عنوان:
آشنایی با بورس اوراق بهادار
بورس اوراق بهادار به معنی یک بازار متشکل و رسمی سرمایه است که در آن خرید و فروش سهام شرکت ها یا اوراق قرضه دولتی یا موسسات معتبر خصوصی، تحت ضوابط و قوانین و مقررات خاصی انجام می شود. مشخصه مهم بورس اوراق بهادار, حمایت قانون از صاحبان پس اندازها و سرمایه های راکد و الزامات قانونی برای متقاضیان سرمایه است.
مقدمه:
بورس اوراق بهادار، از سویی مرکز جمع آوری پس اندازها و از سوی دیگر، مرجع رسمی و مطمئنی است که دارندگان پس اندازهای راکد، می توانند محل نسبتاً مناسب و ایمن سرمایه گذاری را جستجو کرده و وجوه مازاد خود را برای سرمایه گذاری در شرکت ها به کار انداخته و یا با خرید اوراق قرضه دولت ها و شرکت های معتبر، از سود معین و تضمین شده ای برخوردار شوند.
معرفی بورس:
بورس کالا بازار متشکل و سازمان یافته ای است که تعداد زیادی از عرضه کنندگان، کالا یا متاع خود را عرضه و کالای مربوطه پس از بررسی های کارشناسی و قیمت گذاری توسط کارگزاران آن بازار، برای خریداران ابتیاع می شود. مانند بورس طلا، بورس فولاد، بورس گندم و غیره. بورس کالا در سطح بین المللی بیشتر در مورد کالاهای استراتژیک تشکیل می شود.
بورس کالا :
در بازرگانی داخلی ایران اصطلاح بورس کالا به بازارهای اختصاصی کالاهای سرمایه ای، واسطه ای یا مصرفی اطلاق می شود که از نظر جغرافیایی در یک محدوده معین واقع شده و تعداد زیادی از عناصر عمده فروشی یا خرده فروشی آن کالای خاص را در بر داشته باشد. مانند بورس فرش در بازار تهران، بورس آهن، بورس کفش، بورس ابزار و یراق و غیره.
مزایای بورس اوراق بهادار از سه دیدگاه اقتصاد کلان، سرمایه گذاران و شرکتهای سرمایه پذیر
1- جمع آوری سرمایه های جزئی و پراکنده و انباشت آن برای تجهیز منابع مالی شرکتها
2- بکارگیری پس اندازهای راکد در امر تولید و تامین مالی دولت و موسسات
3- کنترل حجم پول، نقدینگی و تورم از طریق انتشار سهام و اوراق قرضه (مشارکت)
الف- مزایای بورس اوراق بهادار از دیدگاه اقتصاد کلان
4- بورس به مثابه بازار رقابت کامل (تعداد زیاد خریدار و فروشنده، آزادی ورود و خروج از بازار، شفافیت اطلاعات و تخصی مطلوب منابع)
5- رشد تولید ناخالص ملی، افزایش اشتغال و کمک به حفظ تعادل اقتصادی کشور
6- فراهم نمودن توزیع عادلانه ثروت از طریق گسترش مالکیت عمومی و ایجاد احساس مشارکت عمومی
7- افزایش درجه نقدشوندگی ثروت افراد
1- سهولت در تامین مالی از طریق انتشار سهام و سایر اوراق بهادار
2- افزایش اعتبار داخلی و خارجی و تامین مالی با به وثیقه گذاردن سهام شرکت در بازارهای مالی داخلی و خارجی
3- تعیین ارزش بازار بر اساس قانون عرضه و تقاضا تا زمانی که نام شرکت در تابلو بورس درج باشد.
4- سهولت در تغییر ترکیب سهامداری و انتقال مالکیت
5- بوجود آمدن دیدگاهی مطلوب در سرمایه گذاران با کاهش ریسک واحد اقتصادی و امکان تامین مالی با هزینه کمتر
ب- مزایای بورس اوراق بهادار از دیدگاه واحدهای اقتصادی (شرکت های سرمایه پذیر)
6- برخورداری از مزایای خاص و اعتباری مانند افزایش سقف تسهیلات بانکی و انتشار اوراق مشارکت
7- انتشار اوراق مشارکت بدون اخذ مجوز از بانک مرکزی و فقط با مجوز سازمان بورس اوراق بهادار
8- برخورداری از معافیتهای مالیاتی
9- تبیین چشم انداز فعالیت شرکت در آینده و ارزیابی عملکرد شرکت
10- ارتقای سطح اعتماد عمومی و استفاده از مشارکت عمومی در توسعه شرکت
1- خرید سهام و اوراق بهادار برای کسب بازده مناسب و پوشش در مقابل تورم
2- اطمینان از گزینه سرمایه گذاری به دلیل شفافیت اطلاعات
3- قابلیت نقدشوندگی اوراق بهادار و سهولت نقل و انتقال سهام و استفاده از معافیتهای مالیاتی
4- مشارکت در فرآیند تصمیم گیری برای اداره شرکتها
5- ایجاد یک بازار دائمی و مستمر که امکان سرمایه گذاری بلندمدت و کوتاه مدت را فراهم می نماید.
