نقش و بررسی کمربند سبز شهری در کاهش آلودگی هوا

فهرست مطالب
1.الگوهای فضای سبز شهری 2
1.1.کمربند سبز 2
2.1. کمربندهای فضای سبز محاط کننده 2
3.1. کمانهای سبز 2
4.1. محورهای سبز 3
2. ضرورت فضای سبز 3
3. تاثیرات کمربند سبز 3
1.3.کاهش آلودگی های هوایی 3
2.3. کاهش میزان سرب 4
3.3. تغییر میکرو کلیما 4
4.3. مقابله با جزایر گرما 5
5.3. آلودگی هوا 5
6.3. آلودگی صدا 6
7.3. تولید اکسیژن وجذب دی اکسید کربن 6
8.3. کنترل باد 6
9.3. ذخیره انرژی 6
10.3. درختان و سیلاب ها 7
4. پوشش گیاهی مناسب برای ایجاد کمربند سبز 8
نتیجه گیری 9
منابع: 10

نقش و بررسی کمربند سبز شهری در کاهش آلودگی هوا
1.الگوهای فضای سبز شهری
در حقیقت الگوهای فضای سبز شهری مبتنی بر کاربرد هندسی از آنها می باشد که در زیر به تقسیم بندی برخی از این الگوها پرداخته شده است
1.1.کمربند سبز
نوار سبزی از درختان ودرختچه ها است که به دور شهرها کشیده می شود و دارای کارکرد چند جانبه ای است. کمربند سبز بیشتر برای حفاظت شهرها از آلودگی ، تلطیف هوا ،غربال گرد وغبار،تعددی حدود شهر، گسترش بیرونی آن وجداکردن بخش درونی شهر ار اراضی پیرامونی بکار می رود.
2.1. کمربندهای فضای سبز محاط کننده
برای تجدید حدود شهر ، کنترل گسترش شهر، جلوگیری از رشدبی رویه و به هم خوردن تناسب ساخت مورفولوژی شهربه کارمی رود. این کمربندهادر روند پویش شهر،نقش اولیه خود را ممکن است از دست بدهند ولی نقش بالقوه آنها به عنوان فضای سبز تعادل بخشنده تفرجگاه درون شهری و نقش فرعی آنها به عنوان شاخص زنده جهت تشخیص روند شهر ،پابرجا باقی می ماند.
3.1. کمانهای سبز
کمربندهای سبز عریضی می باشند که برای مهار رشد بی رویه شهرها وهدایت آنها در جهت دلخواه، برقراری پیوند میان هسته اصلی شهر و شهرکهای اقماری از یک سو و جداکردن فضای اصلی شهراز فضای حومه بکار می رود.

4.1. محورهای سبز
این محورها مشتمل بر محورهای سبز درون شهر (فضای سبز خیابان های شهر) وبرون شهر(فضای سبز جاده هایی که به طور مستقیم یا ازطریق کمربندی به درون شهر راه می یابند)
2. ضرورت فضای سبز
مهمترین اثرات فضای سبز در شهرها ،کارکردهای زیست محیطی آنهاست که ایجاد تعادل بخشی در متابولیسم شهراز یک سو و بالا بردن سطح زیبایی از سوی دیگر، سبب افزایش کیفیت زیستی شهرها می شوند. با توجه به اینکه گسترش از یک سو ارتباط ارگانیک باتکنولوژی وازسوی دیگر باآلودگی دارد،برای تداوم آن باید کلیه عوامل لازم به کار گرفته شوند. مولفه های اثرات گسترش در شهرها، به طور گوناگونی نظام زیستی شهرها را می توانند مختل کنند.فضای سبز مناسب در شهرها یکی از عوامل موثر در کاهش این اثرات بوده وبه ویژه در رابطه با گردوغبار،آلودگی های شیمیایی، هوا ،فضای سبز شبه جنگلی ریه های تنفس شهرها به شمارمی روند. مهمترین اثرات فضای سبز در شهرها تعدیل دما، افزایش رطوبت نسبی ، تلطیف هوا وجذب گرد وغبار است. سایر اثرات فضای سبز در شهرها نقش نسبی دارند ولی مجموعه اثرات فضای سبز حضور آنها را در شهرها اجتناب ناپذیرمی کند بطوری که بدون وجود آن ممکن نیست شهرها پایدار باقی بمانند.
