کارکردهای مناسب شهری، ترکیب و ادغام آنها با فضاهای اصلی مورد نیاز کودکان از نظر روان شناسی
بررسی ابعاد، استانداردها و چگونگی تعیین برنامه ریزی فیزیکی:
تعیین برنامه ریزی کالبدی و سایت:
برنامه ریزی کالبدی مرکز مورد نظر مبتنی بر جهات سه گانه زیر است:
الف- استانداردها و معیارهای مربوطه
تازه بودن زاویه نگرش طرح هایی از قبیل پروژه کنونی از یک سو و ویژگی ترکیبی این گونه پروژه ها (که در دل خود، طیفی از عناصر و کارکردهای مختلف از قبیل اداری، آموزشی، مسکونی و… را دارند) از سوی دیگر، باعث گردیده تا در دل مراجع مطرح ساختمان سازی موجود، استانداردها و ضوابطی که دقیقاً مجموعه هایی این چنین را مد نظر قرار داده باشند، وجود نداشته باشد.
بنابراین، کوشش شده است، از این رهگذر، استانداردها و یا معیارهایی را که در قالب هر یک از اجزاء طرح، مقرر و یا توصیه شده، مورد توجه قرار گیرد. هر فضا استانداردهای خاص خود را دارا می باشند که ضمن انطباق با ویژگی های پروژه حاضر مورد استفاده قرار می گیرند.
ب- زوایای خاص و نوین مورد توجه پروژه:
پیش بینی مجتمع بزرگ شبانه روزی برای بچه های خیابان و ادغام آن با سایر عناصر آموزشی، اداری، فرهنگی، ویژگی منحصر به فرد پروژه حاضر است که قبلاً در ایران مورد تجربه قرار نگرفته غیر از دو یا سه نمونه تز در دانشگاههای کشور و این رساله می کوشد تا آن را به صورت یک "تز" و نظریه ارائه دهد. نظریه ای که ما به ازاء کالبدی و معمارانه یک دیدگاه جدید روان شناسی و جامعه شناسی می باشد.
بر مبنای این دیدگاه، می باید زندگی این کانون را تا حد امکان به زندگی نوجوانان عادی نزدیک ساخت و محیط و مکان زندگانی آنان را به شکلی کارآ و اصولی با فضاهای مورد استفاده همگان پیوند داد.
پروژه حاضر تلاش دارد تا با گزینش کارکردهای مناسب شهری، ترکیب و ادغام شایسته آنها با فضاهای اصلی مورد نیاز کودکان این مرکز دیدگاه روان شناسی جامعه شناسی فوق، در قالب طراحی معمارانه، جامعه عمل بپوشاند.
ج- محدودیت ها و امکانات زمین:
محدودیت ها و امکانات زمین پروژه از قبیل: وسعت، موقعیت، ویژگی های توپوگرافی، عوامل همجوار و… از دیگر عوامل موثر بر چند و چون شیوه اختصاص اراضی به کاربری های مختلف مورد نیاز می باشد.
بطور کلی فضاهای مورد نیاز با توجه به تحقیقات انجام شده از سازمان بهزیستی کشور، افراد ذیصلاح و دست اندر کاران این مسئله و نیاز اصلی این کودکان بشرح زیر در نظر گرفته شد:
1- ساختمان اداری،2- خوابگاهها، 3- ساختمان اجتماعات، 4- ساختمان آموزشی، 5- ساختمان کارگاهها، 6- غرفه های فروش، 7- فضاهای سبز ورزشی، 8- نگهبانی، که به ترتیب به چگونگی ریختن برنامه فیزیکی هر یک خواهیم پرداخت.
1-1-6- ساختمان اداری
اگرچه مجموعه به منظور حمایت و خدمات به بچه های خیابانی، کارآئی یافتن، شکوفائی روحی و مسئولیت پذیری آنان طراحی شده است و قسمتی از فعالیتهای مجموعه می تواند توسط خود بچه ها انجام گیرد، وجود کادر اداری و مجرب برای کنترل، برنامه ریزی، مراقبت و برقراری روابط داخلی و نگهداری مجموعه ضروری به نظر می رسد.
فضاهای اداری در برگیرنده تمام فعالیتهایی است که جهت مدیریت و بروکراسی اداری، قسمت روانشناسی و مددکاری و در این مرکز بخش پزشکی (که در طبقه دوم اداری است) به کار می روند. بعلت کوچک بودن سایت و اینکه با برنامه فیزیکی در نظر گرفته شده، فضای جداگانه ای برای بخش پزشکی مقدور نبود و در ضمن چون بچه ها برای تشخیص و نگهداری ابتدا به ساختمان اداری برده می شوند، بهتر است در همان ساختمان (از نظر نداشتن بیماریهای پوستی و خونی و…) چک بهداشتی شوند.
موارد قابل توجه در طراحی ساختمان اداری:
1- ارتباط آسان ساختمان اداری با ورودی اصلی مجموعه که از ضروریات طرح محسوب می شود. بنابراین، ساختمان اداری باید نزدیکترین فضاها به ورودی اصلی مجموعه باشد و دسترسی مناسب پارکینگ و اتومبیل نسبت به آن قرار گیرد.
2- استقلال قسمتهای اداری- ریاست مجموعه- بخش روانشناسی و قسمت پزشکی.
2- ارتباط نزدیک نگهبانی با بخش اداری.
مهمترین جزء دفاتر اداری، وسائل و تجهیزات آنهاست که براساس فعالیتی که در آنها شکل می گیرد، دارای ابعاد و استانداردهای متفاوت می باشند که در زیر به برخی از آنها اشاره می کنیم:
میانگین عمق این دفاتر را می توان بین 6-5/4 متر در نظر گرفت.
مساحت کف با در نظر گرفتن میز به ابعاد 4/1-7/0 متر، بدون وسائل دفتری و محوطه کاری آنها برای یک تایپیست، 7/1 متر مربع، برای کارمند معمولی 3/2 مترمربع، برای کارمند بایگانی 1/1 متر مربع و برای کارمند مواجه شونده با مردم 5/2 مترمربع است، این در حالی است که فضای لازم با در نظر گرفتن وسائل دفتری و محوطه های کاری برای منشی 10 مترمربع، برای کارمندان اجرای 6-4 مترمربع، برای هر فرد در اتاق کنفرانس 5/2 مترمربع و برای رئیس قسمت 25-15 مترمربع است.
در مورد مرکز مراقبتهای ویژه که در طبقه دوم این ساختمان واقع است، بعلت کوچک بودن سایت و لازم نبودن مرکز تخصصی، این فضا بیشتر به مثابه درمانگاهی است که مراقبتهای درمانی ارائه می دهد و فضاهائی چون: بخش روانشناسی (مشاوره- مددکاری) پزشکی- معاینه چشم و مرکز پانسمان را شامل می شود.
ساختمان خوابگاه:
بخش خوابگاهها
کلیاتی از ویژگی های فضاهای مسکونی:
در مجتمع حاضر، منظور از فضاهای مسکونی، خانه ها یا واحدهای اقامتی کودکان می باشند که کاربری اصلی مجتمع را تشکیل می دهند. در این پروژه، طراحی مسکن مورد نیاز از دو جهت مورد توجه واقع شده است:
نخست، از آن جهت که این واحدهای مسکونی می باید به تبعیت از برنامه ریزی زندگی مجتمع، حتی الامکان تداعی کننده یک خانه و منزل معمولی باشد، به نحوی که هر کودک احساس حضور در خانه و خانواده خود را داشته باشد. بنابراین، واحدهای مسکونی می باید ویژگیهای کالبدی خاص خود را دارا باشد.
دوم، از آن نظر که، مجموعه مسکونی می باید برای کودکان استفاده کننده احساس بافت مسکونی معمولی را ایجاد کند، نه احساس تکرار و یکنواختی بلوک های مسکونی تیپ خوابگاه مانند را (از نوع تعاونی های مسکن و خانه های سازمانی). خصوصیات کلیدی فوق، باعث می شود تا به یک اصل بسیار مهم که امروزه در شهرسازی نوین (به ویژه پس از گذر از دوران مدرن گرایی)، مورد عنایت واقع شده، دقت شود و آن، اصل هویت و نشان مندی است. رعایت این اصل سبب می گردد، تا به پیروی از تجربیات شهرهای گذشته، گوشه و کنار هر یک از فضاهای شهری و به ویژه حوزه های مسکونی، از یکدیگر متفاوت گردد و در سایه همین تفاوت ها و نشانه ها هر فرد (در اینجا هر کودک کانون؛) نسبت به محیط زندگی خود احساس بهتری از تعلق و در نهایت هویت داشته باشد.
