آشنایی با بورس اوراق بهادار تهران
بازار سهام- همشهری آنلاین:
بورس اوراق بهادار تهران در بهمن ماه سال 1346 بر پایه قانون مصوب اردیبهشت ماه 1345 تاسیس شد. دوران فعالیت بورس اوراق بهادار را می توان به چهار دوره تقسیم کرد:
دوره نخست (1357- 1346)
بورس اوراق بهادار از پانزدهم بهمن سال 1346 فعالیت خود را با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی آغاز کرد. در پی آن شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد به بورس تهران راه یافتند. در این دوره گسترش فعالیت بورس اوراق بهادار بیشتر مرهون قوانین و مقررات دولتی بود که از جمله می توان موارد زیر را برشمرد:
1. تصویب قانون گسترش مالکیت سهام واحدهای تولیدی در اردیبهشت 1354 که به موجب آن موسسات خصوصی و دولتی موظف شدند به ترتیب 49% و 94% سهام خود را به شهروندان عرضه نمایند.
2. تصویب قانون معافیت های مالیاتی برای شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار در سال 1354.
طی 11 سال فعالیت بورس تا پیش از انقلاب اسلامی در ایران، تعداد شرکت ها و بانک ها و شرکت های بیمه پذیرفته شده از 6 بنگاه اقتصادی با 6/2 میلیارد ریال سرمایه در سال 1346 به 105 بنگاه با بیش از 230 میلیارد ریال در سال 1357 افزایش یافت. همچنین ارزش مبادلات در بورس از 15 میلیون ریال در سال 1346 به بیش از 34 میلیارد ریال طی سال1357 افزایش یافت.
دوره دوم (1367- 1358)
در سال های پس از انقلاب اسلامی و تا پیش از نخستین برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی، دگرگونی های چشمگیری در اقتصاد ملی پدید آمد که بورس اوراق بهادار تهران را نیز در برگرفت. نخستین رویداد، تصویب لایحه قانون اداره امور بانک ها در تاریخ 17/3/1358 توسط شورای انقلاب بود که به موجب آن بانک های تجاری و تخصصی کشور در چارچوب 9 بانک شامل 6 بانک تجاری و3 بانک تخصصی ادغام و ملی شدند. چندی بعد و در پی آن شرکت های بیمه نیز در یکدیگر ادغام شده و به مالکیت دولتی درآمدند و همچنین تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران در تیرماه سال 1358 باعث شد تعداد زیادی از بنگاه های اقتصادی پذیرفته شده در بورس از آن خارج شوند، به گونه ای که تعداد آنها از 105 شرکت در سال 1357 به 56 شرکت در پایان سال 1367 کاهش یافت.
حجم معاملات سهام در این دوره از 2/34 میلیارد ریال در سال 1357 به 9/9 میلیارد ریال در سال 1367 کاهش یافت و میانگین نسبت حجم معاملات سهام به GDP به کمترین میزان در دوران فعالیت بورس رسید که از مهمترین دلایل آن شرایط جنگی و روشن نبودن خطوط کلی اقتصاد کشور بود. بدین ترتیب در طی این سال ها، بورس اوراق بهادار تهران دوران فترت خود را آغاز کرد که تا پایان سال 1367 ادامه یافت.
دوره سوم (1383- 1368)
با پایان یافتن جنگ، در چارچوب برنامه پنج ساله اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران تجدید فعالیت بورس اوراق بهادار تهران به عنوان زمینه ای برای اجرای سیاست های خصوصی سازی مورد توجه قرار گرفت.
بر این اساس، سیاست گذاران در نظر دارند بورس اوراق بهادار با انتقال پاره ای از وظایف تصدی های دولتی به بخش خصوصی، جذب نقدینگی و گردآوری منابع پس اندازی پراکنده و هدایت آن به سوی مصارف سرمایه گذاری، در تجهیز منابع توسعه اقتصادی و انگیزش موثر بخش خصوصی برای مشارکت فعالانه در فعالیت های اقتصادی، نقش مهم و اساسی داشته باشد. در هر حال، گرایش سیاست گذاری های کلان اقتصادی به استفاده از ساز و کار بورس، افزایش چشمگیر شمار شرکت های پذیرفته شده و افزایش حجم فعالیت بورس تهران را در بر داشت، به گونه ای که حجم معاملات از 9/9 میلیارد ریال سال 1367 به 104.202 میلیارد ریال در پایان سال 1383 رسید و تعداد بنگاه های اقتصادی پذیرفته شده در بورس تهران از 56 شرکت به 422 شرکت افزایش یافت.
