دانشکده هنر و معماری
بخش شهرسازی
درس : روش تحقیق در شهرسازی
نقش مدیریت بحران در شهرسازی
استاد:دکتر حسین پور
دانشجو: سجاد ایزدی
با تاکید بر بافت های قدیمی
طرح تحقیق
مقدمه
طرح مساله
ضرورت
تعریف مفاهیم اصلی
اهداف تحقیق
سوالات تحقیق
چارچوب نظری
پیشینه تحقیق
فرضیات تحقیق
نمونه موردی
روش تحقیق
نتیجه گیری
منابع و کتاب شناسی
پیشنهادات
مقدمه
حوادث طبیعی بخشی از محیط زیست ما انسان ها بوده و نمی توانیم آن ها را از بین ببریم بلکه باید هم زیستی با آن ها را بیاموزیم.
بدین صورت است که بحران ها به عوامل بسیار زیادی از جمله عوامل طبیعی و عوامل انسانی بستگی پیدا کرده و در نتیجه ساختار پیچیده ای به خود می گیرند که مبارزه با آن ها عملاً بسیار دشوار و پیچیده می نماید.
علاج واقعه را قبل از وقوع آن باید کرد.
طرح مساله
بحران ها موقعیت هایی هستند که کنترل آن ها
مستلزم تلاش ساعت به ساعت مردم و مسئولین
می باشد ، زیرا که بحران ها اغلب غیرمنتظره اند.
ایران جزء 10 کشور حادثه خیز دنیاست و از نظر
تنوع حادثه جزء 5 کشور اول دنیا می باشد.
لزوم توجه به این عوامل و تاثیری که بالقوه می تواند بر روی زندگی انسان ها بگذارد باعث توجه به این مساله و انتخاب آن بوده است.
گذشته از آن مسائل ویژه ای که در بافت های قدیمی شهرها وجود دارد تلاش دو چندانی را برای حل مسائل آن ها طلب می کند.
مدیریت بحران از موضوعات بسیار مهم در علوم مدیریتی به شمار می رود ولی علی رغم اهمیت آن، خصوصاً در دنیای پرمخاطره و متغیر کنونی، این موضوع مهم به سبب ماهیت پنهانی و غافل گیرانه بحران ها و نیز درگیر شدن مدیران در حل مشکلات روزمره، مورد غفلت اکثر مدیران و برنامه ریزان قرار می گیرد.
ضرورت
1- مدیریت چیست ؟
الف ) مدیریت را هنر انجام امور به وسیله دیگران توصیف کرده اند و بر نقش دیگران و قبول هدف از سوی آنان تاکید ورزیده است.
ب) گروهی دیگر مدیریت را در قالب انجام وظایفی چون برنامه ریزی، سازماندهی، هماهنگی و… بیان نموده اند.
ج) مدیریت را می توان علم و هنر متشکل و هماهنگ کردن ، رهبری و کنترل فعالیت های دسته جمعی ، برای نیل به هدفهای مطلوب با حداکثر کارآیی تعریف کرد .
د) مدیریت عبارتند از حداکثر استفاده مطلوب از منابع موجود (نیروی انسانی – امکانات مالی و امکانات فیزیکی) از طریق اعمال اصول یا نظام مدیریت( برنامه ریزی – سازماندهی – هدایت و رهبری – نظارت و کنترل و هماهنگی ) برای رسیدن به هدفی خاص.
تعریف مفاهیم اصلی
2-بحران چیست ؟
الف )بحران در حقیقت یک فشار روانی – اجتماعی بزرگ و ویژه است که باعث در هم شکسته شدن انگاره های متعارف زندگی و واکنش های اجتماعی می شود و با آسیب های جانی ومالی ، تهدیدها ، خطرها و نیازهای تازه ای که به وجود می آورد .
