اهداف وانتظارات
دانشجو بتواند شاخص های مهم بهداشتی جامعه را شرح دهد
دانشجو بتواندمیزان موالید وباروری را شرح داده ومحاسبه نماید
دانشجو بتواند انواع میزان مرگ ومیر را برای جمعیت هدف محاسبه نماید
دانشجو بتواند میزان ابتلا را توضیح واصطلاحات مهم در بیان میزان ابتلا را شرح دهد
دانشجو بتواند مفهوم امید به زندگی وبقا را شرح بدهد
دانشجو بتواند میزان کشندگی را شرح داده ومحاسبه نماید
دانشجو بتواند مسئله ارائه شده را بدرستی حل نماید
نکات مهم در مورد نشانگر در سلامت
اندازه گیری سطح سلامتی یک جامعه مشکل است و لذا یک نشانگر خاص را نمی توان برای این منظور در نظر گرفت.
همانطور که سلامت شامل ابعاد گوناگون است، نشانگرهای گوناگونی نیز برای اندازه گیری سطح سلامت لازم است.
تعداد اندکی از نشانگرها واجد تمام ویژگیهای لازم برای یک نشانگر هستند.
لذا برای بررسی سطح سلامت یک جامعه باید چندین نشانگر را در نظر گرفت و در مجموع تصمیم گیری نمود.
انواع نشانگر سلامت:(1)
نشانگرهای مرگ و میر (mortality)
نشانگرهای ابتلا (morbidity)
نشانگرهای ناتوانی (disability)
نشانگرهای تغذیه (nutrition)
نشانگرهای کیفیت زندگی (quality of life)
موضوعات اصلی کنفرانس
موضوعاتی که ارائه خواهد شد:
میزان ابتلاوحمله
میزان مرگ و میر
میزان موالید
میزان بقا
میزان کشندگی
میزان امید به زندگی
6
اندازه گیریهای مرگ و میر(4)
میزان خام مرگ
میزانهای اختصاصی مرگ
میزان کشندگی بیماری (Case Fatality Rate)
میزان مرگ نسبتی (Proportional Mortality Rate)
میزان بقا (Survival Rate):
کل بیمارانی که تشخیص داده یا درمان می شوند
کل بیمارانی که بعد از 5 سال زنده می مانند
100
میزان بقاء 5 ساله
فرایندهای موثر بر تغییر جمعیت(5)
میزان موالید خام (CBR)
میزان باروری عمومی (GFR)
میزان باروری اختصاصی سنی (ASFR)
میزان باروری کلی (TFR)
نسبت جنسی
درصد مرده زایی
میزان موالید خام (Crude Birth Rate=CBR):
(تعداد موالید زنده در یک سال تقسیم بر جمعیت منطقه در وسط سال) ضربدر 1000
CBR = x1000
تعداد موالید زنده متولد شده در یکسال معین
جمعیت میانه همان سال
نکاتی درباره میزان موالید خام(3)
این شاخص معلوم می کند که در یک منطقه در سال به ازای هر 1000جمعیت چند بچه زنده به دنیا می آید
برنامه های تنظیم خانواده در کاهش این شاخص تاثیر فراوانی دارد
عوامل موثر دیگر در این میزان:تحصیلات؛وضعیت اقتصادی؛ساختار سنی :اگر افراد زیر 15 سال یا سالمند زیاد باشند CBR پایین خواهد بود
باروری(2)
قابلیت تولید مثل یا توانایی بالقوه برای باروری (fecundity)
عمل حقیقی تولید مثل یا توانایی بالفعل برای باروری (fertility)
تعداد موارد باروری بستگی دارد به:
سن ازدواج
سطح تحصیلات
سطح اجتماعی اقتصادی (socioeconomic status)
تنوع و دسترسی به وسایل پیشگیری از بارداری
میزان باروری عمومی (Gross Fertility Rate=GFR):
(تعداد موالید زنده در یک سال تقسیم بر تعداد زنان 15 تا 49ساله در وسط سال) ضربدر 1000
در ایران: 61
GFR بیان می کند که از هر هزار زن در سن باروری چند فرزند زنده متولد می شود
میزان باروری عمومی نکاحی
(Marital General Fertility Rate=MGFR):
از آنجا که همه زنان 45-15 سال در معرض باروری قرار ندارند لذا در این میزان جمعیت مخرج کسر به زنان 45-15 ساله ازدواج کرده محدود میشود.