3. تاثیرات کمربند سبز
مجموعه اثرات فضای سبز را می توان به طور خلاصه به قرار زیر مجموعه بندی کرد
1.3.کاهش آلودگی های هوایی
درمفهوم کاهش آلودگی های محیطی کمربندهای سبز به عنوان یک توده گیاهی ازدرختان بسیار مقاوم برای کاهش آلودگی هوا با فیلترکردن و جلوگیری و جذب آلوده کننده ی هوا به عنوان یک روش بسیار مناسب محسوب می شود و به خوبی ثابت شده که گیاهان آلودگی هوایی مانند فلورید هیدروژن،دی اکسیدگوگرد و بعضی از ترکیبات واکنش های فتوشیمیایی ومجموعه ای از فلزات سنگین مانند جیوه و سرب را در هوا ازبین می برد.کارایی احتمالی یک کمربند سبزدر کم کردن سطوح آلودگی به وسیله یک ضریب کاهش تعریف می شود. که عبارتند از نسبت سرعت حرکت توده ذرات در یک فاصله مشخص در نبود کمربند سبز به سرعت حرکت توده ذرات در همان فاصله در صورت وجود کمربند سبز. کاپور پارامترهای استفاده شده در تعریف حساسیت با پایداری گیاهان در غلظت های مختلف آلودگی ، میزان اسید اسکروبیک، میزان رطوبت نسبی و میزان کروفیل، pH شیره برگ هستند، شاخص های تحمل آلودگی(APTI ) ، که شامل میزان اسید اسکروبیک ، میزان رطوبت نسبی ومیزان کروفیل ، pH شیره برگ می باشد را تشریح کرد.
2.3. کاهش میزان سرب
درختان در کاهش میزان سرب به ویژه در حاشیه جاده ها و شاهراه ها نقش موثری دارند. مقایسه تطبیقی درختان باسایر اشکال گیاهی علف وگیاهان زراعی نشان می دهد که درختان 10 تا 20 برابر گیاهان علفی و 2 برابر گیاهان زراعی (در مقایسه با سطح معیار که مناطق فاقد جاده هستند) می توانند توان رسوب گیری داشته باشند.در مناطق پر ترافیک، شهرهای انبوه وشاهراه ها اهمیت درختان (برگها،شاخه وبرگها وحتی تنها درختان) در جذب میزان سرب هوا که از اگزوز ماشین ها پراکنده می شود بسیار دارای اهمیت است.
3.3. تغییر میکرو کلیما
مهمترین نقش فضای سبز ودرختان بالابردن سطح آسایش شهروندان از راه تغییر در میکروکلیما است.فضای سبز شبه جنگلی ازاین نظر دارای ثمربخشی بیشتری است حداکثر،حداقل دما در داخل توده جنگلی نسبت به فضای باز مجازو متعادل تر است.کاهش دما و خنک شدن شهرها به خودی خود سطح آسایش مردم را بالا می‏برد.
4.3. مقابله با جزایر گرما
هم اکنون پزوهشگران نواحی شهری را جزایر گرما نام نهاده اند.زیرا سطوح تیره زمین در شهرها 3تا5درجه سانتی گراد بیش از زمین های مجاور گرمای خورشید را در طول روز جذب می کنند از این راه در 30درصد از آلودگی های هوا سهیم می باشند زمانی که دمای هوا بیش از 90درجه فارنهایت باشد،هیچ شهر بزرگی در ایالت متحده به استانداردهای ملی برای پاکیزگی هوا نمی تواند برسد. ولی در صورت کاهش دما به کمتر از 72درجه این امر امکان پذیر می شود. اثرغیر مستقیم درختان در کاهش دمای هوا باعث صرفه جویی در هزینه انرژی و همچنین آلودگی می شود.در شهرهایی که پوشش درختی خوبی دارند، انرژی خورشید باعث بهبود چرخه های طبیعی آب ، هوا و مواد غذایی می شوند. در شهرهای فاقد درخت که سطح بیشتر زمین را ساختمان و سیستم های لوله کشی پوشانده اند،چرخه های طبیعی کوتاه شده واختلال در جابه جایی انرژی آنها را به جزایر گرما تبدیل می کند که خود باعث افزایش ناراحتی عمومی و افزایش آلودگی های شهر می شود.
5.3. آلودگی هوا
فضای سبز علاوه بر زیبایی آفرینی در فضای شهری می تواند در کاهش آلودگی های شیمیایی هوا بسیار موثرباشند.برای بهره وری از این کارکرد درختان باید ضمن استفاده ازگونه های غیر حساس و مقاوم ،در صورت صدمه دیدن ترمیم واحیاء آنها همیشه مد نظر است.
6.3. آلودگی صدا
فضای سبز به ویژه درختان در کاهش آلودگی صدا بسیار موثر است ومی توانند در صورت برخورداری از گونه های مناسب وکاشت اصلی تا 4 دسی بل صدا را کاهش می دهند.این نقش درختان در شهرهای بزرگ و بزرگراه ها دارای اهمیت زیادی است.
