تقریباً کمتر از 1/3 مرگ ها در اثر برق گرفتگی در ولتاژ بالا و مابقی مربوط به شبکه فشار ضعیف و متوسط بوده همچنین اکثریت حوادث مر بوط به حوزه های برقدار و عدم استفاده از تجهیزات ایمنی مناسب بوده است.
مقدمه:
"نان با تلیت برق "روایتی از دشواری ها و مخاطرات دکل بندی، سیم بانی و روزگار سخت کارگران خطوط سرد و گرم توزیع و انتقال برق است ،همان عزیزانی که آسمان زیر پایشان است و با غفلت و لغزشی، دست شان به هیچ چیز بند نیست، نان آورانی که به سختیِ کار در روزهای گرم و سرد، خو گرفته اند وبا قرار دادهای سیاه و سفید نیم بند، در ارتفاع بند بازی می کنند تا نان آن ها از برقی تامین شود که چراغ خانه من و شما را روشن می کند و حادثه در هر لحظه از ماموریت شانه به شانه آن ها حرکت می کند. مردانی که منتظرانی مضطرب و چشم به راه دارند تا با گرمای سلامتی خود یخ اضطرابی را برای مدتی کوتاه از دل آنها آب کنند و …
حوادث معمولاً نتیجه ی شرایط یا اعمال ناایمن و استفاده از تجهیزات فرسوده، قدیمی، مستهلک و غیراستاندارد است که پیشگیری از حوادث ناشی از کار، صیانت از نیروی انسانی و منابع مادی کشور را در پی خواهد داشت.
انواع سوختگی(ناشی از برقگرفتگی) بخش اول: شامل بر ق گرفتگی و انواع آن و عوامل تاثیر گذار و،حفاظت و راه های امداد رسانی به فرد حادثه دیده (برق گرفته)
در کشور ما شبکه فشار قوی تا 400 هزار ولت میباشد.
با توجه به اینکه هیچ حادثه ای بدون علت رخ نمی دهد ، علل وقوع حوادث برای افرادی که در گروههای اجرایی کار می نمایند به شرح ذیل عنوان می شود .
عدم آموزش لازم برای کارهای اجرایی
عدم آموزشهای لازم در خصوص ایمنی و رعایت مقررات آن
عدم رعایت مقررات و دستورالعملهای ایمنی ایمنی بر حسب آموزشهای دیده شده
عدم استفاده از وسایل و تجهیزات ایمنی فردی و گروهی
استفاده از وسایل غیر مجاز و غیر استاندارد
عدم استفاده از فرمها و کارتهای حفاظتی در زمان اجرای کار
در نظر نگرفتن روحیه افراد در زمان اجرای کار
برق گرفتگی به شش علت رخ میدهد:
تماس با سیم برقدار (فاز).
تماس به سیم نول در شرایط یکسان نبودن ولتاژ در فازهای مختلف.
قرار گرفتن بدن بین نول و زمین و عبور جریان مدار از بدن.
تماس با بدنه برقدار شده دستگاهها.
تخلیه بارهای الکتریکی ذخیره شده در دستگاههای برقی در زمان خاموش بودن آنها (اثر خازنی دستگاه).
ایجاد اختلاف ولتاژ بین دو قسمت از بدن.
برقگرفتگی با ولتاژ پایین و متوسط که شایعترین نوع برقگرفتگی است.
