پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه
از مشکلات رفتاری
دانش آموزان
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل اول : مقدمه تحقیق
مقدمه:
آفرینش ویژه انسان به گونه ای است که جز به وسیله ایمان و یاد خدا آرامش نمی یابد. انسان طبعا خواستار سعادت و خوشبختی و آرامش روانی است و برای به دست آوردن آن شبانه روز تلاش می کند، و از تصور شکست و بدبختی در بیم و اضطراب است.لیکن هر کسی سعادت و خوشبختی خویش را در چیزی می پندارد و برای رسیدن به آن برنامه خاصی را تنظیم می کند و راهی را می پوید.
بعضی حداکثر استفاده از لذائذ مادی، بعضی اندوختن مال و ثروت و املاک ، بعضی جاه و مقام و ریاست و شهرت ، و بعضی تحصیل علم و دانش ، و بطور کلی نیل به امور مادی و دنیوی را وجهه نظر خویش قرار داده، سعادت و کمال خود را در آن جست و جو می کنند و در حد پرستش به دنبال آن می روند. به عبارت دیگر بعضی شهوت پرست، بعضی مقام پرست، بعضی علم پرست هستند. و تصور می کنند بدین وسیله می توان سعادتمند و خوشبخت شد. اما قرآن عقیده دارد که اعراض از یاد خدا ، توجه به امور دنیوی و پیروی از هواهای نفسانی ، زندگی انسان را قرین خوشبختی و آرامش نمی کنند ، بلکه زندگی را سخت و دشوار و مقرون با ناراحتی و اضطراب درونی می سازند.
در قرآن می فرماید:(هرکسی که از یاد من اعراض کند همانا زندگی تنگ و دشواری خواهد داشت و در قیامت او را نابینا محشور خواهیم کرد.)
بزرگترین بدبختی انسان دلبستگی به امور دنیوی و تسلیم در برابر هواهای نفسانی است، زیرا خواستهای نفسانی حدی ندارد که وقتی به آن رسید قانع شود و بگوید به آنچه می خواستم رسیدم و دیگر نمی خواهم؛ بلکه همواره خواستار مرتبه عالی تر خواهد بود و در طریق رسیدن به آن همچنان جدیت خواهد کرد . اما از آنجا که امکانات هر کس محدود است و نمی تواند به دلخواه خود نائل شود، ناچار است در فراق آن بسوزد و بسازد.
به علاوه انسان نسبت به حفظ و نگه داری همان چیزها یی که به دست آورده نیز نیز مطمئن نخواهد بود؛ زیرا همواره نگران آن است که مبادا در اثر وقوع حوادث، بلایا، آفتها و مصیبتها، یا در اثر حسادتها و دشمنیها ، تزاحمها و رقابتها، نعمتهای موجودش را از دست بدهد.
2
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل اول : مقدمه تحقیق
از همه مهمتراین که آدمی از یک طرف عاشق ودلباخته امور دنیوی است، و از طرف دیگر مرگ را پایان زندگی میداند و یقین دارد که دیر یا زود مرگش فرا می رسد و ناچار میشودمحبوب ومعشوق خود را رها کندو(به عقیده خودش)رهسپار دیار عدم گردد. به همین جهت زندگی را پوچ و بی هدف می پندارد و بدین ترتیب همواره نگران و پریشان خاطر خواهد بود و زندگی تلخ و ناگواری خواهد داشت ، گرچه ممکن است دیگران او را در ناز و نعمت و رفاه و آرامش بپندارند؛ در صورتی که اشتباه می کنند، زیرا آرامش باید از درون تامین شود، نه از خارج .
پس تنها چیزی که می تواند قلب مضطرب و پریشان را تسکین و آرامش بخشد، ایمان به خدا و یاد اوست.
قلبی که به خدا ایمان دارد و از روی یقین و با تمام وجود او را می پذیردو در همه حال او را حاضر و ناظر می داند، در حوادث و مشکلات خود را بی پناه نمی یابد؛ چون به منبع سرچشمه همه خوبیها و زیباییها پی برده ، از غیر او احساس بی نیازی می کند.
جز کمال و جمال حقیقی و بی نهایت خدای سبحان ، همه کمالها و جمالها را عاریتی و عرضی می داند.
نظام آفرینش را عادلانه و هدفدار می داند و به نظام هستی و قوانین حاکم بر جهان خوش بین است. زندگی را هدفدار تلقی می کند و به آینده خویش امیدوار است و سرانجام احساس بی هدفی و پوچی و یاس و ناامیدی در دل مومن راه ندارد.
بنابراین ، اولیا و مربیان باید پرورش همه جانبه را جزو برنامه های تربیتی خود بدانند، واز آغاز برایش برنامه ریزی کنند.(امینی ، 1374،ص 76)
3
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل اول : مقدمه تحقیق
مسوولان تربیت و مسوولیت سنگین آنها
تربیت کودکان و جوانان یک مسوولیت همگانی است و نیاز به هماهنگی و همکاری همه افراد و نهادهای مربوط دارد. اگر همه احساس مسوولیت و انجام وظیفه کنند زمینه برای تربیت صحیح افراد فراهم می شود و برنامه های تربیتی توفیق می یابند.
ولی اگر همکاری و تفاهم وجود نداشته باشد توفیق کامل برنامه ها را نمی توران پیش بینی کرد. در زیر به نقش چند مورد پرداخته می شود.
* * *
خانواده
خانواده یکی از مهمترین مسوولان تربیت است . مقصود از خانواده همه کسانی است که به طور مستمر یا غالب با کودک زندگی می کنند، مانند پدر، مادر، پدر بزرگ، مادربزرگ، برادر و خواهر بزرگتر و حتی خدمتکار منزل.
در این میان پدر و مادر چون سرپرستی کودک را بر عهده دارند و باعث وجود او هستند، در تربیت او نیز نقش بیشتر و مسوولیت سنگین تری را برعهده دارند.
پدر و مادر شدن فقط به تولید مثل نیست، زیرا این کار از عهده حیوانات نیز ساخته است. والدین در صورتی لیاقت پدری و مادری دارندکه در تعلیم و تربیت فرزند خود هم جدیت کنند.
اسلام تربیت و تادیب را یکی از حقوق فرزندان می داند که اگر پدر و مادر در انجام آن کوتاهی کنند عاق فرزند می شوند و در قیامت مورد بازخواست قرار خواهند گرفت.
4
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل اول : مقدمه تحقیق
مدرسه
کودک از سن شش سالگی وارد مدرسه می شود و غالبا تا سن هیجده سالگی در مدرسه خواهد ماند. در هر روز تقریبا شش ساعت در مدرسه است ، به منزل هم که بر می گردد، غیر از ساعتهای خواب و خوراک و کمی بازی ، بقیه را نیز به انجام تکالیف مدرسه اشتغال دارد. بدین صورت، در این مدت تقریبا اکثراوقات اوصرف مدرسه خواهد شد و دانش آموز دوران طفولیت دوم، دوران نوجوانی و جوانی خود را که از حساسترین دوران عمر او محسوب می شود، در مدرسه خواهد گذرانید.
کودک که مدت شش سال از آغاز عمر خود را در محیط محدود خانواده و در کنار پدر و مادر می زیسته، از آغاز هفت سالگی وارد اجتماع بزرگتر مدرسه می شود که مرکب است از مدیر، عده ای آموزگار و گروهی از کودکان همسال یا کمی بزرگتر.
محیط جدید برای کودک کاملا تازگی و اهمیت دارد. او آموخته های گذشته خود و اخلاق و رفتاری را که در محیط محدود خانواده فرا گرفته، با کسب اطلاعات جدید و مشاهده اخلاق و رفتار اعضای اجتماع جدید، مورد بررسی و تجدید نظر قرار می دهد تا شکل ثابتی را برای خود برگزیند. بنابراین دوران طفولیت دوم که در مدرسه می گذرد بسیار مهم و سرنوشت ساز است.
5
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل اول : مقدمه تحقیق
عوامل موثر در تربیت و ضرورت هماهنگی بین آنها
فرد مورد تربیت، در مجموعه ای از اوضاع و شرایط قرار می گیرد و برطبق امکاناتی که برایش فراهم شده، استعدادهای خود را پرورش می دهد و به فعلیت تبدیل می سازد. بنابراین، تربیت یک امر فردی نیست که بر طبق دلخواه یک مربی انجام بگیرد، بلکه مجموع اوضاع، شرایط و امکانات ویژه انسان مورد تربیت را باید از عوامل موثر در تربیت محسوب داشت.
