معماری ایران
معماری ایران
معماری دوره هخامنشیان در حدود ۵۶۰ سال پیش از میلاد که دو دولت نیرومند آریایی یعنی ماد و پارس با هم موتلف گشتند امپراطوری بزرگ ایران به وجود آمد. این واقعه زمانی رخ داد که کوروش بزرگ نخستین شاه هخامنشی نیای خود آستیاک (اژی دهاک) فرمانروای ماد را از تخت پادشاهی به زیر آورد . با کوشش دو تن از پادشاهان توانمند این سلسله یعنی کوروش و سپس داریوش همه آسیای باختری و خاوری از رود نیل تا جیحون و از دریای اژه تا رود کنگ به تصرف در آمد و شاهنشاهی ایران بصورت نخستین امپراطوری بزرگ جهان سازمان یافت و مدت دویست و سی سال با ثباتی کم نظیر دوام آورد .
معماری ایران
راه شاهی که از سارد پایتخت لیدیه تا شوش به مسافت بیش از ۱۶۰۰ میل امتداد داشت با یکصد و دوازده ایستگاه بین راهی در طول آن برای کمک به کاروان ها و حمل ونقل کالا در مدتی کمتر از نود روز در سراسر امپراتوری و حتی سنگ فرش بودن راههای بین شوش و تخت جمشید و اکباتانه (همدان) نمونه ای کوچک از اقدامات عمرانی هخامنشیان بوده که نشانگر تمدن درخشان ایرانی در این دوره است.
معماری ایران
مهمترین بناهای به جای مانده این دوران کاخهای شاهی است تاریخ ساختمان این کاخها به اواسط قرن ششم قبل از میلاد باز می گردد آنچنان که از آثار معماری این دوره بر می آید آغاز آن از مسجد سلیمان و بعدا در پاسارگاد و تخت جمشید گواه آن است. یکی از عناصر مهم ساختمانی صفه مصنوعی است که پشت به کوه دارد و روی آن ساختمانهای کاخها و اقامتگاههای شاهی را بنا میکردند با پلکانهای سنگی برای صعود به صفه.
معماری ایران
به عنوان نخستین ابزار سیاسی و به نشانه تایید آسمانی در حدود سال ۵۵۰ پیش از میلاد کوروش ساختمان مجموعه کاخ و پرستشگاههایی را در پاسارگاد در استان فارس بنا نهاد که نخستین کانون امپراطوری هخامنشی و معرف سبک معماری هخامنشی است و آشکارا منابع آنرا روشن می سازد . معماری پاسارگاد در حقیقت یک نوع معماری تکامل یافته از شیوه معماری پارسی است با آنکه بسیاری از بخشهای آن از میان رفته ولی زیبایی و اصول فنی در ساختمان را رعایت نموده اند.
معماری ایران
هخامنشیان تنها سازندگان کاخ نبودند بلکه از آنها نیز آثار معابد و مقابر آرامگاهی صخره ای بجای مانده است . معماری هخامنشی به نوعی شکل تکامل یافته معماری ایلامی و مادی است. آنان مصطبه سازی آجرهای لعابدار ایلامی و تالارهای ستون دار با ایوانهای جانبی و مقابر صخره ای مادی را تکامل بخشیدند و از همسایگان و ملل تابعه هم غافل نماندند بلکه از معماری و معماران بابلی آشوری لیدی ساردی مصری استفاده های شایانی بردند.
معماری ایران
پاسارگاد را باید از کارهای کوروش بزرگ قلمداد کرد . در پاسارگاد هنر ایرانی وحدت یافته تر می شود با آثاری نظیر کاخ دروازه و دیگر کاخها و تل تخت. در این شهر مجموعه ای از بناهای کاخها مقابر پل و کوشکهایی بر پا گردیدند .