صاعقه، یک منبع طبیعی تولید الکتریسیته است که در هنگام طوفانی شدن هوا و برخورد جبهه های گوناگون ابرها اتفاق می افتد. برقگرفتگی ناشی از صاعقه مانند برق فشار قوی عمل می کند و گرچه عمر کوتاهی دارد، ولی می تواند به صورت ناگهانی باعث بروز مرگ آنی افراد شود
برقگرفتگی با ولتاژ بالا (فشارقوی) که از فاصله دور (15متری) می تواند آسیب برساند 0
میزان برقگرفتگی را در سه نوع تقسیمبندی کرده اند:
اقدامات اولیه مقابله در برابر برقگرفتگی به دو صورت بیان می شود:
نخست، راههای پیشگیری که عبارت است از روش ها و اقداماتی جهت جلوگیری از بروز حوادث ناگوار
دوم، آشنایی و استفاده از روش های رایج و مورد قبول برای رویارویی با پیشامدهای اضطراری
شوک الکتریکی، برق گرفتگی یا فره گرفتگی،
گذشتن جریان الکتریکی از تن آدم که باعث دریافت درد یا آسیب دیدگی در تن میشود. را برق گرفتگی یا شوک الکتریکی گویند،
چرخه الکتریکی از یک سرچشمه توان، راه گذر، بار الکتریکی و توانگیر تشکیل شده. راه گذر گردش از یک منبع تغذیه آغاز و به زمین پایان می گیرد. همیشه الکتریسیته یا جریان الکتریکی، کوتاه ترین راه را برای رسیدن به زمین پیدا می کند. از آنجا که ۷۰ درصد تن ما را آب تشکیل داده و آب رسانای بسیار خوبی برای گذر جریان الکتریکی می باشد پس هنگامی که انگشت ما با یک سیم حامل جریان تماس پیدا می کند یعنی کوتاه ترین راه برای گذر جریان پیدا شده است.
آثار برق گرفتگی: عبور جریان الکتریکی از بافتهای زنده با توجه به جریان عبوری، نوع برق گرفتگی، مدت زمان برق گرفتگی و… می تواند آثار مختلفی را در پی داشته باشد و عمق آثار نیز با توجه به هر کدام از عوامل، متفاوت خواهد بود.
آثار جدی و مهم برق گرفتگی بر روی بدن جانداران و به ویژه انسان دو دسته هستند:
الف ) مخاطرات اولیه :
برق گرفتگی،شوک الکتریکی ، سوختگی ها ، آتش سوزیها ، انفجارات ناشی از این انرژی درگذر جریان از بدن به اندازه ۱ میلی آمپریک حس قلقلک پدید می اید0اما این جریان اگر از ۱۰۰ میلی آمپر بیشتر باشد و ولتاژ تغذیه نیز به اندازه کافی بسیار باشد بدن دچار ازدست دادن پاره تن می گردد. اگر ولتاژ چیزی بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ ولت باشد، به دلیل اُهم کم در
تن گردش بسیاری پیدایش می شود. اما همان اندازه کم ایستادگی در تن در برابر گذر گردش، مایه پیدایش گرمای بسیار و در پایان سوختگی بیرونی و درونی می شود.
ب ) مخاطرات ثانویه:
شوکهای کوچکی که باعث انقباضات عضلانی لحظه ای درافراد می شود و پیامد آن دستپاچگی ، …. می باشد واحتمال دارد که فرد دچار حادثه دوم شود و حادثه دوم مانند برخورد به ماشین آلات که با جریان برق کار می کنند یا سقوط و…
سقوط کارگر ساختمانی بر اثر برقگرفتگی با دستگاه بالابر
میزان خطر برق بطور کلی به عوامل زیر بستگی دارد:
مسیر جریان برق
شدت جریان و ولتاژ
مدت زمان تاثیر
نوع جریان و فرکانس
مسیر جریان برق
مسیر جریان برق از دو نقطه نظر مهم است:
قرار گرفتن نقاط حساس بدن در مسیر جریان
عبور جریان الکتریکی از بدن که می توان آن را مهلک ترین اثر برق گرفتگی بر روی بدن دانست، تاثیر آن بر روی سیستم عصبی است. منظور از سیستم عصبی، شبکه ی بین سلولهای عصبی یا همان نرون هاست، که وظیفه آنها تنظیم فرایندهایی است که در اعضای بدن انجام می پذیرد. از جمله بخش های مهم سیستم عصبی می توان از مغز، نخاع و سلول های حسی بدن را نام برد.
حالات مختلف که ممکن است انسان دچار برق گرفتگی شود عبارتند از:
تماس دست راست با برق و اتصال پاها به زمین:
در این حالت جریان از طریق دست راست ، شانه راست ، کبد ، ران و ساقه پای راست و چپ به زمین هدایت می شود و طرف نیمه راست بدن در معرض تشنج و انقباض عضلات قرار می گیرد.