1000 MGFR= x
چرا میزان باروری عمومی نکاحی بیشتر از میزان باروری عمومی است؟
تعداد موالید در طول یکسال
زنان 15-45 ازدواج کرده همان سال
تفاوت میزان باروری عمومی ومیزان باروری نکاحی(3)
در میزان باروری عمومی مخرج کسر کلیه زنان در سن باروری یعنی زنان 49-15ساله هستند،در صورتیکه در مخرج کسر میزان باروری نکاحی زنان49-15 ساله همسر دار هستند
میزان باروری اختصاصی سنی
(Age Specific Fertility Rate=ASFR):
(تعداد موالید زنده یک سال در هر گروه سنی تقسیم بر تعداد زنان همان گروه سنی در وسط سال) ضربدر 1000
به صورت تک سال یا گروههای سنی 5 ساله
نشاندهنده الگوی باروری جامعه است(باروری در کدام گروه سنی بیشتر انجام شده است)
با داشتن این میزان آموزش تنظیم خانواده آسان تر می شود
میزان باروری کلی (Total Fertility Rate=TFR):
مجموع میزانهای باروری اختصاصی سنی ضربدر 5 تقسیم بر1000
این میزان عبارت است از تعداد فرزندانی که یک زن در طول باروری خودمتولد می کند
این شاخص مرکب از شاخص های باروری اختصاصی سنی است وشامل تمام سنین می باشد
در ایران: 2 (کشورهای در حال توسعه 3.3و در توسعه یافته ها 1.6)
نشانگرهای ابتلا (Morbidity)(1و2)
توصیف سلامتی فقط در قالب نشانگرهای مرگ ومیر گمراه کننده خواهد بود.
چراکه بار سنگین برخی بیماریها که مرگ زیادی نمی دهند (روانی-مزمن و …) مشخص نخواهد شد.
لذا نشانگرهای ابتلا به عنوان مکمل نشانگرهای مرگ برای تعیین وضعیت سلامت یک جامعه به کار می روند.
انواع :
میزان بروز (Incidence Rate)
شیوع (Prevalence)
میزان غیبت از کار یا مدرسه به خاطر بیماری
مدت بستری در بیمارستان
What, who is in the denominator ? ???
Ratio
Proportion
Rate
ابزارهای اندازه گیری(Frequency measures)
17
18
نسبت (Ratio)(7)
حاصل تقسیم دو عدد
صورت کسر جزئی از مخرج کسر نیست
می توان کمیت های متفاوت را با هم قیاس کرد
19
مثال هایی از نسبت
نسبت تخت به ازای پزشک:
850 تخت تقسیم بر 10 پزشک:
85 تخت به ازای هر پزشک
نسبت شرکت کننده به ازای هماهنگ کننده کارگاه
28 نفر تقسیم بر 2
14 نفر به ازای هر هماهنگ کننده
نسبت جنسی
تعداد مردان /تعداد زنان
نسبت شانس (odds ratio)
20
ابزارهای اندازه گیری(Frequency measures) نسبت Ratio تناسب Proportion میزان Rate
Ratio: value obtained by dividing one quantity by another.
The ratio of male to female birth in U.S. in 1979:
1,791,000 / 1,703,000 = 1.052
Proportion: a ratio where the numerator is always part of denominator
The proportion of males among all birth in 1979:
1,791,000 / 3,494,000 = 51.3%
21
تناسب (Proportion)
حاصل تقسیم دو عدد
صورت کسر لزوماًجزئی از مخرج کسر است
صورت و مخرج کسر از یک جنس هستند
ارتباط جزء به کل را بیان می کند
بین صفر و یک تغییر می کند
2
— = 0.5 = 50%
4
Most fractions in epidemiology are proportions.
22
مثال تناسب Proportion
تناسب دانشجویان مقطع علوم پایه:
فرضاً200 نفر از 500 نفر
4/0
40 درصد
23
ابزارهای اندازه گیری(Frequency measures) نسبت Ratio تناسب Proportion میزان Rate
Ratio: value obtained by dividing one quantity by another.