7.3. تولید اکسیژن وجذب دی اکسید کربن
درختان ،بااین دوکارکرد خود نقش موثری در بهبود شرایط زیست محیطی ایفا می کند. اگرچه در مقیاس کلان از نظر ایجاد توازن اکسیژنی نقش درختان و فضای سبز نمی تواند قابل ملاحظه باشد ولی در مقیاس خرد شهری قابل چشم پوشی نیست. هر درخت راش با دیر زیستی متوسط به اندازه سه برابر حجم دو اتاق یک نفره می تواند دی اکسیدکربن از هوا پاکسازی کند ودر حالی که 30-40 متر مربع ازدرختان می توانند اکسیژن مورد نیاز یک نفر را تامین می کنند.
8.3. کنترل باد
فضای سبز ویژه درختان ،درصورت کاشت مناسب وهدفمندی (ترکیب گونه ای و آرایش مناسب) می توانند در هدایت باد (در تابستان جهت خنک کردن) در بخشهای مورد نظر وتغییر جهت آن در سمت دلخواه بسیار موثر باشند.
9.3. ذخیره انرژی
کاشت صحیح درختان می تواند بر روی مصرف انرژی در ساختمان ها تاثیر قابل ملاحظه ای داشته باشد. هزینه گرم کردن یا خنک کردن ساختمان ها در صورت کاربرد درخت کاهش می یابد. درختان باعث جذب 9درصد انرژِی خورشیدی در تابستان شده وگرمای داخلی ساختمان ها را می توانند کاهش دهند. آمریکایی ها با کاشت درختان در نقاط خاص و استراتژیک در اطراف منازل و ساختمان های مسکونی سالانه 2میلیون دلار صرفه جویی می کنند، واگر درختان در نقاط مناسبی کاشته شوند که سایه انداز آنها نقاط معینی از ساختمان ها را بپوشاند این سود دوبرابر خواهد شد.در اماکن مسکونی که در مناطق بادگیر قرار دارند،کاشت درختان بصورت باد شکن می توان هزینه گرم کردن ساختمان ها را بر حسب درجه بادگیری وتراکم باد شکن 4تا 22 درصد کاهش دهد.علاوه بر این ،اثر تعدیلی درختان وفضای سبز روی دمای شهرها سبب می شود که مصرف انرژی لازم برای تبرید وانتشار گازهای گلخانه ای متصاعد شده از واحدهای مولد انرژی کاهش یابد. کاهش دما در شهرها در اثر تعریق و سایه نه تنها سبب صرفه جویی از انرژی بلکه سبب صرفه جویی در مصرف آب نیز می شود.
10.3. درختان و سیلاب ها
جریان های تند سیلابی و روش مدیریت آنها موضوع عمده دیگری در مطالعات زیست محیطی حومه شهرها و زمینه دیگری در بحث های اقتصادی است.با افزایش سطح غیر قابل نفوذ شهرها (جاده ها وساختمان ها)آب بیشتری باید به خارج شهرها هدایت شوند.یک شهر نه چندان بزرگ آمریکا با پوشش درختی30 درصدتوانایی دارد تا حرکت سیلاب ها را 14درصد کاهش دهد.درختان با جذب برگاب از یک سو و هدایت آن به اندام های خود ،سبب کندی جریان های تند وسیلابی می شوند.سطح اندام های درختان از یک سو سرعت سیلاب ها را 3برابر کاهش می دهد واز سوی دیگر از هزینه ساخت سیستم های هدایت جریان های سیلابی می کاهد. در لوس آنجلس یک گروه از مهندسین صنایع نظامی طرحی ارائه دادند تا برای افزایش کشش بستر رودخانه ها در برابر افزایش جریان های سیلابی ارتفاع پل ها را بالا ببرند. هزینه پروژه بالغ بر میلیون ها دلار است. در حالی که جنگل داران می گویند که افزایش سطح پوشش درختان می تواند با هزینه کمتری مشکل را برطرف کند.
4. پوشش گیاهی مناسب برای ایجاد کمربند سبز
نوع پوشش گیاهی یا نوع برگ درختان در جذب مونوکسید کربن بسیار موثراست. تحقیقات زیادی دال بر حذف این آلاینده از هوا توسط گونه های مختلف گیاهی صورت پذیرفته است.در گیاهان مکانیسم جذب اکسید های گوگرد توسط برگ با ورود به روزنه است و همچنین از طریق رطوبت سطحی سبزینه ها وگیاهان نیز از اتمسفر حذف می گردند.اکسیدهای نیتروژن نیز توسط برخی گونه های گیاهی جذب می شوند و بصورت نیترات در خاک ذخیره می گردند که متعاقباً به عنوان کود مورد استفاده قرار می گیرند.گیاهان نیازهای مناطق مختلف را به شیوه های متفاوتی تامین می کنند.درخت وبوته می تواند برخی از آلودگی های شهری را کاهش کند که برخی از گونه های درختان در شهر مفیدتر و موفق تر از بقیه هستند.درخت مطلوب شهری درختی است که نسبت به همه تنش های شهری مقاوم باشد.در اکثر شهر ها فقط معدودی از گونه های درختان برای درخت کاری خیابان ها مورد استفاده قرار می گیرند.با این حال بهتر است که همه نوع درخت در سطح شهر کاشت شود.معمولا گیاهان وحشی که در شهر ها به خوبی عمل می کنند آنهایی هستند که ویژه محیط های آشفته هستند.

