داروهای ضد عفونت
آنتی بیوتیک ها
آنتی بیوتیکها مواد شیمیایی هستند که توسط گونه های مختلف میکروارگانیسم ها تولید شده و موجب وقفه رشد و یا مرگ میکروارگانیسم های دیگر میشوند.
مثلاً ماده پنی سیلین از قارچ پنیسیلیوم نوتاتوم تولید میشود.
امروزه اکثر آنتی بیوتیکها منشاء سنتتیک دارند که به آنها مواد ضد میکروبی اطلاق میشود.
آنتی بیوتیکهایی که موجب تخریب و از بین رفتن باکتریها میشوند بنام آنتی بیوتیکهای باکتریسیدال Bactricidal معروفند و آن دسته از آنتی بیوتیکها که موجب وقفه رشد میکروارگانیسم ها میشوند بنام آنتی بیوتیکهای باکتریواستاتیک Bactriostatic نامیده میشوند.
مقدمه داروهای ضد عفونت
از سوی دیگر آنتی بیوتیکهایی که روی انواع مختلفی از میکروارگانیسم ها اثر داشته باشند بنام آنتی بیوتیکهای وسیع الطیف Broad Spectrum و چنانچه روی طیف خاصی از میکروارگانیسم ها تاثیر بگذارند بنام آنتی بیوتیکهای با طیف محدود Narrow spectrum معروفند.
به درمان عفونتهای باکتریال و سایر بیماریهای وابسته توسط داروهایی که ارگانیسم های مهاجم را هدف قرار داده و از بین میبرند بدون ایجاد سمیت برای بیمارآنتی بیوتیک تراپی گفته میشود.
طبقه بندی آنتی بیوتیکها
آنتی بیوتیکها بر اساس مکانیزم اثر و طیف اثر دسته بندی میشوند.
الف) طبقه بندی آنتی بیوتیکها بر اساس مکانیزم اثر
1- وقفه دهنده های سنتز دیواره سلولی باکتری :
دیواره باکتری ها که غشاء سیتوپلاسمی آنها را احاطه میکند یک ساختمان سخت و نفوذ ناپذیر است که از واحدهای کربوهیدرات پروتئینی بنام پپتیدوگلیکان تشکیل شده است.
برای ساخته شدن دیواره سلولی از واحدهای پپتیدوگلیکان آنزیمی بنام ترانس پپتیداز مورد نیاز است.
پنی سیلینها، سفالوسپورینها، وانکومایسین، باسیتراسین و سیکلوسرین از طریق وقفه عمل این آنزیم موجب مهار سنتز دیواره سلولی باکتریها شده و از آنجایی که برای بقای میکروب دیواره سلولی جنبه حیاتی دارد باعث از بین رفتن میکروب یا باکتری میشوند.
2- مختل کننده های نفوذ پذیری غشاء سلولی :
غشاء سیتوپلاسمی در سلول باکتریها بعنوان سد نفوذ عمل میکند و انتقال فعال مواد از این غشاء صورت میگیرد و بدین ترتیب غلظت و نوع ترکیبات داخل سلولی کنترل میشود. بروز هرگونه اختلالی در عمل این غشاء موجب بیرون ریختن عناصر ضروری داخل سلول شده و منجر به آسیب و مرگ سلولی میشود.
اکثر داروهای ضد قارچ مانند آمفوتریسینB، پلی میکسین ها، نیستاتین و مشتقات ایمیدازول از طریق اتصال به ارگوسترول غشاء قارچ باعث اختلال در عمل غشاء سلولی آن شده و قارچ را از بین میبرند.
3- مختل کننده های سنتز پروتئین مورد نیاز باکتری :
تتراسیکلین ها، کلرامفنیکل، آمینوگلیکوزیدها و ماکرولیدها هر یک با مکانیزمی متفاوت موجب وقفه سنتز پروتئینهای مورد نیاز باکتری شده و آن را از بین میبرند.
تتراسیکلین ها از طریق اتصال به ریبوزوم مانع از اتصال آمینوآسیل RNAـ t به محل اتصال آن روی mRNA شده و در نتیجه مانع از اضافه شدن اسیدآمینه جدید به زنجیره پپتیدی و در نهایت موجب وقفه سنتز پروتئین مورد نیاز میکروب میشوند.
کلرامفنیکل از طریق اتصال به ریبوزوم و مهار عمل آنزیم پپتیدیل ترانسفراز از اتصال اسید آمینه جدید به زنجیره پپتیدی جلوگیری نموده و در نهایت موجب وقفه سنتز پروتئین مورد نیاز باکتری میشود.
آمینوگلیکوزیدها از طریق تاثیر روی گیرنده های خاصی در ریبوزوم مانع اتصال اسیدهای آمینه و موجب وقفه فعالیت طبیعی کمپلکس شروع کننده سنتز پروتئین میشوند. همچنین باعث میشوند کد mRNA در ناحیه تشخیص دهنده ریبوزوم به اشتباه خوانده شده و پروتئین بی خاصیت سنتز شود.
ماکرولیدها از طریق تاثیر بر ریبوزوم موجب مهار کمپلکس شروع کننده سنتز پروتئین شده و پروتئین مورد نیاز میکروب سنتز نمیشود.
کلیه این داروها برای فعالیت باید وارد سلول میکروب شوند که این انتقال عموماً بصورت انتقال فعال و یا دیفوزیون صورت میگیرد. از آنجا که انتقال فعال به درون سلول نیاز به اکسیژن و انرژی دارد، بنابراین این داروها نمیتوانند به درون میکروبهای غیرهوازی نفوذ نمایند و میکروبهای بی هوازی ذاتاً به این دسته داروها مقاومند.
4- مختل کننده های سنتز اسیدهای نوکلئیک :
بسیاری از میکروبها از PABA جهت سنتز اسید فولیک استفاده میکنند و اسید فولیک فعال شده در سنتز اسیدهای نوکلئیک بکار میرود. در نتیجه وقتی این داروها بجای PABA وارد واکنش شوند، اسید فولیک سنتز نشده و رشد و تکثیر باکتری متوقف میشود.
سولفونامیدها، پریمتامین، و ریفامپین از این طریق مانع رشد و تکثیر سلولی میکروبها میشوند.تری متوپریم نیز از طریق مهار فعالیت آنزیم دی هیدرو فولات ردوکتاز از فعال شدن اسید فولیک جلوگیری میکند.
کینولونها از طریق مهار سنتز DNA و ریفامپین از طریق وقفه آنزیم RNA پلیمراز موجب وقفه سنتز اسیدهای نوکلئیک در سلول میکروبی شده و از تکثیر سلولی میکروب جلوگیری میکند.
ب) طبقه بندی آنتی بیوتیکها بر اساس طیف اثر
1- آنتی بیوتیکهای موثر بر میکروبهای گرم مثبت :
پنی سیلین ها، ماکرولیدها
2- آنتی بیوتیکهای موثر بر میکروبهای گرم منفی :
آمینوگلیکوزیدها، سفالوسپورینها، پلی میکسین B
3- آنتی بیوتیکهای نسبتاً وسیع الاثر :
آمپی سیلین، آموکسی سیلین، کاربنی سیلین
4- آنتی بیوتیکهای وسیع الاثر :
تتراسیکلین ها، سولفونامیدها
5- آنتی بیوتیکهای ضد قارچ :
نیستاتین، گریزوفولوین، آمفوتریسین B، مشتقات ایمیدازول
6- آنتی بیوتیکهای ضد سل :
ایزونیازید، ریفامپین، اتامبوتول، استرپتومایسین
7- آنتی بیوتیکهای ضد مایکوپلاسما :
تتراسیکلین ها، ماکرولیدها
8- آنتی بیوتیکهای ضد سرطان :
پورومایسین، آکتینومایسینD
مقاومت میکروبی
بسیاری از سویه های میکروبی و باکتریها نسبت به مواد ضد میکروبی مقاومت نشان میدهند که این مقاومت میتواند ذاتی یا اکتسابی باشد.
مثلاً بسیاری از گونه های میکروبهای گرم منفی ذاتاً نسبت به پنی سیلینG مقاومند زیرا غشاء خارجی میکروب نسبت به نفوذ دارو مقاوم بوده و بعلاوه این میکروبها حاوی آنزیم پنی سیلیناز هستند که موجب متابولیزه شدن پنی سیلین میشود.
منشاء مقاومت میکروبی ممکن است ژنتیکی یا غیر ژنتیکی باشد. نمونه مقاومت غیر ژنتیکی مایکوپلاسماها هستند که بدلیل فقدان دیواره سلولی به پنی سیلین مقاومند. نمونه مقاومت ژنتیکی تغییر ساختمان گیرنده موجود در ریبوزوم میکروب سل است که موجب مقاومت ژنتیکی آن نسبت به استرپتومایسین میشود.
راههای پیدایش مقاومت میکروبی
1- تولید آنزیم منهدم کننده دارو :
تولید آنزیم بتالاکتاماز یا پنی سیلیناز توسط میکروب استافیلوکوک طلایی بر علیه پنی سیلین G – تولید آنزیم کلرامفنیکل استیل ترانسفراز توسط میکروبهای گرم منفی بر علیه کلرامفنیکل
2- تغییر در نفوذ پذیری غشاء سلولی میکروب :
اختلال در نفوذ پذیری غشاء سلولی مایکوپلاسماها نسبت به تتراسیکلین
3- تغییر شکل ساختمانی در محل اثر دارو :
تغییر گیرنده ها روی ریبوزوم و اختلال در اتصال آمینوگلیکوزیدها به میکروبهای گرم منفی
4- تغییر مسیر متابولیکی میکروب :
تغییر مسیر سنتز اسید فولیک و مقاومت میکروبی به سولفونامیدها
5- تولید آنزیم تغییر شکل یافته توسط میکروب :
تولید آنزیم تغییر شکل یافته دی هیدرو فولات ردوکتاز توسط میکروب و سنتز اسید نوکلئیک از این روش که منجر به مقاومت میکروبی به سولفونامیدها میگردد.
عوارض کلی مصرف آنتی بیوتیکها
1- حساسیت نسبت به آنتی بیوتیکها
واکنشهای حساسیتی بیشتر در اثر مصرف تزریقی آنتی بیوتیکها بروز میکند و تظاهرات آن شامل : راش، کهیر، خارش و شوک آنافیلاکتیک (تعریق، کوتاهی نفس، عدم هوشیاری و تشنج)
وجود قرمزی یا ادم در محل تزریق از نشانه های اولیه بروز حساسیت است.
عوارض آلرژیک با قطع مصرف دارو از بین میروند. برای از بین بردن عوارض شوک آنافیلاکتیک از اپی نفرین یا یک آنتی هیستامین قوی و همچنین لوله گذاری نای استفاده میکنیم.
