مطالعات مجموعه تفریحی ساحلی


فصل اول
مفاهیم

1-1مفهوم واژه توریسم
1-1-1 مفهوم واژه توریسم:
گردشگری معال فارسی و کاملاً دقیق واژه Tourism در زبانهای انگلیسی، فرانسه و آلمانی است که بصورت مصطلح در زبان فارسی بصورت جهانگردی ترجمه شده است. ریشه این واژه از اصطلاح Tornus یونانی و لاتین گرفته شده که یکی از معانی آن گردش کردن و یا گشتن است و با پسوند Ism یا گری بصورت اسم مصدر Tourism یا گردشگری در آمده است.1[1]
اصطلاح "توریست" (Tourist) از قرن نوزدهم معمول شده است. در آن زمان اشراف زادگان فرانسه می بایست برای تکمیل تحصیلات و کسب تجربه های لازم زندگی، اقدام به مسافرت می نمودند. این جوانان در آن زمان توریست نامیده می شدند و بعدها در فرانسه این اصطلاح در مورد کسانی به کار می رفت که برای سرگرمی ، وقت گذرانی و گردش به فرانسه سفر می کردند و بعداً با تعمیم بیشتر به کسانی اطلاق می شد که اصولاً به این منظور به سفر می رفتند. کم کم کلمه توریست به بعضی زبانهای دیگر نیز وارد شد و از آن واژه توریسم (Tourism) بوجود آمد. از همان زمان توریسم و توریست به بعضی از مسافرتها و مسافرینی گفته می شود که هدف آنها استراحت و گردش و سرگرمی و آشنایی با مردم بود و نه کسب درآمد و اشتغال به کار.2[2]
در زبان فارسی کلمه " سیاح" در گذشته به کسانی گفته می شد که با هدف و منظور شخصی دست به سفر می زدند؛ مانند ناصر خسرو و سعدی، و این واژه در زبان فارسی تا نیمه اول قرن بیستم در معنی فوق به کار میرفت تا آنکه دو واژه جهانگرد و جهانگردی جای آن را گرفت.
واژه جهانگردی به این سبب که در معنی خود عبور از مرزهای سیاسی و سفر به دیگر کشورها را تداعی می کند ، نمی تواند معنی کامل توریسم را ادا نماید. زیرا توریست ها به دو گروه توریستهای خارجی و توریستهای داخلی تقسیم می شوند که واژه جهانگرد بیشتر در تعریف توریستهای خارجی کاربرد دارد. در صورتی که توریستهای داخلی نیز باید در واژه گزینی فارسی کلمه توریست گنجانده شود. از این رو واژه " گردشگر" رساتر از واژه جهانگرد بوده و گویای اصطلاح توریست می باشد.
1-1-2 تعریف توریست یا گردشگر:
در شناخت توریست یا گردشگر تعاریف مختلفی از سوی سازمانها و افراد مختلف ارائه شده است که ذیلاً به بخشی از آن اشاره می گردد.
واژه "توریسم" (Tourism) به مجموعه مسافرتهایی گفته می شود که بین مبدا و مقصدی با انگیزه های استراحتی، تفریحی، تفرجی، ورزشی، دیداری، تجاری، فرهنگی و یا گذران اوقات فراغت انجام می گیرد و در آن شخص توریست در مقصد اشتغال و اقامت دائم ندارد.3
در سال 1925 کمیته مخصوص آمارگیری مجمع ملل افراد زیر را توریست شناخت:
1- کسانی که برای تفریح و دلایل شخصی با مقاصد پزشکی و درمانی سفر می کنند.
2- کسانی که برای شرکت در کنفرانسها، نمایشگاهها، مراسمات مذهبی، مسابقات ورزشی و از این قبیل به کشورهای دیگر سفر میکنند.
3- کسانی که به منظور بازار یابی و امور بازرگانی مسافرت می کنند.
4- افرادی که با کشتی مسافرت می کنند و در بندری در مسیر راه تا 24 ساعت اقامت می نمایند.4
در سال 1937 نیز کمیته ویژه ای در رم جهت بررسی پاره ای از مسائل صنعت توریسم تشکیل گردید و تعریفی به این شرح از توریست ارائه داد:
" افرادی که در یک دوره 24 ساعته یا بیشتر به یک کشور خارجی سفر می کنند توریست خوانده می شوند"5
این کمیته مسافرتهای زیر را به عنوان حرکتهای توریستی به شمار آورد:
1- افرادی که جهت خوش گذرانی، دلایل شخصی و یا مسائل بهداشتی به مسافرت می روند.
2- افرادی که برای شرکت در کنفرانسها مسافرت می کنند.
3- افرادی که جهت انجام کارهای بازرگانی مسافرت می کنند.
4- افرادی که به یک گردش دریایی می روند.6
بر اساس تعریفی از سازمان ملل که بنا بر پیشنهاد کنفرانس بین المللی جهانگردی7آن سازمان در رم ارائه گردیده؛ "توریست یا بازدید کننده موقت کسی است که بمنظور تفریح، استراحت، گذران تعطیلات، بازدید از نقاط دیدنی، انجام امور پزشکی، درمانی و معالجه، تجارت، ورزش، زیارت، دیدار از خانواده، ماموریت شرکت در کنفرانسها به کشوری غیر از کشور خود سفر می کند؛ مشروط بر اینکه حداقل مدت اقامت او از 24 ساعت کمتر و از 3 ما بیشتر نبوده و کسب شغل و پیشه هم مد نظر نباشد."8
بر اساس تعریف فوق گردشگری داخلی در قالب صنعت توریسم قرار نگرفته و صرفاً به گردشگرانی که از دیگر کشورها وارد یک کشور می گردند اصطلاح توریست اطلاق می شود.
دکتر پ.برنکر9 عضو انستیتوی بررسی جهانگردی وین، در تعریفی از توریسم عنوان می دارد:
"هنگامی که تعدادی از افراد یک کشور به طور موقت محل اقامت خویش را ترک نموده و به منظور گذران ایام تعطیل، بازدید از آثار تاریخی، شرکت در مسابقات و کنفرانسها، دیدن اقوام و خویشان، از نقطه ای به نقطه دیگر بروند، جهانگردی آغاز می گردد."10
بنا به تعریفی دیگر: "عامل توریستی یا جهانگردی کسی است که عمل جهانگردی را انجام می دهد و به سه دسته تقسیم می شود:
1. توریستهایی که از خارج وارد کشور می شوند.
2. توریستهایی که از کشور خود به کشور دیگر مسافرت می کنند.
3. توریستهایی که مقیم کشور خود هستند و در داخل کشورشان مسافرت می کنند.
انگیزه اینگونه افراد از مسافرت ، تفریح، معالجه، تجارت، تحقیق، زیارت، ماموریت و نظایر آن است."11
مرکز آمار ایران به منظور تفکیک توریسم از غیر توریسم ، تعریف زیر را از توریسم ارائه داده است:
" توریست شخصی است که به کشور یا شهری غیر از محیط زیست عادی خود برای مدتی که کمتر از 24 ساعت و بیشتر از یک سال نباشد سفر کند و قصد او از سفر، تفریح، استراحت، ورزش، دیدار اقوام و دوستان، ماموریت، شرکت در سمینار، کنفرانس یا اجلاس، معالجه، مطالعه و تحقیق و یا فعالیت مذهبی باشد."
مرکز فوق در تعریف غیر توریست نیز آورده است: "غیر توریست کسی است که کشور محل دائمی اقامت خود را به قصد اشتغال، اقامت دائم، پناهندگی، تحصیل، ماموریت در نمایندگیهای سیاسی خارج از کشور ترک نماید"
دکتر محمد تقی رهنمایی از اساتید گروه جغرافیای دانشگاه تهران نیز، در طرح جامع گردشگری استان اردبیل تعریف ذیل را از توریست یا گردشگر ارائه داده است:
" توریست یا گردشگر به مسافری گفته می شود که با انگیزه های گردشگری به مقصدی مسافرت نموده و بیش از یک شب و کمتر از 6 ماه در مقصد اقامت نماید، بدون اینکه اشتغال و اقامت دایم در مقصد داشته باشد."12
در جمع بندی تعاریف ارائه شده برای توریست یا گردشگر و بمنظور تعریفی جامع از این واژه که در برگیرنده تمامی فعالیتهای بخش گردشگری (اعم از داخلی و خارجی) باشد، می توان تعریف ذیل را از از واژه "توریست" یا "گردشگر" ارائه نمود:
"توریست یا گردشگر به کسی اطلاق می گردد که به منظوری غیر از اشتغال یا اقامت دائم به مقصدی مسافرت نموده و حداقل یک شب و حد اکثر یک سال را در مقصد اقامت نماید و برای هزینه اقامت و فعالیت های گردشگری خود هیچ گونه درآمدی در مقصد مورد نظر نداشته باشد."
در این تعریف هیچ تفاوتی بین توریست داخلی و توریست خارجی وجود نداشته و به هر دو گروه به یک چشم نگریسته شده است. کما اینکه در بسیاری از مباحث مربوط به بخش توریست و یا صنعت توریسم، منظور از توریست ، افرادی است که از دیگر کشورها به یک کشور وارد می شوند و بواسطه ارز آوری خود از اهمیت شایان توجهی برخوردار هستند.
1-1-3 طبقه بندی انواع توریسم:
توریسم دارای انواع مختلفی بوده که بر اساس عوامل متعدد می توان تقسیم بندیهایی را برای آن قائل شد. مهمترین عواملی که می توان بر اساس آن انواع مختلفی از توریسم را تعریف و طبقه بندی نمود عبارتند از:
– از نظر زمانی: فعالیتهای گردشگری را بشکل کوتاه مدت (کمتر از یک روز) ، میان مدت ( یک تا سه روز) و دراز مدت ( بیش از سه روز) از یکدیگر تفکیک می کند.
– از نظر مکانی: گردشگری را بصورت فعالیتهای گردشگری در حوزه نزدیک، حوزه میانی و حوزه خارج یا دور تقسیم بندی می کند.
– از نظر تابعیت: گردشگران به دو گروه گردشگران خارجی و بین المللی و گردشگران داخلی تقسیم می گردد.
– از لحاظ انگیزه سفر : بر اساس آن گردشگری با انگیزهای استراحتی، تفریحی، درمانی، زیارتی، فرهنگی، اقتصادی، ورزشی و … از یکدیگر تفکیک می شوند.
– از نظر فصل گردشگری: موسم گردشگری را بر اساس فصول مختلف سال طبقه بندی مـی گردد. در این طبقه بندی دو فصل تابستان و زمستان از اهمیت بالاتری نسبت به فصول بهار و پائیز می یابند.
– از نظر شکل و سازمان دهی سفر: مانند سفرهای انفرادی، گروهی، خانوادگی و … که ترکیب گردشگری را تعیین می کند.
– از نظر وسیله نقلیه مورد استفاده: بر اساس نوع وسیله نقلیه مورد استفاده برای انجام سفر طبقه بندی می شود.
– از لحاظ نوع و محل اقامت: گردشگران را بر اساس نوع و محل اقامت، هم از نظر کیفی و هم کمی طبقه بندی می کند. مانند گردشگران مقیم در هتلها ، مهمانپذیرها ، خانه های ویلایی و یا پانسونیهای خانگی، گمپینگ و …14

1-3 صنعت توریسم
سفر محرک اصلی در چرخه اقتصاد است . صنعت توریسم معمولا یکی از زمینه های اقتصاد جهانی است که به آن توجه کمی می شود . صنعت توریسم ، همچنان به عنوان چرخه پیشرفت اقتصادی بسیاری از کشور های فقیر به حساب می آید . این صنعت امروزه نیاز به نگهداری دارد . هتل ها نیاز به کارکنانی جهت بازسازی داشته ، همچنین ارگان هایی باید وجود داشته باشند که تحت نظر آنها سواحل تمیز باقی مانده و پاکسازی لازم در آن به عمل آید . هر چیز مرتبط با صنعت توریسم باید نو شود . به عنوان مثال کافی شاپ ها برای جذب بیشتر گردشگران باید منوهای خود را تغییر دهند . هتل ها و بسیاری از اماکن گردشگری دیگر نیز باید بنا به نیازهای توریستی خود را به روز سازند . با ایجاد چنین تغییراتی در سطح شهر و یا کشور است که اقتصاد می تواند جریان داشته و رو به پیشرفت باشد .
توریسم نه تنها سبب افزایش درآمد افراد و ارگان هایی می شود که در این راستا فعالیت دارند ، بلکه برای افرادی که به گردشگری علاقه مندند نیز می تواند مفید باشد . به خاطر داشته باشید که هر کشور یا شهر و حتی روستایی دارای پتانسیل هایی جهت رونق اقتصادی است . توریسم می تواند همچون یک کار تجارتی سبب برانگیزاندن رقابت اقتصادی شود . همانطور که در تجارت تامین کننده های کالا درصدد رقابت ، جهت تولید کالایی بهتر برمی آیند ، در صنعت توریسم نیز از آنجا که گردشگران روز به روز به دنبال سرویس گرفتن بهتر می باشند ، کشور ها باید به رقابت افتاده تا جهت جذب بیشتر مسافران در کشور خود امکانات و تجهیزات بیشتری را فراهم آورند . البته این مساله کاملا قابل انتظار است که تمامی کشور ها به زودی نمی توانند سرویس ها مرتبط با کشورهای خارجی را ارایه دهند ، حتی گاهی ارائه برخی از این سرویس ها ممکن است به علت عدم سازگاری فرهنگی با یک کشور هیچگاه صورت نگیرد .
ایران کشوری است با جاذبه های گونان در زمینه های تاریخی و فرهنگی و جغرافیایی . وجود اقوام گوناگون با آداب و سنن های منحصر به فرد ، چهره ی متفاوتی به این کشور بزرگ ، چه از نظر وسعت و چه از نظر قدمت بخشیده است .لقب ایران در صنعت جهانگردی بهشت گمشده است و شناسایی نکردن بسیاری از جاذبه های بکر موجود ، باعث شده که همچنان گمشده باقی بماند کارشناسان جهانگردی از ایران به عنوان غول خفته ی این صنعت نام می برند .
از آنجا که امروزه بیشتر افراد به منظور تفریح و لذت بردن ( باید توجه داشت که در تعریف سفر هم بسیاری از کتاب های تخصصی در زمینه جهانگردی همین مطلب را ارائه داده اند ، یعنی سفر به قصد لذت بردن انجام می شود .) سفر می کنند ، توقع بیشتری از لحاظ امکانات از کشور میزبان دارند و به همین دلیل است ، کشورهایی که اکنون از جاذبه های مصنوعی و به عبارت بهتر دست ساز برخوردار هستند از کشور ما در زمینه جذب توریست موفق تر عمل می کنند . البته به این موضوع هم باید توجه داشت که نبود آزادی و تا حدی امنیت و گاها سیاست های خارجی نادرست در کشور ما و وجود تبلیغات منفی رسانه های خارجی بر این مسئله دامن می زنند .
یکی دیگر از مواردی که می تواند به ما در جهت پیشرفت در این زمینه یاری رساند ، فرهنگ سازی و آشنا کردن مردم در مواجه با افراد خارجی است ، به عنوان مثال در کشور چین که در آستانه برگزاری المپیک ۲۰۰۸ پکن می باشد در حال آموزش دادن لبخند زدن و ایستادن داخل صف به مردم است کاری ساده اما تاثیر گذار .
ایران از معدود کشور های چهار فصل دنیا است هم زمان با شروع فصل زمستان در شمال کشور می توانید از هوای بهاری جنوب لذت ببرید . وجود جنگل ها و کوه ها در فاصله ای از کویر نشان از نعمت های سرشار خداوند است به این سرزمین بزرگ . وجود تاریخی چند چند هزار ساله نشان از اصالت این مرز و بوم است که با وجود بی رحمی ها و تاخت تازهای زیادی که در طی قرون به آن تحمیل شده ، همچنان استوار باقی مانده و باقی خواهد ماند .
در چند سال اخیر فعالیت های زیادی در زمینه جذب توریست و تبلیغات انجام شده که نمونه از آنها :
* بیمه شدن گردشگران خارجی توسط تفاهم نامه هایی بین بیمه سینا و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری
* برگزاری نخستین همایش بین المللی مردم شناسی در کرمان در دی ماه سال جاری .
* دومین نمایشگاه بین المللی در اصفهان
* شرکت در نمایشگاه بین المللی در عربستان
* انتشار مجموعه شعر اقوام ایرانی
* راه اندازی نخستین قطار گردشگری به مقصد جنگل های شمالی
که نتیجه آنها افزایش چشمگیر ۷۰ درصدی ورود گردشگران خارجی به کشور در نه ماه اول سال بود ، و در اینجاست که به نقش انکار ناپذیر تبلیغات در توسعه ی این صنعت پی می بریم .
همه ما با تلاش می توانیم به رونق و گسترش این صنعت پر سود کمک کنیم تا بتوانیم به در آمدی دائمی و توسعه ای پایدار برسیم .

1-4 اکو توریسم چیست
لغت Eco Tourism که فرهنگستان لغات با کمک سازمان میراث فرهنگی کشور آن را معادل طبیعت گردی معنا کرده است، از نظر ریشه لغوی از دو جزء Eco و Tourism ساخته شده است که که پیشوند eco برگرفته از ریشه ای یونانی به معنی آمیزه ای از مفاهیم محیط زیست و زیستگاه و tourism به معنای گردشگری است؛ این مفهوم بیش از هر چیز طبیعت را تداعی می کند.
در فارسی کلمه بوم را معادل eco قرار داده اند و به نوعی به Eco Tourism ، "بوم گردی" نیز می گویند. (بوم = سرزمین و زیستگاه)

1-4-1 تعریف اکوتوریسم از منظر انجمن جهانی اکوتوریسم در سال 1991م.:
اکوتوریسم سفری است مسوولانه به مناطق طبیعی، که موجب حفظ محیط زیست و بهبود زندگی مردم محلی گردد.
چند سال بعد در 1996 م. اتحادیه ی جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی با بسط تعریف بالا، اکوتوریسم را چنین تعریف کرد:
اکوتوریسم یک سفر و بازدید زیست محیطی مسوولانه از مناطق طبیعی بکر است که به منظور لذت بردن از طبیعت و درک مواهب آن و ویژگیهای فرهنگی مرتبط با آن انجام می شود، به طوری که باعث ترویج حفاظت گردد و اثرات منفی بسیار کمی از جانب بازدید کنندگان بر محیط به جای گذارد و شرایطی را برای اشتغال و بهره مندی اقتصادی و اجتماعی مردم محلی(بومی) فراهم کند.

1-4-2 اکوتوریست ها(بوم گردان) کیستند:
اکوتوریستها افرادی هستند که از مرحله علاقه ساده به طبیعت فراتررفته و پا در عرصه شناخت رازها و زیبایی های عمیق آن می گذارند.
یک اکوتوریست، خود را نسبت به مراقبت از طبیعت و احترام به فرهنگ بومی مسوول می داند و به این مسئولیت پای بند است.
بنابراین هر کس که به هر طریقی به طبیعت سفر می کند، الزامآ یک اکو توریست به حساب نمی آید.

1-4-3 جایگاه اکوتوریسم در بازار توریسم(گردشگری) :
از مقایسه ی ابعاد گردشگری درشاخه ی اکوتوریسم با سایر زمینه های گردشگری، درمی یابیم در حالی که سایر شاخه ها به توریسم انبوه، شرکتها، آژانس ها و هتل های بزرگ می اندیشند، فعالان شاخه اکو توریسم(بوم گردی) به ندرت با گروه هایی بیش از 30 نفر برای هر برنامه سرو کار دارند و نیز از طریق شرکتهای کوچک و استفاده از راهنمایان محلی و امکانات محدود در محیط های طبیعی فعالیت می کند.
بنابراین یکی از مهمترین اصول برای اکوتوریسم و اکو توریست ها این است که:
"رد پا" باید تنها اثری باشد که از اکوتوریسم در طبیعت به جا گذاشته می شود و عکس ها و خاطرات سفر نیز تنها یادگاری هایی باشند که از طبیعت نزد اکو توریست ها(بوم گردان باقی می ماند.)
بهتر است شما به عنوان یک اکو توریست اندکی از نمونه های قوانین اخلاقی این صنعت را بدانید:
• برای حفظ و ارتقای یکپارچگی طبیعی مکان های مورد بازدید تلاش کنید.
• به حساسیت های فرهنگی احترام بگذارید.
• در تور، حداقل میزان زباله و ضایعات زیست محیطی را تولید کنید.
• محیط طبیعی مورد بازدید خود را تمیزتر از زمان آغاز، ترک کنید.
• آرامش حیات وحش را بر هم نزنید.
• از محصولاتی که از حیوانات و گیاهان در خطر انقراض تهیه می شوند خریداری نکنید.
• با خرید محصولات بومی به اقتصاد محلی کمک کنید.
• باورها و اعتقادات سنتی و مردمی منطقه را بشناسید و به آنها بی احترامی نکنید.
• از چیدن گل در طبیعت خودداری کرده و در عوض با عکاسی از آن لذت ببرید.
• از مکانهای خصوصی و مردمان محلی و عشایر (بخصوص زنها و کودکان) بدون اجازه عکاسی نکنید.
• به اماکن مقدس احترام بگذارید.
• هرگز قولی را به عشایر و مردمان روستایی ندهید که نتوانید عمل کنید.
• سعی کنید در محیطهای روستایی و عشایری پوشش شما مناسب باشد.

1-5گردشگری چیست؟ گردشگر کیست؟
گردشگری صنعت صادرات است، این مفهوم در ابتدا ممکن است کمی عجیب به نظر برسد و بیشتر صادرات مواد نفتی-خودرو-میوه و … را در نظر آشکار می کند، اقتصاد دانان گردشگری را صادرات نامرئی می نامند. گردشگری کسب و کار و کارهای کوچک است، مطالعات بین المللی تحقیقات نشان می دهد که گردشگری یکی از موترترین کاتالیزورها برای فعال شدن و حفظ کسب و کار کوچک و متوسط است و قابلیت فراهم آوردن فرصت های جدید برای مشاغل تمام وقت و پاره وقت برای کار آفرینان می باشد. این می تواند سریع تر از صنعت ساختمان سازی و صنعت به بازده تولید سرمایه برسد و احتمالا با تاثیر منفی کمتری بر روی محیط زیست باشد. DRAFT TOURISM DEVELOPMENT PLAN WASHINGTON 2009) P:32) گرشگری و اقتصاد گردشگری در حال حاضر ، در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی اقتصاد تجاری جهان است ، افزون بر این بسیاری از برنامه ریزان و سیایت گزاران توسعه نیز از صنعت گردشگری به عنوان رکن اصلی توسعه پایدار یاد می کنند . این نمود سبب آن شده که کشوران مختلف با توجه به توانمندی هی طبیعی ، فرهنگی و تاریخی خود سعی می کنند تا راهکارهای مختلف را در زمینه توسعه گردشگری به کار برند تا از این طریق بتوانند در صحنه رقابت ژئوپلوتیکی سرمایه ، جریان سرمایه گزاری را به سود خود جذب نمایند و علاوه بر تامین اشتغال و درآمد برای خود تنوع اقتصادی را همراه با کسب درآمد ارزی تجربه نمایند و در بعد داخلی با گسترش و توسعه گردشگری زمینه پخش درآمد ملی و توسعه مناطق مختلف و مستعد را فراهم آورند. KALYNA COUNTRY TOURISM EVLOPMENT STRATEGY(TDS) P:56 در شهر ….به جاذبه های بیشمار طبیعی – تاریخی – فرهنگی – کالبدی و … و زمینه و بستر مناسبی برای جذب هزاران گردشگر وجود دارد . در این میان گردشگری در سطوح منطقه ای – محلی نیازمند تعمق و ژرف اندیشی و تحقق و کاوش بسیار برای تبدیل شدن به یک اقتصاد پویا و شکوفا است . لذا اتخاذ هرگونه استراتژی و تدوین سیاست های کلان و خرد جهت توسعه گردشگری و انتخاب الگو یا مدل برای توسعه این بخش مستلزم شناختی هوشمندانه ، جامع و دقیق از چالش ها و تنگناهای موجود جهت توسعه گردشگری و اشراف کامل در خصوص پتانسیل ها و توانمندی های موجود است تا بتوان در نهایت به تدوین راهکارها و راهبرد مخصوص منطقه همت گماشت. در این میان استراتژی توعه گردشگری (TDS) این قابلیت را دارد تا با بررسی نقش گردشگری به عنوان وسیله ای برای رشد اقتصادی ، به منظور توسعه یک استراتژی برای آینده به خصوص شناسایی محدودیت هایی که نیاز به خطاب می توان اولویت های بخش ، از جمله اهداف ، توسعه محصول و استراتژی های بازاریابی ، برای شناسایی عواملی که می تواند به بهبود سودآوری و جذب سرمایه گزاری و به بررسی نقش دولت و بخش تجاری برای تعیین کمیت و کیفیت منابع لازم و حمایت بودجه بخش دولتی که در آن مناسب است. و هدف اصلی به حداکثر رساندن منافع اقتصادی پایدار از گردشگری و روشن و قطعی اقدام به ارائه طرح اجتماعی و اقتصادی است. با توجه به اینکه استراتژی توسعه گردشگری یا همان (TDS) در بیشتر مناطق گردشگری جهان که قابلیت جذب گردشگر را دارند تهیه شده و بر اساس آن تمام برنامه های خرد و کلان گردشگری منطقه تهیه می شود
TDS: عبارتست از تهیه چشم انداز بلند مدت یک منطقه (ناحیه) که براساس آن برنامه اقدام کوتاه مدت تهیه می شود. این استراتژی اتخاذ رویکرد تجزیه و تحلیل جامع است که همه عناصر لازم برای توسعه و بهبود وضعیت گردشگری را دارا می باشد. NATIONAL TOURISM DEVELOPMENT STERATEGY 2009-2013 P:78)) استراتژی توسعه گردشگری به عنوان وسیله برای رشد اقتصادی به منظور توسعه یک استراتژی برای آینده، به خصوص شناسایی محدودیت های که نیاز به راه کار دارند، می تواند اولویت های بخش، از جمله اهداف؛ توسعه محصول و استراتژی های بازار یابی، برای شناسایی عواملی که می تواند به بهبود سود آوری، جذب سرمایه گذاری وبه بررسی نقش دولت و بخش تجاری برای تعیین کمیت و کیفیت منابع لازم و حمایت از بخش های که مناسب برای منطقه می باشند .هدف اصلی به حداکثر رساندن منافع اقتصادی پایدار از گردشگری و طرح های روشن و قطعی که به ارائه راهکارهای مناسب برای بخشهای اقتصادی و جتماعی می نماید

1-6 ارکان صنعت جهانگردی
صنعت جهانگردی تلفیقی از فعالیت ها، خدمات و صنایع مختلف می باشد، لذا شامل ارکان اساسی خاصی است که می توان آنها را به دو دسته کلی زیر تقسیم بندی نمود:
1-منابع جهانگردی 2- زیرساختها
1-6-1 منابع جهانگردی شامل منابع طبیعی، منابع فرهنگی و منابع انسان ساخت می باشند که خود به نحوی اشکال مختلف جهانگردی را ایجاد می نمایند.
1-6-2 زیرساختها در برگیرنده تمامی ساخت و سازهای زیربنایی و روبنایی یک کشور محسوب می شوند و به طور عمده شامل سیستم های ارتباطی ، سیستم های بهداشتی، حمل و نقل واجزای آن، هتل ها، رستورانها، مراکز خرید، مراکز تفریح و…….می باشند
البته اهمیت ویژه بخش حمل ونقل به حدی است که به اعتقاد بعضی کارشناسان خود می تواند به صورت مجزا به عنوان یکی از ارکان اصلی جهانگردی مطرح شود

1-7 ضرورت تغییر نگرش تئوریسین ها و شهرسازان به منظور بهبود صنعت گردشگری و دستیابی به صلح جهانی

در حال حاضر و با توجه به شرایط استراتژیک و ژئواستراتژیک کشورهای درحال توسعه بالاخص خاورمیانه سوی سکان حرکت سیطره جهانی به سمتی متمایل شده تا تفکرات و نگرش تصمیم گیران و تئوریسین ها و مهم تر ازهمه برنامه ریزان منطقه ای و شهرسازان بیش از تنازعات نظامی و سیاسی، به ارتباط و تعامل دو سویه ی مردم و دولت ها ؛ به عنوان کم زیان ترین ریسک و عاملی در جهت توسعه کشورها معطوف شود. نا گفته پیداست که پس از شکست و عدم موفقیت نظام تک قطبی و جایگزینی نظام چند منظومه ای در قرن بیستم – جنگ نظامی، سیاست چماق و رویارویی مستقیم جای خود را به جنگ سرد و منازعات فرهنگی بخشیده است.
از آنجا که ارتباط میان مردم و فرهنگ های ملل مختلف و در دتایل کوچک تر (مقیاس کشوری) مردم شهر و روستا – تاثیری شگرف در کاهش منازعات و ایجاد گسل های طبقاتی و تضاد و سپس تعارض سیاسی – اجتماعی و نظامی دارد شایسته است به گردش گری و مقام بستر ساز آن (شهرساز) توجه و نگاه اندیشمندانه و اصلاح گرانه ای شود.

1-7-1 درآمد ( اساس ارتباط شهرسازی ، برنامه ریزی منطقه ای و گردشگری)
کارشناسان ژئواساتیک بر این باورند که قرن آینده قرن قومیت ها و ملیت ها و تقسیم بندی جهان بر اساس فرهنگ و مذهب خواهد بود ؛ لذا نیاز ارتباط بین اجزای مردم بیش از پیش نمود پیدا خواهد کرد که لازمه آن نظریه و تئوری هایی ست که شهرسازان و برنامه ریزان همان مرزو بوم و با درک و احساس مشکلات و موانع موجود و ملموس و شناخت اهم قابلیتها و استعدادهای بالفعل و عدم تقلید محض از مدل ها و نظریات کشور های پیشتاز غربی در زمینه شهرسازی که صرفا برای همان منطقه و کشور خاص و بر اساس شرایط اقلیمی و زمانی آن تهیه شده ؛ و استفاده از نقاط قوت مدل ها و تئوری های مزبور و تبیین و ارائه راهکارهای راهبردی به منظور پیشبرد اهداف توسعه محوری و مرتفع ساختن کاستی های موجود ، می باشد .
از منظر توسعه پایدارمنطقی ست که مقوله گردشگری را عاملی تاثیرگذار و تعیین کننده در اکثر جوامع بشری و کشورها دانست.
با استناد به آمارهای موٍثق من جمله تحقیقات سازمان جهانی جهانگردی WTO این مقوله با شدت فزاینده ای نمو داشته و قویا می توان آن را بزرگترین صنعت جهان پس از نفت و خودروسازی دانست و با توجه به رشد چشمگیرآن، قابلیت اخذ رتبه نخست در سالهای آتی را نیزدارا می باشد.با توجه به موقعیت استراتژیک ایران که به لحاظ پهنه جغرافیا و اقلیم چهارفصل و باتبع آن موجودیت گیاهان و زیست اقلام متنوع حیوانات که موجبات بالقوه جذب گردشگران خارجی را داراست و از دیدگاه دیگر آثار باستانی که موید پیشینه غنی تاریخ و فرهنگ این کهن بوم و بر است و به لحاظ توسعه پایدار ایران قوه درک هر ایرانی متعهد و معقول را به سوی تصحیح نگرشی وا می دارد که محوریت آن عدم اکتفا به منابع رو به کاهش نفت و گاز و پالایش و صادرات مشتق شده از آن است.با توجه به اقلیم خاص ایران می توان کشورمان را سرزمین تضادها دانست؛ در حالی که ارتفاع بخش بزرگی از خاک کشور بیش از 1200 متر بالاتر از سطح دریاست در مقابل آن کرانه های دریای خزر 26 متر پاین تر از سطح دریای آزاد است.اختلافات اقلیمی ایران نیز قابل تامل است ، به طوری که میانگین دمای هوا در دی ماه در سواحل خلیج فارس 20 درجه سانتی گراد است در حالی که هم زمان در شمال غرب کشور سرمای 30 درجه زیر صفر حکم فرماست!
1-7-1 توسعه پایدار و کاهش اتکا به ذخایر نفت و گاز
یکی از اهداف توسعه هزاره سوم مشارکت جمعی و جهانی به منظور تسهیل در روند توسعه می باشد.از منظر پیش گفته کشورهای توسعه یافته و غنی از نظر ذخایر ارزی و فن آوری مسئول ارائه فنون و بسترسازی محیط و نقدینگی به لحاظ تسامح و تساهل عرضه و تقاضا با کشورهای در حال توسعه می باشند و در سوی دیگر کشورهای در حال توسعه نیز اصلاحات سیاسی لازم به منظور بالقوه کردن استعدادها و منابع و نیروهای بالفعل ملت را انجام دهند که این امر در پیشبرد و پیشرفت اهداف والای توسعه محوری موثر و نیز متاثر از مبارزه علیه کاپیتالیسم سرمایه داری است.
نتیجه ملموس نکته مزبور در کشورهای در حال توسعه ، تحصیل ، بسط و گسترش بیش از پیش مسائل فرهنگی و پیشینه تاریخی به دیگر جوامع و عامل تبادل فرهنگ و بسترسازو جایگزین سیاست های تبادل نظر و تفهیم خواسته های منطقی و احقاق حق شفاف – با سیاست های چماق و تحریم های ناعادلانه است ؛ ناگفته پیداست همواره کشورهای در حال توسعه در معرض این گونه سیاست های خصمانه و تحریم ها و تهدیدهای گاه و بی گاه – بی گانه و با گانه بوده اند، و آن را به مثابه تنها رهگذر مجاور به دره های دهشناک و طویلی می انگارند که منتهی به مقصد ناکجاآباد جهت استمرار بقای انسانیت می باشد وخود را محکوم به طی کردن آن می دانند.ولی با استفاده از روش های نوین علمی و تبین منافع و تعیین منابع بالفعل وآماده سازی زمینه های تبدیل آن به دست آورد های بالقوه ، می توان اساس حکومت این گونه کشورها را تقویت کرد.
در بررسی مفاهیم پیش گفته می توان از توسعه پایدار به مفهوم برآوردن نیازهای نسل فعلی بدون مخاطره انداختن توانایی های بالفعل نسل آتی یاد کرد و فرق میان توریسم و اکوتوریسم را در این دانست که توریسم به سیاحت در زمان و مکان گسترده که حاکی از پیوند سفر با فرهنگ است – می باشد، در صورتی که اکوتوریسم محصول ترکیب بیولوژی با توریسم است . این واژه توسعه صنعت گردشگری بدون اثر گذاری هرگونه صدمه به محیط می باشد – در پی تحولات سیاسی اجتماعی و اقتصادی اروپا درطی قرون 18 و 19 میلادی و از انقلاب کشاورزی و صنعتی نشات گرفت که به دنبال آن وضع معیشت و کسب ودرآمد افراد نیز دچار تحول شد و مسافرت های سنتی و آموزشی اشراف جای خود را به مسافرت های تفریحی برای استفاده از نواحی ساحلی با هدف سرگرمی و استراحت داد، افرادی که به این منظور عزم خود را برای عزیمت به فرانسه جذب می کردند و تن به سفرمی دادند توریست نامیده شدند و با گذشت زمان و به سبب تواتر سفر و تبادل فرهنگ و گفتگو های ناگریز، راه ورود این واژه به زبان های دیگر نیزهموار گشت و ماحصل آن ترویج واژه توریسم است.
با توجه به عرق ملی و ملیت نگارنده ، یکی از روش های تثبیت منابع کسب درآمد غیرنفتی بهره جویی از چشم انداز های طبیعی و جاذبه های تاریخی و یادآوری سنن و فرهنگ ایران باستان است که باعث جلب و جذب توریسم و اکوتوریسم شده و همان طور که پیش تر به آن اشاره شده حصول این گونه تبادلات (فرهنگی و اجتماعی و مالی و …)به ثبات صلح جهانی میان کشورهای بالاخص کشورهای در حال توسعه و غنی از نظر منابع نفت و گاز می انجامد.
1-7-2 تاریخ توریسم در ایران
قبل از ورود اسلام به این دیار ، مسافر و جهانگرد از امتیازات و حقوق خاصی برخوردار بوده اند و با در نظرر گرفتن انگیزه و هدف سفر، حدود آن تعیین و احقاق حق شان نیز میسر می شد.
میزان سهم خاورمیانه و ایران از صنعت گردشگری سازمان جهانی جهانگردی (WTO)
سازمان جهانی جهانگردی در گزارش سال 2005 اعلام کرد که رشد قابل توجه توریست به منطقه خاورمیانه باعث تبدیل شدن این منطقه به عنوان چهارمین نقطه جهانگردی جهان شده است و بنا بر گزارش این سازمان مبنی بر روند رو به رشد تعداد سفرهای توریستی به خاورمیانه می توان دریافت که با تبیین و تعیین جاذبه های ایران و تحقیق و تخمین میزان تقاضای سفر های خارجی به ایران و سپس هموارسازی ناهمواری ها و ناملایمتی های اجتماعی ، سیاسی و بستر سازی محیطی نئولیبرال که دولت را موظف به گشایش راه برای تحقق آزادی هایی که به اشتغال زایی منتهی می شود که از نکات بارز این این قاعده محترم شمردن مالکیت خصوصی قدرتمند و تجارت ازاد در بازارهای آزاد است- به منظور جذب و هدایت و توسعه پایدار توریسم و اکوتوریسم موجب افزایش سهم ایران از این صنعت و در نهایت بهره مندی از منافع فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی خواهد شد.

1-7-3 سهم ناچیز ایران از توریست
سهم ایران در حال حاضر حدود یک دهم درصد از توریست خارجی است و با توجه به افق 20 ساله می بایست رقم 25 میلیارد دلار را از این صنعت کسب درآمد کند ؛ شایان ذکر است در سال 2006 حدود 880 میلیون گردشگر از کشورهای مختلف جهان دیدن کرده اند که نشان از رشد 5.5 درصدی نسبت به سال 2005 میلادی دارد.این میزان درآمدزایی حاصل از گردشگری با 10 % تولید ناخالص جهان و 11.4 % اشتغال و 11 % درآمد کل دنیا برابری می کند .
یقینا مایه مباهات نخواهد بود که سهم ایران به عنوان کشوری ازآسیا تنها چهار صدم درصد باشد !
از بسترهای مذکور می توان به تغییر نظریه های شهرسازی که غالبا به صورت کپی برداری از نظریه های مطرحه در کشورهای بلوک غرب است ،یاد کنیم که مسبب آن تحصیل مدرسان و نظریه پردازان و برنامه ریزان مطرح ایران در مکتب افرادی مانند جان فریدمن و فرنسواپرو می باشد.نظریه مرکز- پیرامون توسط جان فریدمن ارئه شده و متاسفانه غافل از شناخت و درک و لمس اجزاء و عناصر تشکیل دهنده فرهنگ و … که متاثر از اجتماع و اقلیم ایران است و فارغ از کاستی هایی که بر این طرح وارد بود در چندین نقطه حساس ایران این طرح پیاده شده و با نقایص موجود که با توجه به شرایط ایران پدیدار شدند موجبات عدم تحقق برنامه های کوتاه و بلند مدت را فراهم آورده؛ بنا بر این طرح ، شهر اصل و پیرامون فرع تلقی می شد و همواره برقراری رابطه بین شهر و پیرامون را بدیهی و نتیجه تعامل و تفاهم حتمی بین نیروی شهر و پیرامون را منتهی به وحدت و یکپارچگی و ملی میدانست ؛ ولیکن روابط دوسویه میان علت ومعلول و چیستی و هستی در ارتباط با شهر و پیرامون به صورت آشکارا لحاظ نشده و با استناد به این که اکثر جاذبه های توریستی و گردشگری که منبع اصلی آن طبیعت چهار فصل و نواحی تاریخی می باشد این گونه نظریه ها و فاجعه آمیز تر ازآن اینگونه طرز تفکر و نگرش و کپی بردار ی بدون مطالعه و عدم سعی و تلاش در تربیت تئورسین های قابل و عدم تغییر نگرش باعث ضربه خوردن به صنعت گردشگری که نتیجه این ضربه رکود اقتصادی ، انباشت سرمایه ، افزایش نرخ تورم ، تحریم ها و تهدید ها و بسیاری موارد دیگر است که برای عدم تحقق این چنین شرایطی بی شک می بایست در مورد مالکیت اشتراکی بر زمین و ابزار تولید و سوسیالیسم و نهایتا هدایت اقتصادی ، تجدید نظر شود.
پس از گذشت سالیان دراز و به سبب رشد چمگیر شهر و شهرنشینی – و با توجه به مطالب و معایب مذکور مرتبط با طرح های اجرا شده مانند طرح مرکز- پیرامون ، این گونه کپی برداری از نظریات برنامه ریزان آمریکایی و اروپایی و القاء آن در کشوری متفاوت مانند ایران و عدم امکان سنجی پیاده سازی تئوری ها ومدل های مزبور ؛ مسبب و بستر ساز بروز اختلافات رفتاری و تبعیضات اجتماعی ، ایجاد گسل های طبقاتی و در پی آن وارد شدن ضربه بر پیکره ی صنعت گردشگری و عدم نیل به اهداف توسعه پایدار وعدم ترویج و ترغیب نگرش ضد کاپیتالیسمی می باشد- لذا می بایست با در نظر گرفتن شرایط موجود ، نیاز به برنامه ریزی ، تببین اهداف و تسهیل مواضع جهت تثبیت منبع کسب درآمد ازصنعت گردشگری و به دنبال آن تقویت موقعیت سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی مملکت ؛ احساس ومرتفع گردد.بنابراین چون برنامه ریزی به مفهوم هدایت عقلانی سیستم هاست نتیجتا می بایست بهترین راهکار و عملیات اجرایی به منظور نظم فضایی انتخاب شود و با توجه به این که برنامه ریزی یک جریان تلقی شده و امری آگاهانه و مبتنی بر اندیشه و تفکر است و بر اساس سلسله ای از اقدامات باید در آینده دنبال و پیش بینی شود لذا شخص برنامه ریز نیز می بایست توانایی برقراری ارتباط بین گذشته ، حال و آینده را داشته باشد ولی متاسفانه در ایران از دیر باز تاکنون از این اصول منطقی پیروی نشده مضاف بر این ، هیچ تلاشی در ارائه راهکاری عملی و مدلی مختص کشور ایران از سوی صاحب نظران نشده است!

1-7-4 ضرورت استفاده از فن آوری اطلاعات در گردشگری
صنعت گردشگری در زمینه فن آوری اطلاعات در ایران بسیار بی برنامه و بی منطق عمل نموده و نتوانسته چرخ خود را در این مدار با سرعت لازم به گردش درآورد واز منافع این تکنولوژی جهانی جهت بستر سازی آینده و توسعه و اصلاح خود چنان که شایسته است بهره جوید. تلفیق دو پدیده گردشگری و فن آوری اطلاعات که امروزه از فعالیت های مهم جهان درایجاد درآمد به شمار می آید، به لحاظ خلق فرصت های شغلی در ایران رونق چندانی نداشته که این خود ضعف عمده بشمار می آید.

1- 7-5 ضرورت تغییر نگرش شهرسازان و برنامه ریزان
با علم بر این که گردشگری در هزاره سوم ارزنده ترین صنعت پول ساز در جهان می باشد، به ناچار دولتمردان و نظریه پردازان شهرسازی و سیاسی بایستی با همبستگی وجزم عزم ملی در این راه کوشش بسزایی کنند تا باعث جذب توریست و معرفی فرهنگ اصیل – خواست ملت و اقلیم و جاذبه های کشور در سطح جهانی و ارتقای رشد ناخالص ملی شوند.درآمدی که ناشی از تلفیق علمی و پراتیک فن آوری اطلاعات و گردشگری عاید کشور می شود به هیچ وجه قابل قیاس با درآمد ناشی از فروش ذخایر نفت وگازنخواهد بود!اختلاف درآمد مبتنی بر عرضه ذخایرو سرمایه نفت و گاز که در ازای دریافت ارز بین المللی حاصل می گردد با درآمد گردشگری در این است که هیچ چیز با ارزشی را از دست نداده ایم و سرمایه هنگفتی را عاید کشور می کنیم.

1-7-6 گردشگری و لزوم توسعه فضای شهری CDS
توسعه فضای شهری فرآیندی است به منظور تهیه چشم انداز بلند مدت از آینده که برنامه ای را با تکیه بر فعالیت بهره وران و کاربران به منظور بهبود سطح کیفی زندگی تهیه و تنظیم می کند، گردشگری باعث افزایش تبادلات و تعاملات فرهنگ و اجتماع و سرمایه گذاران بخش خصوصی شده که نتیجه این موارد افزایش رویکردهاوهنجارها و کاهش بزه اجتماعی و به عبارت دیگر هدایت شهر به بهترین نقطه ایده آل است.پیدایش شهرهای مدرن و گسترش شهرنشینی منجر به دگرگونی در ساختار اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی کشورها شده است و با موتوریزه شدن نقل و انتقالات و بهبود ساختار زیربنایی و گسترش مفاهیم شهر نشینی شاهد رشد چشم گیر و فروغ فزاینده رجوع ناگزیر به صادرات غیر نفتی و بهبود چرخش چرخ صنعت توریسم و اصلاح نگرش به این صنعت جهانی می باشیم.

1-7-7 چه باید کرد؟
می بایست اولا برخی از مولدان ومدرسان فکری و تربیتی برنامه و نظریه پردازان جدید را در آموزشگاه ها و دانشگاه ها مورد بازبینی و بازآموزی قرار داد و دوما تئوریسین و برنامه ریز تربیت شده می بایست بومی بوده تا توانایی درک و لمس وقایع گذشته و حال و پیش بینی نسبی تغییرات و نیاز آینده وقدرت برقراری ارتباط بین موارد مذکور را داشته باشد و سوم این که آزاد در تصمیم گیری بوده و جدا ازقیود هر گرایشی، ساعی در حداکثر بهره وری از قابلیت های موجود با در نظر گرفتن نیاز اجتماع و مختار در بیان عقاید و اصول شهرسازی و شهرنشینی باشد؛ چهارم این که مطالعه مستمر و به روز رسانیدن اطلاعات و معلومات شخص برنامه ریزو ریشه کنی فرهنگ منسوخ کپی پیست و تقلیدگرانه مورد نیاز مبرم باشد.
فارغ از جریان های اجتماعی و سیاسی که در بعضی موارد به جهت حفظ ارزش های خود ، خواسته یا نا خواسته در روند رشد و نمو ساقه نو پای صنعت توریسم و اکو توریسم خلل وارد می کنند باید برای تنظیم روابط فضا و انسان ،فعالیت و برنامه ریزی علمی صورت پذیرد که به لحاظ پراتیک و با در نظر گرفتن جریان های سیاسی و اجتماعی و فرهنگی اثرگذار وجه عقلانی داشته باشد.
با در نظر گرفتن پارادایم اکو توریسم، تغییر نگرش لازم و مرتبط با عدم استمرار استمداد از منابع رو به کاهش نفت و گاز و تصحیح پارادایم مزبور و به سبب آن تسهیل و تصویب و تثبیت صلح و آرامش منطقه ای و جهانی و توسعه پایدار مبتنی بر صنعت جهانی گردشگری است، ضروری می باشد.از موارد مذکور می توان نتیجه گرفت تنها راه حل هموار ساختن موانع موجود در این بحث استفاده از نظریه نظریه پردازانی ست که در متن جوامع مورد نظر قرار داشته و با روحیات و مناطق بد و خوب عادات مردم و اقلیم و توانایی های بالفعل منطقه آشنایی کامل داشته و از منظر علمی نیز فاکتورهای لازم را در دارا می باشند .
با پذیرش این که، نظریه همان قلب علم است و همه علوم نیز با استفاده از نظریه و تئوریها توسعه پیدا می کنند – نظریه کمک به تبیین و پیش بینی پدیده های پیرامون می کند و در مراحل تکوین با روش های ملحوظ شده ، زمینه های مطالعاتی را فراهم می آورد .به این دلیل که در سال های اخیر اکثر نظریات ازجمله نظریه های مکتب شهرسازی که ارتباط تنگاتنگ با صنعت گردشگری جهانی دارد،از جانب تئوریسین های جوامع غربی با در نظر گرفتن موقعیت های اجتماعی و اقتصادی و اقلیمی همین جوامع مطرح شده و متاسفانه با بیشتر کشورهای جهان سوم همخوانی ندارد لاجرم نیاز به تئوریسین های نظریه پرداز بومی و خلاق شدیدا احساس می شود .
شهر نشینی در ایران به دو دوره تاریخی دوره باستان ودوره اسلامی تقسیم می شود که به لحاظ شکل گیری شهرها در کشور ایران، پیدایش شهرها و رشد آرام شهر نشینی در زمان مادها و هخامنشی ها صورت گرفته که خود گواه اصالت فرهنگ شهر نشینی است . در این دوره تجربه بزرگ تاریخی در مورد شهرهایی که خودفرمان و خودگردان بودند اتفاق افتاده ولی دراین دوره به لحاظ کم جمعیت بودن و به سبب آن کم اهمیت بودن مسائل اقتصادی و زیر سلطه بودن شهرها توسط حکومت مرکزی – شهرها رونق چندانی نداشته اند و شهر جدیدی نیز شکل نگرفته است ولی در دوره اسلامی به لحاظ سیاست گذاری های موجود شهرهای جدیدی به سبک جدید بنا شدند و ازدیاد جمعیت و مطرح شدن مسائل مختلف سیاسی فرهنگی خود عاملی اساسی برای احداث این دسته از شهرها شد .با رشد این شهرها و تبدیل شدن شهر به شهر بزرگ ،هم جاذبه ایجاد می شود و هم دافعه و به دنبال آن تخصص و فعالیت ها وعوامل بازدارنده و از تقلید طرح هایی مانند نظریه قطب رشد که توسط فرانسوا پرو ارئه شده که به ناچار در سال 1327 درایران به اجرا در آمده و به لحاظ اختلافات اساسی میان کشور فرانسه و ایران نتوانسته به سوی هدف نهایی خود گام بردارد واطراف قطب رشد را به توسعه منطقی برساند ، در این راهبرد اولویت با شهر هاست تا با توسعه اجتماعی و اقتصادی شان موجب توسعه اجتماعی و اقتصادی روستاها شوند ؛ اما آنچه در کشورما اتفاق افتاد این بود که با اجرای کورکورانه این سیاست، شهرها نتوانستند خدمات لازم را به دیگران و ساکنین روستاها ارائه دهند و باعث حرکت نقاط روستایی شدند.
در ایرانی که فعالیت های صنعتی وارداتی بوده و عموم درآمد ها با اتکا به ذخایر رو به کاهش نفت و گاز و پالایش و عرضه آنهاست و حتی نیروی متخصص جهت بهروری از منابع مذکور نیز از کشورهای بی گانه تامین می شود ، اجرای راهبرد قطب رشد و حتی نظریه مرکز – پیرامون که توسط جان فریدمن ارائه شده به طرز قابل ملاحظه ای سبب ایجاد فقرازپایین ترین رده تا بالاترین مرتبه های اجتماعی و همچنین باعث بروز گسل های طبقاتی بین روستائیان و شهرنشینان شده و مهاجرت بی رویه روستائیان (پیرامون) به شهر (مرکز) به فاصله طبقاتی این دو قشر دامن زده و باعث بالا رفتن نرخ افسارگسیخته تورم و عدم استفاده ازجذابیت های گردشگری طبیعی و دیدنیها و آثار باستانی که عموما در پیرامون قرار دارند، می شود و نتیجه اجرا شدن این نظریه در کشور ما با اصل قطب رشد که " مبتنی بر حداکثر بهره برداری در یک فضای محدود و استفاده بیشتر از ظرفیتهای محیط مورد بهره برداری و توسعه پایدار که به تعادل انسان و محیط با توجه به ابعاد اقتصادی – اجتماعی است" نیز مغایرت دارد.
با توجه به مسائل فضایی ، فرهنگ و نوع سکونت و حکومت ، برخلاف کشورهایی مانند فرانسه تعداد زیادی از جمعیت کشور ایران در روستاها زندگی می کنند که ممر درآمد آنها عمدتا بر پایه اشتغال در فعالیت ها و داد و ستد در بخش کشاورزی استوار است با علم به این که منابع پایه در بخش منابع طبیعی به روستاها تعلق دارد جای تاسف است که افراد ساکن در پیرامون در ردیف فقیرترین و آسیب پذیرترین اقشار جامعه قرار گرفته اند.جامعه روستایی ایران با نگاه اصالت در تاریخ و فرهنگ از منظر سکونت گزینی تا به حال در مقایسه با شهر در بحث توسعه کشور به نوعی در حاشیه قرار داشته و با استناد به آمارها میزان درآمد سالیانه یک فرد روستایی حدود یک چهارم درآمد فردی ساکن درشهر است ( با همان استعداد و اسحقاق)
باید به این اصل توجه وافر شود که مبحث توسعه ، مبتنی بر جستارهایی ست تا گسل های طبقاتی و درآمدی موجود بین شهر و روستا را کاهش و رویه ناترازمند موجود را که مدت مدیدی ست جوامع روستایی اکثر کشورهای در حال توسعه را به خود اختصاص داده متعادل و اصلاح کند و از طریق اکوتوریسم و توریسم به اقتصاد این قشرودرنتیجه کل سرزمین بهبود بخشد و از مهاجرت جوانان روستایی به شهر ها و شهرهای بزرگ که به دنبال آن رشد بی رویه جمعیت شهرنشین و عدم توازن جمعیت میان شهر ورستا نتیجه می شود ، جلوگیری کند.توریسم علاوه برمعرفی فرهنگ و تمدن بشریت برروابط اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی کشورها تحکیم بخشیده و عداوت و کینه را کاهش و در نهایت به صلح جهانی می اندیشدلذا می بایست، فرهنگ جامعه را تغییروسرنوشت جهان را به سوی صلح و دوستی پایدار سوق داد.
ارزش استراتژیکی گردشگری برای ساختار ژئو استراتژیک ایران مثال زدنی با هیچ صنعتی نیست!

1-8 پارک
به منطقه ای گفته می شود که در آن مجموعه ای از درختان در بستری از پوشش علفی پراکنده باشند.
پارک در منطقه ای در حاشیه شهرها یا داخل شهرها می باشد که در آن امکاناتی جهت تفریح و تفرج به صورت طبیعی و به صورت مصنوعی شامل مسیرهای حرکت ، آبمنماها ، رستورانها ، نمایشگاهها و … وجود دارد .
الف- تعاریف : پارک قطعه زمینی است که برای استفاده عمومی اختصاص داده می شود .
پارک یک میدان طراحی شده شهری است .
1-8-1 اهداف طراحی پارکها :
بهسازی محیط زیست ، گرد هم آوردن افراد جامعه ، فضایی برای آموزش ، احداث فضایی برای تفریح و سرگرمی …
1-8-2 مکان تفریحی
مفهوم : به آن دسته از منابع ، خدمات ومراکز تفریحی و سرگرم کننده اعم از طبیعی یا مصنوعی ( یا تلفیقی از آن دو ) گفته می شود که فرد آن را به اختیار و براساس برنامه ریزی خودانتخاب می کند تا از فعالیت هایی که در ارتباط با آن مکان انجام می دهد لذت ببرد و سرگرم شود ( فعالیتهای خارج خانه یا حتی شهر )
منابع طبیعی : آب و هوای متنوع ، کوهستان ها ، تپه ها ، سواحل ، رودها ، دریاچه ها و … برای اینکه منابع طبیعی دراختیار تفریح قرار بگیرند لازم است خدمات لازم ارائه شود تا یک مرکز تفریحی جاذب مخاطب شکل بگیرد . درغیر اینصورت بسیاری از پتانسیلهای این منابع تنها به صورت بالقوه باقی خواهند ماند .
پارکها : مراکز تفریحی که انسان با کمک طبیعت ایجاد می کند تا جلوه هایی از طبیعت را به تصویر بکشد .
1-8-3 شناخت پارکها
۱- 8-3-1 پاره ای از تعاریف
8-۱- 3-1-1 تفریح
تفریح از نظر اقتصادی عبارت است از هر گونه فعالیت یا عدم فعالیتی که با قصد قبلی وبا میل و رغبت در اوقات فراغت انجام می گیرد به عبارت دیگر هنگامی که کوچکترین احساس از اجبار در فعالیت یا عدم فعالیت در زمان فراغت وجود نداشته باشد به طور قطع و مسلم این حالت را میتوان تفریح نامید . البته مرز مشخصی بین تفریح وبرخی از فعالیت های روزانه وجود ندارد حتی گاهی فعالیت های حرفه ای که اساس کسب درآمدند ممکن است دارای جنبه های قوی تفریحی باشند .
۱-8-3-1-2 تفریح
شامل کلیه تفریحاتی است که درخارج از محیطهای بسته و محدود انجام می گیرد . تفریح در فضای باز احتیاج به فضا و مناب نیاز دارد .
۱-8-3-2-3 فعالیت های تفریحی
به آن دسته از فعالیت ها گفته می شود که جزئی از تفریح محسوب می شوند .
1-8-3-4 فضای سبز
اصطلاح فضای سبز بوسیله برخی از دست اندرکاران برای مفهوم پوشش گیاهی شهرها به کار گرفته شده است. گاری مول (G.Moli1991 ) اصطلاح منطقه سبز (Green area) را برای بیان پوشش سبزها شهرها به کار می گیرد . سعیدی آشتیانی فضای سبز را به منطقه ای پوشیده از گیاهان در داخل و اطراف شهرها می گوید که بیشتر دارای دو کارکرد مهم برای شهرها می باشند : تعدیل دما و تلطیف هوا و زیبایی آفرینی .
1-8-3-5 تعریف فضای سبز شهری
آن بخش از فضای سبز که در محدوده شهر طراحی و بنا شده ، فضای سبزشهری نامیده می شود .
1-8-3-4 تعریف و طبقه بندی فضای سبز توسط گروه مطالعات برنامه ریزی شهری وزارت کشور
1-8-3-4-1 فضای سبز از دیدگاه شهر سازی : عبارت است از بخشی از سیمای شهر که از انواع گیاهان تشکیل یافته است .
1-8-3-4-2 فضای آزاد شهری : فضای بازی است که بالقوه برای گسترش فضای سبز مناسب است .
1-8-3-4-3 فضای سبز از دیدگاه زیست محیطی : عبارت است از فضایی نسبتامتشکل از گیاهان با ساختاری شبه جنگلی و برخودار از بازدهی زیست محیطی اکولوژیک معین و در خور شرایط زیست محیطی حاکم بر شهر .
1-8-3-4-4 فضای سبز به عنوان بخش حیاتی ساخت مورفوژیک شهر : از این دیدگاه فضای سبزگسترده بسیار بزرگی پیدا کرده و کل فضای شهری را در برمی گیرد که نقش آن بیشتر تعیین موزهای شهر ، تفکیک و تقسیم فضای شهر به کاربریهای مختلف است . با چنین دیدگاهی می توان فرمهای کلی زیر را در فضای سبز از یکدیگر تفکیک کرد .
– فضای سبزحاشیه شهر
– محورهای درون شهری فضای سبز
1-8-4 الگوهای فضای سبز حاشیه شهری به قرار زیرند :
۱- 8-4-1 کمربندهای سبز محاط کننده : برای تحدید حدود شهر ، کنترل گسترش شهر ، جلوگیری از رشدبی رویه و به هم خوردن تناسب ساخت مورفولژی شهر به کار می رود . این کمربند ها در روند پویش شهر ، نقش اولیه خود را ممکن است از دست بدهند ولی نقش بالقوه آنها به عنوان فضای سبز تعادل بخشنده تفرجگاه درون شهری و نقش فرعی آنها به عنوان شاخص زنده جهت تشخیص روند شهر ، پابرجا باقی می ماند .
1-8-4-2 کمانهای سبز : کمربندهای سبز عریضی می باشند که برای مهار رشد بی رویه شهرها و هدایت آنها در جهت دلخواه برقراری پیوند میان هسته اصلی شهر و شهرکهای اقماری از یک سو و جدا کردن فضای اصلی شهر از فضای حومه به کار می روند .
1- 8-4-3 محورهای سبز: این محورها مشتمل بر محورهای سبز درون شهری ( فضای سبز امتداد خیابانهای شهر ) و برون شهری ( فضای سبز جاده هایی که به طور مستقیم یا از طریق کمربندی به درون شهر راه می یابند . )
1-8- 5تعریف پارک
در فرهنگهای مختلف تعاریف متفاوت و گوناگونی برای واژه پارک ( park ) ارائه شده است . از آ ن جمله در فرهنگ اکسفورد ۱۹۶۲ چنین آمده :
– پارک قطعه زمین آرایش یافته ای است که برای استفاده تفرجگاهی اختصاص داده شود
– پارک به قطعه زمین بزرگ ، محصور و عموما با درختزار و چمن می گویند
همچنین در فرهنگ امریکن هریتاژ (۱۹۸۲) چنین آمده است :
– پارک ، یک میدان طراحی شده شهری است
– پارک قطعه زمینی است که بحالت طبیعی نگهداری شود
و یا در فرهنگ جنگلداری انجمن امریکا (f.e.ford rebevtson 1971 ) :
– پارک به هر نقطه بازی در داخل جنگل گفته می شود
بدین ترتیب مشاهده می شود که هر فرهنگی بنا به دیدگاه خود پارک را تعریف می نماید . اما تعریف بهتری که فرهنگ استاندارد دانشگاهی (۱۹۵۷) ارائه کرده و با این اهداف این تحقیق سازگارتر می باشد ، بدین شرح است : (( پارک ، قطعه زمینی است که در داخل یانزدیک شهرها ، که معمولا با امکاناتی نظیر زمینهای بازی ، گردشگاهها و زمینهای ورزشی برای استفاده عمومی تجهیز می شود )) . نکته جالب اینکه این تعریف که مربوط به سال ۱۹۵۷ می باشد . بیانگر نوع دیدگاه کشورهای اروپایی به پارک می باشدکه وجود فضاهای بازی و فضاهای ورزشی را در پارکها الزامی می داند .
1-8-6 تاریخچه
تاریخ پارک داری در دنیا به ایران برمی گردد و بنا به اسناد معتبر تاریخی، ایران باستان بنیانگذار پارک در کره خاکی است . در عصر قدیم ، در ایران مناطقی را تحت عنوان شکارگاه برای تفرج و شکار سران مملکت در نظر گرفته شده که در فصول خاص حیات وحش مورد حمایت قرار می گرفتند و درفصول خاصی نیز شکار در آن انجام می گرفت که این موضوع را می توان مبدا مدیریت حیات وحش که امروزه در پناهگا ه های حیات وحش وجود دارد ملاحظه نمود . در این میان اولین منطقه جنگل های حفاظت شده در ایران باستان انجام گرفت و آن جنگل سروی بوده که توسط گارد سلطنتی خشایار شا ه حفاظت می شد و نیز با غ هایی جهت تفریح عموم در آن عصر احداث می شده که به اصطلاح پردیس نامیده می شودکه یک واژه سانسکریت بوده و در زبان انگلیسی هم به همان اسم وارد شده است . از نمونه پارادیس های قدیم می توان باغ ارم شیراز، فین کاشان، گلشن طبس و باغ نظر اصفهان را نام برد .
نوع تکامل یافته پارادیس به چهار باغ معروف بوده که در زمان ساسانیان متداول شده است . اکثر میادین و با غ های به جامانده در اصفهان یادگار هنر پارک سازی عصر قدیم است . در طول تاریخ کشور ما، به تدریج با غ ها و شکارگا ههای اختصاصی توسعه یافت و همزمان با افزایش جمعیت و گسترش شهرها اقدام به ایجاد باغ های ملی، میادین و پار ک های عمومی با فرم و مشخصات متفاوت گردید. استفاده از منابع طبیعی به ویژه جنگلها به منظور احداث پارک ها و تفرجگا ه های جنگلی در دهه های اخیر نیز مورد توجه جدی قرارگرفت. بسیاری از پار ک ها، در سایر استا ن های خارج از شمال کشور احداث گردید. پس از انقلاب به خصوص در دهه اخیر با توجه به سیاست های دولت و نیاز مردم به تفریح و تفرج سطح پارکهای کشور افزایش چشمگیری یافت.
1-8-7 نقش فضای سبز و اهمیت آن در زندگی انسان
ریشه ارتباط و علاقه انسان به گیاه از سالهای بسیار دور و شاید از دوران انسانهای اولیه نشات می گیرد. در طول تاریخ استفاده از گیاه مسیر تکاملی و اشتقاق علمی گسترده ای داشته است. در این راستا از زمان مهاجرت قوم ماد به فلات ایران ، مردم این سرزمین همواره در توسعه فضای سبز و کاشت گیاهان کوشا بوده اند به طوری که روزگاری ایران به نام کشور گل وبلبل شهرت داشت. متاسفانه در دوران اخیر در کشور ما گیاهان مورد بی مهری بسیار قرار گرفته اند، بدین جهت بالا بردن سطح آگاهیهای مردم در مورد فضای سبز و آشنایی با خواص گیاهان ضرورتی است که مانع بروز فاجعه نابودی شهرها بر اثر آلودگی هوا و محیط زیست می گردد. به همین منظور اهمیت دادن به نقش فضای سبز در زندگی انسانها و ایجاد علاقه بیشتر به درخت وگل وچمن در وجود هرکس امری است بسیار مهم که در اینجا به طور اختصار به مواردی از آن اشاره می شود که امید است علاقه و تفکر بیشتری را برانگیزد و هرکس بتواند مشوقی دلسوز برای ایجاد فضای سبز در محیط زندگی خود باشد:

۱-8-7-1 جذب پرتوها
دو دسته از پرتوهای خورشیدی تاثیرات چشمگیری بر بدن انسان و سایر جانداران باقی می گذارند. یکی از آنها پرتومادون قرمز و دیگری پرتو ماوراء بنفش است.
احساس آرامشی را که انسان در سایه، به ویژه در سایه یک درخت احساس می کند تا حدی مربوط می شود به جذب پرتوهای مادون قرمز خورشید توسط درخت(نا گفته نماند که که پرتوهای مادون قرمز با طول موج بلند خود خاصیت گرمازایی دارند) و مقداری نیز به دلیل جذب پرتوهای ماوراء بنفش صورت می گیرد . امروزه تاثیرات پرتو ماوراء بنفش بربافت سلولی گیاهان و جانوران و همچنین خاصیت گندزدایی آن بخوبی روشن شده است بنابراین نقش درختان در حمایت از انسان و سایر جانداران در برابر آفتاب سوزان به خوبی روشن می شود.

1-8-7-2 جذب گرد و غبار
درختان به سبب پراکندگی شاخ و برگ خود بر تمام زوایا و سطوح، همچون یک گردگیر عمل می کنند. اگر درخت را به دقت نظاره کنیم می توانیم تنه آن را به جای دسته و شاخ و برگ آن را به جای پرهای روی یک گردگیر معمولی که در خانه بکار گرفته می شود ، تصور کنیم.
با این ویژگی ، درختانی که در خاک ثابت مانده اند به منزله یک گردگیر کاشته شده در زمین نقش خود را ایفا می کنند.طی بررسیهای بعمل آمده یک هکتار از فضای سبز که حدوداً ۲۰۰ درخت در آن کاشته شده باشد تا ۶۸ تن از گرد و غبار را در هر بارندگی در خود جذب می کند.کاملاً واضح است که با وجود چنین درختانی زدودن ۶۸ تن گرد وغبار ، رایگان خواهد شد در صورتیکه بدون این درختان باید هزینه بسیاری را برای این کار اختصاص داد.

1-8-7-3 تولید اکسیژن
هوای مورد نیاز انسان در روز حدود۱۵ کیلوگرم است. درحالی که جذب غذای مورد احتیاج وی به آب ۵/۱ کیلوگرم و غذا ۵/۲ کیلوگرم می باشد.از این مقدار هوای سالم که به بدن انسان وارد می شود ۷۸ درصد آن را نیتروژن و ۲۱ درصد آن را اکسیژن تشکیل می دهد. گازهای دیگر مانند گاز کربنیک، نئون و هلیوم به همراه اکسیدهای ازت و گوگرد مقدار بسیار ناچیزی از وزن هوا را تشکیل می دهند.مثلاً گاز کربنیک ۰۳ %گاز کربنیک سریعاً به مرگ انسان منتهی می شود. تاکید می شود که مقدار زیادی از اکسیژن آزاد شده در طبیعت از طریق فضای سبز تولید می گردد. حال اگر درخت و فضای سبزی وجود نداشته باشد مشکل انسان در رابطه با وجود گازکربنیک در هوا و کمبود اکسیژن به خوبی نمایان می شود.علفها و چمنزارها اگر چیده و کوتاه نشوند سطح سبز زیادی را به وجود می آورند مثلاً یک متر مربع چمن چیده(بریده) شده به ارتفاع ۳-۵ سانتیمتر دارای ۶تا۱۰ مترمربع سطح سبز می باشد.در صورتی که همین چمن در حالت کوتاه نشده در هر متر مربع دارای ۲۰۰متر مربع سطح سبز است.براساس این محاسبه تنها ۵/۱ مترمربع چمن کوتاه نشده میتواند به اندازه یک انسان در یک سال اکسیژن تولید کند.

1-8-7-4 تولید فیتونسید:
بررسیهای دانشمندان علم محیط زیست نشان می دهد که درختانی مانند گردو،کاج ، نراد،بلوط ، فندق، سروکوهی،اکالیپتوس،بید،افر ا،زبان گنجشک و داغداغان از خود ماده ای به نام فیتونسید در فضا رها می سازند که برای بسیاری از باکتریها و قارچهای تک سلولی و برخی از حشرات ریز اثر کشندگی دارد.در عین حال تولید چنین موادی توسط درختان برروی انسان اثر فرح بخشی دارد. دلیل این امر را دانشمندان چنین بیان می کنند:مغز انسان از دو نیمکره چپ و راست تشکیل شده است.نیمکره راست در تنظیم احساس غریزی و طبیعی انسان مانند احساس محبت،خواب و نیازهای دیگر طبیعی نقش دارد.در حالی که نیمکره چپ کار به نظم کشیدن کارهای مکانیکی انسان مانند تنظیم وقت و سروقت حاضر بودن را بعهده دارد. انسان شهرنشین به دلیل درگیری در کارهای روزمره و شرایط محیط زیست شهری به مراتب کار بیشتری از نیمکره چپ خود می کشد که ایت امر موجب اختلال بین دو نیمکره مغز و در نتیجه عملکرد طبیعی مغز انسان می گردد.دانشمندان پی برده اند که درختان به سبب رهاسازی مواد شبیه فیتونسید می توانند تعادل بین دو نیمکره مغز را به خوبی برقرار ساخته و حالت طبیعی و آرام بخشی را به انسان ارزانی دارند.بنابراین نقش آرامبخشی درختان و فضای سبز به خوبی نمایان می گردد.

1-8-7-5تعدیل آب و هوا:
درختان با تعریق و تعرق خود نقش حساسی در کاهش دمای میکروکلیما و افزایش رطوبت نسبی هوا ایفا می کنند.دمای یک هکتار فضای سبز در مرداد ماه تا ۵/۴ درجه کمتر از فضای مجاور خالی از درخت است.و به همین نحو رطوبت نسبی درون یک فضای سبز تا۱۱% بیش از محیط خارج اندازه گیری شده است.با تعدیل دو پارامتر یاد شده ،فضای سبز، میکروکلیمایی به وجود می آورد که آسایش فیزیکی مناسبی برای زیست انسان در پی دارد.

1-8-7-6 موثر در کاهش آلودگی صدا:
در حالی که آلودگی هوای تهران یا آلودگی جویهای سیاه رنگ و گندیده قابل رویت می باشد،بسیاری از شهروندان تهرانی جنجال هیاهوی اطراف خود را آگاهانه یا ناخودآگاهانه نادیده گرفته و آن را جزئی تفکیک ناپذیر از زندگی شهری می دانند. صدای گوش خراش فروشندگان دوره گرد با بلندگو، موتورسواران با سروصدا در هر ساعت از روز،اتومبیلها با اگزوز ناقص و بوق زدنهای بی مورد،مته های مختلف جهت کندن و لوله گذاری و با آسفالت خیابانها ، صدای بلندگوهای گوناگون ، فضای شهررا با آلودگی صوتی ،آلوده می سازند.

باید توجه کرد که عادت به نوعی آلودگی دلیل برمصونیت در مقابل آن نیست بلکه عادت به معنای کاهلی ، و هرچه بیشتر مستهلک شدن و غرق شدن در آلودگی است.اخطاریه اتحادیه پزشکان مبنی برآلودگی صوتی را باید جدی تلقی کرد. هرصدای نا خواسته ای که به گوش انسان برسد آلودگی صوتی محسوب می شود و حتی صدای موسیقی ملایمی که به طور نا خواسته از خانه همسایه به گوش برسد آلودگی صوتی به حساب می آید زیرا خود مخل آسایش فرد است.عکس العمل انسان در برابر صدا بستگی به عوامل ذهنی مثل شدت صدا ، فرکانس صدا و به عوامل عینی مانند مقبولیت یا عدم مقبولیت فرستنده صدا دارد.صداهای ملایم عکس العملهای خاصی را در انسان پدید می آورد هنگامی که شدت صدا به ۷۰ یا ۸۰ دسی بل می رسد تا ثیرات سر وصدا می تواند ایجاد کری موقتی یا دائمی کند،و آن در حالی است که سلولهای گیرنده گوش به طور شدیدی در معرض صدا قرار گیرند.این تاثیرات بر انسان به طور مستقیم صورت می گیرد.تآثیرات غیر مستقیم صدای ناخواسته بر انسان غیر قابل لمس است.بی خوابی ،پاره شدن افکار ،کم حوصلگی ،عصبی بودن ، بروز بیماریهای روانی ، از عوارض صداهای ناخواسته است.
سبک شدن خواب ـ کاهش زمان خواب عمیق که جزء آلودگیهای ناخودآگاه هستند.کاهش مدت رویا ـ پریدن از خواب بر اثر صداهای ناهنجار که آلودگی آگاه شمرده می شوند.واکنشهای فوق به وسیله آلودگی صوتی معادل ۴۰-۵۰ دسی بل ایجاد می شود و حاصل این واکنشها بدون تردید ، کاهش بازده قدرت فکری و جسمی را در پی دارد.

1-8-8 به علاوه واکنشهای اعصاب گیاهی انسان نیز به نسبت آلودگی متفاوت است:
۱( کاهش ضربان قلب و ناراحتی در آهنگ قلب و چرخه خون(افزایش احتمال سکته قلبی
۲( واکنشهای ناشی از فشار عصبی،در نتیجه تولید بیش از حد هورمون فرار آدرنالین و هورمون حمله آدرنالین می گیرد.
۳( دگرگونی آهنگ تنفس و نبض
۴( کاهش گرمای پوست
۵( کاهش واکنش مقاوم به صوت
۶( تنگی عروق
۷( اختلال در نظم متابولیسم بدن
۸( آلودگی صوتی غیرقابل تحمل که خود موجب انحراف سیستم اعصاب گیاهی و حرکتی شده که در نتیجه این اختلال بر کل بدن موثر است.این جریان موجب بروز یک سلسله واکنشهای احساسی می گردد.مانند اختلال در حرکت معده پیدایش تومور در معده و روده ، درد اعضاء درونی به صورت کنش و پیچش.

1-8-9 رابطه بین سروصدا و سرطان:
براساس تازه ترین مطالعات انجام شده توسط پژوهشگران فرانسوی ، بین سر و صدا و بیماری سرطان در انسان رابطه ای نزدیک وجود دارد.این مطالعات جدید و نتایج حاصل از آن در آخرین شماره مجله فرانسوی(پاری ماچ) درج شده است.در آنجا آمده است:سروصدای شدید و تکرار آن باعث تضعیف عمومی مصونیت بدن انسان و در نتیجه تضعیف مقاومت وی در مقابل بیماریهای خطرناک می شود. بر اساس این مطالعات ، سروصدای زیاد بر ساختار هورمونهای بدن انسان تاثیر منفی می گذارد و باعث اخلال در کار آنها و سپس سرطان هورمون می شود.

1-8-10 نقش گیاهان در کاهش آلودگی صدا:
امروزه دانشمندان ثابت کرده اند که درختان و درختچه های می توانند در کاهش آلودگی صدا موثر باشند اگرچه خود صدا ممکن است رشد گیاه را به مخاطره می اندازد. کاهش رشدی در حدود۴۱% دریک مزرعه توتون که در معرض صدای شدید قرار گرفته ، دیده شده است. به هر حال کیفیت کاهش صدا در درختان و درختچه های مختلف برحسب اندازه برگ ، تراکم شاخ و برگ ، نوع و بلندی درخت تفاوت دارد.
با آزمایشهایی که به عمل آمده دیده شده که درختان و فضای سبزی که درحاشیه خیابانها ایجاد شده است اثرکاهندگی بیشتری نسبت به دیوارهای صداگیرپیش ساخته و مصالح ساختمانی دارند.با این حساب نقش فضای سبز در کاهش آلودگی صوتی و کاهش هزینه های ساختمانی (دوجداره شدن پنجره ها و دیوارهای بلند) و زیبایی شهر کاملاً مشخص می شود.
1-8-11 استفاده از مصالح
در هنگام استفاده از مصالح در محوطه سازی پارک ها و باغات نیاز به توجه تکنیکی در این خصوص وجود دارد. مثلا استفاده از کالار سیمان در پارک ها که امروزه رایج شده و بسیاری از جنبه های زیبا شناختی آنها را نابود ساخته است. زیرا سیمان از نظر ساختار بسیار ناپایدار است، هنگامی که اولین برف می بارد بسیار شاداب و پرطراوت به نظر می رسد اما پس از آن کیفیت خود را از دست می دهد. دومین مساله این است که برف سمبل پاکی و عفت است و این درحالی است که سیمان و بتون معنای وحشت و خشونت را به انسان القا می کند. بنابراین از سیمان و بتون می بایست در مکان هایی از پارک که در معرض دید نیستند مورد استفاده قرار گیرد. در مقابل سنگ نشان دهنده استحکام، وحدت و جاودانگی است. سنگ در بسیاری از ادیان مقدس است. مثلا در دین اسلام سنگ سیاهی که در کعبه زائرین ان را می بوسند و معتقدند که از بهشت آمده و در هنگام نزول از آسمان به رنگ سفید بوده اما در اثر گناهانی که بشر مرتکب شده سیاه شده است.
در قدیم دیوار باغها از ملاط ساخته می شدند که بسیار مهربان تر و ملایم تر از سیمان پورتلندی به نظر می رسید. آهک آبی از طریق حرارت دادن گچ و سنگ آهک بمنظور آزاد شدن دی اکسید کربن، بدست می آید. هنگامیکه این مواد دوباره با آب مخلوط شدند و در معرض هوا قرار می گیرند و دوباره با دی اکسد کربن ترکیب شده و به همان حالت شیمیایی اولیه باز می گردد. دی اکسید کربن به استحکام لایه های بیرونی ملاط می افزاید و بهمین دلیل شاید یک قرن بتواند استحکام خود را حفظ کند. این نوع ملاط امروزه از نظر ساختمان سازان دور مانده است در صورتیکه هنوز هم می توان از آن در محوطه سازی پارک ها و باغات استفاده کرد.
مثلا امروزه استفاده از آجر و خشت به کلی از مد افتاده تلقی می شود. اما باید بدانیم که دوام این محصول می تواند با توجه به کیفیت آن مناسب باشد. خشت های گلی که شهر باستانی بابل به کار می رفته بوسیله شل دادن به گل مرطوب درست شده است. این بلوک های گلی سپس در مقابل نور آفتاب خشک می شوند و در مکان مناسب مورد استفاده قرار می گرفتند و در ساخت خانه ها کاربرد داشته اند.
حدود 3 هزار سال پیش از میلاد مسیح انسان این مساله را دریافته بود که هنگامی که گل مرطوب خشک شود تبدیل به ماده ای سخت می شود. در آن زمان از گل رس برای ساخت ظروف استفاده می شد. رومی ها مهارت لازم را در ساخت خشت کسب کرده و سپس این هنر را در اختیار مردمان شمال اروپا قراردادند. این خشت ها در قرون وسطی در ساخت دودکش ها و مناره کلیساها مورد استفاده قرار گرفت. البته امکان این نبود که در کوره های آجرپزی ابتدایی این خشت ها در دمای بالایی درست شوند.بعد از 1200 سال پس از میلاد مسیح کشورهای سفلی مانند هلند و جنوب انگلستان مبادرت به ساخت این خشت ها ورزیدند. اما در زمان حاضر این خشت ها و در واقع آجر ها به اندازه استاندارد رسیده اند اما در ساخت دیوار باغاها کاربردی ندارند، آجرهای دست ساز از نظر ساختار به گونه ای هستند که هرگز ماشین نمی تواند ان را بسازد؛ آجر های دست ساز را می توان به اندازه مورد نیاز ساخت. این طور به نظر می رسد که آجرهای دست ساز از نظر زیبایی و آذین بندی بهتر از آجرهای کارخانه ای است، البته هزینه دستمزد ساخت آنها از مواد خام بیشتر می شد؛ این مساله هم حل شد و زیبایی حاصله جای خود را به پرداخت هزینه های کلان داد. در دهه سوم قرن بیستم "وینستون چرچیل" به ساخت خشت و آجر و کارگران این حرفه بسیار اهمیت می داد.
سفال هم یکی از مصالح قدیمی است که در امر محوطه سازی باستان اهمیت بسیاری داشته است. سفال همان گل رس است که در دمایی پایین تر از کوره آجرپزی خشک می شود و به رنگ سرخ بسیار زیبایی در می آید و در گذشته بیشتر در ساخت ظرف و ظروف مورد استفاده قرار می گرفت. امروزه بسیاری از کارخانه ها به جای اساتفاده از پلاستیک و بتون استفاده از این ماده را توصیه می کنند. بسیاری از باغهای بر جای مانده از مصر باستان و روم دارای دیوارهای رنگین بوده اند که دلیل آن استفاده از گل رس و سفال بوده است. در زمان برگزاری فستیوال ها برای تزئینات روی دیوارهای پارک ها و باغها می توان از سفال استفاده کرد. هن.ز هم "توسکانی" در ایتالیا در مرکز ساخت سفال قرار دارد.
1-8-12 استفاده از سایه ها
حرکت دورانی زمین، حرکت قابل پیش بینی و تدریجی سایه را در صفحه یک ساعت آفتابی سبب می شود. یک اصل مهم در این زمینه این است که ساعت آفتابی می بایست در یک مکان دقیق و حساب شده طراحی شود و انتخاب این مکان از اهمیت خاصی برخوردار است. طول عقربه ساعت آفتابی به زمان، عرض جغذافیایی ساعت آفتابی، موقعیت زمین در چرخش روزانه این بستگی دارد. وضعیت سایه عقربه های در دو ساعت آفتابی همسان یک زمان واحد اما در دو باغ متفاوت، هیچگاه یکسان نخواهد بود.
نور خورشید در اثر تبدیل هیدروژن به هلیوم تولید می شود و 8 دقیق زمان می برد تا مسافت 149.6 میلیون کیلومتری از خورشید به زمین را بپیماید. اگر در ساختمان این ساعت ها به دقت بنگریم تا حدودی شگفت زده خواهیم شد. این ساعت ها بیشتر در بالای برج کلیسا نصب می شود چون زمان امر مقدسی است. چون این ساعت ها خودبخود تنظیم می شوند و اصلا نیازی به تنظیمات ندارد.
یکی از صاحبنظرن در مورد این ساعت ها می گوید : "خدای بزرگی که خورشید را طوری قرار داد تا بر شب و روز فرمانروایی کند و ستاره ها را آفرید تا شب را مغلوب خود کنند، طبیعت بشر را هم طوری خلق کرده که با این تغییرات متناوب سازگاری داشته باشد و این میل را در وجود او قرار داده تا همواره در صدد پی بردن به چگونگی گذران دقایق و لحظه ها و در نهایت زندگی باشد.
ساعت آفتابی تنها 4 روز در طول سال با ساعت های مکانیکی مطابقت می کند: 16 آوریل، 14 ژوئن، 2 سپتامبر و 25 دسامبر و در طول سال کبیسه هم این تطابق تا حدودی وجود دارد. در روزهایی غیر از این تاریخ هایی که ذکر شد در بقیه روزها در حدود 16 دقیقه این زمان عقب تر از زمان رسمی و یا 14 دقیقه جلوتر از زمان رسمی می باشد. علت این امر این است که زمین در مدار بیضی شکلی دوران می کند و زمانی که به خورشید نزدیک می شود حرکتش سریعتر می شود. هنگامی که سرعت حرکت خورشید بیشتر می شود، زمان خورشیدی جلوتر از زمانی که بر روی ساعت های مکانیکی نشان داده می شود، است.
ساعت های آفتابی باید طوری تنظیم شوند که اطلاعات نجومی را منعکس کنند. مثلا هنگامیکه سرعت کند و یا تند می شود این مسئله را نشان می دهد که سرعت زمین افزایش و یا کاهش یافته است. قرار دادن یک صفحه میزانگر در صفحه ساعت آفتابی می تواند این زمان را به زمان رسمی تبدیل کند.
چون ساعت های مکانیکی چون با زمان رسمی و استاندارد یک کشور تنظیم می شوند در بشتر موارد نمی توانند ظهر واقعی را نشان دهند. مثلا اگر انسان بخواهد بداند که خورشید چه موقع به سمت الراس خود می رسد و باغ در چه وقت به بیشترین میزان روشنایی دست پیدا می کند. علامت و مشخصه ظهر راهترین راه برای نشان دادن سمت الراس خورشید است. این مشخصه می تواند خط راستی باشد که در امتداد سایه محور عمود در هنگام ظهر می افتد.

1-8-13ساحل، فرصت ناشناخته برای ارتقای کیفیت فضا
ساحل دریا و رودخانه، قطعه ای از طبیعت است که دارای ظرفیت های زیاد و ویژه برای پرورش انسان و ارتقای کیفیت محیط زیست است. توجه به قابلیت های سواحل، آنها را از پهنه هایی معمولی آنچنان که با هر زمینی می توان رفتار کرد، متمایز می سازد.
تفرجگاه ساحلی، ضاهای جمعی مرتبط با سواحل دریا و رودخانه است که به دلیل بهره گیری از موقعیت طبیعی خود در جذب مخاطبان موفق عمل می کند. این فضاها از چند نظر در شهرها و محیط زیست انسان نقش آفرینی می کنند. در حالی که کاربری های رایج شهری همچون فضاهای خدماتی و فرهنگی، ارتباط های یک سویه را تعریف می کنند که به تعامل و شناخت متقابل منجر نمی شود، فضاهای جمعی برای پرکردن خلاء ناشی از آن پدید می آیند. تفرجگاه ساحلی، از بهترین فرصت هایی به شمار می رود که انسان ها در آن مجال تجربه طبیعت و تعامل با همنوعان خود را دارند. بررسی نقش ساحل در ساخت شهرها چهار جلوه اصلی از اهمیت آن را نمایش می دهد :
1-12-8-1 سازمان فضایی شهر
در شهرهای ساحلی یا شهرهایی که رودخانه ای در میانشان جاری است، ساحل، فضای خاطره انگیز و تاریخی شهر است که معمولاً مکان شکل گیری هسته و مرکز تاریخی شهر در کناره آن بوده است. توسعه شهر نیز معمولاً متاثر از لبه ساحل دریا یا رودخانه و در امتداد آن بوده است. در نتیجه ساحل به بخشی از ساختار شهر بدل شده که مرکز و فضاهای اصلی شهر را در امتداد خود جای داده است. اینکه اراضی قابل توسعه شهر تا چه اندازه محدوده ساحل بوده، نقش لبه ساحل را در سازمان فضایی شهر از تعریف قلمرو تا بخش اصلی ساختار تغییر می دهد.
در آن گروه از شهرها که ساحل جزئی از ساختار شهر شناخته می شود، مکان یابی فضاهای جمعی در حاشیه آن موجب موفقیت طرح و مهم تر از آن تقویت خاطره جمعی شهروندان می شود. خاطره جمعی قوی، به تقویت هویت شهر و احساس تعلق به آن می انجامد.
1-8-13-2 محیط زیست
شهرها در فشار ساخت و سازهای غیرضروری و مداخلات حداکثری ناشی از تقویت روزافزون قوای انسانی، به سرعت به محیط هایی غیرقابل سکونت تبدیل می شوند. خرداقلیم (میکروکلیما) معارض با آسایش و کیفیت مطلوب زندگی که در اثر پوشیده شدن کامل سطح شهر با ساختمان و آسفالت خیابان ها، عدم امکان جذب آب در اغلب سطح شهر، پوشیده شدن دره ها و مسیرهای ارگانیک جریان آب، مسدود شدن دالان های جریان هوا با ساختمان های بزرگ و بسیاری اقدامات دیگر که به دلیل فقدان نگاه کل نگر و سلطه جزء نگری و سودجویی فردی بر شهرهای ما حاکم شده، ایجاب می کند برای بازگرداندن خصوصیات زیست محیطی شهر چاره ای اندیشیده شود. توسعه پایدار شهری درمیان تجربه ها و دستاوردهای خود به زیرساخت سبز شهری اشاره می کند که بر اساس احیای لبه های طبیعی شهر استوار است. دره ها، حاشیه رودها و ساحل دریا از جمله لبه های قابل برنامه ریزی شهر هستند که احیای آنها سهم مهمی در بازگرداندن کیفیت مطلوب زیست به محیط دارد.
خروج عرصه های مذکور از مالکیت شخصی، توجه به نقش اکولوژیک ساحل در ساخت اقلیم شهر و مطبوع ساختن محیط از طریق برنامه ریزی آنها برای محورهای سبز شهری راه حلی است که در جهان امروز به سرعت در حال گسترش است. ساحل، از معدود فرصت های شهری است که استعداد احیای محیط زیست شهری را در خود دارد.
1-8-13-3 عدالت اجتماعی
ساحل، به دلیل ظرفیت بالای خود در جنبه های زیست محیطی، کارکردی و زیباشناسی ارزش اقتصادی ویژه ای می یابند و به پهنه های نادر سرزمینی تبدیل می شود. ارزش های انباشته در این اراضی آنها را به هدف گروه های توانمند اقتصادی بدل می کند. تصرف نقاط خوش منظر، خوش آب و هوا، در حاشیه رودخانه و دریا مظهر این کنش است. در قرآن کریم، دریاها، به عنوان دارایی عموم (انفال) و غیرقابل تصرف معرفی شده است. به همین سیاق می توان سواحل را به دلیل حالت انحصاری آنها و تنها امکان دسترسی به انفال، غیرقابل تملک شناخت. اتخاذ رویه عدم مالکیت سواحل و طراحی آنها به صورت تفرجگاه های عمومی (شهری یا طبیعی) به اختیار عموم در استفاده از توانمندی های سرزمینی و بسط عدالت اجتماعی کمک شایانی خواهد کرد. ساحل در دنیای توسعه یافته، قابل تملک نیست. ارزش های نهفته در آن، چنان آشکار است که معماری منظر ساحل، جزء اصلی هویت شهری و سرزمینی است.

1-8-13-4 درک طبیعت
طبیعت برای انسان یکی از مهم ترین منابع شناخت به شمار می رود. تمدن کهن ایران پیش از اسلام، طبیعت و مظاهر آن همچون آب و درخت را نماد الهه های یاور اهورامزدا و به نوعی عناصر مقدس به شمار می آورد. مذاهب شرقی همچون بودیسم و تائوئیسم و نگاه وحدت وجودی آنها نیز طبیعت را حقیقت و اجزای آن را مقدس می شمارد.
فرهنگ اسلامی نیز با تعبیر جدیدی از خدا و وجود، طبیعت را آیه ای الهی معرفی می کند و عناصر آن را همچون سایه شی ء، سطح نازل حقیقت می شمارد؛ توصیه های مکرر قرآن برای دقت و تامل در طبیعت و نظر به عناصر آن برای شناخت خداوند، بیان کننده ارتباط مستقیم میان شناخت طبیعت و خداست. از این روست که مهم ترین ویژگی های شهر اسلامی، طبیعت گرایی و مجاورت با عناصر طبیعت شناخته شده است.
سواحل، برای ارتباط مستقیم با طبیعت و آب که به عنوان مهم ترین عنصر طبیعی و منشا حیات و همه زندگی شناخته می شود، جایگاه مهمی در ایجاد شرایط رشد انسان دارد. اگر تامل، تدبر، بصر و نظر در طبیعت به عنوان راه های شهودی کشف حقیقت و انعکاس هستی بر قلب انسان معرفی می شود، برای تحقق آن به وسایلی نیاز است که مواجهه با جلوه های ویژه طبیعت از جمله آنهاست. از این رو سواحل دریا و رودها، به کتاب های مشحون از حقیقت می ماند که باید برای آحاد انسان ها تشریح شود تا امکان نقش آفرینی آن به عنوان منبع شناخت، فراهم آید.

فصل دوم

بستر طرح

2-1- بررسی و شناخت عمومی منطقه
شهر بندرعباس واقع در مرکز ثقل خلیج فارس ودریای عمان دارای ویژگیهای استراتژیکی (اقتصادی و نظامی خاص میباشد) . به شکلی در دهانه خلیج فارس واقع شده که حکم کلید آنرا دارد واز نظر بازرگانی شهر بندرعباس در بهترین نقطه از نظر امکانات ارتباطی و دسترسی قرار گرفته است. ارتباط مناسب با تنگه هرمز و مسیرهای دریائی بین المللی، دارا بودن فرودگاه بین المللی و راه آهن و جاده دسترسی مناسب و همچنین دارا بودن زمینه های فرهنگی و دریانوردی و تجارت این شهر را از سایر مناطق کشور متمایز ساخته و به جهت تاسیس پایانه مسافربری خوب و مناسب در اولویت قرار میگیرد موجود بودن برخی زیرساختهای دریائی مثل اسلکه های معتبر وعظیم ، بازار تجارت وسواحل مناسب، جمعیت قابل ملاحظه وارتباط مستقیم بندرعباس با دریای آزاد از سایر مزایای این شهر می باشد.
شهر بندرعباس در موقعیت 27 درجه و 10 دقیقه عرض جغرافیائی و 56 درجه و 15 دقیقه طول جغرافیائی در کنار خلیج فارس و دهانه تنگه هرمز قرار گرفته است. ارتفاع این شهر از سطح دریا بین 3 الی 4 متر است شیب شهر از طرف ارتفاعات واقع در شمال شهر به طرف دریا و جنوب می باشد.

2-2- بررسی تاریخی شهر بندرعباس
2-2-1- پیشینه شهر و چگونگی پیدایش بندرعباس در قرن هفدهم میلادی
در محلی که فعلا بندرعباس وجود دارد تا قرن دهم هجری هیچ نوع آبادی وجود نداشته است و نزدیکترین آبادیها بدان یکی سورو بوده است که درحال حاضر یکی از محلات شهر میباشد و دیگری هرمز قدیم که میناب فعلی تقریبا در جای آن ساخته شده است. عمر بندرعباس کمتر از 4 قرن میباشد و شرح پیدایش آن را در بسیاری از کتب میتوان یافت. لسترنج در کتاب خود شرحی روشن و مختصر از آغاز ماجرا داده است: هرموز کهنه یعنی هرموزی که در داخل خشکی واقع بود تا ساحل دریا و قاصد یعنی نصف روز راه فاصله داشت و به قول اصطخری در کنار باریکه ای از خلیج فارس که کشتی ها از دریا بدانجا رفت و آمد میکردند و ابجیر نامیده میشود واقع بود.
خرابه های این شهر هنور در محلی که آنرا مناسب و معمولا مناو گویند دیده می شود. هرموز کهنه در قرن چهارم هم بندر کرمان و هم بندر سیستان بود و بعدها که هرموز نو در جزیره احداث گردید هرموز کهنه جای قیس را گرفت ومهمترین بندر تجاری خلیج فارس شد. احتمال میرود این محل در مدخل خلیج هرموز بوده است. ابن خرداد در اواسط قرن نهم هجری از جزیره ای نزدیک به هرمز مرسوم به ارموز نام برده که حمداله مستوفی آن را "ارموص" نوشته و بدون شک همانست که به جزیره جرون معروف شده است. زیرا در آغاز قرن هشتم و مطابق یکی از مراجع در سال 715 سلطانی هرموز شهری را که در کنار دریا بود برای اینکه دزدان آنرا پیوسته مورد تاخت وتاز قرار میدادند ترک کرد و هرموز نو را در جزیره ای که از آن اسم بردیم به جزیره جرون یا "زرون" معروف است. و تا کناره دریا یا فسخ مسافت دارد بنا نمود.
حدود دویست سال بعد در سال 913 هجری قمری پرتغالیها این جزیره را تصرف کردند ویکصد و پانزده سال بعد شاه عباس به دستیاری انگلسیها آن را اخراج کرد و جمعیت و تاسیسات جزیره را حتی الامکان به ساحل خاک اصلی ایران منتقل و بندری جدید در آنجا احداث نمود و به این ترتیب بندرعباس را در سواحل جنوبی ایران در نزدیکی آبادی سورو پایه گذاری کرد.

2-2-2- آثار و ابنیه تاریخی
بندرعباس از حیث داشتن آثار و بناهای تاریخی غنی می باشد. محله سورو سابقه اش به پیش از اسلام میرسد و سکه های نقره مکشوفه متعلق به ساسانیان گواه این امر است. اما از این سابقه طولانی هیچ بنائی که مربوط به یکی از دوره های تاریخی گذشته باشد موجود نیست. شاید تا حدودی این امر طبیعی باشد زیرا در هیچ زمانی حتی در ایام کنونی، سورو دارای مشخصات شهری نبوده ، بلکه همواره بصورت دهکده ای بوده است و در نتیجه مانند شهرها طرف توجه واقع نمی شده است. از بندرعباس قدیم و جرون یا گامرون نیز ابنیه ای به جای نمانده است. یکی از آثار قابل ذکر دوره صفوی، بقایای عمارت کلاه فرنگی هلندیها است که بعدها بعنوان گمرک مورد استفاده بود و اکنون نیز مورد بهره برداری حوزه علمیه می باشد.
یکی دیگر از آثار این دوره مسجد گله داری است که علیرغم تعمیرات و تغییر شکلهائی در قرون بعد داشته میتوان آنرا یکی از بناهای اصیل شهر دانست.
بقاع ومزارات قدیمی بندرعباس هم به تدریج در اثر تحولات شهر و تعمیرات ساختمانی و غیره از میان رفته است.به عنوان مثال تا حدود 20 سال پیش بین بندرعباس و سورو مخربه گنبد بر جای بوده است که به زیارتگاه خدر یا خضر معروف بوده که اکنون وجود ندارد. از بناهای دیگری که فارغ از میزان قدمتشان باید به عنوان آثار بومی حفاظت و تعمیر شوند آب انبارهائی هستند که در اصطلاح محلی برکه نامیده میشوند. اینها گنبدهائی سنگی هستند که غالباً در محله گل گنی قرار دارند. در سالهای پیش تعدادی از اینها تعمیر شده بعنوان زورخانه و چایخانه و مانند اینها استفاده میشوند اما بقیه در خطر از بین رفتن میباشند.
معبد هندوها نیز یکی از بناهای دیدنی بندرعباس است وبا آنکه از نظر تاریخی اهمیت فوق العاده دارد و نه از نظر معماری و علاوه بر آن در حال حاضر هندویان زیادی هم در بندرعباس نیستند که ارزش معنوی برایشان داشته باشد، به هر حال به حفاظت و مرمتش می ارزد.

2-2-3- معبد هندوها
آنچه از معماری قدیم بندرعباس به جای مانده است منحصر به چند برکه قدیم، بازمانده کلاه فرنگی و یکی دو مسجد قدیم زیبا محدود میشود. اما بازمانده معنوی بندرعباس کهن بصورت روش ساخت خانه های بومی تجلی میکند. به طور کلی در خانه های بومی بندرعباس فضای اصلی زندگی از چند اتاق و ایوان سرپوشیده عریض تشکیل یافته که در جبهه شمالی زمین و رو به جنوب قرار گرفته است. آشپزخانه، مستراح ، انبارها و تمام فضاهای غیر اصلی در جبهه های شرقی، غربی یا جنوب واقع است. ایوان سرپوشیده فضای بزرگی است که اطاقها را از تابش آفتاب حفظ میکند و خود محل بسیاری از فعالیتهای ساکنین خانه است. پخت و پز، نشستن، استراحت ، خواب، بازی بچه ها و صرف غذا در بسیاری از موارد در این فضا انجام میشود. برای مقابله با گرما دو راه پیش گرفته اند: عریض از یک یا چند سو اتاقهای اصلی خانه را در بر می گیرند. گاهی این ایوانها در چهارطرف قرار گرفته اند. برای استفاده از نسیم دریا خانه به روی جنوب باز است. اتاقهای اصلی همه رو به جنوب ساخته شده است و پنجره هائی که در شمال و جنوب قرار گرفته اند جریان هوای دائمی اتاقها را تامین می کنند. در خانه های دو طبقه، طبقه فوقانی که بیشتر از نسیم دریا بهره می گیرد و قسمت تابستانی خانه را تشکیل می دهد. ضمنا در این طبقه غالبا ایوان درجهت شمال و جنوب هر دو باز است و جریان هوا را از خود عبور می دهد. در بیشتر خانه ها برای مقابله با گرما از بادگیر استفاده میشود. این بادگیرها با بادگیرهای نواحی گرم و خشک فوق دارند. این بادگیرها درواقع هواکشهائی هستند به شکل مربع یا مستطیل به ابعاد 5/2 تا 3 متر که در حدود 5/3 تا 4 متر بالاتر از بام خانه قرار می گیرند.
و به طرف یعنی طرف جنوب باز می باشند. به عبارت دیگر نیمی ازاتاق دارای سقف مرتفع تری است البته در بعضی خانه ها بادگیری های چهارطرفه به سبک بادگیرهای کویری نیز وجود دارد.
در زمستان دهانه بادگیر بسته میشود. دهانه و زیر بادگیر یکطرفه معمولا با تیرهای چوبی و حصیر خرما پوشانده میشود. در زیر بادگیرهای چهار طرفه دریچه چوبی ساده ای تعبیه می شود که در فصل زمستان آنرا می بندند.
در خانه های بومی بندرعباس سقف عموما بلند است و بیش از سه متر ارتفاع دارد. دیوارها معمولاً از خشت و گل یا آجر ساخته شده است . قطر دیوارها زیاد است و پنجره ها کوچکند. سقف معمولا از تیر چوبی حصیر خرما و کاهگل یا آجر ساخته شده است. پشت بام قابل دسترسی است و برای خواب شب مورد استفاده قرار میگیرد.
دست انداز پشت بام نسبتا بلند است و معمولا از سطح ایوان و اتاقها پائین تر است در بیشتر حیاطها حوض و در بسیاری باغچه قرار گرفته است. ناودانها عرض زیادی دارند. در جلوی در ورودی غالبا سایبان عمیقی با دو دیوار و سقف( غالبا بصورت طاق و با تزئینات گچی) وجود دارد.

2-3- خصوصیات آب و هوائی بندرعباس
بندرعباس از نظر تقسیمات اقلیمی در حوزه آب و هوای بیابانی خیلی گرم و مرطوب قرار دارد. در این آب و هوا معدل درجه حرارت سالیانه زیاد ( حدود 7/25 درجه است و اختلاف درجه حرارت بین گرمترین و سردترین ماه از 15 درجه تجاوز نمی کند)
زیادی گرما و کمی بارندگی موجب میشود که نزولات آسمانی کفاف تبخیر را ندهد. در نتیجه در شرایط سریعی همین که بارندگی قطع شد نباتات بواسطه فقدان رطوبت در زمین قادر به نمو نبوده و فقط یک دوره کوتاه نشو و نمود در فصل باران دارند.
مقدار بارندگی سالیانه در بندرعباس 180 میلی متر و تعداد روزهای بارانی آن در حدود 17 روز است. میانگین رطوبت نسبی هوای بندرعباس در یک دوره 25 سال در ساعت 30/6 معادل 79 درصد و در 30/12 معادل 55 درصد بوده است. بدیهی است که رطوبت هوا به هنگام همراه بودن با گرما و فقدان باد شرایط سختی را بوجود می آورد.
بادهای این منطقه از 4 تا 8 ساعت بعد از طلوع خورشید از دریا به ساحل می وزد و حداکثر شدت آن در حوالی ساعت 13 الی 14 است. در شب نسیم ملایمتری از ساحل به دریا می وزد که تا دو ساعت بعد از طلوع آفتاب ادامه دارد.
در فصل زمستان با آنکه باد از همه جهات می وزد ولی باد غالب از جنوب به شمال است. در فصل بهار باد از جنوب و سپس جنوب غربی است. در فصل تابستان نیز بادی غالب از سمت جنوب و سپس جنوب شرقی و همچنین در فصل پائیز بادی غالب از جنوب و جنوب غربی می وزد. این بادها هر کدام اسم محلی خاصی دارند که نام و جهت وزش آنها به شرح زیر است.
– باد سهیل، عمدتاً در فصل تابستان از جنوب شرقی می وزد و حامل رطوبت است.
– باد قوس، در زمستان از شرق به غرب می وزد و باران آور است.
– باد ایوبی، مانند باد قوس است ولی باران کمتری دارد.
– باد عقربی، بادی است بهاری و از جنوب به طرف شمال می وزد.
قسمت دیگر استان از جزایر خلیج فارس تشکیل می شود. این جزایر دنباله کوههای ساحلی هستند که به دریا کشیده شده و قسمتهای مرتفع آنها از آب خارج و بقیه بدنه کوه در زیر آب قرار گرفته و فلات قاره جزایر را تشکیل داده اند.
به طور کلی منطقه ساحلی بندرعباس را میتوان محدوده بین کوههای گنو و گیشو در شمال، دریا در جنوب، رود شور در شرق و رود کل در غرب زمین مورد مطالعه ما در غرب دشت سرخون قرار دارد. این دشت با وسعت تقریبی 70 کیلومتر در شرق کوه گنو واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا بین 80 تا 120 متر است. رود شور در شرق این دشت جریان دارد و تپه های کم ارتفاعی از ناحیه شمال و جنوب این دشت را احاطه کرده است.
– باد شمالی ، از جنوب غربی می وزد و در زمستانها از سمت غرب می وزد.
– باد نعشی، بادی خشک و طوفان زا است که از شمال شرقی به جنوب غربی می وزد و جهت آن برخلاف باد شمالی است.
در تابستان ها علیرغم حرارت بیشتر در ماههای تیر و مرداد بعلت وجود باد سهیل هوا قابل تحمل تر از ماههای آخر بهار و ابتدای پائیز است. با شروع فصل پائیز ابرها در آسمان منطقه ظاهر می شوند. در تمام فصل زمستان تا اواسط بهار آسمان اغلب اوقات ابری است دلیل این امر سرد شدن قسمت خشکی در اواخر تابستان و افزایش فشار هوا و مقدار رطوبت میباشد.
به علت ازدیاد بخار آب در فصل تابستان مد بیشتر از سایر فصول دیده می شود و اغلب تمام فضا را در بر مگیرد.
در پائیز و زمستان به هنگام طلوع آفتاب مه صبحگاهی بوجود می آید که تا ساعت 10 از بین می رود.
در فصل تابستان با وزش بادهای اقیانوس هند و پیدایش مه در منطقه در ساعات اول روز شبنم فراوان ایجاد میشود و به طور کلی از اوایل فروردین تا اوایل مهر ماه به علت ازدیاد بخار آب بروز شبنم بیشتر از ماههای دیگر میباشد. فراوانی آب در فصول سرد موجب بارندگی و در تابستان که گرما به حداکثر زمان خود میرسد سبب شرجی شدن هوا میشود.

سرعت – جهت و دفعات وزش یاد در بندرعباس

نمودار سالیانه باد بندرعباس

2-3-1- وضع پستی و بلندی زمین در منطقه
در استان هرمزگان سه منطقه کوهستانی ، جلگه ها و نواحی ساحل و جزایر دیده میشود. کوهستانهای منطقه عمدتا دنباله کوههای فارس ( سلسله جبال زاگرس) است که از شمال به جنوب از ارتفاعات آنها کاسته میشود و نهایتا به زمینهای پست ساحلی منتهی می شود.
قسمتهای جلگه ای و زمینهای پست به صورت نوار ازشمال غربی به سمت جنوب گسترده شده که در نقاط مختلف عرض آن از چند کیلومتر تا 80 کیلومتر متغیر است. قسمت عمده اراضی جلگه ای این منطقه قلیائی و شور هستند و اکثر مناطق ساحلی دارای خاک شنی و یا شنی – رسی می باشند و به تدریج در قسمتهای شمالی از کیفیت بهتری برخوردار می گردند و به میزان رس آنها افزوده می شود.

2-3-2- ویژگی های اقلیمی شهر بندرعباس
ویژگی های اقلیمی شهر بندرعباس نیز به مانند هر مکان دیگری ، تحت تاثیر سه عامل مهم موقعیت جغرافیائی محل استقرار شهر، ارتفاع از سطح دریا و دوری یا نزدیکی به دریا، رقم خورده است، به منظور درک بهتر وضعیت اقلیمی شهر بندرعباس، به طور اجمال، تاثیر هر یک از سه عامل مذکور مورد بررسی قرار می گیرد.
الف) موقعیت جغرافیائی
موقعیت جغرافیائی هر مکان با طول وعرض جغرافیائی مشخص میگردد. از دو پارامتر مذکور عرض جغرافیائی یا فاصله محدوده مورد بررسی از خط استوا در تعیین ویژگی های اقلیمی هر منطقه موثر است. فاصله کم بندرعباس از مدار راس السرطان ( حدود 3 درجه) یا به عبارت دیگر قرارگیری آن در حد میانی منطقه استوائی و معتدل زمین، سبب گردیده تا این شهر از هوائی بسیار گرم برخوردار باشد.

ب) ارتفاع
درجه حرارت هوا با ارتفاع نسبی عکس دارد به طوری که به ازاء هر 300 متر ارتفاع، تقریبا دو درجه از گرمای هوا کاسته میشود. با توجه به این که شهر بندرعباس در کنار آبهای آزاد استقرار دارد. ملاحظه میگردد که فاقد ارتفاع بوده و در نتیجه این عامل هم در تشدید گرمای شهر کاملاً موثر واقع میگردد.

پ) دوری یا نزدیکی به دریا
آب دریا در مقایسه با خشکی در شرایط یکسان، دیرتر گرم میشود و همچنین دیرتر نیز گرمای خود را از دست میدهد. بدیهی است که هوای مجاور آب دریا و خشکی نیز متاثر از این پدیده می باشد. علاوه بر این مسئله، دریاها تا فاصله زیادی خشکی های اطراف را تحت تاثیر قرار میدهند. در نتیجه نواحی مجاور در دریاها، معمولاً از آب و هوای بحری یا دریائی برخوردار می باشند.
مهمترین ویژگی این نوع اقلیم، اختلاف کم درجه حرارت در شب و روز و در زمستان و تابستان است.
با توجه به سه عامل مورد اشاره فوق، مشخص میگردد که شهر بندرعباس دارای هوائی بسیار گرم و از ویژگی های اقلیم بحری برخوردار است. این شهر دارای تابستان های گرم و طولانی ( حدود 6 ماه ) و زمستان های کوتاه و معتدل می باشد. دو فصل بهار وپائیز در این شهر بسیار زودگذر و نامحسوس است.
در ادامه به استناد آمارهای ایستگاه سینوپتیک شهر مذکور عوامل مهم اقلیمی شهر بندرعباس، در یک دوره حدوداً 40 ساله، حدفاصل سالهای 74-1336 مورد بررسی قرار میگرد تا در این راستا شناختی هر چه دقیق تر ، نسبت به مسائل اقلیمی شهر حاصل گردد.

2-3-2- درجه حرارت
از عوامل مهم اقلیمی هر منطقه که بررسی شاخص های مربوط به آن در یک دوره مشخص آماری، لازم بوده و در شناخت اقلیم منطقه حائز اهمیت می باشد، شاخص های مربوط به دمای هوا می باشد.
از مهمترین این شاخص ها میتوان به متوسط حداکثر دما، متوسط حداقل دما، متوسط روزانه دما، حداکثر مطلق و حداقل مطلق دما اشاره نمود.
حدود نهائی میانگین های آماری هواشناسی شهر بندرعباس بر اساس آمار ایستگاه سینوپتیک شهر، در یک دوره آماری 40 ساله در حد فاصل سالهای 1336 تا 1374 نشان داده شده است. بر این اساس مشاهده میگردد که متوسط حداکثر دمای سالانه شهر بندرعباس 1/32 درجه سانتیگراد و متوسط حداقل دمای سالانه 8/21 درجه سانتی گراد می باشد آمارهای مذکور دلالت بر گرمای شدید هوا در این شهر دارد.
متوسط حداکثر دمای ماهانه شهر در این دوره 6/38 درجه سانتی گراد بوده که مربوط به خرداد ماه می باشد و متوسط حداقل دمای ماهانه شهر دردی ماه با 3/12 درجه سانتی گراد اتفاق می افتد.
متوسط روزانه دمای شهر بندرعباس در این دوره 40 ساله از حداقل 9/17 درجه سانتی گراد در دی ماه تا حداکثر 3/34 درصد در تیر ماه در نوسان بوده است. متوسط روزانه دما در سال نیز 9/26 درجه سانتی گراد پدید آ مده است.
با کمی تامل در مندرجات جدول شماره 2 و با توجه به طبقه بندی آسایش نسبی به روش ماهونی ملاحظه می گردد که هوای بندرعباس روزها از فروردین تا آبان ماه گرمتر از حد آسایش می باشد و در شبها نیز از اردبیهشت تا مهرماه گرمتر از حد آسایش است.
به طور کلی در بندرعباس حداکثر استفاده از جریان هوا، ایجاد سایه های عمیق و …برای قابل تحمل نمودن شرایط جوی امری لازم و اجتناب ناپذیر می باشد.

2-3-3- بارندگی
میزان کل بارندگی شهر بندرعباس در دوره مورد بررسی به طور متوسط 5/185 میلیمتر در سال گزارش گردیده است که دلالت بر آن دارد که این شهر از نقاط کم باران کشور محسوب می گردد حداکثر متوسط میزان بارندگی ماهانه 9/47 میلیمتر در بهمن ماه و حداقل میزان بارندگی به طور متوسط 1/0 میلیمتر در خردادماه بوده است.
آمارها، موید آن است که 2/159 میلمتر از مجموع بارندگی سالانه یا 8/85 درصد کل بارندگی سال در 4 ماه آذر تا اسفند صورت میگیرد.
اما باید در نظر داشت که امکان وقوع باران های سیل آسا که از ویژگی های اقلیم هی گرم می باشد در این شهر همواره وجود دارد، به طوری که در 40 سال گذشته حداکثر میزان بارندگی روزانه 211 میلیمتر گزارش گردیده است. یعنی اتفاق افتاده است که در یک روز در دیماه بیش از میانگین بارندگی سالانه شهر، بارندگی صورت گرفته است.
مطالعه آمارهای 40 ساله ایستگاه هواشناسی بندرعباس نمایانگران می باشد که در تمام ماههای سال بارندگی در شهر وجود داشته است.

2-3-4- میزان رطوبت
به طوری که اشاره شد شهر بندرعباس از اقلیمی بحری برخوردار است که از مشخصه های اصلی آن رطوبت نسبی بالای هوا میباشد. بررسی آمارهای ایستگاه سینوپتیک بندرعباس در یک دوره 40 ساله، نشان میدهد که متوسط حداکثر رطوبت نسبی در سال 82، درصد و متوسط حداقل آن 49 درصد می باشد. بیشترین میزان رطوبت هوا در بهمن ماه است که متوسط حداکثر آن 86 درصد محاسبه شده است و متوسط حداقل آن نیز در آبان ماه بوده که 43 درصد به دست آمده است.
توام شدن رطوبت نسبی زیاد و گرمای فوق العاده زندگی را برای انسان دشوار می سازد. تقارن این دو پدیده در ماههائی از سال در بندرعباس از ویژگی های اقلیمی این شهر به شمار می آید.

2-3-5- باد وطوفان
باد و طوفان از پدیده های مهم به شمار می آیند. بخشی از سخنرانی آقای دکتر محمد حسن گنجی از اقلیم شناسان معروف ، برای آگاهی بیشتر دباره این پدیده، عینا درج میگردد:
در خلیج فارس که همه سالها میلیون ها تن کالا و نفت به وسیله کشتی حمل میشود، موضوع باد اهمیت خاصی دارد زیرا. باد عمل مهمی در تسهیل حرکت کشتی و همچنین در ایجاد طوفان های دریائی و احداث خسارت به شمار می رود. بادهای منطقه خلیج فارس را میتوان به سه دسته مشخص تقسیم کرد:
الف) بادهای منظم و فصلی: یا بادهائی که در اثر تغییرات فشار هوا در فصول مختلف سال به وجود می آید و معمولا شدید نسبت مگر اینکه عمل جوی دیگری موجب تشدید آنها شود. این بادها در زمستان که هوای مجاورآبهای گرم خلیج فارس از هوای مجاور فلات های ایران و عربستان گرمتر است. از شمال و جنوب به طرف داخل خلیج می وزند و در داخل خلیج فارس از شمال غربی به جنوب شرقی به موازات ساحل به حرکت خود ادامه میدهند ولی همین که هسته های کم فشار مدیترانه ای به خلیج فارس میرسد، این نظم و ترتیب را به هم می زند و تغییر فراوانی در جهت بادها به وجود می آورد. بدین معنی که با پیش آمدن هر یک از این مراکز کم فشار، بادها از جنوب شرقی به سمت آن کشیده میشوند و یا از شمال غربی و جنوب غربی آن را بدرقه میکنند. در تابستان، بادهای منظم و فصلی خلیج فارس مولود منطقه کم فشار آسیادی برفراز پاکستان غربی است و به همین جهت در تمام تابستان در جهت ثابت شمال غربی به جنوب شرقی می وزند و همین بادها هستند که در نواحی مختلف به اسامی متفاوت معروف شده و بادهای محلی را به وجود می آورند.
ب) بادهای محلی: بادهای دریائی یعنی بادهای متناوبی که بر حسب قوانین اقلیمی در روز از دریا به طرف خشکی و در شب از خشکی به طرف دریا می وزند، تقریباًَ در تمام سواحل خلیج فارس وجود دارد ولی در اینجا مقصود از بادهای محلی بادهائی است که در هر ناحیه به نام خاصی معروف شده است. تعداد این بادها زیاد ومعروف ترین آنها عبارت است از:
1- باد شمال: یا در واقع باد شمالی غربی که در 9 ماه از سال به موازات ساحل شمالی خلیج فارس می وزد تقریبا در همه جا باد شمال خوانده میشود، ولو اینکه جهت وزش آن از مغرب و حتی جنوب غربی باشد. ( مانند شمال جزیره قشم). باد شمال در زمستان به همان بادی اطلاق می شود که در دنباله هسته های کم فشار می وزد و اغلب طوفان های ناگهانی و خطرناکی به وجود می آورد و در تابستان بهترین نمونه های آن باد شمال چهل روزه است که از اواسط خرداد تا اواخر تیر، با نظم و شدت فوق العاده ای می وزد و درنواحی شمالی خلیج فارس گرد و خاک فراوانی از صحاری سوریه وعراق به همراه می آورد.
2- باد نشتی: یا باد شمال شرقی که در زمستان در سواحل ایران و مخصوصا در ناحیه هرمز می وزد. این باد که با سرمای فلات ایران توام است مانند بادی است در زمستان در سواحل شمالی مدیترانه بروز می کند و اغلب ابر و باران محلی ایجاد می کند.
3- باد شرجی: یا باد جنوب شرقی که درزمستان همان بادی است که به استقبال مراکز کم فشار مدیترانه ای می رود و به طرف مراکز کم فشار کشیده می شود ولی در تابستان از بادهای بسیار نامطلوب سواحل شمالی خلیج فارس به شمار میرود، زیرا در این فصل پس از عبور از دریا رطوبت زیادی به خود می گیرد و نم نسبی هوا را به شدت بالا می برد و همین که ایجاد ابر می کند زندگی را بسیار دشوار می سازد.
پ) طوفان ها و بادهای شدید: در زمستان ها که خلیج فارس در معرض حمله هسته های کم فشار مدتیرانه ای قرار میگیرد. طوفان های شدید و خطرناک در آن بروز می کند که اغلب باعث خسارات فراوان می شود. جهت حرکت این بادهای شدید ممکن است جنوب شرقی و یا شمال غربی باشد و به عبارت دیگر در جبهه گرم و یا جبهه سرد یک هسته کم فشار قرار داشته باشد. شدت وزش باد در این موارد گاهی به پایه ای است که با گردبادهای معروف آمریکا قابل مقایسه است و طبیعی است که خسارات فراوانی ممکن است به بار آورد، چنانکه در ششم و هفتم دیماه 1335 یک چنین طوفانی در سواحل قطر، سکوی متحرک کمپانی معروف شل را به کلی از بین برد.

دیاگرام موقعیت خورشید در عرض جعرافیایی 28 درجه بندرعباس

2-4- شرایط اقلیمی بندرعباس و تاثیر آن بر شکل گیری مجموعه
روند بررسی بدین صورت است که ابتدا شرایط اب و هوائی بندرعباس مورد مطالعه قرار میگیرد و پس از مشخص شدن شدت و دوام شرایط حرارتی هوا در طول سال تاثیرات آن بر آسایش انسان در فضاهای داخلی ساختمان مورد بررسی و نیازهای حرارتی فضاهای آزاد و داخلی در طول سال تعیین میشود. نهایتاً نحوه دستیابی به اهداف فوق بیان شده و به موارد مشخصی از طرح ساختمان، یعنی جهت استقرار و فرم کالبدی و بافت مجموعه اشاره خواهد شد.

2-4-1- شرایط اقلیمی بندرعباس
شهر بندرعباس با ارتفاع 4 متر از سطح دریا و عرض جغرافیائی 27 درجه و 10 دقیقه و طول جغرافیائی 56 درجه و 15 دقیقه و در حاشبه خلیج فارس واقع شده است.
2-4-1-1- دمای هوا
بر اساس تقسیم بندی اقلیمی با توجه به میانگین دمای سالانه به میزان 7/25 درجه سلسیوس شهر بندرعباس بعنوان یک شهر گرمسیری تلقی میگردد. معدل حداکثر دمای هوا در تیرماه معادل 4/38 درجه و معدل دمای هوا در دیماه معادل 13 درجه سلسیوس است.
2-4-1-2- رطوبت هوا
در تمامی طول سال هیچگاه رطوبت نسبی از 50% کمتر نیست و نشان دهنده آن است که هوا همواره نسبتا مرطوب است و متوسط حداکثر رطوبت نسبی در ماه بهمن معادل 5/81 درصد و متوسط حداقل رطوبت نسبی معادل 479% در ماههای آبان و آذر است.
2-4-1-3- بارندگی
مقدار کل بارندگی سالیانه در شهر بندرعباس در یک دوره بیست وپنج ساله معادل 101 میلیمتر بوده است که حداکثر مقدار بارش در دی ماه به میزان 43 میلی متر و حداقل آن مربوط به ماههای تابستان و به میزان صفر میلیمتر میباشد.
2-4-1-4- وزش باد
جهت وزش باد غالب در اکثر مواقع سال باد جنوبی است. این باد در اصطلاح محلی به بادبحری مشهور است که در وسط روز از سمت دریا خشکی می وزد. فقط در دو ماه از سال جهت باد غالب تغییر میکند که در دیماه از سمت شرق و در مرداد از جنوب شرقی است. باد جنوب شرقی به بادقوس (شرجی) نیز مشهور است که بسیار گرم و مرطوب بوده و در زمستان تولید ابر و باران میکند.
بادهای دیگر محلی بندرعباس به شرح زیر میباشد:
– باد نعشی: این باد از سمت شمال شرق می وزد که در زمستان تولید ابر و باران میکند.
– باد شمال: یا بادبری که نسیمی است لطیف و ملایم. این باد از نیمه های شب تا اواخر صبح از خشکی به دریا می وزد.
– باد شمال غرب: این باد در تابستان می وزد و خشک و خنک است.
– باد سام: این باد خیلی گرم و مرطوب و سوزان میباشد و از جبهه جنوب غربی می وزد.
– باد سهیلی: این باد نیز از جبهه جنوب غربی می وزد که در زمستان تولید ابر و باران میکند.

2-4-1-5- تابش آفتاب
موقعیت ظاهری و لحظه ای خورشید در آسمان در هر لحظه ای از سطح زمین تابع عرض جغرافیائی آن نقطه است. هر چه عرض جغرافیائی یک محل بیشتر باشد، ارتفاع موقعیت خورشید در آن محل کمتر و انرژی حاصل از تابش آن نیز کمتر است.

2-4-2- شرایط اقلیمی بندرعباس و آسایش انسان
یکی از اهداف هماهنگ سازی ساختمان و شرایط اقلیمی، تامین آسایش حرارتی استفاده کنندگان از آن است.
تعیین ویژگیهای اقلیمی عناصر مختلف ساختمان نیز بر پایه همین اصل استوار شده است. گر چه هر یک از عناصر اقلیمی به نحوی بر آسایش انسان تاثیر گذارند اما ترکیب دو عنصر اقلیمی دما و رطوبت هوا عمده تر است. در این گزارش به منظور بررسی شرایط اقلیمی بندرعباس و آسایش از انسان از روشهای پیشنهاد شده توسط "ماهانی" و "الگی" استفاده میشود.
– در روش ماهانی: اساس کار تنظیم آمار آب و هوائی در جداول مربوطه واستخراج نتایج از آنها است. بر اساس جدول هوای بندرعباس در شش ماه سال شب و روز گرم، در دو ماه روزها گرم و شبها مناسب، در یک ماه روز و شب مناسب، در یک ماه روز و شب مناسب و در سه ماه روزها مناسب و شبها سرد است. لازم به توضیح است که در ماههای آذر و دی و بهمن که شبها سرد است، میزان سرما در حدی نیست که به گرمای اضافی نیاز باشد بلکه با داشتن پوشش گرم میتوان به شرایط آسایش دست یافت.
بنابراین میتوان گفت که در بندرعباس روز سرد وجود ندارد و همواره باید روزها برای دستیابی به شرایط مطلوب از جریان هوا و ایجاد سایه بهره برد. بطور کلی در 60% از مواقع شب و روز هوا گرم، در 30% ایام سال هوا مساعد و 10% سال هوا سرد است.
در یک بررسی عمومی میتوان مشخصات آن و هوای بندرعباس را به شرح زیر بیان نمود. وجود رطوبت، باد دائمی در تمام فصول اختلاف اندکی درجه حرارت روز و شب از ویژگیهای عمده آب و هوای این شهر است . در شرایط فوق وقتی احساس آسایش دست میدهد که حرارت اضافی بدن در هوا منتشر شود. در هوای خیلی مرطوبت تبخیر کمی رطوبت از بدن هوای اشباع شده ای در مجاورت بدن پدید می آورد که مانع از تبخیر بیشتر میگردد. این هوای اشباع شده در اثر جریان هوا ممکن است جابجا شود و شرایط مطلوب بدست آید.
– روش پیشنهادی توسط " الگی" امکان بررسی شدت ودوام شرایط حرارتی هوای آزاد را با حدود منطقه آسایش فراهم می سازد. در این روش شرایط حرارتی هوای روزانه هر ماه ( متوسط حداکثر و متوسط حداقل شرایط حرارتی هوا) بر جدول بیوکلیماتیک انتقال می یابد و با مقایسه محل قرارگیری نقاط مربوط به گرمترین وسردترین هر ماه و محدوده آسایش، وضعیت حرارتی هوای آن مشخص می شود. همانطور که ملاحظه میشود از ماه اردیبهشت تا آبان روزها شرایط هوا طوریست که حتی با جابجا شدن هوا نیز نمیتوان به آسایش دست یافت و مختصات این ماهها در جدول بیوکلیماتیک در منطقه خیلی گرم و مرطوب است. اما در ماههای اسفند وآبان میتوان با بهره گیری از جریان هوا به شرایط مطلوب رسید. در ماههای دی و بهمن و آذر با پوشش زمستانی می توان در فضای آزاد به آسایش رسید. ولی در ماههای اردیبهشت و مهر با وزش نسیم مختصر می توان رطوبت و گرما را تحمل نمود. در ماههای خرداد و تیر و مرداد وشهریور شبها شرایط آب و هوائی قابل تحمل نیست، بخصوص در تیر و مرداد.
به طور کلی متیوان گفت در 40 درصد از موقع سال شرایط آب و هوائی ناراحت کننده است ودر 10% از مواقع شرایط آسایش فراهم و در 50% مابقی ایام با تمهیداتی میتوان به شرایط مطلوب دست یافت . ( با استفاده از سایه ، جریان هوا، پوشش گرم)

2-4-3- شرایط اقلیمی بندرعباس و ساختمان
صرف نظر از عملکرد تنظیم کننده های مکانیکی هوا، وضعیت هوای داخل ساختمان نتیجه تاثیر عناصر اقلیمی در وضعیت هوای ساختمان به نوع ، فرم، مقیاس ساختمان با شرایط آب وهوائی محیط پیرامون خود داشته باشد، از دو روش ماهایان و گیونی استفاده می شود. در روش ماهانی پس از بررسی شرایط اقلیمی از نظر آسایش انسان با توجه به نیازهای حرارتی ساختمان شاخص هائی برای هر یک از ماههای سال تعیین می شود. سپس با انتقال جمع سالاانه این شاخص ها به جداول گروه 2 و 4 کلیاتی در زمینه طراحی اقلیمی استخراج میشود.
اصولا در آب و هوای گرم و مرطوب زمانی به انسان احساس آسایش دست میدهد که حرارت اضافی بدن در هوا منتشر شود. در رطوبت زیاد تبخیر مقدار کمی از رطو.بت بدن، هوای اشباع شده ای در مجاورت بدن پدید می آورد که مانع از تبخیر بیشتر میگردد. این هوای اشباع شده در اثر جریان هوا ممکن است جابجا شود. لذا با استفاده از جریان هوای خارج در داخل ساختمان در سطحی که با بدن انسان تماس داشته باشد میتوان شرایط را بهبود بخشید. چون شبها درجه حرارت هوا کاهش قابل توجهی پیدا نمی کند، درجه حرارت سطح دیوار و سقف در حد همان درجه باقی می ماند. از این رو در شبها نیز استفاده از جریان هوای بیرون ساختمان در داخل ساختمان توصیه می شود. چون جریان هوا تنها راه بهبود بخشیدن شرایط است، ساختمان باید در جهت وزش باد باز شود تا از هر نسیمی استفاده کند. در صورت عدم رعایت این مسئله همیشه هوای داخل از فضای سایه دار خارج از ساختمان که از جریان هوا برخوردار است ، گرمتر خواهد بود.
این بر اساس در این شهر ساختمان باید با جهت شمالی- جنوبی با کشیدگی در جهت محور شرقی – غربی مستقر شود.
تنظیم فضائی ساختمان ( فاصله گذاری ) باید به گونه ای باشد که بتوان از جریان هوا استفاده نمود، لذا طرح فضائی گسترده برای این منطقه پیشنهاد میشود. برای کلیه فضاها پیش بینی جریان دائمی هوا امری ضروری است البته این امر در ساختمان های کوچک دارای اهمیت بیشتری نسبت به ساختمانهای بزرگ است.
مقدار بازشوهای ساختمان نباید از 40% مساحت نما تجاوز نماید، دیوارهای خارجی و داخلی بنا باید با مصالح سنگین ساخته شوند، چون درجه حرارت شبها در خارج از ساختمان کاهش قابل توجهی ندارد، ساختمان نمی تواند به اندازه کافی خنک شود تا برای جذب گرمای روز بعد آماده باشد. از این رو توصیه می شود بام ساختمان با ظرفیت حرارتی اندک بااستفاده از مصالح سبک ساخته شود. بازشوهای ساختمان نیز باید از تابش مستقیم آفتاب محفوظ باشند. لذا پیش بینی سایبان متناسب نیز از ضروریات طرح می باشد.
در روش اولگی با تنظیم جدول بیوکلیماتیک ساختمانی نتایج زیر بدست می آید.
– روزها از ماه اردیبهشت تا اواخر مهر بدون سیستم تهویه مطبوع رطوبت گیر شرایط آسایش در ساختمان بوجود نمی آید.
– روزها در فروردین و اردیبهشت و آبان ماه با جریان هوا و داشتن تهویه طبیعی میتوان به شرایط آسایش دست یافت.
– در ماههای آذر و دی و بهمن روزها در داخل ساختمان شرایط آسایش به شرط در نظر گرفتن دیوار وسقف و بازشوهای مناسب تامین می شود.
– شبها در ماههای اسفند و مهر شرایط آب و هوائی تقریبا به منطقه آسایش نزدیک است ومشکلی از این بابت وجود ندارد.
– در ماههای آذر ودی و بهمن شبها در داخل اتاق بدون وسیله گرم کننده با پوشش مناسب میتوان به شرایط آسایش دست یافت به طور کلی می توان گفت وسیله گرم کننده در داخل فضاها برای استفاده در شبهای سرد ضروری نیست.

2-5- اهداف طراحی اقلیمی
فضای آزاد
تنها راه بهبود بخشیدن به شرایط بهره گیری از جریان هوا و سایه است با این وجود عناصر فوق ( جریان هوا و سایه) نمی توانند به نحو مطلوب شرایط آسایش را برای انسان در فضای باز تامین کنند.
– به غیر از شش ماه گرم و مرطوب ( اردیبهشت الی مهر) در سه ماه از سال ( اسفند، فروردین، آبان) با جریان هوا در سایه شرایط آسایش به وجود می آید در سایر اوقات سال شرایط هوای روز مناسب است.
– کنترل تابش آفتاب در فضاهای خارجی: به طور کلی در بندرعباس در هیچ یک از مواقع سال تابش آفتاب ضروری نیست و همواره میبایست از تابش خورشید جلوگیری نمود این امر تنها با داشتن سایه بانهای وسیع و سرپوشیده مناسب قابل تامین است.

فضاهای داخلی
تنها موردی که باید در طراحی فضاهای داخلی مورد توجه قرار گیرد جلوگیری از تابش و نفوذ آفتاب است لازم است برای پنجره ها سایبانهای مناسبی پیش بینی نمود و در تعیین جهت استقرار نیز به این موضوع ( کسب حداقل انرژی تابشی) توجه شود.

2-5-1- راهنمای طراحی اقلیمی
2-5-1-1- جهت استقرار ساختمان
تعیین جهت صحیح استقرار ساختمان با اهداف زیر صورت می گیرد:
– جلوگیری از نفوذ آفتاب به فضاهای داخلی در کلیه اوقات سال
– بهره گیری از بادهای مطلوب
– کسب حداقل انرژی خورشیدی در تمامی سال
برای آنکه ساختمان بتواند حداقل انرژی تابشی را جذب نماید لازم است در جهتی استقرار یابد که در آن جهت جذب انرژی تابشی خورشید در کمترین مقدار خود باشد. این جهت نیز باید به گونه ای باشد تا با حداقل سایبان ممکن تابش آفتاب را به دورن فضاها کنترل نماید و در ضمن در جهت وزش بادهای مطلوب نیز باشد. به منظور ارزیابی عملکرد جهت استقرار ساختمان از این نظر با فرض 24 جهت مختلف جغرافیائی ، در فواصل 15 درجه ، تاثیر تهویه این بادها برای هر یک از جهت ها بسته به عملکردشان امتیازی در نظر گرفته شده است. معیار ارزش گذری در این بررسی زاویه برخورد باد به نمای اصلی ساختمان بوده است. در این رابطه جهت شمالی – جنوبی بهترین جهت استقرار است. در رابطه با کسب حداقل انرژی تابشی خورشید جهات شمال شرق تا شمال غرب در خلاف عقربه های ساعت بهترین و مناسب ترین جهت ها هستند. از اینرو میتوان از جهات فوق حداکثر بهره برداری را نمود.

تعیین جهت استقرار به منظور جلوگیری از تابش آفتاب به فضاهای داخلی
در شهر بندرعباس شدت تابش آفتاب کمتر از مناطق گرم و خشک است ولی به منظور کسب کمترین انرژی تابشی باید از ورود آن به داخل فضاها جلوگیری شود. در آب و هوای گرم و خشک مسیر تابش آفتاب و زوایای سایه به دقت تعیین میشوند. اما در این منطقه بعلت وجود ذرات رطوبت در هوا اشعه مستقیم نمی تابد و در فضا پخش میشود. از این رو هر چه سرپوشیده ها عمیق تر باشند بیشتر مانع نفوذ آفتاب می گرداند.

تعیین جهت استقرار به منظور کسب حداقل انرژی تابشی
همانطوریکه قبلا توضیح داده شد برای کسب حداقل میزان انرژی تابشی خورشید در عرض جغرافیایی 28 درجه شمالی ( بندرعباس) 24 جهت مختلف مقدار انرژی تابیده شده بر سطوح قائم اندازه گیری شده و در این رابطه در مواقع گرم سال بیشترین انرژی تابشی در جهت جنوب شرقی و جنوب غربی جذب میشود که از جهات بسیار نامناسب هستند. از آنجا که هدف ما کسب کمترین انرژی تابشی در کل مواقع سال است بهترین جهت در این زمینه جهت شمال با کسب 266 بی تی یو بر فوت مربع در روز است و بدترین جهت جنوب شرقی است که با 6784 بر فوت مربع در روز بیشترین انرژی را کسب می کند اما از آنجا که ساختمان مورد مطالعه بعلت تنوع عملکرد نمی تواند صرفا دارای یک جبهه نورگیری باشد لذا باید برای دو طرفه عمل کردن ساختمان جبهه شمالی – جنوبی انتخاب شود و سعی گردد حتی الامکان بیشترین دیوارهای بدون سایبان و نورگیرها در این جهت باشد.
مجموع انرژی تابشی جذب شده در شمال و جنوب از مجموعه سایر جبهه های هم راستا نیز کمتر است و بنابراین با انتخاب هم جهت فوق الذکر باید از سرپوشیده های عمیق در جبهه جنوبی جهت نورگیری استفاده شود.

تعیین جهت استقرار ساختمان در رابطه با وزش باشد
قبلا توضیح داده شد که استفاده از جریان هوا در طول سال در تعدیل شرایط فضاهای بسته ( سرپوشیده ها و ایوانکها) و همچنین در برخی از اوقات سال در فضاهای داخلی امری ضروری برای تعدیل شرایط آزاد دهنده محیطی این اقلیم است.
همانطور که در جداول ماهانی مشاهده میشود جهت وزش باد غالب در بندرعباس از جبهه جنوب (از سمت دریا) است، لذا باید سعی شود که از جبهه جنوب به داخل مجموعه کانال هائی برای گردش هوا برقرار شود و در ضمن از پنجره های رو به جبهه جنوب نیز کوران لازم در فضاهای داخلی برقرار شود. از آنجا که فقط در صورت استقرار شمالی – جنوبی فضاها باید با بیشترین تاثیر به نمای جنوبی برخورد می کند، در نتیجه بهترین جهت استقرار از این نظر جهت نامبرده است.

2-5-1-2- بافت مجموعه ساختمانی
مهمترین مسئله برای مجموعه های ساختمانی در چنین اقلیم و آب و هوای کوران و تهویه در مجموعه است زیرا در غیر این صورت هوای دم کرده و شرجی نامطلوبی شرایط زندگی را سخت و دشوار میسازد. همچنین بافت مجموعه ساختمانی باید بسیار گسترده اما محفوظ از بادهای گرم باشد.
بادهای گرم و مرطوب در بندرعباس از جبهه های جنوب غربی و جنوب شرقی بر مجموعه می وزد از این رو باید در مقابل این جبهه ها ساختمان حالت نشکن داشته باشد تا از نفوذ آن به داخل مجموعه جلوگیری شود.
1- کاهش سطوح مورد تابش مستقیم آفتاب
2- ایجاد کوران مناسب
برای رسیدن به نتیجه مطلوب کنترل تراکم کلی شهرک ضروریست به طریقی که هر دو حالت را به میزان معقول در برداشته باشد ایده آل ترین تراکم برای چنین وضعی تراکم متوسط میباشد زیرا تراکم کم گرچه کوران را به حداکثر میرساند، اما میزان سایه را به حداقل کاهش میدهد که شدت گرما را به دنبال دارد و تراکم زیاد که میزان سایه را به حداکثر می رساند امکانات ایجاد کوران مناسب را از بین میبرد و تنفس طبیعی مجموعه را مختل می نماید به همین دلیل از ایجاد ساختمانهای مرتفع و بلند در اقلیم گرم و مرطوب باید خودداری بعمل آید و حتی الامکان با در نظر گرفتن و کنترل تراکم متوسط، ساختمانهای حدود 2 طبقه در مجموعه داشت.
برای جذب کمتر از انرژی حرارتی خورشید نیز لازم است کشیدگی بنا در جهت محورهای شرقی – غربی باشد ایجاد ساباط در گذرگاههای آزاد برای جریان هوا نیز از ملزومات تنظیم فضائی است. در محوطه سازی اطراف ساختمان باید توجه شود که جریان هوا قبل از رسیدن به ساختمان از سطوح داغ مثل آسفالت عبور نکند و حتی الامکان در جبهه های مورد نظر از فضاهای سبز پر سایه استفاده شود.

2-5-2- نتیجه گیری
1- بندرعباس از نظر تقسیمات اقلیمی درحوزه آب و هوای فعلی گرم و مرطوب قرار دارد.
2- رطوبت هوا به هنگام همراه بودن با گرما و فقدان باد شرایط سختی را بوجود می آورد.
3- روزها از دریا به ساحل و شبها از ساحل به دریا باد می وزد.
4- وضع پستی و بلندی زمین در منطقه: زمین مورد مطالعه در شرق دشت سرخون قرار دارد این دشت با وسعت تقریبی 70 کیلومتر در شرق کوه گنو واقع شده و ارتفاع ان از سطح دریا بین 8 تا 120 متر است رود شور در مشرق این دشت جریان دارد وتپه های کم ارتفاع از ناحیه شمال و جنوب این دشت را احاطه کرده است.
5- پوشش گیاهی در منطقه به گونه ای است که در مقابل گرمای زیاد و کم آبی مقاومت زیادی دارند.
6- شهر بندر عباس دارای پیشینه تاریخی طولانی نمی باشد.
7- رشد فعلی بندرعباس از سال 1335 به صورت شتابان شروع شده . در سالهای 50 فعالیتهای خانه سازی اغلب بصورت کویهای گوناگون در جریان بود مثل 600-2500-900 دستگاه
8- بعد از شروع جنگ و انتقال فعالیتهای دریائی بندر خرمشهر به بندرعباس شتاب رشد آن افزایش یافته و ساخت و سازهای بدون مشکل و بی رویه صورت گرفت.
9- رشد شهر بصورت یک حرکت آونگی از شرق به غرب و برعکس در کنار دریا ادامه داشت.
10- بندرعباس از حیث داشتن اثار و بناهای تاریخی غنی نمی باشد.
11- یکی از آثار دوره صفویه عمارت کلاه فرهنگی هلندیها که در حال حاضر حوزه علمیه میباشد. مسجد گله داری از آثار دیگر این شهر است. آب انبارهائی که برکه نامیده میشوند اینها گنبدهائی سنگی هستند تعدادی از آنها تعمیر شده و بعنوان زورخانه، چای خانه و مانند آن استفاده می شوند.
معبد هندویان که نه از نظر تاریخی اهمیت چندانی دارد و نه از نظر معماری
12- بندرعباس به علت تمرکز منابع اقتصادی گوناگون و متنوع مانند مشاغل دریائی، اهمیت نظامی، نفت و گاز ، معادل وغیره و عدم کفایت نیروی انسانی بومی(از نظر کمی وکیفی) تبدیل به شهری مهاجر پذیر شده است.
13- آداب و رسوم مردم این استان به لحاظ مجاورت با دریا و نمای نسبتا کم با سایر نقاط ایران مخلوطی است از فرهنگهای هندی، آفریقائی، عربی و غیره….
14- اسکلت شهر تحت تاثیر محیط جغرافیائی، اقلیم، تاریخ و فعالیتهای اقتصادی می باشد.
15- بافت مسکونی آن از بافت جدید و سنتی تشکیل شده
16- مهمترین ویژگی بافت سنتی مجزا بودن واحدهای مسکونی از یکدیگر است.
علل مختلفی می توان برای این مجزا بودن واحدهای مسکونی نام برد: استفاده از کوران هوا، دفع سریع سیلابها عدم مشرفیت واحدها، اختلافات قومی و مذهبی….
17- بافت جدی بندرعباس عموما از بافت مسکونی شهرهای بزرگ ایران مانند تهران تاثیر پذیرفته است خانه های به هم چسبیده با حیاط نسبتا وسیع تر از سکونت گاههای سنتی و مصالح جدید که در بسیاری مواقع با آداب و رسوم و شرایط اقلیمی بندرعباس بیگانه است.
18 – بازار قدیمی مانند سایر شهرهای ایران ندارد. بازار تشکیل شده از غرفه های تقریباً نوبنیادی که عمدتاً کالای قاچاق وارداتی از شیخ نشینهای جنوب خلیج فارس عرضه میگردد و تشکیل شده از معابر سرپوشیده که در دو طرف آن غرفه های بهم چسبیده قرار گرفته اند.
19- اغلب خانه ها مجزا از یکدیگر و چهار طرف آن فضای قرارداد تشخیص اینکه کدامیک از فضاها کوچه و کدامیک میدان و کدام فضای تلف شده است مشکل است.
20- کوچه ها غالبا دارای دیوارهای صاف و یک طبقه میباشند.
21- اصولا در بندرعباس بن بست وجود ندارد.
22- در معماری بندرعباس کهن – راههای مقابله با گرما: 1- محافظت از آفتاب
2- بهره گرفتن از نسیم دریا

2-5-3- راه حل های معمارانه
1- ایوان
2- اتاقها رو به جنوب ساخته شده اند
3- پنجره ها در شمال و جنوب اتاقها در جهت کوران هوا قرار دارند.
4- بادگیرها اغلب یک طرف رو به جنوب
5- سقفها عمدتا بلند است
6- پنجره ها کوچکند
7- پشت بام برای خوابیدن در شب در نظر گرفته شده و دست انداز پشت بام از شبکه های چوبی یا آجری بلند درست شده است.
8- خانه ها همه دارای حیاط هستند در بیشتر حیاطها حوض و باغچه ها قرار گرفته
9- ورودی به صورت سایبان است
10- معابر بافت جدید بندرعباس چهره ای مشابه سایر شهرهای ایران داده است.
11- معماری جدید مانند معابر آن چیز خاصی ندارد
12- اکثر بناهای جدید برای مقابله با گرما با کولر مجهز شده اند.
13- معماری مراکز اداری، نظامی، آموزشی و … و سایر تاسیسات شهری از معماری تهرانی و غربی متاثر است تنها وجه تمایز بندرعباس گیاهان بومی آن است.
14- مرکز محله و مرکز ناحیه مشخص و منظمی در شهر یافت نمی شود.
15- عرض جغرافیائی بندرعباس 28 درجه = به خط استوا نزدیک است
16- میانگین سالانه 7/25 درجه سانتی گراد = شهر گرمسیر است
17- رطوبت نسبی هوا از 5% کمتر نیست = هوا همواره نسبتا مرطوب است.
18- معدل کل بارندگی 101 میلی متر است
19- جهت وزش باد غالب جنوبی است
20- در بررسی شرایط اقلیمی بندرعباس و آسایش انسان از روشهای ماهانی والگی استفاده شده است.
21- در شش ماه از سال شب و روز گرم در دو ماه روزها گرم و شبها مناسب در یک ماه روز و شب مناسب در سه ماه روزها مناسب و شبها سرد می باشد.
22- وجود رطوبت باد دائمی در تمام فصول و اختلال اندک درجه حرارت روز و شب از ویژگیهای عمده این شهر است.
23- به طور کلی می توان گفت در 40% از مواقع سال آب و هوائی ناراحت کننده است و 10% از مواقع شرایط آسایش فراهم و در 50% مابقی ایام با تمهیداتی میتوان به شرایط مطلوب دست یافت ( با استفاده از سایه، جریان هوا، پوشش گرم)
24- شرایط آسایش انسان = حرارت اضافی بدن درهوا منتشر شود.
25- میزان تاثیر شرایط اقلیمی در وضعیت هوای ساختمان بستگی دارد به:
1- نوع ساختمان
2- فرم ساختمان
3- مقیاس ساختمان
4- خصوصیات کالبدی آن ( دیواره، پنجره، بام)
26- شرایط آسایش در داخل ساختمان
1- ساختمان باید در جهت وزش باد باز شود تا از هر نسیمی استفاده کند.
2- ساختمان در جهت شمالی جنوبی با کشیدگی در جهت محور شرقی – غربی
3- فاصله گذاری مناسب بین ساختمانها برای جریان هوا
4- پیش بینی جریان دائمی هوا درکلیه فضاها به خصوص در ساختمانهای کوچک
5- مقدار بازشوها از 40% تجاوز نکند
6- استفاده از مصالح سبک
7- استفاده از سایبان مناسب مقابل بازشوها
27- جهت استقرار ساختمان

اهداف
1- جلوگیری از نفوذ آفتاب به فضای داخلی در کلیه اوقات سال = سایبان هر چه عمیق تر باشد بهتر است
2- بهره گیری از بادهای مطلوب = جهت شمالی جنوبی
3- کسب حداقل انرژی خورشید در تمامی سال = جبهه شمالی جنوبی
41- بافت مجموعه ساختمانی
1- بافت مجموعه گسترده دارای فضاهای باز در توده ساختمانی
2- محفوظ از بادهای گرم و مرطوب که از جهت جنوب غربی و جنوب شرقی می وزد.
3- ایجاد ساباط در گذرگاههای آزاد برای جریان هوا

2-5-4- احکام
1- ساختمان باید در جهت وزش باد باز شود تا از هر نسیمی استفاده کند.
2- ساختمان در جهت شمالی جنوبی باشد
3- کشیدگی ساختمان در جهت محور شرقی غربی
4- فاصله گذاری مناسب ( حداقل 2 متر) بین ساختمانها برای جریان هوا
5- جریان دائمی هوا باید در کلیه فضاها به خصوص در ساختمانهای کوچک وجود داشته باشد.
6- مقدار بازشوها از 40% تجاوز نکند
7- استفاده از مصالح سبک
8- استفاده از سایبان مقابل بازشوها
9- سایبان هر چه عمیق تر باشد بهتر است خصوصا در جبهه شرقی و غربی
10- بافت مجموعه گسترده دارای فضاهای باز در توده ساختمانی
11- محفوظ از بادهای گرم و مرطوب که از جهت جنوب غربی و جنوب شرقی می وزد
12- ایجاد سباط درگذرگاههای آزاد برای جریان هوا
13- ایجاد فضای سبز پر سایه در اطراف ساختمان

جمع بندی ساختارهای محیطی
ویژگی های محیطی شهر بندرعباس شامل وضعیت توپوگرافی ، شیب، پوشش گیاهی، حیات جانوری و مطالعات اقلیمی، ویژگی های زیست محیطی، خصوصیات عمده و ویژگی های فضای سبزبار و مناظر طبیعی به انضمام بررسی آسیپ پذیری شهر بندرعباس در مواجهه با آسیب های غیر مترقبه طبیعی مورد بررسی قرار گرفت و سعی گردید تا شناختی هر چه واقعی تر از وضعیت محیطی شهر بندرعباس ارائه گردد.
در یک جمع بندی کلی از مطالعات محیطی شهر بندرعباس می توان به نکات ذیل اشاره نمود:
– از نظر توپوگرافی و شیب، شهر بامشکل خاصی درارتباط با توسعه کالبدی به جز در بخش هایی از ناحیه شمال شهر در داخل محدوده قانونی مواجه نیست.
– شیب عمومی شهر به طرف دریا یعنی شمال به جنوب می باشد اما به تعبیت از ناهمواری های زمین از شیب های فرعی نیز برخوردار است. اگر چه این شیب ملایم به سمت دریا در طراحی شبکه دفع آب های سطحی تاثیز گذار می باشد اما همین مسئله باعث انتقال انواع آلودگی ها به طرف ساحل و دریا می گردد.
– به دلیل ویژگی اقلیمی که از مشخصه های اصلی آن کمی بارندگی و گرما و رطوبت زیاد می باشد و همچنین به خاطر فقر پوشش خاکی، قلیایی و شور بودن خاک پوشش گیاهی شهر ضعیف می باشد اما مجموعه ای از درختان بومی و گیاهان مقاوم در برابر شرایط خاص بندرعباس وجود دارند که با برنامه ریزی و استفاده بهینه از منابع آب موجود امکان برخورداری از پوشش گیاهی مناسب فراهم می باشد.
– شهر بندرعباس از نظر برخورداری از فضای سبز عمومی در مضیقه به سر می برد و سرانه این کاربری با سرانه های مورد قبول سازمان حفاظت محیط زیست دارای تفاوت معنی داری می باشد. ضمنا توزیع و پراکنش پارک های موجود نیز اصلا بهینه نیست.
– شرایط خاص اقلیمی شهر به گونه ای است که درماه های تابستان و ایام نوروز که اغلب نقاط کشور از برودت هوا برخوردار می باشند دارای هوایی ملایم است و امکانی برای جذب گردشگران به شمار می آید. اما در بخش عمده ای از سال یعنی از نیمه های اردیبهشت تا اوایل آبان ماه گرما بیش از حد آسایش می باشد.
– به دلیل فقدان سیستم بهداشتی دفع فاضلاب، فقدان سیستم بهداشتی جمع آوری، حمل و دفن زباله، وجود کارگاه مزاحم شهری، عدم سیستم صحیح دفع آب های سطحی و … محیط زیست شهر کاملا در حال تخریب و صدمه دیدن است و در این ارتباط بهداشت عمومی و سلامت ساکنان شهر سخت و جدی در مخاطره قرار گرفته است.
پی آمدهای عدم توجه به حفظ محیط زیست آلودگی آب ، خاک، هوا و … را به دنبال داشته است.
– شهر بندرعباس از نظر ویژگی های زمین ساختی یکی از شهرهای کشور به شمار می آید که نسبت به لرزه خیزی زمین کاملاً حساس می باشد و ضرورت دارد تا با رعایت تمهیدات خاص در جهت کاهش اثرات این بلیه طبیعی تلاش جدی صورت گیرد.
– از دیگر حوادث غیر مترقبه ای که دائما شهر بندرعباس را تهدید می نماید سیل خیزی شهر می باشد که بایستی با راه کارهای فنی مناسب از بروز آن جلوگیری و درجهت کاهش اثرات آن تلاش گردد.
– به دلیل بالا بودن سطح آب های سطحی و ماسه ای بودن بخشی از اراضی شهر و نیز به دلیل لرزه خیز بودن منطقه امکان وقوع پدیده روانگرایی زمین نیز وجود دارد که باید در ساخت و سازها به این پدیده نیز توجه گردد.
– متاسفانه در مواردی به حریم دریا تجاوز گردیده که این مسئله باید مدنظر و مودر توجه مسئولین ذیربط جهت آزاد سازی این حریم قرار گیرد.
– به طوری که قبلاً نیز اشاره شد در بخش شمالی شهر ارتفاعات پولادی قراردارد که باید به عنوان یکی ازمناظر طبیعی شهر حفاظ گردد و حتی ارتفاعات داخل محدوده قانونی نیز بایستی از هر گونه ساخت و ساز یا خاکبرداری برای تسطیح زمین در امان و مصون بماند تا هم چشم انداز شمالی شهر که ارتفاعات است ، حفظ گردد و هم خطر ریزش یا لغزش لایه ها که موجب تخریب ابنیه خواهد شد، هرگز فراهم نگردد.

2-5-5- وضعیت توپوگرافی
شهر بندرعباس به جز دربخش اندکی از ناحیه شمال و به خصوص شمال شرقی شهر که برخوردار از ناهمواری است، در بقیه سطح شهر که به موازات دریا گسترش یافته است. از سطح همواری برخوردار است. بخش قابل توجهی از شهر که به طور عمده شامل محله سورو در جنوب غربی شهر استقرار دارد، به انضمام محدوده قابل توجهی از جنوب بلوار امام خمینی درحدفاصل خورهای شیلات و گورسوزان و همچنین بخش جنوبی محل نخل ناخدا و محدوده هایی که پارک های دولت و ملت در آن حال احداث است از ارتفاعی بین 6/0 متر تا حداکثر 5 متر نسبت به سطح آب های آزاد برخوردار می باشد.
چنانچه محدوده هایی از شهر را که ارتفاعشان بین 5 تا 20 متر نسبت به سطح آب های آزاد است به محدوده فوق اضافه نماییم، ملاحظه خواهد شد که تقریباً بالغ بر 85 درصد از کل ساخت و سازهای موجود در این میزان احداث گردیده اند.
محدوده بسیار اندکی از سطح شهر در داخل محدوده قانونی ارتفاعی بیش از 40 متر نسبت به سطح دریا دارا باشند و به طوری که عنوان شد به طور عمده در شمال و شمال شرق شهر استقرار دارند. در یک نگاه کلی به نقشه ترازبندی که بر اساس خطوط تراز ارتفاعی، طبقه بندی شهر از نظر ارتفاعی بر روی آن صورت گرفته است.
مشخص می گردد که ارتفاع شهر به صورت طبیعی در لبه ساحل از کمترین حد برخوردار بوده و هر چه به سمت شمال و به خصوص شمال شرقی شهر حرکت نماییم بر میزان ارتفاع از سطح آب های آزاد افزوده می گردد.

خطوط تراز طبیعی زمین

محدوده قانونی مصوب بندرعباس

نقاط عطف و چشم اندازهای شاخص

میراث های طبیعی و فرهنگی و معماری بندرعباس

نقاط عطف و چشم اندازهای شاخص

فضاهای عمومی و فراغتی

فصل سوم

اقلیم

مطالب این فصل با فصل دوم جمع شده اند که با توجه به فصل بندی مربوط به پروژه خودتان باید ویرایش شود.

فصل چهارم

مبانی نظری معماری

4-1 مبانی نظری معماری
4-1-1 مبانی نظری طراحی
منظور از مبانی نظری طراحی، مفاهیم و اصولی است که حاکم بر خطوط اصلی طرح و سازنده ایده های آن می باشد، این مفاهیم و اصول به همراه ضوابط فیزیکی طرح، نهایتا" تعیین کننده کالبد اثر هنری می گردد.
در هر اثر هنری منطقا" دو سیمای قابل تفکیک وجود دارد:
– جنبه عینی اثر – جنبه ذهنی اثر
سیمای عینی هنر، همان جنبه صوری آن است . جنبه صوری هنر با ماده به عنوان ابزار، سر و کار دارد که از طبیعت فیزیکی است . پس می توان گفت این سیما به طبیعت تعلق دارد و از قوانین عینی طبیعت پیروی می کند.
جنبه قوانین ذهنی هنر محتوای هنر است . محتوا عبارت است از تاثیر هنر بر ذهن انسان . پس محتوای هنر، ذهنی است و به انسان تعلق دارد (به عنوان متضادی برای طبیعت ). سیمای ذهنی هنر از جنبه های عینی آن مشتق و از طریق آن تعیین می گردد.
اصل: محتوا از صورت تبعیت می کند (محتوی در صورت متجلی می گردد.)
معماری هنری است که بیانش از طریق فضا است، پس جنبه صوری و عینی معماری، صفتهای ویژه فضا می باشد. همه صفتهای ویژه فضا به طبیعت تعلق دارد و از قوانین عینی طبیعی و فیزیکی تبعیت می کند. محتوی در معماری، عملکرد یا فونکسیون فضا است . فونکسیون، تاثیر فضا بر انسان است .
این جنبه (فونکسیون ) ذهنی بوده و به انسان تعلق دارد. به عبارتی فرم صفتهای فضا و فونکسیون بیانگر و معرف فضا هستند.
طبیعت —————— انسان
عین —————— ذهن
صورت —————— محتوی
ضوابط —————— اصول
کل —————— جزء
وحدت —————— کثرت
فرم —————— فونکسیون
یک فضا در معماری وقتی زیباست که صفتهای ویژه فضا با عملکردهای فضا هماهنگی داشته باشد (هماهنگی فرم و فونکسیون ) و این اصلی است که در بررسی معماری سنتی و قدیمی کاملا" مشهود است . معنی هماهنگی و همخوانی فرم و فونکسیون در معماری، منطبق بر برداشت کلی فلسفی از هماهنگی "صورت و محتوی " در عمل شناخت و در هر بیان هنری می باشد.
برای درک مفاهیم سنتی معماری و شهرسازی، باید دیدگاه خاص فرهنگی را نیک دریافت که این مفاهیم در درون آن به وجود آمده است .
یک اثر معماری پیش از آن که به عنوان یک کالبد ساختمانی مطرح باشد منعکس کننده یک سلسله تفکرات و بازگوکننده راه و رسم زندگانی مردمان دوره خود است . بررسی معماری گذشته چه آثاری که به صورت مونمان ) سمبول ) مطرح می باشند و چه آثاری که به عنوان معماری بومی از آنها نام می بریم، نشان می دهد که این آثار گذشته از این که فرهنگ معماری سرزمین ما را عرضه می کنند، پایه لازم برای تدوین هر نظریه ای هستند که مبنای خلق معماری جدید است . البته این بدان معنی نیست که آنها را بدون قید و شرط تایید کنیم و تکرار مجدد آنها نیز مورد نظر نمی باشد، بلکه منظور تنظیم و تدوین و هماهنگ کردن اندیشه هایی است که پایه و اساس هر طراحی نو بشمار می آیند.
هر فضایی در معماری بدون در نظر گرفتن شکل و اندازه اش قابلیت انتقال و انعکاس مفاهیمی را دارد. این مسیله زمانی غلیظتر می شود که فرهنگی غنی پشتوانه خلق فضاها باشد. چنین فضایی چه در روابط کاربردی فضا و چه در زمینه ایجاد روحیه و برداشت روانی، چه در انتخاب مصالح و شالوده و تطابق آن با نیازهای روحی و روانی غنی می شود.
جستجو و شناخت مظاهر و علایم فرهنگی موجود در کالبد معماری ایرانی، می تواند به شناخت و تعیین ارزشها و مفاهیم خاص فرهنگی که بین مردم رواج داشته کمک کند. پاره ای از مفاهیم موجود در زندگی روزمره مردم از راه عناصر کالبدی، قابل انتقال به دیگران هستند، که خود پیوندهای اجتماعی – فرهنگی تعیین کننده ای به شمار می آیند و از راه ذهنیت افراد، فضای فکری همگانی را شکل می دهند. به عبارتی دیگر عناصر کالبدی نمایانگر ارزشها و مفاهیم فرهنگی – اجتماعی، به صورت یک وسیله تبادل فکر بین ساکنان شهر کار می کنند.
استفاده از علایم و مظاهر مربوط به فرهنگهای گذشته، در فضاهای جدیدساز معماری، دانشی جدید در زمینه معماری است . در این بررسی با پیگیری چنین روشی سعی بر توجه به مجموعه عناصر کالبدی فضا و تمیز آنها از یکدیگر و تعیین رابطه متقابلشان به همراه رده بندی عملکردهای خاص آنها می باشد.

4-2 بررسی حرکت در معماری

4-2-1 حرکت سیال ذهن
حرکت نسبت به فرم
4-2-1-1 فرم های پویا :
پویایی کلیت یک اثر نشانه پویایی اجزای آن ومتاثراز تناسب وشکل آن است. همان گونه که یک تصور کلی موجب پویایی آن کلیت و متشکل بودن اجزاء آن می گردد ، این اجزاء نیز در درون خود از سازمان و روشهای مشابهی پیروی می کنند ، به ترتیبی که تصور داخلی آن ها موجب ماندگاری زیر مجموعه های بعدی می گردد بطور کلی در هر اثر یک تحرک قوی یا ضعیف وجود دارد هر چقدر ساختمان متقارن و دارای تناسبات متعارف باشد پویایی را کمتر القاء می کند تا ساختمانی که عناصر آن متضاد و دارای پیچیدگی باشند .
دفرمه شدن :
deformation در دوره رنسانس به وجود آمد. در این دوره هنرمندانی وجود داشته اند که نمی توانستند در تمامی زمینه ها به نتیجه برسند. در قرن 19 دیدگاه جدید ناتمامی و نرسیدن به کمال دست مایه هنرمندان شد در کار فوتوریست ما حرکت باعث دفورمیشن شد و اشیاء را در حال حرکت به تصویر کشید که ساختار آن نسبت به ساختار ایستا دفرمه بود. دفرمیشن از طریق ایجاد تضاد ، تنوع و ابهام باعث ایجاد حرکت می شود که تضاد تنوع و ابهام در عوامل مادی و غیر مادی ایجاد می شود(عوامل مادی مانند مصالح، مقیاس، فرم و….وعوامل غیر مادی مانند نور، سایه و…). در دوران صفوی در میدان نقش جهان اصفهان نیز نمونه دفرمه شدن در کاخ عالی قاپو وجود دارد که نسبت به جداره ی میدان بیرون آمده و مسجد شیخ لطف ا… نسبت به جدار ه ی میدان عقب نشینی دارد. و نحوه حرکت انسان ها را در میدان تغییر داده و مسجد شیخ لطف ا… ایجاد کشش می کند . راه حل های بسیار زیبایی که در مساجد شیخ لطف ا… و مسجد امام ( شاه ) اصفهان به صورت یک الگو درآمده ، قابل تامل است .
4-2-1-2 حرکت ناشی از نیروهای محیطی
تعادل یا توازن در درون یک ترکیب پیچیده از نیروهای متقابل از میان حرکت ریتمیک و نوسانی می تواند بدست آید در حالی که ایستایی(static) بر یک زمان ساکن دلالت می کند . معماری برای باقی ماندن در حال حاضر باید ایستا باشد در حالی که در حقیقت چنین نسبت تفاوت این دو در زمان است و معماری ایستا بدون زمان تصور شده در حالی که معماری متعادل و پا بر جا باید در یک روش بر پایه زمان طراحی شود . در تمام طول تاریخ علاقه به حرکت به صرت فرم های ایستا در نقشه ها خلاصه شده و محسوس بوده است بنابراین نواحی شهری و حرکت های شهری هم به عنوان طرح های ثابت و مکث شده شناخته شده و مورد کاربرد قرار می گرفتند.

4-2-1-3 زمان فرزند حرکت
هیچ از اشیاء ثابت نیستند و هستی هر ماده ای که گذر مستمر هستند زمان ایجاد می کند و حوادث زمان را بوجود می آورد و این دو را هرگز نمی توان از هم جدا کرد. هرمان میتکوسکی فضا و زمان را به صورت زیر تعریف کرد : فضا به تنهایی و زمان به تنهایی محکوم به نیستی است و تنها و حتی از این دو حیات آن ها را میسر می سازد .
زیگفرد کیدئون در کتاب فضا – زمان معماری مسیر فضا در طول تاریخ را به 3 دسته تقسیم می کند .
1- تصویر فضایی که معنایش ترکیب اجسام ساختمان های مختلف با یکدیگر است . به نظر می رسد که ناظر برای درک کلیتی از موضوع باید حرکتی پیرامون جسم داشته باشد مانند اهرام مصر .
2- توجه به فضای داخلی ساختمان ها و مسئله طاق زدن در این مرحله با پیدایش پرسپکتیو، حرکت در فضای داخلی را بوجود آورده و در این راستا به معماری داخلی اهمیت بیشتری داده شد و سعی در بوجود آوردن فضاهایی با ادراکات حسی مختلف شد .
3- توجه به فضای داخلی و دوباره اهمیت دادن به حجم در شکل دادن به فضای خارجی . و این مسئله باعث مطرح شدن زاویه دید شد که در معماری عمدتاً در انتخاب زاویه نگریستن به ساختمان ها از نقطه نظر درک فضا متجلی می گردد .
4-2-2 فضا و زمان در معماری
فضا عنصر اساسی معماری است . حتی نقشه های طراحی شده یک معماری نمی تواند حس فضایی قابل لمس در یک معماری کامل را به بیننده القا کند . در واقع معماری ، اندازه و مقیاس طول و عرض و ارتفاع عناصر ساختاری آن نیست ، بلکه فضایی است که این عناصر محاط می کند و انسان را قادر می سازد تا در آن زندگی و حرکت کند . هر کس که به بررسی و مطالعه معماری می پردازد باید این حقیقت را درک کند که گر چه نقشه یک بنا روی کاغذ می تواند جاذبه های تجریدی داشته باشد و یا نماهای آن از توازن و تعادل درستی برخوردار باشد ، اما در تحقق معماری همه این جاذبه ها ممکن است منجر به خلق یک معماری ضعیف شود . برای درک فضا در معماری و برای یادگیری نحوه دیدن این فضا باید ابتدا پذیرفت که نقش اول هنر معماری را فضا بازی می کند . تا زمانی که درک نظری از فضا نداشته باشیم ، یا حتی این شناخت را به صورت عال محوری در مطالعه معماری به کار نبندیم ، معماری هم چنان ساختمانی خواهد بود که دارای وجوه فیزیکی و در نهایت کاربردی است . مطالعات ما تا زمانی که محدود به بررسی عوامل اجتماعی معماری یعنی کارکرد آن ، و داده های سازه ای یعنی فنون و شیوه های ساخت بنا و ویژگی های تزئینی و تجسمی آن شود ، به رغم مفید بودن آنها در ارائه ارزش های معماری ناتوان خواهد بود . حتی عناصری مثل ریتم ، مقیاس ، توازن و ایستایی نیز تا وقتی که آنها را به یک واقعیت غیر قابل اجتناب یعنی فضا مرتبط نسازیم ، مفاهیمی گنگ ونارسا خواهند بود.
امروزه قطعی ترین تعریفی که می توان از معماری به دست آورد این است که معماری چیزی است که فضای داخلی را به درستی طرح کرده باشد . بدین ترتیب معماری زیبا معماری ای است که فضای داخلی آن ما را جذب کند ، ما را به نشاط آورد و ضمناً از نظر روحی بر ما مسلط باشد . از طرف دیگر معماری نازیبا معماری ای است که فضای داخلی اش ما را دفع کند . نکته قابل تاملی که از این استنتاج حاصل می شود این است که ساختمان فاقد فضای داخلی را نمی توان معماری محسوب کرد . با این وجود ، اکثر مطالب نوشته شده در زمینه معماری فاقد چنین پنداشتی از معماری است . غالب این مطالعات کمتر به معماری از وجه حس فضایی معماری پرداخته اند . به عبارت دیگر ، تجربه فضایی در معماری تا زمانی که ظاهر واقعی و مکانیکی آن به مواد به کار رفته و اشکال ایجاد شده مفهومی شاعرانه و حسی نبخشد ، نمی تواند با انسان ارتباطی حسی داشته باشد . این که در داخل یک بنا با وجود شش سطح ( کف ، سقف و چهار دیوار ) تعریف و تثبیت می شود ، بدین معنی نیست که فضای پنج سطحی یعنی فضاهای بدون سقف ، فاقد اعتبار معماری اند . حتی در این مقوله نیز جای تردید است که نتوان حرکت انسانی را در یک بزرگراه و به درون فضای مسطح دشت ها به صورت محصور شده ، دارای ویژگی هایی است که در معماری یافت می شود .
از آن جا که هر حجم معماری و هر ساختار محصور از یک حد و مرز قابل تفکیک تشکیل شده و این وضعیت وقفه یا توقفی را در تداوم فضایی ایجاد می کند ، واضح است که هر بنا با خلق دو گونه فضا عمل می کند : فضای داخلی که کاملاً توسط خود ساختارتعریف می شود و فضای بیرونی که توسط بنا و سایر بناهای مجاور قابل تشخیص است . بنابراین با این استدلال ، همه عناصر ساختاری مثل پلها ، طاقها ، درختان و نمای ساختمان ها تصور می شود تهی از ویژگیهای فضایی معماری باشند ، نقش مهمی در خلق فضای شهری ایفا میکنند .
پس از تجربیات گوناگون و تا حدودی طاقت فرسا در فرموله کردن اصول پرسپکتیو که آغازی بسیار دور یعنی در عهد رنسانس داشت ، ذهن هنروران معطوف این موضوع شد که بعد چهارمی نیز در ورای سه بعد پرسپکتیوی یک معماری وجود دارد . این نگرش به انقلاب کوبیستی منتج شد که تحولی شگرف در ادراک فضا پدید آورد . نقاشان این مکتب از اواخر قرن نوزدهم استدلال می کردند : "من یک شی ء را مثل یک جعبه یا یک میز می بینم. من آن را از یک دیدگاه می بینم . اما اگر جعبه را در دست هایم بگیرم و بچرخانم و یا اگر در اطراف میز حرکت کنم ،دیدگاه من تغییر می کند و برای این که یک جسم را از هر دیدگاه جدیدی نمایش آن به صورت سه بعدی از یک پرسپکتیو پایان نمی پذیرد . بلکه برای ترسیم کامل آن باید بی نهایت پرسپکتیو از بی نهایت دیدگاه ممکن از آن جسم طراحی کنم " این جابه جایی متوالی در زمان برای نمایش زوایای مختلف دید به سنت سه بعدی تماشا ، بعدی جدید افزود.
کوبیست ها حتی به نمایش جمعی نماهای مختلف از ظاهر یک شی ء اکتفا نکردند . اشتیاق آنها برای کشف و حصول به واقعیت تام یک جسم ، آنها را به مرزهای جدیدی از دیدگاه زیبا شناختی هدایت کرد . آنها اعلام کردند که در هر ساختار فیزیکی ، فقط یک شکل خارجی وجود ندارد ، بلکه ارگانیسمی داخلی نیز مطرح است . از این رو آنها در نقاشی های خود به طور هم زمان وجوه خارجی جسم ، به طور مثال جعبه ، و هم چنین مقاطع آن و محتویات آن را نیز به تصویر کشاندند . البته ممکن است نقاشی های این مکتب را نپسندید ، اما نمی توان از این واقعیت گریخت که قابلیت های بعد چهارم در هنرهای تجسمی از جایگاه ویژه ای برخوردار است .
به نظر می رسد که مفهوم بعد چهارم تعیین ویژگی های چند بعدی معماری را به آخرین مرحله رسانده باشد .ما برای مطالعه یک مجسمه ، آن را بلند می کنیم و در دستانمان می چرخانیم . آن را از زوایای مختلف نگاه می کنیم . یا در اطراف مجسمه های بزرگ تر می چرخیم و همه وجوه آن را از نزدیگ یا دور بررسی می کنیم . در معماری ، نیز چنین وضعیت مشابهی وجود دارد . در واقع ، عنصر زمانی در معماری یک عامل غیر قابل جای گزین است . نمی توان هیچ اثر ساختاری – معماری را ، از غارهای انسان های اولیه تا خانه های مدرن امروزی ، بدون تجره بعد چهارم ، بدون زمانی که برای کشف جزئیات آن و حس روابط فضایی آن لازم است ، تجربه کرد . با این وجود ، بدیهی است بعدی را که در همه هنرها مشترک است نمی توان در همه آنها به یک صورت تعمیم داد .
در واقع ، بعد زمانی در معماری مفهومی دارد که با مفهوم آن در مثلاً نقاشی متفاوت است .
در نقاشی ، زمان کیفیتی نهفته در ارائه و نمایش یک جسم است. در نقاشی زمان عنصری از واقعیت است که یک نقاش بدون نیاز به مشارکت فیزیکی تماشاگر آن را برای نمایش یک اثر بر روی یک سطح دو بعدی بر می گزیند . در مجسمه سازی نیز همین اصل صادق است . در هنر مجسمه سازی ، حرکت یک شکل کیفیتی درونی در جسمی است که به آن نگاه می کنیم ، کیفیتی که باید آن را به گونه ای بصری و روانی دوباره تجربه کنیم ، اما رد معماری تماشاگر با یک پدیده منسجم روبه روست که کاملاً با سایر تجربه های حرکتی متفاوت است . در معماری ، تماشاگر در حال حرکت در درون فضاهای آن ، از دیدگاه های معماری را مطالعه می کند و به اصطلاح خودش بعد چهارم یعنی زمان را خلق می نماید ، و بدین ترتیب به فضا واقعیتی مستقل می بخشد .
پیدایش فیلم و امکان فیلم برداری پیوسته توانست توهم حرکت را در بیننده به وجود آورد. این کشف اهمیت فراوانی در نمایش های معماری داشت ، زیرا به طور عملی تقریباً همه مشکلاتی را که بر سر راه درک مقوله زمان در معماری وجود داشت ، بر طرف کرد . اگر شخصی با دوربین فیلم برداری در داخل یک بنا حرکت کند و سپس فیلم گرفته شده را نمایش دهد ، می توان تا حدود زیادی تجربه حرکت در معماری را بر روی پرده احساس کرد. پیروان مکتب کوبیسم در اعتقاد شان به این که معماری را می توان با در نظر گرفتن چهار بعد تعریف کرد موضع به حقی داشته اند و اما معماری در یک نگاه کلان بیش از چهار بعد دارد. تماشاگر ممکن است در حال حرکت در داخل فضای معماری از دو ، سه یا چند مسیر حرکت کند . اما راه های مشاهده یک معماری بی شمار است . برای این که تجربه کاملی از فضا در معماری حاصل شود ، تماشاگر باید خود را جزئی از بنا بپندارد ، باید خودش را بخشی از ارگانیسم زنده معماری احساس کند .
تماشاگر باید حسی را که از ایستادن در صحن یک مسجد یا در میانه راهرو یک کلیسا و یا احساس معلق بودن به دست می آورد کاملاً و با تمام وجود تجربه کند. همه فنون بازسازی و نمایش غیر مستقیم فضای معماری ممکن است جاذبه های آموزشی و نظری داشته باشند ، اما کارکرد چنین فنون جای گزینی در مقایسه با لحظه ای که خود ما ، با همه وجودی که ابعاد فیزیکی و روحی دارد ، به فضایی وار د می شویم و آن را تجربه می کنیم صرفاً یک تماشاست . در چنین لحظه ای است که معماری با همه ویژگی های فضایی و زمانی اش خود را به ما نشان می دهد .

4-2-3 زمان و مکان در معماری
در واقع ، زمان به صورت نظم متوالی فضا به هنگام حرکت در مکان تصور می شود . از طرف دیگر ، پیوستگی فضایی به صورت یک رشته تجربه حسی سازمان یافته در زمان ، و روابط فضایی که از طریق زمان حرکت از یک مکان به مکان دیگر حاصل می شود ، به دست می آید . ما وقتی فضا را احساس می کنیم که مکانمان را در خلال زمان تغییر دهیم . هم چنان که در زمان و فضا حرکت می کنیم ، درک ما از این دو عامل نیز به طور مداوم تغییر دهیم . هم چنان که در زمان و فضا حرکت می کنیم ، درک ما از این دو عامل نیز به طور مداوم تغییر می کند . یعنی به هنگام تصویر کردن جهان اطرافمان ، به دنبال این تغییر ذهنی هستیم و در جست و جوی مشاهده تنوعیم . از طرف دیگر ، ما به دنبال ساختی از جهانیم که به نحو معقولی ثابت و مستدام باشد . هنگامی که یک معماری را از نظر زمانی تجربه می کنیم ، ذات حاکم بر طراحی آن به روابط درونی تنوع ادراکی و تداوم صوری آن باز می گردد.
به عقیده غربی ها گذشته آن چیزی است که بود ، حال آن چیزی است که هست و آینده آن چیزی که خواهد آمد . این سه زمان از خصلتی کاملاً مستقل برخوردارند . زمان حال به گونه ای دیده می شود که در گذشته فراهم شده و برآینده تاثیر گذار است ، اما به طور مشخصی از هم جداست . فرهنگ های شرقی و بسیاری از فرهنگ های سنتی ، دریافتی دوره ای از زمان دارند . در این برداشت ، گذشته ، حال و آینده توسط این چرخش ها به وجود می آید . این اعتقاد در ارزش ها و فعالیت های فرهنگی آنها منعکس است . آنها این آگاهی جمعی و مرتبط بودن گذشته ، حال و آ ینده را در طراحی محیط های زیستی شان به کار می گیرند و به طور مثال ، بودایی ها و هندوها ، موبیف لوتوس را به عنوان نماد بی زمان از خواص ، خلقت و زیبایی در معماری شان استفاده می کنند . هم چنین در معماری اسلامی ، قوس های استفاده شده در بناها نمادی از اعتقاد مسلمانان بر احدیت خداوند و شهادت بر رسالت حضرت محمد( ص ) است . این نماد که گذشته و آینده را در خود مستتر دارد ، به مثابه یک نماد مذهبی ابتدا صورتی از دستهای به هم پیوسته به هنگام دعا بود و بعداً به معماری وارد شد . بنابراین نمادهای این گونه معماری بر ارزش و اعتقادات مذهبی تاکید دارد و گذشته ، حال و آینده را به هم متصل می سازد . در بسیاری فرهنگ های نوین ، از جمله فرهنگ آمریکای امروزی ، تصوری از کنونیت بر زمان حاکم است و به طور مثال ، در این فرهنگ ، ارزش ها معطوف به آن چیزی است که اکنون در حال اتفاق افتادن است و نتایج نیز باید فوری و آنی باشد .
در این فرهنگ ، هم چنین توجه عمده بر سهولت دست یابی و وجوه عملکردی مکان و فضا متمرکز است . آنها رستوران های سر پایی را دوست دارند . به بانک های ماشین رو و ماشین های بانکی ( مثل عابر بانک و سایر بانکهای ماشینی ) علاقمندند ، زیرا از نظر زمانی کاملاً به صرفه است . حاصل این طرز نگرش به زمان ، تصمیم گیری های کوتاه مدت است و فعالیت ها برای دستیابی به اهداف تعیین شده در مدت زمان های کوتاه انجام می گیرد . پاره ای دیگر از فرهنگ ها بر آینده متمرکزند . این فرهنگ های هدفمند با تجربه زمان حال برای آینده برنامه ریزی می کنند ، و به عبارتی آنها بیشتر از سفر به مقصد سفر فکر می کنند .
ساختار ذهنی انسان از جهان در خلال زمان تغییر می کند . چیزی که به صورت ساختار ذهنی طرحواره از یک معماری به هنگام ورود به یک ساختمان آغاز می شود ، در طول زمان تکامل می یابد و به ساختار ذهنی غنی از بخش ها ، فضا ها و روابط درونی آنها منتج می شود . به عبارت دیگر آنچه ابتدا به صورت راه های عبور نسبی از یک نقطه به نقطه دیگر در ذهن انسان نقش می بندد ، بر اساس تداوم این جریان حرکت ، زمان و درک نسبی انسان را از فضای اطرافش متحول می کند ، و سرانجام تناوب و توالی مواجهه انسان با یک مکان ، وابستگی های فیزیکی آن کم رنگ تر و احساس وابستگی و دل بستگی ما به اندیشه عامی که فضا و ملحقات آن در ما بر می انگیزد ، بیشتر و بیشتر می شود .
زمان برای معمار یک تناقض به وجود می آورد . از یک طرف ، تغییر و تحول یکی از خصلت های نظام فضایی است که معمار به آنها توجه دارد ، با این همه بسیاری از واحدهای تشکیل دهنده یک ساختار فضایی ایستاست . در واقع واحدهای ایستایی هستند که در یک نظام پویا ( محیط فیزیکی ) قرار می گیرند .
در نقاشی های دوران رنسانس فضا از یک نقطه دید ثابت دیده می شد . تماشاگر و موضوع هم در زمان ساکن بودند و صحنه به صورت منظری تک ساختی ارائه می شد . جنبه های سه بعدی این نقاشی ها از طریق پرسپکتیو خطی القا می شد . فرهنگ تماشای این نقاشی ها هم آموخته بود که ارتباط فضایی را از طریق پرسپکتیو بفهمد تا از طریق تصاویر چند گانه ای که حرکت در فضا و زمان را نشان می داد .
در نگرش کوبیسمی ، بیننده در انجماد زمان قرار نمی گرفت و حتی بعدها موضوعات هم ساکن نبودند دیدگاه های چند وجهی حالتی از تماشا را در مقاطع مختلف زمانی عرضه می کرد . این تصاویر بر هم افتاده منجر به ظهور بعد سوم می شد . بدین ترتیب ، زمان و رابطه متغیر بیننده و موضوع ، اساس ارتباط سه بعدی را تشکیل می داد . معماران معاصر از هر دو نگرش در تصور فضایی آثارشان استفاده می کنند . آنها معماری را به صورت یکی از چند واقعه ای که در تداوم زمان و فضا به وقوع می پیوندد ، و وابستگی فراوانی به متن زمان و تسلسل تغییر دارد ، می پندارند . به طور مثال معمارانی چون فرانک لوید رایت و آلوار آلتو اهمیت زیادی برای تسلسل بصری و رابطه زمان و فضا در آثارشان قائل اند .
4-2-4 دریافت حرکت در معماری
در جهان خلقت همه چیز پویاست : یا از حرکتی ظاهری بهره مند است و یا حرکتی درونی دارد . زمین حرکت می کند ، درختان رشد می کنند ، نور و سایه به تناوب ظاهر و محو می شوند ، و خود انسان که شاهد و ناظر همه اینهاست در معرض انواع تحولات مادی و معنوی است . هیچ چیز واقعی نیست که از حرکت گریزی داشته باشد . همین درک موقعیت های فضایی و مفاهیم گسترش در بعد فضایی است که به شناخت زمان منجر می شود . در واقع حرکت ترکیبی از فضا و زمان است . مینکوفسکی در کتاب اصل نسبیت می گوید : " هرگز مکان معینی را مگر در زمان معینی و زمانی معین را مگر در مکانی معین ندیده است . "
ما برای رسیدن به هدف خود به چند عامل طبیعی متکی هستیم . اول از همه چشم است که فضا را برای ما قابل رویت می سازد . دوم تداعی تجربه های گذشته است . یعنی تکرار در گذر از مکانی به مکان دیگر از لحاظ حسی به دریافت ما از فضا و کیفیت آن کمک می کند . سوم ، شناخت قوانین مادی حاکم بر ساختارهای طبیعی است . این سه عامل با یکدیگر در دریافت فضا نحوه حرکت در آن به انسان کمک می کنند .
دریافت حرکت در معماری تا حد زیادی متاثر از تمایلات و آمادگی عاطفی و فکری انسان است . با این وجود ، عامل حرکت ریشه در خصلت بنیادین دید انسانی دارد . هر چشم حدود 145 درجه از سطح افقی دید را می پوشاند که از این مقدار ، 110 درجه برای دید دو چشمی در دسترس است . در سطح عمودی ، این زاویه بایک چشم حدود 110 درجه است که 45 درجه آن در بالای سطح دید چشم و 65 درجه در پایین این سطح دید قرار گرفته است . در عین حال برای تمرکز بر روی یک نقطه و برای دیدن یک شی ء در شرایط کاملاً واضح ، زاویه دید فقط یک درجه است . بنابراین برای چشم ضروری است تا برای درک کلیت یک شی ء و شناحت جزئیاتش بر روی اشیا حرکت کند . از طرف دیگر ، مغز نسبت به تغییرات مقادیر نور و الگوهایی که نور ایجاد می کند ، بیشتر از محرک های ثابت واکنش نشان می دهد . از این رو ، اگر بخواهیم چیزی را ببینیم باید به طور فعال به آن نگاه کنیم .
وقتی مرکز توجه ما در طول یک ساختمان حرکت می کند ، عناصری مثل پنجره ها ، درها و تغییرات در بافت و رنگ و شکل ، وقایعی با اهمیت جلوه می کنند . هر نوع افزایش یا کاهش در ارتفاع و عمق قابل توجه است به خصوص اگر تغییر ناگهانی باشد .
جریان پیوسته فضا در معماری ناشی از حرکت این تغییرات است . رخدادهای منظم اشکال ،تاکیدات متوالی در تورفتگی ها و برجستگی ها ، مقاطعی که به صورت دوره ای تکرار می شوند و سایر عناصری که در یک معماری به کار رفته اند منجر به انتقال دید و فکر ما از یکی به دیگری می شود . ویژگی اساسی این نوع حرکت درونی معماری ، رابطه ظاهری و باطنی فرم هاست . چشم در نقاط مختلفی در میدان بصری خود متوقف می شود . چگونه حرکت چشم از یک گره تا گره بعدی حاصل می شود ؟ احساس انسانی این است که وقتی چشم در طول یک مسیر منحنی که به وسیله ضربه های موجی ، شکل خاصی یافته است حرکت می کند ، بخشی از جریان پیوسته فضا و حرکت در آن القا می شود .
رودلف آرنهایم یکی از معدود مفسران هنری است که معتقد است حرکت بصری را می توان در حال وقوع در همه جهات دید و این عمل به نحوه خواندن بنا توسط بیننده بستگی دارد . با وجود این ، آرنهایم مدعی است اشیایی که اندازه حقیقی شان کاهش
می یابد ، مثل شاخه های درختان همواره از ریشه به طرف بالا خوانده می شوند . مفسران معماری برای حرکت و جریان حرکت در فضا به اندازه شکل اهمیت قائل اند . آنها این حس را دارند که یک اتاق فقط یک خروجی قابل رویت ، در دیواره ای دور به صورت یک در وجود داشته باشد ، فضا به صورتی محصور و بسته دیده می شود . در چنین فضایی حرکت محدود است و جریان فضایی نیز به سختی قابل تداوم است . با این همه اگر تبادل فضایی در یک بنا به گونه ای باشد که این جریان بتواند خود را از حصار یک چهار دیواری خارج کند ، آن گاه حرکت در درون معماری برای بیننده نیز مفهوم می یابد . بدین ترتیب حتی وجود نظاره ای از ورای درها یا پنجره های قابل قبول و رو به فضاهای مجاور ، باعث ایجاد یک تصویر سه بعدی از کل بنا در ذهن بیننده می شود .
در معماری ، هنرمند می تواند چشم ما را روی سطوح ، در فاصله بین آنها فضاهای محصور و باز و در عمق بنا هدایت کند . این هدایت نگاه از طریق ترکیب شکل ها ، خطوط و ریتم فضایی بنا حاصل می شود . اگر معمار نتواند چنین حرکتی را برای بیننده فراهم کند ، بنای او ، که مهم نیست از نظر شکل و ساختار چگونه باشد ، بدون شک برای بیننده جذابیتی نخواهد داشت . یعنی لحظه ای که تماشا گر وارد بنا می شود اگر هیچ مسیری را نیابد تا در طول آن حرکت کند و یا هیچ جریان فضایی را در اطراف خود احساس نکند ، با ذهنی مایل خواهد بود آن مکان را ترک کند . این جریان فضایی همانند جاذبه های فیلمی است که بیننده را در همان لحظات اول و از آغاز فیلم نسبت به تداوم عمل تماشا بر می انگیزاند .

4-2-5 بحران
بحران یا فرو پاشی یعنی تبدیل سریع حالتی به حالت دیگر مانند آب به یخ و بخار تجلی می کند در این نوع معماری حرکت فرم ها در حال کج شدن و فرو ریختن است یعنی این گونه بنظر می رسند و ترکیب پلان و نما مقدار با اشکال ابهام آمیزی همانند کریستال ما را می آفرینند در واقع با ایجاد فضای پیچیده و در نتیجه ابهام آمیز ناظر را به حرکت وا می دارند .

آرناسن، یوروارد ورهاروارد، تاریخ هنرنوین، ترجمه محمد تقی فرامرزی، انتشارات زرین.
گاردنر، هلن، هنر در گذر زمان، ترجمه محمد تقی فرامرزی، انتشارات نگاه 1370.
مزینی، منوچهر، از زمان معماری، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، چاپ اول 1376.
چینگ، فرانسیس، دی. کی، معماری فرم، فضا، نظم، زهره قراگزلو.
راگر، رودلف، هندسه نسبت و بعد چهارم. ترجمه یوسف ارجمند، انتشارات انجمن فیزیک ایران.
هاوکینگ، استفن ویلیام، تاریخچه زمان.
استیونس راف و دبری.ژ.ر، هنرسینما، ترجمه پرویز دوایی، انتشارات امیر کبیر.
نوروزی، داریوش، پایداری، سید احمد، فیلم کوتاه، سینمای مستقل(مجموعه مقالات) انتشارات بنیاد سینمایی فارابی، چاپ اول، فروردین 1377.
فصلنامه معماری و فرهنگ ، شماره پنجم، تابستان 1379.
4-3 نور در معماری
ازدید همگان نور"جزء اساسی و ضروری در ساختمان است . که کار آن روشن کردن فضا به منظور قابل رویت ساختن آن است .در هنر ساختمان سازی یا به عبارتی معماری نور یکی از اجزایی است که کنار عناصر و مفاهیم دیگر از قبیل ساختار" نظم فضایی "مصالح" رنگ و …. مطرح می شود و در طراحی به عنوان یک عنصر مجزا باید نقش خود را ایفاکند . ولی واقعیت این است که در بسیاری از موارد در ساختمان سازی و معماری های داخلی به نور بیشتر به عنوان یک عامل روشن کننده که باعث کاهش مصرف نور مصنوعی و در نتیجه کاهش مصرف برق ! می شود " می نگرند و فقط به مواردی از قبیل این که نور جنوبی و شمالی بر نور شرقی و غربی ارجحیت دارد و در مواقع ناچاری نور شرقی از نور غربی بهتر است "توجه می شود و معماران به صورت کلیشه ای و از روی عادت آن را رعایت می کنند و اگر در ساختمان سازی نیازی به نور پردازی و ایجاد مفاهیم و تاکید هایی توسط نور باشد منحصرا به استفاده از نور مصنوعی می پردازند و با انواع درجات و رنگ های نور مفهوم و طرح خود را اجا می کنند .
در صورتی که با نگاهی به تاریخ معماری گذشته ( تقریبا هر نوع معماری تاریخی ) نور به عنوان یک عنصر مجزا به کار گرفته شده و به نتایج بسیار زیبایی هم رسیده اند .
یکی از مهمترین مشخصه های نور طبیعی " توالی و دگرگونی آن در در طول روز است که باعث حرکت و تغییر حالت در ساعات مختلف می شود ." در تاریخ نقاشی توجه به نور در دوره امپرسیونیست ها دیده می شود . هنگامی که نقاشان آتلیه های خود را ترک کردند و در زیر نور خورشید با نور طبیعی مشغول نقاشی شدند . از مشخصات این سبک توجه به رنگ و نور در ساعات مختلف روز و انعکاس رنگ های اشیای مختلف در یکدیگر و تاثیر رنگ های پیرامونی و به کار بردن رنگ های خالص و ناب می باشد . قاعدتا لازم نیست که چنین تحولی در سبک معماری داخلی ما نیز به وجود آید " با توجه به اینکه ما ساختمان هایی داریم که عنصر نور را به قدری قوی و جذاب در خود به کار گرفته اند که هر بیننده ای را به خود جذب می کند . این مقاله به بررسی نقش نور در معماری و معماری داخلی به عنوان یک جزء سازنده و مفهوم بخش می پردازد و در خاتمه امید بر این دارد که در آینده در ساختمان ها همانند نیاکانمان شاهد به کارگیری نور طبیعی به صورت یک عنصر کاملا اثر بخش باشیم .

4-3 – 1 نور و طبیعت:
نور طبیعی که حامل انرژی حیات بخش درونی است به عنوان یکی از منابع وجود حیات بر روی زمین محسوب می گردد. علاوه بر آن نور می تواند با رنگ ها و جلوه های متفاوت خود باعث تغییر چهره یک مکان شود زیرا نور در هر یک از فصول سال " در آب و هواهای متفاوت و یا در هر زمانی از طول روز دارای چهره ای مخصوص به خود می باشد .
ضمناهرمکانی دارای نور خاصی است که تنها به آنجا تعلق دارد برای مثال در صحرای یک منطقه استوایی تابش به قدری شدیدوسایه ها آنقدرکوتاه است که اشیا به چشم بیننده مرتعش ودرحال ذوب شدن به نظرمی آیند.
به همین ترتیب نور موجود در مناطق کوهستانی " جنگلی و یا سواحلی نیز دارای ویژگی های مکانی مخصوص به خود و متمایز از سایر مناطق است . زمانی که نور را به داخل فضای ساخته شده هدایت می کنیم در اصل نوعی ارتباط بین ساختمان و محیط خارج از آن ایجاد کرده ایم . بدین وسیله می توان جلوه های متفاوتی از فضای داخلی را که هر یک دارای ماهیت خاص خود از لحاظ ادراک فضایی می باشند " ایجاد کرد .

4-3-2 نور و بشر :
از دوران ما قبل تاریخ همواره اجسام نورانی که تجسمی از یک شی ء زنده را در ذهن بیدار می کردند توسط بشر مورد ستایش و احترام قرار گرفته و مشتاقانه برایشان جشن می گرفتند " آنها را عبادت کرده و می پرستیدند.
این توجه بیش از اندازه به عنصر نور در اغلب فرهنگ های اولیه بشری و در جوامعی با آداب و رسوم و عقاید مذهبی متفاوت همچنان در طول زمان مشاهده می شود . برخی از جوامع نور خورشید را در تشریفات مذهبی شان به کار می برند و برخی دیگر درخشش اجسام نورانی را به عنوان عامل ایجاد فعل و انفعالاتی رمز آلود جهت دست یابی به حیطه هایی ماورای دنیای زمینی تلقی می کردند.
حتی امروزه در بسیاری از مدارس شرقی که به تدریس یوگا اشتغال دارند برای ایجاد تمرکز ذهنی از اجسام نورانی مانند لامپ " خورشید "ماه " بلور و نور آتش استفاده می کنند .
در اغلب ادیان " نور نماد عقل الهی و منشا تمامی پاکی ها و نیکی هاست و خارج شدن انسان از تاریکی جهل و تابیده شدن نور معرفت در وجودش همواره یک هدف نهایی می باشد . در اثر تابیده شدن نور الهی به درون کالبد مادی " یعنی جایگاه نفس آدمی است که انسان به رشد و تکامل معنوی می رسد در نتیجه برای نمایش این تمثیل " در معماری اغلب بناهای مذهبی " نور به عنوان عنصری بارز و مستقل از سایر عناصر و مفاهیم به کار رفته در ساختمان به کار گرفته می شود به گونه ای که شعاع های آن به طور واضح در داخل کالبد مادی و تاریک حجم قابل مشاهده است . فضاهای عمیق و تاریک کلیساهای قرون وسطی و یا مساجد اسلامی که با عنصر نور مزین شده اند به خوبی قادر به انتقال یک حس روحانی و معنوی می باشند . انسان در چنین فضاهایی که با نوری ضعیف روشن می شوند با مشاهده سایه های مبهم از اشیا و احجام " در ذهن خود به کامل کردن تصاویر پرداخته و با این عمل به نوعی خلسه فرو می رود که نتیجه آن یک حس نزدیکی به منبع وجود و هستی در درونش بیدار می شود .

4-3-3 نور و فضاهای شهری:
نور در ساعات متفاوت روز جلوه های گوناگونی به فضاهای شهری می دهد. در گذشته عنصر نور برای ایجاد تنوع در فضاهای شهری کاربرد فراوان داشت. برای مثال از آنجا که رنگ سفید، نور آسمان را در خود منعکس کرده و هاله ای از رنگ آن را در برمی گیرد، برخی از بناهای بزرگ شهری و یا بافت کلی یک روستا را سفید رنگ می ساختند تا بدین ترتیب با توجه به رنگ آسمان که از طلوع آفتاب تا غروب، رنگ های متنوعی از جمله زرد ملایم، آبی روشن، نارنجی و … را به خود می گیرد بافت شهر یا روستا نیز دستخوش تغییر و تحول شده و جلوه های ملایم رنگی متنوعی را در برگیرد.روش دیگر این بود که با سرپوشیده کردن بخش هایی از کوچه و مسیرهای شهری نوعی بازی پیوسته نور و سایه در آنها بوجود می آوردند و بدین وسیله برای رهگذران به گونه ای تنوع در مسیر ایجاد کرده و حس طولانی و کسل کننده بودن راه را در فرد از بین می بردند.
در برخی از بخش های شهر نیز با ساختن رواق و ایجاد یک هارمونی تاریک و روشن توسط سایه و نور در فضای تحت پوشش آن نوعی تنوع در فضا پدید می آوردند. در بازارهای ایران نورگیرهای سقفی، مسیر حرکت را در فضای تنگ و تاریک راسته بازار مشخص می کنند ضمن آنکه دالانهای مستقیم که از یک سمت به راسته بازار متصل بوده و ازسمت دیگر به فضای باز خارجی منتهی می شوند در تاریکی مسیر بازار توسط شعاعهای تابیده شده نور به درون دالان افراد را به سمت مسیر خروج از راسته بازار هدایت می کنند.
4-3-4 نور مصنوعی:
نور خورشید منبع انرژی زمین است. انرژی که می تواند توسط گیاهان جذب شود و موجب واکنشهای فتوسنتز آنها شود، یا بوسیله اقیانوسها جذب شود و سبب شود که آب بخار شده و باعث باران شود و نیز توسط صفحات خورشیدی و فتوسلها جذب شده و تولید برق کند.
زمانیکه نور وارد چشم می شود و بر روی پرده شبکیه می افتد، یک سری فرآیندهای عصبی و فتوشیمیایی رخ می دهند که در نتیجه آنها پدیده "دیدن" رخ می دهد. امواج رادیو، تلویزیون، میکروویو، نور ماورای بنفش، اشعه مجهول، همگی همانند نور جزء امواج الکترومغناطیس هستند اما با طول موجهای متفاوت و همانطور که گذشت، چشم انسان توانایی دریافت همگی این امواج را نداشته اما وسایل و تجهیزاتی هستند که قادر به ایجاد، دریافت و شناسایی آنها هستند.
توماس ادیسون در سال 1879 موفق به اختراع لامپ الکتریکی شد (لامپ التهابی) . او همچنان گرامافون، تصویر متحرک، ماشین تکثیر، میکروفون و بسیاری چیزهای دیگر را اختراع کرد. لامپ ادیسون از یک فلامنت (رشته) کربن در خلا استفاده می کرد. امروزه ما از سیمهای تنگستن که در یک حباب پر شده با گاز بی اثر آرگون قرار دارد استفاده می کنیم.
لامپ ادیسون کمتر از 1% انرژی برق را به نور تبدیل می کرد. امروزه لامپهای خانگی 6 تا 7% انرژی برق را به نور تبدیل می کنند و بقیه را تلف می کنند. لامپهای فلورسنت تا 50 برابر موثرتر از لامپ ادیسون عمل می کنند.
4-3-5 طراحی نور مصنوعی در معماری:
امروزه از دو نوع سیمای نورپردازی در معماری استفاده می شود که از هر دو به خوبی استقبال شده و همچنین از ترکیب هر دو نیز استفاده می شود. روش یا سیمای کیفیت یا زیبایی و روش یا سیمای کمیت یا مهندسی.
روش کیفیت مجبور است مطمئن سازد که محیط و فضای اطراف باصفا و خوشایند است که برای اینکار از نور و سایه، روشنایی و تاریکی و از نقش و صورت استفاده می کند.
روش کمیت مطمئن می سازد که نور مناسبی جهت انجام کار در اختیار است. انجمن مهندسی روشنایی [1][1](IES) شمال آمریکا رهنمودی را منتشر ساخت که سطح (level) نور را برای کارها و فعالیتهای مختلف براساس طبیعت آن کار، اندازه، جزئیات مورد نیاز، سن میانگین افراد قرار گرفته در آن محیط و غیره، مشخص می سازد. یک دفتر اداری معمولی نیاز به 30 تا 100 foot-candle [2][2]روشنایی دارد. سطح نور می تواند توسط واحد متریک lux نیز بیان شود. هر یک foot candle تقریباً برابر 10 lux است.
نرخ مصرف انرژی، توان نامیده می شود و با وات (watt) اندازه گیری می شود. یک لامپ 200 watt مصرف انرژی معادل دو برابر یک لامپ 100 watt خواهد داشت. اداره برق مقدار مصرف برق مشتریان را توسط واحد کیلو وات ساعت (kwh) محاسبه می کند. یک لامپ 200 watt که به مدت5 ساعت روشن بماند دارای 1000 وات ساعت یا 1 کیلو وات ساعت مصرف برق است.
4-4 نقش و رابطه رنگ و فرم در معماری(1)
غایت و هدف همه مجاهدت های هنری بیرون کشیدن و استخلاص ماهیت و سرشت معنوی فرم و رنگ و ازادی انها از زندان دنیای مادی است.از چنین ارزو و سودایی است که هنر غیر مادی نشات میگیرد.دنیائی که امروز در ان زندگی میکنیم,به دنیای انسان در سالهای گذشته,شباهتی ندارد.دنیای ما با ابداع و خلاقیت شکل گرفته است.ما بناهائی میسازیم که محتوای انها در عملکرد انها نهفته است;در عین حال بناها سمبول افکار و عقاید نیستند;بلکه تجسم افکاری هدف دار هستند.
رنگها روح دارند و زنده اند,رنگها کلمه اند و همچون کلمات سخن میگویند:از نهان سبز جنگل ها,از راز ابی اسمان و دریاها,از شفافیت و زلالی قطرات باران و از پاکی سفید برف;بلی رنگها از روح ادمی و دنیای پر رمز و راز انسان سخن میگویند و رنگهایی که انسانها بدان می پوشند و می نگارند و نقش میزنند نیز حکایت از گوشه ای دیگر از درون ایشان دارد.
رنگ زندگی است زیرا جهان بدون رنگ برایمان مرده جلوه میکند,رنگها ایده اغازین و ثمره نور اصلی بدون رنگ هستند و مقابل انها تاریکی بدون رنگ است.نور اولین پدیده در جهان است از طریق رنگها روح و طبیعت زنده جهان را برایمان اشکار میسازد.
همچنین کلمه و اوای ان,شکل و رنگ اش,رگه های اصلی از ذات فوق طبیعی است که ما تصویری اندک از ان داریم.همانطور که صدا,رنگ جلا به لفظ می بخشد,همینطور هم رنگ بطور طبیعی به فرم شکل خاصی میدهد.ماهیت اصلی رنگ طنینی از تصورات خیالی است و در این حالت رنگ موسیقی است.زمانی که اندیشه مفهوم, قاعده مندی,لمس رنگ و طلسم ان,شکسته است انگاه در دستان خود جز جسم بی روح چیز دیگری نداریم.
رنگ های نارنجی و ابی,رنگ های مکمل هستند و مخلوط این رنگها,رنگ خاکستری بوجود می اورد.وقتی ناظر در این مکان قرار میگیرد,نورهای متفاوتی دریافت خواهد کرد که این نورها متناوبآ با نارنجی و ابی است و دیوارها این رنگها را با زوایای دائمآ متغیر انعکاس میدهد.این تاثیر متقابل احساسی از غنای رنگ به انسان می بخشد.
رنگها نیروها و انرژی های درخشنده ای هستند که چه اگاه و چه ناخود اگاه روی ما اثر مثبت و منفی خواهند داشت.هنرمندانی که شیشه های رنگین خلق می کنند از رنگ برای خلق چنان محیطی معنوی و اسرار امیز استفاده میکردند که اندیشه های پرستش کنندگان را بر دوش شاهین معنویت به پرواز درمی اورند.اثرات رنگ نه تنها از لحاظ بصری بلکه از جنبه های روان شناسی و روان شناختی نیز باید بررسی شوند.
سطوح رنگ باید شکل,وسعت و حدود خود را از خود رنگ و نوسان شدت ان (رنگ)کسب کند نه اینکه با خطوط از پیش معین شده باشد.
همچنین,شکل ها نیز دارای خصوصیت گویا ومعنی دار نظام زیباشناختی خود هستند.در طراحی,این کیفیت های معنی دار شکل و رنگ می بایست با یکدیگر مطابقت داده شوند,یعنی شکل و رنگ در معنی دار بودن و مفهوم خود یکدیگر را تایید و اثبات نمایند.سه شکل اصلی مربع,مثلث و دایره نیز مانند سه رنگ اصلی قرمز,زرد و ابی دارای خصوصیات مفهومی و بیانی مشخص هستند.
مربع,نمایانگر ماده,وزن و حدود مشخص است وحسی از کشش و امتداد و تجربه حرکت را القاء میکند.مربع با رنگ قرمز منطبق است و وزن حجم قرمز با شکل سنگین و ساکن مربع مطابقت دارد.
مثلث با زوایای حاد و تند,تاثیر ستیزه جویی,پرخاش و تهاجم را ایجاد میکند.مثلث سمبل تفکر است و حالت وخصوصیت بی وزن ان با زرد روشن هماهنگی دارد.
دایره بر عکس مربع,احساسات را ملایم و معتدل میکندو حس ارامش و حرکت ارام و اهسته را القاء مینماید.دایره سمبل روح است که در درون خود همواره در حال حرکت است.
تطابق و تناسب هر رنگ با شکل مربوط به خود مستلزم همانندی و توازن است.اگر رنگها و شکل ها در بیان مفاهیم و حالات توافق داشته باشند,تاثیرات ان دو چندان خواهد بود.

فصل پنجم
ضوابط و استانداردها

5-1 انواع مجموعه اقامتی- تفریحی
• مجتمع هتل آپارتمان رفاهی و تفریحی شامل: رستوران، شهربازی، بولینگ و بیلیارد شامل آپارتمان های یک، دو و سه اتاقه، واحد های تجاری، لاندری، کافی شاپ، کافی نت، فست فود، تالار پذیرایی، آشپزخانه، رستوران سنتی و …
• هتل 2 ستاره شامل رستوران، سوئیت های یک خوابه و دوخوابه، محل برگزاری مراسم و اجتماعات، رشته های ورزشی استخر و بدنسازی، سالن پذیرایی
• هتل 3 ستاره دارای اتاق های یک نفره، اتاق دو نفره، سوئیت معمولی، سوئیت ویژه، فروشگاه، کافی شاپ، تالار پذیرایی و…
• مجتمع تفریحی توریستی هتل سه ستاره دارای آشپزخانه، واحد های اقامتی، مجموعه بولینگ و بیلیارد، کارتینگ روباز و بسته، رستوران سنتی، کافی شاپ، کافی نت، فست فود، آب نما و فواره، شهر بازی کودک، کارتینگ، لاندری خشک شویی، رستوران عمومی، استخر و…
• هتل چهار 4 ستاره شامل کافی شاپ، نمازخانه، رستوران سنتی، فست فود، آشپزخانه و…
• مجموعه مجتمع تفریحی رفاهی ویلایی توریستی اقامتی خدماتی تجاری فرهنگی ورزشی، هتل آپارتمان، پارکینگ، استخر پرورش ماهی، مرکز بازی، کافی شاپ و رستوران
• مجتمع تفریحی و توریستی شامل : هتل آپارتمان، پارک آبی، سالن های ورزشی، ویلاهای استیجاری و فروشگاههای عرضه صنایع دستی و…
• پارک و بوستان جنگلی شامل واحد های تجاری، کمپینگ، نمازخانه، زمین اسکیت، فضای پیک نیک، لابی سالن و نگهبانی، رختشوی خانه فروشگاه مواد غذایی، سالن چند منظوره بسکتبال والیبال بدمینتون تنیس، پارکینگ، سرویس بهداشتی، بوفه و تریا، سالن برگزاری مراسم، آشپزخانه، چایخانه سنتی، وضوخانه، شبستان، کافی نت، آلاچیق با سازه سبک، استخر سر پوشیده، سالن بیلیارد و بولینگ و…

5-2 تاسیسات اقامتی
مجموعه واحدهایی که برای اقامت گردشگران، خدمات اقامتی و یا وابسته به آنرا ارائه می دهند تاسیسات اقامتی نامیده می شوند. انواع تاسیسات اقامتی توریستی عبارتند از: هتل، متل، مهمانسرا، مسافرخانه یا مهمانپذیر، پانسیون، هتل آپارتمان، اردوگاه جهانگردی، کمپینگ، مجتمع توریستی، ویلا یا آپارتمان شخصی (خانه دوم).
5-2-1 – هتل: اقامتگاهی است با کیفیت و درجه بندی مختلف که متناسب با امکانات، وسعت، تجهیزات، تعداد اقاق و تخت از یک تا پنج ستاره طبقه بندی می شوند.
5-2-2-متل: اقامتگاههایی هستند که بصورت مجموعه یا منفرد در مسیر راههای ارتباطی اصلی عمدتاً برای مسافران عبوری احداث می شوند.
5-2-3- مسافرخانه یا مهمانپذیر: تاسیسات اقامتی ساده و ارزان قیمتی هستند که عموماً خدمات اقامتی ارائه می دهند و از نظر کیفیت پایئن تر از هتلها قرار دارند.
5-2-4-مهمانسرا: به گروهی از تاسیسات اقامتی گفته می شود که در سالهای قبل از انقلاب در نقاط دور دست و شهرهای فاقد هتل و اقامتگاه مناسب توسط سازمان جلب سیاحان ساخته شدند. همچنین به اقماتگاههای اختصاصی گفته می شود که سازمانها و ادارات مختلف برای اسکان مهمانان خود احداث می کنند و معمولاً استفاده از آنها برای عموم مردم امکانپذیر نیست
5-2-5-هتل آپارتمان: به اقامتگاههایی اتلاق می شود که واحد اقامتی در آنها نه بصورت اتاق، بلکه بصورت آپارتمان بوده و دارای اتاق خواب، پذیرایی، آشپزخانه و سرویس بهداشتی بوده و بصورت مبله تجهیز شده و در اختیار مهمانان قرار می گیرد.
5-2-6- مجتمع توریستی: به مجموعه ای از تاسیسات اقامتی، پذیرایی، تفریحی، تفرجگاهی، ورزشی گفته می شود که دارای تاسیسات متنوع بوده و مهمانان ضمن اقامات در آنها می توانند از خدمات جانبی دیگری که در آنها وجود دارد، استفاده نمایند، تاسیسات اقامتی در مجتمع های توریستی متنوع است و می تواند بصورت اتاق، ویلا، آپارتمان، کمپینگ، محل پارک کاروان یا اتاقهای سیار که با اتومبیل یدک کشیده می شوند باشد.
5-2-7-اردوگاه جهانگردی: به مجموعه ای از تاسیسات اقامتی منفرد گفته می شود که بصورت واحدهای مجزا از هم در محوطه ای باز، ساخته می شوند. عمدتاً این اردوگاهها دارای اتاقکهای کوچک و ساده ای هستند که برای مشتریان کم درآمد در نظر گرفته می شوند.
5-2-8- بنگالو: به مجموعه ای از اقامتگاههای منفرد گفته می شود که دارای یک اتاق بزرگ با امکانات آشپزخانه، سرویس بهداشتی بوده و اغلب بصورت یک سوئیت یک اتاقه ساخته می شود.
5-2-9-(شالهChallet) : به خانه های ییلاقی گفته می شود که در نواحی کوهستانی با مصالحی مانند چوب ساخته می شوند. شاله ها می توانند ابعاد متفاوت داشته باشند.
5-2-10-پانسیون: به نوعی واحد اقامتی گفته می شود که ظاهری ساده داشته و ضمن اقامت از خدمات پذیرایی نیز برخوردار است.
5-2-11- پانسیونهای خانگی: به واحدهای اقامتی گفته می شود که در تعداد از اتاقهای ساختمان مسکونی صاحبان آن خدمات اقامتی ارائه می دهند. در اینگونه پانسیونها، خانواده صاحب پانسیون تعدادی از اتاقهای مازاد خود را به اقامت مسافران اختصاص داده و از آنان پذیرایی می کنند.
5-2-12- ویلاهای خصوصی: به این نوع اقامتگاهها در ادبیات گردشگری خانه دوّم یا Secound home نیز می گویند. خانه های دوم که عمدتاً در مناطق توریستی احداث می شوند، بصورت اختصاصی توسط صاحبان و مهمانان آنها مورد استفاده قرار می گیرند. مسافران اینگونه خانه ها هر چند که عملکرد توریستی دارند، لیکن از نظر اقامت به تاسیسات اقامتی موجود در محل وابسته نیستند. لیکن نیازهای روزمره خود را از مـحـل تهیه کــرده و از خدمات موجود در مناطق توریستی استفاده می کنند.
5-2-13- اقامتگاههای آزاد: این نوع اقامتگاهها فضاهای باز و آزادی هستند که هیچگونه تاسیساتی ندارند و صرفاً بخاطر زیبایی محل برای بر افراشتن چادر یا اقامت در فضای باز مورد استفاده مسافران قرار می گیرند. نمونه این نوع اقامت را می توان تقریباً در تمای شهرهای توریستی مشاهده کرد که مسافران در کنار پیاده روها یا چمن های پارکهای شهری چادر برافراشته و بیتوته می کنند.

5-3 نمونه داخلی
5-3-1 مجتمع گردشگری ساحلی باری
5-3-1-1 موقعیت جغرافیایی:
مجتمع باری:
– در 40 کیلومتری جاده سلماس ارومیه و در ساحل دریاچه ی ارومیه واقع شده است.
– از شهرهای تبریز، ارومیه و خوی به ترتیب 200 و 56 و 120 کیلومتر فاصله دارد.
– از مسیر زمینی با مرز سرو (مرز ایران و ترکیه) 2 ساعت فاصله دارد.

5-3-1-2 باری در یک نگاه
مجتمع گردشگری باری مجموعه ای رفاهی، اقامتی، درمانی، ورزشی و فرهنگی است که در ساحل زیبا و کم نظیر دریاچه ی ارومیه، دومین دریاچه بزرگ نمک جهان، بنا نهاده شده است. واقع شدن در ساحل دریاچه ی ارومیه، که خود گنجینه ی طبیعی پرارزش و بی نظیری از خواص شگفت انگیز درمانی و زیست محیطی است و بهره گیری شایسته از امکانات طبیعی آن از اصلی ترین دلایل ایجاد مجتمع باری بوده، از اهمیت به سزای برخوردار است.

5-3-1-3 این مجموعه شامل:
ورودی رستوران و هتل 5 ستاره دنیز
3 پارکینگ ویلاها
مدیریت مجموعه(پذیرش) زمین بازی بچه ها
مرکز همایش های ساحلی باشگاه بیلیارد
سالن همایش اسطبل سوارکاری
ساختمان مهندسین مجتمع دوچرخه سواری
اسکله چوبی مجموعه استخر
کافی شاپ و قهوه خانه سنتی قایقرانی و ورزش های آبی
پلاژهای اختصاصی آقایان امکانات درمانی

ورودی مجموعه

5-3-1-4 امکانات اقامتی:
هتل پنج ستاره دنیز: (کلیه اتاق ها با دید دریاچه)
اتاق های دو و سه تخته
اتاق رویال
اتاق ویژه عروس و داماد
5-3-1-4-1 هتل 5 ستاره دنیز
این هتل با امکانات تراز اول و مطابق استانداردهای هتل های 5 ستاره، پذیرای مهمانان مجموعه است. فضا و فناوری های به کار گرفته شده در ساخت و ساز و ارایه ی خدمات در این هتل، منطبق با استانداردهای جهانی ست.

کلیه اتاق های هتل دنیز دارای چشم انداز دریاچه بوده و همگی بالکن های رو به دریا دارند.
تمام اتاق های این هتل از نظر چشم انداز و امکانات مشابه هستند و با توجه به ظرفیت اتاق ها و نوع کاربری به سه گروه زیر تقسیم می شوند:
اتاق های دوتخته
اتاق های سه تخته
اتاق های ویژه
اتاق های دوتخته:اتاق های دوتخته هتل با چشم اندازی زیبا از دریاچه و طبیعت منطقه قرار دارند.
امکان افزودن یک تخت دیگر به این اتاق ها وجود دارد. امکانات اقامتی اتاق های دوتخته شامل تلفن، تلویزیون، یخچال، کتری برقی و قوری، ست کامل حمام، پتوی سفری، کیت خیاطی، لوازم بهداشتی، قرآن، مهر و سجاده است.
اتاق های سه تخته: با توجه به مشرف بودن پنجره های اتاق های سه تخته هتل دنیز به دریاچه و طبیعت اطراف آن، این امکان برای مهمانان فراهم است تا از زیبایی های منطقه نهایت استفاده را نمایند.
امکان افزودن ظرفیت یک تخت دیگر به اتاق ها وجود دارد.

اتاق های ویژه
اتاق "عروس و داماد" و اتاق "رویال" اتاق های ویژه باری هستند. این اتاق ها دارای امکانات ویژه ای نسبت به دیگر اتاق های هتل هستند:
اتاق عروس و داماد: این اتاق دوبلکس علاوه بر این که امکانات سایر اتاق ها را دارد، از فضای بزرگ تر، امکانات خاص پذیرایی و هم چنین جکوزی نیز برخوردار است.
اتاق رویال: این اتاق نیز دوبلکس است که مخصوص مقامات بوده و دارای فضای بزرگ تری ست. دارای 4 تخت است که امکان افزودن تعداد تخت ها تا 6 تخت (برای همراهان) وجود دارد.

5-3-1-4-2 واحدهای ساحلی:
72 متر آپارتمان (دو تختهبا امکان افزایش تخت) (بهره برداری کامل 1390)
12 واحد ویلایی دوبلکس (5-4نفره)
12 واحد ویلایی یک طبقه (با امکان اتصال دو به دو اتاق ها از داخل)
4 واحد ویلایی دوبلکس خانوادگی
96 واحد آپارتمانی و ویلایی مستقل رو به دریا از امکانات ا ست. واحدهای ساحلی، در موقعیت بسیار مناسبی از دریاچه با چشم اندازی کم نظیر قرار گرفته اند. ظرفیت هر یک از این واحدها 2 نفر است.
امکانات و کیفیت خدمات این واحدها، عیناً مشابه اتاق های هتل دنیز بوده ولی امکان افزایش تخت برای این واحدها و خدمات تلفن ثابت وجود ندارد.
در هر دو واحد ویلایی مجاور امکان ارتباط از طریق در داخلی وجود دارد و مسافران در صورت تمایل می توانند این واحدها را از طریق درهای داخلی به هم مرتبط سازند.
5-3-1-4-3 ویلا با مالکیت زمانی
این ویلاها مجموعه ای از سوییت ها هستند که در هر فصل از سال به مدت یک هفته می توانند مورد استفاده ی علاقه مندان قرار بگیرند. در حقیقت هر یک از این ویلاها متعلق به 12 مالک هستند که هر یک از مالکان می توانند در مدت زمان مشخصی از سال از آن استفاده کنند.
5-3-1-4-4 ویلاهای اختصاصی
شهرک ویلایی باری با ویلاهایی با مساحت از 30 تا 300 متر مربع، پذیرای اوقات خوش خانواده ها و میهمانان عزیز است.
این شهرک شامل ویلاهای اختصاصی با مناظر دل نشین و فرح انگیز از طبیعت زیبای دریاچه ارومیه است که در بخش ساحلی مجموعه باری واقع شده است. خریداران این ویلاهای اختصاصی می توانند در هر زمان از سال با اقامت در این ویلاها اوقات خوش و اقامتی به یادماندنی و دل پذیر در ساحل زیبای دریاچه ارومیه برای خود و خانواده شان رقم بزنند.

5-3-1-5 امکانات تفریحی و ورزشی:
• ورزش های آبی: انواع قایق های موتوری روباز و کابین دار، انواع اتوبوس و شناورهای دریایی، انواع قایق های پدالی، دراگون بوت، کایاک، تورینگ، کانوپولو برای استفاده حرفه ای
• مجموعه استخر: استخر آب شور و آب شیرین و سونای خشک و بخار و جکوزی
• سوارکاری: اسب سواری تفریحی (با مربی)، پانسیون اسب و هم چنین آموزش سوارکاری
• پلاژهای اختصاصی آقایان: با امکانات دوش آب شیرین ، لاکر ، ست لوازم دریاچه
• تیراندازی (اسکیت تراپ) با هدف ثابت و متحرک
• سالن بیلیارد
• امکانات دوچرخه سواری در محوطه
• درشکه سواری
• شترسواری در شن های ساحلی
5-3-1-6 قایقرانی و ورزش های آبی
• نزدیکی به دریاچه ارومیه و امکانات مناسب باری، فضای نشاط انگیزی را برای پرداختن به ورزش های آبی در مجموعه ایجاد کرده است و از همین روی ورزش های آبی از پرطرف دارترین ورزش ها نزد مهمانان باری به شمار آید.
• از جمله امکانات ورزش های آبی که بهره مندی از آن ها در مجتمع باری امکان پذیر است، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• اتوبوس دریایی
• تندروی روباز
• تندروی کابین دار( مجهز به سیستم سرمایش و گرمایش)
• انواع قایق های پدالی ( دو نفره)

5-3-1-7 مجموعه استخرها
مجموعه استخر باری شامل استخر آب شور و آب شیرین و سونای خشک و بخار و جکوزی ست .

5-3-1-8 سوارکاری
مانژ اسب سواری باری از امکانات کم نظیر این مجموعه است. امکانات سوارکاری این مجموعه شامل اسب سواری تفریحی (با مربی) و پانسیون اسب می باشد.
5-3-1-9 پلاژهای اختصاصی
پلاژهای شنی – نمکی باری که به صورت اختصاصی برای آقایان دایر شده است، محل مناسبی برای تمام کسانی ست که به صورت اختصاصی مایل به بهره بردن از آب شور دریاچه هستند. مکانات این پلاژها عبارت اند از: دوش آب شیرین، لاکر،ست لوازم دریاچه (شامل دمپایی، شامپو و صابون).
تجربه ی شناکردن در آب شور دریاچه ی ارومیه تجربه ی متفاوتی از دیگر آب هاست. وجود یون های آزاد و املاح موجود در دریاچه ویژگی های خاصی را برای آن پدید آورده است.
5-3-1-10 دیگر امکانات ورزشی
تیراندازی (اسکیت تراپ) با هدف ثابت و متحرک، سالن بیلیارد، امکانات دوچرخه سواری (برای کودکان و بزرگ سالان) در محوطه و در ساحل دریاچه، درشکه سواری، شترسواری در شن های ساحلی و پارک ساحلی کودکان از دیگر امکانات تفریحی و ورزشی مجتمع باری ست.

5-4 مجموعه فرهنگی ،تفریحی کارگران بندرانزلی
این مجموعه در ساحل آرام و زیبای روستای سنگاچین در کیلومتر 11 جاده بندرانزلی به شهر آستارا واقع شده است مجموعه زیبای یاد شده با مساحت 22 هکتار از 108 واحد استراحتگاهی مجلل در قالب ویلا و سوئیت آپارتمان برخوردار می باشد . همچنین وجود 1100 متر ساحل و نزدیکی به مرداب زیبای بندر انزلی از دیگر جاذبه های این مجموعه بسیار دیدنی می باشد. وجود امکانات رفاهی همچون سالن اجتماعات، رستوران پارک بازی کودکان ، فضای سبز وسیع ، استخر بانوان زمین والیبال و فوتبال ساحلی ، رستوران سنتی ساحلی محل حفاظت شده برای شنا ، سالن ورزشی و . . . از دیگر مزایای این مجموعه می باشد .
ستوران سرپوشیده مجموعه با دو سالن مجزا و ظرفیت پذیرای همزمان 200 نفر همچنین در کنار ساحل ، سفره خانه سنتی با ظرفیت همزمان60 نفرآماده پذیرایی از میهمانان گرامی است سالن اجتماعات مجموعه با ظرفیت 250 نفر با تجهیزات کامل صوتی و تصویری محل مناسبی جهت برگزاری سمینارها و همایشهای سازمان های دولتی و بخش های خصوصی می باشد فضایی سرسبز و دلچسب همراه با نسیم آرام و خنک دریا و صدای دلنشین امواج در کنار محیطی زیبا با چیدمان تعدادی آلاچیق ازدیگرجاذبه های این مجموعه فرهنگی ،تفریحی می باشد .
وجود پارک بازی کودکان ، سالن تفریح و ورزش ، همچنین زمین والیبال و فوتبال ساحلی فرصتی خاطره انگیز را برای شما وخانواده محترمتان فراهم نموده است .
دارای 24 واحد ویلایی ، 82 واحد سوئیت آپارتمان که مجهز به تمامی امکانات رفاهی از قبیل تلویزیون تلفن ، آشپزخانه open با تمامی امکانات مربوطه مبلمان ، سیستم سرمایش وگرمایش و . . . می باشد .همچنین این مجموعه دارای 2 ویلای ویژه (VIP) جهت میهمانان محترم می باشد .

5-5 پلاژ تفریحی سیمین
یکی از پتانسیل های شهر قشم برخورداری از سواحل زیبا و مناسب جهت تفریح و گردشگری کی باشد.
در جهت برخورداری از این امکانات اقدام به طراحی و احداث پلاژ سیمین طی سالهای گذشته شده است. مطالعات اولیه پلاژ و جانمایی آن توسط مهندسین مشاور انجام شده است.
5-5-1 محدوده طرح
پلاژ سیمین در فاصله حدود 12 کیلومتری جاده ساحل جنوبی از شهر قشم واقع شده است. موقعیت زمین در قسمت جنوب غارهای خربس و نزدیک به زیارتگاه شاه شهید در ساحل دریا می باشد. این پلاژ حدود 30 هکتار مساحت دارد.
5-5-2 برنامه طرح
فضاهای این پلاژ شامل واحدهای اقامتی، مهمانسرا، ساختمان مرکزی، ساختمان اداری، سرویس های بهداشتی، نگهبانی و محوطه کمپینگ می باشد.
زیر بنای فضاها حدود 2500 متر مربع می باشد و قسمت اقامتی دارای 34 سوئیت و 4 واحد یک اتاقه می باشد.

5-6 پلاژ بانوان کیش
سواحل کیش برخلاف بسیاری از سواحل دنیا که از ماسه خاکستری پوشیده شده است، پوشش مرجانی دارد. رنگ نقره فام مرجان ها در پرتو آفتاب از درخشندگی خیره کننده ای برخوردار است. آب دریا در سواحل کیش شفاف و زلال و کف آن تا عمق چند متری به راحتی قابل رویت است. در این سواحل پلاژهایی ویژه بانوان و آقایان و یا خانواده ها ساخته شده است و مکان مناسبی برای اسکان موقت گردشگران و ساکنان کیش است.
پلاژ بانوان در سواحل شمالی جزیره احداث شده است. این پلاژ علاوه بر امکاناتی چون دوش آب شیرین، سایه بان و نورپردازی مناسب، سالن بدن سازی هم دارد و زیرنظر مربیان اداره می شود. علاوه بر آن مربیان شنا و نجات غریق ایمنی خاطر استفاده کنندگان از پلاژ را فراهم کرده است. پلاژ بانوان کیش به علت موقعیت مکانی مناسب و دسترسی آسان و داشتن امکانات لازم، با استقبال زیادی روبه رو است.

5-7 پلاژ آقایان کیش
اگر چه برای آقایان شنا در اغلب سواحل جزیره آزاد است اما به دلیل وجود امکانات مناسب برای شنا در باشگاه دریایی استقبال از این مکان بیشتر است .پلاژ آقایان در شمال شرقی جزیره قرار دارد و دسترسی به این مراکز با وسیله نقلیه عمومی هم امکان پذیر است .آموزش شنا در این پلاژ هم به صورت انفرادی و هم به صورت گروهی انجام می شود و نجات غریق ها در تمام وقت اداری حضور دارند . دوش های آب شیرین و بوفه از خدمات این مراکز هستند .
سواحل این پلاژ ماسه ایاست و عمق آن به تدریج افزایش می یابد و امکان مناسبی را برای شنا در عمق های مختلف پدید می آورد .امکان انجام تفریحات دریایی اسکی ،اسکی روی آب، پاراشوت ،قایق های بادبانی و غواصی در مرکز تفریحات دریایی و محل پلاژ به جذابیت این پلاژ افزوده است .نور پردازی مناسب در پلاژ نیز به گونه ای است که شب ها نیز می توان شنا کرد.راه اندازی سالن های بدن سازی ،ژیمناستیک و اتاق ماساژ ،از طرح های آتی در این پلاژ است.

5-8 فضاهای جدید عمومی پارک لندن

دارای چشم انداز شهری و 50 هکتار زمین
متشکل از تفرجگاه و فضاهای فرهنگی که با درخت و انعطاف پذیر خواصی پوشیده شده است.
متشکل از یک ساختمان توپی جامعه تخیلی است که در داخل پارک و رودخانه داری یک دید است. پیشنهاد طراحی زمین بازی تعاملی است که الهام بخش بچه ها در "بالا رفتن از درختان، ساخت کمینگاه و ماجراهای روزمره در طبیعت است.

تیم طراحی پارک جنوبی:
چشم انداز معماران: جیمز عملیات نبش میدان
مهندسین: ARUP (لندن)
معماری: لندن
هویت و گرافیک: گوجه فرنگی (لندن)
کاشت و باغبانی: Oudolf (هلند)
طراحان نورپردازی و مشاوران بین المللی: L'Observatoire (نیویورک)
رویدادها و برنامه ریزی فعالیت درسایت: پیشگامانه زنده
مشاوران: Playlink (لندن)
نقشه برداران: Deloitte (لندن)

5-9 Pierscape / James Corner Field Operations Team

این یک فرصت برای شهر به ارزیابی مجدد اسکله به معنی یک مرکز شهری و شخصیت از هویت خود است.

پیشنهاد طراحی با تمرکز بر تجربه حسی، تعامل و لذت بردن از فعالیت های آبی است.

تفرجگاه طولانی است که از داخل شهر بر روی آب گسترش دهنده انواع فضاها خواهد شد که قادر به تعامل با هنرمندان کار می کند، پیاده و دوچرخه سواران برای طیف وسیعی از کاربردها برای فضای تعاملی وجود دارد

پارک فضای بازی و حرکت از باغ ها، رستوران ها، مجسمه سازی، سواری پارک تفریحی و اسکله در کنار تعامل با آب وجود دارد .

5-10 پارک پاتایا
جزیره پاتایا در تایلند که یکی از مهمترین و معروفترین مراکز گردشگری تایلند و یکی از قطبهای جهانگردی در این کشور می باشد همه ساله پذیرای تعداد بسیار زیادی از گردشگران خارجی می باشد که برای استراحت و استفاده از سواحل زیبا و آرام این ناحیه به جزیره پاتایا سفر می کنند تا از امکانات مختلف آن مانند هتلهای بسیار شیک رستورانهای متنوع امکانات ورزشی مختلف و در نهایت از سواحل این ناحیه برای استراحت استفاده کنند.
این ناحیه دارای چند ساحل متفاوت می باشد که هر کدام از آنها بواسطه داشتن ویژگیهای خاص خود مورد توجه بازدید کنندگان آنها قرار می گیرند . جزیره مرجانی ( Koh Larn ) در7 کیلومتری جنوب غربی پاتایا قرار دارد و مسیر آن از پاتایا با قایق موتوری 15 دقیقه و با لنج 45 دقیقه طول می کشد. این جزیره یکی از زیباترین جزایر مرجانی با داشتن سواحل شنی سفید، آب تمیز و مرجان های فراوان است که گردشگران می توانند سوار بر قایق کف شیشه ای مرجان های زیبای آن را مشاهده نمایند.

مکانی که به دنیای زیر آب ( Underwater World ) در پاتایا شهرت یافته است بزرگترین و مدرن ترین آکواریم آسیا می باشد که در جنوب پاتایا قرار دارد. این آکواریم که به شکل تونل استوانه ای شیشه ای است 100 متر طول دارد و بیش از 4000 موجود آبزی در 200 گونه متفاوت را در خود جای داده است.

پارک پاتایا که در شمال ساحل جومتین پاتایا قرار دارد شامل شهر بازی، یک پارک آبی بزرگ Water Park و یک برج ساحلی با رستوران گردان است که می توان از آن منظره ای زیبا از پاتایا را مشاهده نمود.

فصل ششم
مطالعات معماری و برنامه فیزیکی

6-1 برنامه فیزیکی مجموعه تفریحی- ساحلی
اصولاً مجموعه های تفریحی مجموعه ای از فضاهای سخت و فضاهای سبز می باشند که هر یک بعنوان مکمل دیگری عمل می کند. بطورکلی فضاهای سخت شامل مبلمان ، عناصر معماری، کف سازیها و غیره بوده و تابعی از ویژگیهای و اصول معماری پارک می باشد که بایستی دقیقاً در مراحل طراحی پارک به آنها توجه شده و براساس نوع عملکرد آنها مقادیر مناسب آن برآورد گردد.
لازم به ذکر است که کلیه ی فضاهای سخت طراحی شده، بایستی از لحاظ فرم عملکرد متناسب با کارکرد و گروه سنی استفاده کنندگان از پارکها بوده و هر کدام از اصول مخصوص به خود تبعیت کند. بعنوان مثال طراحی انواع مبلمان و حتی معماری یک پارک ویژه ی کودکان با یک پارک شهری که مورد استفاده ی طیفهای سنی زیادی قرارداد متفاوت می باشد.با این مقدمه در این قسمت از گزارش به بررسی ضوابط و معیارهای اجرای فضاهای سبز و سخت پارکها و فضاهای سبز غیر قابل ( معابر و دسترسیها، جرائم و رفیوژها) پرداخته شده است.
6-1- فضاهای سبز فعال ( پارکها و گردشگاه ها)
اصولاً طبیعت پارکهای عمومی بگونه ایست که تمام طبقات مردم می توانند از آن استفاده کنند، بعبارت دیگر این پارکها به منظور گردشگاه و محل استراحت عموم می باشد، علاوه بر نکات فوق یکی از خصوصیات مهم و معینه پارکهای عمومی تاثیری است که در آب و هوای شهرها می گذارد و خود کمک زیادی به حفظ بهداشت محیط و سلامتی افراد می نماید. در پارکهای عمومی سعی بر آن است که تمام وسائل سرگرمی و رفاهی تقریباً برای همه گونه سلیقه ها وجود داشته باشد.
6-1-1 تاسیسات رفاهی، تجهیزات خدماتی و اداری، وسایل بازی، زمینهای بازی و سایر امکانات مورد نیاز در احداث پارکها
بطور کلی انواع تاسیسات رفاهی ، تجهیزات خدماتی ، وسایل بازی ، زمینهای بازی و سایر امکاناتی که بنحوی موجب کیفی استفاده ازپارکهای شهری را فراهم می آورند می توان بشرح زیر طبقه بندی نمود:

6-1-1-1 مبلمان شامل :
– ورودی ، نگهبانی ، پارکینگ، مسیر دوچرخه، ایستگاه دوچرخه، ، نیمکت ، زباله دان، مسیر اضطراری سواره، تابلوهای راهنما، اطلاعات، ثبت تقویم و تاریخ، ساعت ، تابلوی تبلیغات، تابلوهای توقف و غیره ، پایه های مخصوص روشنایی ، دروازه های ورودی و خروجی، حصار ، مکان پیک نیک ، فضاهای خصوصی و خلوت ، سایبان ، گلدان و گلجای، صندوق پست .
6-1-1-2 ابنیه شامل:
– مدیریت مجموعه ، پلاژ ، آمفی تئاتر ، بازارچه ، هتل 3 ستاره ، ویلا .
6-1-1-3 تاسیسات رفاهی شامل :
– توالت و دستشویی ، مسجد ، کافه تریا و رستوران، آبخوری، خدمات تفریحات آبی، اسکله تفریحی .
6-1-1-4 وسایل و زمینهای بازی:
این نوع وسایل تنوع زیادی داشت و متناسب با طبقات سنی ( خردسالان، کودکان و نوجوانان) تغییر می کند و با توجه به فرهنگ و سنن هر جامعه این نوع وسایل متفاوتند.
زمینهای بازی نیز متناسب با نوع عملکرد فضاعای سبز و ابعاد آنها می توان شامل یک یا مجموعه ای از زمین بازی فوتبال ، والیبال ، بستکبال، تنیس، بدمینتون، تنیس روی میز باشد.
تشکیلات اداری در مجموعه های تفریحی :
در این مجموعه ها برای مسائل اداری و رسیدگی به امور کارمندان، دفاتر و اتاقهائی تعبیه میشود که بر حسب وسعت پارک تشکیلات اداری آن متغیر می باشد. این ساختمان باید در محلی قرارگیرد که در دسترس کلیه قسمتهای پارک قرارگیرد.
همچنین اطاقکهای نگهبانی در نزدیکی دربهای ورودی و خروجی مجهز به کلیه وسایل ارتباطی از ضروریات یک پارک می باشد. بعلاوه قسمتی نیز جهت مواقع ضروری به تاسیسات آتشنشانی اختصاص داده می شود در این زمینه بهتر آن است که اماکن با کشت درختان بلند از دید مستقیم بازدید کنندگان محفوظ باشد.
در پارکها لازم است انبارهائی در نزدیکی قسمتهای مختلف اماکن عمومی مانند رستورانها، کافه زمینهای ورزش، باغ کودکان و غیره ساخته شوند که به سهولت نیازهای فوری و ضروری را در اختیاز قسمتهای ذکر شده قرار دهند.
قسمت تشکیلات و نگهداری پارک بستگی بسته به وسعت پارک، معمولاً در یک یا چند قسمت احداث شده و حتی المقدور باید در گوشه ها و زوایای بی روح پارک واقع شود تا از دید بازدید کنندگان دور باشد. این تشکیلات شامل قسمتهای برق، روشنائی ، وسائل ارتباطی ، حمل و نقل، گارژها، سرویس ماشن الات و تمامی وسائل ساختمان پارک می باشد. بخش اورژانس و کمکهای اولیه در هر پارک از الزامات می باشد که برحسب وسعت و کثرت بازدید کنندگان تجهیزات این اماکن کم و بیش با یکدیگر تفاوت دارد.
6-1-2 مجموعه ی تشکیلات ساختمانی پارکها و گردشگاه ها
تشکیلات ساختمانی در پارک و گردشگاه های عمومی می تواند شامل تمامی عملیات فنی در زمینه ساختمان باشد این واحد از قسمتهای مختلف تشکیل شده که عبارتنداز:
6-2-2-1 الف : دسترسیها
بطور کلی در پارکهای بزرگ شهری و گردشگاه ها دسترسیهایی به اشکال مختلف و اندازه های متفاوت با مصالح ساختمانی خاصی برحسب نوع طراحی و شرائط محیط احداث می شود که شامل دسترسیهای اصلی، فرعی و پیاده روها می باشد. عرض دسترسیهای اصلی باید حداقل بین 10 تا 15 متر باشند. درپارکهای بزرگ دسترسیهای اصلی را می توان بصورت بلوار احداث نمود.
طول و عرض این گونه دسترسیهای فرعی بستگی به بزرگی و کوچکی پارک و نوع طراحی آن دارد. این دسترسیها گاهی قسمتهای فرعی را در پارک به یکدیگر متصل کرده و یا به دسترسیهای اصلی ارتباز می دهد. بنابراین برحسب طرز استفاده و موقعیت ان عرضهای متفاوتی را می تواند داشته باشد( حدود 5 متر) در مواردیکه باید عرض این دسترسیها ریاد باشد مناسب است در طرفین یا یک طرف ان طرحهائی از باغچه ( گلکاری و چمن کاری) ایجاد گردد. سطح این دسترسیها را بر حسب موقعیت و زیبائی آسفالت و یا طرحهای مختلف دالاژ و یا شن ریزی میکنند.
عرض دسترسیهائیکه قسمتهای اصلی پارک را به یکدیگر متصل می کنند و یا منتهی به ساختمانها و یا مناظر وسیع گلکاری و چمن کاری و یا مشرف بر آب نما ها قرار می گیرند، باید به گونه ای باشد که از نظر راه رفتن و بیان منظره و استفاده از نیمکتها میسر بوده و طرح آنها به حجم و فضای پارک گسترش دل انگیز و روح داری بدهد.
معمولاً حد متوسط این خیابانها می تواند بین 10 تا 15 و حداکثر 25 متر برسد. در ساختمان اینگونه خیابانها که به رستورانها و اماکن سرپناه دار منتهی می شوند، بهتر است از انواع دالاژ و نقشه های رنگین استفاده نمود و هماهنگی رنگها را مراعات نمود. عرض پیاده روها نباید کمتر از 3 متر باشد ولی درپارکهای بزرگ و گردشگاه ها عرض پیاده رو می تواند تا 6 متر هم برسد. پیاده روها را می توان آسفالت نمود یا از مواد ساختمانی مختلف بمنظور سنگ فرش استفاده کرد.
6-2-2-2 ب : دربهای ورودی و خروجی
پارکها بایستی برحسب وسعت و موقعیت محلی آنها، دربهای ورودی و خروجی متعددی داشته باشند که شکل و اندازه انها مختلف و متنوع است. دربهای ورودی و خروجی پارک باید بر حسب موقعیت خیابانهای شهر در قسمتهای مختلف واقع شود و در جلوی دربها فضائی را از طرحهای چشمگیر و جلب کننده با تزئینات متناسب و عالی بوجود آورد، بطوری که نظر عابرین را جذب نماید. مثلاً احداث آب نماهای مجلل در مدخل ورودی بسیار مناسب خواهد بود،باید توجه داشت در پارکهای بزرگ دربهای ورودی سواره رو نباید در مرکز تلاقی خیابانهای اصلی که به پارک منتهی می شوند قرارگیرند، زیرا از نظر عبور و مرور می تواند مزاحمتهائی تولید نماید.
دربهای ورودی باید بگونه ای باشد که هم وسائط نقلیه و هم عابرین پیاده بتوانند از آن استفاده کنند. بدین ترتیب که پیاده روهای پارک مستقیماً به پیاده روهای خیابان خارج پارک متصل گردد.
6-2-2-3 پ: پارکینگ ها
به منظور رفاه گردشگران که وسایل نقلیه دارند فضائی را در نزدیکی ساختمانها و یا قسمتهای معینی از مجموعه جهت پارکینگ در نظر می گیرند و این پارکینگها در مجموعه های بزرگ می تواند متعدد و پراکنده باشند. بنابراین سطح پارکینگ بستگی کامل به اهمیت مجموعه و وسعت آن دارد.
6-2-3 تشکیلات رفاهی و تفریحی :
در پارکهامسائل رفاهی و تفریحی است که بترتیب در زیر باختصار شرح داده می شود.

6-2-3-)1 الف- رستورانها
بمنظور رفاه بیشتر بازدید کنندگان از پارک، رستورانها و کافه هائی را احداث می کنند بنحویکه بتواند کلیه نیازهای مربوط را برآورد کند رستورانها بصورت سالنهای سر پوشیده و یا در محوطه هائی سرباز با گلکاری و چمنکاری ایجاد می گردد. کافه ها یا دکه ها می توانند بطور پراکنده در سطح پارکها ( کنار دریاچه، حاشیه جنگلکاری ها و یا کنار خیابانهای فرعی) ایجاد شود.
6-2-3-2) ب ـ سالنهای سینما و تاتر
در پارکهای کوچک و در هوای آزاد سالنهای سربازی را برای نمایش فیلم و انواع پیس در نظر میگیرند تا در شبهائی که پارک باز است مورد استفاده مردم قرار گیرد. ولی لازم است گفته شود که در پارکهای بزرگ سالنهای سرپوشیده و سرباز بمنظور نمایش فیلم و تاتر برای استفاده عموم در فصول سال باید ایجاد گردد.
6-2-3-3 )ج – جایگاه موزیک
یکی از انواع تشکیلات رفاهی و تفریحی در پارکها ایجاد محلهائی سرباز و یا سرپوشیده برای اجرای موزیک و کنسرت می باشد. در این اماکن بر طبق اصول فنی سکوئی ساخته می شود که در روی آن برنامه های سرگرمی و موزیک ارائه می گردد. طبیعی است مقابل این سکو یا سن را می توان با ایجاد محوطه ای که توسط دیوارهای سبز یا دیوارهای کوتاه پوشیده از انواع گیاهان رونده و گلدار تزئین نمود. در محدوده ی این محوطه می تواند مجسمه هائی از مشاهیر و هنرمندان قرار گیرد.
بسته به موقعیت محل می توان در فضای این محوطه تعدادی نیمکت یا صندلی قرارداد معمولاً مجموعه سالنهای موزیک سرباز یا سرپوشیده همراه با دیگر سرگرمی ها می تواند محوطه ای بنام گاردن پارتی را پدید آورد.
6-2-3-4 )د – دستشوئی و توالت
برای رفاه بیشتر و تامین بهداشت و نظافت گردشگران در نقاط مختلف پارک محوطه هائی برای نظافت و شستشو منظور می گردد این فضاها معمولاً در مکانهائیکه دور از ساختمانهای رستوران، کافه ها ، تاتر و سینما قرارداد چرا که حول و حوش این ساختمانها از نظر بهداشت عمومی معمولاً دستشوئی و توالت منظور شده است لذا مناسب است سرویسهای عمومی در داخل یا مجاور محوطه های جنگلکاری، خیابانهای فرعی، باغ کودکان، باغ وحش و … احداث گردند.
6-2-3-5 ) و – نیمکت
یکی از وسائل ضروری و مورد نیاز در پارک وجود نیمکت یا نوعی وسیله ی استراحت برای بازدید کنندگان می باشد. نیمکتها با اشکال مختلف و اندازه های متفاوت ازمصالح متنوع ساخته می شود. آنچه که حائز اهمیت است و یک طراح باید به آن توجه کند شناخت موقعیت پارک و محل نصب و قراردادن نیمکت در محلهای ضروری و مناسب است. زیرا به همان اندازه که وجود نیمکت در پارک می تواند ضروری باشد، موقعیت قراردادن آن در محلهائی نامناسب می تواند موجب خستکی و دل زدگی کنندگان گردد.
تعداد نیمکت در پارک خود مسئله ای است که طرح باید به آن توجه داشته باشد زیرا کمبود و یا تعداد زیاد نیمکتها در هر دو حالت می تواند مشکلاتی را از نظر رفاهی ایجاد نماید. بنابراین بعنوان راهنمائی توصیه می شود نیمکتها و یا وسائل استراحتی را در خیابانها اصلی و فرعی جنگل با رعایت فاصله و همچنین در حاشیه خیابانهای اصلی و یا در سطح چمن یا در کنار محوطه های گلکاری ، کنار استخرها برکه ها و آب نما و … تعبیه نمود.
نیمکت ها می تواند در داخل جنگل از چو و یا بقایای کنده های درختان بحالت طبیعی مورد استفاده قرار گیرد. لازم است در کنار یا نزدیک محلهائی که نیمکتها قرار گرفته اند ظروفی که قسمت بیرونی آنها از چوب ساخته شده و یا رنگهای متنوع رنگ آمیزی شده اند برای استفاده قرارداده شود. همچنین از ظروف مخصوص آشغال در نقاط حساس و خیابانهای اصلی و فرعی پارک باید استفاده شود.

6-2-3-6 ) ز – وسایل بازی کودکان
وسایل یکی از عناصر مهم پارکهای شهری و به ویژه پارکهای کودکان به شما می رود. تجهیزات بازی، که اغلب فلزی هستند، دویدن ، پریدن، سرخوردن، آویزان شدن، تاپ خوردن، پنهان شدن و به طور کلی زمینه جنب و جوش خاص کودکان و نوجوانان را فراهم می آورند. اغلب این وسایل از چوب، پلاستیک و آهن تشکیل شده اند، هنگام ساخت سعی می شود در این وسایل یکپارچگی ایجاد شود.
6-2-3-7 ) ح – زمینهای ورزشی
یکی دیگر از تشکیلاتی که در پارکهای عمومی وجود آن تقریباً ضروریست ایجاد زمینهای ورزشی می باشد انواع و تعداد زمینهای ورزشی در پارکها بستگی به بزرگی و کوچکی پارک دارد.
معمولاً در پارکهای کوچک قطعاتی را که نزدیکی جنگل یا بیشه قراردارد به زمینهای ورزشی مانند تنیس، بسکتبال، والیبال و … اختصاص می دهند. در پارکهای بزرگ برنامه ریزیهای ورزشی و زمینهای مربوطه یا سالنهای سرپوشیده بطور مستقل و جداگانه انجام می گیرد. در اینگونه پارکها بر حسب طبیعت و موقعیت آن، مطابق با اصول استاندارد ورزشی انواع زمینهای ورزشهائی مانند زمین فوتبال، استخرهای شنا برای سنین مختلف و دیگر ورزشهای دسته جمعی را که در هوای آزاد میسر است احداث می نمایند.
در پارکهای بزرگ گاهی به منظور زنده و فعال نگاهداشتن پارک در فصولی که امکان استفاده کمتری از فضای آزاد وجود دارد، سالنهای کوچک مقدور است احداث می گردد. مناسب است در اطراف سالن و زمینهای ورزشی با رعایت اصول صحیح ورزشی در فواصلی دیوارهای سبز و درختان پا بلند غرس شود. در اطراف سالنها می توان طرحهائی از گلکاری یا گیاهان همیشه سبز بمرحله اجرا در آورد.

6-2-3-8) ط – زمینهای بازی کودکان
در پارکهای عمومی قطعاتی را بمنظور سرگرمی و بازی کودکان در نزدیکی استخرها جنگلها یا قسمتهائی که بزرگسالان بتوانند دورادور کودکان را تحت نظر داشته باشند احداث می گردد. اینگونه زمینها باشکال مختلف با وسائل بازیهای متنوع و ماسه های نرم و کاملاً شسته شده مجهز می شوند و برای کنترل و نگهداری بچه ها در اطراف زمین نیمکتهائی نصب میکنند تا در ضمن آنکه کودکان احساس استقلال مینمایند والدین و مربیان نیز در روی نیمکت استراحت و مراقبت نمایند.
معمولاً اینگونه زمینها باید از محل تردد وسائل نقلیه داخل پارک کاملاً دور باشد زمینهائی که در تابستان مورد استفاده قرار می گیرد باید توسط درختان جنگلی یا دیوارهای سبز و بلند محصور و احاطه شده باشد. آنچه که مسلم است در کنار این زمینها وجود بوفه ها و دستشوئی و توالت ضروری است.
قابل توجه است در داخل شهرها بر حسب موقعیت و امکانات هر ناحیه فضاهائی را برای سطوح به پارکهای کوچک کودکان اختصاص می دهند. در اینگونه پارکها انواع وسائل بازی و سرگرمی جهت استفاده کودکان نصب و برقرار می شود. در صورتیکه فضای وسیعی برای ایجاد پارک کودکان در اختیار باشد ممکن است بطور خیلی محدود قسمتهای گلکاری و چمنکاری در آن ایجاد گردد در غیر اینصورت نیاز به قسمتهای گلکاری ندارد. در اینگونه پارکها چمن منحصراً به منظور تزئین نمی باشد بلکه برای ایجاد فضائی سبز و متنوع و فضائی است که در سطح محدود چمنکاری میکنند.
6-3 فضاهای سبز غیر فعال :
بطور کلی فضاهای سبز غیر فعالی شامل موارد زیر می باشد.
– معابر شامل دسترسی ها پیاده رو، دسترسی های کندرو، دسترسی های تندرو و دسترسی های خیلی تندرو
– کمربندهای سبز
– میدانها
– رفیوژها

6-3-1- ضوابط اجرایی فضای سبز دسترسی های پیاده رو
– شکل آن نواری است
– عرض آن حداقل 90 تا 150 سانتیمتر است.
– فاصله کاشت نهال( درخت) در آن، از نخستین عامل ساختمان با احتساب عرض محور پیاده نباید از 3 تا 5/3 متر کمتر باشد.
– معابر مختص عبور پیاده، باید به وسیله درختچه هایی به ارتفاع حداکثر 40 سانتیمتر پوشیده شود.
– سطح خاک تقریباً باید هم سطح معبر پیاده باشد.
2-2-1 ضوابط اجرایی فضاهای سبز دسترسیهای کندرو
– شکل آن نواری است.
– فضای سبز ، باید در دو طرف دسترسی استقرار یابد.
– عرض آن، حداقل 90 تا 150 سانتیمتر
– فاصله کاشت درخت ( نهال) از نخستین عامل ساختمان با احتساب عرض محور پیاده، حداقل 3 تا 5/3 متر است.
– سطح خاک، باید نسبت به سطح عبور وسایل نقلیه، پایین تر باشد.
3-2-1 ضوابط اجرایی فضاهای سبز دسترسی های تندرو
– شکل آن نواری است.
– باید در دو طرف و درمیان دسترسی استقرار یابد.
– عرض آن در هر دو طرف حداقل 2/5 متر و در وسط 1/1 متر باشد.
– حداقل فاصله عرضی نخستین درخت از عرض دسترسی پیاده باید 5/3 متر باشد.
– سطح خاک در نوارهای هر طرف باید تقریباً هم سطح حاشیه عبور وسایل نقلیه باشد.
6-3-2 ضوابط اجرایی فضاهای سبز دسترسیهای خیلی تندرو
– شکل آن نواری است.
– محل استقرار در دو طرف و در میان دسترسی
– حداقل عرض نوار فضای سبز در هر طرف 13 متر و درمیان 1/1 متر است.
– حداقل فاصله عرض آخرین درخت از عرض دسترسی پیاده باید 5/3 متر باشد.
– سطح خاک در نوارهای هر طرف، باید تقریباً هم سطح حاشیه های عبور وسایل نقلیه باشد.
– سطح خاک درنوار میانی، باید نسبت به سطح عبور وسایل نقلیه، بالاتر قرار گیرد.
6-3-3 ضوابط اجرایی کمربند سبز
– شکل آن نواری است.
– حداقل عرض آن 500 متر است.
– باید خارج از محدوده شهر، و مجاور و اطراف آن استقرار یابد.
– نسبت به طول و عرض آن حداقل 2 به 1 باید باشد.
6-3-1 ضوابط اجرایی فضای سبز میدانها
– تاجایی که ممکن ایت دارای یکی از اشکال هندسی باشد.
– حداقل فاصله میدان دید، باید براساس مقررات ترافیک شهری و حداکثرسرعت مجاز باشد.
با رعایت حد میدان دید، استفاده از هر نوع پوشش گیاهی طبق ظوابط انتخاب و استقرار گیاهان در ضوابط باغبانی بلامانع است.
6-4- ضوابط اجرایی در زمینه ی تجهیزات شهری در فضاهای سبز غیر فعال
بطور کلی تجهیزات شهری به مجموعه ای از وسایل متحرک یا نیمه متحرک و کاربردی یا تزیینی اطلاق می شود که با اجازه یا اطلاع مقامات دولتی به طور دایم یا فصلی در فضاهای عمومی در اختیار آنها قرارگرفته است.
– نیمکت و صندلی ها
نیمکت عمومی اختراعی است از قرن نوزدهم که از تجهیزات فضاهای سبز سرچشمه گرفته است. از آن زمان تا کنون این وسیله شهری جزو عناصر ضروری تجهیزات فضاهای عمومی بوده است. ذکر چند مورد زیر برای به کارگیری آنها لازم به نظر می رسد.
نخست، لازم است نیمکتها در مجاورت و نزدیک محل تردد وسایط نقلیه قرار نگیرند. دوم اینکه طرق قرارگرفتن آنها باید متنوع باشد. برای مثال درمکانهای گفتگو نیمکتها روبه روی هم قرار می گیرند و یا در مکانهایی لازم است تمام آنها در جهتی خاص قرار گیرند در مرکز شهر مسیرهای اصلی قراردادن نیمکتهایی در فواصل 100 تا 200 متر برای افراد مسن و افرادی که نقص عضو دارند لازم است می توان نیمکت را در تجهیزات شهری دیگر مثل ایستگاه اتوبوس و گلدان ادغام کرد، امروزه به مکانهای نشستن انفرادی تمایل بیشتری نشان داده می شود بر همین اساس نیمکت سنتی به رشته ای صندلی تبدیل شده است. برای ساختن این نیمکتها می توان از چدن، آهن یا بتن استفاه کرد.
6-4-1- موانع
موانع متحرک 2 تا 10 متر . حتی بیشتر طول دارند، زمانی که طول آنها بیش از 25/4 متر باشد وجود یک پایه برای ایجاد تعادل ضروری است این گونه وسایل می توانند به عنوان مانعی جهت تردد وسایط نقلیه موتوری در فضای سبز بکار گفته شوند.
6-4-2- سکوها، تیرکها، نرده ها
این موانع از جمله تجهیزات شهری اند که به طور گسترده تولید می شوند. تیرکها و سکوها می توانند از جنس پتن، چدن، آهن، پلاستیک و چوب باشند. سکوهای جدید برای جلوگیری از تجاوز وسایط نقلیه به حریم پیاده روها به کار می روند.
6-4-3- کیوسکها
کیوسکها یکی از تجهیزات مهم پارکها به شمار می روند. این کیوسکها با توجه به نوع کارکرد انها و نیز موقعیت قرارگیری انها می توانند دارای فرمها، بافتها و تیپهای مختلفی باشند.
6-4-4 – تجهیزات شهری قابل ترکیب
این تجهیزات برای مبارزه با ظاهر بی نظم و شلوغی که از کنار هم قرارگرفتن وسایل متفاوت منتج می شود، مناسب اند. هدف این روش ایجاد وحدت و گردآوری مجموعه ای تجهیزات شهری است که کاربردی چند منظوره داشته باشند. هر جزء از تجهیزات شهری، عنصری است تقسیم نشدنی و قابل استفاده در جای دیگر که می توان تعداد زیادی ترکیب از ان به دست آورد و با احتیاجات مختلف تطبیق دارد.
نیمکت، جعبه پستی ، سطل زباله و علائم راهنمایی جزو این عناصرند. مجموعه این اجزاء خواه گردآوری انها با در نظر گرفتن کاربرد غالبی که دارند صورت گرفته باشد یا خیر، ایجاد هماهنگی می کند، این مجموعه که از تعدادی وسایل کوچک شهری تشکیل شده باشد توانایی مقابله با مشکلات خاص بافت قدیمی یا یک شهر جدید را داشته باشد . نخستین مشکل ویژه محیط ساخته شده ای است که واحد خدمات را در ان وارد کرده ایم ، دومین مشکل ویژه محیط در حالی ساخت است که وسایل آن مورد بررسی قرار گرفته اند تا مطابقت کامل با روابط گوناگونی که میان واحد خدمات و محیط فیزیکی برقرار می شود، داشته باشد.
6-4-5 – تابلوهای تبلیغاتی و نقشه های شهری
بطور کلی یکطرف تابلوهای تبلیغاتی مورد استفاده در فضاهای شهری می تواند به شهرداری و اطلاعات شهری و طرف دیگرآن به تبلیغات بخش خصوصی اختصاص یابد.طرفی که مختص شهرداری است . می تواند چندین کاربرد در زمینه اطلاع رسانی داشته و حاوی نقشه شهر یا محله، اطلاعات شهری، اطلاعات عمومی برای شهروندان و یا اطلاعات فرهنگی باشد.
6-5- بررسی نقش تاسیسات رفاهی، تجهیزات خدماتی، وسایل بازی، زمینهای بازی و مجسمه ها و … در بهبود کیفی فضای سبز
بطور کلی جریان زندگی در شهر منحصر به سکونت کار و تفریح در خانه ، محل کار و مراکز تفریحی نیست. بلکه بخش عمده ای از وقت هر شهروند در حرکت میان فضاهای یاد شده و بعبارت بهتر در فضاهای شهری صرف می شود. در همین راستا بخش عمده ای از فضاهای باز شهری را فضاهای سبز عمومی تشکیل می دهد از اینرو طبیعی است برای حصول زندگی دلپذیر تر شهری هماهنگونه که سنخیت فضاهای خصوصی هرکاربری با نوع فعالیت و خصوصیات فیزیکی کاربران آنها ضرورتی پذیرفته شده است. حضور و شرکت شهروندان در فضاهای شهری و بویژه فضاهای سبز عمومی نیز باید با آرامش، امنیت و احساس لذا سمعی و بصری همراه باشد. لذا با یکی از مشخصه های فضای سبز عمومی مناسب و مطلوب برخورداری از تاسیسات ، تجهیزات و مبلمان مناسب و متناسب با نوع آن فضا است.
اینگونه تاسیسات و تجهیزات شامل تمام عناصری می شود که اولاً در فضاهای سبز مکان یابی شده و کارکرد عمومی داشته و ثانیاً وجود آنها در فضاهای سبز شهری نیازی از نیازهای عمومی شهروندان را تامین کند. لذا عدم در نظر گرفتن تاسیسات ، تجهیزات مورد نیاز در فضاهای سبز عمومی و یا نامناسب بودن آنها می تواند زمینه ساز ناکارایی و اختلال در عملکرد آنها شده و نیازهای متعددی را بی پاسخ بگذارد.
در این رابطه تجهیزات شهری به مجموعه از وسایل متحرک یا نیمه متحرک و کاربردی یا تزیینی اطلاق می شود که با اجازه یا اطلاع مقامات دولتی به طور داسن یا فصلی در فضاهای عمومی به ویژه فضاهای سبز عمومی فعال شهری ( پارکها) در اختیار آنها قرار گرفته است.
تعریف تاسیسات
با توجه به این موضع که گذارن اوقات فراغت، تفریح، برقراری ارتباط های اجتماعی و … بطور عمده در فضاهای سبز عمومی به ویژه فضاهای سبز فعال ( پارکها ) اتفاق می افتد. لازم است که مسئولین نسبت به تجهیز این گونه فضاها به تاسیسات و تجهیزات مربوطه اقدام نمایند.
6- 6 – زمینه و سطوح مختلف مشارکت اشخاص حقیقی و حقوقی در حفظ ، نگهداری و توسعه ی انواع فضاهای سبز شهری :
6-6-7) الف : فضاهای سبز خصوصی
بطور کلی فضاهای سبز منازل و ویلاها، باغ ها و باغ شهره از بارزترین شکل فضاهای سبز خصوصی بشمار می روند که با اتخاذ تمهیداتی می توان زمینه های لازم مشارکت مردم را در امر احداث و نگهداری آنها ایجاد نمود.
بطور کلی فضاهای سبز منازل را می توان به دو بخش فضاهای سبز داخل محوطه و بیرون آن تقسیم نمود که در هر دو حالت وجود طرحهای مطلوب فضای سبز بنحوی که بتواند بطور منطقی انگیزه لازم را برای بخش خصوصی ایجاد نموده و اشخاص را ترغیب به سرمایه گذاری لازم برای ایجاد فضای سبز در منازل خود بنمایند، یکی از شرایط لازم و ضروری برای تحقق این امر بشمار می رود.
در این رابطه ارائه ی طرحهای تیپ در ابعاد مختلف و مشاوره ی رایگان و سایر تمهیدات می تواند زمینه های لازم جهت توسعه ی اینگونه فضاها را فراهم نماید. لازم به ذکر است که طرحهای ارائه شده بایستی بطور جامع تهیه شده و شامل موارد فنی، معماری و اصول زیبایی شناختی بوده و کلیه ی ضوابط و معیارهای انتخاب گونه، اصول کاشت و نگهداری را در برگرفته باشد.
اما از زمینه های مشارکت مردم در توسعه ی فضاهای خصوصی، ایجاد باغ شهر در اراضی حاشیه شهرها و از جمله شهر شیراز و شهرکهای اقماری است که بایستی بطور جدی و طبق ضوابط خاص و لازم الاجرا انجام پذیرد.
همچنین به منظور حفظ و احیا باغهای خصوصی موجود در حاشیه ی معابر و دسترسیها می توان مواردی بشرح زیر پیشنهاد نمود:
یکی از موارد شاکل باغهای پراکنده ای می گردد که در حقیقت جزئی از پیکره باغ ها قدیمی و وسیع شهرمی باشند. این باغها که معمولاً دارای ابعاد کوچکی در حدود 1000 تا 5000 متر مربع می باشند. می توانند با اخذ مجوز ایجاد طرحهایی با اهداف چند منظوره با خواص کاربریهای مناسب و همساز با فضای سبز مانند کاربریهای بهداشتی، درمانی، آموزشی و … از تخریب اینگونه مکانها جلوگیری نموده و امکان حفظ و احیا فضاهای سبز این مکانها را فراهم آورد. از جمله پتابسیلهای موجود در این زمینه می تواند به قطعات کوچک باقیمانده از باغهای تفکیک شده در مجاورت خیابان قصردشت و یا باغهای پراکنده در سطح شهر اشاره نمود. در این خصوص ضوابط اجرایی مربوطه در بخش ضوابط ارائه شده است.
6-6-8) ب : فضاهای سبز نیمه خصوصی
امروزه با اجرای مدل های توسعه حجمی ( انبوه سازیها) برای گسترش شهرها، کاربری زمین منحصراً از دید صرفه و استفاده اقتصادی برای ایجاد واحدهای، مسکونی، تجاری ، صنعتی و خدماتی مورد توجه قرار گرفته و کمیت و کیفیت فضای سبز آنها که از عوامل تاثیر گذار بر فرآیند توسعه و گسترش شهر می باشد نادیده گرفته شده است. اهمیت این موضوع زمانی آشکار می شود که بدانیم اغلب این ساخت و سازها در فضاهای باز شهری و بعضاً در بخشهای وسیعی از فضاهای سبز خصوصی به ویژه باغ ها احداث شده است. بدین ترتیب اجرای پروژه های انبوه سازی نه تنها باعث کاهش سطح فضاهای باز شهری و فضاهای سبز عمومی می گردد، بلکه از طریق تمرکز و افزایش تراکم جمعیت باعث افزایش تصاعدی تقاضا برای ایجاد فضاهای عمومی در چنین محدوده هایی می گردد.
نکته ی حائز اهمیت آنکه پروژه های انبوه سازی عموماً در محدوده ی مناطقی از شهر انجام می شود که معمولاًزمین به یک کالای پرسود اقتصادی تبدیل شده و همین موضوع مشکلات عدیده ای را برای شهرداریها در زمینه ی تملک زمین ایجاد کرده و بواسطه ی هزینه های زیاد تملک زمین عملاً توسعه ی فضاهای سبز با محدودیت مواجه است. در این رابطه اکثر انبوه سازیهای انجام شده در سطح شهر فاقد فضاهای سبز کافی، مناسب و متناسب با اینگونه ساخت و سازها می باشد.
لذا شاید یکی از راهکاری صوفه جویی در هزینه های توسعه فضاهای سبز شهری در چنین مناطقی، تاکید بر توسعه ی فضاهای سبز نیمه خصوصی بصورت فضاهای سبز مجتمع های مسکونی، اداری ، تجاری، آموزشی، بهداشتی و … می باشد. در این رابطه با مطالعه ، بررسی و تعیین ضوابط و معیارهای خاص بایستی ادارات، مجتمع های مسکونی ، تحاری، مراکز آموزشی ، بهداشتی و … را ملزم به رعایت ضوابط توسعه ی فضای سبز نموده و بدین ترتیب با استفاده از امکانات اشخص حقیقی، حقوقی و سازمانهای دولتی به امر توسعه ی فضای سبز شهر پرداخت.
بعنوان مثال می توان با تدوین ضوابط خاصی مجتمعهای مسکونی را ملزم به ایجاد فضاهای سبز مورد نیاز مجتمع، متناسب با جمعیت ساکن در ان نمود. بدین ترتیب شاید در بعضی موارد حتی شهرداریا از احداث یک پارک محله ای بی نیاز شوند. بعنوان مثال مجتعی که در یک فضای چند هکتاری ساخته می شود. می تواند طبق ضوابط خاصی زمین مورد نیاز جهت ایجاد یک پارک محله ای را تامین نموده و پس از تائید مشخصات فنی پارک، نسبت به احداث و نگهداری ان اقدام نماید.
همچنین در مجتمهای کوچکتر و یا مجتمعهایی که در حاشیه ی معابر و دسترسیها قراردارند می توان با حذف دیوار و حصارها و جایگزینی ان با دیوارهای سبز عملاً فضاهای سبز خصوصی را به فضاهای سبز عمومی تبدیل نمود.
در همین زمینه ادارات و سازمانهای دولتی نیز با برداشتن حصار و دیوارها بایستی ملزم به محوطه سازی و ایجاد فضاهای سبز مناسب گردند. در این زمینه بعنوان یک نمونه موفق می توان به فضا سازی محوطه ی شهرداری مرکزی شیراز و شهرداریهای بعضی مناطق، سازمان مدیریت و برنامه ریزی ، اداره کل ارشاد اسلامی و … اشاره نمود.
همچنین هتلها بیمارستانهای خصوصی، مجتمعهای تجاری و حتی واحدهای تجاری در نقاط مختلف شهر از جمله پتانسیلهای بالقوه ی مشارکت بخش خصوصی در امر توسعه ی فضای سبز عمومی بشمار می روند. در این رابطه هر یک از فعالیتهای فوق بایستی متناسب با میزان تراکم ساخت و ساز، جم فعالیتها و جمعیت مراجعه کننده طبق ضوابط خاصی ملزم به ایجاد فضای سبز لازم گردند .