ج- مزایای خرید بورس اوراق بهادار از دیدگاه سرمایه گذاران
6- وجود طیف های متنوع از اوراق بهادار از نظر درجه بازدهی و خطرپذیری برای سرمایه گذار
7- برقراری سیستمها و روشهایی که از طریق آن، خرید و فروش اوراق بهادار منظم و رسمی گردد.
8- حمایت از سرمایه گذاران کوچک و احساس مشارکت در امور تولیدی و تجاری
9- نظارت مضاعف بر فعالیت شرکتها در چارچوب استانداردها و آئین نامه های بازار سرمایه
بررسی تجربه بورس اوراق بهادار در کشورهای مختلف نشان می دهد که شناسایی شرکت های ممتاز یا دارای موقعیت برتر اغلب بر پایه معیارهای قدرت نقدشوندگی سهام، میزان تاثیرگذاری شرکت بر بازار و برتری نسبت های مالی انجام می شود. شناسایی شرکت های برتر در بورس اوراق بهادار تهران بر پایه ترکیبی از قدرت نقدشوندگی سهام و میزان تاثیرگذاری شرکت ها بر بازار، و در چارچوب معیارهای سه گانه زیر انجام شده است:
پنجاه شرکت فعال تر
1- تعداد سهام داد و ستد شده
2- ارزش سهام داد و ستد شده
الف) میزان داد و ستد سهام در تالار معاملات شامل:
1- تعداد روزهای داد و ستد شده
2- دفعات داد و ستد شده
ب) تناوب داد و ستد سهام در تالار معاملات شامل:
1- میانگین تعداد سهام منتشر شده
2- میانگین ارزش جاری سهام شرکت در دوره بررسی
ج) معیار تاثیرگذاری شرکت بر بازار شامل:
نسبت P/E یکی از ابزارهای رایج و متداول جهت تحلیل وضعیت شرکت ها، صنعت و بازار است. این نسبت که از آن به عنوان ضریب سودآوری نیز نام برده می شود، حاصل تقسیم قیمت سهم بر درآمد هر سهم آن شرکت است و در واقع رابطه بین قیمت سهم شرکت با سود آن را نشان می دهد.
نسبت P/E:
همان طور که قبلا مشاهده شده درآمد هر سهم، معیاری است که می توان با آن یک شرکت را در طی چند سال متوالی با لحاظ افزایش سرمایه های شرکت مقایسه نمود ولی این متغیر، معیار مناسبی برای مقایسه بین چند شرکت نبود. این نقیصه در معیار P/E رفع می شود و با این معیار می توان شرکت های یک صنعت را مورد مقایسه قرار داد یا هر شرکت را با متوسط P/E صنعت مرتبط تطبیق کرد.
نسبت P/E بیانگر تعداد دفعاتی است که طول می کشد تا قیمت یک سهم از طریق سود آن بازیافت شود. البته تحلیل P/E بر اساس دوره بازگشت سرمایه باید توام با احتیاط باشد. به دلیل این که شرکت ها در هر سال سود یکسانی ندارند و درآمد هر سهم آن ها توام با نوسان است. بنابراین در صورتی که P/E شرکتی برابر با 10 باشد لزوماً به این معنی نیست که 10 سال طول می کشد تا سرمایه برگشت کند. اگر شرکت در سال های بعد سود بیشتری کسب کند، دوره بازگشت سرمایه کاهش می یابد.
پس از اینکه سرمایه گذار، تصمیم خود را نسبت به سرمایه گذاری در خرید یک ورقه بهادار خاص، یا مجموعه ای از اوراق بهادار، اتخاذ کرد، برای اجرای منظور خود بایستی به یکی از کارگزاران مراجعه کرده، دستور خرید یا فروش خود را به آنها ارئه دهد.
فرایند سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار
کارگزاران اشخاص حقیقی یا حقوقی هستند که نقش واسطه بین خریدار و فروشنده را در بازار بورس بازی می کنند. آنها در این نقش، وظیفه یافتن خریدار برای فروشنده و فروشنده برای خریدار را بر عهده دارند. به عبارتی آنها عامل تطابق عرضه و تقاضا هستند. کارگزاران طی تشریفات و آزمون های متعدد و خاصی انتخاب می شوند و بنابر این در کار خود صلاحیت، مهارت و دانش لازم را دارا می باشند. کارگزاران وظایف متنوعی دارند که موارد زیر از اهم آنها می باشد:
کارگزاران:
1- انجام معامله: اجرای سفارش خرید بشرای خریداران و سفارش فروش برای فروشندگان
2- اداره حساب سرمایه گذاری اشخاص: شرکتهای کارگزاری در برخی موارد نقش مدیریت حساب سرمایه گذاری اشخاص را ایفا می کنند.
