آیین نامه معاملات در بورس اوراق بهادار تهران

آیین نامه معاملات در بورس اوراق بهادار تهران
قسمت اول: مقررات عمومى
ماده 1. تعاریف‏
(الف) منظور از "عرضه"، عبارت است از، اعلام فروش اوراق بهادار از طرف کارگزار فروشنده.
(ب) "تقاضا"، عبارت است از اعلام آمادگى کارگزار خریدار نسبت به خرید اوراق بهادار.
(ج) "قیمت"، عبارت است از نرخى که براى هر واحد اوراق بهادار از طرف کارگزاران عنوان می‏شود.
(د) "قیمت باز"، در مواقعى که خریدار یا فروشنده تعیین قیمت را به کارگزار واگذار مینماید، کارگزار داراى دستور معامله با قیمت باز میباشد.
(ه) "قیمت محدود"، در مواقعى که خریدار یا فروشنده، حداکثر یا حداقل قیمتى را براى معامله‏هاى سهام خود تعیین مینماید، کارگزار داراى دستور معامله با قیمت محدود است.
(و) "قیمت معین"، در مواقعى که خریدار یا فروشنده، قیمت ثابتى را براى انجام معامله سهام خود تعیین مینماید، کارگزار داراى دستور معامله با قیمت معین است.
(ز) "قیمت مقطوع"، عبارت است از قیمت ثابتى که کارگزار براى خرید یا فروش اوراق بهادار تعیین مینماید.
(ح) منظور از "سازمان"، در این آیین‏نامه، سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران است.
ماده2. در صورتى که کارگزارى اوراق بهادارى را براى فروش با قیمت مقطوع عرضه کند، خود وى نمی‏تواند قیمتى کمتر از قیمت مقطوع براى خرید اعلام نماید، اوراق بهادارى که به قیمت مقطوع براى فروش عرضه می‏گردد، به نخستین کارگزارى که آمادگى خود را به خرید به قیمت مزبور اعلام نماید، فروخته خواهد شد. در صورتى که قیمت‏هاى پیشنهاد شده، کمتر از قیمت مقطوع باشد، معامله انجام نخواهد شد. در صورت آمادگى فروشنده به فروش به بالاترین قیمت پیشنهاد شده، کارگزار فروشنده، پس از ابطال پیشنهاد اولیه، پیشنهاد جدیدى ارائه می‏دهد.
ماده 3 در صورتى که چند تن از کارگزاران، در آن واحد، هر یک تعدادى از سهام یک شرکت یا اوراق قرضه یا مشارکت از یک سرى را براى فروش به قیمت معین عرضه نمایند و تقاضاى خرید تمام اوراق عرضه شده به قیمتى کمتر از قیمت پیشنهاد شده شود، معامله فقط در مورد اوراق کارگزار یا کارگزارانى که آمادگى خود را به فروش اوراق عرضه شده به قیمت مورد تقاضا اعلام نمایند، قطعیت مییابد.
ماده 4. در صورتى که کارگزار فروشنده، اوراقى را براى فروش عرضه نماید، و کارگزار خریدار، قیمتى را براى خرید اعلام کند و در صورتى که کارگزار فروشنده، پیش از پرداختن به معامله‏هاى دیگر یا اعلام تنفس، صراحتاً اعلام ننماید که در قیمت پیشنهادى حاضر به فروش اوراق عرضه شده نیست، کارگزار خریدار، متعهد است که قیمت پیشنهادى خود را حفظ نماید و اوراق را، در صورت موافقت کارگزار فروشنده به فروش به قیمت مزبور، خریدارى نماید. عدول از خرید به قیمت پیشنهادى جایز نیست.
ماده 10. در صورتى که کارگزارى نسبت به خرید تعدادى از اوراق به نرخ معینى، اعلام آمادگى نماید، معامله در مورد اوراق نخستین کارگزار یا کارگزارانى که حاضر باشند تمام یا قسمتى از اوراق را به قیمت مزبور به فروش رسانند، قطعیت مییابد.
ماده 11. در صورتى که عرضه یا تقاضاى کارگزاران فروشنده یا خریدار در قیمت‏هاى معین اعلام گردد، و در هر مورد، خریدار یا فروشنده‏اى در این نرخ‏ها وجود نداشته باشد، عرضه و تقاضاى مزبور، پس از پرداختن به معامله دیگر، به خودى خود، ابطال میگردد و در صورت تمایل کارگزار، این عرضه و یا تقاضا، دوباره در همان جلسه تکرار می‏شود.
ماده 12. در مواردى که کارگزارى نسبت به تضمین فروش یا اداره امور مربوط به فروش مبلغ متنابهى اوراق تعهد نموده و نسبت به بازاریابى براى این اوراق اقدام نموده باشد، مراتب باید قبلاً به اطلاع دبیرکل سازمان برسد تا وى بتواند با توجه به هزینه و زحمتى که کارگزار ذیربط در این زمینه متحمل گردیده است، حق تقدمى براى وى در نظر گیرد. در این موارد، سازمان طى جلسه‏اى که با حضور کارگزاران تشکیل خواهد شد، نسبت به تعیین سهمیه براى هر کارگزار اقدام لازم را به عمل آورده و سهمیه هر یک از کارگزاران را که در هر صورت، از میزان مورد درخواست آنها بیشتر نخواهد بود، به هر یک از آنها ابلاغ مینماید و کارگزاران موظفند میزان فروش تعیین شده را در روزى که اوراق براى فروش عرضه میگردد، مراعات کنند و براى فروش سهمیه خود اقدام نمایند.
ماده 13. وجوه مربوط به سهام معامله شده در بورس همراه با وکالت‏نامه فروش سهام و اصل سهام باید حداکثر تا 72 ساعت از تاریخ معامله بین کارگزاران خریدار و فروشنده رد و بدل گردد. کارگزار فروشنده، موظف است تشریفات مربوط به انتقال سهام معامله شده را ظرف هفت روز از تاریخ معامله انجام داده و سهام را تحویل خریدار نماید. در صورتى که علل یا توافقى دیگر در مورد تحویل بعد از مهلت‏هاى تعیین شده، وجود داشته باشد، مراتب باید قبلاً به اطلاع دبیرکل سازمان برسد. در هر صورت، معامله انجام شده، قطعى به شمار میرود.
ماده 14. وجوه مربوط به معامله‏هاى اوراق قرضه و مشارکت، باید حداکثر ظرف 24 ساعت از تاریخ معامله، واریز شود. بهره گذشته اوراق تا روز دریافت وجوه، به نفع فروشنده، محاسبه و اخذ میگردد. بنابراین، در موقع معامله باید توافق لازم بین کارگزاران خریدار و فروشنده در مورد زمان پرداخت وجوه و تحویل اوراق به عمل آید تا بهره گذشته محاسبه گردد. در صورتى که وجوه اوراق قرضه پس از 24 ساعت پرداخت نشود، کارگزار فروشنده میتواند نسبت به ابطال معامله یا اخذ بهرهاى از قرار 12 درصد در سال براى هر روزى که وجه دیرتر پرداخته شود، اقدام نماید. در هر صورت، کارگزار خریدار نمیتواند معامله انجام شده را ابطال نماید و در صورت مطالبه خسارت از طرف کارگزار فروشنده، موظف به پرداخت آن است. تبصره: خریدار باید خسارت‏هاى تاخیر قانونى ناشى از تاخیر پرداخت و وصول وجه اوراق را به کارگزار خود بپردازد. تسلیم اوراق به خریدار، موکول به انجام تعهدات خریدار، از جمله پرداخت خسارت تاخیر تادیه قانونى است.
ماده 15. معامله‏هاى اوراق قرضه و مشارکت طبق مندرجات راهنماى معامله‏هاى اوراق قرضه* و مشارکت در بورس که جزء لاینفک این آیین‏نامه است، انجام خواهد شد. *براى اطلاع از مندرجات این راهنما، به سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران مراجعه کنید.
ماده 17. در صورتى که کارگزارى، تعدادى اوراق بهادار براى فروش عرضه نماید، و کارگزاران دیگر، خریدار قسمتى از آن باشند، کارگزار عرضه کننده، مکلّف است پس از قطعى شدن معامله، اوراق را تفکیک نموده و آن قسمت از اوراق را که نسبت به آنها تعهد خرید شده است، به خریداران انتقال دهد. در صورتى که کارگزار بخواهد این گونه اوراق را به طور یکجا به فروش برساند، باید در موقع عرضه، این موضوع را مطرح نماید. ماده 18. در مواقعى که اعلام خرید کارگزاران یا قطعیت معامله مورد تردید باشد، راى دبیرکل سازمان یا نماینده وى در حل اختلاف، قطعى است و باید از آن پیروى کنند.
ماده 19. در موارد زیر، معامله قطعى شناخته می‏شود: )الف( در صورتى که عرضه اوراق به قیمت مقطوع صورت گیرد، نخستین کارگزارى که آمادگى خود را براى خرید به قیمت مزبور اعلام نماید، خریدار اوراق عرضه شده، خواهد بود. اگر چند کارگزار، اعلام خرید خود را همزمان اعلام نمایند، اوراق عرضه شده، به نسبت تقاضا، به کارگزارانى که همزمان اعلام خرید نموده‏اند فروخته می‏شود و اگر در تقدم یا تاخر اعلام خرید اختلاف باشد، باید از اظهارنظر و اعلام دبیرکل سازمان یا نماینده وى پیروى کنند. )ب( در صورتى که عرضه به قیمت رقابتى صورت گیرد، کارگزارى را که عرضه کننده به عنوان خریدار به بالاترین قیمت مخاطب قرار میدهد، خریدار اوراق شناخته می‏شود. اگر مورد ابهامى در این زمینه پیش آید، راى دبیرکل سازمان یا نماینده وى باید اجرا شود. )ج( اگر دبیرکل سازمان یا نماینده وى تشخیص دهد که کارگزارى صراحتاً با انجام معامله‏اى موافقت نموده است، معامله مزبور تمام شده به شمار میرود.