The ratio of male to female birth in U.S. in 1979:
1,791,000 / 1,703,000 = 1.052
Proportion: a ratio where the numerator is always part of denominator
The proportion of males among all birth in 1979:
1,791,000 / 3,494,000 = 51.3%
Rate: a change in one quantity per unit change in another
The rate of developing lung cancer during a 5 year study is:
7 / 50 persons*5 years or 7 / 250 person-years
0.028 cases of lung cancer per person-year
24
میزان (Rate)(7)
حاصل تقسیم دو عدد
وقوع یک پیامد در جمعیت خاص در زمان معین
زمان را نیز شامل می شود
سرعت وقوع یک پیامد را در طی زمان نشان می دهد
صورت کسر
تعداد پیامدهایی که در طی یک دوره زمانی اتفاق افتاده (تعداد افراد دارای پیامد)
مخرج کسر
تعداد جمعیتی که پیامد در آن اتفاق افتاده (جمعیتی که افراد دارای پیامد متعلق به آن هستند)
(جمعیت در معرض خطر)
25
مثال میزان(1و2)
میزان مرگ ناشی از حوادث ترافیکی در ایران
تعداد مرگ ها در سال 82: 26000 نفر
جمعیت در سال 82: 68 میلیون نفر
میزان مرگ در سال:
26000/ 68000000 = 38/100,000/year
میزان ها را معمولاً در توانی از 10ضرب می کنند (100، 1000، 100000)
26
انواع میزان ها:
میزان های خام ( Crude Rates):
مخرج این میزان ها را کل جمعیت تشکیل می دهند مثل میزان خام مرگ (CDR) یا میزان خام تولد (CBR) در سال
نام دیگر: میزان غیر استاندارد
میزانهای خاص(Specific Rates):
مخرج این میزان ها را گروههای خاصی تشکیل می دهند مثل میزانهای اختصاصی سنی مرگ ومیر (ASDR) برای گروههای مختلف سنی (با فاصله 5 سال)
میزان های استاندارد:
این میزان ها برحسب سن یا جنس استانداردسازی شده یا تطبیق داده می شوند.
27
انواع مخرج ( denominator) در کسرهای فوق:
–جمعیت وسط سال:
به علت تغییرات روزانه درجمعیت به دلیل تولد و مرگ و مهاجرت معمولا جمعیت وسط سال را انتخاب و قرار می دهیم.
–جمعیت در معرض خطر:
کسانی هستند که ممکن است واقعه ای در آنها رخ دهد (صرف نظر از اینکه واقعاً رخ دهد یا ندهد) مثلا کسانی که از غذای مسموم خورده اند در معرض خطر مسمومیت هستند (مخرج کسر میزان بروز مسمومیت)
–شخص ـ زمان :(Person – Time)
ممکن است اشخاص در زمانهای متفاوت تحت مطالعه قرار گیرند لذا ترکیبی از اشخاص و زمان در مخرج میزان قرار می گیرد (کاربرد در مطالعات کوهورت و محاسبه چگالی بروز)
رایج ترین: شخص- سال (person-year)
28
–شخص ـ فاصله (Person – Distance)
در مخرج کسر گاهی شخص ـ فاصله مثل مسافر ـ کیلومتر قرار می گیرد
–زیرگروههای جمعیت:
در مخرج کسر زیرگروههایی مثل سن، جنس یا شغل و … قرار می گیرد.
میزان حمله(attack rate)(1و2)
یک نوع میزان بروز
جمعیت در دوره زمانی محدود در معرض خطر یک بیماری عفونی
بیانگر وسعت اپیدمی
معمولا به صورت درصد
تعداد افراد مواجهه یافته ای که در طی یک دوره کمون به بیماری مبتلا میشوند
تعداد افراد مواجهه یافته ای که در طی یک دوره کمون به بیماری مبتلا میشوند
x100 =میزان حمله ثانویه(secondary attack rate)
تعداد کل افراد مواجهه یافته(مستعد به بیماری)
Secondary Attack Rate (SAR) میزان حمله ثانویه:
«تعداد افرادی که پس از مواجهه با مورد اولیه یک بیماری و در طی زمانی معادل یک دوره کمون، مبتلا می شوند»
31
SAR =
تعداد افراد مواجهه یافته ای که در طی یک دوره کمون به بیماری مبتلا می شوند
تعداد کل افراد مواجهه یافته
مخرج کسر:
همه افرادی که با مورد اولیه بیماری مواجهه یافته اند
. در مواردی فقط محدود به تماسهای افراد«مستعد» به بیماری می شود
(زمانی که برای تمایز افراد مستعد از افراد ایمن، راهی وجود داشته باشد)
مورد اولیه بیماری، نه در صورت و نه در مخرج، محاسبه نمی شود
در یک خانواده 6 نفری، پدر و مادر قبلاً نسبت به سرخک ایمن شده اند. یکی از فرزندان، جدیداً دچار سرخک شده است و در یک فاصله کوتاه 2 فرزند دیگر از وی سرخک گرفته اند.
میزان حمله ثانویه ؟
32
66/66 درصد
میزان حمله ثانویه برای این به وجود آمد تا سرعت و میزان انتشار یک عفونت را در خانواده، هم اتاقیها و یا در هر تجمع نزدیکی از افراد که با فرد مبتلا در تماس بوده اند، اندازه گیری کند.