در اینجا لازم است تعریف دقیق تری از مسکن ارائه شود. مسکنی که تا به حال مطرح بوده همیشه محل جای دادن و پذیرفتن کانون گرم و پر مهر خانواده بوده است؛ خانواده ای که معمولاً از سرپرست خانواده یعنی پدر، مادر و فرزندان تشکیل می شود؛ حتی در برخی از خانواده ها پدربزرگ و مادربزرگ خانواده نیز جزء افراد خانواده محسوب می گردند، ولی چیزی که در اینجا تحت عنوان یک خانواده ارائه می شود، نیاز به تعریف جدیدی دارد. خانواده از یک مربی به عنوان سرپرست دایم خانواده و نیز تعدادی کودک که در سنین بین 12 تا 18 می باشند، تشکیل شده است.
با این مقدمه به مقایسه ای هر چند کوتاه و مجمل بین مسکن و خانواده (به مفهوم متعارف در اجتماع) و مسکن خانواده هایی که قرار است با تعریف جدید در کنار هم زندگی کنند، پرداخته می شود تا شاید راه گشایی در جهت طراحی مسکن مناسب و خاطره انگیز برای این کودکان باشد.
مسکن در مفهوم لغوی خود به معنای محل سکونت و آرامش برای جمعی به نام خانواده می باشد. مسکن، قالبی است در برگیرنده خانواده.
این خانواده بسته به روابط عاطفی، اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی، … و از همه مهمتر فعالیتهایی که در هر فرهنگ، در یک مسکن به خانواده تعلق می گیرد، قالبهای متفاوتی به خود گرفته است.
بحث سلسله مراتب، از جمله مهمترین مسائلی است که در ساخت و ساز شهری هم مانند یک مسکن سنتی به چشم می خورد. محدودیت و حریم کوچه ها و گذرهای تنگ و اختصاصی محلات قدیم، که متعلق به افراد هر واحد همسایگی بود با حداقل برخورد و نفوذ به داخل، از دیگر مسایل قابل توجه می باشد. در مساکن نواحی مرکزی ایران، عامل مذهبی در درجه اول و مسئله اقلیم در درجه دوم، در شکل گیری سلسله مراتب دسترسی از گذر تا داخل حریم مسکن به گونه حادی مطرح است. این سلسله مراتب به نحو خیلی ساده تر در مساکن ایران در قدیم، حتی در نواحی شمالی کشور هم، که اقلیم به عنوان یک مشکل مطرح نبوده، دیده می شود. اصولاً هر خانواده ای سعی بر مصونیت و حفاظت حریم خود دارد.
بحث در زمینه تعریف مسکن و این گونه خانه ها، اطلاق لفظ مسکن به معنای واقعی تا چه حد صحت دارد، بحثی است که همواره باید در نظر گرفته شود. لذا با این مقدمه فضاهای لازم جهت این مساکن، با سعی بر هر چه نزدیکتر نمودن آنها به مساکن واقعی و منطبق با فعالیت های زیستی این کودکان بررسی می شود.
از آن جایی که این کودکان اغلب دور از خانه و خانواده می باشند، لذا تمامی فعالیت ها، تجربیات، خاطرات تلخ و شیرین، تفریحات، خوشی ها و ناخوشی ها و بالاخره کامیابی ها و ناکامی های آنان در فضاهای باز و مکان های تفریحی آموزشی (مدرسه)، پارک ها و میادین می باشد. این توضیحات، خود نشان می دهد که خانه های این کودکان، می باید به لحاظ معماری فضای داخلی، فضای سبز و فضای باز مجاور، از کیفیت و استانداردهای مطلوبی برخوردار باشد.
آیا تعریف اجزاء مسکن در این مساکن، عیناً همان تعریفی است که در دیگر مساکن رایج است؟
وجود فضاهای خصوصی و عمومی یا به عبارتی نشیمن، میهمان خانه و اتاق خواب و سایر فضاهای خدماتی آن. در مساکن معمولی، از آن جا که روابط فامیلی و دوستانه متداول و مرسوم است و در فرهنگ ما برای میهمان ارزش زیادی قائلند، لذا بهترین و بزرگترین، فضای خانه جهت پذیرایی از میهمان اختصاص می یابد. در خانه هایی با مساحت بیشتر که امکان تفکیک عرصه خصوصی و عمومی در آن وجود دارد فضایی کوچکتر به عنوان نشیمن افراد خانواده وجود دارد و معمولاً اتاق خواب در کنار این فضا به عنوان عرصه خصوصی خانواده مطرح می گردد.
در خانواده ها، در زمینه انتخاب مسکن مناسب، دو عامل عمده نقش اصلی را ایفا می کنند: 1- بودجه خانواده 2- تعداد نفرات و اعضای آن و به تبع، نیاز خانواده به فضاهای شخصی که غالباً شمارش آن با اتاق خواب، معمول است. در این مساکن، همان گونه که خانواده تعریف جدیدی دارد؛ روابط آنان نیز به روابط بین خانه های خودشان، روابط اداری در چهارچوب سازمان و مددکارانی که به عنوان کارآموز و کمک مربی به این خانه ها سرکشی می کنند محدود است و روابط دیگری وجود ندارد. فضاهای موجود مسکن جدید، نسبت به خانه های معمولی تعریف جدیدی پیدا می کند. با توجه به مطالب ذکر شده، می توان چنین نتیجه گرفت که، طراحی مسکن در این مجموعه، بر اساس طراحی فضایی "مشابه" فضای خانه می باشد، تا کودک به فضا احساس تعلق نماید و زندگی مشابه، به آن چه که در خانواده دارد را داشته باشد.
خوابگاه ها خصوصی ترین فضای زندگی بچه ها به شمار می روند و به استراحت و خواب، انجام تکالیف درسی و نظافت شخصی و صحبت های دوستانه اختصاص دارد، از این رو باید در بر گیرنده فضاهای ذیل باشد:
– استراحت و خواب
– مطالعه و انجام تکالیف درسی
– اجتماعی کوچک برای گروه های حدود 20 نفر
– کار و استراحت مربی کشیک
– آبدارخانه کوچک
– دوش و سرویسهای بهداشتی
وسایلی که در این گونه فضاها به کار می رود، عبارت است از:
– تخت خواب به ابعاد 190×90 برای نوجوانان
این گونه تخت خواب ها در انواع یک طبقه، دو و سه طبقه وجود دارد و به اشکال مختلف می توان آنها را ترکیب و در کنار هم قرار داد. برای ایجاد تعلق و حس مالکیت، کمدی کوچک برای وسایل شخصی هر یک از بچه ها و میز تحریر برای مطالعه و انجام تکالیف درسی جزء وسایل مورد نیاز در خوابگاه است. "در مجموع، برای فضای خواب و وسایل شخصی هر نوجوان بین 8 تا 10 متر مربع و برای فضای مطالعه و انجام تکالیف درسی 5/4 تا 5 متر مربع در فضا در نظر گرفته می شود".
برای گردهمایی بچه های یک خوابگاه، جهت شرکت در گفتگوهای جمعی و دوستانه، صرف عصرانه و یا چای و یا تماشای تلویزیون لازم است اتاق فعالیتهای عمومی کوچکی در نظر گرفته می شود.
سرانه چنین فضایی برای هر نفر 8/0 تا 2/1 متر مربع است همچنین در هر خوابگاه لازم است یک مربی به صورت 24 ساعته بر اعمال و روابط بچه ها و نحوه فعالیت های درسی آنها نظارت داشته باشد. از این رو لازم است اتاقی، در بر گیرنده تخت خوابی سبک، میز و کمد شخصی کوچک، برای استراحت و کار مربی مربوطه در نظر گرفته شود.