در این دوره دولت مجموعه ای از قوانین و مقررات در راستای گسترش بازار بورس اوراق بهادار وضع نمود که تاثیر بسزایی در افزایش حجم معاملات داشت، از جمله:
1. تبصره 35 قانون بودجه سال 1378 کل کشور که در آن به وظیفه دولت نسبت به تعیین تکلیف همه شرکت های بخش دولتی از راه ادغام، واگذاری و فروش سهام به بخش های خصوصی و تعاونی اشاره شد.
2. ماده 94 قانون برنامه سوم توسعه (1383- 1379) که بر اساس آن شورای بورس موظف شد تا کارهای لازم را برای ایجاد شبکه رایانه ای بازار سرمایه ایران به منظور انجام گرفتن دادوستد الکترونیک اوراق بهادار در سطوح ملی و پوشش دادن خدمات اطلاع رسانی در سطح ملی و بین المللی انجام دهد. همچنین بر اساس ماده 95 برنامه سوم توسعه، شورای بورس مجاز شد تا دست به راه اندازی بورس های منطقه ای در سطح کشور بزند و راهکارهای لازم را برای قابل معامله شدن دیگر ابزارهای مالی در بورس اوراق بهادار فراهم نماید.
از سال 1369 محاسبه شاخص بهای سهام در بورس اوراق بهادار تهران آغاز شد که مقدار آن از 472 واحد در سال 1370 به 12.113 واحد در سال 1383 رسید.
دوره چهارم (از سال 1384 تاکنون)
در سال 1384، نماگرهای مختلف فعالیت بورس اوراق بهادار در ادامه روند حرکتی نیمه دوم سال 1383، همچنان تحت تاثیر رویدادهای مختلف داخلی و خارجی و افزایش بی رویه شاخص ها در سال های قبل، از روندی کاهشی برخوردار بودند و این روند، به جز دوره کوتاهی در آذرماه تا پایان سال قابل ملاحظه بود. به هرحال از آذرماه سال 1384، سیاست ها و تلاش دولت و سازمان بورس باعث کند شدن سرعت روند کاهشی معیارهای فعالیت بورس شد. درحالی که شاخص کل در پایان سال 1384 به 9.459 واحد رسیده بود، طی سال 1385 از مرز 10.000 واحد عبور کرد و در نهایت در پایان سال مذکور 9.821 واحد را تجربه کرد. همچنین کاهش چشمگیر معاملات سهام در سال 1384، با توجه به اقدامات موثر فوق الذکر در سال 1385 به تعادل نسبی رسید، به نحوی که ارزش معاملات سهام و حق تقدم در سال 1384 در حدود 56.529 میلیارد ریال و در سال 1385 معادل 55.645 میلیارد ریال ارزیابی شد.
تعداد شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار از 422 شرکت در پایان سال 1383 به 435 شرکت در پایان سال 1385 افزایش یافت. از جمله رویدادهای اساسی این دوره عبارتند از:
– تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (1/9/1384)
– تشکیل شورای عالی بورس و اوراق بهادار
– تشکیل سازمان بورس و اوراق بهادار
– تشکیل بورس اوراق بهادار تهران (شرکت سهامی عام)
– تشکیل شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه
مفاهیم: شاخص واسطه گری های مالی
مفاهیم- همشهری آنلاین:
برخی اصطلاحات، کلیدی برای ورود به دنیای پیچیده بورس و بازار سرمایه هستند که در دست داشتن این کلیدها به درک بیشتر مفاهیم این بازار کمک می کند. با یکی از این کلیدها آشنا شوید:
شاخص واسطه گری های مالی:
این شاخص عملکرد شرکت های واسطه گری مالی شامل هلدینگ ها، سرمایه گذاری ها و لیزینگ ها را نشان می دهد.
