پاورپوینت اقتصاد مقاومتی، مفاهیم، قلمرو و راهکارها

اقتصاد مقاومتی، مفاهیم، قلمرو و راهکارها
باسمه تعالی

2
مفهوم مقاومت (Resilience):
مقاومت: اشاره به استعداد بازیابی و برگشت به وضعیت اولیه پس از مواجهه با تکان (شوک) دارد.
مقاومت دارای معنای متفاوتی است، بطور مثال در:
روانشناسی: مقاومت به معنای مقاومت روانی فرد پس از مواجهه با افسردگی و یا بیماری را می گویند.
مواد: مقاومت مواد یعنی خاصیت فیزیکی مصالح در حفظ شکل ظاهری خود بعد از اینکه آن شی ء تحت فشار و یا کشش قرار می گیرد (خاصیت کشش پذیری)
سیستم: مقاومت سیستم یعنی میزان توانایی سیستم در مقابله با تخریب ناگهانی.

3
در ادبیات اقتصاد مقاومتی، عوامل فراوانی که در چگونگی مقاومت نقش دارند را چنین می شمارند:
ساختار اقتصاد: بویژه سطح سرمایه انسانی، سرمایه سازمانی و وجود صنایع پیشرو در اقتصاد.
میزان انعطاف پذیری و پیش بینی تدابیر اولیه برای مواجهه با شوک های ناگهانی، بطور مثال انعطاف پذیری در قراردادها و امکان تغییر در تحول مقادیر و برنامه زمانی، انعطاف پذیری در تولید که امکان تولید محصولات مختلف را ایجاد کند و یا وجود کارگران چند پیشه که با مواجهه در بیکاری در یک حوزه به راحتی قابل انتقال به سایر حوزه ها باشد و همچنین روابط مناسب با مشتریان در صورت وقوع مشکلات.

4
مقاومت روان:
از این اصطلاح در روانشناسی برای سنجش میزان مقاومت روان در برابر تنش و یا فشار ناگهانی روحی استفاده می شود.
برداشت دیگر در همین راستا، تاکید بر میزان مقاومت در مقابله با اتفاقات ناگوار ناگهانی در آینده دارد.

5
مقاومت مصالح:
در فیزیک و مهندسی، مفهوم مقاومت به میزان توانایی مصالح در جذب انرژی اشاره دارد. بطور مثال وقتی که مصالح پس از فشار وارده، تغییر شکل داده و پس از برداشتن فشار، مجدداً به حالت اولیه برمی گردند، در این حالت انرژی جذب شده مجدداً بازیابی می شود.
بنابراین میزان مقاومت مصالح به حداکثر جذب انرژی در یک واحد حجم از مصالح اشاره دارد که بصورت قابل بازگشت (Elastic) در شی ء جذب شده باشد.

6
مقاومت اقتصادی یا اقتصاد مقاومتی (Economic Resilience) میزان توانایی اقتصاد برای بازگشت به کارکرد عادی خود پس از مواجهه با تکان وارده را مورد بحث قرار می دهد. تکان وارده به اقتصاد می تواند ناشی از عوامل بیرونی و یا ضعف های درونی اقتصاد باشد.
برای تحلیل مقاومت اقتصادی دو رویکرد کلی وجود دارد:
1- رویکرد مدیریت ریسک: در این روش میزان احتمال شکست سیستم مورد محاسبه قرار می گیرد. (Risk Management)
2- رویکرد مهندسی مقاومت: در این رویکرد روش های تقویت مقاومت سیستم و همچنین ایجاد انعطاف پذیری بیشتر در برابر فشارهای وارده مورد مطالعه قرار می گیرد. (Resilience Engineering)

7
عوامل موثر در اقتصاد مقاومتی
برای اینکه یک اقتصاد مقاوم باشد باید قادر باشد تا تهدیدهای مختلفی را که با آن روبرو می شود، دفع کند.
Sammie & Martin (2010): در صفحه 27 مقاله خود در مورد تهدیدهای مختلفی که یک اقتصاد با آن روبرو می شود را به این صورت ذکر می کند:
– چرخه های رکودی، به میدان آمدن رقیب جدید، تغییر فناوری
به این لیست می توان موارد دیگری مثل شوک های وارده به اقتصاد در ارتباط با تحریم های خارجی، زلزله و دیگر بلایای طبیعی و حتی جنگ را اضافه کرد
اقتصاد مقاوم بایستی توانایی دفع تهدیدهای داخلی و خارجی را داشته باشد.