در برخی مواقع در اثر مصرف آنتی بیوتیکها حساسیت به نور ایجاد شده و فرد دچار فتودرماتیت میشود که برای جلوگیری از این عارضه بیمار نباید در مجاورت نور آفتاب قرار گیرد.
2- عفونت اضافی
مصرف آنتی بیوتیکها موجب از دست رفتن فلور میکروبی طبیعی بدن میشود. فلور میکروبی طبیعی در حالت عادی موجب مهار رشد میکروبهای پاتوژن میگردد.
با ازبین رفتن فلور میکروبی طبیعی میکروارگانیسم های مضر تکثیر یافته و موجب بروز عفونت میشوند.
خطر بروز عفونت اضافی در اثر مصرف آنتی بیوتیکهای با طیف گسترده بیشتر است. همچنین مصرف مستمر نیز میتواند باعث عفونت اضافی گردد.
3- عوارض متفرقه
A – سمیت کلیوی
B – سمیت کبدی
C – وقفه عصبی ـ عضلانی
D – سمیت خونی
پنی سیلین ها
تمام پنی سیلین ها از لحاظ ساختمانی مشابه هم هستند و همه آنها دارای یک حلقه بتا لاکتام و یک حلقه تیازولیدین میباشند.
وجود حلقه بتا لاکتام برای فعالیت پنی سیلین جنبه حیاتی دارد.
میکروبهای مولد آنزیم بتالاکتاماز یا پنی سیلیناز توسط این آنزیم موجب باز شدن حلقه بتالاکتام شده و در نتیجه فعالیت ماده دارویی از بین میرود. جسم حاصله فاقد فعالیت ضد میکروبی بوده و به آن اسید پنی سیلوئیک گفته میشود که مسوول بروز عوارض آلرژیک ناشی از مصرف پنی سیلینها میباشد.
آنتی بیوتیکهای بتا لاکتام پنی سیلین ها ـ سفالوسپورین ها
منشاء پنی سیلین ها از قارچ پنی سیلیوم است ولی امروزه اکثر پنی سیلینها تولید سنتتیک دارند.
کلیه پنی سیلین ها باکتریسید بوده و فقط روی میکروبهای در حال رشد تاثیر دارند.
پنی سیلینهای مختلف از لحاظ میزان جذب، میزان پیوند پروتئینی ، طیف اثر و مقاومت در برابر اسید معده و پنی سیلیناز با یکدیگر تفاوت دارند.
انواع پنی سیلین ها :
1- پنی سیلین G و پنی سیلین V
2- پنی سیلین های مقاوم به پنی سیلیناز
3- پنی سیلین های با طیف اثر گسترده
4- پنی سیلینهای ضد سودوموناس
پنی سیلین G و پنی سیلین V
تفاوت این دونوع پنی سیلین در میزان جذب خوراکی آنهاست. میزان جذب خوراکی پنی سیلین جی متغیر و ضعیف است و در بهترین شرایط تنها یک سوم دارو از راه خوراکی جذب میشود و قسمت عمده دارو توسط اسید معده از بین میرود. بنابراین راه تجویز دارو تزریق عضلانی می باشد.
پنی سیلین وی یا فنوکسی متیل پنی سیلین در مقابل اسید معده مقاوم است، جذب خوراکی مناسبی داشته و از راه خوراکی استفاده میشود.
با بکار بردن املاح مختلف حلالیت در آب و نیمه عمر پنی سیلینها تغییر میکند. نیمه عمر پنی سیلین جی سدیم و پتاسیم کوتاه، پنی سیلین جی پروکائین متوسط و بنزاتین طولانی است.
ماده پروبنسید با کاهش میزان ترشح لوله ای، دفع پنی سیلین را کند کرده و نیمه عمر آن را افزایش میدهد.
پنی سیلین جی پتاسیم و سدیم تزریق وریدی و پنی سیلین جی بنزاتین و پروکائین تزریق عضلانی دارند.
کاربرد بالینی :
پنی سیلین جی و پنی سیلین وی تاثیر یکسانی روی میکروبهای گرم مثبت دارند ولی تاثیر پنی سیلین جی روی میکروبهای گرم منفی بیشتر از پنی سیلین وی است.
پنی سیلین وی بیشتر در عفونتهای خفیف مانند عفونتهای دستگاه تنفسی کودکان از جمله فارنژیت، اوتیت و برونشیت کاربرد دارد.
ولی در عفونتهای شدید حتماً باید از پنی سیلین جی استفاده نمود.
موارد استفاده پنی سیلین G
1- داروی انتخابی برای عفونتهای ناشی از پنوموکوک، استرپتوکوک، مننگوکوک، استافیلوکوک
2- داروی انتخابی برای عفونتهای ناشی از گونوکوکهای غیر مولد پنی سیلیناز مانند نیسریا گونوره
3- داروی انتخابی برای عفونتهای ناشی از اسپیروکتها مثل سیفلیس
4- داروی انتخابی برای عفونتهای ناشی از باسیلهای گرم مثبت مانند باسیل مولد سیاه زخم و انواع کلستریدیوم ها و کورینه باکتریوم مولد دیفتری
5- دارای اثر نسبتاً خوب روی برخی میکروبهای گرم منفی مانند سالمونلا، شیگلا و پاستورلا
در سوزاک ناشی از نیسریا گونوره غیر مولد پنی سیلیناز از پنی سیلین جی همراه با پروبنسید استفاده میشود.
برای درمان اندوکاردیتهای ناشی از استرپتوکوک فیکالیس از تجویز همزمان پنی سیلین جی همراه با یک آمینوگلیکوزید برای درمان استفاده میکنیم.
پنی سیلین جی بنزاتین دارای حلالیت کمی در آب بوده و تزریق عضلانی آن غلظت خونی کم و پایداری از دارو ایجاد میکند و در موارد زیرکاربرد دارد :
1- فارنژیت ناشی از استرپتوکوک بتاهمولیتیک
2- پیشگیری از تب روماتیسمی
3- درمان سیفلیس اولیه یا پنهانی
پنی سیلینهای مقاوم به پنی سیلیناز
این داروها شامل اگزاسیلین، کلوگزاسیلین، فلوگزاسیلین، نفسیلین و متی سیلین هستند و جهت درمان عفونتهای استافیلوکوکی مولد پنی سیلیناز بکار میروند.
کلیه این داروها بجز متی سیلین نسبت به اسید معده مقاومند و پیوند پروتئینی بالایی دارند.
متی سیلین بدلیل تجزیه توسط اسید معده و ایجاد سمیت کلیوی کمتر مورد استفاده قرار میگیرد.
پنی سیلینهای با طیف اثر گسترده (آمپی سیلین ـ آموکسی سیلین)
این داروها فعالیت بیشتری از پنی سیلین جی بر علیه میکروبهای گرم منفی دارند ولی در مقابل پنی سیلیناز حساس هستند.
تفاوت این دو دارو جذب بهتر و عوارض جانبی کمتر (اسهال و راشهای پوستی) آموکسی سیلین نسبت به آمپی سیلین است.
موارد کاربرد بالینی این دو دارو عبارتند از:
1- عفونتهای معمولی مجاری ادراری ناشی از باکتریهای گرم منفی
2- عفونتهای ثانویه مختلط سیستم تنفسی
3- عفونتهایی که داروی انتخابی آنها پنی سیلین جی است ولی درمان خوراکی ترجیح دارد.
4- مننژیت ناشی از هموفیلوس آنفلوانزا در کودکان
برای جلوگیری از اثر بتا لاکتاماز روی آموکسی سیلین از ماده ای به نام کلاولانیک اسید همراه آن استفاده میشود. (کو آموکسی کلاو)
کلاولانیک اسید مانع از تجزیه حلقه بتا لاکتام آموکسی سیلین توسط عفونتهای مولد آنزیم بتالاکتاماز مانند استافیلوکوک طلایی، گونوکوک، هموفیلوس آنفلوانزا و برخی سویه های اشرشیا کولی، کلبسیلا و آنتروباکتر شده و در درمان عفونتهای ناشی از این باکتریها کاربرد دارد.
از دیگر مهارکننده های بتالاکتاماز، سولباکتام و تازوباکتام هستند که همراه تزریقی ها بکار میروند.
پنی سیلین های ضد سودوموناس
داروهای این دسته شامل کاربنی سیلین، تیکارسیلین، آزلوسیلین و پیپراسیلین بوده و در درمان عفونتهای ناشی از سودوموناس، پروتئوس و کلبسیلا کاربرد دارند.
مصرف پیپراسیلین میتواند ایجاد هیپوکالمی نماید.
مصرف پنی سیلینهای خوراکی همراه با غذا موجب کاهش جذب آنها میشود و بهتر است یک تا دو ساعت قبل یا بعد از غذا مصرف شوند.
قرصها و پودرهای پنی سیلین باید در ظروف سربسته و دور از حرارت و در دمای اتاق نگهداری شوند.
سوسپانسیونهای خوراکی و محلولهای تزریقی پس از آماده سازی برای 2 هفته در یخچال و 24 ساعت در دمای اتاق قابل نگهداری هستند.
عوارض جانبی پنی سیلینها :
اندکس درمانی پنی سیلین ها بسیار بالاست و از بی خطر ترین آنتی بیوتیکها به حساب می آیند. اکثر عوارض ناشی از مصرف پنی سیلین ها عوارض آلرژیک است.
علائم حساسیت به پنی سیلین شامل : راشهای پوستی، کهیر، تب، درماتیت، آنافیلاکسی و آنژیوادم
حساسیت ممکن است با هر دوزی از پنی سیلین اتفاق بیفتد و بین پنی سیلین ها حساسیت متقابل وجود دارد یعنی اگر فردی به یک فراورده پنی سیلین حساسیت نشان دهد به تمام پنی سیلین ها حساس خواهد بود.
حساسیت ممکن است بدون سابقه مصرف قبلی پنی سیلین اتفاق بیفتد. عامل اصلی ایجاد حساسیت شکسته شدن حلقه بتالاکتام و تولید ملح پنی سیلوئیل است.
جدی ترین خطر حساسیت به پنی سیلین آنژیوادم و شوک آنافیلاکتیک است که بیشتر در اثر تزریق پنی سیلین رخ میدهد و ممکن است منجر به هیپوتانسیون سریع و مرگ بیمار گردد.