معماری ایران
تل تخت(تخت سلیمان):
این اثر معماری که صفه بزرگی است مشرف به تمام کاخ ها و باغهای پیرامون خود در پاسارگاد بر روی تپه ای به بلندی ۵۰ متر قرار گرفته که بقایای دیوار سنگی بزرگ آن قابل ملاحظه است . سکوی این بنا از سنگهای بزرگ تراشیده شده در نما و با سنگهای لاشه ای در دیوار اصلی ساخته شده
معماری ایران
تل تخت(تخت سلیمان):
بخش غربی این سکو را از ستیغ و لبه یک تپه کوه مانند ساخته اندو سپس مجموعه ای از کاخها و سایر تاسیسات را روی آن ایجاد کرده اند.بی هیچ گمانی این تخت را برای زیربنای کاخ های باشکوهی همانند کاخهای تخت جمشید به وجود آورده اند . نکته قابل ذکر در سنگهای تراشیده آن است که در معماری به سنگهای ((بادبرد)) معروف هستند و با بستهای فلزی به شکل دم چلچله ای به هم متصل شده اند .
معماری ایران
آرامگاه کوروش:
نخستین اثری که در دشت مرغاب و دهکده مادر سلیمان (پاسارگاد) جلب توجه میکند مقبره کوروش است.
این بنا در میان مردم به نام قبر مادر سلیمان معروف است.
بنا از دو بخش تشکیل شده است: الف)قسمت سکو مانند که یادآور زیگورات چغازنبیل ((دوره ایلامی ))است ب)قسمت بالایی آن که اتاق کوچکی است و با سقف سنگی به صورت شیروانی (خرپشته) ایجاد شده است.
معماری ایران
آرامگاه کوروش:
بخش سکو مانند پله پله از شش طبقه تشکیل یافته است طبقه اول 1.7 دوم و سوم هر کدام ۱ متر و سه طبقه آخری ۵۵ سانتی متر بلندی دارند
عرض سکوها که حالت پله مانند را دارند ۵۰ سانتی متر است. بلندی این قسمت در مجموع 5.35 متر است
بخش ب که اتاقک کوچکی است دارای در گاهی به عرض ۸۷ سانتی متر و ارتفاع 1.3 متر است . ابعاد 2.3*۳ متر و ارتفاع آن 2.1متر است.کل بنا از سنگ ساخته شده است .
معماری ایران
کاخ دروازه :
ابعاد آن ۳۶*۳۶ متر است. بنای ستوندار با دو ردیف ۴ تایی ستونهای سنگی جزر دیوارها نیز از سنگ ساخته شده است و این بنا چهار مدخل ورودی دارد که دو تا از آنها بزرگتر از دوتای دیگرند. بر روی سطوح مدخل ورودی نقوش برجسته ای از ترکیب انسان و گاو انسان و ماهی وجود دارد و در گاه شمالی آن نقش یک انسان بالدار که بعضی آن را به کوروش بزرگ تعبیر کرده اند . ستونها دارای پایه هایی از سنگ سیاه و زرد شبه مرمر هستند و کف کاخ را با سنگهای بدون شکل هندسی منظم سنگ فرش نموده اند.
معماری ایران
مجموعه کاخها و باغ شاهی:
این مجموعه باغ و کاخ را می توان یکی از قدیمیترین نمونه های موجود از نوع خود محسوب نمود که شامل دو کاخ بار عام و اختصاصی کوروش دو بنای کوشک و مجموعه از آب نماها و خیابان ها است.
معماری ایران
معماری ایران
کاخ بارعام کوروش:
این بنا مشتمل بر یک تالار مرکزی و چهار ایوان در چهار جهت و دو اتاق در جناحین ایوان جنوبی است.تالار مرکزی آن از دو ردیف چهار ستونی سنگی تشکیل یافته و چهار ایوان در جهات اربعه آن نیز دارای دو ردیف ستون سنگی است و فاصله ستونها در بخشهای اخیر کمتر از تالار مرکزی است.تالار مرکزی همانند کاخ دروازه دارای چهار مدخل ورودی در چهار جهت است.