ب) حادثه ای که به طور طبیعی و یا توسط بشر به طور ناگهانی و یا به صورت فزاینده به وجود می آید و سختی و به مشقتی به جامعه انسانی به گونه ای تحمیل نماید که جهت بر طرف کردن آن نیاز به اقدامات اساسی و فوق العاده باشد.
ج )تعریف سازمان بهداشت جهانی
” بحران (Disaster)، به هرحادثه ای اطلاق می شود که باعث ایجاد صدمات، اختلالات زیست محیطی، مرگ ومیر انسان ها و به هم ریختن خدمات نظام سلامت در مقیاسی شود که نیاز به کمک های خارج از جامعه برای اداره حادثه باشد.“
3-مدیریت بحران چیست؟
الف) فرآیند پیش بینی و پیشگیری از وقوع بحران برخورد و مداخله در بحران و سالم سازی بعد از وقوع بحران را مدیریت بحران گویند .
ب) علمی کاربردی است که به وسیله مشاهده سیستماتیک بحرانها و تجزیه و تحلیل آنها در جستجوی یافتن ابزاری است که بوسیله آنها بتوان از بروز بحران ها ، پیشگیری نمود و یا در صورت بروز آن در خصوص کاهش اثرات آن آمادگی لازم امداد رسانی سریع و بهبودی اوضاع اقدام نمود .
بحران ها با عدم آگاهی نسبت به مسائل پیرامون ایجاد می شود و به همین دلیل در قدم اول باید خطر، آسیب پذیری و مدیریت بحران را تعریف کرد و بعد آن را بشناسیم چرا که دقت در شناخت و شناسایی، خطر آسیب پذیری را کم می کند.
انواع بحران
انواع بحران را می توان در دو بخش زیر طبقه بندی نمود :
الف ) حوادث طبیعی
ب ) حوادث غیر طبیعی( ساخته دست بشر )
و از منظری دیگر:
الف ) ناگهانی : مثل سیل ، زلزله ، طوفان ، آتشفشان ، رانش زمین
ب ) درازمدت : مثل اپیدمی ، خشکسالی ، قحطی ، جنگ
ویژگی های بحران
1- بحران عموماً غیر قابل پیش بینی است ( یعنی نمی توان پیش بینی کرد که کی و در کجا اتفاق می افتد)
2- بحران ها آثار مخربی دارند و مردمی که تا قبل از بحران نیازمند کمک نبودند به محض وقوع بحران نیازمند کمک می شوند .
3- ماهیت و آثاری طولانی و استهلاکی دارند .
4- در وضعیت بحرانی معمولاً تصمیم گیری تحت شرایط وخیم و در زمان محدود و اطلاعات مورد نیاز تصمیم گیرندگان ناقص است .
5- زمان موجود برای پاسخ دهی پیش از انتقال تصمیم را محدود کرده و اعضای واحد تصمیم گیری را به تعجب و حیرت وا می دارد .
6-محدودیت و فشردگی زمان ، غافلگیری ، استرس و مخدوش شدن اطلاعات .
اهداف تحقیق
روش های مقابله با بلایای طبیعی و ایمن سازی شهرها، افزایش کارایی آن ها و ….
یافتن بهترین سیاست ها و کارآترین و با صرفه ترین روش ها و فناوری ها
توجه به توسعه پایدار
از اصلی ترین اهداف مدیریت بحران در جوامع بشری امروزی هستند.
سوالات تحقیق
2-در صورت به وجود آمدن شرایط بحرانی در بافت های قدیمی چگونه می توان در حداقل زمان ساکنان این بافت ها را به مکان های ایمن هدایت کرد؟
1-چگونه می توان از پتانسیل های بافت قدیم در مدیریت بحران استفاده کرد؟
چارچوب نظری
پیشینه تحقیق
وقوع زلزله های شدید، آتشفشان و طوفان از بحران های طبیعی شایع در ژاپن محسوب می شود که انگیزه ایجاد یک نظام جامع هدف مند اداری برای پیشگیری از سوانح گردید و نهایتاً در سال 1962 به تصویب قانون پایه مقابله با سوانح منجر گردید. این قانون شامل وارد زیر است: تعریف مرزها و مسئولیت های پیشگیری از سوانح، نظام جامع پیشگیری از سوانح ، طرح پیشگیری از سوانح، آمادگی در مقابل سوانح، اقدامات اضطراری سوانح، آمادگی در مقابل سوانح، اقدامات مالی، اعلام حالت اضطراری تصمیم گیری.