تماس دست چپ با برق و اتصال پاها به زمین:
در این حالت جریان از طریق دست راست ، کبد ، ران و ساق پای راست و چپ به زمین هدایت می شود و طرف نیمه راست بدن در معرض تشنج و انقباض عضلات قرار می گیرد.
تماس دست چپ با برق و اتصال پاها به زمین:
در این حالت جریان از طریق دست چپ ، شانه چپ ، ریه چپ ، قلب ، طحال به پای چپ و راست و از آنجا به زمین هدایت می شود. در این حالت چون قلب در مسیر جریان قرار می گیرد، تحت تاثیر قرار گرفته و منقبض می شود و ممکن است از کار بیفتد. بنابراین کار کردن با دست چپ خطر بیشتری دارد.
اگر دو دست با برق تماس حاصل نمایند:
در این حالت جریان از طریق دو دست ، ریه ها ، قلب برقرار می شود که ممکن است هم تنفس قطع گردد و هم قلب از کار باز بماند. به همین دلیل توصیه اکید می شود که با هر دو دست با سیمها و دستگاههای برقی که احتمال برق گرفتگی در آنها بیشتر است کار نشود.
اتصال به سر:
اتصال برق به فرق سر نیز دارای خطرات بالا است و علاوه بر آن در سیستمهای عصبی اختلال ایجاد کرده و همچنین ممکن است دارای عوارضهای بعدی نیز باشد.
قسمتهای دیگر بدن:
اگر با برق قسمتی از بدن مثل پشت دست یا بازوها اتصال پیدا کند، در اثر شوکی که وارد می شود احتمال پرت شدن و دور شدن از خطر برق زیاد است و اغلب در این حالتها انسان نجات می یابد.
مقدار جریان و ولتاژ
جریانهای قوی سبب انقباضات عضلانی شدید، بیهوشی شدید، بیهوشی فوری، فلج تنفسی و سوختگیهای شدید میشود ، انقباضات عضلانی گاهی سبب پرتاب مصدوم و در نتیجه شکستگی استخوان میگردد. همچنین ولتاژ زیاد موجب ایجاد قوس الکتریکی و حرارتی معادل 2500 تا 4000 درجه سانتیگراد میشود که حاصل آن گاهی ذغال شدن یک عضو و حتی تمام بدن میباشد. بنابراین در حوالی سیستمهای انتقال انرژی برق با ولتاژ زیاد، خطر ایجاد قوس الکتریکی و سوختگی فوقالعاده شدید وجود دارد. در ضمن حتی در مواردی که عبور جریان برق قطع میشود، بلافاصله نباید به مدار نزدیک شد، زیرا اثر “خازنی“ مدار میتواند با تخلیه الکتریکی خود، سبب قوس الکتریکی شده و صدماتی را ببار آورد.
شدت جریان
شدت جریان در برق گرفتگی عامل اصلی و مخاطره آمیز می باشد. به عبارت دیگر، عامل مرگ مصدوم شدت جریان میباشد. جریان برق با شدت دو میلی آمپر فقط لرزش خفیفی در بدن ایجاد میکند و جریانهای بالاتر از نه میلی آمپر سبب بروز شوک زودگذر در سطح بدن میشود و در جریانهای بالاتر از سی میلی آمپر خطر مرگ انسان را تهدید میکند.
مدت زمان تآثیر
هر قدر زمان عبور جریان در بدن بیشتر باشد خطر و عوارض آن بیشتر خواهد بود، به همین جهت سرعت عمل در قطع جریان و جدا کردن اتصال از بدن شخص برق گرفته ، نقش حیاتی در نجات او دارد. در نخستین لحظات عبور جریان از بدن مقاومت پوست بدن زیاد است، ولی با عبور جریان گرما ایجاد شده و در طبقه شاخی پوست که قسمت عمده مقاومت پوست را دارا می باشد سوراخهای متعددی ایجاد گردیده مقاومت پوست را سریعا کاهش می دهد. در نتیجه گسترش یافته و عوارض متعدد بعدی را شامل می شود.