عواملی مانند: پدر و مادر و سایر اعضای خانواده، همبازیهای کودک، محیط زندگی، اوضاع اقتصادی خانواده، دبستان، دبیرستان، دانشگاه، همکلاسیها، دوستان، مسجد و سایر مراکز دینی، مراکز تفریح و بازی، صدا و سیما،روزنامه ها و مجلات و کتابها و سینماها.
افکار و رفتار شخصیتهای سرشناس ، اندیشه ها و فرهنگ حاکم برجامعه، همه در کیفیت پرورش افراد تاثیر دارند.
به همین جهت در تعلیم و تربیت و حل مشکلات رفتاری و اخلاقی کودک، همکاری نزدیک اولیا و مربیان کاملا ضرورت دارد. همچنین اگر اولیا و مربیان هدف خاصی را تعقیب کنند ولی برنامه های صدا و سیما، یا مجلات و روزنامه ها، بر خلاف آن هدف حرکت می نمایند، اولیا و مربیان نمی توانند در نیل به اهداف خود کاملا امیدوار باشند.
بنابراین وظیفه حکومت اسلامی است که برنامه های فرهنگی و تربیتی را منسجم و هماهنگ سازد و از نهادهای ذی ربط بخواهد که همه در یک خط و به طور هماهنگ در اجرای آنها جدیت کنند.(امینی،1374،ص143)
این تحقیق به دنبال آن است که:
1- در فصل بعد تعاریفی هرچند کوتاه از روانشناسی و شخصیت و اصطلاحات مورد تحقیق بپردازد.
2- درفصل سوم دونمونه از شاگردان کلاس دوم که مشکلات رفتاری دارند را مورد بررسی قرار دهد.
3- درفصل آخر این تحقیق خلاصه و نتیجه گیری آورده می شود.
6
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل دوم : تعاریف و اصطلاحات
مقدمه
علم از آن نقطه و آن زمان آغاز شد که بشر به فکر حل مسائل مختلف زندگی افتاد. به عبارت دیگر، تاریخ تولد بشر است. بشر اولیه برای حل مسائل و مشکلات خود از ابتدایی ترین مرحله شروع کرد و به کمک برخی از روابط تجربی قادر شد پیرامون خویش را کم و بیش بشناسد و بدین طریق ا پیچ و و تاب و فراز و نشیب هستی آگاه شد(دلاور،1380،ص 3).
یکی از این علوم، علم روانشناسی است. منظور از روانشناسی، علاوه بر ÷یشرفت علمی و صنفی بهبود بخشیدن به زندگی انسان نیز هست . این علاقه روزافزون روانشناسانبه مسائل روزمره و علمی بشر ، موجب شده است که دانش ما در افراد،به ویژه کسانی که دچا مشکلات روانی هستند، به طور قابل ملاحظه ای افزایش یابد . عدم سازش و وجود اختلالات رفتار در جوامع انسانی بسیار مشهود و فراوان است.
در هر طبقه و صنفی و در هر گروه و جمعی ، اشخاص نامتعادلی زندگی می کنند . بنابراین در مورد همه افراد ، اعم از کارگر و دانش پژوه ، پزشک و مهندس، زارع ، استاد دانشگاه و غیره، خطر ابتلا به ناراحتیهای روانی وجود دارد . به عبارت دیگر هیچ فرد انسانی در برابر امراض مصونیت ندارد ( شاملو ، 1378،ص 11).
روانشناسی علم تحقیق در رفتار موجودات زنده به ویژه رفتار انسان است و در این زمینه اصطلاح شخصیت با توجه به اینکه شخصیت هدف نهایی تمام بررسیهای روانشناختی است، بیش از سایر مفاهیم توجه روانشناسان را به خود معطوف داشته است، زیرا روانشناسی یافته ای نیست که در شناسایی و شناساندن شخصیت سهمی بر عهده نداشته باشد(جمالفر،1373،ص1).
حال روانشناسی شخصیت حوزه بسیار گسترده ای است، زیرا شخصیت، خود موضوعی است پیچیده و دارای ابعاد و جنبه های گوناگون برای شناخت شخصیت انسان، از دیر باز کوشش های فراوانی به عمل آمده که برخی از آنها غیر علمی و بعضی دیگر خرافاتی و معدودی علمی و معتبر است(کریمی، 1374،ص1) .
8
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل دوم : تعاریف و اصطلاحات
روانشناسی تا به امروز دست خوش تحولات و تغییرات بسیاری شده است و از انحصار دروس دانشگاهی و آزمایشگاهی تخصصی خارج شده و به ابعاد مختلف بشر راه یافته است. در این فصل سعی می شود تعریفی از شخصیت و ضرورت مطالعه آن و همچنین بهداشت روانی (چون ضرورت آن در جوامع امروزی به طور وضوح دیده می شود) و … پرداخته می شود.
* * *
9
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل دوم : تعاریف و اصطلاحات
تعریف شخصیت
صاحبنظران حوزه شخصیت و روانشناسی، از کلمه شخصیت تعریفهای گوناگون ارائه داده اند . از نظر ریشه ای گفته شده لغت شخصیت در ززبان لاتین (Personalite ) و در زبان انگلو ساکسون (Personality) خوانده می شود، ریشه کلمه لاتین(Persona) دارد. این کلمه به نقاب یا ماسکی گفته می شد که بازیگران تاتر در یونان قدیم به صورت خود می زدند.
به مرور معنای آن گسترده تر شد و نقشی را که بازیگر ادا می کرد نیز، در بر می گرفت. بنابراین، مفهوم اصلی و اولیه شخصیت تصویری صوری و اجتماعی است و براساس نقشی که فرد در جامعه بازی می کند ترسیم می شود . یعنی در واقع فرد به اجتماع خود شخصیتی ارائه می دهد که جامعه براساس آن ، او را ارزیابی می نماید(شاملو ، 1372،ص 11).
در اینجا برخی از تعریفهایی که از شخصیت شده است ، آورده می شود:
شخصیت الگویی از رفتار اجتماعی و روابط اجتماعی متقابل است . بنابراین ، شخصیت یک فرد مجموعه راههایی است که نوعا نسبت به دیگران واکنش یا به آنها تعامل می کند(کریمی ، 1378،ص 6).
سازمان پویایی از سیستمعای روان – تنی فرد است که رفتارها و افکار خاص او را تعیین می کند. هال و لیندزی در سال 1978 در کتاب جامعشان به نام نظریه های شخصیت به این مطلب اشاره کرده اند که تعریف کامل و جامعی از شخصیت که عمومیت داشته باشد و مورد قبول همگان باشد وجود ندارد (جمالفر ، 1375، ص 14).
10
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل دوم : تعاریف و اصطلاحات
ماهیت شخصیت
هرانسان و رویدادی در نوع خود منحصر به فرد است . با وجود این بین بسیاری از انسانها و رویدادهای زندگی آنها، آنقدر شباهت وجود دارد که بتوان نکات مشترکی را در نظر گرفت و درست همین الگوهای رفتاری است که روانشناسان شخصیت در پی آنند (نینوائی ، 1374، ص 5).
تناقض آشکار دیگر این است که شخصیت یک فرد می تواند هم ثابت و هم انعطاف پذیر باشد . به نظر می رسد ، سومین تناقض یا ناهمخوانی ، در این است که عبارت پردازی شخصیت توسط هردو عامل وراثت و تاثیرات محیطی شکل می گیرد (جمالفر ، 1375،ص14).
ضرورت و اهمیت مطالعه روانشناسی شخصیت
شناخت شخصیت، ویژگیها، چگونگی شکل گیری، عوامل موثر در ایجاد شخصیت و مسائلی از این قبیل ، از یک جنبه، ارضای حس کنجکاوی و میل به حقیقت جوئی را در انسان به دنبال دارد؛ زیرا این شناخت نوعی خود شناسی است و شخص هنگام مطالعه موضوعهای ذکر شده غالبا آن دانسته ها را با خود مقایسه کرده و تطبیق می دهد و احتمالا با این شناخت نوعی طبقه بندی انجام می دهد، یعنی خود را در یکی از تیپهای شخصیتی قرار می دهد و احتمالا با این شناخت نوعی طبقه بندی انجام می دهد، یعنی خود را در یکی از تیپهای شخصیتی قرار می دهد یا خود را دارای
ویژ گیهای شخصیتی قرار می دهد یا خود را دارای ویژگیهای شخصیتی خاص می بیند .
اگر از جنبه دیگری هم به این شناخت بنگریم، می بینیم که داشتن اطلاعات و دانش لازم درباره شخصیت نه تنها به شخص امکان می دهد که در ارتباط متقابل با دیگران موضع گیریهای مناسب و آگاهانه داشته باشد ، بلکه این دانش در پیشگیری یا اقدام احتمالی در مورد بروز اختلالها و نابسامانیهای شخصیتی نیز می تواند به کمک فرد بیابد . مطالعه و شناخت شخصیت هم از جنبه ارضای حس کنجکاوی و هم از نظر روابط متقابل اجتماعی دارای اهمیت است (کریمی ، 1378،ص7) .
11
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل دوم : تعاریف و اصطلاحات
به طور کلی صفات شخصیت از نوع صفات دو قطبی است، بدین معنا که به دو تیپ کاملا مخالف تمایل دارند . هرگز نمی توان از پاسخهای خوب یا پاسخهای بد یک آزمون شخصیت صحبت کرد .
در آزمونهای شخصیتی پاسخ مورد نظر معمولا پاسخی است که توسط اکثر افراد طبیعی داده شود . تشخیص شخصیت در بسیاری از موارد موجب روشن شدن علل بیماریهای روانی، چگونگی گسترش و تجلیات آنها می شود (گنجی ، 1372، ص 251) .
اختلالهای شخصیت یکی از مهمترین، کمتر شناخته شده ترین و بحث انگیزترین طبقات آسیب شناسی روانی است . اهمیت آنها به راحتی و با آگاهی به قرائن همه گیر شناسی روشن
می گردد.
5% موارد آسیب شناسی روانی را تشخیص اختلال شخصیت در بر می گیرد، تغییرات مهم و فراوان در ملاکهای تشخیصی در غیاب داده های پژوهشی مناسب مباحثه در موارد این اختلالها را دامن می زند . به نظر همه اختلالهای شخصیت چالش مهمی در زمینه بهداشت روانی است ( پورافکاری ، 1378، ص 3).
امروزه استفاده از آزمونها به طور گسترده ای در مدارس، مراکز روان درمانی ، مراکز صنعتی ، ارتش و دیگر سازمانهای دولتی و غیر دولتی جهت مشاوره، شناخت مسائل روانی، انتخاب راهنمایی و تعیین شکل رشته تحصیلی و ازدواج مورد استفاده قرار می گیرد و در حال حاضر کمتر روانشناسی پیدا می شود که برای تشخیص ویژگیهای مورد نیاز مراجعان خود از آزمونها کمک نگیرد ( ازخوش ، 1379،ص 3) .
12
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل دوم : تعاریف و اصطلاحات
تاریخچه بهداشت روانی
در طی دهه های گذشته، حرفه مشاوره بهداشت روانی به سرعت رشد یافته است. دلیل این مدعا این است که انجمن مشاوران بهداشت روانی آمریکا که در سال 1976 با 50 عضو به وجود آمده هم اکنون بیش از 1000 عضو دارد (شاملو، 1372، ص 13) .
پیدا کردن شروع و آغاز هر نهضتی به خصوص نهضتهای اصلاحی و علمی به علت داشتن منابع گوناگون و چند جانبه مسئله مشکلی است.
درحقیقت روانپزشکی را می توان قدیمی ترین حرفه و تازه ترین علم به شمار آورد . چون بیماریهای روانی از قدیم وجود داشته و بقراط در 1377تا460 سال قبل از میلاد عقیده داشت که بیماران روانی را مانند بیماران جسمی درمان کرد . تازه ترین علم برای اینکه تقریبا از 1930 بعد از تشکیل اولین کنگره بین المللی بهداشت روانی بود که روانپزشکی به صورت جزئی از علوم پزشکی شد و سازمانهای روانپزشکی و مراکز پیشگیری در کشورهای مترقی یکی بعد از دیگری فعالیت خود را شروع کردند، از فعالیتهای این سازمان در جنگ جهانی دوم عملا کاسته شد که تا اواخر قرن 18 و اوایل قرن 19 نام سه نفر باید در سر لوحه پیش تازان و رهبران درمان اخلاقی و انسانی که عبارتند از: فیلیپ پینل از فرانسه ، ویلیام تیوک از انگلستان و ون سنزو یکاروگی از ایتالیا قرار می گیرد (میلانی فر، 1373،ص 18) .
در سال 1959 قانون روانی انگلستان از مجلسین آن کشور گذشت و وزارت بهداری و تامین اجتماعی عهده دار مسئولیت درمان و نگهداری بیماران روانی در آن کشور شد .
در سال 1960 بهدستور پرزیدنت کندی ریاست جمهور وقت آمریکا قوانینی جدید برای بهداشت روانی وضع شد و دولت عهده دار مسئولیتهای سنگینی برای اینگونه بیماران شد . در سال 1963 قانون مراکز جامع روانپزشکی در آمریکا به تصویب رسید و تحت این قانون مراکز جامع منطقه ای مسئول 75 تا 200 هزار نفر از ساکنین همان منطقه برای بیماران روانی شد ( میلانی فر ، 1373 ،
ص 27) .
13
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل دوم : تعاریف و اصطلاحات
تعریفی چند از بهداشت روانی
تعریف کینزبرگ در مورد بهداشت روانی عبارتست از:
تسلط و مهارت در ارتباط صحیح محیط بخصوص در سه فضای مهم زندگی؛ عشق ، کار، تفریح .
لونیسون و همکارانش در 1962 سلامتی روانی را اینطور تعریف کرده اند: سلامت روان عبارتست از اینکه فرد چه احساسی نسبت به خود، دنیای اطراف ، محل زندگی ، اطرافیان مخصوصا با توجه به مسئولیتی که درمقابل دیگران دارد ، چگونگی سازش وی با در آمد خود و شناخت موقعیت مکانی و زمانی خویش .
بهداشت روانی به معنای سلامت فکر می باشد و منظور از نشان دادن وضع مثبت و سلامت روانی است که خود می تتواند نسبت به ایجاد سیستم با ارزشی در مورد ایجاد تحرک و پیشرفت و تکامل در حد فردی و ملی و بین المللی کمک نماید، زیرا وقتی سلامت روانی شناخته شد نسبت به دست یابی آن اقدام می شود و راه برای تکامل فردی و اجتماعی باز می گردد ( حسینی، 1374، ص 16) .
هارتمن تعادل روانی را به این ترتیب تعریف می کند که من بتواند تطابقی بین نهاد و فرامن ایجاد کند و خواسته های آنها را نفی یا طرد نمی نماید . او قبلا (1939) انعطاف پذیری من کلی ، و (1954) نظریه جاهودا را تایید کرد و تعادل بین سطوح آگاهی ، نیمه آگاهی و ناخودآگاهی شخصیت را به عنوان سلامت فکر تعریف و توصیف نمود . او چنین تعادلی را ناشی از انعطاف پذیری من،
می دانست به این ترتیب حالت انعطاف پذیری در فرد ملاکی برای طبیعی بودن یا سلامت فکر خواهد بود ( حسینی ، 1363، ص 54 ) .
از دیدگاه روانپزشکان سلامتی عبارتست از :
تعادل در فعالیتهای زیستی ، روانی و اجتماعی افراد که یک انسان از این تعادل سیستماتیک و ساختارهای سالم خود برای سرکوب کردن و تحت کنترل در آوردن بیماری استفاده می کند . کارشناسان سازمان بهداشت جهانی سلامت فکر و روان را اینطور تعریف می کنند:
سلامت فکر عبارت است از : قابلیت ارتباط موزون و هماهنگ با دیگران تغییر و اصلاح محیط فردی و اجتماعی و حل تضادها و تمایلات شخصی بطور منطقی، عادلانه و مناسب(میلانی فر،1376،ص14).
14
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل دوم : تعاریف و اصطلاحات
چون این تحقیق در پی این است که دو مشکل از مقطع دبستان را مطرح کند ، لذا بهتر آن است که کمی از خصوصیات مقطع دبستان در این تحقیق گفته شود .
خصوصیات دوره دبستانی
دوره سوم کودکی که سنین شش تا دوازده سالگی را شامل می شود و به دوره دبستانی معروف است ، آغاز آموزش رسمی کودک است . کودک در این دوره ، خواندن و نوشتن و حساب کردن را می آموزد ، علاقه مند است کارهایش را خوب انجام دهد، محتاطانه عمل می کند، اعتماد به نفس دارد و می خواهد هر کاری را خودش تجربه کند .
1- رشد جسمانی
رشد جسمانی در دوره دبستانی نسبتا کندتر از دوره های قبل است . قد کودک شش ساله تقریبا 112سانتیمتر و وزنش 22 کیلوگرم است . در دوازده سالگی قد تقریبا به 150 سانتیمتر و وزن به 45 کیلوگرم می رسد . تا ده سالگی ، پسران از دختران اندکی بلندتر و سنگین تر ند ، ولی درپانزده سالگی دختران از پسران پیشی می گیرند . در دوره دبستانی ، نسبت و شکل اندامهای بدن به بزرگسالان شبیه می شود و استخوانهای بدن سفت می گردد .
اولین دندانهای دایمی در حدود شش سالگی می رویند و تقریبا تا دوازده سالگی کامل می شوند . در این دوره ، بتدریج بر فشار خون کودک افزوده شده، ضربان قلب کاهش می یابد . در رشد جسمانی کودکان دبستانی ، تفاوتهای کمی و کیفی وجود دارد . در این دوره ، احتمال پوسیدگی دندانها و پیدایش بیماریهایی نظیر روماتیسم قلبی ، دیابت ، فلج و انواع حساسیتها افزایش می یابد . سلامت جسمانی در سازگاری عاطفی و اجتماعی کودک موثر است و بیماریهای طولانی، موجب گوشه گیری کودک می شود .
2- رشد حرکتی
به موازات رشد عصبی – عضلانی ، قدرت بدنی کودک افزایش می یابد و حرکات او هماهنگ و موزون می شود و انجام دادن اعمال پیچیده تر به طور منظم میسر می گردد .
15
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل دوم : تعاریف و اصطلاحات
حرکات پسران سریعتر و هماهنگ و موزون می شود و انجام دادن اعمال پیچیده تر به طور مرتب میسر می گردد . حرکات پسران سریعتر و هماهنگ تر از اعمال دختران است. دختران در اعمالی که به استفاده از ماهیچه های ظریف نیاز دارد؛ نظیر نقاشی و خیاطی و بافند گی بر پسران ارجحیت دارند. پسران نیز در فعالیتهای که به کاربرد ماهیچه های درشت نیاز دارد نظیر پررش و پرتاب توپ بر دختران برتری دارند .
3- رشد ذهنی
رشد ذهنی در دوره دبستانی سریع است و بتدریج مهارت حل مساله حاصل می شود . تجربیات وسیعی که کودک به مرور در این مرحله کسب می کند ، به او امکان می دهد تا بتواند رابطه علت و معلولی بین پدیده ها را بهتر از سالهای قبل درک کند . رشد ذهنی کودک در مرحله عملیات محسوس قرار دارد که در آن ، فعالیت کودک با محیط ، عینی و محسوس است، کودک توانایی انجام دادن اعمال منطقی را کسب می کند، می تواند درباره امکان اعمال مختلف و نتایج حاصل از آنها بیندیشد ، نیازی به انجام دادن اعمال از طریق کوشش و خطا ندارد ، درک مفهوم بقای ماده ، عدد ، وزن و حجم به وجود می آید و توانایی طبقه بندی و ردیف کردن حاصل می شود . کودک در دوره دبستانی به چندین مهارت مهم ذهنی از جمله بازگشت پذیری ، کودک در هر لحظه می تواند به نقطه آغاز برگردد و آگاهانه عمل را تکرار کند و با تشکیل فرضیه هایی به پیش بینی نتایج احتمالی بپردازد و با استفاده از قضیه عکس ، از درستی عملکردش مطمئن شود .
4- رشد عاطفی
کودک دبستانی از اینکه مبادا مورد توجه و محبت والدین و معلمان و همبازیها قرار نگیرد، مضطرب و نگران می شود ؛ به همین دلیل، برای جلب توجه به تقلید از رفتار اطرافیان و
همانند سازی با آنان می پردازد . ترس، حسادت ، رقابت و پرخاشگری بین کودکان دبستانی شایع است و در هر مورد باید با آنان به طریق مناسبی برخورد شود؛ در غیر این صورت ، کودک به استفاده از مکانیسمهای دفاعی و رفتارهای مزاحم متوسل و عملکرد او مختل خواهد شد . در این دوره ، اظهار وجود و استقلال طلبی در کودک رشد می کند، شادی خود را با حرکت بدن ظاهر می سازد، در برابر انتقاد و خرده گیری حساسیت نشان می دهد، از تاریکی و تنهایی می ترسد و از تمسخر و ریشخند
16
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل دوم : تعاریف و اصطلاحات
رنج می برد . کودک برقراری ارتباط با اطرافیان و طرح سوالهای متعدد را بسیار دوست دارد .
5- رشد اجتماعی
رشد اجتماعی کودک در دوره دبستانی بسیار سریع است و همبازیها در آن نقش مهمی دارند . کودک در مدرسه علاوه بر تقویت آموخته های خانواده ، مطالب جدید و روش زندگی را
می آموزد . مدرسه ، اجتماعی شدن کودک را تسریع می کند ، روابط او را با دیگران گسترش
می دهد، روش حل مساله و انجام دادن صحیح امور را به کودک می آموزد و مهارتهای ذهنی او را تقویت می کند ؛ از این رو ، معلم باید با کودک رفتار مسولانه و محبت آمیزی داشته باشد تا کودک با علاقه و اشتیاق در مدرسه حاضر شود و او را الگو قرار دهد . آموزشهای خانواده در اطاعت یا سرکشی کودک در برابر معلم نقش مهمی دارد .
6- رشد اخلاقی
در این دوره ، کودک پذیرش مقررات اجتماعی و قضاوت در مورد خوبی و بدی رفتار اطرافیان را آغاز می کند . کودک به هماهنگ شدن با معیار های اخلاقی دیگران علاقه مند است؛ زیرا بدان وسیله می خواهد رضایت آنان را به دست آورد و دختر یا پسر خوبی قلمداد شود .
خانواده و مدرسه در این دوره ، در رشد اخلاقی کودک سهم مهمی دارند . چنانچه بین نگرشهای والدین و مدرسه تضادی باشد ، کودک مبهوت می شود و نمی تواند درباده رعایت کردن و انجام دادن یکی از آنها تصمیم مناسبی بگیرد؛ بنابراین باید بین مدرسه و خانواده ارتباط منظم و دائمی وجود داشته باشد و ارتباط آنها با کودک به طور هماهنگ انجام پذیرد .
17
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل دوم : تعاریف و اصطلاحات
حال به دو عاملی که در این تحقیق به آن پرداخته می شود اشاره ای می شود .
پرخاشگری
عواطف و احساسات ، نحوه رفتار و عملکرد انسان را مشخص می سازد و در چگونگی اداره امور زندگی روزمره نقش بسزایی دارد . رفتار پرخاشگرانه که از انگیزه پرخاشگری سرچشمه می گیرد ، از دیدگاههای گوناگون به طرق متعدد تعریف شده است. پرخاشگری به معنی ستیزه جویی و جنگ طلبی و رفتار تند و خشن است و برای توصیف حالتهای عاطفی مختلف از رنجش عادی تا غلیظ و غضب شدید به کار می رود .
پرخاشگری یکی از رایجترین واکنشهای کودک نسبت به ناراحتیها و ناکامیهاست که به منظور صدمه رساندن به دیگران ، کسب پاداش ، ارضای نیازها یا رفع موانع انجام می شود . چون تمام اعمال و رفتارهای انسان دارای هدف است، رفتار پرخاشگرانه نیز هدف دارد .
هدف ، مهمترین عامل در توجیه نوع رفتار است. براساس شناخت هدف ، می توان بین اعمال و رفتارهای گوناگون وجه تمائز قائل شد و آنها را در زمره رفتارهای سالم یا پرخاشگرانه برشمرد . ممکن است دو عمل یکسان در یک زمان با دو هدف متفاوت انجام گیرد که یکی رفتار سالم و دیگری رفتار پرخاشگرانه تلقی شود؛ برای مثال کودکی را در نظر آورید که در حیاط مدرسه در حال توپ بازی است . اگر توپش به طور تصادفی و بدون آنکه کودک اراده کند به شیشه پنجره بخورد و آن را بشکند، این عامل رفتاری پرخاشگرانه تلقی نمی شود ؛ درحالی که اگر همان کودک توپش را عمدی به قصد شکستن شیشه به سوی پنجره پرتاب کند ، رفتارش پرخاشگرانه است؛ از این رو ، در شناسایی و تعریف پرخاشگری و رفتار پرخاشگرانه باید هدف از انجام دادن آن عمل مشخص شود .
به طور کلی پرخاشگری ، رفتارهای تهاجمی و خصمانه و واکنشی نسبت به ناکامی و سرکوبی امیال است که زاییده تعامل پیچیده بین وضعیت محیطی و تغییرات بیو شیمیایی و عوامل فرهنگی و پاسخهای آموخته شده است و به صورت ضرب و جرح و آزار و اذیت و تخریب و صدمه رسانی به دیگران بروز می کند . می توان پرخاشگری را واکنشی دفاعی دانست که هدف آن رفع مانع و حذف عامل تهدید است. 18
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل دوم : تعاریف و اصطلاحات
به نظر می رسد دو مطالعه ای که توسط لوواس انجام گرفته ، رویهم رفنه درستی فرضیه پالایش را قویا مورد تردید قرار می دهد . طبق این فرضیه کودک می تواند یا از طریق بر زبان آوردن و یا بر اثر تجربه غیر مستقیم تماشای پرخاشگری به صورت فیلم یا برنامه تلویزیونی ، "خواستها و تمایلات پرخاشگرانه را از دستگاه عصبی خود بیرون سازد" در این مطالعات ، کودکانی که به خاطر ادای عبارات پرخاشگرانه تقویت شده بودند در مقایسه با نرخ کارکرد پایه آنان ، پاسخهای حرکتی پرخاشگرانه بیشتری از خود نشان دادند . همین مطلب در مورد کودکانی نیز که فیلم پرخاشگرانه ای را تماشا کرده بودند صدق می کرد .
علائم و نشانه ها
علائم و نشانه های پرخاشگری همانند تعریف آن متعدد و متنوع است و نمی توان با قاطعیت و صراحت گفت که فلان علامت ، نشانه رفتار پرخاشگرانه است ، بلکه باید پیشینه رفتار و موقعیت زمانی و مکانی شخص پرخاشگر دقیقا مطالعه شود . به طور کلی علائم پرخاشگری را
می توان در دو دسته پرخاشگری با خود و پرخاشگری با دیگران طبقه بندی کرد . پرخاشگری باخود به صورت احساس خستگی و فرسودگی ، دروغگویی، نکاههای تند و خشن ، به هم فشردن دندانها، پیدایش چین و چروک در صورت، بالا رفتن ضربان قلب ، افزایش فشار خون ، اختلال در کار
دستگاه گوارش، کاهش دقت ، گریه ، جیغ زدن ، حسادت ، گوشه گیری ، عصیان وحالات دفاعی بروز
می کند . پرخاشگری با دیگران به صورت ایجاد مزاحمت برای اطرافیان ،سرزنش دیگران
، به هم ریزی نظم،دزدی ، تخریب، ضرب و جرح ، استهزاء ، جنگ و ستیز ، فحاشی ، نادیده گرفتن حقوق دیگران، تجاوز، شکستن اشیاء ، سلطه جویی و زمینه سازی برای ایجاد درگیری مشاهده
می شود .
19
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل دوم : تعاریف و اصطلاحات
چهار شرط لازم برای یادگیری پرخاشگری
به نظر می رسد که پاسخهای پرخاشگرانه تحت چهار نوع شرایط و اوضاع و احوال فرا گرفته
می شوند .
1- شرط اول هنگامی تحقق پیدا می کند که پرخاشگری بر اثر نیل به هدف تقویت شود ، مثلا موقعی که کودکی بچه دیگر را از روی تاب بازی به پائین هل داده و خود به جای او سوار تاب شود.
2- شرط دوم مستلزم تساهل و عدم سختگیری والدین نسبت به رفتار پرخاشگرانه کودک می باشد . هرگاه پدر و مادر ، مخصوصا پدران و مادرانی که معمولا با فرزندان خود سختگیری می کنند، در موقع ابراز پرخاشگری توسط کودک دست روی دست بگذارند و عکس العملی از خود نشان ندهند، این عدم دخالت آنان ممکن است توسط کودک به عنوان نوعی تایید ضمنی و بنابراین تقویت رفتار پرخاشگرانه ، تلقی شود .
3- تایید پدر و مادر از پرخاشگری کودک ممکن است در شرط سوم لازم برای یادگیری ، یعنی یادگیری پرخاشگری از روی رفتار الگو یا مدل ، نیز در کار باشد . در این مورد ، پدر و مادر ممکن است یا مستقیما و از طریق دست یازیدن به رفتار پرخاشگرانه ، مثلا به صورت تنبیه بدنی کودک ، و یا به طور غیر مستقیم و از طریق اظهار حمایت و تایید از پرخاشگری نشان داده شده توسط یک فرد دیگر ، به عنوان مدل و الگوی پرخاشگری عمل نمایند . پدر یا مادری که در یک مسابقه
مشت زنی با علاقه شدید مشت زنان را مورد تشویق قرار می دهند به روشنی به فرزند خود که شاهد ماجرا است اعلام می دارند که زدن یک نفر دیگر ، حداقل در مواقعی که نام ورزش و بازی در میان باشد ، عمل درستی است .
4- بالاخره ، شرط چهارمی که تحت آن پاسخهای پرخاشگرانه ممکن است تحکیم و تقویت شوند، موقعی حاصل می شود که این قبیل پاسخها بر اثر تقلیل مشروط تحریکات ناخوشایند تقویت منفی دریافت نمایند . نمونه این شرط ممکن است موقعی باشد که فرد مورد حمله قرار گیرد و حمله متقابل به تقویت منجر گرددو یا بر انگیختگی عاطفی از قبیل آنچه ترس یا خشم نامیده می شود در او به وجود آمده باشد .
20
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل دوم : تعاریف و اصطلاحات
پیشگیری از پرخاشگری
اگر پدر و مادری بخواهند فرزندی پرورش دهند که به طور پرخاشگرانه رفتار نکند، باید سعی کنند شرایط تقویت را طوری ترتیب دهند که پاسخهای پرخاشگرانه تقویت نشوند ولی به جای آنها پاسخهای غیر پرخاشگرانه جا افتاده و بر اثر تقویت تحکیم یابند . بالاخره این امکان وجود دارد که بچه بتواند با اظهار یک تقاضای مودبانه ، صبر کردن برای نوبت خود، یا شریک شدن با دیگران نیز از تاب بازی استفاده کند . علاوه بر این ، پدر و مادر باید از اینکه خود به ابراز پرخاشگری توسط دیگران برخوردند ناخشنودی خود را نسبت به آن عمل بیان نمایند . بدیهی است موقعیتهای متعددی در زندگی کودک پیش می آید که پدر و مادر نمی توانند وقایع را کنترل کنند به طوری که حتی اگر هم بخواهند والدین نخواهند توانست کودکی کاملا غیر پرخاشگر پرورش دهند( مهریار، 1370، ص 225) .
درمان
پرخاشگری به شیوه های گوناگون درمان می شود . در درمان پرخاشگری باید علل ایجاد کننده آن به خوبی شناسایی شود . هدف از درمان به هیچ وجه حذف غریزه پرخاشگری در کودک نیست، بلکه هدف آن است که پرخاشگری بتدریج به سوی اعمال مطلوبتر و مناسبتر سوق داده شود . از نظر فروید ، درمان پرخاشگری مشکل و در موارد بسیار، کار محالی است و فقط می توان از طریق توسل به فعالیتهای اجتماعی مقبول و برقراری علاقه بین انسانها یا برگزاری مسابقات ورزشی از شدت آن کم کرد .
درمان پرخاشگری از دو جنبه فردی و اجتماعی قابل بررسی است . در روش درمان از بعد فردی ، درمان با خود کودک انجام می شود و راههای تغییر رفتار از طریق انجام دادن فعالیتهای مختلف به خود کودک آموزش داده می شود ؛ از جمله: ورزش و انجام دادن کارهای هنری نظیر نقاشی، تخلیه هیجانات و عواطف ، سپردن مسوولیت ، آگاه کردن کودک از اینکه پرخاشگری ، تنها راه رسیدن به
هدف نیست.
21
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل دوم : تعاریف و اصطلاحات
آشنا ساختن کودک با حقوق دیگران و کمک به او برای رعایت قوانین ، آگاه کردن کودک به زشتی و ناپسند بودن رفتار پرخاشگرانه ، آموزش رفتارهای پسندیده و نیکو به کودک و تشویق او به انجام دادن این رفتارها، شرکت در فعالیتهای اجتماعی ، کمک به کودک برای آنکه در زندگی معنی و هدف مشخصی را بیابد و تعقیب کند، واداشتن کودک به استراحت ، تامین سلامت جسمی کودک و تغییر محیط .
در درمان پرخاشگری از بعد اجتماعی ، تا هنگامی که رفتار والدین و دیگر کسانی که با کودک ارتباط دارند تغییر نکند، در رفتار پرخاشگرانه کودک هیچگونه تغییر چشمگیری به وجود نخواهد آمد . در صورتی که بین اعضای خانواده و معلم با کودک رابطه متعادل و سالمی برقرار باشد ، رفتارهای پرخاشگرانه کودک بشدت کاسته خواهد شد . در این مورد توصیه هایی در زیر آمده است :
1- پرخاشگری کودک از همان سالهای اول زندگی کنترل شود تا در سالهای بعد به صورت عادت در نیاید .
2- رفتار پرخاشگرانه کودک در نیل به اهدافش تشویق نشود .
3- در قبال عصبانیتها و ناراحتیهای کودک پرخاش نشود .
4- ناکامیها و محرومیتهای کودک تا حد ممکن برطرف شود .
5- مسوولیتها و تکالیف سنگین به کودک واگذار نشود .
6- با کودک هنگام عصبانیت جر و بحث نشود .
7- به کودک توجه افراطی نشود .
8- از تنبیه بدنی کودک خودداری شود .
9- کودک ، بویژه در حضور دیگران مورد تمسخر قرار نگیرد .
10- نقایص کودک ، بویژه در جمع بیان نشود .
11- کودک بازیهای خشونت آمیز نکند .
12- کودک از مشاهده صحنه های خشونت آمیز منع شود .
13- به کودک توجه شود و بین اعضای خانواده رابطه صمیمی برقرار شود .
14- والدین در تربیت کودک تضاد نداشته باشند .
22
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل دوم : تعاریف و اصطلاحات
15- در مواردی که خانواده به رفع مشکلات قادر نباشد از افراد متخصص کمک گرفته شود .
(شفیع آبادی ، 1374، ص 92) .
* * *
گوشه گیری
گوشه گیری از نظر لغوی به معنی تنها و مجرد و در خلوت نشستن و از جمع کناره گرفتن است . گوشه کیر کسی است که از مردم دوری می کند و عزلت می گزیند و بدان وسیله خود را با محیط اطراف سازگار می سازد؛ البته هر نوع عزلت و در تنهایی ماندن ، گوشه گیری تلقی نمی شود . هر انسان گاهگاهی دوست دارد تنها باشد تا به خود شناسی و حل مشکلات زندگی بپردازد .
گوشه گیری زمانی حالت بیماری پیدا می کند که فرد از آمیزش با جمع و همنوعان بیزار و بیمناک باشد . در این مورد، اگر گوشه گیری بموقع درمان نشود به پیدایش حالت روانی شدید و افسردگی منجر می شود (شفیع آبادی ، 1374، ص 94) .
یک کودک ممکن است به دلایل مختلف نتواند با کودکان دیگر ارتباط متقابل برقرار سازد . یکی از دلایل ممکن است به ترس از عکس العمل هایی از قبیل مورد حمله واقع شدن ، نادیده گرفته شدن ، یا مورد تمسخر قرار گرفتن مربوط باشد . مع هذا ، دلایل دیگر با ناتوانی کودک از فرا گرفتن مهارتهای اجتماعی مورد نیاز برای برقرار کردن ارتباط متقابل موثر و مفید با همسن و سالان ارتباط داشته باشد . برای مثال ، کودکی که نمی داند چگونه با دیگران بازی کند به احتمال زیاد ارتباط با کودکان دیگر را ناخوشایند و تشویش انگیز خواهد یافت . در این صورت، کناره گرفتن از گروه بر اثر تقلیل اضطراب تقویت می شود .
23
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل دوم : تعاریف و اصطلاحات
نمونه ای از کودکانی که گوشه گیری اجتماعی آنان به کمبود مهارتهای اجتماعی بر می گردد توسط بول، استوارد، هریس و بر ارائه شده است . این مولفین درباره بچه ای کودکستانی که نمی دانست چگونه از وسایل زمین بازی استفاده کند گزارش داده اند . در نتیجه این کمبود ، کودک مزبور به ندرت با کودکان دیگر ارتباط متقابل برقرار می کرد ولی پس از آنکه محققین مورد بحث طرز استفاده از وسایل زمین بازی را به او یاد دادند تماسهای بدنی و کلامی کودک با کودکان دیگر و نیز شرکت او در بازیهای مستلزم همکاری با دیگران به سرعت افزایش پیدا کرد . متاسفانه گوشه گیری اجتماعی تنها از طریق تقویت منفی ناشی از تقلیل اضطراب حفظ نمی شود بلکه تقویت مثبتی نیز که غالبا به صورت توجه بیشتر افراد بزرگسال به کودک "خجالتی " بروز می کند باعث نگهداری این حالت می گردد .
علایم و نشانه ها
گوشه گیری با یک سلسله علایم متعدد و به هم پیوسته همراه است . گوشه گیر چون مشکلاتش را نمی تواند در عالم واقعیت حل کند ، به تخیل فرو می رود و به خیالبافی می پردازد . او انسانی است بی هدف و نمی داند چه باید بکند و برای آینده اش چه طرحی بریزد . از مردم گریزان است و هر تمنا و خواهش را یک تحمیل تلقی می کند و در برابر آن بشدت مقاومت می کند ؛ از این رو ، اطرافیان دچار تضاد و کشمش می شود . برای دفاع از حقش اقدام نمی کند و کناره گیری را بر تلاش ترجیح می دهد .
محدود ساختن تمام جنبه ها و فعالیتهای زندگی ، خجالت و سکوت ، محرومیت ، ناتوانی در برقراری رابطه با دوستان و معلمان ، فرار از فعالیتهای اجتماعی و به تعویق انداختن انجام دادن کارها ،
بی حوصلگی و کسالت و احساس خستگی و نگرانی از آینده ، کمک نخواستن از دیگران ، هنگام نیاز ، در انجام دادن کارها از این شاخه به آن شاخه پریدن ، سازش با وضع موجود و اعتراض نکردن به آن ، حتی در صورت احساس ناراحتی و نگرانی ، احساس پوچی و بی ارزشی ، ابراز وجود نکردن، تسلیم شدن در برابر خواسته های دیگران ،تقصیر گناهان را به گردن گرفتن ،ناتوانی در بروز احساس
24
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل دوم : تعاریف و اصطلاحات
خصومت و پرخاشگری ، اجتناب از رقابت ، درون گرایی و در خوى فرو رفتن، زود رنجی ، داشتن نگرش منفی و بدبینانه به اطرافیان ، مطرح نکردن اشکالات درسی در کلاس و عقب ماندگی درسی در بین دانش آموزان گوشه گیر بسیار مشاهده می شود .
علل
عوامل متعددی موجب گوشه گیری می شود . غم و اندوه شدید و مداوم ، فقر و تنگدستی ، احساس گناه ، ضعف و نقص جسمانی ، تکبر و غرور، احساس حقارت شدید، عقب ماندگی درسی ، پذیرفته نشدن در خانه و مدرسه ، حسادت و انتقامجویی ، احساس ترس و نا امنی ، نابسامانیهای خانوادگی ، طلاق ، بی پاسخ گذاشتن پرسشهای کنجکاوانه کودکان ، بی حوصلگی در برقراری ارتباط سالم با کودکان ، نبودن الگوی اجتماعی مطلوب در خانه، محرومیت از محبت مادر، عدم حضور پدر ، اعتیاد والدین ، شکستها و ناکامیهای پی در پی ، اختلال در عملکرد غدد فوق کلیوی ، حمایت افراطی کودک همراه با چشم پوشی شدید ، بیماریهای طولانی کودک ، انتقال کودک به مدرسه و مکان جدید، تبعیض و انتقادها و بهانه گیریهای مستمر و بی مورد والدین و معلمان در بروز گوشه گیری نقش بسزایی دارد . در مواقعی گوشه گیری و فرار از موقعیت مخاطره انگیز ، معقولترین شیوه برای مقابله با ناکامی به شمار می رود . در این زمینه ، مشخص شده است که علت اصلی گوشه گیری برخی زندانیان در زمان جنگ اول در بازداشتگاههای آلمان ، غلبه بر وحشت و فشار وارد شده، بوده است . در این حالت ، عواملی نظیر شدت فشار و ترس ، غیر ممکن بودن فرار و بیماریهای جسمی در تشدید گوشه گیری زندانیان موثر بوده است . در خود فرو رفتن نوجوان در دوره بلوغ نیز ممکن است به گوشه گیری بینجامد؛ به عبارت دیگر زمانی ، گوشه گیری نوجوان با تفکر درباره طبیعت و خویشتن و مشاهده و تجزیه و تحلیل امور پیرامون همراه است که از کنجکاوی او نشات می گیرد و بدان وسیله نوجوان می خواهد به چراهای درونی خود پاسخ دهد . همچنین هرگاه نوجوان در سازگاری با محیط اجتماعی شکست بخورد، احتمال می رود گوشه گیر شود (شفیع آبادی،1374،ص
96).
25
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل دوم : تعاریف و اصطلاحات
معالجه گوشه گیری
از آنجا که گوشه گیری کودکان معمولا نه به صورت اجتناب از افراد بزرگسال بلکه به صورت کناره گیری از کودکان جلوه می کند ، هدف درمان باید افزایش ارتباط متقابل با همسن و سالان کودک باشد . قسمت عمده کارهایی که درباره کودکان گوشه گیر انجام گرفته با استفاده از کودکان بالنسبه عادی کودکستان بوده است ، ولی آموزش مهارتهای اجتماعی را می توان در مورد کودکان شدیدا ناراحت نیز انجام داد . بدیهی است با کودکانی که آشفته و مختل هستند به بیش از ده جلسه آموزش نیاز است تا بتوان از ثبات و دوام نتایج درمانی اطمینان حاصل نمود (مهریار، 1370، ص 292) .
معلمان و والدین در رفع مشکلات کودکان گوشه گیر نقش بسزایی دارند و با صمیمیت و محبت باید به تمام تغییرات رفتاری مناسب و موفقیت آمیز آنان توجه کرده ، آنان را تشویق کنند و بدین وسیله کودکان را به سوی فعالیتهای اجتماعی سازنده در مدرسه و خانه راغب سازند .
بردن به گردشهای علمی ، تشویق به سخن گفتن در حضور والدین و دوستان و بستگان و جرات دادن به او بدین معنی که می تواند در برابر جمع سخن بگوید و شرکت دادن در فعالیتهای هنری و ایفای نقش در نمایشنامه ها از جمله اعمالی است که مهارتهای اجتماعی دانش آموزان و کودکان را افزایش می بخشد و آنان را در مبارزه با گوشه گیری یاری می دهد ( شفیع آبادی ،1374، ص 97).
26
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان فصل سوم : بیان مشکلات رفتاری
مقدمه
سال جدید تحصیلی با تمام شور و هیجانش از راه رسیده بود و من هم مثل سالهای پیش کلاس دوم داشتم . اول سال تحصیلی با خاطراتی از تابستان همیشه آغاز می شود و من به طبع ؛ خاطرات بچه را شنیدم .
البته آغاز سال بود و بچه ها همه سر کلاس حاضر نشده بودند . معرفی بچه ها و شنیدن خاطرات آنها انسان را سر شوق می آورد . از کلاس 38 نفری ، 32نفر آمده بودند و من مشتاق بودم ببینم 6 دانش آموز دیگر چه کسانی هستند . روزهای اولیه سال به سرعت می گذشت و من حالا با چهره و نام بچه ها آشنایی کامل پیدا کرده بودم اما خصوصیات اخلاقی آنها زیاد برایم جا نیافتاده بود . همه بچه ها معمولی بودند اما از بین این دانش آموزان ، دو دانش آموز برایم شاخص بود .
اولی مریم .ز و دومی فاطمه . م بود که این هم واقعا ناگهانی بوده است . مریم .ز در کلاس یکی از بچه ها را آنقدر با شدت تکان داد که آن بچه محکم به زمین خورد . من ابتدا فکر کردم که اتفاقی بوده ، اما بعد از مشاهده چند مورد دیگر متوجه شدم که واقعا این بچه عصبانی است .( البته در چند روز این اتفاقات افتاده بود ) چون حرفش را ساده بیان نمی کرد و همه را با خشم بیرون می ریخت و حرفش را با عصبانیت و زور گویی به کرسی می نشاند .
دومی ، فاطمه .م بود که هر وقت من این بچه را دیدم کناری کز کرده بود و باکسی صحبت نمی کرد و هر وقت از او سوالی پرسیده می شد ، جوابی نمی داد . من اول حدث می زدم شاید سوالها مشکل است و شاید هم درسش را نخوانده ، اما پس از پرس و جو و امتحاناتی که گرفتم متوجه شدم این بچه خجالتی و گوشه گیر است .
28
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری فصل سوم: بیان مشکلات رفتاری
حال به تفضیل به شرح حال و اقدامات لازم و نتیجه آن پرداخته می شود:
1- دانش آموز اول که عصبانی و پرخاشگر است .
2- دانش آموز دوم که خجالتی و گوشه گیر است .
* * *
29
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری فصل سوم: بیان مشکلات رفتاری
شرح حال
نام : مریم . ز سن : 9ساله
کلاس : دوم ابتدایی مشکل رفتاری مشکوک : پرخاشگری
مریم دختری 9 ساله و در کلاس دوم ابتدایی مشغول تحصیل می باشد . کلاس اول را دو سال خوانده ، به دلایل و مشکلاتی که در خانواده داشته است . دختری است که هوش معمولی دارد ، یعنی دانش آموزی اگر هوش معمولی داشته باشد می تواند کلاسهای درس را به ترتیب و با موفقیت به پایان برساند .
مشکلی که مریم در سال اول مدرسه داشته ، ترک پدر از منزل و تنها بودن او با مادر بوده است . ( البته این جزئیات را از معلم کلاس اول جویا شده ام و هیچ پرونده ای مبنی بر ترک پدر وجود ندارد ) . مریم تک فرزند است و چون مادر تنها بوده و حمایت مالی نمی شده اند مادر کار می کند و مریم مجبور است نیمی از روز را در مدرسه و نیمی دیگر را تنها در منزل بماند .
31
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری فصل سوم: بیان مشکلات رفتاری
راههای پیشنهادی
بابت این راههای پیشنهادی با دوستان خود که در این زمینه مهارت داشتند صحبت شد و راههای پیشنهادی زیر را ارائه دادند و من هم آنها را اجرا نمودم .
1- با مادر مریم صحبت شد و مشکلات در خانه بررسی شد .
2- با مریم صحبت شد و قرار شد هر موقع از کسی عصبانی می شود با من و یا با مسوولین مدرسه بازگو نماید و در نهایت خود را کنترل نموده ( به صورتی که با جمله ای که تو نباید عصبانی شوی و بسم ا… مانع کارش شود ) .
3- با هر کار خوب ، مریم کارت جایزه بگیرد و در نهایت به عنوان شاگرد ارشد شناخته شود.
4- حامی بچه های پیش دبستانی شود البته همراه با یکی ، دو نفر از بچه های کلاس پنجم .
5- قرار شد در خانه ، مادر راجع به بدیهای پدر و از عصبانی کردن مریم خودداری نماید . هرچند کار سختی است .
نتیجه
پس از چندین هفته رفتار مریم تغییر نمود به صورتیکه به عنوان شاگرد ارشد شناخته شد و همچنین از نظر درسی نیز شاگرد خوبی شد .
32
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری فصل سوم: بیان مشکلات رفتاری
شرح حال نویسی
نام : فاطمه . م سن : 8ساله
کلاس : دوم ابتدایی مشکل رفتاری مشکوک : گوشه گیری
فاطمه دختری 8 ساله و در کلاس دوم ابتدایی مشغول تحصیل می باشد . کلاس اول را با موفقیت و در مدرسه دیگری گذرانده است . مدرسه اش را در کلاس دوم تغییر داده است . از نظر خانوادگی ؛ پدر، کارگر و مادر، خانه دار است . بچه بزرگ خانواده است و به تازگی بچه دوم خانواده به دنیا آمده است . البته امکان دارد با تولد بچه دوم توجهات به بچه اول کم شده و تمام فکر خانواده نسبت به ورود بچه دوم شده است . در مدرسه و کلاس دوستی ندارد و همیشه در کلاس به صورت تکی و تنها دفترش یا کتابش را می نویسد و یا می خواند ( در صورتیکه تمام بچه ها به غیر از مریم که با بچه های بزرگ سر و کله می زند ، با هم مشغول هستند و زنگ تفریح نیز با هم به حیاط مدرسه می روند ) .
34
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری فصل سوم: بیان مشکلات رفتاری
اقدامات لازم
1- با مادر فاطمه تماس برقرار شد ، البته خیلی سخت بود چون فرزند کوچکش را باید نگهداری می کرد .
2- با همکاران سالهای گذشته که مهارت در این مسائل داشتند صحبت شد .
3- با دو تا از بچه هایی که در کلاس به عنوان شاگرد نمونه هستند کار شد تا طرح دوستی و رفاقت با فاطمه بریزند .
4- سعی می شد در کلاس به محض باز شدن صحبت فاطمه ، او را تشویق به بیشتر سخن گفتن کنم .
5- گروه سرودی تشکیل دادم و فاطمه را به عنوان تک خوان گروه سرود انتخاب کردم .
6- در کلاس هر از چند گاهی ، مراسمی برای تولد یکی دوتا از بچه ها گرفته می شد البته با همکاری والدین که سعی شد مراسمی برای تولد فاطمه گرفته شود و دوستی او با بچه ها بیشتر شود .
7- به مادر فاطمه پیشنهاد شد که کادویی از طرف بچه کوچک خریداری و به فاطمه اهدا شود و همچنین دوباره توجه اش را به فاطمه هم معطوف دارد .
8- فاطمه را پس از چندین هفته به عنوان شاگرد ارشد انتخاب کردم .(مسوولیت دادن )
9- طرح دوستی فاطمه با مریم ریخته شد ( تاهم فاطمه روی رفتار مریم تاثیر بگذارد و هم مریم روی رفتار فاطمه تاثیر گذار باشد ) .
35
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری فصل سوم: بیان مشکلات رفتاری
نتیجه اقدامات
1- فاطمه از منزل که وارد مدرسه و خصوصا کلاس می شد دیگر آن گوشه گیری زیاد را نداشت .
2- در کلاس با بچه ها صحبت می کرد ( هر چند که خیلی کم بود ) .
3- به سوالهایی که از او پرسیده می شد جواب می داد .
36
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری فصل چهارم : پیشنهادات و محدودیت ها
مقدمه
البته در هر کار و در هر مشکل باید انسان توانایی خود را به کار بندد تا بتواند هر کاری را به نحو احسنت انجام دهد . اما اگر در جامعه اسلامی ما بهداشت روانی با تمام امکانات به کار بسته شود و خانواده ها آموزش کافی ببینند و دیگر ازدواج دو نفر با هم صرفا برای اینکه ار تنهایی در بیایند ، نباشد و به آینده موجودات کوچک که هدیه خداوند هستند نیز توجه کافی شود ، شاید بتوان امیدوار بود که دیگر مشکلاتی برای این نسل جامعه پیش نیاید .
پیشنهاد :
1- ازدواج به عنوان امر مقدس تنها صرف این نباشد که دو انسان با هم باشند .
2- قبل از ازدواج و تشکیل خانواده به تربیت کودک توجه خاص شود و حتی اگر یک کلاس برای این موضوع گذاشته شود بسیار امر مفیدی می باشد .
3- خانواده ها به بچه ها ، این هدیه های الهی توجه خاص داشته باشند .
4- معلمان و اولیا مدرسه با دقت انتخاب شوند تا به مشکلات بچه ها رسیدگی شود .
5- اگر در مدارس روانشناس یا مشاور مدرسه که در این زمینه تحصیل کرده اند حضور داشته باشند و بچه ها از کلاسهای پائین و در سطح ابتدایی با این مسوولین آشنا شوند مشکلات به نوبه خود حل خواهد شد .
6- باید نظر مدارس نسبت به کارهای تغییر رفتار دانش آموزان مساعد گردد ، خصوصا در مدارس غیر انتفاعی که به جای تربیت دانش آموز ، خدا می داند .
38
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری فصل چهارم : پیشنهادات و محدودیت ها
7- چه خوبست اگر این کارهای تحقیقی می خواهد شکل بگیرد در ایام تعطیل و ایام فراغت معلمان انجام شود تا از تحقیقات بتوان استفاده کافی به عمل آورد .
محدودیت ها :
1- کارهای تحقیقی باید در زمان طولانی انجام شود و نه فقط در مدت کوتاه .
2- در بعضی از مدارس با کارهایی همچون حل مشکلات رفتاری دانش آموزان مخالفت شدید می شود .
3- بعضی از خانواده ها ، این کارها را دخالت در خانواده می دانند .
39
منابع و مآخذ
1- امینی ، ابراهیم ، اسلام و تعلیم و تربیت ، انتشارات انجمن و اولیا ، زمستان74 .
2- ازخوش ، منوچهر ، کاربرد آزمونهای روانی ، نشر روان ، تابستان 79 .
3- ا راس ، آلن ، اختلالات روانی کودکان ، مترجم : امیر هوشنگ مهریار ، نشر رشد ، 70.
4- ا راس ، آلن ، روانشناسی شخصیت ، مترجم : سیاوش جمالفر ، 73 .
5- ا راس ، آلن ، روانشناسی شخصیت ، مترجم : سیاوش جمالفر ، نشر روان ، 75 .
6- پورافکاری ، نصرت ا… ، نشانه شناسی بیماریهای روانی ، انتشارات آزاده ، 78 .
7- حسینی ، ابوالقاسم ، اصول بهداشت روانی ، انتشارات دانشگاه مشهد ، 63 .
8- حسینی ، ابوالقاسم ، اصول بهداشت روانی ، انتشارات آستان قدس رضوی ، 74 .
9- شاملو ، سعید ، بهداشت روانی ، انتشارات رشد، 72 .
10- شاملو ، سعید ، بهداشت روانی ، انتشارات رشد ، 78 .
11- شفیع آبادی ، عبدا… ، راهنمایی و مشاوره کودک ، انتشارات سمت ، زمستان 74 .
12- کریمی ، یوسف ، روانشناسی شخصیت ، انتشارات ویرایش ، 74.
13- کریمی ، یوسف ، روانشناسی شخصیت ، انتشارات ویرایش ، 78.
14- گنجی ، حمزه ، آزمونهای روانی ، انتشارات رضوی .
15- میلانی فر ، بهروز ، بهداشت روانی ، نشر قومس ، 73 .
16- نینوایی ، زیلا، روشهای علمی برای درمان افسردگی ، انتشارات سخن ، 74.
41
پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان چکیده تحقیق
موضوع این تحقیق پرخاشگری و گوشه گیری دونمونه از مشکلات رفتاری دانش آموزان می باشد که ابتدا به تعاریف و اصطلاحات روانشناسی شخصیت پرداخته و سپس به دو نمونه مشکلات رفتاری دانش آموزان دوم ابتدایی پرداخته است .
که اولین مشکل رفتاری مشکوک پرخاشگری و دومی مشکل رفتاری مشکوک گوشه گیری می باشد که با کمک و یاری دوستان مشکلات این دو عزیز به نوعی مرتفع
گشت .