سایر موارد کاربرد میزان حمله ثانویه:
تعیین مسری بودن یا نبودن یک بیماری با علت ناشناخته (مثل بیماری هوچکین)
ارزیابی اثربخشی اقدامات انجام شده برای کنترل بیماریها مثل قرنطینه کردن و ایمن سازی
33
میزان حمله ثانویه به بیماریهایی محدود می شود که در آنها مورد اولیه فقط برای زمان محدودی (چند روز) قدرت سرایت بیماری را دارد (برای مثال سرخک و آبله مرغان).
وقتی مورد اولیه برای مدت درازی عفونت را سرایت دهد (مثل بیماری سل)، مدت مواجهه (Duration of exposure) مهم می باشد
و لذا در این موارد، SAR این گونه محاسبه می شود:
34
SAR =
تعداد افرادی که پس از تماس به بیماری مبتلا می شوند
تعداد شخص-زمان مواجهه
محدودیت دیگر SAR: تعریف «افراد مستعد به بیماری»(1و2)
این تعریف فقط در بیماریهائی مثل سرخک و آبله مرغان که با دانستن تاریخچه فرد می توان مستعد بودن به بیماری را فهمید، آسان است.
اما در بیشتر موارد، تعریف فرد مستعد به بیماری به راحتی امکان پذیر نیست (مثل آنفلوآنزا).
در چنین مواردی میزان حمله ثانویه براساس همه افراد مواجهه یافته خانواده می باشد و کماکان یک ابزار مفید محسوب می شود .
در مواردی که بیماری، موارد تحت بالینی زیادی دارد، محاسبه SAR مشکل است:
زیرا انتشار بیماری (یا صورت کسر SAR) را بدون بررسیهای آزمایشگاهی نمی توان اندازه گیری کرد (تعیین افراد مبتلا با آزمایشگاه)
35
مرگ ومیر(3)
میزان خام مرگ و میر (CDR یا Crude Death Rate)
تعداد مرگ در یک سال به ازاء هزار نفر جمعیت
این شاخص که عبارت است از“تعداد مرگ های ناشی از کلیه علل در هزارنفر جمعیت در وسط سال ودر یک منطقه معین“وبرای تعیین رشد طبیعی جمعیت بکار برده می شود
میزان مرگ نسبی (Proportional Mortality Rate)
-یا نسبت میرایی: تعداد مرگهایی که به علت یک بیماری خاص رخ داده اند
-اهمیت نسبی یک علت اختصاصی مرگ را در رابطه با کل مرگها در جامعه بیان می کند.
-نسبتی از زندگیها را که می توان به وسیله ریشه کنی یک علت اختصاصی مرگ نجات داد برآورد می کند.
-آسان ترین راه برای برآورد بار یک بیماری در جامعه
-(مثلاً میزان مرگ نسبتی بیماریهای واگیر: مفید برای تعیین وسعت مرگهای قابل پیشگیری با واکسن)
میزان مرگ نسبتی (Proportional Mortality Rate)
آسان ترین راه برای برآورد بار یک بیماری در جامعه
(مثلاً میزان مرگ نسبتی بیماریهای واگیر: مفید برای تعیین وسعت مرگهای-قابل پیشگیری با واکسن)
شاخص DALY : مناسب ترین راه برای محاسبه بار یک بیماری در جامعه
Life Expectancy امید به زندگی
بهترین نشانگر رشد اقتصادی اجتماعی است
تعریف WHO از مرگ مادری(1و2)
مرگ یک زن در طول دوران بارداری تا 42 روز پس از زایمان، به هر علتی که به بارداری مرتبط باشد و یا در اثر بارداری و تغییرات مربوط به آن تسریع شده باشد
پس:
تصادف، سقوط، سوختگی و … مرگ مادری نیست
میزان مرگ مادران گویای موارد زیر است:
درجه کفایت مراقبتهای دوره بارداری
بازتابی از اوضاع اقتصادی و اجتماعی
چگونگی مراقبتهای پزشکی در قبل و هنگام زایمان
استفاده موثر یا ناموثر از وسایل تنظیم خانواده
نشانگری حساس برای عدالت و برابری در سلامت است
مرگ در ابتدا و انتهای سنین باروری بیشتر است.
چون ثبت موالید به صورت کاملتر و جامعتری در مقایسه با ثبت موارد مرگ جنین انجام می گیرد این میزان تنها بر اساس تعداد موالید زنده (مخرج کسر) صورت می گیرد
نشانگرهای مرگ و میر(mortality))4)
نقطه شروع ارزیابی سطح سلامتی جوامع هستند.
به دلیل کنترل بیماریهای عفونی، میزانهای مرگ در اکثر کشورها کاهش یافته اند.