آیین‏نامه اجرایى قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت
‏ (مصوب هیات وزیران 18/5/77)
ماده 1. در این آیین‏نامه اصطلاحات زیر در معانى مشروح به کار رفته است:
منظور از انتفاع، انتفاع مالى است، به نحوى که فایده‏هاى ناشى از بهره‏بردارى طرح قابل فروش و قابل تقویم به پول باشد.
-اوراق مشارکت: اوراق بهادار با نام یا بینامى است که به موجب قانون یا مجوز بانک مرکزى جمهورى اسلامى ایران به قیمت اسمى مشخص براى مدت معین و براى تامین بخشى از منابع مالى مورد نیاز طرحهاى عمرانى-انتفاعى دولت مندرج در قوانین بودجه سالانه کشور یا براى تامین منابع مالى مورد نیاز جهت ایجاد، تکمیل و توسعه طرحهاى سودآور تولیدى، ساختمانى و خدماتى شامل منابع مالى لازم براى تهیه مواد اولیه مورد نیاز واحدهاى تولیدى توسط دولت، شرکت‏هاى دولتى، شهرداری‏ها و موسسات و نهادهاى عمومى غیردولتى و موسسات عام‏المنفعه و شرکت‏هاى وابسته به دستگاه‏هاى مذکور، شرکت‏هاى سهامى عام و خاص و شرکت‏هاى تعاونى تولید منتشر می‏شود و سرمایه‏گذارانى که قصد مشارکت در اجراى طرح‏هاى یاد شده را دارند از طریق عرضه عمومى واگذار میگردد.
-اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام: اوراقى است که توسط شرکت‏هاى سهامى عام منتشر و در سررسید نهایى با سهام سایر شرکت‏هاى پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار تعویض می‏شود.
-اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام: اوراقى است که توسط شرکت‏هاى سهامى عام منتشر و در سررسید نهایى یا زمان تحقق افزایش سرمایه به سهام شرکت‏هاى موضوع طرح اوراق مشارکت، تبدیل می‏گردد.
-ناشر: دستگاه دولتى یا غیر دولتى است که به موجب ماده (1) قانون، اجازه انتشار اوراق مشارکت را دارد.
-عامل: بانکى است که از طرف ناشر نسبت به عرضه اوراق براى فروش، پرداخت سود علی‏الحساب و قطعى، بازپرداخت اصل مبلغ اوراق مشارکت در سررسید یا بازخرید آن قبل از سررسید، کسر و پرداخت مالیات موضوع ماده (7) قانون و انجام سایر امور مرتبط، طبق قرارداد عاملیت مبادرت می‏ورزد.
-امین: شخص حقیقى یا حقوقى است که از طرف بانک مرکزى انتخاب می‏شود و به منظور حفظ منافع دارندگان اوراق مشارکت و حصول اطمینان از صحت عملیات ناشر در طرح، نسبت به مصرف وجوه، نحوه نگهدارى حسابها و صورتهاى مالى و عملکرد اجرایى ناشر به موجب قرارداد منعقد شده، مستمراً رسیدگى و اظهارنظر مینماید. وظایف امین در مورد طرح‏هاى عمرانى-انتفاعى دولت به مسئولیت سازمان برنامه و بودجه انجام خواهد شد.
-بانک مرکزى: بانک مرکزى جمهورى اسلامى ایران‏
-هیات تشخیص: هیاتى است مرکب از نمایندگان وزارت امور اقتصادى و دارایى، سازمان برنامه و بودجه و بانک مرکزى که انتفاعى بودن طرح‏هاى عمرانى دولت را مورد تایید قرار میدهد.
ماده 2. دارندگان اوراق مشارکت که به نسبت قیمت اسمى و مدت زمان مشارکت در نتیجه مالى حاصل از اجراى طرح‏هاى مربوط سهیم خواهند بود.
ماده 3. هر ورقه مشارکت نشان دهنده میزان قدرالسهم دارنده آن در مشارکت است. با فروش اوراق مشارکت رابطه وکیل و موکل بین "ناشر" و خریدار اوراق محقق می‏شود. "ناشر" به وکالت از طرف خریداران اوراق میتواند نسبت به مصرف وجوه حاصل از فروش اوراق جهت اجراى طرح و خرید و فروش هرگونه کالا، خدمت و دارایى مربوط به طرح اقدام نماید. انتقال اوراق به اختیار تفویضى تحت عنوان وکالت خدشه وارد نمینماید و این رابطه تا سررسید اوراق بین ناشر و دارندگان اوراق نافذ و معتبر است.
ماده 6. حداکثر میزان (سقف) اوراق مشارکت قابل انتشار براى طرحهاى موضوع ماده (4) قانون در هر سال با توجه به سیاستهاى پولى و مالى کشور توسط شوراى پول و اعتبار تعیین و اعلام میگردد.
ماده 7. گزارش توجیه فنى-اقتصادى و مالى طرحهاى عمرانى-انتفاعى دولت باید به سازمان برنامه و بودجه ارائه شود. سازمان برنامه و بودجه گزارش مزبور را همراه با نظرات کارشناسى خود ظرف یک ماه در هیات تشخیص انتفاعى بودن طرحهاى عمرانى-انتفاعى دولت مذکور در ماده (1) این آیین‏نامه مطرح و هیات تشخیص حداکثر ظرف یک ماه نظر قطعى خود را در مورد انتفاعى بودن از طریق سازمان برنامه و بودجه به دستگاه‏هاى اجرایى اعلام مینماید. طرح‏هاى عمرانى-انتفاعى دولتى که به تایید هیات تشخیص رسیده باشد توسط سازمان برنامه و بودجه در لایحه بودجه سال آینده با علامت مشخص درج خواهد شد. تضمین بازپرداخت اصل و سود علیالحساب و سود تخصیص یافته اوراق مشارکت عمرانى دولت طبق ماده (3) قانون خواهد بود.
ماده 8. حداقل سهم‏الشرکه ناشر در هر طرح (اعم از آورده نقدى و غیرنقدى) و میزان (سقف فردى) اوراق مشارکت قابل انتشار براى طرح‏هاى موضوع اوراق مشارکت (به استثناى طرح‏هاى عمرانى-انتفاعى دولت) با رعایت وضعیت مالى و اعتبارى ناشر توسط بانک مرکزى تعیین می‏شود.
ماده 11. در صورت فروش صددرصد اوراق مشارکت منتشر شده در مدت مقرر، بانک مرکزى اجازه برداشت از وجوه جمع‏آورى شده را به ناشر خواهد داد. در صورت عدم فروش صددرصد اوراق مشارکت منتشر شده در مدت مذکور بانک مرکزى باید از طریق تمدید مهلت فروش یا طرق دیگر چگونگى تامین کسرى منابع مورد نیاز طرح را توسط ناشر تعیین نماید. در صورت عدم تامین کسرى منابع توسط ناشر طى مهلت مقرر، بانک مرکزى دستور انتظار اطلاعیه مربوط به استرداد وجوه دارندگان اوراق مشارکت را حداکثر ظرف یک هفته به عامل خواهد داد. هزینه‏هاى مالى ناشى از این امر بر عهده ناشر خواهد بود.
ماده 12. بانک مرکزى به منظور حصول اطمینان از بازپرداخت اصل اوراق مشارکت در سررسید، به تشخیص خود، ناشر را ملزم به تامین تضمین‏هاى لازم نزد عامل مینماید.
ماده 13. میزان سود قطعى قابل پرداخت به دارندگان اوراق، پس از خاتمه اجراى طرح توسط امین طرح ظرف پنج ماه پس از سررسید نهایى محاسبه و به تایید بانک مرکزى خواهد رسید.
ماده 15. ناشر موظف است بازپرداخت اصل و سود متعلق را در سررسیدهاى مقرر در اوراق، تعهد کند و وثایق لازم را براى تضمین بازپرداخت اصل و سود متعلق به اوراق توسط عامل، در اختیار عامل قرار دهد. در صورت عدم ایفاى تعهدات در سررسیدهاى مقرر، عامل مکلف است از محل تضمین مذکور راساً اقدام نماید. مهلت پرداخت مابه‏التفاوت سودهاى قطعى و سودهاى علیالحساب پرداخت شده بر حسب انواع اوراق حداکثر شش ماه پس از سررسید نهایى اوراق، خواهد بود.
ماده 16. ناشر موظف است طبق اعلام عامل وجوه لازم را جهت پرداخت سود و اصل اوراق مشارکت، در سررسیدهاى مربوط تامین و در اختیار عامل قرار دهد. هرگونه تاخیر در تامین منابع فوق، مشمول پرداخت وجه التزام تاخیر تامین منابع به میزان مقرر در قرارداد عاملیت خواهد شد.
ماده 18. اعطاى هرگونه امتیازى به دارندگان اوراق مشارکت از جمله، اختیار تعویض یا تبدیل اوراق مشارکت و تخفیفات فروش منوط به موافقت بانک مرکزى و اخذ تضمینات لازم توسط عامل است. تبصره: اعطاى این گونه امتیازات از جمله تعهداتى به حساب میآید که باید به موقع ایفا گردد و تاخیر در اعطاى آن مشمول خسارت ناشى از تاخیر زمانى و افزایش قیمت خواهد بود.
ماده 19. ناشر موظف است، چنانچه اوراق علاوه بر سازمان بورس اوراق بهادار (که با مجوز سازمان بورس صورت میگیرد.) توسط عامل نیز قابل معامله و قابل بازخرید قبل از سررسید باشد، وجوه لازم را جهت بازخرید اوراق، طبق قرارداد عاملیت در اختیار عامل قرار دهد.
ماده 20. ناشر موظف است حق‏الزحمه انجام خدمات امین را، به ترتیب مقرر در قرارداد منعقد شده بین بانک مرکزى و امین پرداخت نماید، و بلافاصله پس از فروش اوراق، سیستم حسابدارى مطابق با استانداردهاى مورد قبول سازمان حسابرسى را در مورد طرح مورد نظر به طور جداگانه و خارج از سایر عملیات و فعالیت‏هاى خود، مستقر و به مورد اجرا گذارد. تبصره: امین طرح‏هاى عمرانى-انتفاعى دولت از مفاد این ماده مستثنى است.
ماده 21. ناشر موظف است، اطلاعیه حاوى گزارش وضعیت مالى و عملکرد اجرایى طرح را همراه اظهارنظر امین، پس از کسب مجوز انتشار اطلاعیه از بانک مرکزى، حداقل هر شش ماه یا در مقاطعى که توسط بانک مرکزى تعیین میگردد، از طریق یکى از روزنامه‏هاى کثیرالانتشار منتشر نماید.
ماده 22. امین موظف است، نسبت به مصرف وجوه، نگهدارى حساب‏ها و صورتهاى مالى طرح رسیدگى و اظهارنظر نماید و گزارش‏هاى مربوط را حداکثر هر شش ماه یک بار، به بانک مرکزى ارائه دهد.
ماده 24. عامل، اوراق مشارکت را براى فروش عرضه و سود علیالحساب اوراق را پس از کسر مالیات در مقاطع تعیین شده پرداخت مینماید.
ماده 25. عامل، اصل مبلغ اوراق را در سررسید با رعایت ماده (15) این آیین‏نامه بازپرداخت مینماید.
ماده 26. عامل، سود قطعى اوراق مشارکت را پس از کسر مالیات و تایید بانک مرکزى پرداخت مینماید.
ماده 29. اوراق مشارکت ممکن است، قابل تعویض با سهام سایر شرکت‏هاى پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار باشد. در این صورت ناشر موظف است، حداقل به میزان اوراق مشارکت قابل تعویض، موجودى سهام شرکت‏هاى مذکور را تا سررسید نهایى اوراق مشارکت نگهدارى نماید.
ماده 30. اوراق مشارکت ممکن است، قابل تبدیل به سهام شرکت (سهامى عام) باشد. در این صورت مجمع عمومى فوق‏العاده بنا به پیشنهاد هیات مدیره و گزارش خاص بازرس یا بازرسان شرکت اجازه انتشار اوراق مشارکت را میدهد و شرایط و مهلتى را که طى آن دارندگان این گونه اوراق خواهند توانست اوراق خود را به سهام شرکت تبدیل کنند، تعیین و اجازه افزایش سرمایه را به هیات مدیره خواهد داد. تبصره: مابه‏التفاوت سود قطعى و سود علیالحساب میتواند قابل تعویض یا تبدیل به سهام باشد.
ماده 33. در مورد ماده (30) هیات مدیره شرکت براساس تصمیم مجمع عمومى مذکور در همان ماده در پایان مهلت مقرر معادل مبلغ بازپرداخت نشده اوراق مشارکتى که جهت تبدیل به سهام شرکت عرضه شده است، سرمایه شرکت را افزایش داده و پس از ثبت این افزایش در مرجع ثبت شرکتها سهام جدید صادر خواهد کرد و به دارندگان اوراق مذکور معادل مبلغ بازپرداخت نشده اوراقى که به شرکت تسلیم کرده‏اند سهم خواهد داد.
ماده 34. از تاریخ تصمیم مجمع مذکور در ماده (30) تا سررسید نهایى اوراق یا زمان تحقق افزایش سرمایه موضوع اوراق مشارکت، شرکت نمیتواند اوراق مشارکت جدید قابل تعویض یا قابل تبدیل به سهام منتشر کند، یا نسبت به کاهش یا افزایش سرمایه اقدام نماید یا سرمایه خود را مستهلک سازد یا آن را از طریق بازخرید سهام کاهش دهد، یا اقدام به تقسیم اندوخته کند یا در نحوه تقسیم منافع تغییراتى بدهد. کاهش سرمایه شرکت در نتیجه زیانهاى وارد شده که منتهى به تقلیل مبلغ اسمى سهام یا تقلیل تعداد سهام بشود، شامل سهامى که دارندگان اوراق مشارکت در نتیجه تبدیل اوراق خود دریافت میدارند نیز میگردد، این گونه دارندگان اوراق قرضه از همان موقع انتشار اوراق مذکور، سهامدار شرکت محسوب میشوند.
ماده 35. از تاریخ تصمیم مجمع مذکور در ماده (30) تا سررسید نهایى اوراق مشارکت یا زمان تحقق افزایش سرمایه موضوع اوراق مشارکت، صدور سهام جدید در نتیجه انتقال اندوخته سرمایه و به طور کلى دادن سهم یا تخصیص یا پرداخت وجه به سهامداران تحت عناوینى از قبیل جایزه یا منافع انتشار سهام ممنوع خواهد بود مگر آن که حقوق دارندگان اوراق مشارکت که متعاقباً اوراق خود را به سهام شرکت تبدیل میکنند به نسبت سهامى که در نتیجه تبدیل مالک میشوند حفظ شود. به منظور فوق شرکت باید تدابیر لازم را اتخاذ کند تا دارندگان اوراق که متعاقباً اوراق خود را به سهام شرکت تبدیل میکنند بتوانند به نسبت و تحت همان شرایط حقوق مالى مذکور را استیفا نمایند.

