امام صادق (ع)
مقدمه
امام صادق (ع) در روز جمعه 17 ربیع الاول سال 83 هجری قمری در مدینه متولد شد. پدر گرامی آن حضرت، امام محمد باقر (ع) و مادر آن حضرت ام فروه، دختر قاسم بن محمد بن ابوبکر می باشد. نام شریفش جعفر و لقب معروفش صادق و کنیه اش ابوعبدالله می باشد.
ایشان 34 سال امام بودند که 18 سال در دوره اموى و 16 سال در دوره عباسى بوده است
شهادت آن حضرت در 25 شوال سال 148 هجری قمری، در 65 سالگی، به دستور منصور عباسی، به وسیله انگور زهرآلود مسموم و به شهادت رسید. محل دفن در قبرستان بقیع ( مدینه ) است.
فعالیت های علمی
در دوران امامت امام صادق(ع)، به علت ضعف حکومت اموی، آزادی بیشتری برای ابراز عقیده به وجود آمد و بحث های علمی بسیاری در موضوعات مختلف درگرفت. این آزادی علمی و دینی که برای کمتر امامی از ائمه دوازده گانه وجود داشت، سبب شد تا شاگردان امام آزادانه در مباحث علمی شرکت کنند.
ابان بن تغلب گزارش کرده است که مردم در مسجد از ایشان سوالات فقهی شان را می پرسیدند. امام صادق(ع) با استفاده از این فرصت، روایات فراوانی در زمینه های گوناگون فقه، کلام و… بیان کرد.
به گفته ابن حَجَر هیثمی، مردم از ایشان دانش های فراوان نقل می کردند و آوازه شان به همه جا رسیده بود. ابو بحر جاحظ هم نوشته است دانش و فقه او دنیا را پر کرده بود. حسن بن علی وشاء هم گفته است که 900 نفر را در مسجد کوفه دیده است که از امام صادق(ع) حدیث نقل می کردند.
مناظرات علمی
در متون حدیثی شیعه، مناظرات و گفتگوهایی میان امام صادق(ع) و متکلمان مذاهب دیگر و نیز برخی از منکران وجود خدا گزارش شده است. در برخی از مناظرات، شاگردان امام صادق(ع) در حضور وی در زمینه ای که تخصص داشته اند، با دیگران مناظره کرده اند. در این جلسات امام صادق(ع) بر مناظره نظارت کرده و گاه خود نیز وارد بحث شده است.
برای مثال در گفتگو با عالمی اهل شام که خود درخواست مناظره با شاگردان امام صادق(ع) را داشت، امام از هشام بن سالم خواست تا در زمینه کلام با او گفتگو کند. همچنین از فردی که قصد مناظره با او را داشت، خواست تا در هر زمینه ای که می خواهد، ابتدا با شاگردانش گفتگو کند و در صورت غلبه بر آنها با او مناظره کند. آن فرد در زمینه قرآن با حُمران بن اَعیَن، در زمینه ادبیات عربی با اَبان بن تَغلِب، در فقه با زُراره و در کلام با مومن الطّاق و هِشام بن سالم مناظره کرد و مغلوب شد.
احمد بن علی طبرسی در کتاب الاحتجاج مجموعه ای از مناظرات امام صادق(ع) را گرد آورده است که برخی از آنها عبارت اند از:
مناظره با یکی از منکران خدا درباره وجود خدا
مناظره با ابوشاکر دَیصانی، درباره وجود خدا
مناظره با ابن ابی العوجاء درباره وجود خدا
مناظره با ابن ابی العوجاء درباره حدوث عالَم
مناظره ای طولانی با یکی از منکران وجود خدا درباره مسائل مختلف دینی
مناظره با ابوحنیفه درباره شیوه استنباط احکام فقهی، به ویژه قیاس
مناظره با برخی از علماء معتزله درباره شیوه انتخاب حاکم و برخی احکام فقهی
شاگردان امام صادق(ع)
ابوحمزه ثمالی، حریربن عبدالله سجستانی، آبان بن تغلب، فیض بن مختارالکوفی، اسحاق بن عمارصیرفی کوفی، مفضل بن عمر، برید بن معاویه بن العجلی،
زراره بن اعی شیبانی؛ محمد بن علی بن نعمان کوفی ، محمد بن مسلم بن ریاح، عمران بن عبدالله سعد اشعری قمی تنها چند تن از شاگردان این امام بزرگوار هستند
تشکیل حکومت
سیاست نخست امام صادق(ع) یک سیاست فرهنگى و در جهت پرورش اصحابى بود که از نظر فقهى و روایى از بنیان گذاران تشیع جعفرى به شمار آمده اند. تلاش هاى سیاسى امام در برابر قدرت حاکمه در آن وضعیت، در محدوده نارضایى از حکومت موجود، عدم مشروعیت آن و ادعاى امامت و رهبرى اسلام در خانواده رسول خدا (ص) بود
از نظر امام صادق(ع) تعرض نظامى علیه حاکمیت، بدون فراهم آوردن مقدمات لازم، که مهمترینش کار فرهنگى بود، جز شکست و نابودى نتیجه دیگر نداشت. چنانکه در جریان حرکتى که زید بن على و پس از آن یحیى بن زید در خراسان به آن دست زدند، بنى عباس بیشترین بهره را برده و در عمل، خود را به عنوان مصداق شعار «الرضا من آل محمد» تبلیغ کردند.