و لذا نشانگرهای مرگ و میر، حساسیت خود را برای نشان دادن سطح سلامتی جوامع از دست داده اند.
نشانگرهای مرگ و میر(Mortality)
میزان خام مرگ و میر(CDR یا Crude Death Rate)
تعداد مرگ در یک سال به ازاء هزار نفر جمعیت
ساده ترین وسیله اندازه گیری میرایی است
برای ارزیابی فعالیتهای بهداشتی یک جامعه در طول زمانهای متوالی مناسب است
محدودیت:
عدم امکان مقایسه در یک مقطع زمانی در بین جوامع مختلف از نظر ترکیب سنی، جنسی، نژادی
بالا یا پایین بودن آن در یک مقطع زمانی نشانه وضعیت بهداشتی جامعه نیست
در ایران: 2/6
مسئله
در شهری با ده هزار نفر جمعیت در طی یک سال یکصد نفر در اثر عوامل مختلف در گذشتند.در این شهرسی نفر دچار سرطان ریه بودندودر طول سال6نفربه علت سرطان ریه فوت شدندمرگ ومیر خام در این شهر برابراست با:
الف)10
ب)01/0
ج)1/0
د)1
جواب :گزینه ب صحیح است
(4و5)IMR
شامل دو جزء:
NMR (Neonatal Mortality Rate)
مرگهای نوزادی(28 روز اول) در هزار تولد زنده
PNMR (Natal Mortality Rate Post)
مرگهای پس از 28 روزگی تا یک سالگی در هزار تولد زنده
نشانگرهای مرگ و میر(Mortality)
میزان مرگ نوزادان (NMR یا Neonate Mortality Rate)
تعداد مرگ نوزادان زیر یک ماهه (یا 28 روز) به ازای هر هزار تولد زنده در یک دوره زمانی خاص ( معمولاً یکسال)
توجه بیشتر به مرگ های 4هفته اول زندگی ویافتن علل آن همراه با گسترش مراقبت های دوران بارداری می توانددر کاهش این شاخص کمک نماید
نشانگرهای مرگ و میر(Mortality)
میزان مرگ مادران به علل ناشی از بارداری
(MMR یا Maternal Mortality Rate)
تعداد مرگ دوران بارداری به ازای هر 100000 تولد زنده در طی یک دوره مشخص
میزان میرایی حول زایمان (Perinatal Mortality Rate=PMR)
مرگهای از هفته 28 جنینی تا هفت روز پس از تولد به ازای هر هزار تولد زنده
فرمول دقیقتر:
مرگهای از هفته 28 جنینی تا هفت روز پس از تولد با وزن بیش از هزار گرم به ازای هر هزار تولد زنده بیش از هزار گرم
با کاهش IMR، PMR به عنوان معیار مراقبتهای بارداری و اطفال اهمیت یافته است
PMR بهتر از NMR نتیجه مراقبتهای بارداری را نشان می دهد
میزان میرایی نوزادان (NMR)(4.5)
در پسرها بیشتر (در کل دنیا)
علت: آسیب پذیری بیشتر از نظر زیست شناختی
وسیله اندازه گیری شدت تاثیر عوامل درونزاد بر نوزاد است:
مثل LBW، صدمات حین زایمان و …
ارتباط مستقیم با وزن تولد و سن بارداری
کنترل NMR: دشوارترین مداخله برای کاهش IMR
علت: عدم تغییر آسان عوامل درونزاد با بهبود شرایط محیطی
کاهش NMR با پیشرفت تکنیکهای پزشکی
میزان میرایی نوزادان (NMR)
علل عمده مرگ نوزادی:
کم وزنی، نارسی، صدمات حین زایمان، ناهنجاری مادرزادی، بیماریهای همولیتیک، اختلالات جفت و بند ناف، گاستروانتریت، اسهال، تشنج و کزاز نوزادی
کشورهای در حال توسعه: کم وزنی، عفونت (اسهال، تنفسی) و سوء تغذیه
کشورهای پیشرفته: ناهنجاری مادرزادی، کمبود یا نبود اکسیژن (سندرم مرگ ناگهانی شیرخوار)
شاخصهای حیاتی در مراقبت کودکان(6)
میزان میرایی شیرخواران (IMR):
بسیار حساس برای وضعیت سلامت و سطح زندگی مردم
سه ویژگی:
بزرگترین رقم میرایی در گروههای سنی (تا 65 سالگی)
علل مرگ با علل مرگ بزرگسالان متفاوت است
با اجرای برنامه های بهداشتی، تاثیر بیشتر و مستقیم تر نسبت به میزانهای دیگر میرایی می گیرد
عوامل موثر بر IMR
عوامل بیولوژیک:
سن مادر (زیر 20، بالای 35)
وزن تولد
مرتبه زایمان (بیشترین میرایی در زایمان اول، کمترین در زایمان دوم)
فاصله بارداریها
چندقلویی
بعد خانوار
تعدد بارداریها
عوامل اقتصادی اجتماعی(Socioeconomic status)
عوامل فرهنگی :
آداب و رسوم
سواد
…
(4و5)IMR
روند نزولی در کل جهان طی قرن گذشته
عامل اصلی کاهش در
کشورهای پیشرفته: بهبود اقتصادی اجتماعی و سپس خدمات پزشکی
کشورهای در حال توسعه: خدمات پزشکی و سپس پیشرفت اقتصادی اجتماعی
دشوارتر شدن کاهش IMR با ورود به قرن جدید : مستلزم پیشگیری از بیماریهای مادرزادی و ناهنجاریها
میزان مرگ شیرخواران (کودکان زیر یک سال) (IMR یا Infant Mortality Rate)
تعداد مرگ شیرخواران زیر یک سال به ازای هر هزار تولد زنده در سال
از هزار تا تولد، چند تا به یک سالگی نمی رسند؟
از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است
نشانگر سطح سلامتی نه تنها شیرخواران، بلکه کل جامعه است.
