عنوان :
بررسی موانع و مشکلات در کلاس های چند پایه
چکیده:
توسعه مدارس با کلاس های درس چند پایه دو دلیل اساسی دارد : فلسفی و ملاحظات اداری، از نظر فلسفی کلاس های چند پایه به منظور بهبود در رشد شناختی و اجتماعی دانش آموزان و کاهش رفتارهای ضد اجتماعی و از سوی دیگر بنا به دلایل اداری همچون کاهش جمعیت دانش آموزی، نیازهای اداری – مالی، موقعیت جغرافیایی و ….. این کلاس ها تشکیل می شود و از آن ها به عنوان ابزاری جهت خدمت به انسان های محروم و مراکزی جهت ایجاد آگاهی اجتماعی پیشرفت های اقتصادی و اصلاحات آموزشی بهره برداری می شود.
در کنار مشکلاتی از قبیل نیروی انسانی، سازمان دهی برنامه های درسی، دانش آموزان ، فضای فیزیکی و تجهیزات آموزشی ، موقعیت جغرافیایی، اقتصادی ، فرهنگی و منطقه ای در کلاس های چند پایه محاسن زیادی هم به چشم می خورد، دانش آموزان به طور فعال در فرایند یادگیری شرکت می کنند با مدیریت و برنامه ریزی درست آموزش در این کلاس ها روش سودمندی برای آموزش بنیادی در مناطق کم جمعیت است. دانش آموزان کلاس های چند پایه می آموزند که چگونه یاد بگیرند و یاد بدهند و باهم همکاری کنند. در این مقاله از روش مشاهده و کتاب خوانی و تجربه ی تدریس خود در این کلاس ها استفاده شده است
واژگان کلیدی : کلاس درس چند پایه ، محاسن ، مشکلات ، مدیریت
فهرست مطالب
عنوان………………………………………………………………………………شماره صفحه
چکیده…………………………………………………………………………………………………………………………………………….الف
مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..1
بیان مساله و ضرورت آن…………………………………………………………………………………………………………………………..1
محاسن کلاس های چند پایه……………………………………………………………………………………………………………………….2
مشکلات کلاس های چند پایه…………………………………………………………………………………………………………………….3
روش های تدریس در کلاس های چند پایه………………………………………………………………………………………………….4
مدیریت در کلاس های چند پایه………………………………………………………………………………………………………….. 6 – 5
گروه بندی دانش آموزان در کلاس های چند پایه……………………………………………………………………………………8 – 7
روش های ارزشیابی در کلاس های چند پایه……………………………………………………………………………………………….9
نتایج……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..9
منابع و ماخذ…………………………………………………………………………………………………………………………………………10
مقدمه :
در مدارس روستایی بخصوص چند پایه هنوز روش سنتی قدیم یکه تازی می کند . هر چند فراموشی این کلاس ها در بحث توسعه قابل یادآوری است. چرا که در بسیاری از مناطق دورافتاده و حاشیه شهرها مدارسی با تعداد اندکی دانش آموز وجود دارد که اگر در آن نواحی به دانش آموزان پرداخته نشود ، آنان ترک تحصیل می کنند و یا همراه خانواده خود به مناطق پرجمعیت مهاجرت می کنند.
ورود دانش آموزان به کلاس اول در کنار زیادی پایه ها و خلاصه کردن ساعت تدریس برای چند پایه معضلی است که باید معلم تحمل کند . رابطه زبان مادری و زبان دوم در چند ماه نخست آهنگ تدریس معلم را کند می کند چه بسا کاسه صبر معلم صبور را تحت شعاع خود قرار می دهد از طرفی کتب درسی و اهداف آن با کلاس های چند پایه همخوانی ندارد .از طرفی تقسیم امتیازها برای کارکنان خوب چیدمان نشده است ، تا زحمات معلمان چند پایه را پاسخگو باشد و انگیزه موجود را به دلیل دوری راه و تردد چند ساعته و بعضی عوامل از بین برده است . لذا نگرش نو به این کلاس ها و مجموعه شاید راهی باشد که بتواند از فاصله زیاد این مدارس با روز بکاهد و عدالت اجتماعی را فراهم نماید .