انواع پنی سیلین Gتزریقی
پنی سیلین جی400 هزار :
100 هزار پنی سیلین جی پتاسیم + 300هزار پنی سیلین جی پروکائین
پنی سیلین جی800 هزار :
200 هزار پنی سیلین جی پتاسیم + 600 هزار پنی سیلین جی پروکائین
پنی سیلین جی 1200 هزار :
1 میلیون و 200 هزار واحد پنی سیلین جی بنزاتین (LA)
پنی سیلین جی 6.3.3 :
600 هزار واحد پنی سیلین جی بنزاتین + 300 هزار واحد پنی سیلین جی پروکائین + 300 هزار واحد پنی سیلین جی پتاسیم
سفالوسپورین ها
منشاء سفالوسپورینها از قارچ سفالوسپورینوم میباشد و خصوصیات آنها شبیه به پنی سیلین هاست.
همگی باکتریسید بوده و مکانیزم اثر آنها مانند پنی سیلینها جلوگیری از سنتز دیواره سلولی میباشد.
اکثر سفالوسپورینها در مقابل آنزیم بتالاکتاماز مقاومند و برحسب میزان فعالیت ضد میکروبی به چهار نسل تقسیم میشوند.
هرچه از نسل اول به نسل چهارم نزدیک میشویم تاثیر داروها بر میکروبهای گرم منفی بیشتر و از تاثیر آنها بر میکروبهای گرم مثبت کاسته میشود.
اکثر سفالوسپورینها تزریق وریدی دارند چرا که تزریق عضلانی آنها بسیار دردناک است.
تعداد اندکی از سفالوسپورینها هستند که بصورت خوراکی مصرف میشوند مانند سفالکسین و سفوروکسیم
توزیع آنها در بدن شبیه به پنی سیلین هاست و بخوبی در نسوج و مایعات بدن مانند جنب و پریکارد توزیع میشوند. سفالوسپورینهای نسل سوم و چهارم میتوانند به راحتی وارد اعصاب مرکزی شوند.
دفع آنها نیز مانند پنی سیلینها از طریق کلیه و توسط ترشح لوله ای و پالایش گلومرولی صورت میگیرد.
تجویز پروبنسید مانع ترشح لوله ای سفالوسپورینها شده و در نتیجه غلظت سرمی آنها را افزایش میدهد.
کاربرد بالینی
سفالوسپورینها بطور وسیعی در درمان بیماریهای میکروبی و همچنین پروفیلاکسی بکار میروند.
الف – سفالوسپورین های نسل اول :
این گروه بر ضد میکروبهای گرم مثبت بسیار موثرند و روی میکروبهای گرم منفی تاثیر کمتری دارند.
از داروهای این دسته میتوان به سفالکسین، سفرادین، سفازولین، سفالوتین و سفاپیرین اشاره نمود.
1- درمان عفونتهای مجاری ادراری و ضایعات خفیف استافیلوکوکی و آبسه نسوج نرم
2- پروفیلاکسی جراحی خصوصاً در افراد دارای دریچه قلب مصنوعی (داروی انتخابی سفازولین)
3- پنومونی کلبسیلایی در افراد حساس به پنی سیلین ها (داروی انتخابی تزریقی های نسل اول)
ب- سفالوسپورین های نسل دوم :
فعالیت داروهای این دسته بر ضد میکروبهای گرم منفی بیشتر از داروهای نسل اول است ولی روی میکروبهای گرم مثبت کمتر از سفالوسپورینهای نسل اول تاثیر دارند.
ازداروهای این دسته میتوان به سفاکلر، سفوگزیتین، سفوروکسیم، سفورانید و سفونیسید اشاره کرد.
1- درمان سینوزیت و اوتیت گوش میانی مقاوم به درمان با پنی سیلین ها (سفاکلر)
2- درمان مننژیت ناشی از هموفیلوس آنفلوانزا (سفوروکسیم)
3- درمان عفونتهای مختلط غیرهوازی مانند پریتونیت (سفوگزیتین)
ج- سفالوسپورین های نسل سوم :
داروهای این دسته بسیار کمتر از داروهای نسل اول روی باکتری های گرم مثبت موثرند اما کلیه آنها روی بسیاری از باکتریهای گرم منفی بخصوص باکتریهای مولد آنزیم بتالاکتاماز موثرند.
از خصوصیات داروهای این دسته ورود آسان به سیستم اعصاب مرکزی است.
بنابراین برای درمان مننژیت ناشی از میکروبهای گرم منفی مانند هموفیلوس آنفلوانزا، پنوموکوکسی و مننگوکوک بسیار مفیدند.
از داروهای این دسته میتوان به سفیکسیم، سفوپرازون، سفوتاکسیم، سفتازیدیم، سفتی زوکسیم، سفتریاکسون و سفوتتان اشاره نمود.
1- درمان مننژیت (به استثنای سفوپرازون)
2- درمان سپتی سمی مشکوک در اثر عوامل نامشخص خصوصاً در افراد دچار نقص ایمنی
3- درمان عفونتهای مقاوم بیمارستانی همراه با یک آمینوگلیکوزید
د- سفالوسپورین های نسل چهارم :
تنها داروی تولید شده از نسل چهارم سفالوسپورینها داروی سفپیم است که روی باکتریهای گرم منفی بیشترین تاثیر را داشته و تنها دارای فرم تزریقی می باشد.
سفپیم در عفونتهای شدید مانند عفونتهای ناشی از سوختگی های شدید و در درمان سودوموناس کاربرد دارد.
عوارض جانبی
1- حساسیت :
واکنشهای آلرژیک شامل راشهای پوستی، آنافیلاکسی، و همچنین گرانولوسیتوپنی و آنمی همولیتیک از عوارض سفالوسپورینها میباشد.
چون از لحاظ ساختمانی هسته اصلی سفالوسپورینها با پنی سیلین ها متفاوت است بنابراین اشخاصی که به پنی سیلین حساس هستند ممکن است بتوانند سفالوسپورینها را تحمل کنند.
2- سمیت کلیوی :
نکروز توبولهای کلیه خصوصاً در مصرف همزمان با آمینوگلیکوزیدها
3- عوارض گوارشی : اسهال، استفراغ و تهوع
4- عفونت اضافی خصوصاً در اثر سفالوسپورینهای نسل سوم
ایمی پنم
این دارو یک آنتی بیوتیک بتالاکتام مقاوم نسبت به آنزیم بتالاکتاماز است که روی میکروبهای گرم منفی و گرم مثبت هر دو تاثیر بسزایی دارد.
این دارو به مقدار زیادی توسط آنزیم دی هیدروپپتیداز موجود در سلولهای لوله پروگزیمال کلیه متابولیسم میشود .
برای جلوگیری از متابولیسم دارو آنرا با ماده سیلاستاتین که مهارکننده آنزیم فوق است همراه میکنند.
از ایمی پنم در عفونتهای شدید بیمارستانی و در پروفیلاکسی جراحی های قلب باز استفاده میشود.
تمام تتراسیکلین ها دارای فرمول چهارحلقه ای هستند و همگی دارای فعالیت ضد میکروبی یکسان میباشند و از قارچ تولید میشوند.
داروهای این گروه شامل تتراسیکلین، کلرتتراسیکلین، دمکلوسیکلین، داکسی سیکلین و مینوسیکلین هستند.
تتراسیکلین ها باکتریوستاتیک بوده و از طریق وقفه در سنتز پروتئین مورد نیاز میکروب مانع از رشد و تکثیر آن میشوند.
مهمترین راه ایجاد مقاومت میکروبی به تتراسیکلین ها اختلال در انتقال فعال دارو به داخل سلول میکروبی است که باعث شده برخی میکروبهایی که در گذشته نسبت به تتراسیکلین حساس بوده اند مقاوم شوند مانند پنوموکوک، هموفیلوس و استرپتوکوک
تتراسیکلین ها
فارماکوکینتیک
وجود غذا در دستگاه گوارش جذب تتراسیکلین ها را کاهش میدهد. همچنین وجود یونهای دو ظرفیتی مانند آهن، منیزیوم، کلسیم و آلومینیوم درصد جذب این داروها را کاهش میدهد.
تتراسیکلین ها در تمام نسوج بدن بجز مایع مغزی ـ نخاعی توزیع میشوند. این داروها از سد جفتی عبور نموده و در شیر نیز ترشح میشوند و میتوانند موجب اختلال استخوانهای در حال رشد و رنگی شدن دندانها شوند.
اکثر تتراسیکلین ها از راه مدفوع و ادرار هر دو دفع میشوند و دفع کلیوی آنها عمدتاً از طریق فیلتراسیون گلومرولی میباشد.
داکسی سایکلین دفع کلیوی نداشته و تنها از طریق مدفوع دفع میشود و در نارسایی کلیوی غلظت خونی آن تغییر نمیکند.
کاربرد بالینی
1- داروی انتخابی در درمان عفونتهای ریکتیزیایی مانند تیفوس
2- داروی انتخابی در درمان عفونتهای کلامیدیایی مانند تراخم و زرد زخم
3- داروی انتخابی در درمان بروسلوز همراه با استرپتومایسین
4- بعنوان داروی جانشین در درمان عفونتهای مختلط تنفسی و سوزاک مقاوم به پنی سیلین
5- درمان آکنه (کاهش میزان اسیدهای چرب از طریق وقفه فعالیت آنزیم لیپاز باکتریها)
6- داروی انتخابی در درمان پنومونی مایکوپلاسمایی
عوارض جانبی
1- اختلالات گوارشی :
مصرف تتراسیکلین ها با معده خالی در برخی افراد موجب تهوع، استفراغ و اسهال میشود. در این بیماران علیرغم کاهش میزان جذب دارو باید توصیه نمود دارو همراه غذا خورده شود.
2- ایجاد عفونت اضافی :
اسهال، کاندیدیاز دهان و واژن و آنتروکولیت
3- عوارض آلرژیک :
راشهای پوستی، کهیر، درماتیت و حساسیت به نور
4- سمیت کلیوی :
در اشخاص دچار نارسایی کلیه یا دچار عفونتهای کلیوی
5- اختلالات دندانی و استخوانی :
تتراسیکلین ها میتوانند با یونهای دوظرفیتی کمپلکس برقرار نموده و باعث رنگی شدن دندانها، از بین رفتن مینای دندان و اختلال رشد استخوانها شوند.
بنابراین مصرف این داروها در دوران بارداری، شیردهی و در نوزادان و کودکان کمتر از 8 سال و در بیماران دچار نارسایی کلیه ممنوع است.
6- سمیت شنوایی :
مینوسایکلین موجب اختلال عمل وستیبول و سرگیجه میشود.
7- عوارض متفرقه مانند افزایش فشار درون جمجمه در افراد مسن
8- گاهی گلیکوزوری، آلبومینوری و هماتوری برگشت پذیر
آمینوگلیکوزیدها از قارچهای دسته آکتینومایسیس بدست می آیند.