مفاهیم: توقف و بازگشایی نماد
مفاهیم- همشهری آنلابن:
معاملات شرکت های بورسی در شرایط خاصی متوقف می شود. در این صورت به اصطلاح نماد شرکت بسته می شود و سهامداران نمی توانند به داد و ستد سهام این شرکت بپردازند.
پس از خروج از وضعیت خاص و بازگشایی نماد شرکت داد و ستد سهام شرکت از سر گرفته می شود
توقف نماد
در موارد زیر منحصراً بورس پس از دریافت نامه یا پیام الکترونیکی اداره ناشران بورسی سازمان، نسبت به توقف نماد اقدام می کند:
الف: قبل از برگزاری کلیه مجامع عمومی صاحبان سهام شرکت ها و قبل از برگزاری جلسه هیئت مدیره ای که طی آن قرار است در خصوص اختیارات تفویض شده توسط مجمع عمومی فوق العاده برای افزایش سرمایه تصمیم گیری شود.
تمام توقف های موضوع این بند 2 روز قبل از برگزاری مجمع صورت می پذیرد، بجز برگزاری جلسات مجمع عادی بطور فوق العاده ای که تاثیر مستقیم مالی بر شرکت ندارد، از قبیل انتخاب مدیران، بازرس، حسابرس که نماد شرکت باید از یک روز قبل باید متوقف شود.
ب: سه روز قبل از سررسید پرداخت سود علی الحساب و سررسیدهای اوراق مشارکت بورس
در موارد فوق پس از دریافت نامه یا پیام اداره ناشران بورسی، سازمان قبل از توقف نماد، زمان و دلیل توقف نماد را از طریق پیام الکترونیکی سامانه معاملات و سایت اینترنتی به اطلاع فعالان بازار می رساند.
بلافاصله پس از دریافت نامه یا پیام الکترونیکی اداره نظارت بر ناشران بورسی سازمان در خصوص اطلاع از رویدادهای با اهمیت در شرکت، در صورتی که معاملات مظنون به استفاده از اطلاعات نهانی یا دستکاری قیمت یا وجود اخبار بااهمیت در بازار سهم باشد، مدیرعامل بورس و یا سازمان می توانند دستور توقف نماد را صادر کند .
در این حالت سازمان بورس بلافاصله پس از دریافت دستور نسبت به توقف نماد اقدام و موارد را تا رفع توقف نماد پیگیری می کند.
در موارد زیر بورس راساً نسبت به توقف نماد اقدام می کند:
1- تغییر در طبقه بندی تابلو یا صنعت
2- توقف نماد حق تقدم پس از اتمام مهلت قانونی پذیره نویسی
3- وجود اشکالات فنی
4- توقف نماد حق تقدم پس از فروش تمام حق تقدم های استفاده نشده و پاره سهام ناشی از افزایش سرمایه
همچنین سازمان بورس جهت پیگیری موارد مشکوک در بازار می تواند نماد یک شرکت را حداکثر به مدت 30 دقیقه متوقف کند و موضوع را از مراجع ذی ربط استعلام کند. بدیهی است ادامه توقف نماد منوط به نظر مدیرعامل بورس خواهد بود.
بازگشایی نمادها
در صورتی که نمادها با نامه یا پیام الکترونیکی اداره نظارت بر ناشران بورسی سازمان متوقف شود، بازگشایی نماد پس از انتشار اطلاعات جدید توسط اداره ناشران بورسی سازمان و ارسال نامه یا پیام الکترونیکی به بورس صورت خواهد پذیرفت. این گشایش حداکثر یک روز پس از دریافت پیام یا نامه اداره مذکور انجام خواهد شد.
1- بازگشایی نمادهایی که به علت مظنون بودن به استفاده از اطلاعات نهانی، دستکاری بازار یا وجود اخبار بااهمیت در بازار متوقف شده است، با دستور مقام متوقف کننده حداکثر ظرف 3 روز کاری پس از زمان توقف بازگشایی خواهد شد.
2- بازگشایی نمادهایی که جهت تغییر طبقه بندی متوقف شده اند حداکثر 2 روز پس از توقف نماد صورت می گیرد.