مدیریت بحران در ژاپن
در مورد مسایل مهم مربوط به پیشگیری از سوانح، دولت ژاپن اقدام به تشکیل یک شورای مرکزی پیشگیری از سوانح نموده که ریاست ان به عهده نخست وزیر است و اعضای آن را وزیر کشور و سایر دانشمندان و متخصصین امر تشکیل می دهند.
زلزله بزرگی که منطقه Hanshin و Awaji را در ژانویه 1995 لرزاند، اولین زلزله بزرگی بود که مستقیماً یک منطقه وسیع را که در آن فعالیت های متنوع اجتماعی و اقتصادی متمرکز شده بود به لرزه درآورد.
مدیریت بحران در ایالات متحده آمریکا
در سطح فدرال بیش از 12 سازمان، مسئولیت آمادگی جوابگویی، بهبود و کاهش و کنترل خطر سوانح طبیعی را بر عهده دارند. طی 20 سال گذشته پاسخ گویی دولت فدرال به سوانح طبیعی در سطح مطلوبی بوده است.
برنامه ملی کاهش خطرات زلزله بیشتر بر روی انتقال تحقیقات و تکنولوژی تاکید کرده تا از این طریق، ایمنی در مقابل زلزله را بالا ببرد.
سازمان های غیر دولتی متشکل از داوطلبان، سازمان های غیر انتفاعی متخصص، بخش خصوصی و دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی نقش مهمی در کاهش اثرات خطر در امریکا دارند. سازمان های غیر دولتی نه تنها نیازهای شخصی آسیب دیدگان را برطرف می کنند، بلکه مطالعات و بررسی های بلند مدتی را نیز جهت کاهش آسیب پذیری کلی جامعه از سوانح انجام می دهند.
در حال حاضر 25 دانشگاه در آمریکا دارای برنامه هایی در ارتباط با سوانح طبیعی هستند که این تعداد در حال افزایش است.
فرضیات تحقیق
فرضیات تحقیق به دو دسته کلی تقسیم می شوند:
الف ) قبل از وقوع بحران
می توان با بالا بردن سطح آگاهی ساکنین بافت های قدیمی به تحقق پذیری بیشتر طرح های مدیریت بحران امیدوار بود.
بین برگزاری مانورهای شبیه سازی بحران ، و آمادگی تیم های امداد و نجات ارتباط مستقیم برقرار است.
ب ) بعد از وقوع بحران
احتمالاً هماهنگی ارگان های زیربط و ایجاد ستاد مدیریت جامع در بعد از وقوع بحران یکی از عوامل مهم در اجرای صحیح آن است.
به نظر می رسد استفاده از فضاهای باز ایجاد شده به منظور کمک رسانی سریع به آسیب دیدگان بعد از وقوع بحران، مفید خواهد بود.
روش تحقیق
به دلیل بالا بودن سطح عملیاتی و اجرایی مدیریت بحران استفاده از روش های زیر در فرآیند تحقیق مفید است:
1- استفاده از مطالعات کتابخانه ای و تجربیات پیشین
2-مطالعات میدانی و بررسی های محل های مورد نظر
3-استفاده از پرسش نامه و مراجعه به مردم و کسب نظر از ایشان
و در مجموع کاربرد روش های تجربی در تحقیقات لازم
نمونه موردی : شهرتهران
زلزله در تهران = 6 میلیون کشته و مجروح
پروفسور فریبرز ناطقی الهی، بنیانگذار مقاوم سازی و مدیریت بحران زلزله واستاد مهندسی زلزله و سازه :
”در تهران با عنوان شهری که بر روی گسل های فراوان قرار گرفته اگر تدابیر ویژه ای از سوی مسوولان اندیشیده و به کار گرفته نشود؛ در صورت وقوع زلزله شاهد کشته شدن نزدیک به یک و نیم میلیون نفر و مصدوم شدن چهار و نیم میلیون نفر خواهیم بود که با توجه به ساختار شهری تهران باید آن تعداد زخمی و مصدوم را نیز کشته شده فرض کنیم.”