داروهای این دسته شامل استرپتومایسین، نئومایسین، جنتامایسین، توبرامایسین، کانامایسین، پارامومایسین، و آمیکاسین هستند.
استرپتومایسین اولین آمینوگلیکوزیدی که در سال 1944 کشف شد.
آمینوگلیکوزیدها از دسته آنتی بیوتیکهای باکتریسید بوده و از طریق مهار برگشت ناپذیر سنتز پروتئین مورد نیاز میکروب موجب جلوگیری از تکثیر سلول میکروبی میشوند.
میکروبها از چند طریق میتوانند نسبت به آمینوگلیکوزیدها ایجاد مقاومت میکروبی نمایند.
آمینوگلیکوزیدها
مهمترین راه ایجاد مقاومت میکروبی تولید آنزیمهای استیلاز، آدنیلاز و فسفریلاز برای استیلاسیون، آدنیلاسیون و فسفریلاسیون آمینوگلیکوزیدها و بی اثر نمودن آنهاست.
همچنین از طریق تغییر در سطح غشاء میکروبی موجب اختلال در انتقال فعال دارو به درون میکروب شده و نسبت به دارو ایجاد مقاومت میکنند.
خواص عمومی آمینوگلیکوزیدها :
همگی باکتریسید هستند.
برضد میکروبهای گرم منفی بیمارستانی بکار میروند.
همگی سمیت کلیوی و سمیت شنوایی دارند.
جذب خوراکی هیچکدام خوب نیست و از راه تزریقی بکار میروند.
همگی دفع کلیوی دارند.
فارماکوکینتیک
آمینوگلیکوزیدها از دستگاه گوارش جذب نمیشوند مگر زمانی که دستگاه گوارش دچار زخم باشد. بنابراین مصرف خوراکی آنها برای پروفیلاکسی جراحی و درمان عفونتهای دستگاه گوارش کاربرد دارد.
بعلت اینکه آمینوگلیکوزیدها قطبی هستند نفوذشان از خون به اکثر نسوج بدن خصوصاً چشم، مایع مغزی ـ نخاعی و مغز کم است ولی در زمان بروز مننژیت نفوذ این داروها به مغز افزایش می یابد.
پیوند پروتئینی و حجم توزیع این داروها محدود است و نیمه عمر کوتاهی دارند.
آمینوگلیکوزیدها تمایل زیادی به تجمع در قشر کلیه دارند و نارسایی کلیوی میتواند موجب افزایش غلظت خونی آنها شده و سمیت آنها را تشدید کند.
کاربرد بالینی
بدلیل عوارض زیاد، آمینوگلیکوزیدها تنها در شرایطی استفاده میشوند که عفونت به داروهای کم عارضه تر مقاوم باشد یا پاسخ ندهد.
مصرف عمده این داروها برای درمان عفونتهای ناشی از میکروبهای گرم منفی هوازی است که به درمان با پنی سیلین جواب ندهند.
همچنین گاهی همراه با پنی سیلین ها برای درمان عفونتهای ناشی از میکروبهای گرم مثبت که به درمان تنها با پنی سیلین ها پاسخ نمی دهند نیز بکار میروند.
مصرف توام این دو دارو باهم اثر سینرژیستی دارد زیرا پنی سیلین ها موجب افزایش ورود آمینوگلیکوزیدها به داخل سلول میکروبی میشوند.
استرپتومایسین
1- سل (زمانی که داروهای خط اول درمان موثر نباشند)
2- اندوکاردیت ناشی از استرپتوکوک همراه با پنی سیلین
3- بروسلوز یا تب مالت همراه با تتراسیکلین
4- طاعون
نئومایسین ـ کانامایسین
بعلت سمیت زیاد مصرف تزریقی این دو دارو ممنوع شده و مصارف موضعی و خوراکی دارند.
1- مصرف خوراکی برای کاهش فلور میکروبی 1 یا 2 روز قبل از عمل جراحی، درمان عفونتهای روده ای ناشی از اشرشیا کولی
2- مصرف موضعی در ضایعات عفونی پوست و مخاطها
جنتامایسین ـ توبرامایسین ـ آمیکاسین
آمیکاسین مقاومت بیشتری نسبت به دو داروی دیگر در مقابل آنزیمهای منهدم کننده دارو دارد. هرسه دارو روی عفونتهای گرم منفی موثرند و مصرف توام آنها با پنی سیلینها اثر سینرژیک دارد.
1- عفونتهای گرم منفی مقاوم به سایر داروها مانند کلبسیلا، آنتروباکتر، سودوموناس و پروتئوس
2- عفونتهای مجاری ادراری
3- اندوکاردیت های استرپتوکوکی همراه با پنی سیلین
4- مننژیت ناشی از میکروبهای گرم منفی
5- سوختگی های عفونی، زخمها و ضایعات پوستی
پارامومایسین : درمان آمیبیاز روده ای
عوارض جانبی
1- سمیت کلیوی :
این عارضه معمولاً برگشت پذیر است و به میزان کل داروی تجویز شده، نوع دارو، طول مدت درمان، مصرف همزمان داروهای نفروتوکسیک و سن بستگی دارد.
نئومایسین بیشترین و استرپتومایسین کمترین سمیت را دارند.
در اثر سمیت کلیوی دفع دارو کاهش یافته و غلظت پلاسمایی آن افزایش می یابد و موجب بروز سمیت شنوایی میشود.
2- سمیت شنوایی :
این عارضه یا بصورت ازدست رفتن شنوایی و یا بشکل ضایعات وستیبولار شامل سرگیجه، آتاکسی و اختلال تعادل بروز میکند.
میزان سمیت شنوایی بستگی به تعداد سلولهای تخریب شده دارد و چون با افزایش سن تعداد سلولهای شنوایی کم میشود بنابراین افراد مسن به عوارض این داروها حساسترند.
تاثیر عمده کانامایسین، نئومایسین و آمیکاسین روی قسمت شنوایی بوده و میتوانند ایجاد کری کنند ولی استرپتومایسین و جنتامایسین روی قسمت وستیبول تاثیر بیشتری دارند.
علائم سمیت شنوایی : صدای زنگ در گوش و اختلال در شنیدن اصوات با فرکانس زیاد و پس از مدتی اختلال در شنیدن همه اصوات
علائم سمیت وستیبول : سردرد شدید، تهوع و استفراغ، اختلال تعادل و سرگیجه در حالت ایستاده.
قطع سریع دارو موجب بهبودی قبل از بروز تغییرات غیرقابل برگشت میشود.
3- وقفه عصبی ـ عضلانی :
یک عارضه غیر معمول داروست که ندرتاً ممکن است موجب وقفه تنفسی شود که این اثر در نتیجه تجویز مقادیر زیاد دارو یا جذب زیاد پس از تزریق داخل صفاقی رخ میدهد.
برای درمان این عارضه میتوان از وقفه دهنده های آنزیم کولین استراز و یا از املاح کلسیم استفاده نمود.
4- عفونتهای اضافی
آمینوگلیکوزیدها در افراد مسن و افراد دچار نارسایی کلیه عوارض بیشتری ایجاد میکنند و در این دو گروه از بیماران باید با احتیاط فراوان مصرف شوند.
مصرف آمینوگلیکوزیدها در دوران بارداری ممنوع است زیرا باعث صدمه به عصب شنوایی جنین میشود.
سولفونامیدها
اولین دسته از داروهای ضد میکروبی هستند که تا قبل از کشف پنی سیلینها بطور وسیعی مورد استفاده قرار میگرفتند.
این داروها منشاء میکروبی یا قارچی نداشته و کاملاً بصورت سنتتیک تهیه میشوند. سولفونامیدها داروهای باکتریوستاتیک هستند که طیف اثر گسترده ای داشته و بر ضد میکروبهای گرم منفی و گرم مثبت موثرند.
این داروها دارای خاصیت اسیدی ضعیفی هستند و حلالیت بسیار کمی در آب دارند ولی املاح قلیایی آنها در آب محلولند.
سولفونامیدها از طریق رقابت با پارا آمینو بنزوئیک اسید مورد نیاز باکتریها از رشد و نمو و تکثیر آنها جلوگیری میکنند.
سولفونامیدها و تری متوپریم
اکثر باکتریها از PABA برای سنتز اسید فولیک استفاده میکنند و اسید فولیک سنتز شده پس از فعال سازی، در سنتز اسیدهای نوکلئیک بکار گرفته میشود.
در نتیجه وقتی سولفونامید بجای PABA وارد این چرخه میشود، اسید فولیک سنتز نشده یا اسید فولیک غیر عادی سنتز میشود که موجب میگردد رشد اکثر باکتریها متوقف شود.
چنانچه میکروب از اسید فولیک آماده استفاده کند و یا هرگاه میزان PABA در محیط افزایش یابد، نسبت به سولفونامیدها مقاومت ایجاد می گردد.
فارماکوکینتیک
اکثر سولفونامیدها بصورت خوراکی مصرف میشوند و به سرعت از راه معده و روده کوچک جذب شده و بطور وسیعی به نسوج و مایعات بدن مانند مایع مغزی ـ نخاعی وارد میشوند.
جذب و دفع سولفونامیدهای مختلف یکسان نیست و دوز مصرف آنها بستگی به مقدار جذب و دفع آنها دارد.
سولفونامیدهایی جذب گوارشی کمی دارند برای درمان عفونتهای دستگاه گوارش بکار میروند.
این داروها از جفت عبور کرده و وارد خون جنین و نوزاد میشوند. سپس از طریق رقابت با بیلی روبین برای باند شدن با پروتئین های پلاسما موجب رها شدن بیلی روبین از پروتئین های پلاسما شده و غلظت پلاسمایی بیلی روبین آزاد را افزایش میدهند. بدلیل فقدان سد خونی ـ مغزی، بیلی روبین وارد سیستم اعصاب مرکزی نوزاد شده و ایجاد سندرم کرن ایکترس میکند.
سولفونامیدها در کبد استیله شده و حلالیت آنها کاهش می یابد. بنابراین در مجاری ادراری رسوب کرده و ایجاد کریستالوری و هماتوری می کنند.
راه اصلی دفع این داروها کلیه ها هستند. میزان داروی فعال در ادرار به حدی است که میتواند موجب درمان موثر عفونتهای مجاری ادراری گردد.
سولفونامیدها در ادرار رسوب میکنند و مصرف بیکربنات سدیم موجب جلوگیری از رسوب دارو میگردد.