8
اقتصاد مقاومتی، می تواند در سطوح بین المللی، ملی، منطقه ای، محلی و حتی بنگاه و خانوار نیز مطرح باشد.
برای تشریح اقتصاد مقاوتی در سطح بین المللی می توان به بحران مالی جهانی را نام برد. در این بحران ما شاهد شوک وارده به اقتصاد جهانی بودیم که بسیاری از کشورها را در بر گرفت و تاکنون این کشورها به دلیل ضعف مقاومت اقتصادی نتوانسته اند به وضعیت قبلی خود بازگردند.
– همچنین خرابی های جنگ تحمیلی یک شوک به اقتصاد ایران در سطح ملی وارد نمود. بازسازی این خرابی ها در مجموع با موفقیت انجام شد و لذا اقتصاد ایران توانست این شوک را به خوبی دفع کند.
– البته کارکرد اقتصادی بعضی از مناطق مثل بندر خرمشهر تاکنون نتوانسته به وضعیت اولیه خود برگردد و لذا اقتصاد مقاوتی در سطح منطقه نتوانسته بخوبی ایفای نقش نماید.

9
در ادبیات اقتصاد مقاومتی، عوامل متعددی را که در شکل گیری مقاومت نقش دارند را چنین می شمارند:
1- ساختار اقتصاد، بویژه سطح سرمایه انسانی، سرمایه سازمانی و وجود صنایع پیشرو در اقتصاد.
2- میزان انعطاف پذیری و پیش بینی تدابیر لازم برای مواجهه با شوک های ناگهانی؛ بطور مثال: انعطاف پذیری در قراردادها و امکان تغییر در تحول مقادیر و برنامه زمانی تحویل، انعطاف پذیری در تولید محصولات مختلف، تربیت کارگران چند پیشه که در مواجهه با بیکاری در یک حوزه به راحتی به سایر حوزه ها قابل انتقال باشند همچنین روابط مناسب با مشتریان در صورت وقوع مشکلات.

10
ادامه:
3- تنوع در صادرات کشورها و عدم وابستگی به یک کالای خاص
4- درس گرفتن از تجارب گذشته
5- حکمروایی موثر (Effective Governance) و اجرای سیاست های مناسب اقتصادی
6- افزایش مشارکت در مواقع بحران
7- ایجاد ذخایر استراتژیک برای آمادگی مواجهه با شوک ناگهانی
8- داشتن زیربناهای مناسب
9- آموزش مقاومت فردی در سطح جامعه
10- طراحی شبکه ای سیستم برای جلوگیری از کار افتادن یک جزء از سیستم

11
مفهوم اجرایی اقتصاد مقاومتی
ایجاد نهاد مناسب (مجموعه ای از سیاست ها، قوانین و تدابیر اجرایی) که خطرپذیری (ریسک) اقتصاد ایران را در برابر تکانه ها و اختلال های آسیب زننده داخلی و خارجی، بویژه تحریم های بین المللی، به حداقل رسانیده و زمینه را برای دستیابی ایران به پیشرفت های پایدار اقتصادی فراهم نماید.
مفهوم ریسک: ریسک به وضعیتی گفته می شود که پیامدهای یک اقدام دقیقاٌ مشخص نیست و یا دستیابی به نتیجه مورد انتظار توام با نااطمینانی است.

12
مثال (1): مفهوم ریسک سرمایه گذاری در اوراق مشارکت
اشخاصی که ریسک گریز هستند با توجه به روحیه خود، در سرمایه گذاری هایی وارد می شوند که نتیجه آن دقیقاً از قبل مشخص شده باشد و احتمال دور شدن از نتیجه مورد انتظار صفر باشد. بطور مثال شخصی که مبادرت به خرید اوراق مشارکت با نرخ سود 20 درصد می نماید، پیامد آن دقیقاً قابل پیش بینی است و سرمایه گذار بعد از گذشت یکسال به سود قطعی 20 درصد دست می یابد. در چنین وضعیتی احتمال نرسیدن به پیامد مورد نظر (سود 20 درصد ) صفر است.

13
مثال (2): مفهوم ریسک سرمایه گذاری در بورس
اشخاصی که ریسک پذیر هستند با توجه به روحیه خود وارد سرمایه گذاری در بورس می شوند. در بورس سود سهام را نمی توان دقیقاً از قبل مشخص نمود. فرض کنید سوابق سال گذشته نشان می دهد که سود سهام در 6 ماه اول سال 15 درصد بوده و در 6 ماده دوم سال نیز 55 درصد باشد و لذا متوسط بازده سالیانه به میزان 35 درصد است. بنابراین در این حالت دستیابی به نتیجه توام با ریسک است. ممکن است بازده سهام کم و با حتی منفی باشد و ممکن است حتی چند برابر بازده اوراق مشارکت عایدی داشت باشد . ویژگی سرمایه گذاری در بورس این است که نتیجه قطعی نیست و باید این احتمال را داد که نتیجه مورد انتظار نوسانات زیادی داشته باشد.