قسمت خوابگاه در این ساختمان شامل:
منطقه خواب، استراحتگاه، مطالعه، انجام تکالیف درسی و …) اتاق فعالیتهای عمومی (نشیمن- دیدن تلویزیون و …) اتاق مربی، سرویسها و حمام می باشد باز هم بدلیل اینکه از هم گسیختگی احجام مختلف در سایت پیش نیاید و برای راحتی بچه ها که به صورت شبانه روزی در مرکز قرار دارند، قسمت آشپزخانه و غذاخوری و بخش رختشویخانه نیز در این ساختمان قرار دارد که جداگانه به شرح هر یک خواهیم پرداخت. در صفحات بعد استانداردهائی از خوابگاه و وسائل و تجهیزات داخل آن دیده می شود:
آشپزخانه:
برای آنکه آشپزخانه بخش کارآمدی باشد، باید بین فعالیت های مرتبط، ارتباط نزدیک برقرار باشد تا سازماندهی منطقی کار میسر شود. طراحی آشپزخانه، چه غذا با کمک بچه ها تهیه شود و چه توسط پرسنل، باید ساده باشد تا در اسرع وقت، در محیطی آرام، با تهویه مطبوع و محلی که نظافت آن مشکل نیست، تهیه گردد.
دیاگرام بخش های مختلف آشپزخانه و غذاخوری:
محل ذخیره مواد و سردخانه:
انبارها باید به محل تحویل و تهیه غذا نزدیک باشند و بر حسب نوع مواد ذخیره شده. طراحی شوند. یعنی پهنا و عمق قفسه ها باید مطابق با اقلامی باشد که در خود جای می دهد، تا استفاده بهینه از فضا بعمل آید.
محل تهیه غذا :
قسمت اعظم طبخ غذا در آشپزخانه انجام می گیرد. فعالیت طبخ غذا، هنگامی آسان می شود که سطوح کاری فراوان به ارتفاعی که برای کارکنان راحت باشد، در دسترس و به محل طبخ غذا نزدیک باشد.
محل طبخ:
بهترین نقطه برای تعبیه اجاقهای پخت، مرکز آشپزخانه است که باید به محل تهیه غذا نیز نزدیک باشد. فضای عبوری بین محل تهیه غذا و اجاقهای پخت، باید آن قدر عریض باشد، که کارکنان بتوانند به آسانی بین این دو محل تردد کنند.
– محل غذاخوری :
اندازه فضای غذاخوری بسته به تعداد کودکان و کارکنان است.
قرارگیری غذاخوری در مجموعه به گونه ای است که امکان دسترسی سواره به راحتی فراهم می شود.
و چون در طبقات بالا قرار دارد، چشم انداز جالبی به مرکز مجموعه پیدا کرده است.
رختکن و سرویسها:
رختکنها جهت تعویض لباس کارکنان آشپزخانه و رختشویخانه بطور مشترک و در جای مناسبی طراحی گردیده اند و سرویسها نیز جهت استفاده کارمندان این بخش است.
محل پارک ماشین و بارانداز:
چون آشپزخانه نیاز به فضائی جهت تخلیه مواد غذایی از بیرون رسیده دارد. رمپ (فضا برای حرکت ماشین) برای رسیدن به داخل زیرزمین و خالی کردن مواد مورد نیاز طراحی گردیده اند.
غذاخوری:
غذاخوری از جمله فضاهایی است که باید در طراحی مورد توجه قرار بگیرد. بنابراین غذاخوری در مجموعه از اهمیت خاصی برخوردار است. در این بنا، ایجاد ارتباط با محیط بیرون، چشم انداز و فضای مناسب، اساس طراحی بوده است.
معمولاً غذاها به سه صورت سلف سرویس ظرفها توسط مستخدمین سر هر میز و سرویس اختصاصی با منو، توسط مستخدمان، سرو می شود. در چنین مجموعه ای که استفاده کنندگان عمده آنرا کودکان و نوجوانان تشکیل می دهند (بقیه کارمندان هستند)، بهتر است سر و غذا به صورت اول و دوم صورت گیرد.
در این گونه سالن ها بهتر است از میزهای طویل یا نیمکت استفاده گردد، که ارزانتر و کم صداتر است و به راحتی تمیز و تعمیر می گردد. عرض میز معمولاً 75 تا 90 سانتی متر و عرض نیمکت 30 و ارتفاع آن 40 تا 45 سانتی متر است(مطابق شکل). حداقل فاصله نیمکت ها از میز 10 سانتی متر و از دیوار جانبی 12 سانتی متر است. مجموعاً فضای لازم برای هر بچه با کلیه موارد ذکر شده، 2/1 تا 3/1 متر مربع است.
سرو غذا:
لازمه سرو غذا وجود یک پیشخوان است (که برای بشقابها، و ظرفهای غذا جای کافی داشته باشد) این فضا در طبقات بالاتر آشپزخانه (کنار غذاخوری) کنار یک آسانسور اختصاصی برای جابجائی غذا در نظر گرفته شده است.
سرویسها:
برای این قسمت جهت شستشوی دست و صورت قبل از غذا و … برای کودکان و کارمندان سرویسهای جداگانه ای در نظر گرفته شده است.
رختشویخانه:
کل فضاهای این قسمت به اضافه سرویسها در قسمت زیرزمین روبروی آشپزخانه قرار دارد. در یک کانون برای زندگی بچه های خیابان به یک رختشویخانه نیاز می باشد، جایی که لباسها و رختخوابها می توانند شسته شوند بچه ها نیز می توانند در این کار سهیم شوند. ترتیب فعالیتها در پروسه رختشویی:
اتو زدن > خشک کردن > آب کشی > شستشو > تعمیر، لکه گیری> جدا کردن
بسته به آب و هوای منطقه و شرایط موجود، رختشویخانه می تواند در درون یا بیرون باشد.
منطقه یا قسمت آماده سازی :
قسمتی است که لباسها بر حسب رنگ و جنس از هم جدا می شوند. داشتن ظروف بزرگ مانند: سبد و جعبه جهت ریختن لباسهای کثیف مناسب می باشد.
قسمت شستشو:
قسمت شستشو باید در ارتباط مستقیم با قسمت آماده سازی باشد تا جهت شستشوی لباس ها فاصله زیادی بین دو قسمت طی نشود. قسمت شستشو باید قابل تمیز کردن باشد و کف نباید لیز باشد و دارای یک شیب ملایم به سمت چاهک یا به طور مستقیم به خارج، باشد. در این قسمت اجاق ها ممکن است به آب گرم نیاز داشته باشند بسته به شرایط، این اجاقها ممکن است با چوب یا گاز و یا نفت کار کنند.
قسمت خشک کن:
قسمت خشک کن ممکن است در درون یا بیرون قسمت لباسشویی، بسته به نوع آب و هوا قرار گیرد. اگر در داخل باشد، باید شرایط به گونه ای باشد که آب، به راحتی از طریق شیب یا کانال زهکشی به بیرون انتقال یابد.
محل اتوکشی:
لباس ها در این محل اتو، تا و بر روی یکدیگر قرار داده می شود هر لباسی که آسیب دیده باشد در این محل تعمیر می گردد. باید فضای زیادی برای نگهداری لباس های شسته شده و تجهیزات (سطح اتوکشی، اتو، غیره) وجود داشته باشد. محل اتوکشی و خشک کردن باید در مجاورت یکدیگر باشند.