تقسیم بندی سولفونامیدها
سولفونامیدهای سیستمیک بر حسب طول مدت اثرشان به سه دسته تقسیم میشوند :
الف ـ سولفو نامیدهای کوتاه اثر : سولفادیازین ـ سولفی سوکسازول
ب ـ سولفو نامیدهای متوسط اثر : سولفامتوکسازول
ج ـ سولفو نامیدهای طولانی اثر : سولفامتوکسی پیریدازین ـ سولفا دی متوکسین
کاربرد بالینی
1- عفونتهای مجاری ادراری :
عفونتهای ادراری ناشی از اشرشیاکلی به این داروها حساس است.
همچنین در عفونتهای حاد مجاری ادراری در افرادی که قبلاً آنتی بیوتیک دیگری دریافت نکرده باشند میتوان از سولفونامیدها کمک گرفت. (بجز زنان باردار)
2- عفونتهای کلامیدیایی : عفونتهای ناشی از کلامیدیا تراکوماتیس در دستگاه تناسلی، چشم و مجاری تنفسی را میتوان با مصرف خوراکی و موضعی سولفونامیدها درمان نمود ولی تتراسیکلین و اریترومایسین داروی انتخابی هستند.
3- نوکاردیوز : سولفی سوکسازول و سولفادیازین
4- عفونتهای چشمی : سولفاستامید 10% و 20%
5- ضد عفونی پوست : مفناید
6- ضد عفونی روده قبل از جراحی و درمان عفونتهای دستگاه گوارش و کولیت اولسراتیو : سولفاسالازین و مزالازین
7- سوختگی های عفونی : سیلورسولفادیازین
8- عفونتهای واژن : مخلوطی از سه سولفونامید (سولفاستامید+ سولفاتیازول+ سولفابنزامید) با نام تریپل سولفا
سولفونامیدها قبلاً داروی انتخابی برای دسته وسیعی از میکروبها از جمله مننگوکوک، شیگلا و استرپتوکوک بتاهمولیتیک بودند اما امروزه این باکتریها به سولفونامیدها مقاوم شده اند.
سولفونامیدها امروزه در درمان عفونتهای مجاری تنفسی، سینوزیت، اوتیت و اسهال آمیبی همراه با تری متوپریم استفاده میشوند.
عوارض جانبی
1- سمیت کلیوی : سولفونامیدها میتوانند در ادرار رسوب کنند و ایجاد کریستالوری، هماتوری و حتی انسداد مجاری ادراری نمایند.
2- اختلالات گوارشی : تهوع، استفراغ، اسهال و بی اشتهایی
3- سمیت خونی : مصرف سولفونامیدها در افراد دچار فقدان آنزیم گلوکز 6- فسفات دهیدروژناز ایجاد آنمی همولیتیک مینماید.
4- عوارض آلرژیک : بیشتر در اثر مصرف طولانی مدت دارو بروز می کند و شامل کهیر، خارش و فتودرماتیت است.
5- عوارض عصبی : سردرد، سرگیجه، صدای زنگ درگوش، بیخوابی و خستگی
6- عوارض بارداری : مصرف سولفونامیدها خصوصاً در سه ماهه سوم بارداری میتواند موجب بروز کرن ایکتروس در نوزادان شود.
تری متوپریم
موجب وقفه آنزیم دی هیدروفولات ردوکتاز شده و از فعال شدن اسید فولیک جلوگیری میکند.
این دارو به تنهایی در درمان عفونتهای حاد مجاری ادراری بکار میرود.
طیف اثر ضد میکروبی تری متوپریم شبیه سولفونامیدهاست. غلظت تری متوپریم در مایع پروستات و واژن زیاد است بنابراین اثر ضد میکروبی مناسبی در پروستات و واژن ایجاد میکند. همچنین نفوذ خوبی به سیستم اعصاب مرکزی دارد.
در صورت استفاده این دارو همراه با سولفامتوکسازول ترکیب حاصله بنام کوتریموکسازول نامیده میشود که موارد استفاده زیادی دارد. نسبت ترکیب تری متوپریم به سولفامتوکسازول 1 به 5 است.
موارد استفاده کوتریموکسازول عبارتند از :
1- پنومونی ناشی از پنوموسیستیس کارنیه
2- عفونتهای مزمن مجاری ادراری و پروستات
3- عفونتهای مجاری ادراری در زنان پس از مقاربت
4- عفونتهای تنفسی شدت یافته مانند برونشیت مزمن و سینوزیت و اوتیت
5- داروی انتخابی در درمان سالمونلوز و شیگلوز
داروهای این دسته شامل اریترومایسین، وانکومایسین، کلیندامایسین، لینکومایسین، اسپکتینومایسین و اسپیرامایسین میباشند.
اصطلاح ماکرولید دلالت بر تعداد زیادی حلقه لاکتونی دارد که هسته این آنتی بیوتیکها را تشکیل می دهد.
مکانیزم اثر ماکرولیدها از طریق تاثیر بر ریبوزوم باکتری و مهار تشکیل کمپلکس شروع کننده سنتز پروتئین است که موجب مهار سنتز پروتئین مورد نیاز باکتری میشود.
ماکرولیدها باکتریوستاتیک هستند اما با افزایش دوز میتوانند اثر باکتریسیدی داشته باشند.
ماکرولیدها
بیشترین فعالیت ماکرولیدها بر علیه کوکسی های گرم مثبت شامل استرپتوکوک پنومونیه و استافیلوکوک است.
همچنین بر علیه نیسریا گونوره، بوردتلا، لژیونلا، کلامیدیا، مایکوپلاسما، کورینه باکتریوم، باسیلوس آنتراسیس، کلستریدیوم و لیستریا موثرند.
بنابراین طیف اثر آنها تقریباً شبیه پنی سیلین G است و میتوانند بعنوان درمان جانشین در افراد حساس به پنی سیلین مورد استفاده قرار گیرند.
اریترومایسین
ملح قلیایی اریترومایسین در ابتدای روده کوچک جذب میشود ولی بدلیل تجزیه توسط اسید معده باید از فرم روکشدار دار و انتریک کوتد استفاده نمود.
برای جلوگیری از تخریب اریترومایسین در معده همراه با املاح استولات، استئارات و اتیل سوکسینات استفاده می شود.
اریترومایسین پس از جذب در تمام مایعات بدن توزیع میشود. نفوذ دارو به مایع مغزی نخاعی محدود است، اما اگر مننژ دچار التهاب باشد نفوذ آن به مغز افزایش می یابد.
دفع دارو به میزان زیادی از طریق صفرا و تنها 5% از طریق ادرار است. بنابراین اریترومایسین وارد کلیه ها نمیشود و روی عفونتهای کلیوی بی تاثیر است.
کاربرد بالینی :
1- داروی انتخابی در پنومونی مایکوپلاسمایی مانند تتراسیکلین
2- داروی انتخابی در عفونتهای کلامیدیایی در دستگاه تنفس، چشم و دستگاه تناسلی
3- داروی انتخابی در پنومونی ناشی از لژیونلا
4- داروی انتخابی در درمان دیفتری
5- درمان سیاه سرفه
6- درمان جانشین عفونتهای استرپتوکوکی و پنوموکوکی
7- پروفیلاکسی در افراد دچار تب روماتیسمی
عوارض جانبی :
عوارض آلرژیک : تب و بثورات جلدی
هپاتیت کلستاتیک : این عارضه عمدتاً در اثر مصرف ملح استولات رخ میدهد و 10 تا 20 روز پس از شروع مصرف بروز میکند. علائم اولیه آن شامل تهوع، استفراغ و کرامپ های شکمی بوده و متعاقب آن یرقان، لوکوپنی و ائوزینوفیلی بوجود می آید.
عفونت اضافی : در مصرف طولانی اتفاق می افتد.
از نکات مهم در زمان مصرف اریترومایسین تداخل دارویی آن با سایر داروهاست. اریترومایسین یک مهارکننده آنزیمهای کبدی است که متابولیسم داروهایی مانند وارفارین، ترفنادین و تئوفیلین را مهار میکند.
بنابراین در مصرف همزمان اریترومایسین با وارفارین خطر بروز خونریزی، با ترفنادین خطر بروز آریتمی قلبی و با تئوفیلین خطر بروز تشنج وجود دارد.
وانکومایسین
مکانیزم اثر وانکومایسین با بقیه ماکرولیدها متفاوت است زیرا موجب وقفه سنتز دیواره سلولی باکتری میشود و اثر باکتریسیدال روی اکثر میکروبهای گرم مثبت دارد. بروز مقاومت در برابر این دارو کم است و بر ضد استافیلوکوکهای مولد آنزیم پنی سیلیناز و مقاوم به نفسیلین و متی سیلین اثر بسیار خوبی دارد.
وانکومایسین از دستگاه گوارش جذب نمیشود و مصرف خوراکی آن فقط برای درمان آنتروکولیت ها موثر است و تجویز برای اثر سیستمیک دارو بصورت انفوزیون وریدی است.
پیوند پروتئینی دارو کم ولی نفوذ آن به نسوج بدن خوب است. دفع دارو منحصراً از طریق کلیه ها میباشد و نارسایی کلیوی موجب افزایش غلظت پلاسمایی آن میشود.
کاربرد بالینی :
1- درمان عفونتهای استافیلوکوکی مولد پنی سیلیناز
2- درمان عفونتهای استافیلوکوکی مقاوم به متی سیلین و نفسیلین
3- مصرف توام با آمینوگلیکوزیدها در درمان اندوکاردیت
4- مصرف خوراکی بعنوان داروی انتخابی در درمان آنتروکولیت و کولیت سودوممبران
عوارض جانبی : شامل عوارض آلرژیک مانند راش، کهیر، تب و واکنشهای شبه آنافیلاکسی ، لرزش در زمان تزریق وریدی و سمیت شنوایی و کلیوی
اسپکتینومایسین
این دارو از لحاظ آثار فارماکولوژیک شبیه آمینوگلیکوزیدهاست ولی مصرف عمده آن در درمان گونوکوک (سوزاک) در افراد حساس به پنی سیلین و یا گونوکوک مولد پنی سیلیناز (مقاوم به پنی سیلینها) است.
بعنوان جانشین سفالوسپورینها و فلوروکینولونها و بصورت تک دوز استفاده میشود.
عوارض دارو شامل عوارض آلرژیک و درد در محل تزریق است.
کلیندامایسین
در عفونتهای بیهوازی روده و شکم و در عفونتهای استافیلوکوکی استخوان کاربرد دارد.
این دارو بطور کامل پس از مصرف خوراکی جذب میشود و در تمام نسوج بدن توزیع میگردد اما در سیستم اعصاب مرکزی کم است.
متابولیسم دارو در کبد بوده و حدود 90% دفع صفراوی و 10% دفع کلیوی دارد.
این دارو هم بصورت خوراکی و هم بصورت تزریقی وجود دارد و تزریق دارو حتماً باید بصورت انفوزیون وریدی انجام گردد.
