معلولیت ذهنی
معلولیت به ناتوانی در انجام تمام یا قسمتی از فعالیت های عادی زندگی فردی یا اجتماعی به علت وجود نقصی مادرزادی یا اکتسابی، در قوای جسمانی یا روانی اطلاق می شود
انواع معلولیت ها
الف) معلولیت حواسی مانند نابینایی و ناشنوایی
ب) معلولیت حرکتی شامل انواع نقص عضوها، ضایعات نخاعی و ناهنجاری های مربوط به اسکلت و عضلات
ج) معلولیت احشای داخلی شامل ناهنجاری های قلبی عروقی، تنفسی، کلیوی و …
د) معلولیت ذهنی شامل عقب ماندگی ذهنی و بیماری روانی
علل معلولیت ها
1- علل اکتسابی شامل تصادفات، حوادث یا بلاهای طبیعی، جنگ، آتش سوزی، مسمومیت ها و یا بیماری های مزمن و عوارض ناشی از آنها.
2- علل مادرزادی را به دو دسته تقسیم می کنند:
الف) دوران بارداری: نظیر عوامل ژنتیکی، سوء تغذیه مادر، سن بالای مادر، عدم رعایت بهداشت بارداری، اشعه، دارو، بیماری مادر و استعمال دخانیات.
ب) هنگام زایمان: زایمان مشکل و طولانی، زایمان های غیربهداشتی و ضربات وارده به نوزاد هنگام تولد
منظور از معلول ذهنی چیست
معلولیت ذهنی چه به صورت حاد و چه به صورت مزمن باید دارای نشانه های زیر باشد:
– اختلال مغزی یا جسمی یا ترکیبی از آن دو
– بروز اختلال پیش از سن 22 سالگی
– تداوم اختلال تا آخر عمر
مشکلات تغذیه ای در معلولان ذهنی
– کم آبی بدن: کاهش احساس تشنگی و ناتوانی در نوشیدن آب
2- اختلال در رشد
3- یبوست به دلیل اختلال در خوردن و کاهش مصرف آب و مواد فیبری
4- کاهش اشتها به دلیل تداخل غذا و دارو که می تواند در نهایت به کم خوری و سوءتغذیه منجر شود.
5- کم خونی
6- آلرژی غذایی
7- عدم تحمل غذایی
– خرابی دندان و ناتوانی در عمل جویدن و بلع و کنترل زبان
9- کاهش حس چشایی به دلیل کاهش بزاق
10- کاهش احساس عطش و تمایل نداشتن به مصرف آب
11- اختلال در خوردن مانند اشکال در بلع که خطر آسپیراسیون (ورود غذا به مجرای ریوی) را در پی دارد.
12- تداخلات غذا و دارو. داروهای ضد تشنج سبب اختلال در جذب اسید فولیک، ویتامین B6، C، D و همچنین عناصرکلسیم، منیزیم، روی، فسفر می شود که در نهایت روی سلامت استخوان و دندان اثر منفی می گذارد.
آنچه یک معلول نیاز دارد، پذیرفتن و باور کردن توانایی های اوست، نه غصه خوردن برای کم توانی وی.
معلولین ذهنی به علت مشکلات مختلفی که در غذاخوردن دارند و همچنین به دلیل داروهای مورد استفاده در آنها یا وجود اختلالات متابولیک، در معرض کمبودهای تغذیه ای قرار دارند.
مشکلات تغذیه ای :
در این افراد، معمولاً مشکلات تغذیه ای شامل:
– مشکل در جویدن، بلعیدن، مکیدن و کنترل زبان،
– دچار فساد دندانی هستند،
– به علت بی اشتهایی ، تمایل به مصرف غذا ندارند،
– عموماً مشکلات مختلفی در زمینه کنترل وزن دارند و از اضافه وزن رنج می برند.
تعیین نیاز به انرژی:
برآورد وضعیت تغذیه در معلولین ذهنی، کار دشواری است و تا کنون برنامه مشخصی برای این افراد در دسترس نبوده است. تنها در رابطه با افراد مبتلا به سندرم داون (نقص ژنتیکی مربوط به کروموزوم شماره 47 که درجات مختلف عقب ماندگی ذهنی را بروز می دهد و تغییرات چهره از علائم مشخص این بیماری است که در تصویر بالا دیده می شود) برآورد وضعیت تغذیه از طریق اندازه گیری قد امکان پذیر است؛ چنان که نیاز انرژی آنها در سنین 5 تا 11 سال به ازای هر یک سانتی متر قد در دختران، برابر 3/14 کیلوکالری و در پسران، برابر 1/16 کیلوکالری است.