14
حاشیه ریسک
اشخاص برای تصمیم گیری برای ورود یک مقوله توام با ریسک تنها در صورتی به آن پاسخ مثبت می دهند که حاشیه ریسک آن تصمیم گیری مثبت باشد.
در مثال سرمایه گذاری برای بدست آوردن حاشیه ریسک بایستی بازده سرمایه گذاری ها در شرایطی ریسکی را از بازده سرمایه گذاری در حالت قطعی کم نمائیم:
20%= بازده سرمایه گذاری مطمئن و بدون ریسک
35%= بازده انتظاری سرمایه گذاری توام با ریسک
15%+= حاشیه ریسک
هر قدر حاشیه ریسک بالاتر (البته مثبت) باشد، تمایل برای ورود به سرمایه گذاری های ریسکی بیشتر خواهد شد. اگر حاشیه ریسک منفی باشد اشخاص ریسک پذیر نیز از ورود به آن مقوله امتناع می کنند.

15
قلمرو اقتصاد مقاومتی در ایران
شناسایی حوزه های خطرپذیر اقتصاد ایران.
پیدا کردن راهکارهای کاهش خطرپذیری ها و همچنین کنترل و مدیریت آن.
خروج از حوزه هایی که میزان خطرپذیری و احتمال آسیب در آن بالاست
مقاوم سازی اقتصاد در برابر خطرپذیری های موجود.

16
مثال های اقتصاد مقاومتی
موضوع خطرپذیری جدی آمریکا در حوزه انرژی:
بعد از تحریم کشورهای عربی اوپک نسبت به فروش نفت به آمریکا در سال 1973 و همچنین بعد از وقوع انقلاب اسلامی ایران، قیمت جهانی نفت افزایش یافت و در نتیجه رکود طولانی مدت در اقتصاد آمریکا ایجاد شد، موضوع امنیت انرژی در آمریکا بعنوان یک حوزه خطرپذیر مطرح گردید و لذا طی سال های بعد راهکارهای کاهش خطرپذیری اقتصاد آمریکا در حوزه انرژی در دستور کار قرار گرفت.

17
راهبردهای اتخاذ شده برای کاهش خطرپذیری اقتصاد آمریکا در حوزه انرژی:
1- استفاده از فناوری های کمتر انرژی بر
2- استفاده از انرژی های جایگزین نفت
3- ایجاد ذخایر استراتژیک نفت در حدی که کاهش مقطعی عرضه نفت ، تولید داخلی را متاثر ننماید.

18
مثال: موضوع خطرپذیری ترکیه به گاز وارداتی از روسیه
ترکیه در دهه های پیش، کل گاز مورد نیاز خود را از کشور روسیه تامین می کرد. با توجه به خطرپذیری بالای اقتصاد ترکیه از بابت وابستگی به گاز روسیه، این کشور تصمیم گرفت به هر قیمت شده منابع واردات گاز خود را متنوع کند و به وضعیت انحصاری روسیه زمان خاتمه دهد. بنابراین ترکیه با جمهوری اسلامی ایران قرارداد گاز (با قیمت بالاتر از روسیه) منعقد نمود تا از خطرات وابستگی و انحصار گاز روسیه دور شود.

19
مثال (3):خطر پذیری اقتصاد ایران در برابر واردات گاز از ترکمنستان
خطرپذیری ایران در تامین گاز در اوج مصرف (زمستان 86) برای استان های شمالی مشکلات فراوانی را بوجود آورد. با توجه به افزایش مصرف گاز در زمستان، همچنین تهیه بخش مهمی از مصرف گاز استان های شمالی از طریق واردات از کشور ترکمنستان، این کشور هنگام زمستان تصمیم به افزایش قمیت گاز صادراتی به ایران را اتخاذ نمود و چون مقامات ایران تسلیم افزایش قیمت نشدند، با کاهش عرضه گاز در زمستان بسیاری صنایع کشور از مصرف گاز محروم شدند و گاز موجود کشور صرفاً به مصرف خانوار ها اختصاص یافت.