آیین‏نامه اجرایى انتشار اخبار معاملات براساس اطلاعات درونى‏
(مصوب 25/7/1378 شوراى بورس)
ماده 1. اشخاصى که به اطلاعات موثر بر قیمت سهام دسترسى مییابند به دو گروه تقسیم میشوند.
گروه اول: شامل افرادى که یا در تصمیم‏گیریهاى مربوط به شرکت‏ها دخالت دارند و یا به دلیل موقعیت شغلى خود میتوانند به طور مستقیم به اطلاعات موثر دسترسى داشته باشند این افراد عبارتند از:
(الف) مدیرعامل، اعضاى هیات مدیره، مدیران طبق حکم، مشاوران، حسابرس و بازرس قانونى و بستگان درجه اول آنان، سهامدارانى که مجموع سهام خود و بستگان درجه اول آنان حداقل معادل 10 درصد سرمایه شرکت میباشد و بستگان درجه اول آنان.
(ب) مدیرعامل و اعضاء هیات مدیره و مدیران ذیربط و یا نمایندگان شرکت‏هاى سرمایه‏گذار در شرکت‏هاى سرمایه‏پذیرى که حداقل 10 درصد سهام آن در تملک شرکت سرمایه‏گذار بوده و یا شرکت سرمایه‏گذار حداقل یک عضو در هیات مدیره شرکت سرمایه‏پذیر داشته باشد.
ماده 3. معاملات اشخاص موضوع این آیین‏نامه توسط دبیرکل سازمان بورس مورد بررسى قرار گرفته و در معاملات غیرمتعارف، نسبت به انتشار اخبار آن اتخاذ تصمیم خواهد نمود. تبصره: در صورت لزوم دبیرکل سازمان بورس میتواند پس از کسب موافقت ریاست محترم شوراى بورس، موضوع معاملات اشخاص گروههاى دوگانه فوق، را از طریق رسانه‏هاى عمومى نیز به اطلاع عموم رسانده و مراتب را به اطلاع شوراى بورس برساند.