معماری ایران
کاخ اختصاصی کوروش :
از نظر پلان و شکل مانند کاخ بارعام است و عبارتست از یک تالار مرکزی با ۵ ردیف ۶ تایی ستونهای سنگی و چهار ایوان در جهات اربعه دارد و دو اتاق در گوشه شمال غربی و جنوب غربی .ابعاد آن در حدود ۵/۲۲*۳ متر و وسعت آن ۷۰۰ متر مربع است جرز درگاه های این بنا از سنگ زرد شبه مرمر که در نزدیکی پاسارگاد وجود دارد ساخته شده است . ترکیب سنگ سیاه و زرد در پایه ستونها جالب و دیدنی است.
معماری ایران
کوشکهای باغ شاهی:
در میان مجموعه باغها و کاخهای شاهی پاسارگاد دو بنای زیبا قرار دارد که هر کدام از آنها دارای یک سالن مرکزی است که چهار ایوان در چهار جهت دارد .
ایوانهای شمالی جنوبی کوشک A دارای چهار ستون در هر ردیف هستند و ایوانهای شرقی و غربی به خاطر کم عرض بودن دارای یک ردیف ستون.
کوشکBدر ایوانهای شرقی و غربی چهار ستون در یک ردیف و در ایوانهای شمالی و جنوبی یک ستون دارد.
A
B
معماری ایران
باغ پاسارگاد
زیبایی و شهرت باغهایی از این نوع بوده که واژه پردیس /فردیس/فردوس (باغ) فارسی را به چند زبان بزرگ و معروف جهان (عربی/انگلیسی/فرانسه/ایتالیایی/آلمانی..) نفوذ داده است و این امر نشانگر قدمت باغ سازی در ایران است که باغ سازی در دوره صفویه نیز متاثر از این دوره است.
معماری ایران
مقبره کمبوجیه(زندان سلیمان):
مقبره کمبوجیه بنای سنگی مکعب مستطیل شکلی است که از سنگهای سفید بزرگ تراشیده شده است و متاستفانه یکی از دیوارهای چهارگانه و سقف آن سالم مانده است.و از هر نظر قابل مقایسه با بنای کعبه زردشت نقش رستم در مرودشت است .
معماری ایران
پل پاسارگاد:
از دیگر آثار پاسارگاد می توان به پلی بجای مانده از این دوره اشاره کرد . این پل دارای دو دیوار است با عرضی حدود۶۵/۱۵ متر و طولی در همین حدود وسیع و بزرگ به نظر می رسد.سه ردیف سه تایی ستون سنگی در فاصله دو دیوار آن قرار دارد. ستونها استوانه ای شکل هستند و بر روی پایه مکعبی قرار گرفته اند.بدنه ستونها کاملا صیقل یافته و فاقد سرستون هستند.
شوش
شوش:
داریوش هخامنشی پس از آنکه بر شورشیان مخالف سلطنت پیروز شد و آرامش را دوباره به کشور بازگرداند با توجه به قلمرو وسیع هخامنشی که از نیل تا سند بود تصمیم گرفت شوش کهن را که تقریبا در مرکز امپراطوری واقع شده بود به پایتختی انتخاب کند. بی شک در این انتخاب شکوه و عظمت دیرینه شوش پایتخت فرمانروایان ایلامی مورد نظر بوده است از سوی دیگر چون پاسارگاد پایتخت کوروش و کمبوجیه بوده است او نخواسته آن شهر را مرکز فرمانروایی خود سازد و از این رو شوش را مرکز حکومت خود برگزید.
داریوش فرمان داد تا کاخی با شکوه در شوش برپا دارند لذا معماران با توجه به جمیع مسائل تپه آپادانا را با این منظور انتخاب کردند کاخ اصلی داریوش روی این تپه بنا شد و اقامتگاه درباریان و تاسیسات دولتی بر روی دو تپه ((ارک))و((شهر شاهی)) ایجاد شد.
معماری ایران
آپادانا:
آپادانا کاخی است مرتفع و پهناور که از بخشهای مختلفی تشکیل یافته است.این واحدها شامل تالار حرمسرا دروازه کاخ پذیرایی و دیگر بخشها است.در آغاز معماران زمان هخامنشی گرداگرد تپه را دیواری قطور با ارتفاعی حدود ۲۰ متر و قطری به همین اندازه برپا کردند و پشت آنرا با خاک پرکردند . بر روی این تختگاه ابتدایی پی بناها کنده شد سپس دیوارها برپا گردید و ستونها در جای خود استوار گشت.