20
ادامه مثال (3):
اقدام ترکمنستان مبنی بر افزایش قیمت گاز صادراتی به ایران نشان داد که ایران در زمینه تامین گاز در هنگام اوج مصرف زمستان، دچار خطرپذیری بالا است. بنابراین جمهوری اسلامی ایران در سال بعد چند اقدام را برای کاهش خطرپذیری خود انجام داد:
1- عقد قرارداد جدید با ترکمنستان با قیمت بالاتر
2- متنوع کردن منابع تامین گاز استان های شمالی و کاهش وابستگی به ترکمنستان

21
مثال (4): تجربیات جنگ تحمیلی
تجربه جنگ تحمیلی نشان داد، وابستگی توان رزم نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران به واردات اقلام خارجی بایستی کاهش پیدا کند. به همین لحاظ در سال های بعد از جنگ اقدامات گسترده ای توسط صنایع دفاع در جهت کاهش وابستگی به خارج و خود کفایی در تامین نیازهای اساسی نیروهای مسلح بعمل آمد و امروزه در صنایع نظامی وابستگی و خطرپذیری کشور به مراتب کمتر از سایر تولیدات صنعتی کشور است.

22
مثال (5): تحرم بانکی ایران
با تشدید تحریم های بانکی کشورهای غربی طی سال های بعد از 1384، روزنه ای که باعث شتاب گرفتن این نوع تحریم ها علیه ایران گردید این موارد بود:
1- بانک های ایرانی اکثر مبادلات خارجی خود را از طریق 5 بانک اروپایی انجام می دادند.
2- نفوذ آمریکا در این بانک ها از طریق خرید سهام آن ها و یا تهدید آن ها .
در صورتیکه جمهوری اسلامی ایران مبادلات خارجی خود را در تعداد محدودی از بانک ها متمرکز نکرده بود، میزان خطرپذیری در تحریم بانکی کاهش می یافت. عدم درک به موقع برای انجام تدابیر لازم در جهت کاهش ریسک مبادلات بانکی باعث افزایش آسیب پذیری ایران گردید ولی بعد از این مرحله بانک مرکزی به فکر پخش کردن مبادلات خارجی ایران افتاد.

23
1_ خطرپذیری وابستگی درآمد دولت به نفت:
بیش از 65 درصدی درآمدهای دولت به صادرات نفت وابسته است و هرگونه تحریم خرید نفت ایران و یا کاهش قیمت جهانی نفت موجب آسیب دیدن درآمدهای دولت می شود.

24
جدول 1- ترکیب درآمد دولت در بودجه عمومی
ماخذ: اطلاعات خام از WDI 2011- محاسبات تکمیلی از دکتر دانش جعفری

25
2_ خطرپذیری وابستگی واردات ایران به نفت:
– درآمد نفتی در اقتصاد ایران دو کارکرد دارد:
اول: تامین کننده بخش عمده درآمد دولت است.
دوم: تامین کننده بخش عمده ارز مورد نیاز واردات کشور است.

26
نمودار 1_ درآمد ارزی ناشی از صادرات نفت در ایران:
ماخذ: دکتر آقامحمدی، همایش اقتصاد مقاومتی، سیاستهای پولی مالی و ارزی، دانشکده اقتصاد علامه طباطبایی، اسفند 1391

27
نمودار 2_ تغییرات درآمد ارزی ناشی از صادرات نفت ایران:
ماخذ: دکتر آقامحمدی، همایش اقتصاد مقاومتی، سیاستهای پولی مالی و ارزی، دانشکده اقتصاد علامه طباطبایی، اسفند 1391

28
3_خطرپذیری ساختار تجارت خارجی ایران:
ساختار صادرات و واردات کالایی اقتصاد ایران و شرکای محدود ایران در صادرات و واردات، در مجموع ساختار تجارت خارجی ایران را خطرپذیر نموده است. نگاهی به جداول بعدی این مشکلات را بخوبی نشان می دهد.

29
جدول 2_ ساختار صادرات کالایی کشورها طی دوره 2011-2000
(دست راست→ دست چپ)
WDI-2013ماخذ:

30
جدول 3_ واردات کالایی کشورها طی دوره 2011-2000
(دست راست→ دست چپ)
WDI-2013ماخذ:

31
جدول 4_ وضعیت حساب جاری برحسب GDP در سال 2012
WDI-2013ماخذ:

32
ماخذ: آمار مقدماتی تجارت خارجی ایران در سال 1391، گمرک جمهوری اسلامی ایران

33
ماخذ: آمار مقدماتی تجارت خارجی ایران در سال 1391، گمرک جمهوری اسلامی ایران

34
ماخذ: آمار مقدماتی تجارت خارجی ایران در سال 1391، گمرک جمهوری اسلامی ایران

35
ماخذ: آمار مقدماتی تجارت خارجی ایران در سال 1391، گمرک جمهوری اسلامی ایران

36
ماخذ: آمار مقدماتی تجارت خارجی ایران در سال 1391، گمرک جمهوری اسلامی ایران

37
ماخذ: آمار مقدماتی تجارت خارجی ایران در سال 1391، گمرک جمهوری اسلامی ایران

38
4_ خطرپذیری رشد بالای نقدینگی و تورم:

آثار منفی تورم در اقتصاد:
– افزایش هزینه طرح های سرمایه گذاری خصوصی و دولتی
– افزایش شکاف فقیر و غنی
– کاهش نرخ سود حقیقی و در نتیجه کاهش نرخ سود حقیقی بانکی و توان تجهیز منابع بانکی
– افزایش نرخ ارز
– اختلال در تصمیمات سرمایه گذاری
– اختلال در تخصیص بهینه منابع

39
4_ ادامه خطرپذیری رشد بالای نقدینگی و تورم:
الف: دلایل رشد نقدینگی:
– سیاست های انبساطی مالی دولت
– کسری بودجه بدلیل افزایش مخارج دولت
– تبدیل بی رویه درآمدهای ارزی نفت به پول محلی
– تحمیل تسهیلات تکلیفی به سیستم بانکی
– کافی نبودن درآمدهای مالیاتی برای تامین مخارج دولت
– افزایش بی رویه طرح های عمرانی و ناتمام ماندن آنها بدلیل کمبود مالی
– پایین نگه داشتن دستوری نرخ سود بانکی

40
4_ ادامه خطرپذیری رشد بالای نقدینگی و تورم:

ب: دلایل بالا بودن تورم در اقتصاد ایران:
– عدم انضباط مالی دولت
– سلطه مالی- نفتی بر سیاست های پولی
– تامین کسری بودجه از طریق افزایش مستقیم و غیرمستقیم پایه پولی
– افزایش بدهی دولت و شرکت های دولتی به سیستم بانکی
– افزایش بدهی بانک های تجاری به بانک مرکزی

41
جدول5_ وضعیت تورم در کشورهای مختلف در سال 2012
ماخذ: WDI آوریل 2013

42
5_ خطرپذیری کاهش اشتغال در اقتصاد ایران:
– افزایش واردات همراه با افزایش درآمد نفتی
– ثابت نگه داشتن نرخ اسمی ارز قبل از اجرای تشدید تحریم
– با وجود تورم بالا در داخل و ثبات نسبی قیمت ارز تولید بسیاری از محصولات تولیدی در ایران بصرفه نخواهد بود و تولید کنندگان روی به فعالیت مونتاژ می آورند.

43
ماخذ: مرکز آمار ایران به نقل از دکتر مسعود نیلی برنامه پایش اردیبهشت 1392

44
6_ خطرپذیری افزایش نرخ ارز در اقتصاد ایران:
نرخ رسمی دلار در فروردین 1388 معادل 9932 ریال بود درحالیکه نرخ آزاد ارز در این تاریخ به 9979ریال بود در حال حاضر در (خرداد 1392) نرخ آزاد دلار به 35200 ریال رسیده و نرخ رسمی دلار نیز برای کالاهای مختلف از 12260 ریال تا 25400 ریال در نوسان است. این مقدار نوسان در نرخ ارز اقتصاد ایران را از جهت افزایش هزینه تولید داخلی و همچنین افزایش قیمت کالای وارداتی و در نتیجه افزایش هزینه زندگی را با مشکل مواجه نموده است.

45
6_ خطرپذیری افزایش نرخ ارز در اقتصاد ایران:
ماخذ: دکتر داود دانش جعفری، طرح کاهش اثرات تحریم ، تیرماه 1391

46
7_ خطرپذیری اقتصاد ایران در سایر موارد:

7-1) وابستگی مواد غذایی مردم به واردات؛
7-2) وابستگی دارویی ایران به واردات؛
7-3) کالاهای تولید داخل وابسته به واردات؛
7-4) ایجاد محدودیت در مبادلات ارزی ایران توسط کشورهای تحریم کننده؛
7-5) افزایش مخارج دولت؛
7-6) افزایش تسهیلات تکلیفی؛
7-7) افزایش معوقات بانکی؛
7-8) افزایش بدهی دولت به پیمانکاران؛
7-9) تعیین دستوری نرخ سود تسهیلات بانکی؛
7-10) رشد حبا بی بورس؛
7-11) توان مالی صندوق های بازنشستگی؛
7-12) آلودگی های زیست محیطی؛

47
از توجه شما سپاسگزارم