بیان مساله و ضرورت آن :
بررسی ها نشان می دهد آموزش چند پایه در بیشتر کشورها از جمله ایران از قدمت طولانی برخوردار است . اما در ایران و در برخی کشورها این مساله نادیده انگاشته شده است و در مواردی در صدد کاهش آن برآمده اند ، زیرا برخی از محققان مخالف این کلاس ها هستند .من چگونه می توانم موانع و مشکلات کلاس های چند پایه را بهبود بخشم . در مجموع مشکلات خاصی همچون کمبود وقت ، نقصان تجربه و کمبود اطلاعات معلمان کلاس های چند پایه در امر تدریس و کلاس داری حرفه ای ، نامناسب بودن فضای آموزشی و کمبود کلاس درس ، عدم هماهنگی بین مدرسه و خانواده و کمبود تجهیزات آموزشی منجر به نارضایتی معلمان می گردد ، مخصوصاً در مواردی که معلم به عنوان مدیر ، دفتردار ، خدمت گذار و معاون هم ایفای نقش می کند .
موارد زیر از اهداف این مقاله هست :
1- کلاس های چند پایه ، محاسن و مشکلات و دلایل تشکیل آن
2- روش های تدریس در کلاس های چند پایه
3- مدیریت کلاس درس چند پایه
4- فرآیند ارزشیابی در کلاس های چند پایه
محاسن کلاس های چند پایه :
1- آموزش در کلاس های چند پایه با توجه به مشکلاتی که دارد روش سودمندی برای آموزش بنیادی در مناطق کم جمعیت دارد .
2- شواهد حاکی از آن است که در زمینه های ریاضیات ، زبان و علوم ، آموزش چند پایه ، سبب پیشرفت دانش آموزان می شود و دانش آموزان دختر نیز از این طریق دسترسی بیشتری به فضاها و امکانات آموزشی پیدا می کنند .
3- دانش آموزان کلاس های چند پایه می آموزند که (( چگونه یاد بگیرند )) و (( چگونه یاد بدهند )) . به همراه ـآموزگار خود می توانند روابطی سازنده و پویا ایجاد کنند .
4- آموزش چند پایه به دانش آموزان این فرصت را می دهد تا بر اساس مهارت ، استعدادها ، علایق ، نوع شخصیت ، میزان سن خود ، با یکدیگر همکاری کنند . که این نیز به نوبه خود باعث گسترده شدن حوزه ی تجربه ها و روابط اجتماعی آنان می شود .
5- با افزایش دامنه سنی دانش آموزان ، سطح پیشرفت و آگاهی آنان نیز افزایش می یابد و سبب می شود دانش آموزان دوستی های خود را بر اساس عوامل دیگری به غیر از سن نیز پایه گذاری کنند .
6- برای دانش آموزان بزرگ تر، فرصت درس دادن به دانش آموزان کوچک تر فراهم می شود.
7- بهره گیری از یک معلم در چند سال متوالی سبب عمیق تر شدن پیوند بین معلم و دانش آموز می شود. دانش آموزان سازگار تر می شوند.( مرتضوی زاده، 1389:ص 17)
8- حضور دانش آموزان استثنایی در کلاس های چند پایه اجتناب ناپذیر است. حضور این دانش آموزان در این کلاس ها سبب می شود تا معلم فضای کلاس را به خانواده ای تبدیل کند که اعضای آن همدیگر را پذیرفته و در نیل به اهداف خود همکاری می کنند.
9- این کلاس ها قبل از این که کلاس درس باشند، کلاس زندگی هستند.
10- کلاس های چند پایه، زمینه مناسبی را برای اجرای ارزش یابی پژوهش محور فراهم می کنند؛ زیرا این کلاس ها محل فکر کردن، تجزیه و تحلیل و انتقاد کردن است.
11- کلاس چند پایه از کلاس عادی کوچک تر است پس می توان به راحتی آن ها را نزدیک به محل زندگی دانش آموزان ایجاد کرد. دانش آموزان می توانند خیلی سریع تر در مدرسه و کلاس درس حضور پیدا کنند.
12- کودکان در این کلاس ها از لحاظ عاطفی باثبات ترند و یاد می گیرند که خود فرما باشند.
13- دانش آموزان در گروه های سنی مختلف، بهتر یکدیگر را می شناسند و می توانند روابط حمایتی ایجاد کنند.
مشکلات کلاس چند پایه:
مشکلات در این کلاس ها مربوط به معلم، دانش آموزان ، فضای مدرسه، برنامه ی درسی و اولیای دانش آموزان هست که مهم ترین آن ها عبارت اند از :
1- کمبود وقت: یکی از اصولی ترین مشکلات معلمان چند پایه کمبود وقت و مدیریت زمان است.حجم بالای کتب،فقر فرهنگی و ضعف علمی دانش آموزان در کنار تقسیم زمان یک چالش بزرگ بای معلمان کلاس های چند پایه است.