نتیجه کار بعدها معلوم شد؛ زیرا فقه جعفرى، بنیانگذار تشیع نیرومندى گشت که روز به روز اوج بیشترى گرفت؛ اما زیدیه که منحصرا در خط سیاست بود، رو به افول گذاشتند.
خلفاى اموى معاصر امام صادق (ع)
هشام بن عبدالملک (114-125)،
ولید بن یزید بن عبدالملک (126-125)،
یزید بن ولید بن عبدالملک (126)،
ابراهیم بن ولید بن عبدالملک (2 ماه و 10 روز از سال 126)،
مروان بن محمد معروف به مروان حمار (132-126).
خلفاى عباسى معاصر امام صادق (ع)
ابوالعباس عبدالله بن محمد (137-132)
ابوجعفر منصور دوانیقى (137-148).
عوامل انقراض حکومت اموی
حکومت موروثى استبدادى.
تحریف حقایق توسط محدثان مزدور و روحانیون دربارى.
مخالفت علنى و آشکار با سنت پیامبر (ص) و قرآن کریم.
اهانت به حرمین شریفین.
سوء استفاده از بیت المال مسلمین.
کامجویى و هوسرانى و می گسارى و ساز و آواز.
گرایش به تجملات و زیورآلات.
تعصب عربى و تحقیر موالى (غیراعراب).
اختلافات و درگیرى هاى داخلى و نژادى.
قتل و غارت مسلمین خصوصاً فرزندان بنى هاشم.
قیام مسلحانه شیعیان.
تعطیل شدن امر به معروف و نهى از منکر به سبب خشونت حکمرانان.
رواج شعارها و سنت هاى جاهلى
خصوصیات اخلاقی امام صادق(ع)
در منابع روایی در زمینه ویژگی های اخلاقی امام صادق(ع) گزارش هایی از زهد، انفاق، علم فراوان، عبادت بسیار و تلاوت قرآن آمده است.
محمد بن طلحه امام صادق(ع) را از بزرگترین افراد اهل بیت، دارای علم فراوان، بسیار اهل عبادت و زهد و تلاوت قرآن توصیف کرده است.
مالک بن انس از ائمه فقهی اهل سنت گفته است: «در مدتی که پیش امام صادق(ع) می رفته، همیشه او را در یکی از سه حالت نمازخواندن، روزه داری و ذکرگفتن دیده است».
امام در پاسخ به درخواست فقیری، 400 درهم به او دادند و چون سپاسگزاری او را دیدند، انگشترشان را هم که ده هزار درهم می ارزید، به وی بخشیدند. روایت هایی نیز از انفاق های پنهانی امام صادق(ع) در دست است.
به نوشته کتاب کافی، ایشان شب ها مقداری نان و گوشت و پول در کیسه می ریختند و به صورت ناشناس به در خانه تهیدستان شهر می بردند و میان آنها تقسیم می کردند.
ابوجعفر خثعمی نقل کرده است که امام صادق(ع) کیسه پولی را به او دادند و از او خواستند آن را به فردی از بنی هاشم بدهند و نگویند که چه کسی آن را فرستاده است. به گفته خثعمی هنگامی که آن فرد پول را گرفت، برای فرستنده آن دعا کرد و گفت: «او همیشه برایش پول می فرستد؛ اما امام صادق(ع)، باوجود ثروتش چیزی به او نمی دهد».
آثار امام صادق (ع)
آثار مکتوب جعفر بن محمد رساله عبدالله نجاشی که صاحب رجال معتقد بوده در رساله ای که خود امام نوشته است.
تصنیف شیخ صدوق در خصلت های واسطه ائمه از حضرت یاد شده که دارای مباحث کلام و فقه است.
کتابی از مفضل بن عمر جعفی که مشهور به توحید مفضل است در زمینه خداشناسی و رد کردن فرقه دهر است.
کتاب الاهلیلجه که روایت از مفضل بن عمر است و مثل توحید مفضل در خداشناسی و اثبات صانع می باشد در بحارالانوار مندرج شده است.
رساله ای در باب غنائم وجوب خمس که در تحف العقول مندرج می باشد.
مفتاح الحقیقه و مصباح الشریعه که مربوط به زندگینامه امام جعفر صادق (ع) می باشد.
در روضه کافی رساله ای از امام علی (ع)کلینی در اول روضه به سند از اسماعیل بن جابر ابی عبدالله نقل کرده است.
نثرالدرد یا کلمات القصار که کل آن در تحف العقول بیان شده است.
وصیت های امام به فرزندش موسی کاظم (ع) که چند مورد می باشد درباره عبدالله بن جندب، سفیان شوری، عنوان بصری، ابی جعفر نعمان احول که در لیه الاولیاء و تحف العقول ثبت شده است.
رساله های دیگر که جابربن حیان کوفی از امام علیه السلام نقل کرده است.
شهادت امام صادق (ع)
در سال ۱۴۸ هجری ده سال از خلافت منصور گذشته بود که ابوعبدالله جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب به شهادت رسید، وی در قبرستان بقیع و در کنار پدر و جدش به خاک سپرده شد. به هنگام وفات ۶۵ سال داشت و گفته شده که او را مسموم کرده بودند.
رویدادهای مهم دوران امام صادق (ع)
1. شهادت امام باقر (ع)، پدر امام جعفر صادق (ع)، در سال 114 هجری قمری.
2. قیام زید بن علی (ع) ، عموی امام جعفر صادق (ع) بر ضد امویان و شهادت او در این واقعه، در سال 121 هجری قمری.
3. گسترش نهضت بنی هاشم ( علویان و عباسیان)، در سراسر قلمرو حکمرانی امویان.
4. سرنگونی سلسله امویان و پیروزی عباسیان وتسخیر خلافت اسلامی توسط ابو العباس سفاح ، در سال 133 هجری.
5. قیام علویان بنی الحسن (ع) بر ضد عباسیان و سرکوب شدن آنان به دست منصور دوانیقی.
6. بهره جویی امام صادق (ع) از فرصت به دست آمده از نبرد میان عباسیان و امویان، برای تشکیل حوزه علمی اسلامی و تربیت هزاران شاگرد در رشته های فقه، تفسیر و علوم قرآن، کلام، شیمی، تاریخ و غیره، در زمینه مشرفه.
7. فراخوانی امام صادق (ع) از مدینه به بغداد، توسط سفاح عباسی و زیر نظر قرار گرفتن آن حضرت.
8. فراخوانی مجدد امام صادق (ع) از مدینه به بغداد، توسط منصور دوانیقی و اذیت و آزار آن حضرت.
9. وفات اسماعیل، پسر امام صادق (ع)، در سال 142 هجری قمری و اندوه فراوان آن حضرت در این مصیبت.
10. رفتار نا مناسب عاملان منصور دوانیقی، در مدینه، با امام صادق (ع) و بسیاری از علویان.
11. مبارزه علمی و فرهنگی امام صادق (ع) و یاران ایشان با مخالفان ، ملحدان و مدعیان دروغین.
12. مسمومیت امام صادق (ع) و شهادت آن حضرت، در سال 148 هجری قمری، به دستور منصور دوانیقی.
13. به خاک سپاری پیکر مطهر امام صادق (ع)، در قبرستان بقیع، در کنار قبر پدر، جد و عمویشان، امام سجاد و امام حسن مجتبی (ع)
با تشکر فراوان
از توجه شما عزیزان