آیین‏نامه بند (و) ماده (14) قانون برنامه سوم توسعه اقتصادى، اجتماعى و فرهنگى جمهورى اسلامى ایران موضوع شیوه‏هاى قیمت‏گذارى سهام، تخفیفها و چگونگى پرداخت قیمت توسط خریداران
‏ (مصوب مورخ 17/5/1380 هیئت وزیران)
ماده 1. سهام موضوع ماده (11) قانون برنامه سوم توسعه پس از تعیین قیمت پایه سهام حسب مورد به شرح مواد (2) و (4) این آییننامه توسط شرکتهاى مادر تخصصى، به منظور طى مراحل واگذارى از طریق بورس یا مزایده وکالتاً به سازمان خصوصیسازى ارایه خواهد شد.
ماده 2. قیمت پایه سهام شرکت‏هایى که در بورس اوراق بهادار براى اولین بار عرضه میشوند طبق ضوابط مورد عمل بورس اوراق بهادار تعیین خواهد شد.
ماده 3. حداقل قیمت پایه سهام شرکت‏هایى که در زمان تصویب این آیین‏نامه در بورس اوراق بهادار عرضه شده و داراى قیمت تابلو میباشند، برابر آخرین قیمت سهام مذکور در تابلو بورس در روز قبل از عرضه سهام در بورس است.
ماده 4. قیمت پایه سهام موضوع ماده (11) قانون برنامه سوم توسعه براى واگذارى به روش مزایده با نگرش تداوم فعالیت شرکت ذیربط و تعهد خریداران به این تداوم، به شرح زیر تعیین میگردد:
(الف) قیمت پایه سهام شرکت‏هاى سودده از حاصل تقسیم "سود خالص قبل از مالیات" بر "نرخ بازده سرمایه‏گذارى" و با توجه به عوامل موثر در تعدیل سود شرکت و همچنین تاثیر عوامل جانبى که قیمت پایه سهام شرکت را تعدیل مینماید، به شرح مندرج در تبصره (2) و بند (ب) ذیل این ماده تعیین میگردد. نرخ بازده سرمایه‏گذارى معادل نرخ موثر سود علیالحساب سپرده‏هاى سرمایه‏گذارى بلندمدت پنج‏ساله بانکى به اضافه پنج (5) درصد تعیین می‏شود.
تبصره 1: "شرکت سودده" در این آیین‏نامه به شرکتى اطلاق می‏شود که نتیجه عملیات آن در سه سال متوالى قبل از سال واگذارى، به سود خالص قبل از مالیات منجر شده باشد.
تبصره 2: مبناى تعیین سود خالص قبل از مالیات، میانگین سود سه سال آخر شرکت قبل از سال واگذارى و با توجه به عوامل موثر در تعدیل آن به شرح زیر خواهد بود:
(1) درآمدها و هزینه‏هاى استثنایى و نیز درآمدهاى حاصل از فروش دارایی‏هاى اسقاطى یا موجودى ناباب و مانند آن در محاسبه سود خالص قبل از مالیات منظور نمی‏شود.
(2) چنانچه متوسط تولید سالهایى که مبناى محاسبه سود خالص قبل از مالیات قرار گرفته کمتر از هفتاد (70) درصد بالاترین تولید هریک از سنوات پنج سال آخر شرکت باشد، جهت سال‏هاى مزبور، سود مربوط با احتساب هفتاد (70) درصد بالاترین تولید هریک از سنوات پنج سال گذشته تقویم میگردد.
(ب) عوامل جانبى
موضوع بند (الف) این ماده که باعث تعدیل قیمت پایه سهام شرکت می‏شود، به شرح زیر است:
(1) درصورتى که سرمایه شرکت در سال واگذارى سهام با سال ما قبل آن از محل آورده نقدى یا مطالبات سهامداران افزایش یافته باشد، صد (100) درصد مبلغ افزایش سرمایه به ارزش کل شرکت افزوده می‏شود. همچنین مبالغ نگهدارى شده در شرکت از محل سود سال قبل از واگذارى تحت هر عنوان، به قیمت پایه شرکت اضافه می‏شود.
(2) در مواردى که مالیات بر درآمد شرکت از طریق رسیدگى به دفتر و برگشت هزینه به حالت عادى تعیین گردیده ولى قطعى نشده است، مالیات‏هاى قطعى نشده مزبور به نسبت تفاوت میانگین مالیات‏هاى قطعى شده و محاسبه شده در آخرین سه سالى که مالیات‏هاى شرکت به حالت مذکور قطعى شده است، محاسبه و تفاوت بین مالیات‏هاى مزبور و ذخایر مربوط از قیمت پایه سهام کسر می‏شود.
(3) هفتاد (70) درصد تفاوت بین قیمت دفترى و ارزش روز دارایی‏هاى منقول و غیرمنقولى که براى عملیات شرکت ضرورى نمیباشد، به تشخیص شرکت مادر تخصصى به قیمت پایه سهام اضافه خواهد شد.
(4) قیمت تمام شده طرح‏هاى توسعه و تکمیل طرح‏هاى نیمه تمام یا آماده بهرهبردارى یا طرح‏هایى که کمتر از پنج (5) سال از شروع بهره‏بردارى آنها گذشته باشد، به شرح زیر محاسبه و تفاوت حاصل به قیمت پایه سهام اضافه می‏شود:
(4-1) درخصوص هزینه‏هاى ارزى اعم از خرید ماشین‏آلات یا سایر هزینه‏ها، جمع هزینه‏هاى ارزى به قیمت روز ارز براى سرمایه‏گذارى و یا قیمت دارایی‏هاى مزبور براساس نظر کارشناسى رسمى محاسبه خواهد شد.
(4-2) درخصوص هزینه‏هاى ریالى براساس شاخص عمده فروشى در بخش مربوط، اعلام شده از سوى بانک مرکزى جمهورى اسلامى ایران و یا نظر کارشناسى محاسبه خواهد شد. انتخاب کارشناس از بین افراد خبره یا کارشناسان رسمى دادگسترى توسط شرکت مادر تخصصى انجام می‏شود.
(5) تفاوت بین قیمت دفترى و ارزش سهام و سرمایه‏گذاریهاى انجام شده در سایر شرکت‏ها حسب مورد به قیمت معامله شده در بورس یا ارزیابى آن به روش ارزیابى انجام شده در شرکت سرمایه‏گذار، مطابق این آیین‏نامه، اضافه یا از آن کسر می‏شود. در مواردى که سود این قبیل سرمایه‏گذاریها در حسابها عمل شده باشد، سود منظور شده میباید از سود خالص قبل از مالیات کسر شود.
(پ) قیمت پایه سهام سایر شرکت‏ها با توجه به شرایط خاص هریک از آنها حسب مورد با پیشنهاد شرکت مادر تخصصى، تایید هیات عالى واگذارى و اعمال یکى از شیوه‏هاى ذیل توسط شرکت مادر تخصصى مربوط تعیین میگردد:
(1) ارزش روز خالص دارایی‏هاى شرکت (قیمت روز دارایی‏ها پس از کسر کلیه بدهی‏ها).
(2) تنزیل خالص جریان وجوه نقد شرکت در ده سال آینده با اعمال نرخ مذکور در بند (الف) ماده (4) این آیین‏نامه.
(3) ارزش اسمى سهام.
(4) ارزش ویژه دفترى (به شرط مثبت بودن).
(5) ارزش اسمى سهام حداکثر ده سال قبل از سال واگذارى با اعمال شاخص تورم عمده‏فروشى.
تبصره 3: سهام مدیریتى، آن تعداد سهامى است که دارنده آن بتواند حداقل یک عضو در ترکیب هیات مدیره تعیین نماید.
تبصره 4: سهام کنترلى، آن تعداد سهامى است که دارنده آن امکان اتخاذ تصمیم در مجمع عمومى عادى را داشته باشد.
ماده 6. چنانچه پس از درج آگهى فروش بر مبناى قیمت تعیین شده، موضوع بند (پ) ماده (4) این آیین‏نامه، سهام عرضه شده فروش نرود، به پیشنهاد مشترک شرکت مادر تخصصى ذیربط و سازمان خصوصیسازى و با تصویب هیات عالى واگذارى، فروش سهام به بهایى کمتر از قیمت پایه مجاز است.
ماده 8. پرداخت قیمت توسط خریداران با رعایت ترتیبات زیر صورت می گیرد:
(الف) چنانچه سهام در سازمان بورس اوراق بهادار عرضه و فروخته شود، پرداخت قیمت با توجه به ضوابط مورد عمل در سازمان مذکور خواهد بود.
(ب) چنانچه سهام به روش مزایده عرضه و به صورت نقدى فروخته شود، پرداخت قیمت براساس آییننامه معاملاتى سازمان خصوصیسازى و با رعایت مفاد این آییننامه خواهد بود.
(پ) چنانچه واگذارى سهام به صورت اقساط صورت پذیرد، پرداخت قیمت براساس آیین‏نامه "بند (ه) ماده (14) قانون برنامه سوم توسعه" موضوع برقرارى نظام اقساطى فروش سهام خواهد بود.

