عنوان:
آشنایی با معاملات آتی در بورس کالای ایران
تاریخچه بازارهای آتی
قدمت بازارهای آتی به قرون وسطی برمیگردد. هدف از ایجاد این بازارها، برآورده
ساختن نیازهای کشاورزان و تاجران بوده است. فرض کنید الان ماه آوریل است.
کشاورزی که محصول خود را در ماه ژوئیه برداشت میکند، نسبت به قیمت دریافتی
محصول خود نگران است. اگر عرضه محصول کم باشد و کشاورز برای فروش عجله ای
نداشته باشد، به احتمال زیاد بتواند، محصول خود را با قیمت بالایی بفروشد. اما در مقابل، اگر عرضه محصول زیاد باشد، به احتمال زیاد قادر نخواهد بود، محصول خود را با قیمت مناسبی به فروش برساند. لذا کشاورز و خانواده وی، با ریسک تغییرات نامطلوب در قیمت محصول مواجه ا ند.
شرکتی را در نظر بگیرید، که برای انجام فعالیت خود به محصول کشاورز فوق
-مثلاً غلات- نیاز دارد. این شرکت نیز در معرض ریسک قیمت، قرار دارد. در سال هایی که عرضه غلات زیاد است، ممکن است بتواند، محصول مورد نیاز را با قیمت مناسبی تهیه کند. در غیر این صورت مجبور خواهد بود، بهای بیشتری برای همان محصول بپردازد. بنابراین، این راه حل، منطقی به نظر می رسد که شرکت و کشاورز، در ماه آوریل یا قبل از آن، ضمن مذاکره با یکدیگر بر قیمت خاصی توافق کنند؛ یعنی یک معامله از نوع قرارداد آتی، با یکدیگر انجام دهند. انجام این معامله، باعث می شود تا هر یک از طرفین خود را در مقابل ریسک تغییر نامطلوب، در قیمت غلات تحویل ماه ژوئیه مصون نمایند.
ممکن است این سوال مطرح شود که شرکت برای تهیه این محصول در بقیه ماه های
سال چه کاری می تواند انجام دهد. اگر شرکت خود به ذخیره غلات اقدام نماید، با ریسک
قیمت مواجه نخواهد بود، ولی متحمل هزینه های انبارداری می شود. اگر کشاورز یا هر
شخص دیگری، به انبار کردن غلات اقدام کنند، با توجه به اینکه هم فرد ذخیره کننده و
هم شرکت با ریسک قیمت آتی غلات مواجه هستند، نقش قراردادهای آتی در این حالت
نیز مطرح می شود.
بورس شیکاگو (CBOT)
بورس شیکاگو در سال ۱۸۴۸ ، برای گرد هم آوردن کشاورزان و تاجران تاسیس شد. درآغاز، مهمترین وظیفه آن، استاندارد کردن کمی و کیفی غلات مورد معامله بود.
در همان سالهای اولیه، قراردادهایی از نوع آتی ایجاد شد که میتوان از آن، با عنوان ))قراردادهایی که سر میرسند (( یاد کرد.
بورس تجاری شیکاگو (CME)
بورس تجاری شیکاگو، با هدف ایجاد بازار برای کره، تخم مرغ، گوشت و سایرمحصولات کشاورزی فاسد شدنی، در سال ۱۸۷۴ تاسیس شد. در سال ۱۸۹۸ ، معامله گران کره و تخم مرغ از این بورس خارج شدند، تا به طور مستقل، در بورس تخم مرغ و کره شیکاگو (CBEB )وارد معامله شوند. این بورس در سال ۱۹۱۹ ، به >>بورس تجاری شیکاگو (CME) <<تغییر نام داد و با سازماندهی جدید، زمینه رونق و افزایش معامله قراردادهای آتی را فراهم آورد.