نوع جریان و فرکانس آن
اثر جریان مستقیم
در جریان مستقیم مقاومت بدن از حالت متناوب بیشتر بوده و از این لحاظ خطر کمتری دارد. عبور جریان مستقیم از بدن باعث انقباض عضلات شده و تکان شدیدی می دهد و یا ممکن است انسان به یک طرف پرت شود. این جریان ثابت قلب و ریه ها را در یک حالت ثابت نگه داشته و از انبساط و انقباض آن جلوگیری نموده و قلب از کار می افتد، همچنین تنفس غیر ممکن شده و انسان دچار خفگی می شود. اگر عبور جریان مستقیم در بدن ادامه داشته و قطع نگردد شروع به تجزیه خون و املاح بدن و مواد شیمیایی ، نسوج عضلات نموده و آنها را فاسد می کند.
اثر جریان متناوب
مقاومت بدن در مقابل جریان متناوب کمتر و به علت تغییر مداوم جهت جریان ضربات وارده بر سلسله اعصاب شدیدتر است. هنگامی که جریان متناوب در موقع برق گرفتگی از قلب عبور می نماید به ماهیچه های قلب در هر ثانیه 50 سیگنال قوی اعمال می شود، یعنی قلب را وادار می سازد در هر ثانیه 50 بار و در دقیقه 300 بار که در حدود 50 برابر ضربان طبیعی قلب است. چون قلب قادر به چنین کاری نیست شروع به لرزش و ارتعاشات ضعیف و نامطمئن می نماید، که این پدیده لرزش بطنی نامگذاری شده است. در این حالت قلب هیچ کار مفیدی انجام نداده و بزودی از کار می افتد و مرگ تقریبا قطعی است.
اثر تغییرات فرکانس
به عقیده بسیاری از محققین ، فرکانس 60 – 50 هرتز ، خطرناکترین فرکانس برای بشر است و اگر کم یا زیاد کنیم، خطر کمتر می شود. در فرکانسهای خیلی بالا (3000 – 10000 هرتز) موجب سوختگی در محل اتصال شده و چون مقاومت در محل سوختگی زیاد می شود، جریان عبوری از بدن کم شده و این مسآله به نجات انسان کمک می کند و معمولا باعث مرگ نمی گردد. در فرکانسهای بالاتر از 10KHZ جریان ورودی به بدن بیشتر از سطوح خارجی (پوست) عبور کرده و از قسمتهای حساس داخلی نمی گذرد.
مقاومت عمومی بدن
و عبور جریان
آثار برق گرفتگی
درمان و کمک های اولیه در برق گرفتگی :
الف ) جریان الکتریکی فشار ضعیف :
این گونه جریان باعث توقف جریان خون به علت عدم حرکت قلب و فیبریلاسیون بطنی و در برخی مواقع کاهش فعالیت قلب می گردد . اگر در موقع بروز برق گرفتگی سریعا توقف جریان خون بر طرف نگردد ، مرگ در اثر فقدان موضعی اکسیژن دستگاه اعصاب مرکزی و قلب فرا می رسد . در هنگام توقف تنفس ، باید با انجام عمل تنفس مصنوعی به آسیب دیده ، عمل تنفس را برقرار نمود یکی از روشهای تنفس مصنوعی ، تنفس دهان به دهان یا دهان به بینی است . در برخی موارد ، برای نتیجه گیری بهتر باید از تزریق داخل قلبی آدرنالین یا نورآدر نالین استفاده نمود . کمک های اولیه در مورد فرد آسیب دیده باید تا رسیدن فرد به بیمارستان و پس از آن ادامه یابد .
ب ) جریان الکتریکی فشار قوی :
در برق گرفتگی فشار قوی باید وسایل قلیایی نمودن ادرار فرد آسیب دیده را فراهم نمود . برای این کار باید بلافاصله پس از برق گرفتگی محلول قلیایی به فرد خورانید و اگر فرد در حالت بیهوشی باشد باید ماده قلیایی مناسب به وی تزریق گردد . برای انجام کمک های اولیه در پست های ترانسفورماتور و تاسیسات مولد نیرو ، باید مقداری بی کربنات دو سود در محل موجود باشد . برای تهیه محلول بی کربنات دو سود باید چهار تا شش گرم بی کربنات دو سود را در 300 میلی لیتر آب حل نموده و محلول را به فرد خوراند .
ادامه مبحث در فایل آموزشی ایمنی در صنعت برق 2 و 3
دانلود فایل :https://farafile.ir