مناسب ترین نشانگر شرایط اقتصادی اجتماعی جامعه است
نشانگری حساس برای دسترسی، کاربرد و موثر بودن مراقبتهای بهداشتی خصوصاً مراقبتهای قبل از تولد هم هست.
بالا بودن این میزان نشاندهنده موارد ذیل است:
نیازهای برآورد نشده بهداشتی
عوامل نامساعد محیطی
شرایط نامناسب اقتصادی، تغذیه، آموزش، بهداشت محیط و مراقبتهای پزشکی
به عنوان مثال-8
وقتی می گوییم میزان مرگ شیرخواران در سال1380در کشورما25در1000است یعنی به ازای هریک هزارتولد زنده،25کودک زیر یکسال در طول سال1380مرگ ومیر داشته ایم
مسئله-8
کشوری در سال72حدود 60میلیون جمعیت دارد وپیش بینی می گردددر سال 73حدود5/1میلیون نوزادبه دنیا بیایند وهمچنین بالغ بر 45000کودک زیر یکسال در طول همین سال بمیرند.میزان مرگ ومیر کودکان زیر یکسال در این کشور به کدام اعداد نزدیک خواهد بود(دستیاری72)
الف)بین30تا35در هزارتولدزنده
ب)حدود60هزاردر تولد زنده
ج)بین 60تا 70در هزارتولد زنده
د)بالغ بر 140در هزارتولد زنده
جواب:گزینه الف صحیح است
میزان میرایی حول زایمان (3)(Perinatal Mortality Rate=PMR)
این میزان هم مرگ های جنینی(مرگ حاصل باروری قبل از خارج شدن جنین یا قبل از خارج کردن کامل آن از مادر بدون در نظر گرفتن دوره حاملگی که جنین فاقد علایم حیاتی است) دیررس وهم مرگ های نوزادی زودرس را شامل میشود
میزان میرایی حول زایمان (Perinatal Mortality Rate=PMR)
تنها نیم درصد از کل طول عمر را شامل می شود اما میرایی آن بیش از میرایی 30-40 سال بعد از تولد است
PMR حدود 90 درصد مرگهای جنینی و شیرخوارگی را در کشورهای پیشرفته شامل می شود.