ساختمان اجتماعات:
این ساختمان در این مرکز بصورتی طراحی شده است، که بیشتر نیازهای فرهنگی و مذهبی را برآورده سازد، از اینرو فضاهائی که در این ساختمان در نظر گرفته شده اند عبارتند از: نمازخانه، آمفی تئاتر و کتابخانه که در زیر به یکایک این فضاها اشاره خواهیم کرد:
سالن اجتماعات چند منظوره (آمفی تئاتر سرپوشیده):
این سالن سرپوشیده جهت بهره برداری از هنر نمایش، پخش فیلم و برگزاری اجتماعات در نظر گرفته می شود که در برگیرنده فضاهای زیر است:
– سالن اصلی – محل نمایش (سن) -اتاق گریم، تعویض لباس
– اتاق پروژکسیون (برق) – سرویسها
این سالن باید توانائی در بر گرفتن همه بچه ها و تعدادی میهمان احتمالاً بزرگسال را دارا باشد، بهتر است دیواره ها با مصالح آگوستیک متحرک پوشیده شود، به صورتی که برای هر فعالیت، بتوان، دیواره آگوستیک مناسب آن را ظاهر نمود، برای نمایش و پخش فیلم، در نظر گرفتن پرده نمایش اتاق استقرار دستگاه پخش فیلم لازم خواهد بود. نحوه چیدن صندلیها باید به گونه ای باشد که افراد در مسیر دید یکدیگر قرار نگیرند، از این رو لازم است که سالن دارای شیب مناسبی باشد. ابعاد صندلیها معمولاً 45×45 سانتیمتر است، بهتر است فاصله ردیفهای آن در صورت تاشو بودن صندلیها 80 سانتیمتر و در صورت ثابت بودن 1 متر در نظر گرفته شود.
حداکثر تعداد صندلی که می تواند بدون فاصله در کنار هم قرار گیرد، در صورت دسترسی از دو طرف طبق استانداردهای بین المللی 28 صندلی است، سرانه هر فرد، فضای رفت و آمد 9/0-6/0 متر مربع و عرض ورودی برای عبور 2 نفر 6/1 متر مربع است، ورود از دو طرف روبروی سن انجام می گیرد و اولین ردیف صندلیها از سکو 3-5/2 متر فاصله دارد.
سرانه سالن ااجتماعات 2/1-9/0 متر مربع است و خروج اضطراری از کنار سن در نظر گرفته شده است.
نمازخانه:
باز هم به دلیل اینکه این فضا بصورت مسجد و جداگانه برای این سایت در نظر گرفته نمی شود، در طبقه بالاتر آمفی تئاتر در نظر گرفته شده است و سعی بر آن بوده است، هم در نوع طراحی و هم جاگذاری این فضا، نقش وحدت بخشی و یکدل شدن همه، بخصوص این کودکان در این طراحی این فضا رعایت شود.
در کنار نمازخانه خانمها و آقایان سرویس های بهداشتی جهت وضوگرفتن افراد تعبیه گردیده است.
کتابخانه:
جهت بالا بردن میزان علاقه بچه ها به مطالعه، رشد فکری آنها و استفاده از کتب جهت آموزش و تحقیق در مواردی که در کلاسهای آموزشی آنها تعلیم داده می شود. وجود کتابخانه در این مجموعه لازم به نظر می رسد، در حالیکه محیط آن باید آرام و بی سر و صدا و دور از فضاهائی باشد که عملکرد آنها با سر و صدای زیاد همراه است. لیکن به علت بزرگ نبودن سایت و استفاده حداکثر 60-50 نفر از این کتابخانه، این فضا بصورت کتابخانه های مستقل طراحی نگردیده است و نسبت به آن ها مختصرتر طراحی شده است. که در زیر به قسمتهای مختلف آن اشاره می گردد:
جا برای گذاشتن وسائل: معمولاً در همه کتابخانه ها در قسمت ورودی فضائی جهت گذاشتن وسائل و نبردن کیف بداخل کتابخانه تعبیه می گردد که در اینجا نیز وجود دارد. ابعاد حدودی آن 2×2 متر می باشد که با جابجائی طول و یا عرض، رقم دیگری هم تغییر خواهد کرد.
مخزن کتاب: مخزن محل نگهداری کتب در کتابخانه است، با توجه به اینکه کتابخانه این مجموعه با سیستم باز و توسط خود بچه ها اداره می شود، بهتر است. مخزن تواماً با سالن قرائت ارتباط داشته باشد. مخزن دارای قفسه هائی است. ارتفاع قفسه ها باید به اندازه ای باشد که یک انسان با قدی متوسط با بلند کردن دست بتواند از آن استفاده کند، که این ارتفاع در حدود 225 سانتی متری باشد، حدود 15 سانتی متر از این ارتفاع به عنوان سکو در زیر قفسه قرار می گیرد، در این ارتفاع، معمولاً 7 طبقه قرار می گیرد که فاصله محور تا محور طبقات آن5/30 سانتی متر است. قفسه های کتاب نیز بسته به اندازه کتاب، عمق های متفاوتی را می طلبند، اما آنچه که مرسوم است، اندازه های 200، 250، 300، 350 و 400 میلی متر و برای قفسه های دو سمتی 700-400 میلی متر عمق لازم است 20 تا 30 جلد در هر متر طبقه ظرفیت آن می باشد که بستگی به موضوع کتاب دارد، پهنای گذرگاه بین طبقات نیز 850-720 میلی متر است.
سالن مطالعه:
این بخش، مهمترین فضای کتابخانه می باشد، در هر کتابخانه، یک سالن مطالعه عمومی قرار دارد. به طور کلی ابعاد میزهائی که در مبلمان کتابخانه مورد استفاده قرار می گیرد، حداقل 56×84 سانتی متر با ارتفاع متوسط 75 سانتی متر می باشد که مورد استفاده یک نفر قرار می گیرد. اصولاً مبلمان و صندلیهای کتابخانه، باید راحت باشند، به نحوی که مطالعه کنندگان که برای ساعتهای طولانی در کتابخانه می نشینند، احساس راحتی و آسایش داشته باشند.
در کتابخانه ها به طور متوسط به ازای هر کودک 3 متر مربع سرانه فضا در نظر گرفته می شود.
طراحی این فضا بصورتی انجام گردیده است که در صورت صلاحدید مسئولین زیربط با سیستم بسته نیز اداره شود.
ساختمان آموزشی :
اکثر کودکان و نوجوانانی که وارد این مجموعه می شوند، دارای تحصیلات ابتدائی می باشند و تعداد بی سوادان که اصلاً مدرسه نرفته اند، بسیار کم می باشد، با این حال این موضوع باید مد نظر قرار گرفته شود و ایجاد مرکز آموزش عمومی استثنائی، به روشی که با نظام آموزشی موجود مطابقت داشته باشد، ضروری می باشد. تجربه نشان داده است که در این سن، به خصوص بچه هایی که ترک تحصیل کرده اند، به زحمت زیر بار آموزش کلاسیک می روند و پذیرش آن برای بچه ها ثقیل است، اما به آموزش مقطعی و آزاد بسیار علاقه مند بوده و ترجیح می دهند که در امتحانات متفرقه شرکت نمایند. لذا در طراحی مجموعه باید امکاناتی را برای آموزش به این کودکان در نظر گرفت. در این صورت می توان امیدوار بود که با ایجاد انگیزه در بچه هایی که دارای بهره هوشی نرمال و بالاتر هستند، آنان را به سمت آموزش عمومی سوق داد.
بچه های خیابانی بچه هایی باهوش و زیرکی می باشند، با این حال، ممکن است به خاطر سوء تغذیه و مشکلاتی که با آنها درگیر بوده اند قدرت تمرکز کمتری داشته باشند، بنابراین نیاز به یک برنامه آموزشی خاص دارند که جالب، بدیع و از همه مهمتر این که در رابطه با زندگی روزمره آنها باشد و فکر آنها را هدایت نماید.
قسمت آموزشی این سایت شامل گالری (جهت نمایش کارهای آموزشی بچه ها) کلاسهای آموزشی و هنری- اتاق سمعی و بصری- بخش اداری (دفتر معلمین، آبدارخانه) و سرویسها می باشد، در زیر اهم این فضاها توضیح داده می شود:
گالری:
محلی که فعالیتهای کلاسی و هنری بچه ها در زمینه های مختلف به نمایش در می آید. تا در صورت استقبال بینندگان از کارها به غرفه های فروش منتقل شود و در استقلال مالی این نوجوانان تاثیر بگذارد تا بدینوسیله علاوه بر پرورش استعداد و فراگیری هنر، در کودکان زمینه ای جهت برقراری ارتباط با یکدیگر و بزرگسالان و پذیرفته شدن آنان در اجتماع بعنوان موجوداتی کوچک ولی با توانائیهای بسیار ارزشمند ایجاد گردد و درآمدی از دسترنج و تولیدات خود نیز به دست آورند. فضای نمایشگاه علاوه بر این فضای سرپوشیده در فضای روباز پشت ساختمان آموزشی نیز تعریف شده است. که بینندگان هم از چشم انداز ساختمانها و فضای سبز برخوردار شوند و هم کارهای بچه ها را ببینند. در سیر کولاسیون طرح نمایشگاه باید پیش بینی گردد که تماشاگر در کجا با عجله و در کجا با مکث حرکت کند. و ایجاد خستگی برای بیننده نکند همچنین نحوه سازماندهی فضا باید بگونه ای باشد که مردم در آن احساس آزادی کامل داشته باشند و به آسانی بتوانند در تمامی گوشه های آن به گردش بپردازند.
