نهضت زیباسازی

نهضت زیباسازی

فهرست:
نهضت زیبا سازی
دیدگاه های مختلف درباره پیدایش این نهضت
تاریخ نهضت زیباسازی
طرح های اجرا شده در این نهضت
مبانی نظری زیبایی شناسی
پایه فلسفی ، سیاسی ، علمی و مذهبی
روش و اصول طراحی
عناصر تشکیل دهنده فرم شهر
منابع

نهضت زیبا سازی
عنوان زیبا سازی شهری از اواخر قرن نوزدهم با نمایشگاه بین المللی کلمبیا در شیکاگوی امریکا آغاز شد.
تلاش برای ارتقاء کیفیت بصری و هنری محیط شهر با استفاده از عناصر و فضاهای یادمانی مانند:
محورها و خیابان های عریض
مستقیم و زیبا با نماهای هماهنگ
نمادهای متعدد در میادینی با پلان هندسی و هم چنین ساختمان های عمومی

دیدگاه های مختلف درباره پیدایش این نهضت

اما سرآغاز این نهضت نه به قرن نوزدهم بلکه به قرن 16 و بنابر دیدگاهی به دوران رم باستان هم باز می گردد.

از دیدگاه کوستوف : سرآغاز زیباسازی شهری عصر باستان

از دیدگاه بارنت : با تولد پرسپکتیو در عهد رنسانس و دوران باروک قوام یافت.

تاریخ نهضت زیباسازی
در قرون 17 ، 18 ، 19 میلادی برای ساخت یا بازسازی لندن ، پاریس و واشنگتن.دی.سی طرح هایی ارائه شد، هرچند برخی تحقق نیافت.
زیباسازی در اواخر قرن 19 و اوایل 20 در نمایشگاه کلمبیا
در عهد باستان در تمدن بابل و مصر و اولین نظام ترکیب یافته آن در دوران رم باستان و در دوران رنسانس با تولد پرسپکتیو نهضت زیباسازی احیا شد.

دوره هنری پس از رنسانس ، یعنی دوران باروک برای نمونه "خیابان مستقیم " باروکی بازیابی خیابانی است که طبق اصول ویتروویوسی می بایست عریض و بدون پیچ و خم باشد.
تغییرات شهر رم در زمان پاپ سیکتوس پنجم اولین بار بروز جدی زیباسازی است. معمار این طرح دومینکوفانتانا از خیابان مستقیم به عنوان عنصر اصلی در طراحی استفاده کرد.
در فرانسه طرح باغ های سلطنتی ورسای. عنصر این طرح بیشتر کانون های بود با خیابان های شعاعی.

چند دهه بعد از اقدام سیکتوس پنجم برای بازسازی رم،طرحی برای لندن ارائه شد که ،نمونه ای کامل از طراحی براساس تفکر زیباسازی شهری بود.
طرح رن در لندن
در طرح رن ، جای خیابان های پیچ در پیچ گذشته ، دو خیابان مستقیم جدید ،در منطقه اطراف کلیسا ، بین دو گروه خیابان های شعاعی ، مجموعه ای از بلوک های مستطیل شکل با زوایای هماهنگ با کل طرح پیش بینی شده بود.
رن در طراحی تحت تاثیر طرح ورسای در پاریس و میدان ها و محورهای شهر رم قرار گرفته است.

.

طرح لانفان در واشنگتن دی.سی
یکی از مهم ترین عوامل موثر در شکل گیری نهضت زیباسازی شهری ، طرح پیشرفته لانفان به درخواست جورج واشنگتن در سال 1777 برای شهر واشنگتن دی.سی بود. طرح وی ترکیبی از خیابان های وسیع ، بلوک های منظم ، محورها و میادین بود.
طرح لانفان همچنین شباهت های زیادی به طرح جان اولین و طرح رن برای بازسازی لندن دارد.

در دهه دوم قرن 19م. پس از انقلاب صنعتی کشورانگلستان که بسیار ثروتمند بود ، ساخت و سازهای مسکونی زیادی برای طبقات متوسط و بالا صورت گرفت. طرح ارائه شده توسط نش به ایده باغشهر ، که در حدود یک قرن بعد ارائه شد.
طرح نش در انگلستان

در میانه قرن 18م. ناپلئون سوم تحت تاثیر ایده خیابان ریجنت اقدامات طراحانه خود را به ژرژ اوژن هاسمن سپرد.
طرح هاسمن در فرانسه
از نظر ناپلئون خیابان های عریض و واجد نظم هندسی می توانست عاملی برای جلوگیری از آشوب هایی باشد که یکبار موجب انقلاب شده بودند.
وی به غیر از کنترل شورش اهداف دیگری نظیر:
پاک سازی زاغه ها ،
بهبود ترافیک و
اتصال ایستگاه جدید راه آهن به سایر مراکز مهم شهر.