نتیجه گیری
امروزه زندگی در شهر های بزرگ همراه با مجاورت آلودگی های زیست می باشد.این آلودگی ها بنا به موقعیت جغرافیایی وفیزیکی شهر از شدت و ضعف برخوردارند،اما چیزی که بیش از همه اهمیت دارد تداوم زندگی انسان در کنار منابع آلاینده زیست محیطی می باشد.فضای سبز شهری در زمره زیر ساخت های اجتماعی است ویکی از امتیازات آن کاهش آلودگی هوا و ازبین بردن اثرات نا مطلوب آلودگی ها می باشد.امروزه گسترش شهرها و به ویژه شهرهای بزرگ در جهان سوم،موجب تشدید عوارض منفی توسعه شهری است که تشدید آلودگی های محیط از مهم ترین آنها به شمار می رود.توسعه بی رویه وناپایدار شهری ،باعث افزایش حاشیه نشینی ،تخریب نواحی سبز شهری وبالا رفتن تقاضا برای زمین شهری می گردد،که خود زمینه ساز از بین رفتن فضاهای سبز درون شهری وتغییر کاربری این گونه اراضی است.اهمیت فضاهای سبز در محیط شهری تا آنجاست که به عنوان یکی از شاخص های توسعه یافتگی جوامع مطرح شده است.مهمترین کارکردهای فضای سبز درون و برون شهرهارا می توان در موارد زیر خلاصه نمود : جذب دی اکسید کربن و سایر گازهای سمی و تولید اکسیژن،تعدیل و بهبود شرایط آب و هوایی شهرها،کاهش آلودگی صدا،بهبود روحیه افراد،جلوگیری از فرسایش آبی و بادی خاک، تصفیه فاضلاب،کاهش خطرات ناشی از جاری شدن سیل،زیباسازی منظر و جلوگیری از رشد و توسعه بی رویه شهری و حاشیه نشینی. امروزه با آگاهی بیشتر از اهمیت کارکردهای مثبت فضای سبز واثرات توسعه ناهمگون و بی رویه شهرها، برنامه های مدیریتی مناسبی در بسیاری از کشورها به منظور مقابله با این تهدید،طراحی واجرا می گردد.
در این نوشتار ابتدا ضمن ارائه توضیحات مختصر در خصوص انواع این آلودگی ها و تبیین نقش و اثر این آلودگی ها عنوان برهم زنندگان تعادل طبیعی در بوم ومحیط در دراز مدت بر محیط های شهری و انسانی ،نقش هرکدام از عوامل آلاینده در دامنه ای وسیع تر مورد بررسی قرار گیرد.سپس اکولوژِی شهری به عنوان مرحله ای بالا دست که هم از آلاینده ها و هم از مضرات ناشی از اجتماعات شهری متراکم اثر می پذیرد ،تحت بررسی وجزئیات این تاثیر و تاثر مورد کاوش قرار گرفته است.
با توجه به تحقیقات صورت گرفته در این زمینه به این نتیجه می رسیم که کمربند سبز یکی از راه حل های ویژه در جهت کنترل آلودگی های محیطی می باشد.به عبارتی می تواند توجهات را به نواحی حاشیه مناطق شهری یا روستایی جلب نمای وسپس یک توسعه منطقه ای مناسب را در این مناطق حاشیه ایجاد نماید و بنابراین این قابلیت را دارد که منبع جدیدی از درآمد باشد که فرصت را برای توسعه اجتماعی-اقتصادی جوامع محلی را ایجاد نماید.امیدواریم که کمربند سبز باعث ایجاد رابطه بهتر فعالیت های انسانی با محیط طبیعی باشد و همکاری های تعاونی بین مردم مناطق و کشورهای همسایه را بهبود بخشد. در کنار بحث های صورت گرفته لازم به ذکر است که یکی از نقاط مهم در این زمینه مسئله انتخاب گونه گیاهی است که مناسب ترین گونه ها برای هر منطقه معمولا در اغلب مواقع گونه‏های بومی همان منطقه می باشند.

منابع:
1- برگرفته از مقالات ششمین همایش ملی و نمایشگاه تخصصی مهندسی محیط زیست/تهران 1391