علل:
دوران بارداری: افزایش فشار خون، بیماریهای قلبی عروقی، دیابت، سل، آنمی، …
هنگام زایمان: صدمات، خفگی، طول کشیدن زایمان و …
پس از زایمان: نارسی، سندرم زجر تنفسی (RDS)، ناهنجاریها
میزان میرایی جنینی (FMR = Fetal Mortality Rate)
مرده زایی یا(stillbirth)
تعداد مرگ جنین با وزن بیش از 1000گرم پس از هفته 28 بارداری به ازای هر هزار تولد زنده و جنین های مرده ای که هنگام تولد بیش از هزار گرم وزن داشته اند
میزان میرایی پس از نوزادی (PNMR)
در دخترها بیشتر (در برخی کشورهای در حال توسعه)
علت: عدم توجه به تغذیه و مراقبت بهداشتی دختربچه ها
تحت تاثیر عوامل برونزاد (محیطی و اجتماعی)
مثل اسهال و عفونتهای تنفسی، سوءتغذیه
سایر علل در مرگ بعد از نوزادی:
دیگر بیماریهای واگیر (سرخک و …)
ناهنجاریهای مادرزادی
حوادث و سوانح
علت اصلی در کشورهای پیشرفته: ناهنجاریهای مادرزادی
میزان مرگ کودکان یک تا چهار ساله
تعداد مرگ در کودکان یک تا چهار ساله نسبت به هزار کودک در این سنین در یک سال
در محاسبه آن، تعداد مرگ شیرخواران حذف می شود
نشاندهنده وضعیت خدمات بهداشت مادر و کودک، تغذیه مناسب، پوشش ایمن سازی و عوامل محیط زیست و سایر عوامل خارجی
میزان میرایی کودکان 1 تا 4 ساله(4) (Child Death Rate = CDR)
تعداد مرگ کودکان 1 تا 4 ساله در یکسال تقسیم بر کل کودکان 1 تا 4 ساله
خالص تر برای نشان دادن وضع اجتماعی یک کشور:
انعکاس عوامل زیست محیطی نامناسب (حوادث و سوانح، سوءتغذیه، عفونت و …)
متاثر از عوامل اقتصادی و فرهنگی و …
بیشترین میرایی در سال دوم زندگی
میزان مرگ کودکان زیر 5 سال (U5 Mortality Rate)
محاسبه به دو طریق:
مخرج کسر، موالید زنده یک سال باشد
مخرج کسر، کودکان زیر 5 سال باشد
بالا بودن آن نشانه موارد ذیل است:
میزان بالای تولد
میزان بالای مرگ کودکان
کم بودن امید به زندگی
کاهش به خاطر بهبود بهداشت، تغذیه، مسکن ، واکسن و …
نشانگرهای مرگ و میر(Mortality)
میزانهای اختصاصی سنی مرگ ومیر
(ASDR=Age Specific Death Rate)
سودمند برای بررسی مشکلات بهداشتی و اولویت بندی در برنامه ریزیهای بهداشتی
هرچه میزان مرگ و میر اختصاصی سنی کمتر باشد امید زندگی بیشتر خواهد بود.
چگونه می توان با استفاده از ASDR به بررسی علل CDR پرداخت؟
میزان اختصاصی-علتی مرگ (Cause Specific Death Rate)
تعداد مرگ ناشی از یک علت خاص طی یک سال در یک ناحیه جغرافیایی خاص در 1000 نفر
گویای خطرمرگ از شرایط خاص می باشد.
کمک به بیان فرضیه هایی در زمینه علل بیماری می کند
نشانگرهای مرگ و میر(Mortality)(5)
امید به زندگی (Life Expectancy) در بدو تولد:
متوسط تعداد سالهایی است که در صورت ادامه میزانهای مرگ اختصاصی سنی فعلی (روند فعلی مرگ ومیر جامعه)، کودکان به دنیا آمده عمر خواهند کرد
به شدت تحت تاثیر IMR است.
محاسبه جداگانه برای هر دو جنس
بهترین نشانگر رشد اقتصادی اجتماعی است
نکاتی درباره امید به زندگی(3)
مفهوم امید به زندگی مترادف با مفهوم عمر متوسط است
این شاخص بهداشتی مهم برای کشورهای توسعه یافته 85تا80سال برآورد شده است
امید به زندگی معمولا در زنان بیشتر از مردان می باشد
میزان کشندگی (Case Fatality Rate)(3)
تعداد افراد تلف شده، در بین تمامی افراد مبتلا به آن بیماری در یک مدت مشخص می باشد
در بیشتر موارد برای همه گیریهای خاص بیماریهای حادی که تمام بیماران در دوره زمانی مشخصی تحت نظر قرار می گیرند به کار می رود تا بتوان مرگ های ناشی از آن بیماری را محاسبه کرد.