کاربرد بالینی :
1- درمان عفونتهای شدید غیرهوازی مقاوم به پنی سیلینها
2- درمان عفونتهای دستگاه گوارش و پریتونیت
3- درمان عفونتهای دستگاه تناسلی زنان و عفونتهای داخل رحمی
4- درمان آکنه (بصورت محلول الکلی)
عوارض جانبی :
بروز اسهال در 20% مصرف کنندگان شایع است که چنانچه همراه با درد شکمی، تب و وجود موکوس در مدفوع باشد بنام کولیت سودوممبران نامیده میشود. علت این عارضه از بین رفتن فلور طبیعی میکروبی روده است که میتواند کشنده باشد.
عوارض دیگر شامل عوارض آلرژیک، اختلالات خونی و وقفه عصبی ـ عضلانی است.
در صورت بروز کولیت سودوممبران باید سریعاً پزشک در جریان قرارگرفته و دارو قطع شود. برای درمان کولیت سودوممبران از دو داروی وانکومایسین و مترونیدازول استفاده میشود.
اکثر داروهای ضد قارچ روی عفونتهای قارچی موضعی موثرند و از طریق اختلال در نفوذپذیری غشاء سلولی قارچ ها عمل میکنند.
این عمل از طریق اتصال به ارگوسترول غشاء قارچها انجام میشود و روی باکتریها موثر نیست.
اتصال داروی ضد قارچ به غشاء سلول قارچی موجب تغییر در قابلیت نفوذ این غشاء و در نتیجه از دست رفتن پتاسیم و سایر مواد از داخل سلول قارچی و مرگ سلول میشود.
آمفوتریسین B
این دارو یکی از مهترین داروهای ضد قارچ سیستمیک است که موجب بروز ضایعات غیر قابل برگشت در قارچها میشود.
داروهای ضد قارچ
مقاومت قارچها در برابر این دارو از طریق کاهش میزان ارگوسترول غشاء قارچها میباشد.
جذب گوارشی دارو بسیار نامناسب بوده و ممکن است فقط برای درمان عفونتهای قارچی دستگاه گوارش بصورت خوراکی مصرف شود.
راه اصلی تجویز دارو برای ایجاد اثر سیستمیک انفوزیون وریدی میباشد.
میزان پیوند پروتئینی دارو بالاست و به خوبی در بافتهای بدن به جز مغز و مایع مغزی نخاعی و چشم منتشر میشود. بنابراین در مننژیت های قارچی باید از طریق داخل نخاعی دارو تزریق شود.
متابولیسم دارو در کبد بوده و دفع ادرای کندی دارد و نیمه عمر دارو حدود 15روز است.
آمفوتریسین B بر ضد بسیاری از قارچهای ایجاد کننده بیماریهای قارچی سیستمیک موثر است و از طریق انفوزیون وریدی، تزریق داخل نخاعی و تزریق داخل مفصلی استفاده میشود.
عوارضی نظیر تب، تهوع و استفراغ و بی اشتهایی در اکثر بیماران در اثر تزریق وریدی دارو مشاهده میشود.
از دیگر عوارض شایع دارو ایجاد نارسایی کلیوی همراه با کاهش میزان فیلتراسیون گلومرولی، اسیدوز لوله های کلیوی و هیپوکالمی میباشد.
مصرف همزمان این دارو با مدرهای کاهنده پتاسیم و داروهای تشدید کننده سمیت کلیوی ممنوع است.
در زمان مصرف این دارو باید به بیمار تذکر داد برای حصول پاسخ مناسب و تکمیل درمان حداقل 2 تا 3 ماه زمان نیاز است.
ایمیدازول ها
کلوتریمازول، میکونازول، کتوکونازول، ایتراکونازول و فلوکونازول از داروهای دسته ایمیدازولهای ضد قارچ هستند.
کلوتریمازول فقط موضعی و میکونازول و کتوکونازول هم موضعی و هم سیستمیک استفاده میشوند ولی دو داروی فلوکونازول و ایتراکونازول فقط اثر سیستمیک دارند.
متابولیسم داروهای این دسته کبدی و دفع آنها صفراوی میباشد.
در مننژیت های قارچی میکونازول بصورت داخل نخاعی تجویز میشود. همچنین در درمان کاندیدیاز پوستی و واژن بصورت موضعی کاربرد دارد.
عوارض عمده میکونازول شامل استفراغ، کم خونی، هیپوناترمی، هیپرلیپیدمی، واکنشهای آلرژیک و برافروختگی میباشد.
کتوکونازول طیف اثر وسیعی داشته و تاثیر بسزایی بر علیه انواع کاندیدیاز مزمن مخاطها از جمله دهان، حلق، مری، پوست، واژن و مجاری ادراری دارد.
همچنین در درمان کچلی و عفونتهای قارچی ناخن از کتوکونازول استفاده میشود.
عوارض مهم کتوکونازول گوارشی بوده و شامل تهوع، استفراغ و دل پیچه میباشد.
همچنین کتوکونازول میتواند سنتز استروئیدهای قسمت قشری غده فوق کلیه را مهار نموده و در مردان ایجاد ژنیکوماستی کند.
کلوتریمازول در درمان کاندیدیاز پوستی و واژن و کچلی های بدن ناشی از درماتوفیت ها و درمان عفونت قارچی ناخن و کچلی ریش و سر استفاده میشود.
فلوکونازول و ایتراکونازول در درمان عفونتهای قارچی دهان، حلق، مری و واژن و عفونتهای سیستمیک ناشی از کاندیدیاز مصرف میشوند.
این داروها خوراکی بوده و اثر سیستمیک دارند و میتوانند جایگزین آمفوتریسین B شوند.
مکانیسم اثر این دو دارو متفاوت بوده و از طریق مهار آنزیم های وابسته به سیتوکروم P450 موجب اختلال بیوسنتز دیواره سلولی قارچ ها میشوند.
دفع داروی فلوکونازول عمدتاً کلیوی و دفع ایتراکونازول بیشتر از طریق مدفوع است.
عوارض جانبی عمده فلوکونازول عوارض گوارشی و واکنشهای آلرژیک است و عوارض جانبی ایتراکونازول احتمال بروز مسمومیت کبدی و اختلالات قلبی است.
نیستاتین
بصورت موضعی جهت درمان عفونتهای قارچی دستگاه گوارش خصوصاً کاندیدیاز دهان و عفونتهای قارچی پوست و واژن و همچنین پیشگیری از آن در افراد دچار نقص سیستم ایمنی کاربرد دارد.
نیستاتین از مجاری گوارشی و پوست و غشاهای مخاطی جذب نمیشود و تمام دارو بصورت تغییر نیافته از طریق مدفوع دفع میشود. عوارض جانبی دارو عبارتند از تهوع و اسهال و استفراغ و تحریک پوستی
گریزوفولوین
این دارو دارای طیف اثر ضد قارچی محدودی فقط بر ضد سه گونه قارچ از دسته درماتوفیتها به نامهای تریکوفیتون، اپیدرموفیتون و میکروسپوروم میباشد.
در درمان کچلی های ریش، مو، ناخن، سر و بدن استفاده میشود.
مکانیزم اثر دارو از طریق جلوگیری از میتوز سلول قارچ و توقف عمل تقسیم سلولی در مرحله متافاز است.
میزان جذب خوراکی دارو متفاوت بوده و جذب آن همزمان با مصرف غذاهای چرب افزایش می یابد. تمایل دارو به تجمع در پوست باعث تراکم آن در سلولهای کراتینین شده و مانع از رشد قارچ می گردد.
در اثر این عمل قسمتهای آلوده پوست و ضمائم آن به تدریج از بین رفته و لایه های جدید عاری از قارچ رشد میکند. در عفونتهای قارچی پوست و مو درمان بین 3 تا 6 هفته ادامه می یابد اما در عفونت ناخن، طول مدت درمان بین 3 تا 6 ماه است.
عوارض عمده این دارو عوارض آلرژیک شامل راشهای پوستی، کهیر، فتودرماتیت، اریتم مولتی فرم و برخی عوارض خونی مانند لوکوپنی و نوتروپنی میباشد.
تولنفتات
در درمان عفونتهای ناشی از درماتوفیت ها مثل کچلی سر و بدن کاربرد دارد. مکانیزم اثر دارو از طریق تغییر شکل در رشته های میسیلیوم و توقف رشد آنها در قارچ است. مصرف دارو فقط بصورت موضعی میباشد. عوارض جانبی دارو به ندرت بروز میکند و شامل حساسیتهای پوستی است.
تربینافین
این دارو در درمان عفونتهای قارچی ناخن و پوست بصورت خوراکی و موضعی مصرف میشود. جذب گوارشی مناسب ولی فراهمی زیستی پایینی دارد. متابولیسم کبدی و دفع کلیوی دارد. بخشی از دارو از طریق پوست، ناخن و بافت چربی دفع میشود.
عوارض عمده این دارو واکنشهای حساسیتی پوستی مانند سندرم استیونس جانسون است.
سل و جذام بیماریهای مزمنی هستند که درمان مشکلی دارند. عامل مولد این دو بیماری میکروب مایکوباکتریوم میباشد.
سل در انسان معمولا در اثر مایکوباکتریوم توبرکولوزیس ایجاد میشود ولی ممکن است در اثر عامل ایجاد سل گاوی؛ مایکوباکتریوم بویس؛ نیز بروز نماید.
یکی از خصوصیات مهم میکروب سل مقاومت سریع آن در برابر داروهاست.
درمان موفق سل زمانیست که میکروب بطور کامل ریشه کن شود و چون سرعت تکثیر مایکوباکتریوم کند است درمان باید برای حداقل شش تا نه ماه ادامه یابد.
داروهای ضد سل
داروهای موثر بر سل دو دسته هستند :
1- داروهای خط اول درمان :
ایزونیازید ـ ریفامپین ـ اتامبوتول ـ استرپتومایسین
2- داروهای خط دوم درمان :
آمیکاسین ـ سیکلوسرین ـ پیرازینامید ـ کاپرئومایسین
داروهای خط دوم درمان سل برای درمان سویه های مقاوم سل به داروهای خط اول استفاده میشوند.
ایزونیازید
اولین داروی انتخابی برای درمان سل ایزونیازید میباشد که دارای مزایای زیر است :
1- اثربخشی خوراکی و بالینی مناسب
2- سمیت و عوارض جانبی کم
3- تنها داروی ضد سل موثر بر میکروبهای داخل سلولی
مکانیزم اثر:
ایزونیازید اثر باکتریسید روی مایکوباکتریوم توبرکولوزیس و بویس دارد. این دارو از طریق وقفه سنتز اسید میکولیک موجود در دیواره سلولی مایکوباکتریوم موجب اختلال در تشکیل دیواره سلولی مایکوباکتریوم میگردد.