8. "قیمت پیشنهادی،" نرخی است که برای هر واحد اوراق بهادار از طرف کارگزار وارد سامانه معاملات می ‏شود.
9. "قیمت باز،" نرخی است که اختیار تعیین آن از طرف "مشتری" به کارگزار واگذار می شود.
10. "قیمت محدود،" نرخی است که حداکثر یا حداقل آن از طرف "مشتری" به کارگزار اعلام می شود.
11. "قیمت معین،" نرخ ثابتی است که توسط "مشتری" برای انجام معامله به کارگزار اعلام می شود.
12. "واحد پایه معاملاتی متعارف،" حداقل میزان اوراق بهادار در هر معامله است که توسط "سازمان" تعیین می شود.
13. "واحد پایه معاملاتی نامتعارف،" میزان اوراق بهاداری که از واحد پایه معاملاتی متعارف کمتر است.
14. "قیمت آغازین،" قیمتی است که در شروع جلسه رسمی معاملاتی برای هر ورقه بهادار در تابلو بورس اعلام می شود.
15. "قیمت پایانی،" قیمت هر ورقه بهادار در پایان هر جلسه رسمی معاملاتی بورس است که محاسبه و توسط سازمان اعلام می شود.
16. "حجم مبنا،" تعداد اوراق بهادار از یک نوع است که هر روز باید مورد دادوستد قرار گیرد تا کل درصد تغییر آن روز، در تعیین قیمت روز بعد ملاک باشد.
17. "سهم شناور آزاد" هر شرکت، بخشی از سهام آن شرکت است که دارندگان آن آماده عرضه و فروش آن سهام می باشند، و قصد ندارند با حفظ آن قسمت از سهام، در مدیریت شرکت مشارکت نمایند.
18. "دامنه نوسان قیمت،" پایین ترین تا بالاترین قیمتی است که در آن دامنه، طی یک یا چند جلسه رسمی معاملاتی بورس، قیمت می تواند نوسان داشته باشد.
19. "بستن نماد،" توقف معاملات هر یک از انواع اوراق بهادار طی دوره معین طبق دستورالعمل مربوطه می باشد.
20. "محدودیت حجمی،" حداکثر تعداد اوراق بهاداری است که در هر نماد معاملاتی طی هر سفارش در سامانه معاملات وارد می شود. این رقم مضرب صحیحی از "واحد پایه معاملاتی متعارف" است.
21. "سپرده گذاری،" عملیاتی است که طی آن اوراق بهاداری که در سامانه معاملات به ثبت رسیده است، قابلیت معامله پیدا می کند.
22. "تسویه و پایاپای،" مرحله پایانی انجام معامله است که طی آن مالکیت اوراق بهادار به خریدار و وجوه حاصل از معامله به فروشنده منتقل می شود.
23. "نماد معاملاتی،" شناسه ای است که برای هریک از اوراق بهادار به صورت منحصر به فرد در سامانه معاملات تعریف شده است. این شناسه می تواند به صورت حروف، عدد و یا ترکیبی از هر دو باشد.
24. "کد معاملاتی،" شناسه "مشتری" جهت انجام معامله اوراق بهادار در سامانه معاملات است. این شناسه به صورت حروف، عدد، و یا ترکیبی از هر دو می باشد.
25. "کد معاملاتی گروهی،" شناسه ای است که برای ورود سفارش های خرید و یا فروش گروهی برای هر شرکت کارگزاری در سامانه معاملات تعریف شده است. این شناسه به صورت حروف، عدد، و یا ترکیبی از هر دو می باشد.
26. "سامانه معاملاتی،" سیستم رایانه ای است که دریافت سفارش های خرید و فروش، تطبیق سفارش ها و در نهایت انجام معاملات از طریق آن انجام می شود.
27. "ایستگاه معاملاتی،" پایانه معاملاتی کارگزار است که با سامانه معاملاتی بورس در ارتباط می باشد. هر "ایستگاه معاملاتی" با کدی مشخص می شود که به آن "کد ایستگاه معاملاتی" گویند. ایستگاه های معاملاتی هر کارگزار با کدهای جداگانه تعریف می شود.
28. "معامله بلوک،" معاملاتی است که در آن قواعد مربوط به محدودیت حجمی و محدودیت قیمتی رعایت نمی شود. (مقرر گردید این بند مراعی بماند تا چگونگی دستورالعمل مربوطه مشخص گردد.)
29. "معامله ترجیحی،" انتقال سهام شرکت های دولتی به کارکنان واحدها به منظور اجرای برنامه های خصوصی سازی است که به نرخ معینی انجام می شود.
30. "معاملات اشخاص خارجی،" خریدوفروش اوراق بهادار اشخاص خارجی است که حسب مورد، پس از اخذ مجوز از مراجع ذی ربط، اقدام به معامله اوراق بهادار می کنند.
31. "معاملات دوطرفه،" معاملاتی است که کارگزار هم زمان نقش کارگزار خریدار و فروشنده را برعهده دارد.
32. "معاملات خوشه ای،" خرید یا فروش مجموعه ای از اوراق بهادار است که به طور یک جا معامله می شود.
33. "معاملات چرخشی،" معاملاتی است که با تکمیل چرخه آن ظرف یک جلسه معاملاتی، وضعیت مالکیت طرفین معامله تغییری نمی کند.
34. "معاملات مشروط،" معاملاتی است که برای انجام و یا نحوه تسویه آن، شرایطی برابر مقررات "سازمان" تعیین شده باشد.
35. "معاملات با اقربا،" خریدوفروش اوراق بهادار با همسر و اقربای درجه یک (طبقه اول نسبی طبق تعریف قانون مدنی) است.
36. "معاملات اعتباری،" معاملاتی است که درصدی از ثمن معامله از طریق بانک و یا موسسه مالی یا اعتباری تامین مالی شده باشد.
37. "معاملات تجدید ساختار،" انتقال اوراق بهادار از طرف شرکت مادر به شرکت های تابعه با هدف تجدید ساختار است.
38. "معاملات عمده،" معاملاتی است که تعداد سهام مورد معامله از درصد معینی از کل سهام آن شرکت، یا حجم معاملات آن طی دوره معین، و یا حجم معاملات کل بازار طی مدت معین، بیشتر باشد.
39. "خرید گروهی،" خرید اوراق بهادار توسط کارگزار با کد معین، و تخصیص آن به مشتریان است.
40. "فروش گروهی،" فروش اوراق بهادار تجمیع شده تعدادی از مشتریان با کد معین کارگزار می باشد.
41
49. "حراج،" سازوکاری برای دادوستد اوراق بهادار برپایه انطباق سفارش های خریدوفروش مشتریان با درنظرگرفتن اولویت قیمت و زمان است.
ماده 3. معاملات بورس، مگر در مواردی که در این آیین نامه آمده است، به طریقه حراج انجام می ‏شود. کارگزاران پیشنهادهاى خریدوفروش خود را با توجه به سفارش های خریداران و فروشندگان، تعداد اوراق بهادار و قیمت آن ها را در سامانه معاملاتی وارد خواهند نمود.
ماده 4. معاملات بورس با رعایت اولویت قیمت و زمان ورود سفارش به سامانه معاملاتی انجام می شود. جزییات نحوه انجام معاملات در "دستورالعمل نحوه انجام معاملات" خواهد آمد.
ماده 6. هیئت مدیره سازمان می تواند در مواردى که نوسان غیرعادی در قیمت پیشنهادى یا معاملاتی* اوراق بهادار در هر جلسه مشاهده کند، از انجام معامله جلوگری نماید. همچنین هیئت مدیره می تواند با رعایت ماده 30 قانون تاسیس بورس اوراق بهادار نسبت به توقف کل معاملات هنگامی که نوسانات کل بازار بسیار شدید است، اقدام کند. چگونگی انجام کار در دستورالعمل "توقف معاملات" خواهد آمد. هیئت مدیره سازمان می تواند اختیارات موضوع این ماده را به دبیرکل تفویض نماید.
ماده 8. انواع معاملات اوراق بهادار، شرایط معامله، میزان اطلاعاتی که در زمان معامله می باید انتشار یابد، مراحل انجام سفارش خریدوفروش، و سایر شرایط انجام معامله در "دستورالعمل نحوه انجام معاملات" خواهد آمد. تسویه وجوه و پایاپای اوراق بهادار و شرایط تسویه خارج از اتاق پایاپای، بر طبق "دستورالعمل سپرده گذاری، تسویه، و پایاپای" انجام خواهد شد.