معماری ایران
آپادانا:
داریوش در این کتیبه چنین نوشته است: ((این کاخ را من ساختم – زیور آن از راه دور آورده شد زمین کنده شد تا اینکه به خاک سفت (کف سنگی) رسیدم و خندقی درست شد.سپس قلوه سنگ و شقته در آن انباشته شد در طرفی به بلندی ۴۰ ارش و سوی دیگری تا حدود ۲۰ ارش روی آن شفته کاخ بنا گردید. کند وکوب و انباشتن و خشتهایی که در قالب زده شده کار مردم بابل بوده الوارکاج از کوهی آورده شد که آنرا لبنان گویند.مردم آشور آنرا به بابل و مردم کارکه و یونانیان آنرا از بابل به شوش آوردند.
چوب یکا از گاندهارا و کرمانا آورده شد. زرا از سارد و بلخ آمد و در اینجا بر روی آن کار شد . سنگ لاجورد گران قیمت و عقیق شنگرفی را از سغد آوردند و فیروزه را از خوارزم . سیم و آبنوس از مصر آمد. تزئینی که دیوارها با آن زیور یافته از یونان عاج از اتیوپی و از هند و از رخج آورده شد ولی در اینجا روی آنها کار شده سنگهایی که در اینجا به صورت ستون در آمده سنگ آنرا از شهری در ایلام بنام ((آبی رادو)) آوردند. سنگ بران و سنگ تراشان که آنها را ساختند از مردم سارد و یونان بودند . آنهایی که طلاها را به کار گرفتند مادی و مصری بودند . منبت کاران ساردی و مصری بودند . آنان که از عاج خاتم می ساختند بابلی و یونانی بودند . آنها که به تزئین دیوار پرداختند مادی و مصری بودند. به یاری اهورامزدا کاخی با شکوه در شوش بنا نهادم . اهورامزدا مرا و پدرم و کشورم را از هر آسیبی نگهدارد.))
معماری ایران
متن کتیبه آنچنان گویا و قابل توجه است که همانند قرارداد پیمان کار ساختمانی است . و علاوه بر اینها چند نکته اساسی و مهم در این کتیبه نهفته است
۱- چون در طرح بنا ساخت دیوارهای بلند در نظر بوده لذا معماری زمین را تا خاک بکر حفر کرده تا ساختمان مستحکمی داشته است
۲- چون تپه طبیعی است در نتیجه پی سازی بستگی به فراز و نشیب تپه داشته است
۳- چون ستونهایی یا اندازه و وزن زیاد در بنا طرح ریزی شده بود پی سازی می باید از استحکام کافی برخوردار باشد. به همین دلیل محلهایی که لازم بود با سنگ و شن پر کرده و کوفته اند. سپس دیوارها و ستونها را بر پا داشته اند. دیوارهای کاخ عموما از خشت و گل ساخته شده که مصالحی مناسب برای دشت خوزستان است. روی دیوارها را با گچ و یا نقاشی دیواری تزئین کرده بودند .
معماری ایران
البته دیوارهای ایوان سمت حیاط مرکزی با آجر لعاب دار پوشانیده شده بود . که بر روی آن نقوش مختلف از جمله ردیف سربازان جاویدان نقش شیر جانوران افسانه ای همچون گاو یا شیر بالدار دال شیر با سر انسان نقش فروهر کتیبه های به خط میخی و غیره تزئین شده بود . علاوه بر این نقوش گل نیلوفر آبی (لوتوس) در همه جای این تزئینات جایگاه ویژه ای دارد . در طرفین پله های کاخ نیز ردیف سربازان جاویدان مشاهده می شود. بخشی از آپادانا در زمان اردشیر اول (پس از سال ۴۶۱ ق.م) دچار آتش سوزی شد و پس از آن قابل سکونت نبود . در زمان داریوش دوم اقدامی درباره این کاخ صورت نگرفت ولی در زمان اردشیر دوم بازسازی شد.