مشکلات خاص در تغذیه معلولین ذهنی:
در این میان، مشکلات خاصی نیز در زمینه تغذیه این افراد وجود دارد که عبارتند از:
1 – مشکلات غذا خوردن: در اثر اختلال در اعمال عصبی- عضلانی این افراد مثل عدم توانایی در جویدن، مکیدن و بلعیدن یا انسداد در ناحیه خاص یا در اثر عوامل فیزیولوژیک، مشکلاتی در تغذیه این افراد ایجاد می شود که برای تحریک ترشح بزاق و بلع آسان، استفاده از غذاهای نرم و شیرین در این افراد توصیه می شود.
2 – مشکل دندانی: فساد دندان در این افراد از مشکلات جدی به شمار می آید که مراجعه منظم به دندانپزشک و رعایت نکات بهداشتی دهان و دندان بسیار لازم به نظر می رسد که اگر این مشکلات دندانی در زمان مناسب درمان نشود، سبب محدودشدن تکامل کودک می شود.
مشکلات رشد و اختلالات وزن: اختلال در رشد، کاهش وزن یا چاقی، مشکل معمول در بین عقب ماندگان ذهنی است و عوامل تغذیه ای که روی رشد و وزن این افراد تاثیر می گذارند، عبارتند از: عدم کفایت تغذیه ای به دلیل مشکلات غذاخوردن، وجود بیماری های مزمن مثل بیماری های قلبی مادرزادی که سبب افزایش نیاز تغذیه ای می شود و وجود بیماری های متابولیکی مثل فنیل کتونوری، بیماری سلیاک و گالاکتوزمی.
4 – مشکل تداخل غذا و دارو: درمان طولانی مدت دارویی جهت کنترل تشنج یا مشکلات رفتاری و بهبود عفونت در این افراد لازم است و مصرف زیاد دارو روی وضعیت تغذیه آنها تاثیر سوء دارد.
راه های پیشگیری از معلولیت ها
پرهیز از ازدواج های فامیلی
مراقبت های دوران بارداری و تغذیه صحیح مادر
اجتناب از باردار شدن در سنین بالای 35 سال و زیر 18 سال
مصرف نکردن دارو در هنگام بارداری
اجتناب از در معرض اشعه قرار گرفتن
انجام زایمان در شرایط کاملا بهداشتی و تحت نظر پزشک متخصص
نقش تربیت بدنی درکمک معلولین ذهنی
تربیت بدنی ویژه ، برنامه ای نسبتا جدید است که برای معلولان به وجود آمده و اصل و مفهوم آن اصلاح و رشد
اعمال حرکتی بدن از طریق تمرین است که قدمت بسیار داشته و تصویر ها و مدارک پیدا شده در کشور چین حاکی از آن است که در سه هزار سال قبل از میلاد مسیح از ورزش ژیمناستیک برای درمان استفاده می شده است . در قرن گذشته نیز افرادی در این حیطه ها سیستم های طبی و اصلاحی را به وجود آورده اند که از جمله این افراد پرهنریک لینگ معرف سیستم طبی برای ورزشهای سبک بود که شامل حرکات موزون ، هماهنگ و دقیق در جهت تامین سلامتی بهتر و بهبود وضعیت بدن بود
همچنین دادلی سارجنت در سال 1979 در دانشگاه هاروارد بخشی را به عنوان تربیت بدنی اصلاحی تاسیس کرد که هدف آن اصلاح پاره ی از آسیب دیدگیها بود . تمرینهای اصلاحی جهت از بین بردن عادات غلط طرز قرار گرفتن بدن و نیز رشد کلی سلامتی تا جنگ جهانی اول ادامه یافت سپس با پیشرفت موفقیت آمیز تکنیکهای فیزیوتراپی در جهت بهبود معلولان فلج استفاده از تمرینهای اصلاحی برای دانش آموزان مبتلا به معلولیت های جسمی مطرح شد که با گذشت زمان تربیت بدنی انطباقی حاصل کلاسهای اولیه تربیت بدنی اصلاحی مخصوص ناتوانها ایجاد شد
. تربیت بدنی انطباق شامل حرکات و ورزشها و بازیهای تعدیل شده ای مناسب حال معلولان و ناتوان جسمی بود . بدنبال این روند در خلال سالهای 1940 یک تحول و تغییر بنیادی در تربیت بدنی معلولین صورت گرفت چرا که ارزش بازی به عنوان ابزاری برای بهبود و رشد تواناییهای اجتماعی ، ذهنی و جسمی شناخته شد و این معلولین مورد توجه قرار گرفت و در سال 1965 انجمن آمریکایی تندرستی ، تربیت بدنی و تفریحات سالم (A AHPER) اقدام به اجرای پروژه ای در زمینه آماده سازی عقب مانده های ذهنی کرد که هدف آن افزایش مهارتهای تفریحی و آماده سازی بدن آنان بود بنابراین اجرای چنین برنامه هایی به مقدار قابل توجهی از نظر کمی و کیفی سطح دانش و آگاهی را در برنامه های تربیت بدنی معلولین ارتقاء داده است