زاویه دید انسانی 54 درجه (27 درجه بالای خط چشم به سمت بالا) است. لذا با فاصله دید از تصویر خوب روشن شده (با روشنائیهای طبیعی و مصنوعی) در حد 10 متر، ارتفاع آویزان کردن از 9/4 متر بالای خطر دید تا 7 متر زیر خط دید تغییر می کند. فقط تصاویر بسیار بزرگ را بالاتر از 9/4 متر می توان آویزان کرد. تصویرهای کوچک را بهتر است با افق های آن در خط چشم نصب نمود. مساحت لازم برای هر تصویر 2 تا 5 متر مربع، مساحت دیوار و مساحت لازم برای شیء هنری 10-6 متر مربع مساحت کف می توان در نظر گرفت.
کلاسهای آموزشی:
در این کلاسها دروس نظری (قرآن، زبان انگلیسی و …) کار می شود. تناسب ابعاد کلاسهای درسی با توجه به استانداردهای مختلف برای حداکثر نسبت طول و عرض کلاسی از تا متغیر است.
از طرف دیگر، عرض کلاسهائی که از یکطرف نور می گیرند،نباید از 7 متر بیشتر باشد، عرض کلاسهائی که از دو طرف نور طبیعی می گیرند، حداکثر از 4/8 متر نباید بیشتر باشد. ارتفاع کلاسها در مناطق معتدل 3 متر، در مناطق سرد 8/2 متر و در مناطق گرم به 2/3 متر می رسد، از نگاهی دیگر برای ابعاد کلاسهای متوسط تئوری حدوداً 15 نفره ابعاد 5×5 متر و ارتفاع 5/3 متر را می توان قائل شد. استاندارد سطح سرانه کلاسها در کشورهای مختلف متفاوت است که ما آن را با توجه به فضای موجود و نیازها مربوط به کشورمان از 2-5/1 متر مربع برای هر نفر در نظر گرفته ایم.
آتلیه ها (کلاسهای هنری):
در این نوع کلاسها، هنرجویان در پی هماهنگی دید و دست و ذهن در ارائه طرح بوده و با مفهوم ترکیب بندی و شیوه های متداول طراحی آشنا شده و در مورد موضوعات متفاوت کارهای هنری انجام می دهند. در آتلیه طراحی و نقاشی، وسائل اصلی آنرا سه پایه طراحی و صندلی، پرده نمایش، تخته سیاه، میز استاد، محلی برای شستشو (فضای مرطوب) تشکیل می دهند.
زیر بنای مفید آن به ازای هر هنرجو 55 متر مربع پیش بینی می گردد.
در مورد استاندارد وسائل و تجهیزات در کلاسها می توان گفت:
عرض درهای یک لنگه داخلی در کلاسها معادل 90 سانت عرض درهای دو لنگه معادل 160 سانتی متر بود. ارتفاع درها 2 متر (با تغییر در حد 5 سانتی متر) بر حسب مصالح بکار رفته می شود. اگر ظرفیت کلاس بیش از 50 نفر باشد، کلاس بایستی دارای دو در باشد و در این صورت باید صندلی آخر تا دیوار حداقل 90 سانتی متر فاصله داشته باشد، در ضمن عرض درها باید حداقل 110 سانتی متر باشد، تا حمل رسائل سمعی و بصری و همچنین دیگر تجهیزات لازم بدرون کلاس براحتی صورت گیرد.
برای رویت تخته سیاه باید تخته را در سطحی بالاتر از معمول قرار داد و این اختلاف ارتفاع توسط یک سکو حل گردد. از طرف دیگر فاصله بین دیواری که تخته بر روی آن نصب است، تا پشت صندلی ردیف اول 3 متر در نظر گرفته می شود.
بخش سمعی و بصری:
این بخش به عنوان فضای کمک آموزشی فعالیت دارد.
کمک بیشتر به فهم مطالب یاد دهنده در کلاسها و تهیه برنامه هائی برای اوقات فراغت بچه ها با تهیه و تنظیم کاست ها و نوارهای آموزشی ویدئویی و صوتی تصویری هدف اصلی این فضا می باشد.
کارگاههای تخصصی:
نوجوان موجودی است پژوهشگر، سرشار از انرژی و طالب مصرف آن، لذا هر کاری را با جرات شروع می کند و در پی آن انرژی و وقت خود را صرف می کند و در این راه استعدادهای خود را می باید و به توانائی های خود آگاه می شود. این موجودات وقتی در یک شبانه روزی قرار می گیرند که ضوابط و مقررات مخصوص بخود دارد و حساسیت و تحرک نوجوان را به همان محیط محدود می کند، ممکن است نتواند طرق مناسب و در خور وضعیت خود را برای صرف این انرژی و اوقات بیکاری پیدا کند و یا اگر هم به راه حل این مشکل دست یابد در راههای منحط و مضر گام بردارد.
می توان با کار عملی، اولاً از یکنواختی محیط بی برنامه، برای نوجوان کاسته، ثانیاً نوجوان را آماده کرد، تا بتواند در مواقع فراغت خود گرایش به سوی استفاده از انرژی خود، در راه سازندگی هر چه بیشتر، پیدا نموده و به ارضاء نیازها و احتیاجات خود نایل شود.
داشتن یک برنامه صحیح و درخور سن و سال نوجوان باعث می شود که حس خلاقه در وی زنده شده و استعدادهای نهفته اش شکوفا گردد و نیز در راه تکوین شخصیت و اعتماد به نفس خود فرصتی برای خودنمائی و ابراز وجود داشته باشد، تا به این وسیله بتواند کمبودهای خود را جبران نموده و به نقطه تعادل، از نظر شخصیت روانی، اجتماعی برسد. اصولاً برای ایجاد روحیه سالم و جلوگیری از کج رویها و ناسازگاریهای نوجوانان ترتیب دادن برنامه های فراغت، حس خلاقه را در بچه ها زنده می کند.
اهمیت اوقات فراغت و چگونگی گذران آن حداقل در محیطهای شبانه روزی، ناشناخته مانده است. در حالیکه در این گونه جوامع کوچک و بسته، اوقات فراغت نقشی مهمتر از آنچه در بیرون از این محیطها دارد را داراست. زیرا دامنه تحرک و آزادی عمل بچه هائی که به صورت شبانه روزی به سر می برند به همان محیط محدود می شود.
بطور کلی اوقات فراغت را نه تنها به عنوان اوقات تفریح و استراحت، بلکه به عنوان اوقات آزادی و خلاقیت و تکامل شخصیت، از خلال تکمیل آموخته ها و مشارکت فعالانه و آزادانه در فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی، می توان یاد کرد. جامعه شناسان می گویند: "اوقات فراغت فعالیتی است آزاد بدون اجر و مزد که رضایت خاطر آنی را به همراه می آورد."