معماری ایران
کاخ شائور:
سمت غربی رودخانه شائور در سالهای اخیر کاخی کشف شد که سبب همجواری با این در رودخانه امروزه به همین نام مشهور است.
معماری ایران
کاخ شائور:
این کاخ دارای تالاری به اندازه های 34.6*37.7متر و تاسیسات جنبی است . تالار ستوندار دارای ۶۴ ستون در ۸ ردیف ۸ تایی است.در سمت شمالی ایوانی است که دو ردیف ستون ۵ تایی دارد.
معماری ایران
کاخ شائور:
پایه ستونها از سنگ بوده و دیوارها هم چون آپادانا از خشت است.در اینجا دیوارها با رنگهای گوناگون رنگ آمیزی شده اند و در برخی اتاقها نشانه های گچکاری نیز دیده می شود.در کاخ مزبور تعدادی نقش برجسته و آجرهای لعابدار یافت شده که حاکی از کاربرد و استفاده آنها در تزئینات کاخ است . پایه ستونهای کاخ سنگی است.و لیکن به احتمال فراوان ستونها چوبی بوده و روی آن را با گچ پوشانیده و نقاشی کرده اندو بر روی چند تا از پایه ستونها کتیبه هایی که به سه خط ایلامی بابلی و فارسی باستان است وجود دارد.
معماری ایران
ارگ و شهر شاهی:
بطوری که اشاره شد داریوش کاخ آپادانا را بر روی یک تپه بنا کرد . ولی تاسیسات درباری و مساکن درباریان را بر روی دو تپه دیگر بنا نهاد. بر همین اساس دیواری عظیم بر گرداگرد شهر (تپه های سه گانه)ساختند که در فواصل معین در آنها برجهایی نیز تعبیه شده بود .
معماری ایران
ارگ و شهر شاهی:
در اصلی در ضلع شرقی و در بخش تپه شهر شاهی ایجاد شده بود.
که دارای اطاقهای چندی در اطراف دروازه بوده است.از آثار شهر شاهی دو کاخ کوچک که یکی روبروی آپادانا و بنام ((هدیش))و دیگری ((دژ)) که در جنوب تپه قرار دارد مورد بررسی و کاوش قرار گرفته اند.
معماری ایران
تخت جمشید:
این مجموعه ساختمانی در مرودشت و در 45 کیلومتری شیراز واقع شده است. بر کوهی خشن بنام کوه رحمت تکیه داده و مشرف است بر دشت پهناور و حاصلخیزی که اطراف آنرا کوهها حلقه وار فرا گرفته اند. طرح ساختمانی این بنا احتمالا به دستور داریوش و معمارانش ترتیب داده شده و بی گمان نقشه کلی تخت جمشید از پیش طرح ریزی شده است. سیستم کانال کشی و آبرسانی و مجاری فاضلاب که در سطوح مختلف متناسب با کاربرد دقیق آنها قبلا در سنگ کوه کنده شده دلیلی است بر این مدعا .
معماری ایران
تخت جمشید:
صفه ای گسترده و وسیع به ابعاد 457*274 متر که بخشی از کوه را تسطیح نموده و قسمتهای ناصاف آن هموار و گودیهای آن پر شده اند . اطراف این صفه را برج و بارویی از تخته سنگهای بزرگ که هم پشت بند صفه است و هم جنبه دفاعی داشته است. بلندی این دیوار به تفاوت از حدود 12 تا 18 متر است . ابعاد سنگهایی که در این دیوار طویل بکار رفته گاهی به 15 متر و وزن 30 تن می رسد . این سنگها را بدون ملات بر روی هم سوار کرده و با بستهای آهنین به هم پیوند داده اند اتصال سنگها چنان با مهارت انجام گرفته که در پاره ای موارد درز میان آنها دیده نمی شود . بر روی این دیوار سنگی دیواری دیگر از خشت خام وجود داشته که لااقل قسمتی از آنرا با کاشیهای رنگین (قهوه ای زرد و سبز آبی ) مانند آنچه در شوش به کار رفته بود نماسازی کرده بودند.