نمایشگاه کلمبیا در شهر شیکاگو
در اواخر قرن 19م. نارضایتی بسیاری از مردم آمریکا از زشتی محیط زندگی به گوش می رسید. لذا در سال 1893 نمایشگاه کلمبیا در شهر شیکاگو و با نام "شهر سفید" برپا شد.
فضای نمایشگاه زیر نظر دانیل برنهام و توسط فردریک المستد و براساس اصول کلاسیک معماری فرانسه و با استفاده ی هماهنگ از عناصری همچون محورهای متقارن و نماهای موزون طراحی شد.
هدف از نام گذاری آن به "شهر سفید" در مقابل شهر دود گرفته ، شلوغ و کثیف موجود آن زمان بود.

چندین طرح دیگر
در سال 1912 گریفین ها طرح شهر کانبرا را ارائه دادند، که در آن ساختمان های یادمانی بر روی سه تپه مستقر شده و محورهایی این ساختمان ها و موقعیت طبیعی را به هم متصل می کرد.
اصول زیباسازی شهری و ایده برنهام ، توسط دولت بریتانیا برای مداخلات در شهرهای مستعمراتی آسیایی و آفریقایی به کار رفت.
در دهه 1930 افول اقتصادی کشورهای اروپایی و آمریکایی باعث شد طراحی شهری از پست سرمایه گذاران خارج شده و دولت از اصول این نهضت در طراحی و ساخت ساختمان های دولتی به کار می بست.
کشورهایی نیز ازین اصول برای دست یابی به اهداف خود موثر می دیدند مانند : آلمان نازی ، ایتالیای فاشیستی و روسیه کومونیستی. همچنین در بازسازی برلین ، رم و مسکو این اصول را به کار بردند.

در ایران و در دوره قاجار با ساخت میدان های هندسی و خیابان های چلیپایی و در دوره پهلوی با طرح شهر همدان ، مشهد و اقدامات نیک پی در تهران ، طرح هایی مبتنی بر اصول این جنش ارائه شد.

مبانی نظری زیبایی شناسی
آنچه مبانی نظری این رشته را تقویت کرد انتشار کتاب معروف کامیلو زیته با عنوان "ساخت شهر در مبانی هنری" است.

ایده های مهم زیته معمار وینی :
شهر بیش از هر چیز هنری است، دید وی رومانتیک و نوکلاسیزم است.
شهر یک اثرهنری است و یا باید با دید سه بعدی به آن نگریست.
بافت شهر باید تداوم بصری داشته باشد.
لازم است توجه به جای عناصر محصورکننده ، به عناصر محصور شده معطوف باشد.
شخصیت و هویت یک شهردر فضاهایی است که به شهروندانش عرضه می کند و زیبایی آن به روابط موزون بین این فضاها بستگی دارد.
باید فضاهای سبز برای جداکردن خیابان ها از میدان ها و در فواصل مناسبی از یکدیگر به منظور جلوگیری از تراکم ساختمان ها در یک نقطه قرار گیرند.

پایه فلسفی ، سیاسی ، علمی و مذهبی
عواملی که از نظر فلسفی وسیاسی در پرورش نهضت زیباسازی از ارکان اصلی آن عبارتست از اعتراض نسبت به آثار نامطلوب انقلاب صنعتی بر شهرها ، رد فلسفه سرمایه داری و بازار آزاد و تجویز دخالت دولت در طراحی شهری ، رد آنارشیزم و داداییزم ، استفاده از طراحی شهری و معماری جهت تحقق اهداف سیاسی دولت مردان.
افرادی چون هاسمن ، اسپیر و یا برنهام بدون قدرت و اختیار هرگز قادر نبودند شهرهای شیکاگو یا سانفرانسیسکو را به یک شهر زیبا مبدل کنند. دلیل این امر داشتن یک تشکیلات اداری و تصمیم گیری متمرکز است .

اعتقاد به قدرت مطلق در رژیم های دیکتاتوری طی دهه 30 م. در اروپا ، مانند موسیلینی ، هیتلر و استالین ، خود دلیلی بر مقبولیت محتوای نهضت زیباسازی شهری برای آن هاست.
در پاریس هاسمن ،واشنگتن لانفان ، برلین اسپیر و دهلی نو لیوتینر به نوعی با اتکا بر اصل جبریت کالبدی طراحی شد. مفهوم این اصل آنست که رابطه ای مستقیم ، علی و جبری بین کالبد محیط انسان و خصوصیات مختلف انسانی وجود دارد.