در مراکز نگهداری بچه های خیابان، آموزش یک حرفه و مهارت، از اهمیت به سزائی برخوردار بوده و راه مناسبی جهت کمک به ساختن آینده بهتر برای بچه ها است. این کار برای نوجوانان ایجاد درآمد نموده و آنها را برای کار در محیط بیرون و اجتماع آماده می سازد، چرا که آموزش یک حرفه به کودک خیابانی موجب می گردد که این فرد با حرفه خاصی آشنا شده و در آن رشته تجربه کسب نماید، در نتیجه نوجوان را قادر خواهد ساخت که در آینده نیز این حرفه را دنبال نموده و از این طریق، امرار معاش نماید. از طرفی آموزش یک حرفه و داشتن درآمدی هر چند ناچیز، موجب افزایش علاقه نسبت به آن حرفه و همچنین اعتماد به نفس نوجوانان می شود. از آنجائی که تعدادی از نوجوانان به تحصیل علاقه ای نشان نداده و به کارهای عملی علاقه مند می باشند و نیز به لحاظ حس کنجکاوی ویژه ای که دارند در کارهای عملی موفق تر می باشند، لذا ایجاد مراکز آموزش فنی و حرفه ای و رشته های مختلف همچون قالی بافی، سفال گری، کارهای برقی، چوبی و دیگر حرف برای این گونه افراد لازم و ضروری بوده و باید نسبت به آموزش و پرورش آنها همت گمارد.
بنابراین برای نیل به این هدف، در مجموعه مورد نظر چندین کارگاه به منظور آموزش بچه های ساکن در خوابگاه و بچه هائی که صرفاً جهت آموزش از مراکز دیگر به این کانون می آیند، در نظر گرفته شده است. در این فضاها بچه ها با وظایف شغلی آشنا شده و کار جمعی را یاد می گیرند. در برنامه این مجموعه درآمدی نیز در قبال کار بچه ها در کارگاه برای آنها در نظر گرفته شده که به این طریق نیازهای مادی و معنوی بچه ها، تا حدودی تامین می گردد. چرا که بیشتر بچه های خیابان عادت به کسب درآمد دارند و نداشتن کار و درآمد برای آنها آزاردهنده می باشد.
در مجموعه طراحی شده، چندین کارگاه در نظر گرفته شده است که شامل کارگاههای سبک: سفالگری، معرق و …و سنگین: فلز و چوب، مکانیکی ساختمان و … می باشد.
جهت ایجاد انگیزه و علاقه هر چه بیشتر بچه ها برای کار در کارگاهها، غرفه هائی به منظور فروش محصولات تولیدی آنها به عموم مردم که بعد در مورد آنها توضیح داده خواهد شد در نظر گرفته شده است.
نکاتی در زمینه طراحی و برنامه ریزی کارگاهها:
هر کارگاه از 4 بخش عمده تشکیل شده است:
محوطه انبار و نگهداری :
محوطه انبار در طراحی یک کارگاه مسئله بسیار مهمی است. به عنوان یک قاعده کلی 20 درصد کل مساحت باید به انبار و محل ذخیره اختصاص یابد.
در آن حداقل سه منطقه را باید پیش بینی نمود:
– محل نگهداری مواد حجیم و بزرگ
طرح های در دست اجرا و طرح های تکمیل شده
انبار وسایل
این انبار باید در نزدیکی محوطه کارگاه ساخته شوند.
محوطه کار و قرار گرفتن نیمکت ها
یکی از مهمترین اسباب در هر نیمکت کار است. طرح هر نیمکت مستقیماً مربوط به نوع کاری است که انجام می شود. نیمکت ها باید در مرکز کارگاه واقع و به آسانی از منطقه انبار و ماشین آلات قابل دسترسی باشد.
محوطه تدریس :
در بسیاری از موارد، معلم نیاز به محوطه ای دارد که نکته ای را به همه گروه کارآموزان توضیح دهد. بسته به بزرگی کارگاه و ماهیت برنامه اجرا و نمایش توضیحات و غیره را، می توان در کارگاه یا در اتاق یا کلاس مجاور انجام داد. در هر حال، قسمت اعظم تدریس غیر رسمی خواهد بود. برای این منظور او باید دارای پایگاهی باشد که از آنجا فعالیت ها را کنترل کند و کارآموزان برای کمک به نزد وی بیایند. تابلوی اعلانات و یا تخته سیاه دور تا دور کارگاه، برای توضیح مطالب و رسم طرح های بسیار مفید هستند.
ماشین آلات :
ماشین آلات باید حتی الامکان در نزدیکی ورودی خدمات واقع شود.
ماشین آلاتی که بیش از بقیه استفاده می شود باید در صورت امکان بیشترین نور طبیعی دریافت کنند و حتی الامکان نزدیک منطقه کار باشند.
ماشین آلاتی که برای برش مواد ذخیره به کار می رود باید در مجاورت انبار مواد واقع شود.
– کوره ها و غیره باید در امتداد دیواره های خارجی قرار گیرد تا دود و بخارات به راحتی بیرون کشیده شود.
غرفه های فروش و تریا:
به غرفه های فروش از ورودی اصلی کارگاهها تا بچه ها و استادکاران براحتی کارها را در آنجا برای فروش به نمایش بگذارند.
غرفه برای فروش در آن تعبیه گردیده است و از کنار آن، (در اصلی غرفه های فروش) راه دیگری برای تریا که به مرکز مجموعه نیز راه دارد، تعبیه شده است تا خریداران از تریا و فضای سبز مرکز مجموعه برای چشم انداز و نشستن استفاده کنند. در ضمن فضائی بنام جذب مشارکتهای مردمی در طبقات بالای کارگاهها، جهت گرفتن کمکهای مردمی، جهت اداره بهتر مرکز از نظر مالی در نظر گرفته شده است. علت انتخاب جای آن، بازدید کارگاهها و غرفه های فروش توسط مردم و داشتن چشم انداز به مرکز مجموعه می باشد. حتی الامکان اداره غرفه ها و تریا، اگر بدست بچه ها باشد، حس اعتماد به نفس و درستکاری را در بچه ها تقویت می کند.
فضاهای سبز و ورزشی:
در هر سایتی، فضای سبز برای ایجاد تنوع و تفریح استفاده کننده ها در نظر گرفته می شود، این مسئله در این سایت نیز رعایت شده است که علاوه بر زیبائی و نوع تقسیم بندی فضای سبز و ایجاد آبنماها به محل هایی برای نشستن و رفع خستگی و ایجاد دید و منظر افراد نیز توجه شده است، نکته قابل توجه اینکه سرانه فضای سبز برای هر نفر در فضاهای مجموعه ای 10 متر مربع می باشد. پارکینگها قسمت دیگر از زمین سایت را تشکیل می دهند که چون این مجموعه دارای دو ورودی اصلی و فرعی در شمال و جنوب سایت است. (اولی برای استفاده نوجوانان وارد کننده به مرکز از سمت بهزیستی و کارمندان و دست اندرکاران این مسئله و دومی جهت استفاده مردم برای بازدید از گالری، کارگاهها، غرفه های فروش و نهایتاً جذب مشارکتهای مردمی) پارکینگها در اطراف درهای ورودی در نظر گرفته شده است، استاندارد قرارگیری ماشینها را در شکل مشاهده خواهید کرد.
در مورد زمینهای ورزشی نوجوانان می شود گفت:
این زمینها را باید در حقیقت مجموعه های کوچک ورزشی دانست که نوجوان را با طراوت و شاداب نگه می دارد و باعث می شود انرژی زیاد نوجوانی به بهترین صورت ممکن مصرف گردد. زمین ورزشی نوجوانان در این مجموعه از امکانات ذیل برخوردار است:
1- زمین بازی چند عملکردی برای بازیهای دسته جمعی همراه یا بدون توپ
2- زمینهای روباز ورزشی مثل تنیس روی میز و والیبال و بسکتبال
3- مجموعه استخر سرپوشیده که شامل بیشتر امکانات موجود در استخرهای سر پوشیده (رختکن، کمد لباس، سونای خشک و بخار، جکوزی، سالن استخر و …) می باشد.
در انتخاب مکان استقرار آنها به نکات زیر توجه شده است:
1- برخورداری از دسترسی مناسب سواره و پیاده
2- استقلال نسبی از سایر عناصر مرکز (نظیر بناهای فرهنگی، آموزشی، خوابگاه و …) که نیاز به آرامش و سکوت دارند.