معماری ایران
تخت جمشید:
نحوه دسترسی به صفه یکی از بدیع ترین و جالب ترین قسمت هاست. پلکانی با عظمت و دو جانبه که پهنای آن 6.6 متر است به نحوی که در آغاز از هم جدا گشته اند و پس از طی مسافتی دوباره به هم می رسند. این پله ها به جای اینکه از تخته سنگهای متعدد با هم ترکیب شده باشند از یک قطعه سنگ عظیم الجثه حجاری و ساخته شده اند و حتی گاهی قسمتی از دیوار سنگی را نیز شامل می شده است .
معماری ایران
تخت جمشید:
این روش که عبارت بود از تراش یکپارچه واحد ساختمانی نه ترکیب عوامل گوناگون : در احداث قاب درها و پنجره ها نیز بکار رفته است چه غالبا این عناصر را از سنگی یکپارچه حجاری کرده اند . برخی معتقدند که این راه پله بزرگ و شکوهمند با یک شیب تدریجی که مناسب سوارکاران است به سطح می رسد و بلافاصله به یک عمارت باشکوه که بنایی جز دروازه تمام ملتها نیست منتهی می شود.
معماری ایران
دروازه ملل
(دروازه خشایار شا) با تندیسهای عظیم گاو بالدار با سر انسان (لاماسوا/اسفنکس) ترکیب یافته که به نوعی نگهبانان این عمارت و مجموعه اند و مانع ورود اهریمنی . این بنای با شکوه و منفرد که به شکل یک کوشک است سنگ نبشته ای از خشایارشا را در بردارد با این مضمون (این دروازه همه ملتهاست) این اعلامیه بدان معناست که همه ملتها از این جا به سوی قلمرو نیروهای روحانی عبور می کرده اند . بی تردید از میان این بنای منفرد آدمی داخل جهانی پر از شکوه خیره کننده می شده است.
معماری ایران
دروازه ملل
از نظر موقعیت (این دروازه بزرگ خشایارشا) روی محور مربوط به کاخ صدستون(تالار تخت) قرار داشته نه روی محور آپادانا . این مطلب را کتیبه فوق الذکر و تزیین (تالار تخت) و بازشناختن تشریفات که بناهای مزبور را به هم ارتباط می دهد تایید می کند.
معماری ایران
بخش شمالی صفه تخت جمشید از دو بخش مستقل تشکیل شده است.قسمت اول شامل (تالار تخت) و دو (دروازه بزرگ) یعنی دروازه خشایارشا و دروازه ناتمام است که واردین را به طرف (تالار تخت) راهنمایی می کند که در آنجا نمایندگان ملتها اجتماع می کرده اند .
قسمت دوم به (آپادانا) محدود می شود که مربوط به روابط میان پادشاه و بزرگان کشور خصوصا (پارسی ها) و (مادیها) بوده است.
معماری ایران
شایان ذکر است که این صفه عظیم و باشکوه به صورت سکوهایی با سطوح مختلف ایجاد شده است. بطوریکه هر ساختمان بر روی سکوی ویژه خود بنا گردیده است به وسیله پله های جداگانه قابل دسترسی است . فضاهای خالی میان بناها حیاطهایی را تشکیل میداده که هر یک باغچه های مخصوص به خود داشته است.
معماری ایران
مشرف به همه بناهای صفحه تخت جمشید آپادانای خشایارشا است. طول هر یک از اضلاع آن از طرف بیرون 75 متر و هر ضلع اتاق مرکزی آن 5/58 متر است. با 36 ستون سنگی مرتفع باریک که ظرافتی خاص دارند . بدون هیچگونه انحناء و هر چه به طرف بالا می روند از قطر آنها کاسته می شود و بار سقف بنا بر دوش آنهاست. قطر هر ستون 10/2 متر و بلندی آن 18 متر بوده است. هر ستون دارای 48 یا 36 شیار قاشقی است . بر فراز ستونها سر ستونهایی نیز به اشکال شیر و جانوران خیالی با بینی عقاب حجاری شده اند که گویا مورد پسند واقع نشده و نیمه کاره آنها را کنار گذاشته اند . سر ستونها به بلندی سه متر و به شکل دو گاو پشت به هم داده اند که با رنگهای گوناگون زنده رنگ آمیزی شده بوده اند.