بازگشایی کلیه نمادها با پیغام بورس بر روی سامانه معاملاتی و سایت اینترنتی بورس حداقل 15 دقیقه قبل از بازگشایی صورت می پذیرد.
مفاهیم: شاخص کل قیمت سهام
مفاهیم- همشهری آنلاین:
برخی اصطلاحات، کلیدی برای ورود به دنیای پیچیده بورس و بازار سرمایه هستند که در دست داشتن این کلیدها به درک بیشتر مفاهیم این بازار کمک می کند. با یکی از این کلیدها آشنا شوید:
شاخص کل قیمت سهام:
این شاخص بیانگر روند عمومی قیمت سهام همه شرکت های پذیرفته در بورس اوراق بهادار است.
طبق فرمول طراحی شده تغییر قیمت شرکت های بزرگتر که در عین حال سرمایه بیشتری نیز دارند بر نوسان شاخص تاثیر بیشتری می گذارد.
مفاهیم: امیدنامه شرکت های بورسی
مفاهیم- همشهری آنلاین:
شرکت هایی که قصد دارند وارد بورس اوراق بهادار شوند ابتدا باید به تهیه امیدنامه پذیرش و درج اقدام کنند.
در امیدنامه این شرکت ها باید ابتدا چکیده ای از نوع فعالیت شرکت، محل شرکت، تاریخ و شماره ثبت شرکت بیان شود. بعد از چکیده فهرست مطالبی که قرار است بیان شود به ترتیب زیر مطرح می شود:
مقدمه
معرفی شرکت
تاریخچه ای از شرکت
موضوع فعالیت شرکت
سهامداران
مدیران
ساختار نیروی انسانی
مرکزاصلی و شعب شرکت به طور کامل همراه با جداول مربوطه تشریح شود.
در مورد نحوه فعالیت شرکت مواردی از قبیل: محل فعالیت اصلی شرکت، دارایی های ثابت، محصولات، ظرفیت تولید(اسمی،حقیقی)، مواد اولیه ومنابع تامین مالی آن، بازار محصولات و رقبا و برنامه های آتی شرکت (مربوط به طرح های توسعه شرکت) ذکرشود.
همچنین اگر شرکت تولیدی باشداطلاعاتی در مورد تولید و فروش که شامل: تولید واقعی، ترکیب بهای تمام شده،تغییرات نرخ مواد اولیه، فروش، نحوه قیمت گذاری و فروش محصولات. به طور مثال در مورد شرکت فولاد مبارکه اصفهان فروش به صورت اعتبار اسنادی داخلی(ریال) و یافروش درصدی از محصولات از طریق بورس یا در صدی در شرکت در اتاق پایاپای صورت گرفته، عنوان می شود. او قراردادهای مهم.
پذیرش در بورس:
شامل فرآیند پذیرش، اقدامات انجام شده شرایط بورس، احراز شرایط بورس است.
شرایط احراز بورس شامل موارد زیر است:
1- اساسنامه شرکت باید مطابق اساسنامه نمونه شرکت های پذیرفته شده در بورس باشد.
2- شخصیت حقوقی شرکت سهامی عام باشد(در مورد شرکت فولاد مبارکه اصفهان تغییر از سهامی خاص به عام ذکر شده).
3- مبلغ اسمی هر سهم شرکت 1000 ریال باشد(در مورد شرکت فولاد مبارکه اصفهان از 10000 ریال به 1000 ریال کاهش داشته)
4- سهامدار عمده شرکت موظف است نسبت به عرضه سهام در چارچوب سیاست های کلی اصل 44 قانون اساسی اقدام کند. ( در مورد شرکت فولاد مبارکه اصفهان، سهامدار عمده شرکت سازمان توسعه و نوسازی معدنی ایران است.
5- سهامدار عمده شرکت موظف است در عرضه اولیه سهام، حداقل20%سهام خود را با نظر بورس به صورت تدریجی عرضه کند.
همه شرکت ها در زمان درج باید موارد زیر را جمع آوری کنند:
– دعاوی حقوقی له یا علیه شرکت.