3- نزدیک بودن بدر ورودی اصلی به جهت استفاده نوجوانان خارج از مرکز (در صورت لزوم و صلاحدید ریاست مرکز) برای ایجاد در آمدزائی مجموعه حاضر
4- یک جا جمع شدن (در یک قسمت مشخص) تمام مجموعه های مختلف ورزشی و پرهیز از پراکنده شدن فضاهای ورزشی
نگهبانی:
نگهبانی آخرین فضای این مرکز است که در مورد آن توضیح خواهیم داد:
این فضا در نزدیکی ورودیهای اصلی و فرعی مرکز برای کنترل ورود و خروج وسائل نقلیه بچه ها و کارکنان و افراد خارج از مرکز به داخل و خارج مجموعه قرار دارد که بصورت شبانه روزی کار خواهد کرد.
قسمتهای مختلف آن شامل:
اتاق کنترل نگهبانی (نزدیکتر به درب های اصلی و فرعی مرکز) – سوئیت استراحت نگهبان ، اتاق رانندگان (نقلیه)- اتاق باغبانان و دست اندرکاران فضای سبز می باشد. البته نگهبانی کنار درب جنوبی مختصرتر از نگهبانی کنار در اصلی (فقط دارای اتاق کنترل و یک فضای استراحت کوچک) تعبیه گردیده است.
پس از بررسی فضاهای مورد نیاز این مجموعه و تحقیق و مطالعه در مورد ابعاد و استانداردهای آنها در مورد سازه و تاسیسات آن نیز مختصری از چیزی که در نظر گرفته شده است را توضیح خواهیم داد:
سازه:
طرح مجموعه فوق بعلت داشتن احجام مختلف و چرخیده داخل یکدیگر و تبعیت شده از شکل سایت مورد نظر دارای شبکه مدوله کلی نیست، ولی هر ساختمان ستونگذاری و مدولاسیون خاص خود را دارد.
در زمینه استفاده از نوع سیستم ساده ای، سیستم سازه بتنی (در تیر و ستونها) بعلت محدودیت طبقات و نوع ساختمانها که تقریباً عمومی حساب می شود و توانائی مقابله بهتر با آتش سوزی انتخاب شده است، علاوه بر آن این نوع سازه می تواند بصورت نمایان واکسپوز، شبکه بندی کار را با قابلیتهای هنری بیشتری به نمایش بگذارد.
در مورد دیوارها هم می توان بتنی کامل و هم دیوار آجری 1 نوع دیوارهای سبک جدید در داخل (سیپورکس در نماکاری و خود ساختمان) بسته به دلخواه مسئولین اجرا استفاده کرد ولیکن رعایت ضوابط مقابله با زلزله از اولویتهای سازه ای در طراحی مجموعه مورد نظر است که با دیوار برشی یا بادبندهای محکم فلزی قابل حل است. علاوه بر آن با توجه به اینکه ساختمان ها دارای طول و عرض زیادی است، استفاده از درز انبساط برای مستقل عمل کردن قسمتهای مختلف سازه در مقابل زلزله ضروری می نماید. استفاده از درز انبساط با رعایت فاصله در حدود 20 متر در طول و عرض ساختمان صورت پذیرفته است. سازه آمفی تئاتر با توجه به دهانه عریض آن از نوع سازه خرپائی است و با توجه به اینکه اسکلت بندی کلی مرکز بتنی است، لذا برای این سالنها نیز، خرپای پیش ساخته بتنی توصیه می گردد، هر چند که استفاده از خرپای فلزی نیز چندان بیراهه به نظر نمی رسد، استفاده از سقف کاذب در این سالنها، هم برای کاهش ارتفاع و هم برای عبور تاسیسات مورد نیاز است.
تاسیسات:
با توجه به مطالب فصل یک در مورد اقلیم منطقه مورد نظر (شهر تهران) می توان از روشهای ساختمانی تنظیم شرایط که در زیر به آنها اشاره می شود جهت استفاده بهینه از انرژیهای موجود استفاده کرد: اصولاً با استفاده از تنظیم شرایط مناسب از طریق روشهای ساختمانی اعم از طراحی مناسب، سایبان های افقی و عمودی و … می توان مصرف انرژی را در ساختمان به حداقل رساند. این روش به استفاده از هزینه های فراوان برای تجهیز ساختمان با تاسیسات مکانیکی ارجحیت دارد، هر چند نمی توان از نقش تاسیسات مکانیکی نیز غافل شد.
بقول کونیز برگر : "ما انتظار نداریم که مسائل شرایط نامساعد را تنها با روش های طبیعی حل نمائیم. عوامل اقلیمی که در این راه ما را یاری می دهند، هر یک محدودیتهای خاص خود را دارند. اما انتظار می رود که معمار سرپناه را بگونه ای بنا نهد که بهترین امکانات طبیعی در آن ظاهر شده باشد بطور کلی، روشهای مختلف ساختمانی (غیرفعال) تنظیم شرایط حرارتی را می توان تحت آیتم های مختلفی همچون ایجاد عایق های حرارتی، کنترل آفتاب از طریق ایجاد سایبان و ابعاد و اندازه بازشوها، جهت استقرار مناسب، ایجاد کرکره ها و پرده های داخلی و شیشه های جاذب حرارت و غیره بیان نمود. در ذیل به اشکال مختلف ایجاد تاسیسات مکانیکی مناسب مختصراً اشاره می گردد:
گرمایش:
گرمایش را در جائی که لازم باشد، می توان بصورت موضعی تدارک دید، مثل تبدیل اشکالی از انرژی معمولاً انرژی شیمیائی بعضی مواد سوختی به حرارت، انواع شومینه ها، اجاق ها و فرها بخاریهای گازی و الکتریکی را می توان جزء وسائلی که نوعی انرژی به عمل آمده را مصرف می نمایند، به حساب آورد.
حرارت مرکزی: واژه ای است برای تعریف دستگاهی که در آن، حرارت در یک نقطه (دیگ یا کوره) و با استفاده از یکی از مواد سوختی که بدان اشاره گردید، تولید شده، متعاقباً به وسیله انتقال دهنده ای (آب یا هوا) توزیع می شود.
هر سیستم حرارت مرکزی از سه جزء: 1- افزایش دهنده حرارت (دیگ یا کوره) 2- شبکه توزیع کننده (کانال کشی یا لوله کشی) 3- واحدهای منتشر کننده حرارت (پخش کننده ها، رادیاتورها یا انتقال دهنده ها) تشکیل شده است.
در طرح مرکز فوق می توان از یک سیستم حرارت مرکزی با خصوصیات مزبور استفاده نمود.
افزایش عایق حرارتی نیز می تواند میزان اتلاف حرارت را کاهش دهد، بنابراین هزینه تجهیزات و تولید حرارت هر دو کاهش می یابد.
تهویه:
در محیط های بسته، بوهای نامساعدی (نظیر بوی بدن، دود و …) که تولید می شوند. باعث بدتر شدن هوا می گردند. در خیلی از موارد با باز گذاشتن در و پنجره ها می توان بسادگی تهیه هوای کافی را تضمین نمود، ولی کافی نیست، و در محیط های پرجمعیت (مثل اتاق خوابگاهها و …) تهویه مکانیکی لازم است تا تهویه هوا کاملاً به درستی انجام گیرد.
باید توجه داشت که هوای در حال حرکت را می توان به عنوان واسطه حمل کننده حرارت مورد استفاده قرار داد، گرمایش با هوای گرم معمولاً با یک سیستم مکانیکی تهویه توام می شود.
خنک سازی مکانیکی:
ساده ترین نوع این دستگاه تبرید سیستمی است که یک گاز مناسب سرد کننده، با فشار در یک مدار بسته به جریان می آید. این دستگاه شامل: تقطیر کننده، تبخیر کننده، شیر فشارشکن و کمپرسور می باشد.
تهویه مطبوع:
این سیستم، دستگاهی است که هوای تهیه شده به روش های مکانیکی تصفیه شده، مرطوب شده، خنک شده و … را به نام دستگاه هواساز یکجا دارد. همانند یک قطعه ماشین واقعی، این سیستم ممکن است بصورت یک جعبه یا یک کولر گازی موجود باشد که می توان آنرا در دیوار یا در پنجره قرار داد.
از نظر اصولی تجهیزات ساختمانی ممکن است به یکی از اشکال زیر باشد:
1- دستگاه تهویه مرکزی: همه عملکردهای گفته شده، به وسیله یک سیستم مرکزی صورت گیرد و تمام هوای مورد نیاز از شبکه کانال توزیع شود.