معماری ایران
کاخ اختصاصی داریوش (تچر)
که پذیرایی اشخاص در آن صورت می گرفته در ضلع غربی صفه قرار دارد . این بنا نیز دارای ستونهای مرتفع بوده است . روی پله های کاخ نقش خدمتگذارانی دیده می شود که ظروف خوراکی در دست دارند و بره ها را برای کباب کردن می بردند. به احتمال فراوان در زمان خشایارشا گنجایش این کاخ اندک بوده است که کاخ دیگری در مجاورت آن ساخته شده است. نقش دیوارهای پلکان کاخ جدید (کاخ سه دروازه) نشان می دهد که برای پذیرایی-آن هم از نوع بزرگ- برپا گردیده است . یعنی پادشاه در آنجا بار می داده و از میهمانان انبوه خود در جشنهای رسمی پذیرایی می کرده است . در آنسوی کاخ داریوش کاخهای خشایارشا و اردشیر و قصرهای کوچکتر و کم اهمیت و بناهای اداری و … قرار دارند.
معماری ایران
معماری ایران
کاخ اختصاصی داریوش
اگر بخواهیم مجموعه بناهای تخت جمشید را فقط نام ببریم عبارت خواهند بود از : 1- پلکان بزرگ 2- دروازه بزرگ خشایارشا معروف به دروازه تمام ملتها 3- راهی که مدعوین از آن می گذشتند 4- پلکان شمالی کاخ آپادانا 5- کاخ آپادانا 6- پلکان شرقی آپادانا 7- کاخ سه دروازه 8- کاخ اختصاصی داریوش 9- کاخ خشایارشاه مربوط به پذیرایی رسمی 10- تالار صدستون مربوط به پذیرایی های رسمی 11- تالار 99 ستونی (قسمت مرکزی خزانه) تالار تخت موقتی که به دستور داریوش ساخته شد. 12- انبارهای خزانه شاهی 13- نمای جنوبی سکو که به طرف دشت است.
معماری ایران
دروازه ناتمام
دروازه ملل
آرامگاه اردشیر سوم
تالار سی و دو ستون
تالار تخت
کاخ صد ستون
کاخ آپادانا
کاخ تجر (کاخ اختصاصی داریوش)
معماری ایران
ستون در معماری هخامنشی
ستون که عنصر اصلی و اساسی بناهای دوران هخامنشی است به علت سرستونش که به شکل سر حیوانات ساخته می شده از مجموعه ترکیبی عناصر دیگر ساختمانهای تخت جمشید بیرون نمی ماند.پایه آن یک مکعب است به شکل یک گلدان برگشته که روی آن قرار می گیرد ساقه آن شیاردار و سر ستونش ترکیبی است . احتمال دارد که فکر ساخت این نوع ستونها سرستونها از خانه های چوبی شمال غربی گرفته شده باشد زیرا در این خانه ها تیرهای بام در میان دو شاخه ای که در بالای سرستون وجود داشته جای می گرفته است . در این بناها ستونهایی که سرستون کامل داشتند در قسمت داخلی تالار قرار داده می شدند و در ایوان های ستون دار که در سه طرف تالار بودند نیم تنه گاو مستقیما روی ستون گذاشته می شدند.
معماری ایران
ستون در معماری هخامنشی
معماران پارسی چهار نوع سرستون مختلف برای ستونهای تخت جمشید در نظر گرفته بودند. در ابتدای دروازه ورودی تخت جمشید نقش گاوهای نر در مقابل مدعوین قرار می گرفت سپس همین گاوها در بالای ستونهای تالار هشتی دروازه بزرگ دیده می شوند. و بعد بالای ستونهای آپادانا و ستونهای ((تالار تخت))(صد ستون) قرار می گیرند . همین گاوها در طرفین ایوان تالار ستوندار در تالار تخت به صورت نگهبانان تالار قرار داده شده اند و در بالای بعضی از ستونهای ایوان شمالی و غربی در آپادانا نیز جای گرفته اند . گاوهایی که سر انسان دارند در طرفین دروازه بزرگ در جهت تالار تخت قرار دارند و حضورشان در روی ستونهای این تالار روی ستونهای ((تالار سه دروازه)) نیز اتفاقی نیست.