ماده 9. معاملات بورس باید در شرایط رقابتی و همواره به صورت حراج انجام شود. در صورتی که انجام معامله ای به صورت حراج ممکن نباشد، این معاملات با مصوبه شورای بورس خارج از جلسه رسمی معاملات قابل انجام است.
ماده 11. وجوه مربوط به سهام معامله شده در بورس همراه با وکالت‏نامه فروش سهام و اصل سهام باید حداکثر تا 72ساعت از تاریخ معامله بین کارگزاران خریدار و فروشنده ردوبدل گردد. کارگزار فروشنده، موظف است تشریفات مربوط به انتقال سهام معامله شده را ظرف 72 ساعت (سه جلسه معاملاتی) از تاریخ معامله انجام داده و سهام را تحویل خریدار نماید. در صورتى که علل یا توافقى دیگر در مورد تحویل بعد از مهلت‏هاى تعیین شده، وجود داشته باشد، مراتب باید حداکثر تا پایان نشست رسمی معاملاتی مربوط کتباً به اطلاع دبیرکل سازمان برسد. در هر صورت، معامله انجام شده، قطعى به شمار می رود. ساعات تسویه و یا مدت زمان مربوط به انتقال سهام، با نظر هیئت مدیره و براساس "دستورالعمل سپرده گذاری، تسویه و پایاپای" انجام خواهد شد.
ماده 12. وجوه مربوط به معامله‏هاى اوراق مشارکت باید حداکثر ظرف 24ساعت از تاریخ معامله، واریز شود. در صورتى که وجوه اوراق مشارکت پس از 24ساعت پرداخت نشود، کارگزار فروشنده می تواند درخواست ابطال معامله یا اخذ جریمه هر روزى که وجه دیرتر پرداخته می شود، اقدام نماید. در هر صورت، کارگزار خریدار نمی تواند تقاضای ابطال معامله انجام شده را نماید و موظف به پرداخت خسارت به کارگزار فروشنده، است. جزییات پایاپای و تسویه اوراق مشارکت براساس مفاد "دستورالعمل سپرده گذاری، تسویه، و پایاپای" خواهد بود.
ماده 13. نحوه تکمیل اسناد مربوط به معاملات و تحویل آن ها به "سازمان" و نیز نحوه تسویه وجه طبق دو دستورالعمل "نحوه انجام معاملات" و "سپرده گذاری، تسویه و پایاپای" انجام می شود.
ماده 15. انجام معاملات قهری، قانونی، اشخاص خارجی، گروهی، خوشه ای، مشروط، با اقربا، اعتباری، تجدید ساختار و ترجیحی طبق دستورالعمل های "نحوه انجام معاملات" و "سپرده گذاری، تسویه، و پایاپای" انجام خواهد شد.
ماده 16. کارگزاران موظف اند از انجام معاملات چرخشی اجتناب کنند، و در صورتی که سهواً این نوع معاملات را انجام داده، و بعداً به ماهیت معامله پی بردند، مراتب را بلافاصله به دبیرکل اطلاع دهند. جزییات مربوطه در "دستورالعمل نحوه انجام معاملات" خواهد آمد.
ماده 17. در مواقعى که اعلام خرید کارگزاران یا قطعیت معامله مورد تردید باشد، راى دبیرکل سازمان یا نماینده وى در حل اختلاف، قطعى و لازم الاتباع می باشد.
ماده 18. معاملات عمده براساس "دستورالعمل معاملات عمده" انجام می شود.
ماده 19. نحوه و چگونگی وثیقه گذاری اوراق بهادار بر طبق "دستورالعمل توثیق اوراق بهادار" انجام می شود.
ماده 23. نحوه ادامه معاملات ناتمام اوراق بهادار در نشست معاملاتی بعدی، بر طبق "دستورالعمل نحوه انجام معاملات" انجام می شود.
ماده 24. بازکردن و بستن نمادهای معاملاتی و صدور مجوز توقف نماد براساس "دستورالعمل توقف نمادها" انجام خواهد شد.
ماده 25. سازمان موظف است اطلاعات لازم از جمله قیمت آغازین و پایانی، شاخص و میزان سهم شناور آزاد را برای تحلیل بازار و انجام معاملات عادلانه و مبتنی بر عرضه وتقاضا به نحو مقتضی در اختیار بازار قرار دهد. آیین نامه "افشای اطلاعات شرکت های پذیرفته شده در بورس" و "دستورالعمل "نحوه انجام معاملات" ملاک تصمیم در این مورد خواهد بود.
ماده 26. نحوه انجام معاملات اوراق بهادار مختلف از جمله سهام، حق تقدم سهام، اوراق مشارکت، سبد سهام، و هر نوع اوراق بهاداری که به تصویب هیئت پذیرش می رسد، براساس "دستورالعمل نحوه انجام معاملات" خواهد بود.
ماده 29. کارگزاران مکلف اند دفاتر سفارش های دریافتی خود را مطابق دستورالعمل های مربوطه ثبت و از فرم‏هایى که سازمان مقرر می دارد استفاده کنند. مسوولیت حفظ فرم های سفارش مکتوب و الکترونیک و اطمینان از صحت سفارش های انجام شده با کارگزاران است.
ماده 30. کارگزاران مکلف اند تمام وجوهى را که از مشتریان خود براى انجام معامله دریافت می دارند، در پایان هر روز در حساب جارى مخصوصى که نزد یکى از بانک ها و تحت عنوان "حساب جارى معاملاتی کارگزارى" به نام خود باز می کنند، منظور نمایند. در برگه مخصوصى که سازمان براى منظورنمودن وجه تهیه می ‏کند، باید ذکر شود که وجوه مزبور بابت فروش یا خرید چه تعداد سهام یا اوراق مشارکت متعلق به فروشنده یا خریدار (با ذکر نام و مشخصات فروشنده یا خریدار) می باشد. کارگزاران مجاز نیستند به هیچ وجه وجوه مشتری را برای مدتی خارج از زمان تعیین شده در دستورالعمل نزد خود نگاه دارند، و یا هرگز از محل وجوه آن ها، برای سایر مشتریان و یا کارگزاری خود، معامله ای انجام دهند. جزییات امر در آیین نامه "نحوه نگهداری وجوه مشتریان" خواهد آمد.
ماده 31. کارگزاران و نمایندگان آن ها که در امور مربوط به خریدوفروش سهام فعالیت دارند می‏توانند تا میزان نصاب های مندرج در زیر براى خود و افراد تحت تکفل خود، سهام به قیمت تابلو خریدارى نمایند:
الف) اعضای حقیقی و نمایندگان اشخاص حقوقی عضو هیئت مدیره و مدیرعامل و کارکنان شرکت های کارگزاری جمعاً تا سقف 250 میلیون ریال (به قیمت خرید).
ب) شرکت های کارگزاری تا سقف صددرصد سرمایه ثبت و پرداخت شده و یا هفتاد درصد ارزش ویژه حقوق صاحبان سهام شرکت کارگزاری هرکدام که کمتر باشد.
تبصره: کارگزاران عبارت اند از مدیران عامل و اعضای هیئت مدیره شرکت‏هاى کارگزارى و نمایندگان کارگزاران عبارت اند از نمایندگان موضوع ماده (12) قانون تاسیس بورس اوراق بهادار و دارندگان گواهی های بورس که در بورس فعالیت می کنند.
ماده 32. کلیه افرادى که در دبیرخانه‏هاى شوراى بورس و هیئت پذیرش و هیئت نظارت، "سازمان،" هیئت نظارت و هیئت پذیرش انجام وظیفه می نمایند می توانند تا میزان 250 میلیون ریال (به قیمت خرید) براى خود و افراد تحت تکفل خود جمعاً سهام خریدارى نمایند.
تبصره 1: در موارد مندرج در مواد 31 و 32 فروش هر سهم 3ماه پس از زمان خرید مجاز خواهد بود. خرید سهام در عرضه های اولیه و تا پایان ده روز کاری پس از عرضه اولیه مجاز نمی باشد.
تبصره 2: کلیه افرادی که در مجموعه سازمان، هیئت پذیرش، دبیرخانه های شورای بورس و هیئت پذیرش و هیئت نظارت و هم چنین افرادی که در شرکت های کارگزاری انجام وظیفه می نمایند، و نیز کلیه اعضای شرکت های تابعه سازمان بورس اوراق بهادار در زمره افراد مشمول این ماده و تبصره1 آن قرار می گیرند.
تشکیل سبد سرمایه گذاری در اوراق بهادار(مصوب کمیسیون فرعی شورای بورس)