هنوز بعد از گذشته زلزله پنجم دی سال 83 بم، شاهد نبود نظارت و دقت کافی در ساخت و سازهای شهری و روستایی در کشور هستیم. باید بدانیم بیش از 95 درصد شهرها و روستاهای کشورمان از قبل ساخته شده است و اولویت اصلی ما در مقاوم سازی، طراحی در ساخت سازه های مقاوم، ارائه آموزش های مستمر به مدیران و مردم است.
اقدامات مناسب در شهر تهران
مانور؛ شبیه سازی شرایط بحرانی
آماده سازی شهروندان برای مقابله با بلایای طبیعی
ارتقای سطح آگاهی و ایجاد آمادگی
نتیجه گیری
برای دستیابی به این اهداف، گنجاندن برنامه های کاهش آسیب پذیری شهروندان و جامعه که در معرض مخاطرات و بلایای طبیعی هستند در طرح های توسعه شهری ضرورت دارد.
امروزه عمده ترین نقاط ضعف مدیریت بحران عدم هماهنگی و همکاری سازمانها ، کمبود ضوابط و مقررات جامع و مانع و پراکندگی و نا کافی بودن قوانین و مقررات موجود و محدودیت منابع مالی است.
اما تجارب مفید در مدیریت ها بحران و روحیه تعاون و نوع دوستی در جامعه و مشارکت خوب و ارزشمند مردم و سازمانهای NGO همچون جمعیت هلال احمر است ، که می توان با مرتفع نمودن نقاط ضعف و توجه بیشتر به نقاط قوت راه را برای عملکرد هر چه بهتر و قوی تر در امر مدیریت بحران هموار نمود .
باید تهدیدها و فرصت ها را به خوبی شناخت و خود را برای مقابله با تهدیدها و استفاده از فرصتها آماده ساخت .
نقش برنامه ریزی و طراحی شهری در مدریت بحران
پیشنهادات
ایجاد ستادهای مدیریت بحران شهری و سازماندهی و هماهنگی سازمانهای مسئول امور مدیریت بحران شهر
افزایش آگاهی مردم در مورد خطرات ناشی از بلایای طبیعی و ایجاد تغییرات در رفتار مردم
شهروندان باید اعتقاد پیدا کنند که با فراگیری آموزش های مناسب، می توانند خود را طوری سازماندهی نمایند که در مقابل بلایای طبیعی،پیش گیری نمایند.
گسترش فرهنگ ایمن سازی شهرها
مدل پیشنهادی برای مدیریت جامع بحران
منابع و کتاب شناسی
1-
2-
3-
کتاب ها :
ناطق الهی،فریبرز،مدیریت بحران زمین لرزه در ایران،پژوهشگاه مهندسی زلزله شناسی،تهران،1378
بحرینی،حسین،کاربرد مدیریت بحران در کاهش ضایعات ناشی از زلزله،بنیاد مسکن انقلاب اسلامی،تهران ، 1373
بیرودیان ، فرامرز ، مدیریت بحران ،انتشارات دانشگاه گرگان ، گرگان 1382
وب سایت ها :
سازمان پدافند ج.ا.ایران http://paydarmelli.ir
مهندسی زازله و سازه http://vojoudi.com
مقاوم سازی لرزه ای http:// icct.ir
مجموعه مقالات مدیریت http://harkat.com
با تشکر از توجه شما