2- فقدان تجهیزات آموزشی:
کلاس های چند پایه به دو دلیل فاقد این تجهیزات هستند . 1- پایین بودن سرانه آموزشی 2- در اولویت قرار نداشتن مدارس چند پایه در هنگام توزیع وسایل
3- کمبود اطلاعات و تجارب معلمان کلاس های چند پایه:
نحوه سازمان دهی معلمان بر اساس امتیاز صورت می گیرد اکثر معلمانی که تازه وارد سیستم شده اند وارد کلاس چند پایه می شوند.
4- ضعف بنیه ی علمی دانش آموزان:
با توجه به مواردی که ذکر شد همچنین بی توجهی والدین و کمبود منابع یادگیری نظیر کتابخانه، پژوهشگاه و کانون ها و … سبب شده این دانش آموزان از بنیه ی علمی قوی برخوردار نباشند.
5- مختلط بودن و تفاوت سنی دانش آموزان:
جدی ترین مشکل این کلاس ها تفاوت سنی دانش آموزان و مختلط بودن این کلاس ها است معلم ناگزیر است با دانش آموزان پایه های اول تا سوم با لطافت و مهربانی بیشتری سخن بگوید و انتظارات خود را در حد سن آن ها پایین بیاورد، این موضوع یکی از مواردی است که سبب حساسیت ها و حسادت های دانش آموزان پایه های بالاتر می شود.
6- استفاده از شیوه ی آزمایش و خطا:
اغلب این مدارس در مناطق دورافتاده هستند و شیوه ی آزمایشی و خطا در آن ها بیشتر به کار می رود.
7- بومی نبودن معلمان چند پایه:
اکثر مدارس کوچک در مناطق محروم و دورافتاده قرار دارند و معلمان باید روزانه چندین کیلومتر رفت وآمد کنند که این کار باعث خستگی کاهش کیفیت فعالیت یاددهی و یادگیری می شود.
دیگر مشکلات : عدم مشارکت و رسیدگی اولیای دانش آموزان در امر تحصیل فرزند خود، فقر مالی اولیاء ، سنگینی حجم کار مدیر آموزگاران ، کمبود امکانات بهداشتی و … .
روش های تدریس در کلاس های چند پایه:
در کلاس های چند پایه به دلیل کمبود وقت ، تنوع پایه ها و سنین متفاوت و … باید از روش هایی استفاده کرد که در کم ترین زمان بتوان آن را در کلاس اجرا کرد.
1) روش همیاری: این روش بیشتر برای آموزش حل مسئله به کار می رود که پاسخ های خلاقانه را می طلبد در این روش باید افراد در گروه های خود قرار گیرند.
2) روش کتاب خوانی : کتاب خوانی معمولاً در پایه اول توسط معلم انجام می گیرد ولی در پایه های دوم تا پنجم بهتر است خود دانش آموزان آن را اجرا کنند.
3-روش بازگویی : نقش معلم، برنامه ریزی درس بر اساس توانایی های دانش آموزان و مشخص ساختن محتوای هر جلسه و ارائه توضیحات و راهنمایی به دانش آموزان است.
نقشه مفهومی: نقشه های مفهومی به صورت سلسله مراتبی تهیه می شوند یعنی مطالب کلی تر در راس و مطالب جزیی در پایین نقشه قرار می گیرند.
3) روش طرح پروژه : این روش کار و فعالیتی است که بر حسب طرح مشخص و هدفی معین اجرا می شود. یعنی دانش آموزان کار خود را بر اساس یک طرح هدفمند ارائه دهند.
4) روش هم شاگردی : در این روش یک دانش آموز به عنوان آموزش دهنده به دانش آموز دیگر کمک می کند تا مهارتی را کسب کنند.
5) روش پرسش و پاسخ و روش ایفای نقش یا روش نمایشی، روش بارش مغزی ، روش اعضای تیم ، روش گردش علمی از دیگر روش های استفاده شده است.(آقازاده ، 1384)
مدیریت کلاس درس چند پایه:
به طور قطع و یقین نمی توان گفت کدام روش برای اداره کلاس های چند پایه بهتر است.هر معلم با توجه به تعداد پایه ها و دنش آموزان خود، فضای کلاس و …. از شیوه های خاصی جهت اداره کلاس خود استفاده می کند.