ماده 1 : تعاریف
سبد اوراق بهادار: مجموعه دارایی های مالی است که از محل وجوه حساب سبد اوراق بهادار خریداری و طبق مقررات این آیین نامه اداره شده و در این آیین نامه "سبد" نامیده می شود.

حساب سبد اوراق بهادار : حسابی است که به درخواست مدیر و به منظور تمرکز وجوه سرمایه گذاران نزد یکی از بانک های کشور، تحت نظارت امین و به نام مدیر افتتاح می شود. منابع این حساب صرف سرمایه گذاری در دارایی های مالی و همچنین پرداخت هزینه های موضوع این آیین نامه می شود و به اختصار "حساب" نامیده می شود.
برگه گواهی مشارکت : سندی است با نام که سرمایه گذار در قبال سرمایه گذاری خود در "سبد" دریافت می کند و بیانگر میزان مشارکت مشاعی دارنده آن در "سبد" می باشد.
امین : یکی از بانک ها، موسسات مالی و اعتباری و بیمه ها و یا سایر موسسات مالی معتبر کشور است که همواره بر کلیه دارایی های متعلق به سرمایه گذاران در "سبد" نظارت کامل دارد. "امین" مسئولیت ها و وظایف دیگری نیز طبق این آیین نامه برعهده دارد.
شرایط سبد اوراق بهادار و مراحل شکل گیری آن
ماده 2 : به منظور دسترسی غیرمستقیم سرمایه گذاران و اشخاص غیرحرفه ای به بازار سرمایه، سبد سرمایه گذاری در اوراق بهادار به شرح مندرج در این آیین نامه و با افتتاح حساب سبد تشکیل می شود. حساب "سبد" پس از پذیرش درخواست تشکیل سبد توسط هیات پذیرش به نام مدیر و تحت نظارت امین افتتاح می شود.
تبصره : به درخواست "مدیر" و با تایید "امین" می توان بیش از یک حساب بانکی برای هر "سبد" افتتاح کرد.
ماده 3 : منابع لازم برای آغاز فعالیت هر "سبد" از محل فروش "برگه های گواهی مشارکت" در دوره پذیره نویسی تامین می گردد. دوره پذیره نویسی برابر 10 روز کاری رسمی است.
نحوه اداره "سبد اوراق بهادار"
ماده 17 : کلیه مبالغ نقدی دریافتی از محل فروش اوراق بهادار، سود سپرده اوراق مشارکت، سهام و امتیازات مربوط به دارایی های مالی به حساب "سبد" واریز خواهد شد کلیه مبالغ لازم برای خرید اوراق بهادار، پرداخت هزینه ها و نیز تسویه نهایی در پایان دوره فعالیت "سبد" از طریق این حساب انجام می شود.
ماده 19 : مسئولیت نهایی تسویه حساب به عهده "مدیر" است که تحت نظارت امین اقدام می نماید. حق الزحمه قطعی "امین" بعد از تایید "حسابرس" پرداخت می شود. حق الزحمه "مدیر" پس از تایید ارقام از سوی "حسابرس" و همچنین حق الزحمه حسابرس، با مجوز "امین" توسط "مدیر" قابل پرداخت خواهد بود.
ماده 21 : طی سه ماهه پایان دوره فعالیت هر سبد، "مدیر" می تواند "سبد" جدیدی تشکیل دهد و نسبت به فروش دارایی های قدیم به "سبد" جدید اقدام کند. امنا و حسابرسان هر دو "سبد" باید صحت انتقال را تایید کنند.
بازار ثانویه برگه های مشارکت :
ماده 23 : از پذیرش سبد در بورس اوراق بهادار توسط هیات پذیرش، سازمان اجازه معاملات ثانویه "برگه های گواهی مشارکت" را صادر و با تخصیص نماد جداگانه و تعریف شاخص مستقل در تابلو مخصوص سبد انجام معاملات آن ها را در بورس اوراق بهادار ممکن می کند.
سایر موارد :
ماده 27 : در صورتی که "مدیر" "سبد" شرکت کارگزاری باشد، آن شرکت حق معامله "برگه های گواهی مشارکت" همان سبد را در بازار ثانویه نخواهد داشت همچنین معامله بین "سبد" و مشتریان کارگزاری مجاز نمی باشد.
ماده 29 : از معاملات "برگه های گواهی مشارکت" موضوع این آیین نامه، وجوهی تحت عنوان "ذخیره توسعه بورس" دریافت نخواهد شد.
1- نحوه محاسبه قیمت پایانی
محاسبه قیمت پایانی هر نماد برای اعمال در محاسبات شاخص و درصورتی که نماد مذکور در آن روز معامله داشته باشد، به شرح زیر است:
 اگر حجم معامله شده از حجم مبنا کمتر باشد :
Price = Closing price + (Traded volume)/ (Base Volume) *(VWAP – Closing Price)
در این فرمول داریم :
Price= قیمت سهام برای محاسبه در شاخص
Closing price= قیمت پایانی روز معاملاتی قبلی
Traded Volume= حجم معامله شده از آن نماد در جلسه معاملاتی جاری
Base Volume= حجم مبنا
VWAP= قیمت میانگین وزنی، نحوه محاسبه VWAP (Volume Wieghted Average Price ) به شرح زیر است:
VWAP = ?(Price * Traded Volume ) / ?Traded Volume
که در آن:
Traded Volume of trade= حجم هر معامله
Price= قیمت هر معامله