2- دستگاه تهویه محلی: که دیگ و تاسیسات خنک کننده مرکزی هستند، آب گرم و خنک شده در این دستگاه به گردش در می آیند، هر کدام قسمت مشخصی از ساختمان را زیر پوشش قرار می دهند (کانال کشی کمتری مورد نیاز است).
3- واحد القائی: که قسمت کمی از مقدار هوای مورد نیاز به طور مرکزی اصلاح می شود اما خیلی بیشتر از اندازه مورد نیاز سرد، گرم یا خشک می شود.
با توجه به سطح زیر بنا و کاربری مجموعه مورد طراحی، به نظر می رسد که احداث یک دستگاه تهویه مرکزی بتواند پاسخگوی مناسبی برای سطح تاسیسات مجموعه مورد نظر باشد.
نتیجه گیری جهت ریختن برنامه فیزیکی طرح:
با توجه به تحقیق و بررسی ابعاد و استانداردهای مطرح شده در صفحات پیش و نیز نتایج گرفته شده از تحقیقات بعمل آمده در مورد شناخت روحیه و نوع زندگی این کودکان (مصاحبه ها مطالعات بدست آمده از سازمان بهزیستی در مورد آخرین اطلاعات موجود) ابتدا ساختمانها بر طبق نیاز و خواست کودکان و دست اندرکاران مربوطه دسته بندی شد و با استفاده از برنامه فیزیکی های مختلف و استانداردهای مورد نیازی که مطالعه شد، ساختمانها با ریز فضاهایی که شرح آن داده خواهد شد. باابعاد بدست آمده، در نظر گرفته شد، لازم بذکر است که جمع خالص هر ساختمان با احتساب 30% جهت ارتباطات و تاسیسات فضای ناخالص را که با توجه به آن احجام طرح ریزی شده اند به ما نشان داده است که در جداول زیر به برنامه ریزی فیزیکی یکایک ساختمانها مفصلاً می پردازیم.
منابع و ماخذ
1- آرشیتکت داتا: اطلاعات معماری، ارنست نویفرت، ترجمه روبن ملامه، جعفری، تهران.
2- کتاب راهنمای طراحی اقلیمی، کونیز برگر هربرت 1368، ترجمه مرتضی کسمائی، مرکز، تهران.
3- کتاب تجهیزات و تاسیسات ساختمان، فردریک هال، ترجمه اردشیر اطیابی، اتحاد تهران.
4- پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و صنعت ایران، بهار 1379.
5- پایان نامه کارشناسی ارشد، مجیر جلیلیان، دانشگاه علم و صنعت ایران، بهار 1383.
توضیح روند طراحی و شکل گیری احجام در سایت
مسلماً در هر طرح معماری سعی بر آن است که نیاز افراد، فرم سایت و اقلیم مورد نظر پایه های مهم آن را تشکیل دهند در این طرح نیز از این اصل مهم تخطی نشده است و هر سه به نوبه خود طرح را تحت تاثیر قرار داده اند.
علاوه بر آن دو ورودی گرفته شده از شمال شرقی و جنوب غربی مجموعه، طی سلسله مراتبی حرکت کرده و در مرکز مجموعه بهم متصل شده اند. که در اینجا مرکز مجموعه با اشکال هندسی خاص خود برای ایجاد تمرکز و آرامش برای کودکانی که عدم تمرکز و پراکندگی را دائماً تجربه کرده اند ایجاد شده است.
خطوط دو مربع چرخیده شده داخل هم در مرکز مجموعه و راههای منحنی شکل ختم شده به آنها نقطه عطفی برای طراحی احجام مجموعه شده اند، به نحوی که جهت قرارگیری بیشتر احجام با توجه به آنها بوده است، به طور کلی فضای سبز و آبنمانهای مرکز مجموعه، مورد توجه بوده و چشم انداز آن در طراحی احجام در نظر گرفته شده است.
ساختمان اداری با توجه به کاربری خاص آن نزدیکترین احجام بدر ورودی اصلی می باشد. سه ساختمان، خوابگاه، اجتماعات و آموزشی بعلت ارتباط خاصی که کاربری آن ها ایجاب می کند، (البته با مرکزیت ساختمان اجتماعات) کاملاً با یکدیگر در ارتباط می باشند و با یک چرخش در حرکت قرارگیری سه حجم مزبور، ساختمان آموزشی کاملاً متصل به مرکز مجموعه در نظر گرفته شده است. ورودیها معمولاً از قسمتهای اصلی و رو به مرکز مجموعه برای هر ساختمان در نظر گرفته شده اند، ولی در ساختمان آموزشی بعلت ایجاد یک حریم و ایست برای افراد استفاده کننده ورودی از جلوی مرکز مجموعه به اضلاع شمالی و جنوبی زیر رواقی که از مرکز مجموعه به سمت سالن اجتماعات (زیر ساختمان آموزشی) می رود، منتقل شده است.
ساختمان خوابگاه و دو ساختمان دیگر در جائی قرار گرفته اند که آرامش و تمرکز استفاده کننده ها بهم نخورد از نظر وضعیت سایت نیز این قسمت به علت کاربری اطراف سایت (مسکونی یا خالی) این ویژگی را دارد.
ساختمان کارگاهها طوری طراحی شده اند که از ورودی فرعی (جنوب شرقی سایت) راه مخصوص خود را برای ورود تجهیزات و وسائل مورد نظر داشته باشند.
حتی کارگاه اتومکانیک (یادگیری تعمیر ماشین توسط بچه ها) نزدیکترین کارگاه به در ورودی ساختمان کارگاهها می باشد. ورودی اصلی کارگاه با یک چرخش به غرفه های فروش (که باز هم بر مبنای مربعهای مرکز مجموعه شکل گرفته است) می رسد، و از غرفه های فروش راه به تریا و استراحت گاه برای خریداران خارج مجموعه (که آنها نیز از در جنوب شرقی مجاز به ورود هستند) و نهایتاً به مرکز مجموعه، دارد. در این قسمت فضائی به نام جذب مشارکتهای مردمی در طبقه بالای کارگاه که چشم انداز به غرفه های فروش و مراکز مجموعه دارد، قرار داده شده است تا خریداران و کسانی که از کارگاهها و غرفه های فروش دیدن می کنند برای کمک های مردمی به مرکز مورد نظر اقدام نمایند.
پارکینگها در دو طرف درهای ورودی کنار نگهبانی قرار داده شده اند و فضاهای ورزشی جائی قرار دارند که استقلال کامل را در جهت ارائه خدمات به کودکان این مرکز داشته باشند. نوع قرارگیری حجم ها، ارتباطشان با یکدیگر و مرکز مجموعه و فضای سبز چیده شده در سایت کاملاً با شکل ذوزنقه ای سایت در ارتباط است. و طراحی با سایت هماهنگی خاصی دارد.
این طراحی که با جاگذاری احجام هندسی شکل در قسمتهای مختلف سایت شروع شد، با تلاش و مطالعه زیاد و بهره مندی از راهنماییهای استاد راهنمای محترم به جائی ختم شده است که برای کودکان و نوجوانان استفاده کننده از این مرکز با ویژگیهای خاص خود و نیازهائی که دارند، فضائی جذاب آرامش بخش و آموزنده باشد و در صورت برخورد صحیح مربیان و مسئولان ذیربط کودک این فضا را به محیط نابسامان خیابان ترجیح دهد و آموزشهای تئوری و عملی لازم برای شاغل و مستقل شدن نوجوانان را با کمال میل بپذیرد فرم ساختمانها، سلسله مراتب و نظمی که در شکل گیری سایت رعایت شده است. همچنین فضاهای سبز، آبنماها و جا برای نشستن و استفاده از چشم اندازهای سایت همه دست بدست هم داده و این امر را امکان پذیر کرده است.
امید است که این طرح از نظر اساتید محترم، مسئولین مربوطه و سازمان محترم بهزیستی (با محدودیتهائی که از نقطه نظر اجرا دارند) مقبول افتد و گام موثری در جهت ساماندهی این کودکان محروم در جامعه اسلامیمان برداشته شود.
1
46