تا جایی که امروزه رشته های علمی خاص معلولین از قبیل توانبخشی معلولین ، کار درمانی ، فیزیوتراپی ، ورزش معلولین و حرکات درمانی با مباحثی پیچیده و جدید راهنما و در خدمت معلولین ذهنی و جسمی قرار گرفته است . از آنجا که اهمیت و جاگاه حرکات و فعالیتهای بدنی از دیرباز در نزد همه انسانها آشکار گشته و ضرورت آن در امر توانبخشی و پیشگیری از مشکلات ساختار قامتی و عضلانی و عصبی مشهود است بنابراین طراحی فعالیتها و حرکات ورزشی برای دانش آموزان ذهنی و جسمی در راستای توانبخشی و تقویت و بازپروری حائز اهمیت است . لذا در این پژوهش با ارائه یک نمونه طرح اجرائی در مدارس استثنائی تلاش بر آنست تا محیطی فعال و هدفمند برای دانش آموزان کم توان ذهنی و جسمی فراهم آوریم .
طرح حیاط تندرستی با هدف تقویت مهارتهای بنیادی و جنبه جسمانی دانش آموزان در یک دبستان ابتدائی استثنائی جهاد شهرستان قوچان با مساحت 600 متر مربع و 11 ایستگاه طراحی و ساخته شد که این حیاط با مشخصات طول 30 متر و عرض 20 متر شامل ایستگاههای مختلف حرکتی با هدف مشخص و معین بود ، که دانش آموزان در ساعات ورزش و در زنگ تفریح که در طول سال تحصیلی زمان قابل توجهی به خود اختصاص می دهد(10260دقیقه) در این حیاط تندرستی به فعالیت و بازی پرداخته و از طریق بازی به تقویت مهارتهای بنیادی و برخی از مفاهیم جسمانی و حرکتی می پردازند
ویژگی این حیاط تندرستی و شباهت زیاد آن به پارک بازی کوکان بوده ولی با وسایل و امکانات جدید هدفمند درراستای تقویت عضلات بدن می باشد پس کودکان با توجه به نیاز فطری شان به بازی بطور معین از وسایل و امکانات این حیاط به طرق مختلف استفاده می کندد لازم به ذکز است که برخی از ایستگاههای این حیاط ابتدا توسط مربی تربیت بدنی آموزش و نحوه استفاده از وسیله نشان داده شد و سپس توسط دانش آموزان اجرا شد . با توجه به مشاهدات انجام شده پس از بنای حیاط تقریبا 70 درصد دانش اموزان در زنگ تفریح به نوعی در این حیاط مشغول به حرکت بوده و اوقات فراغت زنگ تفریح را می گذراندند و جلب توجه آنکه دانش آموزان معلول جسمی با محدودیت اندک نیز در این حیاط با علاقه استفاده می کردند .
این حیاط در بر گیرنده ایستگاهای بارفیکس اصلاح شده ـ چوب پارالل ـ تخته تعادل ثابت و متحرک نردبان افقی و عمودی ـ پلکان صعودی و نزولی ، پرش عمودی ، تخته انعطاف و فنر پرتاب نعل اسبی و چرخ گردون بود کل حیاط توسط شن گراویه پوشانده شده در ایستگاهها با توجه به تناسب و جثه کودکان طراحی شده و سعی شده تا ایمنی کامل آنها حاصل شود . این حیا در طول 3 سالی که از احداث آن می گذرد هیچگونه حادثه ای را برای دانش آموزان کم توان ذهنی و جسمی بار نیاورده است.
از آنجا که حرکت و فعالیتهای دانش آموزان کم توان ذهنی و جسمی در حکم غذای ثانویه محسوب می شود پیشنهاد می شود تا در کلیه مدارس استثنائی کشور امکاناتی فراهم آید تا دانش آموزان بتوانند با توجه به توان و تفاوت های فردی از آن امکانات و وسایل استفاده نموده و از حرکت و جنبش و کوشش لذت ببرند چرا که حرکت جسمانی حرکت روانی را نیز بدنبال خواهد داشت
تقدیم به شما عزیزانم سپاس از توجهتون