یکی از شرایط موفقیت معلم آگاه نمودن والدین از شیوه ی کار خود و چگونگی همکاری و همیاری اوست، در روزهای اول مدرسه باید تلاش کند شور و شوق به یادگیری را در دانش آموزان ایجاد کند.معلم باید فضای عاطفی مناسبی را در کلاس ایجاد کند. دانش آموزان را برای خودآموزی سازمان دهد و زمینه ی آموزشی توسط همسالان را فراهم سازد.1- روش انفرادی (محوری) سه پایه آموزش داده می شوند و دروسی از قبیل خط ، تمرین و … برای گروه های دیگر 2- روش گروهی : تدریس یک درس مشخص برای تمام پایه ها 3) روش ترکیبی (فردی – گروهی ). (مرتضوی زاده، 1389 )
یکی از روش های مدیریت زمان در کلاس های چند پایه ، تقسیم کار بین دانش آموزان است.
تقسیم کار بین دانش آموزان:
معلم چند پایه به تنهایی نمی تواند همهی کارهای مربوط به مدرسه و کلاس درس را انجام دهد بنابراین برخی از امور را به دانش آموزان واگذار می کند که برخی از آن ها عبارتند از :
حضور و غیاب دانش آموزان،ارزش یابی از یکدیگر و ارائه نتیجه آن به معلم، املا گفتن و تصحیح آن، انشا گفتن و ارزیابی آن، روخوانی و روان خوانی کتابهایی مانند : قرآن و بخوانیم، بررسی تکالیف یکدیگر ، اجرای مراسم صبحگاهی، انجام یک فعالیت یاپروژه و …. انجام هم زمان کارهای اداری و آموزشی:
معلم کلاس چندپایه نقشها و مسئولیت ها و مسئولیت های چندگانهی آموزشی ، پرورشی، دفتری ، اداری، عمرانی ، مدیریت و رهبری را بر عهده دارد. او می تواند هنگام استراحت،زنگ ورزش و در ساعت هایی که نیاز کمتری به نظارت مستقیم دارند این اعمال را انجام دهد. (مرتضوی زاده، 1389 )
مشارکت اولیا و سایر اعضای جامعه محلی:
اولیا و سایر اعضای جامعه محلی می توانند به عنوان کمک معلم با مهارت های گوناگون به معلم کمک کنند.
زمینه های مشارکت عبارتند از :
1- نظارت بر کار دانش آموزان
2- نظارت بر انجام تکالیف در منزل
3- تسهیل فعالیت های عملی مانند: باغبانی، ورزش ، هنر و ….
4- آموزش به دانش آموزان درباره فرهنگ و آداب و رسوم جامعه
5- جمع آوری اطلاعات در مورد پیشینه دانش آموزان
6- شناسایی مواد و وسایل آموزشی در جمعه محلی
آن ها می توانند حتی برخی از وسایل آموزشی را تهیه نموده و در اختیار معلمان قرار دهند.
گروه بندی دانش آموزان در کلاس های چند پایه :
تصمیم گیری در مورد تقسیم کلاس به چند گروه به تعداد دانش آموزان،فضای کلاس، موضوع درس، دانش و تجربه معلم و …. بستگی دارد.بر اساس مطالعات انجام شده روش های زیر جهت تشکیل گروه ها و انجام کارهای گروهی متناسب با وضعیت کلی کلاس پیشنهاد می شود.
1- گروه بندی بر اساس توانایی های مشابه و متفاوت:
در گروه بندی با توانایی های مشابه، معلم پس از شناخت توانایی ها و استعداد های دانش آموزان آن ها را به طور جداگانه در قالب گروه های قوی، متوسط و ضعیف سازمان دهی می کند به طوری که دانش آموزان از این شیوه آگاهی پیدا نکنند، گروه بندی با توانایی های مختلف مستلزم این است که در یک گروه؛ دانش آموزان قوی ،متوسطو ضعیف قرار دارند. این نوع گروه بندی برای انجام کارهای مشارکتی و گروهی مناسب است و معلم با کمک دانش آموزان می تواند کیفیت آموزشی و یادگیری را بهبود بخشد.