فارماکوکینتیک :
ایزونیازید جذب خوراکی سریع و کاملی دارد و حداکثر غلظت سرمی آن یک تا دو ساعت پس از مصرف بدست می آید.
ایزونیازید در کبد متابولیزه میشود و متابولیتهای غیرفعال آن از طریق کلیه ها دفع میشوند.
عوارض جانبی :
1- هپاتیت : مهمترین عارضه جانبی ناشی از مصرف ایزونیازید است و خطر بروز هپاتیت در افراد تند استیله کننده بیشتر است.
2- واکنشهای آلرژیک : راشهای پوستی و تب دارویی
3- سمیت عصبی : آثار سمی دارو روی سیستم اعصاب مرکزی و محیطی هر دو ظاهر میشود. عوارض جانبی دارو ناشی از کمبود ویتامین B6 (پیریدوکسین) بروز میکند.
ایزونیازید بعلت شباهت ساختمانی با پیریدوکسین با این ماده برای اتصال با آنزیم آپوتریپتوفاناز رقابت کرده و از اتصال پیریدوکسین به این آنزیم جلوگیری مینماید. لذا پیریدوکسین فعال نمیشود و عوارض ناشی از کمبود آن بروز میکند.
ریفامپین
این دارو یک آنتی بیوتیک وسیع الطیف است که روی بسیاری از باکتریهای گرم منفی و گرم مثبت و مایکوباکتریوم موثر است.
مصرف عمده دارو جهت درمان سل همراه با ایزونیازید میباشد.
ریفامپین موجب وقفه آنزیم RNA پلیمراز وابسته به DNA شده و سنتز پروتئین را وقفه میدهد. اگر ریفامپین به تنهایی مصرف شود مایکوباکتریوم به سرعت در مقابل آن مقاوم میگردد، بنابراین برای درمان سل همواره باید ریفامپین همراه ایزونیازید مصرف شود.
ریفامپین و ایزونیازید اثر باکتریسیدال روی مایکوباکتریوم دارند.
ریفامپین جذب خوراکی سریع و کاملی داشته و حداکثر غلظت پلاسمایی دارو پس از دو تا چهار ساعت بدست میاید. بدلیل کاهش جذب ریفامپین همراه با غذا باید دارو با معده خالی مصرف شود.
ریفامپین در نسوج و مایعات بدن بطور وسیعی منتشر شده و غلظت آن در مایع مغزی نخاعی به 40% غلظت سرمی آن میرسد. متابولیسم دارو کبدی و دفع آن از طریق مدفوع میباشد.
موارد استفاده بالینی ریفامپین علاوه بر درمان سل همراه با ایزونیازید، در درمان جذام همراه با داروی داپسون و در درمان ناقلین باکتری مننگوکوک میباشد. همچنین جهت پیشگیری از مننژیت ناشی از هموفیلوس آنفلوانزا در کودکان یا افراد در تماس با بیماران مننژیتی از این دارو استفاده میشود.
عوارض آلرژیک و اختلالات گوارشی معمول ترین عوارض ناشی از مصرف ریفامپین هستند.
مصرف ریفامپین گاهی موجب اختلالات نورولوژیک مانند اختلالات بینایی، گیجی و ضعف عضلانی میگردد. رنگی شدن ادرار، عرق و اشک به رنگ نارنجی در اثر مصرف دارو شایع است.
اتامبوتول
این دارو یک داروی باکتریوستاتیک است که هیچگاه به تنهایی برای درمان سل بکار نمیرود.
جذب خوراکی دارو خوب بوده و حداکثر غلظت پلاسمایی آن 2 تا 4 ساعت پس از مصرف بدست میاید.
دفع دارو بیشتر از طریق ادرار و به میزان کمتری از طریق مدفوع انجام میگیرد.
در مننژیت غلظت دارو در مایع مغزی نخاعی به 10 تا 40 درصد غلظت سرمی آن میرسد.
عوارض جانبی دارو چندان زیاد نبوده و در تعداد اندکی از بیماران بروز مینماید که شامل کاهش بینایی و ضایعه شبکیه میباشد.
استرپتومایسین
از این دارو بعنوان جایگزین یکی از داروهای خط اول درمان در زمانی که نسبت به آنها مقاومت ایجاد شده و داروی مورد نظر اثر درمانی مفیدی ایجاد نکند و یا سمیت زیادی داشته باشد، استفاده میشود.
استرپتومایسین مانند سایر آمینوگلیکوزیدها موجب سمیت شنوایی و سمیت کلیوی میشود.
در درمان سل باید بیمار آگاه شود که زمان لازم جهت درمان سل طولانی است و حتی اگر علائم بیماری کاهش یابند، درمان نباید قطع شود و دستورات دارویی و دوز مصرف باید دقیقاً رعایت گردد.
برای جلوگیری از ایجاد مقاومت میکروبی همواره مجموعه ای از داروهای ضد سل تواماً تجویز میگردند.
داروهای این دسته از نظر شیمیایی و اثر بالینی به دو دسته تقسیم میشوند :
1- داروهای گروه نالیدیکسیک اسید :
اسید نالیدیکسیک و اسید اگزولینیک که عمدتاً جهت ضد عفونی مجاری ادراری استفاده میشوند.
2- اکساسین ها :
سیپروفلوکساسین، انوکساسین، نورفلوکساسین و افلوکساسین که خاصیت ضد میکروبی سیستمیک دارند.
کینولونها
نالیدیکسیک اسید
این دارو از طریق مهار فعالیت gyrase DNA موجب وقفه سنتز DNA در سلول میکروبی شده و رشد و تکثیر میکروب را متوقف میکند.
نالیدیکسیک اسید بیشتر روی میکروبهای گرم منفی ایجاد کننده عفونتهای مجاری ادراری مانند اشرشیا کولی، پروتئوس، کلبسیلا، آنتروباکتر و کلی فرمها موثر است. اما سودوموناس در مقابل این دارو مقاوم است.
جذب خوراکی این دارو خوب بوده و پیوند پروتئینی بالایی دارد. راه دفع دارو از طریق کلیه هاست.
عوارض جانبی دارو شامل اختلالات گوارشی، عوارض آلرژیک و اختلالات عصبی است. قدرت اثر و عوارض جانبی اسید اگزولینیک بیشتر از نالیدیکسیک اسید است.
اکساسین ها
داروهای این دسته موجب مهار میکروبهای گرم منفی میله ای شامل آنتروباکتر، گونه های نیسریا و گونه های سودوموناس میشوند.
این ترکیبات دارای اثراتی برابر و حتی بیشتر از آنتی بیوتیکهای بتالاکتام و آمینوگلیکوزیدها روی باکتری های گرم منفی هستند و اولین آنتی بیوتیکهای خوراکی هستند که خاصیت ضد سودوموناس دارند.
جذب خوراکی این داروها خوب بوده و انتشار آنها در نسوج و مایعات بدن زیاد است.
راه اصلی دفع این داروها از طریق کلیه ها و به طریق ترشح لوله ای و فیلتراسیون گلومرولی انجام میشود. حدود 20% دارو در کبد متابولیزه میشود.
موارد استفاده اکساسین ها در درمان عفونت های مجاری ادراری ناشی از باکتریهای مقاوم مثل سودوموناس آئروژینوزا بصورت انتخابی است.
از دیگر موارد کاربرد این داروها در درمان آنتریت ناشی از گونه های سالمونلا و کامپیلوباکتر و فارنژیت و اورتریت ناشی از گونوکوک است.
عوارض جانبی مهم این داروها شامل تهوع، استفراغ و اسهال است. در اثر مصرف اکساسین ها گاهی سردرد، گیجی، بیخوابی و راشهای پوستی بروز میکند.
مانند سایر آنتی بیوتیکها میتوانند موجب بروز عفونت اضافی شوند.
مصرف این داروها بعلت ایجاد تغییر در ساختمان غضروفها و تاندون ها در افراد زیر 18سال ممنوع است.
آنتی سپتیک های مجاری ادراری موجب توقف رشد بسیاری از باکتریها میشوند.
این داروها را نمیتوان جهت درمان عفونتهای سیستمیک استفاده نمود، زیرا در دوزهای معمولی غلظت خونی این داروها به حدی نیست که بتواند اثر ضد میکروبی داشته باشد.
این داروها پس از ورود به گردش خون سریعاً وارد کلیه ها میشوند و غلظت آنها در لوله های کلیوی به حدی میرسد که میتواند موجب توقف رشد بسیاری از باکتریها گردد.
این داروها برای کنترل عفونتهای مزمن ادراری که به درمان سیستمیک کوتاه مدت جواب نداده اند استفاده میشوند و برای درمان قطعی عفونت از آمپی سیلین، آمینوگلیکوزیدها و سولفونامیدها استفاده میشود.
آنتی سپتیک های مجاری ادراری
نیتروفورانتوئین
این دارو بیشتر بر ضد میکروبهای گرم منفی خصوصاً اشرشیا کولی موثر است و اکثر سویه های پروتئوس، کلبسیلا، آنتروباکتر و سودوموناس نسبت به آن مقاومند.
نیتروفورانتوئین یک داروی باکتریوستاتیک است. جذب گوارشی دارو خوب بوده و دفع ادراری دارد.
از نیتروفورانتوئین برای درمان عفونتهای مزمن مجاری ادراری و عفونتهای ادراری ناشی از فعالیت جنسی استفاده میشود.
عوارض جانبی دارو شامل عوارض گوارشی و اختلالات آلرژیک است. مصرف دارو همراه غذا یا شیر عوارض گوارشی را کاهش میدهد.
مصرف این دارو در دوران بارداری، در افراد دچار نارسایی کلیه و نوزادان ممنوع است.
متنامین
متنامین یک آنتی سپتیک ادراری است که از طریق آزاد کردن فرمالدئید اثر ضد میکروبی خود را اعمال میکند و اثر آن در محیط اسیدی بیشتر است.
بنابراین وقتی دارو همراه با مواد یا داروهای اسیدی مصرف میشود اثر ضد میکروبی آن افزایش می یابد. برای اسیدی کردن ادرار میتوان از اسید آسکوربیک استفاده نمود.
مصرف همزمان سولفونامیدها با این دارو ممنوع است زیرا سولفونامیدها در PH اسیدی ادرار رسوب میکنند و با فرمالدئید نیز ترکیب شده و ایجاد ملح نامحلول میکنند.
مصرف طولانی مدت دارو موجب آلبومینوری، هماتوری و راشهای پوستی میگردد. عوارض عمده دارو شامل اختلالات گوارشی است.