روش و اصول طراحی:
نهضت زیباسازی شهری به عنوان هنری مدنی مطرح است.که ایجاد هماهنگی بین اجزا و عناصر شهری برای بوجود آوردن یک مجموعه منسجم و واحد از اهداف اصلی طراحیست و مرکز شهر به عنوان عنصر غالب طراحی شهری است. که اتصال بصری و فیزیکی جاده های شهر ساختار متمرکزی را بدان
می بخشد.

مرکز شهر:قلب تپنده کالبدی و فرهنگی شهر که ساختمانهای شهرداری،دادگستری،ساختمان اپرا وسایر بنا های عمومی را در برمیگیرد.مرکز فعالیتهای شهری بوده و مقیاس خیابانها و سایر بناها از آن پیروی میکند.
.
بولوارها و خیابانهای مستقیم:موجب نظم اجتماعی و به حداقل رساندن جولان آشوبگران شده و به علاوه کوتاهترین فاصله ممکن بین دو نقطه را می سازد. خیابان های تشریفاتی یک مکان نمادین حکومتی را به دروازه های شهر متصل میکنند.
عناصر تشکیل دهنده فرم شهر

پارکها: در شکل ها و اندازه های مختلف مانند پارک های حلقوی(در اطراف شهرها)،خطی(در امتداد بولوارها)،فضاهای مخصوص بازی کودکان و…مورد توجه هستند. مانند پارک های ریجنت و سنت جیمز.پارکها به عنوان عنصری برای پیوند دادن دنیای مصنوع و محیط منظم شهر با محیط ارگانیک پارکها هستند.

عناصر تزیینی:ابلیسک،مجسمه،فواره،آب نما،گنبد و طاق از جمله این عناصرند که به منظور تعریف یک فضایی باز یا میدان و یا یا به منظور خلق عنصری به نام کریدور دید مورد استفاده قرار میگیرند.

سیستم ارتباطی:استفاده از خیابانهای عریض و مستقیم که موجب افزایش سرعت وتسهیل آمد و شد شده و از سوی دیگر بهبود کیفیت خیابانها به بهبود خصوصیات انسانی شهروندان و فعالیت های مربوطه خواهد شد. در این شهرها دو نوع اصلی خیابان بوجود آمدند: خیابانهای بزرگ که استخوان بندی شهر و محلات را تشکیل میدهند و خیابانهای فرعی که جزییات شبکه را پر میکنند. در این دوره استفاده از شبکه های مورب باروکی به جای شبکه های شطرنجی مورد استفاده قرار می گرفت.

تحلیل:
نهضتی که کم و بیش با اختلاف نظر بین صاحبان فکر این رشته، از دوران باستان رم و یونان آغاز گردیده و با وقفه ای نسبتا طولانی دوباره در دوران رنسانس و باروک احیا گردیده،اصولا جریانی بوده که بدلیل مشکلات عدیده آن در زمینه تامین اعتبارات،کارهای اجرایی و سایر مسایل ، اصولا قدرت های مرکزی و حاکم آغاز،اداره و نهایتا اجرایی می شده است.
حال با توجه به اینکه نهضت یاد شده در کشورهایی جز ایران شکل گرفته و به رشد خود ادامه میدهد،میخواهیم به بررسی تفاوت روند اجرایی این نهضت در ایران با سایر کشورهای مورد بحث بپردازیم.

چنانچه سرآغاز این نهضت را دوران یونان و رم باستان در نظر بگیریم،در ایران به برهه ی تاریخی امپراتوری های پیش از اسلام میرسیم.در این دوره چنانچه شهری (چه با اصول زیبایی شناختی و چه بی آن) نیز ساخته میشد، بر خلاف دولت شهرهای مستقل یونانی، تحت تاثیر بی چون و چرای قدرت حاکمه محلی برای نمایش وتجلی شکوه و عظمت دولت محلی است.

برای مثال اگر بخواهیم به یکی از شاخص ترین آثار شهر سازی به جای مانده ازاین دوره یعنی تخت جمشید یا فیروز آباد اشاره کنیم، میبینیم که این مکان ها صرفا به عنوان محلی برای نمایش اقتدار شاهنشاهی به ملل تابعه(مانند آنچه در تخت جمشید بود) و یا برگزاری مراسم مذهبی و تاجگذاری (مانند آنچه در فیروز آباد بود) مورد استفاده قرار میگرفتند. یعنی درست برخلاف بناهای عمومی مانند آگورا در یونان که تماما با مشارکت شهروندان و برای گذراندن اوقات فراغت آنها ساخته می شد.

تحلیل مبانی نظری طراحی شهری- دکتر سید حسین بحرینی،مهندس بهناز بلوکی،مهندس سوده تقابن

تاریخ شکل شهر- جیمز موریس
منابع: