مقاله وضعیت اجتماعی زنان


ّ
فهرست مطالب صفحه
فصل اول
طرح مسئله ……………………………………………………………………….6
اهمیت موضوع ………………………………………………………………….7
سوالات تحقیق ………………………………………………………………..10
فصل دوم
تعریف مفهومی عومل موثر درعنوان مسئله………………………………………..12
ادبیات نظری…………………………………………………………………..13
نظریات اسلام…………………………………………………………………14
نظریه های روانشناسی……………………………………………………………16
نظریات جامعه شناسی…………………………………………………………..18
چارچوب نظری ………………………………………………………………..20
پیشینه تحقیق……………………………………………………………………22
فرضیات تحقیق………………………………………………………………..33
فصل سوم
روش تحقیق…………………………………………………………………….35
جامعه آماری……………………………………………………………………35
محدود مکانی…………………………………………………………………….35
محدود زمانی……………………………………………………………………36
حجم نمونه………………………………………………………………………36
نحوه جمع آوری داده ها…………………………………………………………36
روش تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………..36
تعاریف نظری………………………………………………………………….37
تعاریف عملیاتی……………………………………………………………….38
عوامل اقتصادی………………………………………………………………..38
عوامل اجتماعی…………………………………………………………………39

فصل جهارم
آمار توصیفی……………………………………………………………………41
آمار استنباطی………………………………………………………………….52
جداول دو بعدی………………………………………………………………..52
آزمون فرضیات………………………………………………………………..54
فصل پنجم
پاسخ سوالات تحقیق…………………………………………………………..60
پیشنهادات……………………………………………………………………63
مشکلات……………………………………………………………………….65
پیوست ها ضمائم………………………………………………………………65
فهرست منابع………………………………………………………………….66

فصل اول

* طرح مسئله

* اهمیت موضوع

* سوالات تحقیق

* کلان
* خرد

طرح مسئله
زنان سرپرست خانوار مقوله است که در چهارچوب رفاه خانواده امر مهمی تلقی می شود و حقیقتاً زن و خانواده دو مقوله غیر قابل تفکیک از یکدیگرند. واقعیات موجود در جامعه نشان از آن دارد که علی رغم اعلامیه ها و بیانیه ها و تاسیس نهادها و سازمان های بین المللی مختلف در تحقق حقوق زن، مسئولیت و هزینه ها قابل توجه و طاقت فرسای تامین معاش خانواده که بر عهده این قشر آسیب پذیر اجتماعی می باشد در بسیاری از موارد سخت و یا حتی غیر ممکن است و در صورت تحقق نیز زندگی سرشار از سختی ها و محنت ها را متحمل این مادران پدر نما می کند. در این میان زنان سرپرست خانوار دارای مسئولیت سنگین اقتصادی و اجتماعی در خانواده هستند. آنان هم مادران فرزندان خود هستند و هم پدران آنان. اصطلاح زنان سرپرست خانوار به زنانی اطلاق میشود که مسئولیت تامین معاش زندگی یا اداره امور خود و یا خانواده خود را بطور دائم یا موقت عهده دار هستند.
زنان سرپرست خانوار از جمله گروهای آسیب پذیر اجتماعی هستند که گاه عواملی چون طلاق ، فوت یا اعتیاد همسر، از کار افتادگی و رها شدن توسط مردان موجب آسیب پذیر شدن این طیف وسیع در جامعه می شود. تصور این واقعیت که اگر موقعیت آنان در جامعه سنتی و پدر سالارانه باشند نیز درد آور است. براساس آمار های رسمی کشور امروز زنان سرپرستی 4/9درصد خانوار ایرانی را بر عهده دارند (غفاری.1382.6) درآمد کمتر زنان سرپرست خانوار موجب فقر نسبی آنان نسبت به مردان سرپرست خانوار می شود.
متاسفانه در جامعه کنونی ما زندگی زنان پس از ترک شوهر غالبا با ابهامات و مخاطراتی روبروست از جمله سرپرستی فرزندان به تنهایی، سختی مشکلات اقتصادی، زندگی در تنهایی و همراه با افسردگی و ناامیدی و همچنین نگرش غلط جامعه نسبت به زنان مطلقه و بیوه در فقدان همسرشان آنان را در روابط اجتماعی و حضور در اجتماع با مشکلات عدیده ای روبرو می کند. نگاه های معنی دار، سخنان تلخ و گزنده، از دست دادن حمایت های عاطفی همسر، فقر اقتصادی و تمایل به تنها ماندن و حفظ حیثیت و شخصیت خود پاره ای از مشکلات تمام ناشدنی این قشر زحمت کش است. باری با تمام این مشکلات نیاز به توجه جدی در این باره احساس

اهمیت موضوع
سنجش وضعیت اجتماعی و اقتصادی زنان سرپرست خانوار هم از لحاظ نظری و هم از لحاظ کاربردی حائز اهمیت است و موجب شناخت بعد جامعه شناختی می شود و هم می توان با شناخت متغیرهای موثر در آن وضعیت این قشر را برای سیاست گذاری ها وبرنامه ریزی ها استفاده کرد و تا با خارج کردن آنها از چتر حمایتی قدمی در جهت توانمند سازی آنان بر داشت.
در این راستا با توجه به طرح هدفمند کردن یارانه ها و حساس شدن جامعه بعد از این طرح با توجه که مبلغ پرداختی به همه افراد جامعه از هر قشری یکسان است آنچنان فرقی در شرایط اجتماعی آنها نمی کند ودر شرایط قبلی خود باقی می مانند.
با توجه به اهمیت خانواده و نقش سرپرست خانوار در تامین نیاز های اصلی اعضای آن از یک سو و وجود تبعیض های جنسیتی از سو دیگر محدودیت حقوقی و عرض نابرابری ها در بیشتر زمینه ها اجتماعی و اقتصادی برای زنان در اغلب جوامع از جمله کشور ما و از سوی دیگر بررسی ویژگی اقتصادی و اجتماعی زنان سرپرست خانوار در مقایسه با مردان ضرورت می یابد. این ضرورت بیش از هر چیز از این زاویه که ویژگی های مزبور می تواند بر توانایی و امکانات در تامین نیازهای اعضای خانوار تاثیر گذار باشد نمایان می گردد. به طور کلی مطاله این گونه از خانوارها به عنوان زیر جامعه ای از اقشار آسیب پذیر جامعه می تواند در شناسایی و کمک به آسیب پذیر ترین سبک خانوار جامعه به شمار آید. از این رو خانواده هایی که تحت سرپرستی زنان اداره می شوند در اغلب کشورها از جمله فقیرترین خانواده ها محسوب می شود.
بررسی سوابق موجود در کشور نشان می دهد که مطالعات انجام شده در این زمینه غالبا به بررسی جنبه هایی جزئی از شرایط زندگی گروهی از زنان سرپرست خانوار مانند مشکلات اجتماعی و اقتصادی و عاطفی آنان و یا بررسی نقش سازمان مسئول حمایت از گروه آسیب پذیر و کاستی های موجود در این زمینه پرداخته اند و تصویر جامعی از ویژگی اجتماعی اقتصادی این گروه ارائه نداده اند لذا بررسی تصویر دقیقتر و علمی تر از این واقعیت احساس می گردد.
حمایت از این گونه زنان سرپرست با توجه به شرایط متفاوت اقتصادی و اجتماعی خانوار متفاوت است و افرادی که از وضعیت مالی و اشتغالی بهتری برخوردار هستند از زیر چتر حمایتی پوشش خارج شوند واین کمک به زنان سرپرست خانوار نیازمندتر تعلق گیرد. سعی شود کمک ها و حمایتها یک شکل نباشد تا فقر مطلق از بین برود و نهاد ها و موسسات به روشهای بهتری افراد نیازمند و آسیب پذیر را تحت پوشش قراردهند.
رویکرد اصلی مهم در برنامه های موجود تحت تاثیر قانون حمایت از زنان سرپرست خانوار عمدتا بر محور حمایت مالی متمرکز است. اگر چه مطابق ماده 4 قانون مذکور حمایت های موضوع این قانون به دو دسته حمایتی مالی و حمایت فرهنگی اجتماعی تقسیم شده اند اما در عین حال اولا رویکرد حمایتی خیریه در برابر رویکرد خدماتی وجه قالب را دارد و ثانیا سازمان ها و موسسات موجود به دلیل سهولت در ارایه حمایت مالی کمتر گرایش به ارایه حمایت های غیر مالی دارند. سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور نیز اعمال روش های تشویقی از جمله تخصیص و تقسیم بودجه بر حسب جمعیت تحت پوشش زمینه گرایش و مدیریت دستگاه ها به سمت حمایت مالی مستقیم را توسعه داده است. در واقع نقاط ضعف اساسی رویکرد حمایتی موجود مدیریت منابع فعلی فاقد کارایی و اثر بخشی لازم است. در مقابل رویکرد موجود مبتنی بر توانمندسازی قرار دارد بر این اساس هرگز نباید برنامه ریزی جهت ارایه خدمات به زنان سرپرست خانوار و یا هر گروه در معرض خطر دیگری مبتنی بر پوشش مادام العمر حمایتی آنان حفظ وضع موجود باشد بلکه رویکرد اساسی به مددجو باید فرصت های جدید برای تامین مخارج زندگی خود باشند و آنان را در جهت توانمند سازی هدایت نمایند . این رویکرد آمار بسیار جالبی از فعالیت ها را میرساند در سال 1375 تنها یک درصد موسسات خیریه و 0.8درصد طرح کمیته امداد و 14.8درصد بهزستی بدلیل بهبود شرایط زندگی از این طرحها خارج شده اند ولی باز هم به بازنگریهای اساسی برای خارج کردن آنها به طرح لازم است. (همان)

سوالات تحقیق

سوالات کلان
1- اولویت بندی زنان سرپرست خانوار با توجه به وضعیت اجتماعی و اقتصادی آنها برای دریافت کمک از موسسات درست است؟
2- آیا با توجه به شرایط سخت زندگی زنان سرپرست خانوار منابع اجتماعی واقتصادی به روش مناسبی توزیع شده است؟

سوالات خرد
1- آیا میزان درآمد زنان سرپرست خانوار با وضعیت اقتصادی آنان تناسبی دارد؟
2- آیا بین بعد خانواده زنان سرپرست خانوار رابطه ای با وضعیت اقتصادی آنان وجود دارد؟
3- نوع غالب مسکن زنان سرپرست خانوار چگونه است؟
4- آیا تناسبی بین تحصیلات زنان سرپرست خانوار و رابطه آن با وضعیت اقتصادی آنان هست؟
5- آیا منطفه سکونت زنان سرپرست خانوار رابطه ای با وضعیت اقتصادی آنان دارد؟
6- آیا کمک های موسسات خیریه و امدادی (کمیته امداد امام (ره) وبهزیستی) نقشی در برطرف کردن مشکلات اقتصادی و اجتماعی آنان داشته اند؟
7- آیا سن زنان سرپرست خانوار تاثیری در وضعیت اجتماعی واقتصادی آنان دارد؟
8- زنان سرپرست خانوار بیشتر در چه مشاغلی فعال و چه مقدار دست مزد دریافت می کنند؟

فصل دوم

* تعریف مفهومی عومل موثر درعنوان مسئله

* ادبیات نظری
* نظریات اسلام
* نظریه های روانشناسی
* نظریات جامعه شناسی

* چارچوب نظری
* پیشینه تحقیق
* فرضیات تحقیق

تعریف مفهومی عومل موثر درعنوان مسئله

سرپرست خانواده
یک اصطلاح توصیفی است، سرپرست خانواده به کسی اطلاق می شود که که قدرت قابل ملاحظه ای در مقایسه با سایر اعضای خانواده دارد معمولا مسن ترین فرد خانواده است و مسئولیت های اقتصادی خانواده به عهده وی می باشد .
بر مبنای تعریف سازمان بهزیستی زنان سرپرست خانوار زنانی هستند که عهده دار تامین معاش مادی و معنوی خود و اعضای خانوار میباشد (خسروی،1380،25) در یک دسته بندی خانوارهای دارای سرپرست زن به چند گروه عمده تقسیم شده اند:

گروه اول: خانوارهای هستند که در آنها مرد بطور دائمی حضور ندارد و زنان به دلیل فوت همسر یا طلاق بیوه شده اند یا دخترانی که ازدواج نکرده اند تنها زندگی میکنند.

گروه دوم: خانواده های هستند که مرد بطور موقت به دلیل مهاجرت، مفقود الاثر بودن، ومتواری بودن یا زندانی بودن و یا سرباز بودن غایب هستند زنان مجبور به تامین معاش زندگی خود و فرزندانشان هستند .

گروه سوم: خانوار های هستند که مرد حضور دارد ولی به علت بیکاری و از کارافتادگی و یا اعتیاد درامر معاش نقش ندارد و عملا زن سرستی را بر عهده دارد.

تعریف خانواده
در نظر مردم خانواده به منزله واحد اجتماعی است که شامل یک زوج متاهل و فرزندانشان است و در خانه ای در کنار یکدیگر زندگی می کنند .

در تعریفی دیگر از (راجرز):خانواده نظامی نیمه بسته است که نقش ارتباطات داخلی ایفا می کند و دارای اعضایی است که وضعیت ها و مقامها ی مختلفی را در خانواده و اجتماع احراز کرده و با توجه به محتوای وضعیت ها و افکار و ارتباطات خویشاوندی که مورد تایید جامعه های است که خانواده جز لاینفک آن است ایفای نقش می کند .

تعریف وضعیت اقتصادی زنان سرپرست خانوار: براساس تعریفی که سازمان آمار از نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 ارائه داداه است وضعیت اقتصادی به شرایطی اطلاق می شود بیشتر این زنان به تنهایی بدون فرد شاغل در خانواده تامین معاش بر عهده دارند که با توجه به عدم دسترسی به فرصتهای شغلی مناسب در مقایسه با مردان دارای درآمد کمتری بوده وعمدتا به مشاغل پاره وقت مشغولند لذا وضعیت مناسبی از نظر اقتصادی ندارد و عده ای دارای درآمد بدون کار می باشد بخصوص زنان خود سرپرستی در سنین بالا هستند از مستمری همسر متوفی خود استفاده می کنند .
تعریف از وضعیت اجتماعی زنان سرپرست خانوار : به دلیل حاکم بودن فضای سنتی در ایران زنان را برای سرپرستی فرزندانشان چندان به رسمیت نمی شناسد و نگرش منفی نسبت به آنان دارند یعنی تصور می شود که زنان توانایی اداره کردن خانواده خود را ندارند و باید با حمایت های مالی به آنها کمک کرد در زنان سرپرست خانوار علاوه بر این نگرش منفی، نقش های چند گانه و مسئولیت های بسیار آنان غالبا وقت اضافی برای برقراری روابط اجتماعی ندارند این مورد به مرور موجب طرد آنها از جامعه و مشکلات عدیده ای برای آنها می شود .

ادبیات نظری
وضعیت اجتماعی واقتصادی زندگی زنان سرپرست خانوار مورد توجه و بررسی جامعه شناسان قرار گرفته است در واقع گسترش این شکل از خانواده در همه کشور های از جمله توسعه یافته و یا در حال توسعه ضرورت این بررسی را ایجاد کرده است در این بخش نظریه های مربوط به زنان سرپرست خانوار از جهت آثار ونتایج گسترش این نوع خانوار ها طبقه بندی شده است که از دیدگاههای دین مبین اسلام، روانشناسی، جامعه شناسی به بررسی آن خواهیم پرداخت.

نظریات اسلام
در دیدگاه اسلام، زن و شوهر در همه امور خانوادگی و روابط بین خویش، از حقوق همسان و برابری برخوردارند، جز اینکه مرد در مدیریت و سرپرستی خانواده و سر و سامان بخشیدن به امر همسر خویش، دارای تکلیفی افزون تر است. مرد به سبب پرداخت مهریه، تحمل هزینه زندگی، دفاع از خانواده و مسئولیت زندگی مشترک، از حق سرپرستی بهره مند است. البته این سرپرستی نشانه تقرب بیشتر مرد نزد خداوند نیست، زیرا زن و مرد از ریشه واحدی آفریده شده اند و هر یک می توانند با تقوا و ایمان به خداوند نزدیک شوند. قرآن کریم دلایل سرپرستی مردان را این گونه بیان می دارد:
"الرجالُ قوامون علی النساء" ترجمه آیه چنین است: "مردان را بر زنان تسلط و حق نگهبانی است، به واسطه آن برتری که خدا بعضی را بر بعضی مقرر داشته و هم به واسطه آن که مردان از مال خود باید به زن نفقه دهند، پس زنان شایسته و مطیع در غیبت مردان حافظ حقوق شوهران می باشند و آنچه را که خدا به حفظ آن امر فرموده نگهدارند و…"
مسئله سرپرستی و مدیریت، مسئله ای اساسی و مهم در جامعه بشری است و یکی از تفاوت های حقوقی زن و مرد در مدیریت است. قرآن کریم مدیریت خانواده را به عهده مردان گذاشته و زنان را در سایر مسئولیت های عظیم خانواده یعنی تربیت نسل و ایجاد آرامش و حرکت تکاملی مشمول نموده است.
در آیه ششم سوره تحریم آمده است: "ای کسانی که ایمان آورده اید خود و خانواده خویش را از آتش نگاهدارید، چنان آتشی که مردم و سنگ خارا آتش افروز اوست و…."
درخصوص لزوم تامین مخارج زندگی توسط مرد خداوند در قرآن کریم می فرماید: "هر جا که خود سکونت گزینید آنها را نیز به قدر توانایی خود مسکن دهید. به آنان ضرر نزنید تا برآنها تنگ آید و اگر آبستن بودند نفقه شان را بدهید تا وضع حمل کنند و اگر فرزندان شما را شیر می دهند، مزدشان را بدهید و به وجهی نیکو با یکدیگر توافق کنید…" ( سوره طلاق، آیه 6).
هم چنین راوی می گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم: "پرداخت نفقه چه کسی بر انسان واجب و الزامی است؟ فرمود: پدر و مادر، فرزند و همسر" (بحارالانوار، ج 104، ص 74).
هم چنین امام صادق(ع) در تفسیر آیه "و من قدر علیه رزق فلینفق ممّا آتاه الله"
فرمود: "هرگاه مرد نفقه خود را به میزانی که برای او کفایت کند، بپردازد و نیز پوشاک وی را فراهم نماید، وظیفه اش را در مسئولیت اقتصاد خانواده انجـام داده وگـرنه آن دو از هـم جـدا می گـردند" (همان، ص 7).
پیامبر اکرم(ص) فرمود: "کسی که برای روزی حلال خانواده اش تلاش کند، مانند کسی است که در راه خدا جهاد کرده است" (بحارالانوار، ج 103، ص 103).
هم چنین امام رضا(ع) می فرمایند: اگر زن نیازمند شود برعهده مرد است که نیاز او را برطرف ساخته و نفقه اش را بدهد؛ امّا اگر مرد نیازمند گشت برعهده زن نیست که او را تامین کند یا اگر محتاج و نیازمند شود هزینه و نفقه او را بپردازد. به همین دلیل ارث مردان دو برابر زنان است و این سخن خداوند نیز از همین جا نشات می گیرد که می فرماید: مردان کارگزار و سرپرست زنانند، از آن روی که برخی را بر برخی فزونی و برتری داده و بدان سبب که مردان از مال خود به زنان نفقه دهند.
از نظر قوانین و مقررات حقوقی اسلام، زن وظیفه ای در تامین نیازهای اقتصادی خانواده ندارد و می تواند درآمد فعالیت های خود را صرف امور شخصی خود یا پس انداز نماید. در این رابطه خداوند در قرآن کریم می فرماید: "… للنّساء نصیب ممّا اکتسبن …" (سوره نساء، آیه 32). "… زنان را از آنچه بدست می آورند نصیبی است…"
بنابراین زن در سرپرستی خانواده نیز وظیفه ای ندارد و اگر این امور را عهده دار می شود عملی پرمشقت است که از روی فداکاری، احسان و تبرع انجام می دهد و اسلام نمی پسندد که زنان را موظف به آن نماید.
به طور کلی در دیدگاه اسلام، مسئولیت های مهم زن، تربیت نسل انسانی (فرزندان)، گرم نگهداشتن محیط خانه و فراهم سازی رشد و شکوفایی فضایل اخلاقی در خانواده است. ساختار جسمی و روحی زن با این مسئولیت مهم و ظریف تناسب دارد. درگیری و خشونت، ورود به چالش های اجتماعی و حضور در نبردهای سیاسی با آنچه که خداوند در سرنوشت و طبیعت او قرار داده است، همخوانی کمتری دارد. حال اگر زنانی که به دلایل مختلف علاوه برمسئولیت های فرزندپروری مجبور شده اند که به تنهایی نقش اقتصادی خانواده را بر دوش کشیده و جای خالی پدر را نیز در خانواده پرکنند، گرفتار تعدد نقش خواهند شد که بنابر نظر فوق احتمالاً تعارض بین این نقش ها بوجود خواهد آمد و اگر قوانینی در جامعه نباشد تا از آنها حمایت نماید و از تعارض نقش های آنان بکاهد مشکلات جدی برای این دسته از خانواده ها بوجود خواهد آمد.

در مورد تفاوت بین زن و مرد در دیه و قصاص هم که از احکام ثابت اسلام بوده و قابل تغییر نیست، حکومت اسلامی در مقابل زنان سرپرست خانوار، مکلف به جبران خسارت می باشد و لازم است با توجه به این دو اصل از احکام اسلام درباره زنان شاغلی که درآمد خود را در اداره زندگی مشترک هزینه می کنند، به ویژه زنانی که سرپرستی خانواده را عهده دار هستند، تجدیدنظر نماید، زیرا با فوت زنان نان آور، اقتصاد خانواده آسیب دیده و اداره امور زندگی دچار اختلال و بحران می گردد.

نظریه های روانشناسی
روانشناسان معتقدند یکی از عمده ترین منابع استرس برای زنان، به ویژه زنان سرپرست خانواده ایفای نقش های متعدد در زمان واحد است. عمده ترین نقش پذیرفته شده برای مردان نقش نان آوری خانواده است و استرس های مربوط به نقش در مردان معمولاً وابسته به نقش های شغلی آنان است. زنان سرپرست خانواده هم باید اداره امور اقتصادی را بر عهده داشته و استرس های مربوط به شغل و حرفه و تنظیم درآمد را تجربه کنند و هم استرس های نقش والدینی، تربیتی و حمایتی از فرزندان.
آدامز اختلالات روانشناختی زنان سرپرست خانوار مطلقه را بررسی نموده و اظهار می دارد: مادر پس از طلاق در برابر یک سری از مشکلات قرار می گیرد، مانند: تامین مراقبت از کودک، یافتن سرپناهی مناسب و تامین معیشت خانواده و دشواری های ناشی از این که او تنها بزرگسال خانواده است و باید نقش پدر و نقش مادر را یکجا به عهده بگیرد، لذا باید به ایفای نقش های چندگانه ای بپردازد که در برخی موارد ایفای این نقش ها با هم در تعارض هستند، لذا زن هم از حیث مادی و هم از حیث روانی ـ عاطفی دچار مشکل گردیده و استرس و اضطراب بیشتری را تجربه می کند.

برایسکو در بررسی 39 مورد از زنان سرپرست خانوار به این نتیجه رسید که 75 درصد از زنان این گروه، از بیماری های روانی رنج می برند که عمده ترین آنها با طلاق همبستگی نزدیک دارد که شامل اختلالات عاطفی، شخصیت ضد اجتماعی و هیستری می باشد (خسروی، 1374).

پارکز با اشاره به افزایش مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی، افسردگی و خودکشی در زنان بیوه را گزارش داده است که حدود 10 تا 20 درصد زنان بیوه به عنوان بیمار افسرده تشخیص داده شده اند که شاید بتوان افزایش این نوع رفتارهای خود تخریب گرایانه را حاصل افسردگی دانست.
ظهور علائم روانپزشکی (کلایتون، 1974؛ پارکز 1964) ابتلا به بیماری های روانی (بلین، هاروت، 1985) آغاز استفاده از خدمات روانپزشکی برای بیماران سرپایی (رابرتسون 1974؛ اشتین و سومر 1969) و خودکشی (لوک و وبر، 1972؛ کوسنگ،1966؛ سی گول، 1969) همگی در بین زنان سرپرست خانوار و فاقد همسر، متداول تر از افراد متاهل بوده است ((خسروی، 1374، به نقل از مادیسون و ویلول ها، 1968).
سبیل7، موقعیت اقتصادی، اجتماعی بالا را در انطباق با بیوگی و کاهش افسردگی موثر می داند. همچنین پارکز 8 گزارش داده است که حدود 10 تا 20 درصد از زنان بیوه به عنوان بیمار افسرده تشخیص داده شده اند، به طوری که بسیاری از این افراد به میزان زیادی مصرف کننده داروهای خواب آور و آرام بخش بوده اند (خسروی، 1374؛ به نقل از پارکز 1983).
مروین سومر9 اظهار کرده است که احتمال ابتلا به بیماری های روانی در زنانی که طلاق گرفته اند و سرپرستی خانواده را نیز برعهده دارند، از متاهلین و کسانی که تنها زندگی می کنند، بیشتر است. از آنجائی که زنان سرپرست خانواده، علاوه بر وظایف مادری و تربیت فرزندان، نگهداری و مراقبت از آنان و اداره امور خانه، نقش اقتصادی خانواده را نیز برعهده دارند، ملزم به اشتغال بیرون از خانه می باشند و چون از اشتغال و درآمد مناسب و کافی برخورددار نمی باشند و نقش های زن و مرد را همزمان ایفا می کنند، تا حدودی نوع و میزان استرس آنان از تجربه مردان متفاوت می باشد. این گروه از زنان علاوه بر ایفای نقش های متعددی همچون اداره و انجام کارهای خانه، مراقبت های جسمی و هیجانی از اعضای خانواده را هم انجام می دهند که موجب می شود استرس و مشکلات روانی مختلفی را تجربه کنند. مسئله ایفای چند نقش در بین زنان سرپرست خانواده سبب می شود زمانی که می کوشند به شغل خود به اندازه کارهای خانه و مراقبت از فرزندان اهمیت بدهند، دچار تعارض نقش شوند که همین امر منجر به ایجاد استرس و اضطراب در آنان می گردد.(همان)

نظریات جامعه شناسی

الف:نظریه زنانه شدن فقر یا آسیب پذیری زنان سرپرست خانوار
طرفداران این نظریه نشان میدهد که خانواده هایی که سرپرستی آنان بر عهده زنان می باشد نه تنها در همه کشور های جهان گسترش یافته اند بلکه به درصد خانوار های سرپرست زن که جمعیت کم درآمد قرار می گیرند افزوده شده است این مسئله حتی درکشورهایی که پیشرفته ترین قوانین را به نفع زنان داشته اند (کشورهای فمینیسم و یا دارای سیاستهای موافق فمینیستی) دیده شده است در این کشورها به رغم کمکهای دولتی به این زنان فرایند فقیر شدن آنان همچنان ادامه دارد از طرفی مشکلات این زنان عدم دسترسی به مشاغل با منزلت اجتماعی بالا است این زنان یا بیکارند یا مشاغل نیمه وقت کم درآمد دارند اگر مشاغل دارای منزلت بالا باشد مسئله تنظیم وقت برای انجام کار خانه و کار بیرون از خانه است این مشکل را صاحب نظران فقر زمانی نامیده اند و فقر زمانی اگر با فقر مادی همراه شود آسیب پذیری این قشر را دوچندان می کند . (گیدنز1989 )

ب: نظریه ساختی کارکردی
براساس این نظریه خانواده های زن سرپرست اساسا با شکل طبی و سنتی خانوادهای دو والدی در تضاد و پیدایش این گونه خانوادها نوعی انحراف محسوب می شود در این خانواده ها به علت غیبت پدر و مادر زندگی زوجی تا حدی کاهش می یابد عدم اقتدار پذیری پدر برای ساماندهی زندگی خانواده با بحران اقتصادی و اجتماعی روبرو می شود بحرانی که با ورود مادر به بازار کار به جای انجام وظیفه سنتی خانه داری شروع شده به وجود می آید .
براساس این نظریه طبقه زیرین از افراد منزوی تشکیل شده که در محلات غیر سازمان یافته ساکن اند در این محلات حضور خانوادهای زن سرپرست میزان بالای جنایت دراین محلات، معاملات مواد مخدر، افت تحصیلی تولدهای نا مشروع و دریافت کمک های دولتی شایع است .(همان)

ج:نظریه طبقاتی و ناتوانی دولت ها
صاحب نظران در این نظریه معتقدند که فقر و آسیب پذیری مقوله ای طبقاتی است نه جنسیتی به عبارت دیگر زنان یا تمام زنان سرپرست خانوار در معرض فقر و آسیب پذیری نیستند بلکه ان گروهی که از نظر طبقاتی در رده پایین اجتماع قرار می گیرند بیشتر در معرض آسیب هستند .
به عقیده طرفداران این نظریه مردم به دلایل سن و جنس یا خصیصه های نژادی و قومی شان فقیر نمی شوند بلکه به دلیل قرار گرفتن در طبقه ای خاص است که فقیر و در وضعیت اجتماعی و اقتصادی قرار میگیرند و به شمار می آیند .
مهمترین شاخص تعیین طبقه عبارت است از شاخص درآمد، تحصیل، شغل یعنی همه زنان آسیب پذیر نیستند بلکه گروهی که درآمد کمتر، تحصیلات کمتر، شغل کم منزلت تر دارند و در طبقه پایین اجتماع قرار دارند آسیب پذیرند. به عقیده این گروه با بزرگ کردن آسیب پذیری زنان سرپرست خانواده زنان در مقابل مردان پیر جوان سفید و سیاه قرار میگیرند .
در واقع آسیب پذیری زنان سرپرست خانوار و همه افراد بی بضاعت فرایند اجتماعی و اقتصادی مشترکی است که همگی آنها را از دسترسی به شرایط مناسب محروم میکند . این شرایط خانوادها را از هم می گسلاند و تشکیل خانواده را با این شرایط اجتماعی و اقتصادی مشکل میکند . (همان)

د:نظریه کنش
برخلاف نظریه های قبلی که همگی جنبه های ساختاری و کلی داشتند و با دید کلی و ساختی به بررسی مسائل زنان پرداختند طرفداران نظریه کنش از جنبه دیگری به طرح مسئله می پردازند به نظر آنان اگر چه خانوادهای زن سرپرست مشکلات متعددی دارند (به دلیل تحصیلات کم و تبعیض در بازار کار ) ولی این مسئله به معنای آن نیست که ایشان مطلقا از این شرایط تاثیر می گیرند و نمی توانند بر مشکلات خود فایق آیند . به عبارت دیگر نمی توان این گونه از زنان قربانی و منفعل در برابر شرایط دانست بلکه باید با بررسی تجربه های شخصی این زنان راههای مبارزه با شرایط حاکم بر زندگی آنان را از نزدیک شناخت .
در برخی از شهر های آفریقا ی غربی زنان معتقدند در نبود مردان بهتر میتوانند خانواده را سازماندهی کنند در مکزیک زنان سرپرست خانوار زندگی تنها را بهتر از زندگی مردان غیر مسئول می دانند سایر بررسی ها نشان میدهد که سرپرستی خانواده در خانواده های زن سرپرست موجب افزایش استقلال و آگاهی طبقاتی زنان شده است . (همان)
در حوزه جامعه شناسی زنان سرپرست با مسائل ومشکلاتی نظیر عدم دسترسی به فرصتهای شغلی مناسب سطوح پایین تر تحصیلات در بین فرزندان شان افزایش بزهکاری فقر در ابعاد مختلف روبرو هستند (همان)
بنابراین در شبکه خویشاوندی و در ارتباط با اقوام و آشنایان ودر عین حال چگونگی گذران اوقات فراغت آنان خلائهای جبران ناپذیری به وجود می آید (رابرتسون ،1372،136) .
طرفداران نظریه طبقاتی نیز اولا آسیب پذیری و فقر زنان سرپرست خانوار را پدیده ای عمومی می داند ثانیا علت اصلی آن را به نظام اقتصادی نابرابر یعنی سرمایداری نسبت میدهند (همان) .
از سوی دیگر با توجه به دیدگاه اقتصادی وضعیت اشتغال زنان بعد از فوت شوهر به دلیل وابستگی به او در زمان حیات وعدم حمایت سازمان های از او دچار مشکلات عدیدی میگردد در این ارتباط موضوع خود اشتغالی و کارافرینی مطرح می گردد که زنان سرپرست خانوار می تواند با آموزش مهارت در نتیجه افزایش توانای های خود و دریافت وام و اعطای سهام به آنها از سوی سازمان ها به نوعی مورد حمایت قرار گرفته وخود کفا شوند .

چارچوب نظری
(نظریه کارکردگرایی ساختاری در دیدگاه کلی مبتنی بر دو نظریه عمده کشمکش دارندوف و نظریه توافق پارسونز است که نظریه توافق، ارزشها و هنجارهای مشترک را برای جامعه بنیادی می انگارد و بر نظم اجتماعی مبتنی بر توافقهای ضمنی تاکید می ورزد و نیز دگرگونی اجتماعی را دارای آهنگی کند و سامانمند می دانند. برعکس، نظریه کشمکش بر چیرگی برخی از گروه های اجتماعی بر برخی دیگر تاکید می ورزد و نظم اجتماعی را مبتنی بر دخل و تصرف و نظارت گروههای مسلط می انگارد و دگرگونی اجتماعی را دارای آهنگی سریع و نابسامان می داند جورج ریتزر 1980) .
(بسیاری بر این باورند که کارکردگرایی ساختاری بر نظریه جامعه شناسی مسلط بوده است. در این نظریه نباید دو اصطلاح ساختاری و کارکردی را لزوما با هم به کار برد، هر چند که معمولا این کار را انجام می دهند. ساختارهای یک جامعه را بدون توجه به کارکردهای آن برای ساختارهای دیگر می توان بررسی کرد. به همین سان، کارکردهای انواع فراگردهایی را که ممکن است ساختاری به خود نگیرند، نیز می توان به تنهایی بررسی کرد. با این همه، توجه به دو عنصر، شاخص کارکردگرایی ساختاری است همان) .
(مارک آبراهامسون استدلال می کند که کارکردگرایی ساختاری ماهیت یکپارچه ای ندارد و او سه نوع کارکردگرایی ساختاری را برمی شمرد. نخستین نوع کارکردگرایی فردگرایانه است که بر نیازهای کنشگران و انواع ساختارهای بزرگ به عنوان پاسخ های کارکردی به این نیازها پدیدار می شوند، تاکید می شود. نوع دوم کارکردگرایی فیمابینی است که در این نوع کارکرد گرایی بر روابط اجتماعی به ویژه مکانیسمهایی که برای سازگاری با فشارهای موجود در این روابط به کار برده می شود، تاکید می گردد. نوع سوم کارکردگرایی اجتماعی است که رهیافت غالب را در میان جامعه شناسان هوادار کارکرد گرایی ساختاری تشکیل می دهد که این نوع از کارکردگرایی بیشتر به ساختارهای اجتماعی و نهادهای پهن دامنه جامعه، روابط داخلی میان آنها و نیز تاثیر های مقید کننده آنها روی کنشگران، توجه دارد.که رهیافت غالب ما در این تحقیق این نوع از کارکردگرایی است و در این زمینه اشاره ای به خدمات و نظریه پردازی های تالکت پارسونز اشاره می شود. پارسونز معتقد است که چهار تکلیف است که برای تمام نظام ها ضرورت دارد
تطبیق (تطبیق دادن هر نظام با موقعیت اطرافش)
دستیابی به هدف (اینکه یک نمظام باید اهداف اساسی اش را تعریف و بدان ها دست یابد)
یکپارچگی (هر نظامی باید روابط متقابل اجزای سازنده اش را تنظیم و به رابطه میان چهار تکلیف کارکردیش سرو سامانی دهد)
سکون یا نگهداشت الگو (هر نظامی باید انگیزش های افراد و الگوهای فرهنگی آفریننده و نگهدارنده این انگیزشها را ایجاد، نگهداری و تجدید کند همان) .
باری با توجه به مقدمه مختصری که گذشت و نقش کارکردی و اساسی نظریه نظریه کارکردگرایی ساختاری در جامعه شناسی و اهمیت توجه به نقش خانواده با توجه به چهار الگوی معرفی شده توسط پارسونز به بررسی نقش زنان سرپرست خانوار خواهیم پرداخت و خواهیم دید که در خانواده و جامعه ای اگر مسئو لیت از یک سیستم (پدر) به سیستم دیگر (مادر) تفویض گردد چه تاثیرات و کارکردهایی می تواند برای این قشر آسیب پذیر و زحمت کش در بر داشته باشد.

پیشینه تحقیق
در داخل کشور تحقیقاتی دراین زمینه انجام پذیرفته که در ادامه به ذکر پیشینه تحقیق در این باره می پردازیم .در ابتدا نگاهی به کارکردها و قانونگذاریهای جمهوری اسلامی ایران درمورد این قضیه پرداخته و در سپس به تحقیقاتی که در این زمینه صورت گرفته اشاره خواهد شد:

قانونگذاری
– از جمله مصوبه های مجلس پیرامون تامین زنان و کودکان بی سرپرست ماده واحده ای است که در آن دولت مکلف است نسبت به تضمین بیمه و رفاه زنان و کودکان بی سرپرست موضوع چهارم اصل بیست و یکم قانون اساسی اقدام و حداکثر ظرف سه ماه لایحه آن را برای تصویب به مجلس تقدیم کند. در تبصره آمده است که دولت باید حتی الامکان در لایحه جهت خودکفا نمودن، بیمه شدگان را مورد توجه خاص قرار دهد. این قانون در تاریخ 1/8/1362 توسط مجلس شورای اسلامی تصویب و به تایید شورای نگهبان رسیده است.
– از دیـگر مصوبـه هـای مجـلس می تـوان به قـانون تامیـن زنـان و کودکـان بـی سـرپـرسـت مصوب 24/8/1371 اشاره کرد که زنان بیوه، زنان پیر و سالخورده، زنان و دختران بی سرپرست و کودکان بی سرپرست مشمول این قانون شده اند و در آن زنان و کودکان بی سرپرستی که تحت پوشش قوانین حمایتی دیگری نیستند از حمایت های مقرر در این قانون بهره مند می شوند. حمایت های موضوع این قانون شامل موارد زیر می باشند:
– حمایت های مالی و تهیه امکانات خودکفایی یا مقرری نقدی و غیرنقدی مستمر
– حمایت های فرهنگی اجتماعی از جمله ارائه خدمات آموزشی (تحصیلی)، تربیتی،… کاریابی، آموزش حرفه و فن جهت اشتغال، خدمات مشاوره ای و مددکاری و نگهداری زنان سالمند بی سرپرست و کودکان بی سرپرست در واحدهای بهزیستی یا واگذاری سرپرستی آنان به افراد واجد شرایط.
– آیین نامه اجرایی قانون تامین زنان و کودکان بی سرپرست در تاریخ 11/5/1374 به تصویب رسید که مشتمل بر 14 ماده می باشد. طبق ماده1، محور و اساس حمایت ها و اقدامات اجرایی موضوع این آیین نامه ایجاد امنیت اجتماعی و اقتصادی و فراهم کردن زمینه ها و موجبات عادی سازی زندگی زنان و کودکان بی سرپرست می باشد. در ماده2، بر شناسایی کودکان بی سرپرست از طریق هماهنگی با نیروی انتظامی و معرفی آنان به سازمان بهزیستی طی مراحل قانونی و از طریق مراجع قضایی تاکید شده است.
– از دیگر مصوبه های مجلس، اصلاح ماده 9 قانون نظام هماهنگ پرداخت کارکنان دولت می باشد که در تاریخ 15/7/75 به تصویب رسید. همچنین اصلاح ماده 9 قانون نظام هماهنگ پرداخت کارکنان دولت مصوب 22/1/80 به این نکته اشاره دارد که مستخدمان زن شاغل و بازنشسته مشمول این قانون که متکفل فرزندان خود می باشند.

در ماده 3، مشمولانی که پس از دریافت کمک های بهزیستی به تشخیص مددکاران توانایی لازم جهت کسب درآمد و گذران زندگی عادی را به دست آورده اند از شمول اقدامات حمایتی خارج می شوند.
در ماده4، به اقدامات حمایتی از زنان و کودکان بی سرپرست اشاره شده است که شامل:
– خدمات آموزشی و تربیتی
– خدمات کاریابی و اشتغال
– مددکاری، مشاوره و راهنمایی
در ماده 5، به پرداخت های غیرمستمر جهت فراهم آوردن امکانات رفاهی، اشتغال، ازدواج و… اشاره شده است.
در ماده 6 میزان و مدت پرداخت های مستمر تعیین شده است که در آن خانواده های دو نفر حداکثر 30 درصد حداقل مستمری ماهانه مشمولان قانون استخدام کشوری در هر سال، خانواده های سه نفره حداکثر 35درصد، خانواده های چهارنفره حداکثر 40درصد و خانواده های 5 نفره و بیشتر حداکثر 50درصد دریافت کنند.
در ماده 7، به میزان پرداخت مستمری مشمولان سازمان بهزیستی و کمیته امداد امام خمینی (ره) به صورت یکسان و هماهنگ اشاره شده است.
مطابق ماده9، افراد و خانواده هایی که توانایی لازم جهت زندگی متعارف را پیدا کرده اند، مجاز به استفاده از حمایت های اقتصادی و دریافت مستمری نیستند.
– مجلس شورای اسلامی در تاریخ 24/3/1377 قانون تشویق احداث و عرضه واحدهای مسکونی استیجاری را به تصویب رساند که در آن شرایط متقاضیان اجاره یا اجاره به شرط تملیک با حفظ اولویت برای متقاضیان جوان متاهل و افراد کم درآمد و زنان سرپرست خانوار لحاظ شده است.
– در قانون بودجه سال 1381 کل کشور مصوب 22/10/1380 مجلس شورای اسلامی نیز مبلغ چهار هزارو پانصد میلیارد ریال اعتبار برای اعطای تسهیلات بانکی به طرح های سرمایه گذاری اشتغال زای بخش های تولیدی، خدماتی، بخش های خصوصی و تعاونی و خود اشتغالی با اولویت زنان سرپرست خانوار اختصاص یافته است.
– در ماده 96 قانون برنامه چهارم توسعه، مصوب 11/6/1383 مجلس شورای اسلامی نیز تامین بیمه خاص (در قالب فعالیت های حمایتی) برای حمایت از زنان سرپرست خانوار و افراد بی سرپرست با اولویت کودکان بی سرپرست در نظر گرفته شده است.
همچنین تهیه و تدوین طرح جامع توانمند سازی زنان خودسرپرست خانوار با همکاری سایر سازمان ها و نهادهای ذی ربط و تشکل های غیردولتی و تصویب آن در هیات وزیران در شش ماهه نخست سال اول برنامه لحاظ شده است.

اجرایی
در کشور ما اقدامات ملی محدودی در زمینه فعالیت زنان انجام شده است. از مهمترین اقدامات انجام شده در خصوص فقرزدایی زنان در سال های اخیر می توان به فعالیت ارگان هایی مانند کمیته امداد امام خمینی (ره) بهزیستی و وزارت کار و امور اجتماعی اشاره کرد که بر موضوعاتی از قبیل کارآفرینی و مهارت آموزی زنان سرپرست خانوار تاکید می کند که البته این طرح ها سنتی بوده، پاسخگوی نیازهای زنان سرپرست خانوار نمی باشند. نهادهای حمایتی داخل کشور لازم است با قشر آسیب پذیر جامعه تعامل برقرار کرده، برنامه های خود را مطابق با خواسته ها و علایق قشر آسیب پذیر تهیه و تدوین کنند.
تاکنون بیش از 400 هزار طرح خودکفایی توسط کمیته امداد امام خمینی (ره) اجرا شده که 73درصد این طرح ها در روستاها و شهرهای کوچک و 27درصد دیگر در سایر نقاط اجرا شده و از این تعداد طرح 3/23 درصد را زنان سرپرست خانوار اجرا می کنند. سالانه بین 12 تا 15 هزار خانواده با اجرای این طرح های خودکفایی به استقلال مالی رسیده، از پوشش این نهاد خارج می شوند.
در پایان سال 1382 حدود 2/2 میلیون خانوار (16 درصد خانوارهای کشور) تحت پوشش مستمر و سازمان یافته خدمات حمایتی کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی کشور، بنیاد شهید و بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی قرار داشته اند و علاوه بر آنها، حداقل 8/2 میلیون نفر به صـورت موردی یا مقطعی از خدمات و حمایت های اجتماعی مقرر استفاده نموده اند. بیش از 66درصد از خانواده ها، تحت پوشش مستمر خدمات اجتماعی و بیش از 68درصد از خانواده ها و افراد، از خدمات موردی مذکور در شمول اقدامات کمیته امداد امام خمینی (ره) بهره مند شده اند. تامین معاش در قالب پرداخت های نقدی مستمر و کمک های جنسی، تامین خدمات بهداشتی و درمانی در چارچوب برنامه بیمه درمان اقشار نیازمند و منطبق با مقررات قانون بیمه همگانی خدمات درمانی کشور، تامین و بهسازی و ایمن سازی مسکن، تامین زمینه، شرایط و فرصت اشتغال و خودکفایی اقتصادی، تامین موجبات و وسایل آموزش و تحصیل در سطوح مختلف آموزش عمومی و تحصیلات دانشگاهی، تامین موجبات و امکانات ازدواج و تشکیل خانواده، تامین موجبات و کمک به آزادی و رهایی زندانیان معسر واجد صلاحیت و شرایط، زمینه های اصلی خدمات معمول در نهاد کمیته امام خمینی (ره) است که زنان و کودکان بی سرپرست و بدسرپرست، سالمندان روستایی بالای 60سال و افراد و خانواده های فقیر و کم درآمد روستایی و شهری، موضوع و محور اساسی حمایت ها و جامعه هدف می باشند.

از جمله اقدامات بهزیستی اجرای طرح توانمندسازی زنان سرپرست خانوار با افزایش توانایی های فردی و جمعی زنان از طریق فراهم کردن ضوابط و امکانات لازم به منظور بهبود دسترسی زنان به فرصت های اقتصادی، اجتماعی، منابع فرهنگی و بازار اشتغال می باشد. خدمات مورد نظر دراین طرح شامل پرداخت مستمری و کمک هزینه جهت وام مسکن و اشتغال، اجرا و تقویت برنامه های کاریابی، تقویت خدمات بیمه ای، خدمات مشاوره و مددکاری، آموزش مهارت های زندگی، ارتقای آگاهی های عمومی، اصلاح باورهای نادرست در مورد زنان سرپرست خانوار بوده است.)مرکز آمار ایران(

راهبردها و راهکارها

رویکرد پیشگیری
تلاش جهت کاهش نرخ مرگ و میر مردان سرپرست خانوار و افزایش امید به زندگی
بزرگترین گروه از زنان سرپرست خانوار (80درصد)، زنان بیوه هستند که همسر آنها به دلایلی نظیر سوانح، تصادفات و بیماری های فوت شده اند، لازم است در جهت کاهش نرخ مرگ و میر مردان سرپرست خانوار و افزایش طول عمر و امید به زندگی آنها اقدامات اساسی انجام گیرد.
کاهش نرخ جرایم در میان مردان سرپرست خانوار
از آن جا که تعدادی از زنان سرپرست خانوار به جهت زندانی بودن همسر، مسئولیت سرپرستی خانواده را بر دوش می کشند، لازم است با اتخاذ سیاست های حبس زدایی و ابهام زدایی از برخی قوانین نظیر قانون چک و دیه، نرخ زندانی شدن مردان سرپرست خانوار را کاهش داد.
گسترش پوشش بیمه بین روستائیان و عشایر
انجام بیمه روستائیان و عشایر موجب می گردد که پس از فوت یا ازکارافتادگی مردان روستایی و عشایر مقرری به خانواده آنها تعلق گیرد و تا حدی مشکلات خانواده های زن سرپرست کاهش یابد.
تلاش جهت اعاده حقوق مالی زوجه در زمان فوت یا طلاق از همسر
از آن جا که مطابق آموزه های اسلامی و قوانین مدنی مهریه، اجرت المثل، ارث زوجه و تنصیف به عنوان حقوق و پشتوانه مالی زوجه محسوب می شود، لازم است حکومت اسلامی تدابیری اتخاذ نماید تا زنان در این شرایط به ویژه در شرایطی که طلاق به دلایلی نظیر فساد اخلاقی و اعتیاد همسر انجام می شود، به طور کامل به حقوق مالی خود دست یابد.

رویکرد حمایتی
به نظر می رسد رویکرد حمایتی بیشتر باید متعلق به زنان سالمند و زنانی باشد که سطح سواد پایین تری دارند و در شرایطی نیستند که بتوانند شاغل شوند یا حرفه ای بیاموزند یا سطح سواد خود را افزایش دهند و نیز زنانی که هیچ نوع درآمدی ندارند و در تامین نیازهای اساسی خود مشکل دارند و مابقی زنان سرپرست خانوار با رویکرد توانمندسازی و توان افزایی جهت تامین آ‎تیه خود و خودکفایی آماده شوند.

حمایت های قانونی
– اختصاص هزینه عائله مندی به زنان سرپرست خانوار
– امکان استفاده از مستمری همسر اول در صورت جدایی از همسر دوم
– استفاده از واژه زنان سرپرست خانواده به جای زنان بی سرپرست
– اصلاح قانون مستمری بگیران تامین اجتماعی (اگر مستمری بگیر در سه ماهه آخر عمر خود حق بیمه پرداخت نکرده باشد، خانواده وی پس از فوت از دریافت مستمری محروم می شوند.)
– اختصاص ردیف بودجه خاص از سوی سازمان مدیریت و برنامه ریزی به تمام دستگاه ها جهت حمایت از زنان سرپرست خانوار
– رفع نابرابری دستمزدی بین زنان و مردان سرپرست خانوار در مشاغل یکسان
– لزوم اجرای طرح بیمه زنان خانه دار و بقای این بیمه پس از فوت همسر (استفاده از 2 بیمه همزمان منع قانونی دارد و بایستی موارد زنان سرپرست خانوار استثنا شود.)
– تقویت نظارت و ضمانت اجرای قوانین و آیین نامه های مربوط به زنان و کودکان بی سرپرست و سرپرست خانوار در برنامه چهارم توسعه و برنامه های آتی
– توجه به وضعیت اقتصادی دختران سرپرست خانوار (این دختران معمولاً به همراه مادر خود زندگی می کنند و به جهت اشتغال، مخارج مادر بر عهده آنهاست)
– اصلاح دیه زنان سرپرست خانوار در صورت قتل عمدی یا سهوی
– اعطای 5 سال خدمت جهت بازنشستگی زنان سرپرست خانوار با 25 سال کار و سی روز حقوق
– اولویت استخدام فرزندان زنان سرپرست خانوار
– انتقال حقوق زنان سرپرست خانوار به بازماندگان پس از فوت
– ساماندهی بیمه های مختلف نظیر تامین آتیه، بیمه عمر و غیره جهت تضمین زندگی آینده و تسهیل استفاده زنان سرپرست خانوار از بیمه های فوق

حمایت های اقتصادی
– توجه به نرخ تورم در مستمری و کمک های اقتصادی به خانواده های زن سرپرست
– پیش بینی افزایش بودجه سازمان های متولی در امور زنان و کودکان بی سرپرست و سرپرست خانوار با توجه به افزایش نرخ طلاق، جرایم و آسیب های اجتماعی در هر سال
– در اولویت قرار گرفتن اشتغال زنان سرپرست خانوار (اشتغال این زنان باید به گونه ای باشد که به محل زندگی فرد نزدیک باشد و با توجه به مسئولیت تربیت کودکان و عدم امکان سپردن کودکان به مهدکودک و هزینه های آن، امکان نظارت و نگهداری فرزندان برای آنها میسر باشد)

– آموزش مهارت های شغلی و اجرای برنامه های آموزش های حرفه ای برای زنان بیکار یا جویای کار سرپرست خانوار به منظور برخورداری آنان از دانش و مهارت های جدید و افزایش فرصت های شغلی آنان
– درج وضعیت سرپرستی خانواده در فرم های کاریابی جهت تشخیص و اولویت اشتغال زنان سرپرست خانوار
– گشودن مجاری ویژه وام دهی به زنان سرپرست خانوار و خود سرپرست
– ایجاد تعاونی های تولید و خدمات ویژه زنان سرپرست خانوار
– اتخاذ تمهیدات لازم نظیر اجاره به شرط تملیک و وام مسکن و وام اجاره مسکن جهت حل مشکل مسکن زنان سرپرست خانوار
– اعطای کمک های بلاعوض، بن ارزاق، طرح اکرام، تهیه سبد غذایی رایگان برای زنان نیازمند سرپرست خانوار با لحاظ اصل حفظ کرامت آنان
– تشویق افراد به دادن وجوه مستحبی جهت کمک به خود اشتغال زنان سرپرست خانوار
– بخشودگی اقساط بانکی به ویژه بانک مسکن برای زنان سرپرست خانوار فاقد شغل و دارای فرزند صغیر یا فرزند معلول و بیمار خاص
– افزایش اعطای وام های طولانی مدت با اقساط کم بازده و اندک، جهت حل مشکل مسکن، جهیزیه، کاریابی، تحصیل خانواده های زن سرپرست
– اعطای سهام عدالت به زنان سرپرست خانوار به ویژه نیازمندان و سالمندان آنها در اولویت و در حد بیشتر
– اختصاص بازارچه های دائمی خوداشتغالی ویژه زنان سرپرست خانوار
– حمایت های ویژه اقتصادی از زنان سرپرست خانوار شاغل در دستگاه ها جهت بهبود وضعیت آنها
– گسترش پوشش بیمه ای و تخصیص اعتبارات لازم جهت بیمه شدن تمام زنان سرپرست خانوار
– ایجاد بنگاه های کوچک زودبازده جهت اشتغال زنان سرپرست خانوار ترجیحاً با مدیریت زنان
– حمایت از موسسات خیریه مردمی جهت حمایت مالی از زنان سرپرست خانوار و ایجاد شغل برای این گروه از زنان
– افزایش اعتبارات در بودجه سال 86 جهت تامین و حمایت از زنان سرپرست خانوار و نحوه دقیق هزینه کرد این اعتبارات در جهت حمایت و توانمندسازی آنان
– گسترش اشتغال خانگی زنان سرپرست خانوار از طریق شناسایی و آموزش مشاغل خانگی درآمدزا به منظور اختصاص فرصت کافی برای تربیت فرزندان آنها
– اعطای تسهیلات به دانش آموختگان زن در جهت اشتغال خود و اشتغال زنان سرپرست خانوار
– ضرورت تاسیس صندوق حمایت از زنان بی سرپرست و سرپرست خانوار در جهت استقلال و خودکفایی آنها
– برقراری مستمری کافی برای تامین مایحتاج زنان سرپرست خانوار یا خود سرپرست نیازمند
– اجرای طرح اسکان موقت زنان سرپرست خانوار در مواقع ضروری و بحرانی
– توجه به بعد خانوار زنان سرپرست خانوار در برنامه ریزی های ملی و اختصاص بودجه در هر سال
حمایت های فرهنگی و اجتماعی
– ایجاد مراکز مشاوره و امکان بهره مندی از خدمات مشاوره ای رایگان برای خانواده های زن سرپرست
– برگزاری جشنواره های خاص جهت تمجید از زحمات زنان سرپرست خانوار شاغل جهت حفظ کانون خانواده
– اتخاذ تصمیمات اساسی جهت جلوگیری از موازی کاری دستگاه های حمایتی و خدماتی به زنان و کودکان بی سرپرست و سرپرست خانوار
– فراخوان به مراکز مختلف ذیربط جهت شناسایی و تعیین آمار دقیق زنان سرپرست خانوار
– ایجاد بانک اطلاعاتی جامع از زنان سرپرست خانوار و کنترل آماری در هر سال
– ارائه کمک های مختلف اقتصادی با لحاظ حفظ، عزت و حرمت زنان سرپرست خانوار
– ارائه خدمات آموزشی، تربیتی و مشاوره ویژه فرزندان زنان سرپرست خانوار
– تشکیل گروه ها و انجمن های حمایتی و خدمات رسانی به زنان سرپرست خانوار با اهداف کاریابی، گذران اوقات فراغت و تبادل تجربه و اطلاعات و مدیریت بحران های خانوادگی آنها
– ایجاد انگیزه جهت ارتقای دانش و سواد در بین زنان سرپرست خانوار
– افزایش آستانه تحمل مشکلات در بین زنان سرپرست خانوار
– تغییر نگرش در مورد زنان سرپرست خانوار و ایجاد روحیه همدلی به جای نگاه ترحم آمیز یا بدبینانه نسبت به آنان و ایجاد مسئولیت همگانی در رفع معضلات آنها
– فرهنگ سازی در خانواده ها جهت حمایت از زنان سرپرست خانوار در کنار حمایت های پدرشوهر و قیم قانونی
– شناسایی، حمایت و تامین اقتصادی زنان آسیب دیده نیازمند (معلول، سالمند و سرپرست خانوار) به منظور تحقق عدالت اجتماعی
– فرهنگ سازی در زمینه ترویج ازدواج مجدد زنان بیوه
– باز تعریف واژه زنان سرپرست خانوار از سوی مرکز آمار ایران جهت رفع معضل کم شماری خانوارهای زن سرپرست
رویکرد توان افزایی و توانمند سازی
– آموزش مهارت های شغلی و حرفه ای جهت کاریابی و اشتغال زنان جویای کار سرپرست خانوار
– ارتقای اطلاعات و آگاهی ها و آموزش زنان سرپرست خانوار و فرزندان آنها
– آموزش مهارت های زندگی در مواجهه با بحران های زندگی
– ارائه اطلاعات لازم بهداشتی جهت پیشگیری از ابتلا به برخی بیماری های قابل کنترل

بررسی وضعیت اشتغال زنان بیوه سرپرست خانوار استان تهران توسط نازنین تدین نجف آبادی به راهنمایی دکتر قرین دوست دانشکده علامه طباطبایی در سال 1380 برای دریافت درجه کارشناسی انجام شده است این تحقیق به منظور بررسی وضعیت زنان سرپرست خانوار بیوه در اثر فوت همسر استان تهران که حداقل یک فرزند را تحت سرپرستی خود دارند انجام گرفته است و به روش کیفی می باشد داده های مورد نیاز این پژوهش از طریق اسنادی، مصاحبه عمیق، گفتگوی هدفدار و مشاهده به دست آمده است در مجموع 115 مصاحبه به نتایج زیر دست یافته است (مشکلات و موانع اشتغال برای زنان مربوط به تمامی کشورهاست وضعیت فیزیولوژیک زنان و نظام شخصیتی آنان از نظام فرهنگی و ارزش های جامعه تاثیر می پذیرد و اکثر کشورها از مهمترین موانع می باشد موانع توسعه ای به کشور های در حال توسعه مربوط است که با توجه به شرایط خاص هر کشوری لزوم توجه به رفع موانع تعیین می گردد .
بررسی مشکلات اقتصادی و اجتماعی زنان سرپرست خانوار تحت پوشش بهزیستی شهرستان خمین که توسط فاطمه رضایی به راهنمایی دکتر انصاری دانشکده علوم اجتماعی علامه طباطبایی در سال 1380 برای دریافت درجه کارشناسی انجام شده است تحقیق حاضر با هدف دستیابی به اطلاعات لازم در رابطه با وضعیت اقتصادی و اجتماعی خانواده های زن سرپرست جهت تقویت فعالیت های مربوط به این گروه خانواده ها انجام شده است جامعه اماری 50 خانوار زن سرپرست 15-65 ساله تحت پوشش سازمان بهزیستی شهرستان خمین بوده است (کلا 113 خانواده را تحت پوشش در زمان انجام تحقیق داشته است)روش تحقیق پیمایشی و اطلاعات به وسیله پرسشنامه استخراج شده است و به نتایج زیر دست یافته است:
96درصد دارای تحصیلات پایین هستند 50 درصد زنان دارای مشاغل نیمه مهم، 46درصد دارای مشاغل درآمد پایین، 16درصد غیر شاغل، 24درصد فاقد درآمدند، 80درصد از خانواده های دارای پایگاه اجتماعی واقتصادی پایین هستند، 32 درصد علت سرپرستی زن فوت مرد ،22درصد بیماری و از کار افتادگی، 18درصد زندانی بودن مرد، 12درصد طلاق، 16درصد سایر موارد می باشد و اکثرخانواده های مورد بررسی کمک های سازمان بهزیستی را کافی نمی دانند .

بررسی وضعیت زنان بیوه و بی سرپرست شهرستان اردبیل و ارزیابی عملکرد ادارات و ارگان های ذیربط در خدمات فنی به آنها توسط اعظم زارع و همکارانش به سفارش کمیسیون امور بانوان استانداری اردبیل در سال 1375-1376 شده است:
طرح تحقیقاتی بررسی وضعیت زنان بیوه و بی سرپرست در شهرستان اردبیل به روش پیمایشی از طریق ابزار پرسشنامه و همچنین با استفاده از روش تحقیق اسنادی و مطالعه پرونده های مربوط به افراد تحت پوشش سازمان های مربوطه با نمونه آماری 705 نفر از میان زنان بی سرپرست و بیوه تحت پوشش از ارگانها ،106 نفر از دختران و زنان ارجاع شده به مراکز مبارزه با مفاسد اجتماعی و 40 نفر از زنان بی سرپرست و بیوه تحت پوشش هیچ کدام از ارگان ها نبودند در سطح شهر اردبیل انجام گرفته است براساس نتایج تحقیق مشکلات اجتماعی و رفاهی زنان سرپرست ،زنان بی سرپرست ،میزان ارتکاب به جرایم و میزان برخورداری از خدمات امدادی رفاهی دولتی ارگانها قرار گرفته اند و پیشنهاداتی به منظور بهبود بخشیدن به وضعیت زندگی زنان بیوه و بی سرپرست و همچنین راهکارهایی برای جلوگیری از آسیب پذیری اجتماعی انها ارائه گردیده است .
تحقیق در زمینه زنان سرپرست خانوار از عمدترین تحقیقاتی است که در زمینه زنان سرپرست خانوار در ایران انجام شده است و معمولا برای گره گشایی از مشکلات آنان این موضوع مد نظر سازمان ها و پژوهشگران گوناگون در اقصی نقاط ایران و جهان است. مرکز امار ایران با همکاری کمیته امداد امام خمینی (ره ) سازمان بهزیستی کشور ،بنیاد شهید انقلاب اسلامی، بنیاد شهید انقلاب اسلامی ،بنیاد امور مستضعفان و جانبازان ،گروه اطلاعات جمعیت ایران، صندوق جمعیت ملل متحد اطلاعات مربوط به ویژگی های اجتماعی و اقتصادی زنان سرپرست خانوار در قالب گزارش بررسی کرده است .
این بررسی با استناد به اطلاعات حاصل از سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375 ،آمارگیری از ویژگی های اشتغال و بیکاری خانوار 1379 و آمارگیری از هزینه و درآمد خانوارهای 1375و1379 است.
هدف از این بررسی ویژگی اجتماعی و اقتصادی زنان سرپرست خانوار کشور مانند سن، وضع فعالیت، تحصیلات، هزینه، درآمد مسکن در مقایسه با مردان سرپرست و شناخت جنبه های آسیب پذیری آنان در محدود اطلاعات طرح های آماری موجود است واز این اطلاعات جهت تقویت و حمایت از این گروه خانوارها استفاده شده است.
در مقایسه اماری زنان ومردان سرپرست از ازمون آماری استفاده شده است تفاوت های دو گروه مورد بررسی شده است .
برخی از نتایج این بررسی عبارت است از متوسط سن زنان سرپرست خانوار بیشتر از مردان سرپرست است 56.4درصد زنان سرپرست خانوار شهری و 83.2 درصد روستایی بی سواد هستند درحالی که 19.1درصد مردان خانوار شهری و 45.7درصد مردان روستایی بی سواد هستند. میزان اشتغال برای زنان شهری و روستایی 96 و 97.4درصد بوده است نسبت مشابه برای مردان 95.1 و 96.1درصد بوده است. بعد سرپرستی زنان متوسط 3نفر بوده است و این آمار برای مردان 5نفر بوده است.) سایت مرکز آمار ایران .(1381

فرضیات تحقیق

1- بین تحصیلات و میزان درآمد زنان سرپرست خانوار رابطه وجود دارد

2- بین سن و میزان تحصیلات زنان سرپرست خانوار رابطه وجود د ارد.

3- بین نوع منطقه مسکونی (مرکز یا حاشیه) زنان سرپرست خانوار و استفاده از حمایت های اقتصادی موسسات حمایتی رابطه وجود دارد.

4- بین وضعیت سکونت (شخصی، استیجاری) و مراجعه به سازمانهای حمایتی رابطه وجود دارد.

فصل سوم

* روش تحقیق:
* جامعه آماری
* محدود مکانی
* محدود زمانی
* حجم نمونه
* نحوه جمع آوری داده ها
* روش تجزیه و تحلیل داده ها
* تعاریف نظری
* تعاریف عملیاتی
* عوامل اقتصادی
* عوامل اجتماعی

روش تحقیق
تحقیق حاضر از نوع تحقیقات علی و همبستگی (رابطه ای) است که برای اجرای آن از روش معمول در تحقیقات جامعه شناسی به نام روش پرسشنامه (پیمایش) سود برده خواهد شد و در این روش به مصاحبه و درخواست همکاری در زمینه تکمیل نمودن پرسشنامه ها از زنان سرپرست خانوار پرداخته خواهد شد. داده های به دست آمده مربوط به زنان سرپرست خانوار است که داده ها لازم برای این تحقیق با مصاحبه جداگانه هر یک از این افراد استخراج خواهد شد. بعد از آن به تعیین متغیرها و شاخص ها می پردازیم. پس از استخراج داده ها متغیر ها لازم در هر ستون به صورت جداگانه نوشته و هر ردیف به یک فرد اختصاص داده و اطلاعات جمع آوری خواهد شد و سپس مبادرت به کدگذاری آن اطلاعات و ورود آنها به کامپیوتر برای تجزیه و تحلیل می کنیم.
از نظر واحد تحلیل و مشاهد این تحقیق درصدد بررسی وضعیت اجتماعی و اقتصادی زنان سرپرست خانوار در استان تهران است و متغیرها درسطح فردی مورد سنجش قرار می گیرد بنابراین نتایج در همین سطح توصیف و تحلیل خواهد شد پس واحد تحلیل و واحد مشاهده در سطح (فرد) است ابزار مشاهده مصاحبه با زنان سرپرست خانوار می باشد.
جامعه آماری
این تحقیق شامل کلیه زنان سرپرست خانوار 20تا60 ساله در شهر تهران است. گروه هدف مورد نظر زنان سرپرست خانوار دارای فرزندانی با تعداد بالا و یا دارای شوهر از کارافتاده و بیوه یا مطلقه و دارای درآمد کم هستند.

محدود مکانی
این تحقیق در محدوده منطقه 11 شهرداری شهر تهران که زنان سرپرست خانوار که در محدود مکانی شهر تهران و حاشیه آن زندگی می کنند را مورد مطالعه قرار می دهد.

محدود زمانی
این تحقیق در اسفند ماه سال 1389 آغاز و در اردیبهشت ماه 1390 پایان پذیرفت.

حجم نمونه
در مورد حجم نمونه 100 زن سرپرست خانوار انتخاب شده است که در این زمینه روش گزینش آنها به صورت تصادفی است .

نحوه جمع آوری داده ها
در این تحقیق برای جمع آوری اطلاعات و داده ها با مراجعه و درخواست همکاری از زنان سرپرست خانوار ساکن در محدوده مکانی مورد نظر از ابزار پرسشنامه (پیمایش) استفاده شده است برای این مهم اطلاعات فردی و جمع آوری شده از هر فرد در پرسشنامه ای مجزا تهیه و سازماندهی می شود.

روش تجزیه و تحلیل داده ها
در تحقیق حاضر از نرم افزار spss تحت سیستم عامل windows برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده خواهد شد و برای نمایش یافته های آن از روش آمار توصیفی و همبستگی برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده می شود.
در بخش آمار توصیفی بااستفاده از جدول که در آن فراوانی و درصد داده ها آورده خواهد شد برای توصیف داده ها بهره گرفته خواهد شد.
در بخش آمار همبستگی برای سنجش روابط علی – همبستگی بین متغیر ها زنان سرپرست خانوار با توجه به یافته های تحقیق برای اثبات و یا رد فرضیه ها استفاده خواهد شد.
تعاریف نظری
ما در این تحقیق باچند نوع مفهوم اساسی روبرو هستیم که نیاز به تعریف دارند:
زنان سرپرست خانوار
حمایت اجتماعی واقتصادی
پایگاه اجتماعی و اقتصادی
که این مفاهیم را به صورت نظری تعریف می کنیم:
زنان سرپرست خانوار به زنانی اطلاق می شود که بنابر عللی از قبیل فوت،مفقود شدن،اعتیاد ،محکومیت در زندان از کار افتادگی سرپرست خانوار بطور دائم یا موقت،اعزام به سربازی، بدون سرپرست (نان آور) می مانند و قادر به تامین هزینه های خود و افراد تحت تکفل نیستند موسوی چلک،حسن-1386).
روش انتخاب مددجو: به مکانیسمی گفته می شود که به انتخاب واجدین شرایط که توانایی مالی ندارند و نیازمند کمک های مردمی و سازمان ها هستند به گزینش آنها می پردازند. همان)
حمایت اجتماعی و اقتصادی: به زیر پوشش درآوردن، تامین اجتماعی و اقتصادی اقشار ضعیف آسیب پذیر جامعه دربرابر رویدادها و حوادث همانند از کارافتادگی حوادث وسوانح و ناتوانی ها جسمی و ذهنی بیکاری و غیر گویند که خود به چند نوع تقسیم می شود:
مستمر: شامل طرح مددجوی و شهید رجایی و غیره
موقت : شامل هزینه ازدواج، جهیزیه، پرداخت قرض الحسنه و غیره است
خودکفایی: آموزش فنی وحرفه ای، وام خود اشتغالی، طرح حضرت زینب همان).

پایگاه اجتماعی و اقتصادی: این شاخص تلفیقی است مرکب از میزان درآمد خانوارها، سطح تحصیلات فرد، میزان دارایی وتملک، که نشان دهنده موقعیتی است که فرد در سلسله مراتب اجتماعی و قشربندی اجتماعی واقتصادی احراز می کند همان).

تعاریف عملیاتی
در تعریف عملیاتی منظور از خانوارهای دارای سرپرست زن در این مطالعه به خانوارهای که مرد در آن حضور فعال ندارد مسئولیت سرپرست از خانواده به مادرو یا دختر بزرگتر خانواده واگذار می شود است.
تعریف عملیاتی عوامل اجتماعی و اقتصادی به عنوان مولفه های جامعه شناسی در این پژوهش عبارت است از:
عوامل و مولفه های مانند وضعیت درآمد، داشتن شغل، وضعیت اشتغال، جزء شاخص های اقتصادی در این پژوهش قرار دارند.
عوامل ومولفه های شامل تحصیلات، منطقه مسکونی، بعد خانوار، شاخص های اجتماعی دراین پژوهش هستند.

عوامل اقتصادی
درآمد: میزان دریافتی فرد در یک دوره زمانی مشخص را درآمد گویند.
متغیرهای (ثابت، متغیر ،حامی،دریافت وام).
مسکن: به سرپناهی که فرد و خانواده او در آن زندگی می کنند و اوقات خود را درآن سپری می کنند.
متغیر(رهن ،اجاره، شخصی، امانی. همان ).
وضعیت اشتغال: به داشتن یا نداشتن شغل برای امرار معاش وگذران زندگی درشرایط حال و آینده گویند همان).
متغیر(دائم ،موقت)
عوامل اجتماعی:
تحصیلات: میزان سواد افراد درآن جامعه با توجه به سطح اجتماعی آن کشور تحصیلات گویند همان).
متغیر(بی سواد ،ابتدای،راهنمایی،دیپلم ، فوق دیپلم، لیسانس)
مطنقه مسکونی: به محل و ناحیه زندگی فرد اطلاق می شود همان).
متغیر(حاشیه،مرکز)
بعد خانوار: به تعداد میزان افراد خانواده تحت سرپرستی سرپرست خانوار (پدر و یا مادر) گفته می شود همان).
متغیر(تعداد خانوار ،پسر، دختر)
وضعیت مادر: به شرایطی که مادر در زندگی با همسر دارد اطلاق می شود همان).
متغیر(مطلقه، بیوه، متاهل)
حمایت اجتماعی: به کمکی که موسسات خیریه و حمایتی به افراد نیازمند و آسیب پذیرمی کند تا آنها توانمند شوند همان).
متغیر(اموزش،کاریابی هیچ کدام)

فصل چهارم

* آمار توصیفی
* آمار استنباطی
* جداول دو بعدی
* آزمون فرضیات

آمار توصیفی
سن
فراوانی
درصد
20
2
2.0
21
1
1.0
22
1
1.0
23
1
1.0
24
1
1.0
25
3
3.0
26
1
1.0
27
2
2.0
28
2
2.0
29
4
4.0
30
5
5.0
32
1
1.0
33
1
1.0
34
1
1.0
35
7
7.0
36
1
1.0
37
4
4.0
38
7
7.0
39
7
7.0
40
4
4.0
41
2
2.0
42
2
2.0
43
2
2.0
44
3
3.0
45
6
6.0
46
1
1.0
47
2
2.0
48
2
2.0
49
5
5.0
50
6
6.0
51
2
2.0
52
3
3.0
54
3
3.0
55
1
1.0
56
1
1.0
57
1
1.0
59
1
1.0
60
1
1.0
تعداد
نفر100
درصد100.0
1. سن زنان سرپرست خانوار

با توجه به داده های جدول و چارت بیشترین میزان فراوانی سنی مربوط به Range سنی 30-40 ساله است که سن 35 سالگی به عنوان مد با درصد 7.0 می باشد.

2. مراجعه به موسسات حمایتی

مراجعه به سازمانها و نهادهای حمایتی
تعداد
درصد
کمیته امداد امام خمینی
41
41.0
سازمان بهزیستی
35
35.0
سازمان های خیریه خصوصی
24
24.0
کل
نفر100
درصد100.0

با توجه به آمارهای حاصله بیشترین مراجعات زنان سرپرست خانوار برای دریافت کمک های مالی مربوط به کمیته امداد امام خمینی (ره) با 41 درصد می باشد.

3. بعد خانوار

بعد خانوار
تعداد
درصد
خانوارهای 2 نفره
7
7.0
خانوارهای 3 نفره
26
26.0
خانوارهای 4 نفره
32
32.0
خانوارهای5 نفره
18
18.0
خانوارهای6 نفره
10
10.0
خانوارهای 7 نفره
4
4.0
خانوارهای 8 نفره
2
2.0
خانوارهای 9 نفره
1
1.0
کل
100 نفر
100درصد

با توجه به چارت بیشترین بعد خانوار زنان سرپرست خانوار مربوط به خانوارهایی با بعد 4 نفر و 32 درصد است.

4. تحصیلات

میزان تحصیلات
تعداد
درصد
بیسواد
12
12.0
ابتدایی
22
22.0
راهنمایی
31
31.0
دیپلم
22
22.0
فوق دیپلم
7
7.0
لیسانس
6
6.0
کل
100 نفر
100درصد

آمارها نشان دهنده بیشترین فراوانی تحصیلات در دوره راهنمایی با 31 درصد می باشد که این خود نشان دهنده پایین بودن از سطح تحصیلات پایه در این دسته از زنان سرپرست خانوار می باشد. همچنین آمار بی سوادی نیز 12 درصد است که در این بین فقط 6 درصد از حجم نمونه انتخابی دارای مدرک تحصیلی لیسانس می باشند.

5. درآمد

میزان درآمد
تعداد
درصد
کمتر از 100 هزار تومان
11
11.0
بین 100 تا 200 هزار تومان
37
37.0
بین 200 تا 300 هزار تومان
12
12.0
بین 300 تا 400 هزار تومان
12
12.0
بین 400 تا 500 هزار تومان
23
23.0
از 500 هزار تومان به بالا
5
5.0
کل
100 نفر
100درصد

اطلاعات چارت و جدول مبین بیشترین فراوانی درآمد بین 100 تا 200 هزار تومان در زنان سرپرست خانوار با میزان درصد 37 از حجم نمونه می باشد. که خود نشان دهنده فقر نسبی در این خانوارهاست.

6. وضعیت اشتغال

وضعیت اشتغال
تعداد
درصد
شاغل
63
63.0
بیکار
37
37.0
کل
100 نفر
100نفر

ملاحظه می شود 63 درصد از زنان سرپرست خانوار شاغل می باشد.

7. مسکن

نوع مسکن
تعداد
درصد
شخصی
31
31.0
رهنی
11
11.0
اجاره
41
41.0
امانی
17
17.0
تعداد
100 نفر
100 نفر

داده های چارت نشان دهنده بیشترین فراوانی اجاره نشینی از اشکال سکونت با 41 درصد می باشد.

8. محل سکونت

محل سکونت
تعداد
درصد
حاشیه
54
54.0
مرکز
46
46.0
تعداد
100 نفر
100 درصد

ملاحظه می کنیم که بالاترین مقدار از فراوانی محل سکونت مربوط به حاشیه نشینان با میزان 54 درصد است که این خود نشان دهنده مشکلات بیشتر زنان سرپرست خانوار می باشد.

9. میزان رضایت

میزان رضایت
تعداد
درصد
بله
13
13.0
خیر
37
37.0
تا حدودی
50
50.0
تعداد
100 نفر
100درصد

داده های جدول در مورد تغیر سطح زندگی زنان سرپرست خانوار پس از مراجعه به سازمانهای حمایتی و خیریه نشان دهنده بیشترین فراوانی گزینه تا حدودی با درصد 50 و پس از آن گزینه خیر با فراوانی 37 درصد می باشد.

10. وضعیت تاهل مادر

وضعیت تاهل مادر

تعداد
درصد
متاهل
57
57.0
مطلقه
25
25.0
بیوه
18
18.0
کل
نفر100
درصد100.0

57 درصد از حجم نمونه از زنان سرپرست خانوار دارای وضعیت تاهل متاهل می باشند ولی آنها سرپرست خانوار می باشند و علت آن نیز بد سرپرست بودن سرپرست خانوار (پدر) می باشد.

11. وضعیت شوهر

وضعیت شوهر
تعداد
درصد
از کار افتاده
9
9.0
بیکار
26
26.0
شاغل با درآمد کم
29
29.0
فوت شده
15
15.0
معتاد
21
21.0
کل
100
100.0

خروجی چارت نشان دهنده بیشترین فراوانی شاغل با درآمد کم با 29درصد از سری گزینه های وضعیت شوهر است که این خود گزینه ای کافی برای اشتغال زنان برای تامیین مایحتاج زندگی و در نهایت در دست گرفتن تمام مسئولیت های خانوار است. میزان فوت شده نیز 15 درصد و میزان اعتیاد پدر در حجم نمونه 21 درصد است که این دو گزینه می توانند خانوارهایی را که زنان سرپرستی آن را به عهده دارند بیش از پیش از لحاظ اقتصادی و اجتماعی آسیب پذیر نمایند.

آمار استنباطی

جداول دو بعدی

میزان تحصیلات
جمع کل

بی سواد
ابتدایی
راهنمایی
دیپلم
فوق دیپلم
لیسانس

نوع مسکن

شخصی
7
7
6
5
1
5
31

رهنی
0
0
2
5
4
0
11

استیجاری
2
12
18
7
2
0
41

امانی
3
3
5
5
0
1
17

جمع کل
12
22
31
22
7
6
100
جدول دو بعدی میزان تحصیلات و نوع مسکن

جدول دو بعدی وضعیت اشتغال و میزان تحصیلات

میزان تحصیلات
جمع کل

بی سواد
ابتدایی
راهنمایی
دیپلم
فوق دیپلم
لیسانس

وضعیت اشتغال

شاغل
3
10
19
19
6
6
63

بیکار
9
12
12
3
1
0
37

جمع کل
12
22
31
22
7
6
100

جدول دو بعدی محل سکونت و میزان درآمد

میزان درآمد
جمع کل

کمتر از 100هزار تومان
بین 100تا 200هزار تومان
بین 200 تا 300 هزار تومان
بین 300 تا 400 هزار تومان
بین 400 تا 500 هزار تومان
از 500 هزار تومان به بالا

محل سکونت
حاشیه
5
23
8
8
9
1
54

مرکز
6
14
4
4
14
4
46
جمع کل
11
37
12
12
23
5
100

جدول دو بعدی وضعیت تاهل مادر و میزان تحصیلات

میزان تحصیلات
جمع کل

بی سواد
ابتدایی
راهنمایی
دیپلم
فوق دیپلم
لیسانس

وضعیت تاهل مادر
متاهل
3
10
21
12
7
4
57

مطلقه
4
6
6
9
0
0
25

بیوه
5
6
4
1
0
2
18
جمع کل
12
22
31
22
7
6
100

آزمون فرضیات

1-بین تحصیلات و میزان درآمد زنان سرپرست خانوار رابطه وجود دارد
H0: بین تحصیلات و میزان درآمد زنان سرپرست خانوار رابطه معناداری وجود ندارد.
H1: بین تحصیلات و میزان درآمد زنان سرپرست خانوار رابطه معناداری وجود دارد.

Value
df
Asymp. Sig. (2-sided)
Pearson Chi-Square
86.281(a)
25
.000
Likelihood Ratio
62.501
25
.000
Linear-by-Linear Association
24.485
1
.000
N of Valid Cases
100

با توجه به مقدار sig .000)) که از سطح 0.05 کمتر است در نتیجه فرضیه صفر رد و فرضیه خلاف پذیرفته می شود. در نهایت نتیجه می گیریم بین میزان درآمد و سطح تحصیلات رابطه منطقی وجود دارد هر چه قدر میزان تحصیلات بالاتر برود میزان درآمد نیز افزایش می یابد.

2-بین سن و میزان تحصیلات زنان سرپرست خانوار رابطه وجود د ارد.
H0: بین سن و میزان تحصیلات زنان سرپرست خانوار رابطه معناداری وجود ندارد.
H1: بین سن و میزان تحصیلات زنان سرپرست خانوار رابطه معناداری وجود دارد.

سن پرسش شوندگان
میزان تحصیلات
سن پرسش شوندگان
Pearson Correlation
1
-.381(**)

Sig. (2-tailed)
.
.000

N
100
100
میزان تحصیلات
Pearson Correlation
-.381(**)
1

Sig. (2-tailed)
.000
.

N
100
100

با توجه به مقدار sig .000)) که از سطح 0.05 کمتر است در نتیجه فرضیه صفر رد و فرضیه خلاف پذیرفته می شود. نتیجه گیری می شود هر چه قدر میزان سن زنان سرپرست خانوار پایین تر باشد میزان تحصیلاتشان بیشتر است.

3-بین نوع منطقه مسکونی (مرکز یا حاشیه) زنان سرپرست خانوار و استفاده از حمایت های اقتصادی موسسات حمایتی رابطه وجود دارد.
H0: بین نوع منطقه مسکونی (مرکز یا حاشیه) زنان سرپرست خانوار و استفاده از حمایت های اقتصادی موسسات حمایتی رابطه معناداری وجود ندارد.
H1: نوع منطقه مسکونی (مرکز یا حاشیه) زنان سرپرست خانوار و استفاده از حمایت های اقتصادی موسسات حمایتی رابطه معناداری وجود دارد.

Value
Approx. Sig.
Nominal by Nominal
Phi
.477
.001

Cramer's V
.338
.001
N of Valid Cases
100

با توجه به مقدار sig .001)) که از سطح 0.05 کمتر است در نتیجه فرضیه صفر رد و فرضیه خلاف پذیرفته می شود. نتیجه گرفته می شود هر چه مسکن زنان سرپرست خانوار به حاشیه نزدیکتر و از مرکز شهر دورتر باشد مراجعه به سازمانهای حمایتی جهت دریافت کمک های مالی و حمایتی بیشتر است.

4-بین وضعیت سکونت (شخصی، استیجاری) و مراجعه به سازمانهای حمایتی رابطه وجود دارد.
H0: بین نوع مسکن و مراجعه به سازمانهای حمایتی رابطه معناداری وجود ندارد.
H1: بین نوع مسکن و مراجعه به سازمانهای حمایتی رابطه معناداری وجود دارد.

Value
Approx. Sig.
Nominal by Nominal
Phi
.334
.004

Cramer's V
.334
.004
N of Valid Cases
100

با توجه به مقدار sig .004)) که از سطح 0.05 کمتر است در نتیجه فرضیه صفر رد و فرضیه خلاف پذیرفته می شود. نتیجه گیری می شود بین وضعیت سکونت و مراجعه به سازمانهای حمایتی رابطه معناداری وجود دارد هرچه وضعیت سکونت به استیجاری و رهنی بودن نزدیکتر باشد مراجع برای دریافت کمک بیشتر است.

فصل پنجم

* پاسخ سوالات تحقیق
* کلان
* خرد
* پیشنهادات
* مشکلات
* پیوست ها ضمائم
* پرسشنامه
* فهرست منابع

در این مجال اقدام به پاسخگویی به سوالات با توجه به یافته های تحقیق در دو سطح کلان و خرد می نماییم.

سوالات تحقیق

سوالات کلان
1- اولویت بندی زنان سرپرست خانوار با توجه به وضعیت اجتماعی و اقتصادی آنها برای دریافت کمک از موسسات درست است؟
با توجه به ضرورت بازنگری اساسی در مورد وضعیت اجتماعی و اقتصادی زنان سرپرست خانوار در جامعه در حال توسعه ایران و مرتفع کردن مشکلات مالی در مورد مسئله اقتصادی و مشکلات اجتماعی زنان سرپرست خانوار، ایجاد و تدوین قوانین و موسسات حمایتی برای تحت پوشش دادن این قشر آسیب پذیر احساس شده و اینجانب حجم حمایت ها را با توجه به جامعه آماری مورد مطالعه ضعیف می دانم.

2- آیا با توجه به شرایط سخت زندگی زنان سرپرست خانوار منابع اجتماعی واقتصادی به روش مناسبی توزیع شده است؟
مطالعه و توزیع مناسب در مورد حمایت های درست و اصولی اجتماعی و اقتصادی زنان سرپرست خانوار نیازمند برنامه ریزی دقیق و کاربردی می باشد که با شناسایی و تحت پوشش قرار دادن این قشر از جامعه می توان در جلوگیری از بسیاری از مشکلات اجتماعی- اقتصادی زنان سرپرست خانوار مهم بوده و باشد و به تکریم شخصیت زن در فرهنگ اسلامی-ایرانی کمک شایانی نماید و موجبات رشد و پیشرفت آنان را فراهم نماید.

سوالات خرد

1- آیا میزان درآمد زنان سرپرست خانوار با وضعیت اقتصادی آنان تناسبی دارد؟
با توجه به یافته های تحقیق حاظر و بالا بودن میزان تورم و بیکاری در کشور، اکثر پرسش شوندگان میزان درآمد شخصی خود به غیر از کمک هایی که از موسسات حمایتی و بیمه دریافت می نمایند در حدود 100-200 هزار تومان در ماه بیان کرده اند که بسیار پایین می باشد و می توانند آنها را آسیب پذیزتر نماید.

2- آیا بین بعد خانواده زنان سرپرست خانوار رابطه ای با وضعیت اقتصادی آنان وجود دارد؟
با توجه به یافته های تحقیق بیشترین فراوانی مربوط به خانواده هایی با بعد 4 نفر می باشد که در مقایسه با درآمد ماهانه که در حدود 100- 200 هزار تومان می باشد تناسب چندانی بین بعد خانوارها و میزان درآمد مشاهده نمی شود و این مهم لزوم توجه جدی به این دست از خانوارها را ایجاب می نماید.

3- نوع غالب مسکن زنان سرپرست خانوار چگونه است؟
یافته های تحقیق از آمار 41 درصدی مستاجر نشینان در حجم نمونه از انواع اشکال سکونت خبر می دهند.

4- آیا تناسبی بین تحصیلات زنان سرپرست خانوار و رابطه آن با وضعیت اقتصادی آنان هست؟
بله ، همان طور که در اولین فرضیه در فصل قبل می بینیم با بالا رفتن میزان تحصیلات زنان سرپرست خانوار وضعیت درآمد آنان نیز بهبود یافته و در مقایسه با سایر زنان از رفاه و امنیت اقتصادی بیشتری برخوردارند.

5- آیا منطفه سکونت زنان سرپرست خانوار رابطه ای با وضعیت اقتصادی آنان دارد؟
بله چنان که در آمارهای استخراجی از تحقیق مشاهده می شود 54 درصد از خانوارهای زنان سرپرست خانوار در حاشیه شهر تهران زندگی می کنند که این خود می تواند اشاره به بالا بودن میزان اجاره بها در مقایسه با مر کز شهر را نماید.

6- آیا کمک های موسسات خیریه و امدادی (کمیته امداد امام (ره) وبهزیستی) نقشی در برطرف کردن مشکلات اقتصادی و اجتماعی آنان داشته اند؟
نظر سنجی ها در مورد تغییر وضعیت زندگی پس از مراجعه به موسسات حمایتی دولتی و خصوصی مبین آمار 13 درصدی رضایت، 37 درصدی عدم رضایت و 50 درصدی نظر بی تفاوت می باشند که خود مبین ناکافی بودن این حمایت ها می باشد.

7- آیا سن زنان سرپرست خانوار تاثیری در وضعیت اجتماعی واقتصادی آنان دارد؟
آمارهای خروجی از حجم نمونه نشان دهنده بالاترین فراوانی در سن 35 سالگی را نشان می دهد که 31 درصد آنان از لحاظ تحصیلی در مقطع راهنمایی می باشند که با توجه به تحصیلاتشان اکثرا در مشاغل کم درآمد با منزلت اجتماعی پایین و دارای ساعات کاری بالای 8 ساعت در روز می باشند که آمارها مبین ضعف در وضعیت اجتماعی و اقتصادی اینان می دهد که نیازمند حمایت جدی از سوی سازمانهای حمایتی دولتی و خصوصی می باشند.

8- زنان سرپرست خانوار بیشتر در چه مشاغلی فعال و چه مقدار دست مزد دریافت می کنند؟
با توجه به میزان تحصیلات پایین در این قشر از زنان جامعه، اکثرا در مشاغلی با درآمد و منزلت پایین اجتماعی (دست فروشی، تکدی گری،کار در تولیدیهای پوشاک و…) و سطح درآمد بین 100- 200 هزار تومان قرار دارند.
پیشنهادات
تحقیق حاظر مبین آمارهایی از جامعه آماری با حجم نمونه 100 زن سرپرست خانوار که به صورت تصادفی انتخاب شده اند می باشد که اینجانب در طی مراحل پیمایش متوجه تعدادی از مشکلات این دسته از زنان سرپرست خانوار شده ام که در ادامه نگاهی گذرا بر این مشکلات می نماییم که پیشنهادات لازمه نیز در ادامه آن می آید.
-اکثر زنان مورد مطالعه از لحاظ میزان تحصیلات در سطح متوسط رو به پایین و بیسواد می باشند که لزوم توجه به وضعیت ادامه تحصیل و یا با سواد شدن آنان برای جلوگیری از مشکلات اجتماعی- اقتصادی احساس می شود.
-از لحاظ وضعیت سکونت اکثر آنان مستاجر و ساکن حاشیه شهر می باشند که این دو مسئله بیش از پیش آنان را آسیب پذیر می نماید که لزوم حمایت ها برای تامیین مسکن این افراد در برنامه ریزی ها و مطالعات احساس می شود.
-این دسته از زنان با توجه به زیر چتر حمایت رفتن موسسات حمایتی دولتی و خصوصی اکثرا در مورد حمایت ها ناراضی و آنرا ناکافی می دانند که در این زمینه دولت باید اقدام به حمایت های بیشتر و برنامه ریزی هایی در جهت خودکفایی آنان با توجه به اهداف مددکاری اجتماعی و تکریم نقش زن سرپرست خانوار در جامعه نمایند.
-با توجه به اینکه اکثر آنان در سن 35 سالگی قرار دارند لزوم آموزشهای مهارتی و حرفه ای در جهت اشتغال دائم و خودکفایی آنان احساس می شود.
-رسانه های جمعی و مطبوعات باید با تکیه بر فرائض دین مبین اسلام و فرهنگ غنی اسلامی-ایرانی اقدام به اطلاع رسانی و حمایت های اجتماعی و فرهنگی در مقابل افکار مسموم و آلوده مردان نسبت به زن مطلقه و یا بیوه و با تفکر ابزاری شدن زن در جامعه مبارزه نمایند.
-لزوم اختصاص حمایت های شغلی در بخش های مختلف دولتی و خصوصی با درآمد مکفی و امنیت بالا در برنامه ریزی ها احساس می شود.
-اختصاص بانک اطلاعاتی حمایتی زنان سرپرست خانوار با اهداف اطلاع رسانی و سازماندهی برای برنامه ریزی های اجتماعی و اقتصادی ایجاد شود.
-همکاری بیشتر بخش های دولتی و خصوصی در زمینه سازماندهی و حمایت از زنان سرپرست خانوار احساس می شود.
-حمایت های موسسات مالی و اعتباری دولتی و خصوصی از زنان سرپرست خانوار و فرزندانشان با سهولت صورت پذیرد و در اعطای وام و یا حمایت از طرح های اقتصادی و اشتغال زایی آنان با سرعت بالایی صورت پذیرد.
-در حمایت ها و سازماندهی از زنان سرپرست خانوار اولویت بندی ها رعایت و سعی شود از زنان با تحصیلات پایین و بعضا بی سواد و درآمد کم و فاقد همسر حمایت های بیشتر و ویژه تری برای جلوگیری از آسیب پذیری بیشتر آنان صورت گیرد.

مشکلات

مشکلات پیش روی تحقیق در این زمینه در چند سطح قابل بررسی و معرفی است:

-بیشترین مشکل پیش روی در این تحقیق کمبود مطالعه و تحقیق در این زمینه در داخل کشور بود که خود از طرفی باعث سخت شدن مراحل تحقیق و بعضا در مراحلی غیر ممکن شدن آن می شد.

-عدم اطلاع رسانی دقیق در مورد ماهیت تحقیقات دانشگاهی با اهداف علم آموزی موجب همکاری ضعیف و در مواقعی عدم همکاری زنان سرپرست خانوار می شد.

-کمبود بانک های اطلاع رسانی در مورد مسئله زنان سرپرست خانوار پیش روی تحقیق بود.

-داشتن دیدگاه های اشتباه و غلط در مورد نظر سنجی از طریق پرسشنامه فرایند تحقیق را با دشواری روبرو می کرد.
پیوست ها و ضمائم:
تعداد 100 پرسشنامه به همراه CD فایل های خروجی ضمیمه تحقیق می باشد.

پرسشنامه

این پرسش نامه جهت کار تحقیقی در محیط دانشگاهی در مورد بررسی وضعیت اجتماعی- اقتصادی زنان سرپرست خانوار تهیه شده است. شایان ذکر است اطلاعات شخصی شما محفوظ خواهد ماند. پیشاپیش از همکاری شما نهایت سپاس را داریم.

1-سن شما چقدر است؟………………….2-تعداد افراد خانوار شما چقدر است؟……………..

3-میزان تحصیلات شما چقدر است؟
1-بی سواد ( 2-ابتدایی ( 3-راهنمایی ( 4-دیپلم ( 5-فوق دیپلم ( 6-لیسانس (
4-مسکن شما از چه نوعی است؟
1- شخصی ( 2- رهنی ( 3 استیجاری ( 4-امانی (
5-وضعیت اشتغال شما چگونه است ؟
1- شاغل 2-بیکار (
6-محل زندگی شما در کجا قرار دارد؟
1-حاشیه ( 2-مرکز (
7-حمایت اقتصادی سازمانها ومراکز دولتی وخیریه به شما چگونه است؟
1-مستمر ( 2-غیر مستمر ( 3-خود کفایی (
8-وضعیت تاهل مادر چگونه است؟
1-متاهل ( 2-مطلقه ( 3-بیوه (
9-به کدام یک از موسسات زیر برای دریافت کمک مراجه کردید؟
1-کمیته امداد امام خمینی ( 2- سازمان بهزیستی ( 3-سازمانهای خیریه خصوصی
10-میزان درآمد شما چقدر است؟
1-کمتر از 100هزار تومان ( 2-بین 100 تا 200هزار تومان ( 3-بین 200تا 300هزار تومان ( 4-بین 300تا400هزار تومان ( 5-بین 400تا 500هزار تومان ( 6-از 500هزار تومان به بالا (
11-وضعیت شوهر چگونه است؟
1-از کار افتاده ( 2-بیکار ( 3-شاغل با درآمد کم ( 4-فوت شده ( 5-معتاد (
12- مقدار وامی که از موسسات حمایت کننده دریافت کرده اید چقدر است؟
1-کمتر از200هزار تومان ( 2-بین 200 تا 300هزار تومان ( 3-بین 300تا 400هزار تومان ( 4-بین 400تا500هزار تومان ( 5-بین 500 تا 1میلیون تومان ( 6- از 1میلیون تومان به بالا (
13-آیا بعد از مراجعه به سازمانها حمایت کننده و خیریه سطح زندگی شما تغییر کرده است؟
1-بله ( 2-خیر ( 3-تاحدودی (
14-آیا مراجعه به موسسه حمایت کننده اعتماد به نفس شما را پایین می آورد؟
1-بله ( 2-خیر ( 3-تاحدودی (
15-آیا دوستان و نزدیکان در تامین مایحتاج و خرج زندگی به شما کمک می کنند؟
1-بله ( 2-خیر ( 3-تاحدودی (

فهرست منابع

1- قرآن کریم
2- ریتزر جورج 1980، نظریه جامعه شناسی در دوران معاصر/ ترجمه محسن ثلاثی- تهران: علمی 1374
3- مددکاری اجتماعی (1) کار با فرد /حسن موسوی چلک-تهران، سمت
4- مجلس، محمد باقر: "بحارالانوار"، ج3و4، بیروت: موسسه الوفاء، 1983
5- مدنی، سعید: "طرح توانمندسازی زنان سرپرست خانوار"، دفتر بررسی های اقتصادی ـ فرهنگی، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، شهریور1381.
6-مرکز آمار ایران: زنان سرپرست در ایران- ویژگی های اجتماعی اقتصادی اردیبهشت 1381 ناشر مدیریت انتشارات و اطلاع رسانی
7- محمدی، زهرا: "زنان سرپرست خانوار"، انتشارات روابط عمومی شورای فرهنگی ـ اجتماعی زنان،1385.
8-گیدنز،آنتونی-جامعه شناسی با همکاری کارن بردسال، ترجمه حسن چاوشیان- تهران نشر نی 1386
9- غفاری، مریم: "چند نقشه بودن زنان سرپرست خانوار، فرصت ها و چالش ها"، فصلنامه پژوهش زنان، ش 5، بهار 1382.
10 – خسروی، زهره: "بررسی آسیب های روانی ـ اجتماعی زنان سرپرست خانوار"، فصلنامه علمی ـ پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا(س)، ش39، 1380.
11-سایت مرکز آمار ایران www.amar.sci.org.ir

5