3- مشاوره و راهنمایی: کارگزاران با دسترسی نسبتاً وسیع و سریع تر به اطلاعات و با داشتن کارشناسان متخصص معمولاً خدمات اطلاعاتی قابل توجهی به مشتریان ارائه می دهند.
4- معرفی شرکت ها برای پذیرش در بورس
1- قابلیت انجام سریع سفارش مشتری.
2- داشتن اطلاعات مربوط و کافی.
3- داشتن سیستم های داخلی مناسب
معیارهای انتخاب کارگزار:
بعد از انتخاب کارگزار مناسب، نوبت به ارائه سفارش خرید یا فروش می رسد. سفارشات مشتریان از طریق فرمهایی که توسط سازمان بورس در اختیار کارگزاران قرار می گیرد ارائه می شود. در صورتی که سفارش مزبور خرید باشد همزمان با ارائه سفارش، مشتری باید وجهی معمولاً به اندازه خرید مورد نظر خود به حساب شرکت کارگزاری پرداخت نماید. در حالت سفارش فروش، مشتری باید علاوه بر فرم سفارش فروش، فرم دیگری که وکالتنامه فروش نامیده می شود را نیز تکمیل کند.
فرآیند دریافت و اجرای سفارش
سفارشات خرید و فروش فرمهای نمونه ای هستند که رابطه حقوقی و قراردادی بین مشتریان و کارگزار، در امر خرید یا فروش را تعیین و تعریف می کنند و به همین دلیل تکمیل صحیح و دقیق آنها (چه خرید یا فروش) از اهمیت خاصی برخوردار است. این فرمها معمولاً از دو قسمت تشکیل می شوند. یک قسمت چاپی، که معمولاً در تمام فرمها یکسان و مشابه است و یک قسمت جاهای خالی که مشتری اطلاعات مورد نظر خود در قرارداد معامله را در آنها درج می کند. نمونه ای از سفارشات خرید و فروش به شما ارائه شده است.
سفارشهای خرید و فروش:
1- سفارش به قیمت بازار
2- سفارش با قیمت معین
3- سفارش محدود
بعد از این که مشتری سفارش مورد نظر خود را به کارگزار تسلیم کرد نوبت به تعیین کد معاملاتی مشتری می رسد. کد معاملاتی، نمادی است که به صورت اختصاصی برای تمام مشتریانی که در بورس اوراق بهادار معامله می کنند به منظور شناسایی وی در سیستم معاملاتی، سهولت انجام معاملات از نظر دادن اطلاعات متعدد مربوط به خریداران یا فروشندگان، نگهداری اطلاعات مشتریان، گزارشگری های دوره ای و صحت معاملات انجام شده توسط کارگزاران (زیرا معاملاتی که در بورس صورت می گیرد به نام شخص خریدار یا فروشنده انجام می شود) تعیین می شود.
تعیین کد معاملاتی برای مشتریان
کد معاملاتی معمولاً علامتی است مرکب از سه حرف و 5 عدد (مجموعاً 8 حرف) که حروف آن، سه حرف اول تشکیل دهنده نام فامیل شخص و اعداد آن طبقه بندی وی در بانک اطلاعاتی سیستم کامپیوتری است. برای مثال برای رضا محمدی ممکن است در سیستم کامپیوتری کد زیر مورد استفاده قرار گیرد. محمـ1251. که محمـ برگرفته از سه حرف اول نام فاصل فرد و شماره 1251. جایگاه آن در بانک اطلاعاتی مربوط می باشد.
برای کسانی که اولین بار است اقدام به خرید می کنند، به درخواست کارگزار توسط واحد صدور کد بورس، کد معاملاتی ایجاد می شود و سپس تمام خرید یا فروش های فرد با همان کد انجام می شود.
پس از اینکه کد معاملاتی مشتری به وسیله کارگزار تعیین یا توسط بورس صادر شد کارگزار یا نماینده وی، سفارش مشتری را وارد بازار می کند.
شبکه ارتباطات رایانه ای تشکیل دهنده بازار، توسط برنامه ای که به آن سیستم اجرای اتوماتیک سفارشات می گویند و نسبت به قواعد بازار و آیین نامه معاملات، در حدی که به آن برنامه داده شده، تسلط دارد، معاملات را انجام می دهد.
اجرای سفارش مشتریان
روشی که سیستم از آن پیروی می کند دقیقاً مشابه سیستم معاملات تالار و مبتنی بر نوعی حراج دوگانه است.