2- گروه بندی داوطلبانه :
در این نوع گروه بندی، دانش آموزان می تواندد به طور داوطلبانه هم گروهی خود را انتخاب کنند. این نوع رگوه بندی دوستانه است و دانش آموزانی که با هم دیگر نسبت هم خانوادگی دارند امکان همکاری و مشارکت بیشتری دارند.تقویت همکاری و مشارکت دانش آموزان در اوقات فراغت به همراهی و همدلی والدین بستگی دارد آنان باید جو همکاری و مشارکت را در منزل برای بچه ها فراهم کنند.
3- گروه بندی تصادفی :
این گروه بندی با استفاده از رنگ ها، اشکال ، فصل ها و … فرصت همکاری و مشارکت دانش آموزان را فراهم می کند. آنچه که معلم باید در گروه بندی داش آموزان در نظر بگیرد آن است که گروه بندی به شکل ثابت نباشد. بلکه در طول سال و به دفعات مکرر گروه ها را تغییر دهد تا فرصت همکاری همه ی دانش آموزان با یکدیگر فراهم کند برای هر گروه عنوان مناسبی تعیین کند. سپس به هر گروه موضوع مشخصی داده می شود و بعد از ده دقیقه از نماینده گروه خواسته می شود، نتیجه بحث گروهی خود را برای تمام دانش آموزان کلاس ارائه دهد.
4- گروه بندی بر اساس موضوع درس:
این نوع گروه بندی در کلاس های چند پایه به دو شکل انجام می شود.
الف : اگر تعداد دانش آموزان یک پایه جهت انجام کار گروهی مناسب باشد، معلم می تواند موضوع اصلی درس را تجزیه و به چند موضوع فرعی تقسیم کند سپس بر اساس موضوع های فرعی دانش اموزان را به چند گروه تقسیم نماید.
ب : اگر تعداد دانش آموزان یک پایه برای انجام کارهای گروهی مناسب نباشد و معلم بخواهد به شیوه گروهی گلاس خود را اداره کند ، می تواند در یک تا سه پایه تحصیلی دروس هم نام مانند علوم پایه سوم چهارم و پنجم را انتخاب و بر اساس شباهت ها و تفاوت ها ، دانش آموزان را گروه بندی کند و به صورت گروهی به تدریس آن ها بپردازد.
5- گروه بندی بر اساس پایه های تحصیلی:
در این روش می توان دانش آموزان پایه های نزدیک به هم و گاهی پایه هایی که از هم دور هستند در یک گروه قرار داد.
روش های ارزشیابی در کلاس های چند پایه
معلم قبل از تدریس ، هنگام تدریس و بعد از تدریس به صورت شفاهی یا کتبی یا ترکیبی، آموخته های دانش آموزان خود را به صورت ارزشیابی تشخیصی ،ارزشیابی تکوینی ، ارزشیابی پایانی ارزیابی می کند. مشاهده، پوشه کار، آزمون های عملکردی و چک لیست ها در این راه می توانند به معلم کمک کنند.
نتایج :
از آنچه گذشت می توان به نتایج زیر اشاره کرد:
در کلاس های چند پایه انتظار می رود که هر معلمی بتواند به طور موثر موضوعات مختلف را در پایه های متفاوت تدریس کند معلم کلاس چند پایه مجبور است برنامه های ویژه چند پایه را در انواع مختلف موضوعات درسی ، در مدت زمانی کوتاه تدریس کند. در کلاس های چند پایه نکات زیر برای معلمان ضروری است؛
– تشویق به خوداتکایی دانش آموزان
– استفاده از منابع آموزشی
– برنامه ریزی آموزشی و درسی
– آموزش انفرادی
– تهیه جدول زمانی و مدیریت زمان
– استفاده از راهبردهای تدریس
– سنجش دانش آموزان
معلمان کلاس چند پایه باید دانش آموزان خود را بشناسد و تجربیات آن ها را بداند و راه کارهایی را به کار گیرد که فرایند یادگیری را جذاب و موثرتر کند. او نقش مهمی را به عنوان مشاور و روابط اجتماعی برای دانش آموزان و جامعه محلی دارد.
منابع و ماخذ:
1- آقازاده،محرم (1386) ، کلاس های درس چند پایه. تهران : آییژ.
2- فضلی ، رخساره ، (1386) . راهنمای آموزش در کلاس های درس چند پایه ( چاپ هفتم). تهران : آییژ.
3- مرتضوی زاده، حشمت الله (1389). تدریس در کلاس های چند پایه. (چاپ چهارم ). تهران : عابد
12