معماری ایران
نقش برجسته ها در تخت جمشید:
ترکیب معماری و نقش برجسته در تخت جمشید به مرحله کمال زمان خود رسیده است و معمار ایرانی برای ایجاد تنوع همچنین پرهیز از بیهودگی دیوارها و طارمی ها را به بهترین نحو ممکن با نقوش برجسته آرایش داده است. تا حدی که ((طرح ذهنی و ترکیب صحنه های حجاری خصلت انسانی کل بنا را تایید می کند ((همه پیکره ها دارای وقار است لیکن عبوس نیستند و سیمای آنها نشان میدهد که از حضور در ساحتی مقدس آگاهند . لباسها بسیار ساده گردیده به طوریکه گاهی فاقد زیبایی می شود . تزئین عمده البسه چین های پارچه است که به طور زیبایی روی هم تا شده است… .))
معماری ایران
آرامگاههای صخره ای :
هخامنشیان نیز همانند پیشینیان خویش – مادها – به ایجاد آرامگاههای صخره ای پرداختند با اینکه بنیانگذار سلسله هخامنشی از آن روش آرامگاه سازی عدول نموده و برای خود مقبره ای بصورت پله پله ای و اتاقی بر فراز آن ایجاد نمود و لیکن جانشینان او به جز فرزندش کمبوجیه که برج پاسارگاد را منتسب به او میدانند اقدام به ساختن مقابر صخره ای کردند که فرمی مشخص و متمایز دارد . داریوش نقش رستم را برای آرامگاه خود و جانشینانش در نظر گرفت که فاصله زیادی هم از تخت جمشید ندارد (حدود 7 کیلومتر).
معماری ایران
آرامگاههای صخره ای :
در این آرامگاه که بعدا بارها مورد تقلید قرار گرفته در اتاقی که در آن قبر واقع شده است سه ردیف قبر در تخته سنگ کوه تراشیده شده . سرپوش آنها به صورت خرپشته است و با پوشش آرامگاه کوروش و پوشش های قبرهای گورستان سیلک شباهت پیدا می کند . نمای این آرامگاهها که همه 22 متر ارتفاع دارند.
معماری ایران
آرامگاههای صخره ای :
این آرامگاهها شبیه به ((صلیب)) است که قدمتی چند هزار ساله در فرهنگ ایرانی و ساکنان این سرزمین دارد .
این نما به سه قسم تقسیم شده : قسمت پایین صاف و بدون نقش است بخش وسط که به صورت افقی با استفاده از عناصر معماری با قسمت پایین تضاد به خصوصی ایجاد کرده است که قطعا منظور معمار و سنگ تراش بوده است .قسمت بالا فقط جنبه تزیینی دارد و با قسمت وسط تناسب هنری ویژه ای پیدا کرده است بر روی یک مصطبه سه پله ای و یک آتشدان در مقابل او ایجاد شده است . و در بالای سر شاه و آتشدان نقش فروهر و قرص ماه حجاری گردیده است .
معماری ایران
آرامگاههای صخره ای :
که همه اینها بر روی تختی بزرگ است که 28 نماینده از ملل مختلف و کشورها تخت شاهی را بر فراز دستشان حمل می کنند . که در ردیف قرار گرفته اند و بدینوسیله گسترش و شکوه حکومت هخامنشی را به صورت بارزی نشان می دهند.
نمای آرامگاه شباهت به سر در ورودی کاخ پیدا کرده و سطح دیواره ها بوسیله نیم ستونها و نوارهایی که نقوش را محدود می کند به قسمتهای مختلف تقسیم شده است .
آرامگاههایی صخره ای نقش رستم به ترتیب عبارتند از : آرامگاه داریوش اول، خشایار شاه اول ، اردشیر اول داریوش دوم.