میزان کشندگی را نباید با میزان مرگ نسبی اشتباه کرد
تعداد مرگهای ناشی از یک بیماری در دوره ای از زمان
x100 = میزان کشندگی بیماری(case fatality rate)
مجموع تعداد مبتلایان به آن بیماری در طول همان دوره زمانی
تعداد مرگهای ناشی از یک بیماری در طول یکسال
x100 = میزان مرگ و میر تناسبی(proportional mortality rate ) مجموع تعداد مرگها به هر دلیلی در طول همان سال
به عنوان مثال:-8
گزارش WHOدرمورد بیماری سارس بیان می داردکه اولین caseمبتلا به سارس در اوایل ماه نوامبر سال 2002در کشور چین کشف شد.تاانتهای ماه ژولای سال 2003(یعنی در در طی 10ماه)تعداد کل مبتلایان به سارس در دنیا8089 نفر وتعداد کل مرگ ناشی از این بیماری 774 نفر گزارش شده اندبدین ترتیب خواهیم داشت
میزان کشندگی = x1000=9/6
774
8089
مسئله:-8
میزان بروز سالیانه سرطان خون در سال،5/32در میلیون نفر ومیزان مرگ ناشی از آن در سال 3/31در میلیون نفر است.میزان کشندگی سرطان خون برابر است با؟(دستساری68)
الف)2/1درمیلیون
ب)96درصد
ج)8/63در میلیون
د)03/1درصد
جواب:گزینه ب صحیح است
نکاتی درباره میزان کشندگی(3)
میزان کشندگی رابطه نزدیکی با حدت بیماری(توانایی عامل بیماری زا در ایجاد نوع شدید بیماری:موارد شدید بیماری تقسیم بر کل موارد بیماری ضرب در 100) داردوهر قدر حدت بیماری بیشتر باشدمیزان کشندگی بیشتر خواهد شد
میزان کشندگی یک بیماری ممکن است بعلت اختلاف در امکانات وخدمات درمانی دومنطقه با یکدیگر فرق داشته باشد به همین علت بطور غیر مستقیم می تواند نمایده وضعیت درمانی یک منطقه به حساب آید
برای مثال:از صدمورد بیمار مبتلا به وباکه در بیمارستان دانشگاه شیراز بستری می شوندممکن است به علت امکانات قوی درمانی حتی یک مورد هم به مرگ منجر نشود(میزان کشندگی صفراست)لیکن همین تعداد بیماروبایی در بیمارستان کوچک بدون امکانات یک شهر محروم مرزی مکن است ده مورد منجر به فوت شود(میزان کشندگی آن ده درصد )
آخرین آمارشاخص های بهداشتیWHO
کل جمعیت 70،270،000
امید به زندگی در بدو تولد 69/74
احتمال مرگ زیر پنج سال 35 میزان تولد خام 28/9-در سال2009 میزان مرگ و میر خام 2/6-در سال 2009
References:World health statistics 2008-2009
میزان تولد خام 9/28 در سال 2009 میزان مرگ و میر خام 2/6 در سال 2009
درصد جمعیت زیر 15 سال 7/31در سال 2008 درصد جمعیت 65 سال و بالاتر 3/7در سال 2008 میزان باروری کل 0/3 در سال 2008
شاخص سالانه سلامت امید به زندگی مردان در بدو تولد 69.9 2009 زن امید به زندگی زنان در بدو تولد 74.4 2009 میزان مرگ و میر پری ناتال در هر 1000 تولد در کل 3.5 2009 میزان مرگ و میر نوزادان 7.2 2008 میزان مرگ و میر نوزادان (در هر 1000 تولد زنده(17.0 2008 زیر پنج سال مرگ و میر میزان (در هر 1000 تولد زنده(21.8 2008 نرخ مرگ و میر مادران (در هر 10000 تولد زنده(55 2008
رفرنس مطالب :
1- فصل یک، جلد اول پارک (اطلاعات بهداشتی و آمارهای اساسی پزشکی) تا روشهای آماری
(ص 7تا 19 ترجمه دکتر رفایی)
2- فصل دو، جلد اول پارک (اصول اپیدمیولوژی و روشهای بالینی) تا روشهای اپیدمیولوژی
(ص 50تا 79 ترجمه دکتر رفایی)
3-مبانی وروشهای اپیدمیولوژی-دکتر محمد حسین باقیانی مقدم-دکترمحمدحسین احرام پوش-دکتر سید سعید مظلومی–شاخص های بهداشتی جامعه- فصل سوم-ص 41-58
4-جمعیت شناسی وتنظیم خانواده-دکتر اکبر بربریان-شاخص های جمعیتی-فصل سوم-ص-17-25
5-جمعیت شناسی وتنظیم خانواده-پریوش حلم سرشت-اسماعیل دل پیشه-حرکات جمعیتی-ص19-37
6-جمعیت شناسی وتنظیم خانواده-دکتر محمد تقی شیخی-شاخص های جمعیتی-فصل چهاردهم-ص 189-196
78
7-میتوانید برای مرور مطالب به نشانی الکترونیک زیر مراجعه فرمائید.
www.kaums.ac.ir
دانشکده پزشکی
گروههای آموزشی
گروه پزشکی اجتماعی
اسلایدهای آموزشی
اپیدمیولوژی بالینی
8-تند آموز اپیدمیولوژی وآمار پزشکی-دکتر پیمان سلامتی-سنجش سلامت وبیماری- ص-16-25
Payman Salamati