قرارداد آتی
قراردادهای آتی
توافقنامه ای است مبتنی بر خرید یا فروش دارایی مشخص در زمان معینی در آینده ، با قیمت مشخص
در این قرارداد خریدار متعهد می گردد کالای مورد نظر را در تاریخ تعیین شده تحویل گرفته و مبلغ مشخصی را بابت هر واحد از آن پرداخت نماید و فروشنده نیز متعهد می گردد در تاریخ مورد نظر در ازای دریافت وجه مشخصی کالای مورد نظر را تحویل نماید
مشخصات قرارداد آتی
سررسید قرارداد معین است
نوع دارایی پایه قرارداد معین است
مقدار دارایی پایه تعهد شده در قرارداد معین است
قیمت دارایی پایه تعهد شده معین است
هر دو طرف قرارداد الزامات سپرده دارند
رویه تسویه حساب روزانه بر قرارداد ها حاکم است
طرفین قرارداد آتی
خریدار قرارداد آتی : Long Position
فروشنده قرارداد آتی : Short Position
چند نمونه از مزایای قرارداد های آتی
امکان پوشش ریسک (hedging) با هزینه کم
امکان سود آوری در بازار نزولی ( short sell)
امکان ورود در بازارهای بزرگتر با سرمایه کم (leverage )
آربیتراژ
پوشش ریسک
شرکت ایرانی X تولید کننده کالا C می باشد.
شرکت آمریکا Y مصرف کننده کالا C می باشد.
قیمت تمام شده کالای C برای شرکت X، 11.000 ریال است.
شرکت X با شرکت Y قرارداد می بندد که در پایان تیر ماه صد هزار قطعه از کالای C را به شرکت Y تحویل داده و به ازای هر واحد 1
دلار دریافت نماید.
پوشش ریسک
با توجه به نرخ دلار 13.000 ریال شرکت X به ازای هر واحد 2000 ریال سود خواهد کرد
13.000-11.000 = 2.000 سود هر واحد ریال
100.000 * 2.000 = 200.000.000 ریال سود کل
پوشش ریسک
ریسک بازار: کاهش نرخ ارز دلار
فرض بازار: نرخ ارز دلار در پایان تیر ماه کم تر از 11.000 ریال گردد
پوشش ریسک
راه حل: فروش صد هزار دلار در بازار قرارداد آتی به قیمت واحد 13.000 در روز عقد قرارداد برای تحویل در تیر ماه
بازارهای صعودی
به وسیله ابزار های مالی سنتی می توان در بازارهای صعودی، در قیمت کمتر دارایی را خریداری نموده و در قیمت بالا تر به فروش برسانیم.
بازارهای نزولی
در بازارهای نزولی یا Backwardation با ابزارهای جدید معاملاتی می توان به وسیله فروش، سود کسب نمود.
امکان ورود به بازار های بزرگتر با سرمایه کمتر
فرض کنیم دارایی شرکت 68500000 تومان باشد.
این شرکت قصد دارد در زمینه طلا سرمایه گذاری نماید.
اگر قیمت هر سکه را 1300000تومان فرض نماییم این شرکت می تواند در بازار نقدی نسبت به خرید 52 سکه طلا اقدام نموده و سود و زیان این سرمایه گذاری را کسب نماید.
امکان ورود به بازار های بزرگتر با سرمایه کمتر
اگر این شرکت سرمایه خود را در بازار قرارداد آتی وارد نموده ((با فرض وجه تضمین اولیه 6850000 تومان در حال حاضر)) و در این بازار اقدام به اخذ موقعیت خرید سکه نماید میتواند با سرمایه خود در سود و زیان 100 سکه طلا وارد شود.
آربیتراژ
آربیتراژ عبارت است از فرصت دستیابی به سود بدون ریسک، از طریق ورود همزمان در دو یا چند بازار.
مثالی از آربیتراژ
سهام شرکت فولاد مبارکه همزمان در بورس سهام ایران و بورس سهام لندن معامله می شود.
در بورس سهام ایران: قیمت هر سهم ۱۷۲ دلار
در بورس سهام لندن: قیمت هر سهم 160 دلار
راهکار
خرید ۱۰۰ سهم در لندن
فروش 100 سهام در ایران
سود
دلار ۳۰۰ = [ 160 – 172)] * ۱۰0
نقش اتاق پایاپای
سپرده اولیه Initial Margin
سپرده اولیه
وجه تضمینی است که جهت تضمین ایفای تعهدات مشتریان برای یک موقعیت تعهدی اخذ می شود.