– نکات مهم گزارس حسابرس و بازرس قانونی شرکت.
– رویدادهای مهم بعد از تاریخ ترازنامه.
در مورد عرضه سهام شرکت در بورس باید موارد زیر رعایت شود:
– کارگزار معرف: مثلا شرکت کارگزاری بانک صنعت و معدن، کارگزار معرف شرکت فولاد مبارکه اصفهان جهت پذیرش در بورس اوراق بهادار است.
– تعهدات سهامدار عمده: مثلا عرضه اولیه حداقل 5% از سهام شرکت در بورس جهت عرضه به عموم وکشف قیمت، با نظر ریاست سازمان بورس و با توجه به شرایط بازار.
و در آخر سایر اطلاعات از قبیل: آدرس و شماره های تماس دفتر مرکزی، محل اصلی فعالیت شرکت. نهایتا به امضای مدیر پذیرش بورس اوراق بهادار می رسد.
در مورد شرکت سرمایه گذاری علاوه بر موارد ذکر شده در بالا، نحوه فعالیتشان متفاوت است.
در تشریح نحوه فعالیت: استراتژی های سرمایه گذاری، برنامه های آتی شرکت و طرح توسعه شرکت های سرمایه پذیر، سرمایه گذاری ها (در سهام شرکت های بورسی، خارج از بورس، سپرده های بانکی، نقاط قوت و ضعف پرتفوی سرمایه گذاری) مطرح می شود
مفاهیم: کارگزار بورس
"کارگزار" موسسه یا شرکتی است که با مجوز سازمان بورس به نمایندگی از طرف اشخاص و یا به حساب خود حسب مورد و براساس قوانین و مقررات مربوط، به دادوستد اوراق بهادار پذیرفته شده در بورس و سایر خدمات کارگزاری می پردازد.
کارگزاری از طریق واحدی که "شعبه" نام دارد به ارائه خدمات به سرمایه گذاران می پردازد. این شعبه در شهری واقع شده است که سازمان بورس در آن شهر تالار دارد. تالارهای اختصاصی "کارگزار" نیز شعبه تلقی می شود.
چنانچه کارگزاری از طریق واحد خود در شهری که سازمان بورس در آن شهر تالار ندارد به ارائه خدمات به سرمایه گذاران ب پردازد این واحد کارگزاری نمایندگی به حساب می آید. تالارهای اختصاصی "کارگزار" که در آنها معامله انجام نمی شود، و سفارش های دریافتی از آن شهر برای "شعبه" ارسال می شود، نیز "نمایندگی" تلقی می شود.
برای فعالیت، هر کارگزار باید مبلغی به عنوان عضو به سازمان بورس پرداخت کند که به عنوان حق عضویت از آن یاد می شود. میزان حق عضویت در ابتدای هر سال توسط هیئت مدیره سازمان بورس تعیین می شود.
کارگزارن بورس باید برای دریافت خدمات و تسهیلات از سازمان بورس برای انجام معاملات اوراق بهادار به سازمان کارمزد پرداخت کنند که در واقع این کارمزد هزینه استقاده از تسهیلات و خدمات نامیده می شود.
خدمات کارگزاری
کارگزار می تواند عملیات زیر را انجام دهد:
الف) سرمایه گذاری و خدمات کارگزاری:
این بخش شامل خرید و فروش اوراق بهادار پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار به نمایندگی از طرف اشخاص و یا به حساب خود، ذیره نویسی اوراق بهادار پذیرفته شده در بورس، اداره امور سرمایه گذاری ها به نمایندگی از طرف اشخاص و بازارگردانی اوراق بهادار است.
ب) خدمات مالی:
این قسمت نیز شامل ارائه مشاوره و راهنمایی به شرکت ها به منظور نحوه عرضه سهام آنها برای فروش در بورس اوراق بهادار، راهنمایی شرکت ها درمورد روش های افزایش سرمایه و نحوه عرضه سهام و سایر اوراق بهادار برای فروش در بورس اوراق بهادار تهران و انجام بررسی های مالی، اقتصادی، سرمایه گذاری، ارائه خدمات و نظرات مشورتی به سرمایه گذاران است.