در این سیستم، معامله وقتی انجام خواهد شد که قیمت فروش و قیمت خرید دقیقاً مساوی یکدیگر گردند. بر اساس قواعد حراج، این سیستم به طور معمولی معاملات خرید را به حداقل قیمت و معاملات فروش را به حداکثر قیمت به انجام می رساند.
سفارشات خرید و فروش که توسط کارگزاران برای معامله وارد سیستم می شود هر یک وارد لیست مجزا می گردد. این سفارشات اول بر اساس قیمت خرید و فروش و دوم بر مبنای زمان ورود، در صف خریداران یا فروشندگان قرار می گیرند. در حالت خرید، اگر خریداری به قیمت بالاتر از دیگران بخرد، در صف خریداران جلوتر از همه قرار خواهد گرفت (به ترتیب نزولی) و در حالت فروش اگر فروشنده ای ارزانتر از دیگران بفروشد نفر اول فروشندگان خواهد شد (به ترتیب صعودی).
کارگزاران از ساعت 8:30 تا 18 می توانند دستورات خرید و فروش خود را در سیستم وارد کنند یا حذف نمایند و یا تغییر دهند. هر دستور خرید یا فروش یک مشخصه زمانی دارد اگر کارگزار این مشخصا را روز وارد کند دستور فقط برای همان روز اعتبار خواهد داشت و در صورتی که به صورت باز وارد شده باشد تا زمانی که کارگزار آن را حذف نکند معتبر خواهد بود.
سفارشات خرید سفارشات فروش
تعداد قیمت تعداد قیمت
200 8000 100 8000
250 7700 150 8200
120 7700 100 8250
1000 7000 150 8300
مثال: در لیست خریداران و فروشندگان سهم خاصی، در حال حاضر مقادیر تعداد و قیمت زیر وجود دارد:
سفارشات خرید سفارشات فروش
تعداد قیمت تعداد قیمت
100 8000 150 8200
250 7700 100 8250
120 7700 150 8300
1000 7000
در این حالت معامله انجام می شود و در صفحه معاملات معامله ای با 100 سهم و به قیمت هر سهم 8000 ریال ثبت می شود و ترتیب صف به شکل زیر خواهد بود.
اعلامیه های خرید و فروش، اسنادی هستند که اطلاعات مربوط به وضعیت معامله سهام یک مشتری را نشان می دهند. این اعلامیه ها در حال حاضر برای هر معامله در 2 نسخه تهیه می شوند. یک نسخه برای خریدار سهام و یک نسخه برای فروشنده سهام می باشد.
نمونه ای از این اعلامیه های خرید و فروش به پیوست ارائه شده است:
– کد شرکت
– تاریخ انجام معامله
– مشخصات شناسنامه ای مشتری
صدور اعلامیه خرید و فروش و گواهینامه موقت سهام
هزینه ای که مشتریان برای انجام معامله محتمل می شوند برای سفارشات خرید و فروش تا حدودی متفاوت است. در حال حاضر برای سفارشات خرید، مبلغی که خریدار می پردازد عبارتست از 4/0% ارزش خرید بایت کارمزد کارگزار (مشروط بر اینکه این مبلغ از 5000 ریال کمتر و از 30000000 ریال بیشتر نشود) و مبلغ 25/0% ارزش خرید بابت کارمزد گسترش بورس. بدیهی است در صورتی که کارمزد معامله ای بیش از 30 میلیون ریال باشد، کارمزد محاسباتی 30 میلیون ریال خواهد بود.
هزینه انجام معاملات:
برای سفارشات فروش، علاوه بر دو مورد کارمزد کارگزار و کارمزد گسترش بورس، 5/0% مالیات فروش نیز وجود دارد.
روزکاری پس از روز انجام معامله صادر می گردد و تا قبل از صدور آن شخص نمی تواند سهم خود را به فروش برساند.
آخرین مرحله از فرآیند معامله توسط مشتری، تسویه حساب نامبرده می باشد. تسویه حساب بر حسب اینکه مشتری خریدار باشد یا فروشنده، از نظر دوره زمانی تا حدودی متفاوت است. در حالتی که مشتری خریدار باشد، تسویه حساب پس از صدور اعلامیه خرید توسط بورس و روشن شدن وضع حساب مشتری در کارگزاری ممکن خواهد بود. اما در صورتی که مشتری فروشنده باشد، تسویه حساب چهار روز کاری بعد صورت می پذیرد. برای مثال اگر سهم در روز شنبه به فروش برسد روز چهارشنبه کارگزار وجه مشتری را به حساب وی واریز می کند.
تسویه حساب با مشتریان:
نمودار گردش خرید و فروش سهام در بورس اوراق بهادار
با تشکر از توجه شما