میزان این سپرده در مشخصات هر قرارداد آتی تعیین می شود.
نمونه ای از یک قرارداد آتی
تعداد قرارداد: 3 ( 30 قطعه سکه )
دارایی پایه: سکه طلای بهار آزادی
تاریخ تحویل: پایان تیر ماه
سپرده اولیه هر قرارداد: 68.500.000 ریال
سپرده اولیه مورد نیاز: 205.500.000 ریال
قیمت هر سکه: 6.860.000 ریال
SETTLEMENT PRICE نرخ تسویه
الف)اگر حجم معاملات 30 دقیقه پایانی به 20% حجم کل معاملات آن روز بیانجامد:
قیمت تسویه = میانگین حجمی قیمتها 30دقیقه پایانی معاملات
ب)در صورت عدم کشف نرخ به روش بند الف، اگر حجم معاملات 60 دقیقه پایانی بیش از 20% حجم کل معاملات آن روز باشد:
قیمت تسویه = میانگین حجمی قیمت ها 60 دقیقه پایانی معاملات
ج)در صورت عدم کشف نرخ به صورت بند ب:
قیمت تسویه = میانگین حجمی قیمت ها در کل روز
د) درصورت عدم معامله در یک روز:
قیمت تسویه = میانگین بهترین سفارش خرید و بهترین سفارش فروش
ه) در صورت عدم کشف نرخ به صورت های فوق:
قیمت تسویه = قیمت تئوریک با نظر کمیته آتی و تصویب هیئت مدیره بورس
MARK TO MARKETING به روزرسانی حسابها
در پایان روز معاملاتی با کشف نرخ تسویه، سود و زیان کلیه قرارداد های باز محاسبه و در حساب مشتریان اعمال می گردد.
قیمت تسویه با توجه به آیین نامه معاملات از میانگین حجمی نرخ معاملات در همان روز محاسبه می گردد.
بستن قرارداد یا Offsetting
بیشتر قراردادهای آتی، منجر به تحویل فیزیکی کالا نمیشود. علتش آن است، که اکثر سرمایه گذاران قبل از فرا رسیدن زمان تحویل کالا،موضع معاملاتی خود را میبندند.
سقوط تعهد از طریق اتخاذ یک ”موقعیت تعهدی“ جدید معکوس در مقابل ”موقعیت تعهدی باز“ مشتری
CALL MARGIN اعلام افزایش وجه تضمین
در صورتیکه پس از کشف نرخ تسویه و اعمال آن در صورتحساب مشتریان، موجودی حساب از حد اقل سپرده کمتر گردد اعلام افزایش موجودی برای مشتریان ارسال می گردد.
MAINTENANCE MARGIN حداقل وجه تضمین
حد اقل وجه تضمین معامله می باشد که در مشخصات قرارداد آتی مشخص می گردد. (40 درصد وجه تضمین اولیه)
انواع تسویه
تسویه فیزیکی
تسویه نقدی ( غیر فیزیکی)
تسویه نقدی (غیر فیزیکی)
در صورت عدم اخذ موقعیت معکوس از سوی مشتریان تا زمان مقرر، با توافق طرفین تعهد، قرارداد ها با نرخ تسویه آخرین روز معاملات تسویه می گردد.
تحویل فیزیکی
دوره زمانی که تحویل میتواند انجام شود، توسط بورس تعیین شده است و با توجه به نوع قرارداد متفاوت است.
دوره تحویل به سه بخش تقسیم می شود
1- روز اعلان اعلامیه تحویل
2- روز تعیین طرف معامله
3- روز تحویل
تسویه فیزیکی خریدار
اعلام آمادگی تحویل،
واریز پیش پرداخت
دریافت اعلامیه تحویل کالا.
واریز کل وجه تا ساعت 12 روز بعد از آخرین روز معاملات.
پرداخت عوارض مصوب تحویل.
دریافت کالا.
با تشکر از توجه شما