از متنامین برای درمان عفونتهای مزمن مجاری ادراری استفاده میشود و در درمان عفونتهای حاد تاثیر چندانی ندارد.
چنانچه عامل عفونت ادراری اشرشیاکولی باشد این دارو مناسب است و موجب وقفه رشد باکتری میگردد.
فنازوپیریدین
این دارو یک آنتی سپتیک ادراری نیست ولی مصرف آن در عفونتهای ادراری موجب بروز یک اثر آنالژزیک شده و میتواند علائم دیزوری و سوزش و تکرر ادرار را کاهش دهد.
مصرف دارو موجب تیره شدن رنگ ادرار شده و باید بیمار را از این مطلب مطلع نمود.
عوارض عمده دارو شامل اختلالات گوارشی و ایجاد مت هموگلوبینمی در مصرف طولانی مدت است.
مترونیدازول یک داروی ضد پروتوزواست که اثر بسیار خوبی بر ضد میکروبهای غیرهوازی خصوصاً باسیلوس فراژیلیس دارد.
جذب خوراکی دارو خوب بوده و به تمام نقاط بدن منجمله سیستم اعصاب مرکزی نیز نفوذ میکند.
همچنین نفوذ خوبی به داخل آبسه ها دارد. متابولیسم دارو در کبد انجام میشود.
کاربرد بالینی
1- درمان عفونتهای ناشی از تریکوموناس واژینالیس (درمان در زن و مرد توام انجام میشود)
2- درمان عفونتهای ناشی از میکروبهای غیرهوازی
مترونیدازول
3- درمان آنتروکولیت ناشی از مصرف سایر آنتی بیوتیکها (داروی انتخابی وانکومایسین)
4- درمان ژیاردیاز
5- درمان گاردنرلا واژینالیس
6- درمان آمیبیاز کبدی
عوارض جانبی
1- اختلالات گوارشی شامل اسهال، استفراغ و کرامپ های شکمی و گاهی یبوست
2- اختلالات خونی عمدتاً لکوپنی و عوارض نورولوژیک
مترونیدازول میتواند در دهان ایجاد طعم فلزی نموده و ادرار را تیره کند.
این دارو یک آنتی بیوتیک پپتیدی است که در مصرف تزریقی ایجاد سمیت کلیوی زیادی میکند.
پلی میکسین از طریق اتصال به فسفاتیدیل اتانول آمین موجود در غشاء باکتری موجب اختلال در نفوذپذیری غشاء سیتوپلاسمی باکتری شده و آن را از بین میبرد.
بنابراین دارو خاصیت باکتریسیدال داشته و اثر عمده آن روی باسیلهای گرم منفی است.
این دارو از دستگاه گوارش و سطوح مخاطی و پوست جذب نمیشود.
بنابراین مصرف موضعی آن تنها جهت ضدعفونی کردن زخم ها و سوختگی ها مفید است.
B پلی میکسین
برای مصرف تزریقی بدلیل ایجاد درد شدید در محل تزریق باید همراه با یک بیحس کننده موضعی همراه شود.
بعلت سمیت شدید سیستمیک این دارو عمدتاً بصورت موضعی برای ضدعفونی کردن زخمها، سوختگی ها و سطوح آلوده بدن با سودوموناس آئروژینوزا مصرف میشود.
باسیتراسین نیز دارای خواص و اثراتی مشابه پلی میکسین میباشد. از باسیتراسین در درمان آنتروکولیت ها نیز استفاده میشود.
پمادهای پوستی حاوی باسیتراسین، پلی میکسین و نئومایسین برای درمان عفونتهای پوستی بکار میروند.
مصرف سیستمیک دارو موجب بروز سمیت کلیوی شدید، سمیت عصبی و وقفه تنفسی میشود.
یکی از نتایج استفاده وسیع از آنتی بیوتیکها بروز مقاومت میکروبی و پیدایش میکروارگانیسم های پاتوژن مقاوم به آنتی بیوتیک است که در نتیجه باعث شده برای ساخت آنتی بیوتیکهای جدید که بتوانند روی میکروبهای مقاوم، موثر باشند کوشش زیادی صورت گیرد.
علاوه بر مقاومت دارویی نسبت به آنتی بیوتیکها، این داروها دارای عوارض زیادی میباشند که گاهی میتواند موجب بروز مشکلات جدی برای مصرف کننده شود.
بنابراین قبل از تجویز آنتی بیوتیکها باید یکسری اصول کلی را در نظر گرفت :
ملاحظات کلی در تجویز آنتی بیوتیکها
1- تنها نباید به این نکته اکتفا نمود که آنتی بیوتیک در محیط آزمایشگاهی بر ضد میکروب موثر است بلکه باید اثر آنتی بیوتیک را در محل عفونت سنجید چرا که گاهی محل عفونت تعیین کننده نوع آنتی بیوتیک مصرفی است بعنوان مثال اریترومایسین برای درمان عفونتهای کلیوی مناسب نیست چون وارد کلیه ها نمیشود.
2- اثر سمی آنتی بیوتیک روی بیمار باید در نظر گرفته شود و بهتر است آنتی بیوتیکی انتخاب شود که حداقل عوارض جانبی را داشته باشد.
3- طول مدت درمان باید کافی باشد و حتی در صورت از بین رفتن علائم بالینی بیماری درمان برای مدت مشخصی باید ادامه یابد.
4- دوز مصرفی آنتی بیوتیک باید کافی باشد چرا که تجویز مقادیر کمتر دارو نه تنها موجب ایجاد اثر درمانی نمیشود بلکه سبب بروز مقاومت میکروبی در مقابل آنتی بیوتیکها میشود.
5- آنتی بیوتیک مصرفی نیز باید مناسب باشد مثلاً مصرف آنتی بیوتیک باکتریوستاتیک در افرادیکه دچار ضعف سیستم ایمنی هستند مجاز نمی باشد.
6- قیمت آنتی بیوتیک مصرفی باید در نظر گرفته شود.
7- در زمان مصرف آنتی بیوتیکها شرایط بیمار مانند سن، جنسیت، اختلالات ژنتیکی، بارداری و نحوه عملکرد کبد و کلیه باید در نظر گرفته شود.
8- باید بهترین راه تجویز دارو برای بیمار انتخاب شود.
برای درمان بیماریهای حاد و شدید، راه تزریقی و برای درمان عفونتهای ملایم و متوسط راه خوراکی پیشنهاد میشود.
9- در زمان تجویز آنتی بیوتیکهایی که عوارض جانبی زیادی دارند، بایستی غلظت خونی آنتی بیوتیک بطور مرتب اندازه گیری شود مثلا در مورد آمینوگلیکوزیدها
10- از مصرف آنتی بیوتیکهای تاریخ گذشته باید به شدت پرهیز شود.
کاربرد توام آنتی بیوتیکها
مصرف توام و همزمان دو یا چند آنتی بیوتیک با یکدیگر در بعضی شرایط خاص توصیه میشود ولی انتخاب آنتی بیوتیکهای مناسب جهت تجویز همزمان نیاز به آگاهی کامل از مکانیزم اثر و تداخل احتمالی آنها با یکدیگر دارد.
در تجویز توام آنتی بیوتیکها با یکدیگر سه حالت ممکن است بوجود آید :
1- اثر جمع شونده :
وقتی که اثر تجویز توام دو داروی آنتی بیوتیک برابر جمع جبری آثار هر کدام از آنها باشد و یا وقتی اثر تجویز توام دو دارو معادل اثر داروی با سرعت بیشتر باشد به آن اثر جمع شونده میگویند.
2- اثر سینرژیسم :
وقتی که اثر تجویز توام دو داروی ضد میکروبی بیش از میزان اثر هر کدام از آنها به تنهایی باشد، به این حالت سینرژیسم میگویند.
بعنوان مثال تجویز توام پنی سیلین و آمینوگلیکوزیدها اثر سینرژیسم بر ضد اندوکاردیت باکتریایی دارد زیرا وجود پنی سیلین موجب افزایش ورود آمینوگلیکوزیدها به درون سلول میکروبی میشود و یا مصرف توام سولفامتوکسازول و تری متوپریم
3- اثر آنتاگونیستی :
گاهی اوقات اضافه نمودن یک داروی ثانویه به برنامه درمانی عملاً اثر بخشی ضد میکروبی داروی اول را کاهش میدهد مثل
پنی سیلین و تتراسیکلین
بعنوان یک قاعده کلی تجویز یک آنتی بیوتیک باکتریوستاتیک همزمان با یک آنتی بیوتیک باکتریسید موجب مهار اثر داروی باکتریسید میشود. اما تجویز توام دو آنتی بیوتیک باکتریسید یا دو آنتی بیوتیک باکتریوستاتیک با یکدیگر مجاز است.
موارد استفاده بالینی توام آنتی بیوتیکها :
1- درمان عفونتهای میکروبی مختلط شامل آبسه های داخل شکمی، کبدی و مغزی
2- درمان عفونتهای ناشی از سودوموناس آئروژینوزا
3-درمان اندوکاردیت آنتروکوکی
4- درمان سل
5- درمان عفونتهای قارچی
6- درمان عفونتهای شدید با علت نامشخص
تداخلات دارویی مهم آنتی بیوتیکها
1- آمینوگلیکوزیدها موجب تشدید اثر داروهای شل کننده عضلانی میشوند.
بنابراین در تجویز توام این داروها باید دوز داروهای شل کننده عضلات اسکلتی را کاهش داد.
2- آمینوگلیکوزیدها موجب تشدید اثر سمی داروهای نفروتوکسیک و اتوتوکسیک دیگر مانند آمفوتریسین B و وانکومایسین میشوند.
3- مصرف همزمان آنتی اسیدها، شیر و قرصهای آهن با تتراسیکلین میزان جذب روده ای تتراسیکلین و مواد مذکور را کاهش میدهد.
4- آنتی بیوتیکهای وسیع الطیف از طریق از بین بردن فلور میکروبی روده میزان سنتز ویتامین K را کاهش میدهند.
بنابراین چنانچه بیمار تحت درمان با داروهای ضد انعقاد خوراکی باشد، اثر ضد انعقادی دارو افزایش یافته و احتمال بروز خونریزی در بیمار بیشتر میشود.
5- داروهای ضد میکروبی از طریق از بین بردن باکتریهای فلور طبیعی روده موجب کاهش جذب خوراکی قرصهای ضد بارداری خوراکی میشوند که ممکن است منجر به بارداری ناخواسته گردد.
در حالت عادی باکتریهای روده باعث هیدرولیز این داروها شده و جذب آنها را افزایش میدهند.
6- ایزونیازید موجب وقفه متابولیسم فنی توئین و افزایش عوارض جانبی آن میشود.