 اگر حجم معامله شده نماد از حجم مبنا بیشتر باشد، همان قیمتVWAP مبنای محاسبه قیمت پایانی در شاخص خواهد بود.

2- نحوه محاسبه شاخص
چگونگی محاسبه شاخص کل، شاخص تابلوهای اصلی و فرعی، شاخص صنعت و شاخص گروهها به شرح زیر است:
Index = ?(Pn * Qn )* 100/Base (فرمول لاسپیرز):
Pn= قیمت بر اساس فرمولهای فوق
Qn= سرمایه شرکت
Base= عدد پایه
برای شاخص کل، مجموع حاصلضرب آخرین قیمت در سرمایه کلیه شرکتها بر عدد پایه تقسیم شده و با ضرب در عدد 100 شاخص کل محاسبه می شود.
برای تابلو اصلی و فرعی کسر فوق فقط برای شرکتهای موجود در آن تالار محاسبه شده و برای گروههای صنعت، شاخص آن گروه بر اساس فرمول فوق و فقط برای آن گروهها محاسبه میشود .

قیمت های تعادلی و تعدیل پایه:
1- هنگام افزایش سرمایه از محل اندوخته (سهام جایزه):
هنگام افزایش سرمایه بهصورت سهام جایزه، با توجه به اینکه در این موارد آورده نقدی نداریم، لذا پایه شاخص نیز تعدیل نخواهدشد و اگر قیمت سهام متناسب با افزایش سرمایه و مطابق فرمول زیر کاهش یابد، شاخص تغییر نخواهد کرد:
Adjusted Price = Close Price / (1+ a)
Adjusted Price= قیمت تعادلی
Close Price= قیمت پایانی روز معاملاتی قبلی
a= ضریب افزایش سرمایه
حال اگر نمادی که افزایش سرمایه داشته است با قیمت تعادلی (Adjusted Price) باز شود، تغییر قیمت در شاخص نخواهیم داشت. بدیهی است اگر نماد مذکور با قیمتی بالاتر از قیمت تعادلی باز شود، افزایش شاخص و در صورتی که با قیمتی پایین تر از قیمت تعادلی باز شود کاهش شاخص خواهیم داشت.

2- هنگام افزایش سرمایه از محل آورده نقدی (حق تقدم خرید):
در هنگام افزایش سرمایه از محل آورده نقدی، با توجه به آورده نقدی یا مبلغ صرف سهام، پایه شاخص مطابق فرمول زیر نیازمند تعدیل خواهدبود::
New Base = Old Base * (Old Cap + 1000 * Right Cap)/ Old Cap

Old Base= پایه شاخص روز قبل
Old Cap= ارزش بازار روز قبل
Right Cap= سرمایه حق تقدم
بعد از باز شدن نماد اگر سهام با قیمت تعادلی زیر باز شود، شاخص تغییر نخواهد یافت و اگر سهم با قیمت بالاتر از قیمت تعادلی باز شود افزایش شاخص خواهیم داشت:
Adjusted Price = (Close Price + 1000* a) / (1+a)
Adjusted Price= قیمت تعادلی پس از افزایش سرمایه
Close Price= قیمت پایانی روز معاملاتی قبل
a= ضریب افزایش سرمایه
شایان ذکر است که هنگام کاهش سرمایه (درصورتی که همراه با آورده نقدی نباشد) نیز همانند سهام جایزه عمل شده و در هنگام محاسبه قیمت تعادلی ضریب افزایش سرمایه منفی است.

3- هنگام افزایش سرمایه همزمان به صورت حق تقدم خرید سهام و سهام جایزه:
در مواقع افزایش سرمایه با توجه به آورده نقدی یا مبلغ صرف سهام نیاز به تعدیل پایه شاخص خواهیم داشت. جهت تعدیل پایه داریم :
New Base = Old Base * (Old Cap + 1000 * Right Cap)/ Old Cap

Old Base= پایه شاخص روز قبل
Old Cap= ارزش بازار روز قبل
Right Cap= سرمایه حق تقدم
بعد از باز شدن نماد اگر سهام با قیمت تعادلی زیر باز شود شاخص تغییر نخواهد یافت و اگر سهم با قیمت بالاتر از قیمت تعادلی باز شود، افزایش شاخص خواهیم داشت:
Adjusted Price = (Close Price + 1000* a) / (1 + a + b)
Adjusted Price= قیمت تعادلی پس از افزایش سرمایه
Close Price= قیمت پایانی روز معاملاتی قبل
a= ضریب افزایش سرمایه حق تقدم
b= ضریب افزایش سرمایه جایزه
شایان ذکر است که کاهش سرمایه (درصورتی که همراه با آورده نقدی نباشد) نیز همانند جایزه عمل شده و در هنگام محاسبه قیمت تعادلی ضریب افزایش سرمایه منفی و جهت تعدیل پایه نیز سرمایه منفی در فرمول لحاظ می شود.
4- هنگام افزودن یک شرکت جدید به شاخص
در هنگام اضافه کردن یک شاخص جدید باید پایه شاخص به نحو زیر تعدیل شود تا تغییری در عدد شاخص نداشته باشیم. بدیهی است که این تعدیل بعد از اولین معامله روی این نماد خواهد بود:
New Base = Old base * (old cap + capital * price) / old cap
New base= پایه جدید شاخص
Old Base= پایه شاخص روز قبل
Capital= سرمایه شرکت وارد شده به شاخص
Price= قیمت معامله شده شرکت وارد شده به شاخص
Old Cap= ارزش بازار در پایان روز معاملاتی قبل ?(Pn * Qn )
5- شاخص بازده نقدی و قیمت
هدف از محاسبه این شاخص تاثیر اعلام سود نقدی بر پایه شاخص است و در حالت اعلام سود با توجه به کاهش احتمالی قیمت سهم، پایه شاخص به نحوی اصلاح خواهد شد که سبب کاهش شاخص نشود.
بدین منظور داریم:
Index Tedpix = ?PnQn *100/ base
Index Tedpix= شاخص بازده نقدی و قیمت
?PnQn= ارزش بازار
Base= پایه
در مواقع اعلام سود نقدی یا افزایش سرمایه جهت تعدیل پایه خواهیم داشت:
Base Tedpix = [Base Tepix * ?(PnQn – DnQn)/ ?PnQn] +
[?(Base Tepix) * Base Tedpix (t-1)/Base Tepix(t-1) ]
Base Tedpix= پایه شاخص بازده نقدی و قیمت
Base Tepix= پایه شاخص کل
PnQn= ارزش بازار (به ازای هر سهم برابر است با قیمت * سرمایه )
DnQn= سود نقدی * سرمایه (به ازای شرکتهایی که سود اعلام کرده اند)
Base Tepix(t-1)= پایه شاخص بازده نقدی و قیمت روز قبل
Base Tepix(t-1)= پایه شاخص کل روز قبل
6- شاخص بازده نقدی
Index Tedix = 1653 * Base Tepix / Base Tedpix
Index Tedix= شاخص بازده نقدی
Base Tepix= پایه شاخص کل
Base Tedpix= پایه شاخص بازده نقدی و قیمت

منابع : www.tse.ir
www.sena.ir
www.irandoc.ir