استاندارد های فضای سبز شهری – لاند اسکیپ – متخصص فیزیولوژی جانوری و کنترل آفات شهری و صنعتی از دانشگاه تسینگ هوآی چین(مترجم: دکتر مهرداد حلوایی)
6-7 هتل 3 ستاره
در هتل های 3 ستاره باید به طور کامل خدمات ارائه شده و مدیریت شوند.
این هتل ها دارای چشم انداز زیبا و امکانات گسترده ای هستند.رتبه 3 ستاره مستلزم داشتن بعضی و نه همه موارد زیر است:
نظافت، خانه داری و نگهداری عالی، هال ورودی بزرگ با طراحی جذاب، فضای پذیرش فعال 24 ساعته، اتاق های بزرگ و راحت، بدون سروصدا با نور کافی، نشیمن و دکوراسیون جذاب، مبلمان با کیفیت بالا، سیستم مرکزی تهیه هوا، سیستم حرارتی اتاق های مفروش با کیفیت بالا، تشک های عالی، ترموستات کنترل درجه دما، سرویس حمام جدید و منظم، سرویس حمام و دستشویی کامل، استخر شنا در محوطه ساختمان یا نزدیک آن، خدمات بیدار کردن، وجود بیش از یک رستوران با غذاهای عالی، امکانات تفریحی برای میهمانان از قبیل سونا، گلف و … ارائه خدمات ویژه از قبیل اتاق ملاقات و پارک اتومبیل توسط مستخدم.
طراحی هتل امروزه برای خود تخصصی ویژه به حساب می آید ، چرا که هتل جزو طراحی های پیچیده محسوب می شود ، علاوه بر آن موضوعی اقتصادی است که طراحی آن در جلب مشتری ، یکی از مهمترین نقش ها را ایفا می کند.
امروزه در جهان علاوه بر رعایت ضوابط طراحی هتل ، ابتکارات جالبی برای جذابیت هتل به کارمی برند تا هتل آنها از دیگر هتل ها متمایز بوده و مشتریان بیشتری را به سمت خود جلب کند.
برای مثال : به تازگی در شهر کایزرسلاترن آلمان ، زندان معروف آلکاتراس رابه هتل تبدیل کرده اند ، و برای جذابیت چندی از اتاق های هتل را به صورت زندان نگه داشته اند تا ، اگر کسی تمایل داشت بتواند شبی احساس یک زندانی را تجربه کند. در این هتل با میله های پنجره ها و سیم خاردارهای بالای هتل ، نمایی از یک زندان را به ما نشان می دهند ، بلکه بر جذابیت های هتل افزوده تا در جلب مشتریان موفق شوند.
برای طراحی یک هتل ، باید علاوه بر اطلاع از فضاهای مورد نیاز ، نکات بسیار زیادی را مد نظر قرار داد ، چرا که هرکدام از فضاها ضوابط خاص خود را دارند و در طراحی هتل و جانمایی باید به نکات بسیار زیادی توجه داشت که موجب کارآمدی و از همه مهمتر سبب هزینه کمتری برای هتلدار گردد.
فضاهای مورد نیاز برای هتل های معمولی :
* پذیرش و پیشخوان : که باید نزدیک به ورودی و در دسترس باشد و وظیفه راهنمایی و پذیرش میهمانان هتل را بر عهده دارد.
* انبار چمدانها : که این فضاهم باید ارتباط بسیار مناسبی با ورودی داشته باشد.
* لابی : لابی هتل معرف شخصیت و تقریبا یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین فضاهای هتل یا به عبارتی ویترین هتل است ، که بیشترین هزینه ها را معمولا در این فضا انجام می دهند. واحدهای تجاری ، فضاهای تفریحی و رستوران های هتل ارتباط مستقیمی با لابی دارند ، چرا که لابی مورد توجه است و این ارتباط مستقیم می تواند در جذب مسافران ، به آنها کمک کند. زیرا که همه اینها بازوهای اقتصادی و مخصوصا در شرایط فعلی ایران موجب ادامه زندگی هتل میگردند.
* قسمت اداری هتل : شامل : تلفنخانه ، رزرواسیون ، حسابداری ، مدیریت ، حراست و استراحت کارکنان می باشد .
* نمازخانه : که معمولا در طبقه همکف هتل است و باید دسترسی مطلوبی به لابی و سرویسها داشته باشد.
* سرویس : علاوه بر سرویس هایی که در اتاق های هتل است ، معمولا سرویس عمومی مجزای زنانه و مردانه در هر طبقه قرار می دهند.
* مرکز تفریحی و ورزشی : برای کودکان و بزرگسالان که باید ارتباط خوبی با لابی داشته باشد.
* سالن برگزای جلسات : که بسته به بزرگی هتل می تواند کوچک و بزرگ باشد و باید ازتباط خوبی با لابی و … داشته باشد.
* کافی نت : که امروزه در هتلها بسیار لازم و ضروریست و این قسمت هم باید ارتباط خوبی با لابی داشته باشد.
* رستوران ها و کافی شاپ های هتل که بسته به بزرگی هتل می تواند متعدد و متنوع باشد ، چرا که یک هتل باید پاسخگوی نیاز همه سلیقه ها باشد. در پلان باید یکی از بهترین نقاط مرتبط با لابی را به رستوران اختصاص داد.
* آشپزخانه رستوران : شامل قسمتهای : شستشو ، پخت و پز ، آماده سازی مواد اولیه ، سردخانه بالای صفر و زیر صفر درجه سانتیگراد.
* انبار
* بارانداز
* نگهبانی
* غذاخوری کارکنان
* فضاهای تاسیساتی
* اتاق تعمیرات و نگهداری
* رختشویخانه
* خانه داری
* اتاق ها : فضاهای اقامتی هتل که شامل اتاقها و سوئیت های معمولی و ویژه می باشد باید از هر گونه فضاهای خدماتی و جانبی هتل دور بوده و موجب راحتی و آرامش میهمانان هتل را در آنها فراهم کرد.
و تنها بخش خدماتی که در بین اتاقها وجود دارد ، بخش خانه داری است که وظیفه سرویس دهی به تعداد مشخصی اتاق را بر عهده دارد و دارای راه پله و آسانسور مجزا از میهمانان است ؛ به طوری که خدمات دهی و نظافت ، کاملا به دور از چشم مسافران انجام گیرد.
بسیاری از شرکت های گرداننده هتل معتقدند که اتاقهای خواب و دستشویی و سرویس آنها ، تاثیر به یاد ماندنی تری نسبت به هر یک از فضاخهای هتل بر میهمانان هتل می گذارد.

منبع http://ahoopa.blogfa.com

6-8 نکات مهم در طراحی هتل
1- مسیر حرکت مهمانان، وسایل و کارکنان باید جدا باشد.
2- به ازای هر اتاق 6 متر مربع فضای راهرو به عرض 1.50 تا 1.80 متر لازم است.
3- زباله ها باید در فضایی مسقف (برای محدود کردن سرو صدا در شب) با ارتفاع سقف 4.35 متر انباشته شود.
4- بخش سرایداری هر طبقه در امتداد راهروهای منتهی به اتاق مهمانان سازمان دهی می شود
5- برای افزایش بازده بهتر است مسیرهای بین آشپزخانه – تحویل غذا – رستوران تا حد امکان کوتاه باشد.
6- خدمات مربوط به آماده سازی غذا و نوشیدنی در هتل سه نوع می باشد:
الف: رستورانها و بوفه های شامل فضاهای ضیافت که به آشپزخانه ی ماهواره ای شکل نزدیک هر رستوارن و اتاق ضیافت نیاز دارد و بخش های پذیرایی در اتاق مهمانان هر طبقه وجود دارد.
ب: یک یا دو رستوران و اتاق عملکردی که به یک آشپزخانه نیاز دارد تا بتواند مستقیماً رستورانها و اتاقها را سرویس دهد
ج: حداقل امکانات پذیرایی در هتل، ولی مجهز به رستورانهای جداگانه باشد.
7- در هتلها ممکن است دستگاههای فروش سکه ای یا اغذیه فروشی های شخصی نیز وجود داشته باشد.
8- طراحی آشپزخانه در 4 مرحله انجام می پذیرد:
الف: آماده کردن طرحی شامل تمام فضاهای اصلی مورد نیاز.
ب: تعیین حداقل و حداکثر تعداد کارکنان لازم برای هر قسمت.
ج: مشخص کردن تجهیزات و لوازم لازم برای هر قسمت.
د: تخصیص فضاها.
در آشپزخانه های هتلهای متوسط به ازای هر صندلی سطحی برابر یک متر مربع فضا نیاز است. این اندازه برای هتل های مجلل به 1.2 متر مربع می رسد.
9- خدمات رخت شویی هتل ها به سه طریق می باشد.
الف: کرایه ملحفه یا قرارداد با رخت شویی های بیرون از هتل.
ب: یک بخش مرکزی که در داخل هتل و توسط بخش های آن انجام می شود.
ج: رخت شوی خانه در همان مجموعه و ساختمان که توسط هتل اداره می شود.
10- اتاقها بنا به اندازه می توانند شامل فضای نشیمن با صندلی – تلویزیون – میز کار – یخچال – میز برای قراردادن کیف باشند.
11- ابعاد تخت:
تخت دوقلو 100× 200 سانتیمتر
تخت دونفره 150×200 سانتیمتر
تخت دو نفره بزرگ 165×200 سانتیمتر
تخت دو نفره بسیار بزرگ 200×200 سانتیمتر
12- حداقل فضای مورد نیاز برای اتاقها:
اتاق یک تخته: 4.50 × 4.10 متر
اتاق دو تخته: 4.50 × 4.50 متر
به این اتاقها فضایی به ابعاد حداقل 2.50 × 3.80 متر به عنوان حمام و توالت اضافه می شود.
نام فضا
مساحت / بخش
زیر بنای هر طبقه (درصد)

فضاهای اداری-مدیریتی و دبیرخانه
1% – 2%
فضاهای مراقبت و تعمیر
4% – 7%
فضاهای خدماتی مانند آشپزخانه-اتاقهای کارکنان-انبارها
9% – 14%
فضاهای اوقات فراغت- ورزش- فروشگاهها
2% – 10%
اتاقها-توالت ها-دوشها و حمامها-راهروها و سرویسهای طبقات
50% – 60%
اتاقهای عمومی – فضای پذیرش-سالنها و سرسراها
4% – 7%
فضاهای پذیرایی-رستورانها و بوفه ها-فضای مهمانان
4% – 8%
فضای ضیافت شامل اتاق سخنرانی و جلسات
4% – 12%

6-8-1) تسهیلاتی که باید برای معلولین در نظر گرفته شود:
این تسهیلات باید حداقل یک درصد تا دو درصد اتاقها و ترجیحاً در طبقه همکف منظور گردد.
شیبه های 20% – راهرو ها به عرض 915 میلیمتر – درها به عرض 815 میلیمتر به صورت تمام باز – سرسراها 460 میلیمتر عریضتر از در – در کمد ها به صورت کشویی – قفسه ها به ارتفاع 1.37 متر – حمام ها با فضای باز اصلی 1.52 متر و عرض 2.75 متر – میز توالت به ارتفاع 860 میلیمتر که فضای لازم برای زانوها 685 میلیمتر و ارتفاع آینه از کف 1 متر – ارتفاع صندلی میز توالت 430 میلمتر – کلید ها در ارتفاع 1.2 متر – تختها به ارتفاع 450-500 میلیمتر – فاصله تخت و مبل 910 میلیمتر – اتاقهای استاندارد به عرض 3.65 متر.
سطح چشم از صندلی چرخدار 1.07 تا 1.37 متر است بنابراین میزهای آرایش باید به همین اندازه باشد و فضایی برابر 685 میلیمتر برای زانوها داشته باشد. پنجره ها نیز تا حد امکان باید پایین باشد. میله ها و دست آویزها باید به دیوارهای حمام ها و توالت ها زده شود.
6-9 طراحی با نور در هتل وزیرمجموعه های آن

ایجاد کاربری 24 ساعته، چند گانگی فعالیت ها و پیچیدگی فضاهایی که ممکن است همزمان چندین نقش را داشته باشند در طراحی هتل ها تمهیداتی را می طلبد که یکی از مهم ترین آنها نورپردازی است. در تلاقی معماری و طراحی داخلی، نورپردازی جایگاه ویژه ای دارد که گستره ی وسیعی از نیازها را پوشش می دهد. این نور است که به میهمانان خوشامد می گوید و به آنها احساس آرامش می دهد، گاهی نمودار تصاویر است، گاهی مشخص کننده ی موقعیت ها، گاهی هم حریم ها را از هم تفکیک می کند و اختلاف کاربری ها را مشخص می کند. ضمن آنکه به میهمانان کمک می کند تا در فضایی ناشناخته سیر کنند و به کشف و شهود بپردازند. هر بخش از فضای یک مهمان خانه یا هتل، ویژگی منحصر به فردی دارد که با توجه به آن می بایست نورپردازی خاصی صورت گیرد تا معرف آن مشخصه باشد. در ادامه به تعریف این بخش ها و چگونگی طراحی آنها با نور می پردازیم.
6-9-1 ) هال ورودی: تنظیم چشم انداز هتل
هال ورودی جایی است که میهمان ها در آن جا ثبت هویت می شوند و در عین حال هتل هم برای آنها ثبت هویت می شود! تصوری که شخص از بیرون ساختمان به دست آورده، در بدو گذر از درهای ورودی در این نقطه تقویت یا دگرگون می شود. این محل باید برای همه ی مهمانان بالقوه و بالفعل جذاب و پذیرا باشد. باید گرم، راحت، صمیمی و در برگیرنده باشد. چگونگی ادراک فضای داخلی وابستگی زیادی به مقطع زمانی دارد. نورپردازی مناسب در فضایی ثابت چنان تنظیم می شود که این فضا برای مسافری که صبح هنگام هتل را به مقصد فرودگاه ترک می کند و تازه واردی که نیمه شب وارد می شود، به یک اندازه خوشایند باشد. صبح هنگام باید همه چیز پرانرژی و تازه به نظر آید؛ اما هنگام شب، پس از یک روز فعال، محیطی راحت و مطلوب است که در عین حال خواب آور نباشد. برای این فضا مناسب است که در زمینه ای از نور محیطی، نورهای متمرکز نقطه ای طراحی شود که در عین ایجاد یک بافت بصری در جهت یابی به میهمانان کمک کند. با کمک نورپردازی دید را به سمت اشیاء مورد نظر و بخش های طراحی شده هدایت می کنیم. چشم، ناخودآگاه به سمتی توجه می کند که نورانی تر است و در آن ناحیه معطوف به لبه ها و کنج ها می شود پس بیشتر تاکید را می توان بر طراحی نورهای خطی و مشخص کننده لبه ها گذاشت. در زمینه ای از نورهای محیطی می توان قسمت پذیرش را با شدت نور متفاوت یا رنگ متفاوت چنان طراحی کرد که در فضای هال ورودی بیشترین نظر را جلب کند.
6-9-2 ) پذیرش :قسمت پذیرش دو نقش کاربردی و دکوراتیو توامان دارد. نورپردازی در سطح کاربردی باید چند منظور را تامین کند. نورهای رو به پایین که بالای میز کار قرار می گیرند به مشتری کمک می کنند که فرم ها را مطالعه کند و بداند در حال امضاء و قبول چه مواردی است! در پشت میز کار همچنین نورپردازی برای کارهای نوشتاری و خواندنی کارکنان لازم است. مسلماً در این حالات مواد و مصالح به کار گرفته شده نباید چنان باشند که نور را به چشم باز بتابانند یا در موارد استفاده از کامپیوتر بازتابی روی صفحه ی مانیتور ایجاد کنند. فضای این قسمت باید پذیرا و خوشایند باشد و در آن از نورهای گرم و صفحات نورانی در زمینه ی عمودی استفاده شود. نورهای سقفی به کمک نورهای میز و دیگر نورهای محیطی باید چنان تعدیل شوند که چهره های مراجعان و کارکنان ملایم و زیباتر جلوه کند و مخوف و هراس انگیز به نظر نرسد. در بیشتر هتل ها میز پذیرش اولین عنصر مورد توجه است که ممکن است با جهت رو به پایین یا بالا نورپردازی شود. در طراحی و عرضه ی مصالحی که در طرح به کار می رود، فیبرهای نوری با نورافشانی رو به بالا در کف یا توام با کاتود سرد، بر حالت نمادین مجموعه تاثیر بسزایی می گذارد. یک نقطه نظر طراحانه این است که برای قسمت پذیرش گوشه ای بیافرینیم چون صحنه ی نمایشی خاموش با پیشخوان نورانی و گل ها یا مجسمه هایی شاخص یا هر چیز ساده ی دیگری که جلب نظر کند و توجه مراجعان را به طور نامحسوس به خود جلب کند.
6-9-3 ) راهروها: نور راهنمای گذر
راهروها از آن دسته فضاهای ارتباطی هستند که اغلب توجه کمی به طراحی آنها می شود. هر قدر هم که در طراحی معماری این قسمت ها سهل انگاری شده باشد یک طراح داخلی با نورپردازی مناسب می تواند این بخش های مرده را احیاء کند. در هر هتلی حتی اگر هدف نهایی فقط اجاره دادن اتاق ها باشد بالاخره لازم است که مسیر رسیدن به این اتاق ها جذاب و جالب توجه باشند. از آنجا که معمولاً راهروها در نقاطی از ساختمان قرار دارند که از نور روز بی نصیب است، باید تمام مدت شبانه روز نورپردازی شوند؛ پس در اینجا هم جنبه های زیبایی شناسی و کاربردی مورد نظر است هم صرف انرژی. معمولاً وجود یک سیستم کنترل در راهروها ضروری است تا بدین ترتیب میزان نور مورد نیاز برحسب ساعات مختلف روز خود به خود تنظیم شود. بدیهی است که هیچ کس نور خیره کننده و تند را در ساعت 3 صبح یا یک نور بی رمق و فضای تاریک هم زمان با آغاز روز را نمی پذیرد. خلق دیدهای متنوع نیز بهانه ی خوبی است برای عوض کردن منابع نورپردازی در طول روز نورپردازی موضعی یا زمینه ای تابلوها و شماره ها و به کارگیری نورهای کفی فراافکن در امتداد جداره های راهروها می تواند متناوباً صحنه های نمایشی متنوعی ایجاد کند. به طور کلی نورهای خطی، ممتد و قابل تعقیب از جمله تمهیداتی هستند که برای مسیرهای گذر مناسب به نظر می رسند. به منظور صرفه جویی در مصرف انرژی در نورپردازی هایی که ممکن است در راهروها شبانه روز فعال باشد CFL یا لامپ های فلورسنت فشرده توصیه می شود. در بعضی از هتل ها فضای ارتباطی با کیفیتی رعب آور طراحی شده و به هدر می رود؛ به نحوی که ساکنین هتل مایلند بی تامل سریعاً از آن عبور کنند. روش نورپردازی صرفاً سقفی، بیشتر به ایجاد سایه ها می پردازد تا نورپردازی، و چون سناریویی برای طراحی نور ندارد، بی هیچ مزیتی تشخیص چهره ها و اماکن را دچار اختلال و ابهام می کند. در کنار این نوع نورپردازی، بهتر است که جداره های عمودی نیز نورانی شود تا حس تهدید شدن و ترس از فضای بسته را کاهش دهد. اگر راهرو طولانی باشد (که در بیشتر موارد چنین است) لازم است که این فاصله در نقاطی شکسته شود و این کار می تواند به کمک تعریف واحه هایی از نور حجمی صورت گیرد. در هرجایی که لازم باشد می توان نور خطی را که دنبال کننده ی مسیر است با نورپردازی یک شی تزیینی، درهای عبور، لوسترهای آویز یا دیواری قطع کرد و یک ایست بصری در ریتم ایجاد کرد.
6-9-4) رستوران و نوشگاه : هرچند به جهت صرفه جویی انرژی و نگهداری لازم به نظر می رسد که در همه ی قسمت های یک هتل لامپ ها و منابع نوری مشابه به کار گرفته شود تا هزینه ها کاهش یابد و راندمان عملی بالا رود، اما ضرری که یکنواختی و کسالت بار بودن فضاها در دفع مراجعان ایجاد می کند بسیار قابل توجه است. بررسی انواع هتل ها ثابت می کند که فضای رستوران و قهوه خانه ها بهتر است کاملاً متفاوت و با نورپردازی ویژه طراحی شود و حتی ورودی مجزا و فضای روان شناختی متفاوتی برای آنها خلق شود. در بسیاری از کشورهای جنوب آسیا که مکان های غذاخوری در کنار هتل تعریف می شوند و کمتر به رستورانی مجزا برمی خوریم، به صورت عرف رستوران با هویتی مستقل طراحی می شود و زیرمجموعه ای از امکانات اقامتگاه به حساب نمی آید. مهم ترین عامل در تجربه ی خوردن و آشامیدن، طبیعت اجتماعی آن است. موضوع اصلی نورپردازی این فضاها آن است که مردم چگونه به نظر رسند و چه احساسی داشته باشند. چهره ها باید آرام و گرم به نظر رسند، پس باید نورپردازی تعدیل شده ای از سمت بالا و طرفین که از پدید آمدن سایه های تیز و تیره جلوگیری می کند صورت گیرد. نور باید فضایی ملایم خلق کند و بدین منظور با در نظر گرفتن میزان نور روز در هر ساعت یک سیستم کنترل هوشمند نور که فضاهای صبحانه، ناهار و شام را به درستی نورپردازی کند، ضروری می نماید. نورپردازی باید فضای بصری را برانگیزاند. با توجه به نوع غذایی که در هر رستوران سرو می شود می توان نورپردازی را چنان تعریف کرد که مدت زمانی که مشتری می تواند در محل بماند، تعیین شود. مثلاً در رستوران های غذای سریع یا آماده ممکن است ضمن بهره گیری از مصالح سرد و فلزی- انعکاسی از نورهای تند و رنگی بهره گرفته شود که ماندن مشتری را در زمان طولانی میسر نسازد چون در این گونه مکان ها غذا باید سریع آماده و خورده شود و جای تامل و نشستن طولانی نیست. اما در رستوران های مجلل که قابلیت صرف غذا برای مدت طولانی در ضمن بحث و استراحت وجود دارد تمهیدات فراوانی می توان اندیشید که ماندگاری مشتری را در فضا بیشتر کند. علاوه بر نورپردازی گرم محیطی با کمک لایه های مختلفی از نور، ممکن است اشیای خاصی از جمله مجسمه ها و دسته های گل را مورد تاکید قرار دارد، بخش های مختلفی از دیوار را نورانی کرد و قسمت های انتزاعی متفاوتی بر آن آفرید، نور را به صورت پوشیده در پشت میزها و مبلمان طراحی کرد و نورهایی در سطح پایین، نورپردازی لبه ها و زمینه ی اشیاء شیشه ای، میله های کاتد سرد و فیبرهای نوری به کار گرفت تا فضا را تا حد امکان مجسمه وار، جذاب و سه بعدی تعریف کرد. فضاهای پذیرایی بهترین مکان ها برای ارایه تکنیک های نمایشی مانند نورافکن های متغیر چند رنگ و رقص نور است. حتی در طرح های داخلی رسمی نیز پروژکتورهای نور رنگی یا آبشاری می توانند به عنوان عناصر پویای تزیینی به کار روند و سردی یک محیط بزرگ را به طرز موثری کاهش دهند.
6-9-5 ) اتاق ها : در حالی که نحوه ی پرداختن به فرمول طراحی هتل های بین المللی هر روز در حال تغییر و بررسی است، فضایی که چندان تغییر نکرده است و همچنان به صورت سنتی طراحی می شود، اتاق های آن است. شاید دلیل مهم این امر، محافظه کار بودن صاحبان این هتل ها باشد که می ترسند مشتریانی که برای استراحت و آرامش به این اقامتگاه ها مراجعه می کنند با فضایی غیره منتظره و غیر متعارف مواجه شوند. طرح رنگ های یکنواخت و تلاش برای ایجاد حس تعلیق با به کار بردن میزهای سنتی و لامپ های استاندارد از جمله عواملی است که کماکان در اتاق های اقامتگاه های مختلف به چشم می خورد. ضمن آنکه بودجه، مانع دیگری برای تغییر طرح اتاق هاست. فرضاً افزودن یک لامپ سقفی در بخش ورودی اتاق به معنای 300 چراغ اضافی در کل مجموعه است. به هر صورت چون اتاق پر اهمیت ترین فضا در طول اقامت اشخاص است باید در طراحی و نورپردازی مورد بازنگری کامل قرار گیرد. نورپردازی اتاق ها در واقع سخت ترین بخش طراحی نور است، چون معمولاً نور سه یا چهار وظیفه ی همزمان بر عهده دارد و هر منبع نوری حیطه ی درخششی دارد که نباید با دیگر محدوده ها تداخل کند. به تدریج نظر هتل داران به این امر مهم جلب شده است که کمبودهای نورپردازی اتاق ها و در نظر نگرفتن چگونگی آن در روند طراحی می تواند مشکل ساز باشد. اخیراً نورهای شبانه ای طراحی شده اند که با تامین حداقل نور مورد نیاز، رفت و آمد شبانه بدون ایجاد مزاحمت را برای هم اتاقی ها آسان کرده است. نورهای مطالعه طوری طراحی شده اند که با داشتن محدوده ی کاملاً قابل کنترل برای خواندن کتاب یا کار با کامپیوتر دستی بدون سلب آسایش دیگران مورد استفاده قرار می گیرند. فیبرهای نوری که منبع نوری قابل لمس و کنترل راحتی فراهم می آورند و در مصرف انرژی صرفه جویی می کنند با نور کاملاً متمرکزی که به وجود می آورند جایگزین لامپ های کم ولتاژ هالوژن شده اند که دارای نقطه ی انتشار بسیار داغی هستند و هرچند که گران ترند ولی در طول زمان مقرون به صرفه هستند. در کنار این موارد کاربردی، با طراحی بصری و نورپردازی مواجه می شویم که مثلاً در هتل سن مارتین لین توسط فیلیپ استارک صورت گرفته است. هر چند که ممکن است ساده به نظر رسد، ولی حتی این حرکت ساده هم برای بسیاری از هتل داران خارج از عرف و بسیار پیشرو تلقی می شود: در اتاق های اقامت به کمک سیستم نورپردازی تعاملی این امکان به مهمان داده می شود که با تغییر رنگ نورپردازی، فضای اتاق را به کلی دگرگون کند. چنین کنترل هایی تاثیر بسیار مثبتی بر اشخاص گذاشته و باعث جلب توجه آنها می شود. با استفاده از این سیستم میهمان ها می توانند بر حسب روحیه و نیاز شخصی، نور رنگی خاصی را در فضا داشته باشند که کلیدهای معمولی چنین امکانی را نمی دهند. این نور رنگی در واقع طراح اصلی داخل فضای اتاق در شب است که با هر فرکانسی منظری نوین می آفریند.
یکی از نکات کلیدی که حتی در یک اتاق سنتی هم به نظر می رسد این است که کلیدها در کجا قرار گیرند. اغلب زمانی طول می کشد تا بدانید کلیدها کجا قرار دارند و هرکدام چه بخشی از اتاق را روشن می کنند و اکثراً هم قرارگیری این کلیدها منطق مشخصی را دنبال نمی کند. خیلی جاها ناچار می شوید در حالی که چراغ رومیزی بسیار داغ است دست خود را داخل کلاهک آن کنید و در اطراف به دنبال کلید آن بگردید! اینها همه روش های اشتباهی است که باید بازنگری شوند. هدف در اینجا آسایش و تامین نیازهای مردم است که هرچند همه ی هتل های زنجیره ای وعده ی آن را می دهند، اما هنوز به طور کامل برآورده نشده است.
6-9-6 ) حمام: آب تنی در نور
تا مدت ها طراحان به نورپردازی این بخش اصلاً فکر نمی کردند؛ اما اکنون می دانیم که می توان این بخش را چنان طراحی کرد که جالب ترین نقطه برای مسافران باشد. منابع نوری کم ولتاژ بهترین انتخاب برای این فضا هستند؛ چون باعث می شوند فضای یک حمام جذاب تر به نظر رسد، برق خاصی به آن می دهد که یک طراحی قدیمی هرگز به آن نمی داد. بدون تردید در این فضا آیینه نقطه ی اصلی تمرکز است. برای تولید یک نتیجه ی مطلوب بدون ایجاد سایه های تند در پس اشیاء، بهترین راه این است که آئینه از پهلو نوردهی شود تا نور ملایمی چهره را روشن کند. نور باید حتماً گرم باشد. توام با این نور نورهای فروافکنی نیز با دقت تعبیه می شود که نباید درست بالای سر باشند تا سایه های نامطلوب بر چهره بیافرینند یا طوری قرار گیرند که انعکاس آنها از آیینه به صورت برگردد. خوب است بالای دوش هم چراغ سقفی داشته باشیم که بدون آن دوش یک سوراخ سیاه به نظر می رسد. کلیدهای روشنایی در حمام نیز باید قابل کنترل شدت باشند. در هتل سن مارتین لین در لندن به این مساله نیز فکر شده است؛ به طوری که یک کلید کنترل شدت ساده دو آویز سقفی را روی دستشویی کنترل می کند. اولی زمانی به کار می رود که شخص رو به روی آینه در حال آرایش یا اصلاح است و یک نور شدید نیاز دارد و دیگری یک نور محیطی برای روشن نگه داشتن فضای حمام است.

6-9-7 ) سالن های جشن و اتاق های چند منظوره: نورهای رویایی
سخنرانی ها و کنفرانس های اداری، وقایع اجتماعی، جشن های محلی و نمایش های لباس، همگی وقایعی هستند که در نظر گرفتن تمهیدات لازم برای آنها در هتل ارزش افزوده و درآمد سرشاری را برای صاحبان آن هتل فراهم می کند. رشد چشمگیر این گونه روابط اقتصادی در کنار پیشرفت تکنولوژی باعث شده که فضاهای انعطاف پذیر و جذاب به خصوص در بخش طراحی نور خلق شود. پیش از این، برای سالیان سال آویختن چند لوستر و چراغ های دیواری قابل تنظیم برای سالن ها کافی به نظر می رسید. بعد از آن پروژکتورها برای نورپردازی صحنه به میان آمدند و… پیچیده ترین قسمت سالن های چند منظوره بخش جشن ها است که علاوه بر قابلیت انعطاف پذیری از المان های تزیینی خاصی نیز بهره می برد و طیف وسیعی از انواع نورپردازی را می طلبد. انواع فروافکن ها، نورهای حجمی، دیواری، نورهای کاربردی، چلچراغ ها و فراافکن ها، نورهای صحنه نمایش، فیبرهای نوری و… در این دسته بندی می گنجند. طبعاً سقف شلوغ ترین قسمت است؛ چرا که علاوه بر نورهای مستقیم، تاسیسات هم در آن قرار می گیرد. نور کاتد سرد برای نورهای حجمی که اکثراً به صورت دو یا سه رنگ قابل تعویض در کنار هم به کار می روند، مناسب است. انتخاب چلچراغ ها باید کاملاً به دقت و متناسب با ابعاد و نور لازم فضا صورت گیرد. این گونه چلچراغ ها امروزه اکثراً با نورهای متحرک، لیزری و دیجیتال تعویض شده اند. میزها و رومیزی ها می توانند با نقاط نور ولتاژ پایین شاخص شوند. این نورهای چندگانه نیز طوری طراحی می شوند که برای مراسم مختلف قابل تغییر رنگ و شدت باشند. سقف های کاذب منحنی، برش ها و قالب های توررفته و برجسته در سقف و استفاده از آینه ها کمک می کنند که نورهای متمرکز و خطی به طور مخفی به کار برده شوند. به کمک نورپردازی می توان یک فضای بزرگ را به جزیره های نورانی مجزا تقسیم کرد؛ به طوری که یک فضای نورانی بخش تجمع را تشکیل می دهد و جداکننده ها به جای پارتیشن و دیوار، فضاهای منفی و تاریک است. در هر قسمت باید لامپ های راهنما وجود داشته باشد تا بتوان تازه واردان را با روشن و خاموش کردن آنها به آن ناحیه راهنمایی کرد. این فضا باید مکانی خیال انگیز باشد که مراجعان را جلب کند و چنان خاطره سازی کند که شوق دیگران را برای استفاده از آن افزون کند.
انواع اشیاء موجود در این فضا می تواند با نورپردازی از محیط حذف یا بر آن افزود شوند، هنگامی که یک فضای آرام ویژه ی غذاخوری لازم است، فضا با یک نور ملایم محیطی گرم و اشیاء کاملاً نورپردازی شده به فضایی جامع و پر جزییات تبدیل می شود و همان فضا با نورهای متغیر نقطه ای و پر تحرک و رنگی، محیطی پر جنب و جوش فراهم می کند که در آن اشیاء و مجسمه های تزیینی در تاریکی گم می شوند. در قسمت صحنه و سکوی نمایش علاوه بر نورپردازی جداره ها و محیط. توجه به نورپردازی کف یا قراردادن حسگرهایی که با راه رفتن بر روی کف باعث روشن و خاموش شدن لامپ ها می شوند، لازم است. همچنین خوب است در این بخش تمهیدی برای نورهای آویخته از سقف یا نهفته در آن که می توانند به طور خودکار بلند و کوتاه شوند، اندیشید. *****های مختلف و نورهای لیزری نیز از دیگر ابزاری هستند که جدیداً در نورپردازی فضاهای نمایشی مطرح شده اند.
6-9-8 ) اتاق های ملاقات: ایستگاه هایی تجاری
در تمام هتل های کوچک و بزرگ چنین مکان هایی می توانند نقش کلیدی در کسب درآمد برای هتل داشته باشند. این اتاق ها نیز اکثراً به منظور تمرکز و استفاده از پروژکتور در جاهای تاریک هتل واقع می شوند و نورپردازی نقش مهمی در بالا بردن راندمان جلسات ایفا می کند. آنچه در این مکان ها در درجه ی اول اهمیت قرار دارد، آسایش و موارد کاربردی فضا برای کسانی است که چه بسا تا 8 یا 10 ساعت در یک جا بنشینند. در اینجا نور محیطی فراگیر و گرم با نورهای متمرکز و قابل کنترل دستی برای هر شخص و نورهای قابل تنظیم برای دیدن صفحه های نورانی مانند فیلم یا پروژکتور یا صفحات غیر نورانی مانند نوشتار و عکس های چاپ شده لازم است.
ممکن است ما این نیازها را با طراحی دو یا چند سطح مختلف نور برآورده سازیم تا شرکت کنندگان در جلسه که ممکن است برای زمان طولانی روی مدارک مختلف تمرکز کنند به کمک تنوع نوری خسته نشوند. منابع نوری لزوماً در سقف قرار نمی گیرند و می توانند به صورت صفحات عمودی نور یا نورهای دیواری طراحی شوند و همراه با نورهای تنگستن در نظر گرفته شوند که فقط هنگام صرف غذا در محل روشن می شوند.
6-9-9 ) امکانات رفاهی وورزشی :آنچه در دهه ی 80 به صورت محدود به عنوان امکانات جانبی هتل ها مطرح شد، امروزه بخش اعظم خدمات آن را شامل می شود. امکاناتی شامل طیف وسیعی از فعالیت ها و خدمات بدن سازی و سلامت بخشی در قالب استخر شنا، سونا، سالن بدن سازی، اتاق بخار، حوضچه های آب سرد، ماساژ و سالن های زیبایی که حوضه ی وسیعی از طراحی نور را در برمی گیرند. اکثر این محیط ها به نوعی نورپردازی نیاز دارند که حضور سقف را کمرنگ کرده، وسعت بیشتری القاء کند. برای این کار ممکن است همراه نور ملایم محیطی که به طیف خورشید نزدیک است، نورهای خطی به صورت باند سرتاسری در محل اتصال دیوار به سقف به کار برده شود و نورهایی برای روشن کردن تمام سطح دیوارها طراحی شوند و نورهای متمرکزی با ولتاژ کم برای تمرکز بر نقاط ویژه ای از فضا یا تابلوها در نظر گرفته شود. در ضمن طراحی باید توجه کرد که نور چنان باشد که روی مانیتورهای دستگاه ها بازتاب نداشته باشد. ابزارها و دستگاه های فلزی از جمله نکات مثبت این فضاها هستند که با بازتاب نور بر آنها درخشش و برق خاصی ایجاد می شود.
در سالن بدن سازی به نور محیطی قوی نیاز نیست. نور محو زمینه برای شاخص کردن هر یک از دستگاه ها لازم است و بقیه نورها می توانند نمایشی باشند. پس ما می توانیم بر قطعاتی از دستگاه ها تاکید کنیم و نورهای زمینه ای رنگی یا پروژکتوری ایجاد کنیم. در استخرها که دید در آنها چندان حیاتی نیست، نورپردازی بیشتر حسی و کمتر منطقی است. در این جا خود استخر را می توان به عنوان سطح اصلی بازتاب نور در نظر گرفت. نورپردازی سقف باید چنان باشد که انعکاس زیادی روی آب نداشته باشد ولی استفاده از سقف های کاذب منحنی و نقش آفرینی روی سقف که در هنگام استفاده از استخر روی سقف و در هنگام عدم استفاده از آب در داخل استخر قابل رویت است می تواند کارساز باشد. در این جا نوع حباب های نوری که در زیر آب و در محیط مرطوب به کار می رود، مهم است. در اتاق های سلامت بخشی دو نکته ی اساسی در نورپردازی نوع منابع نوری و نحوه ی استقرار آنها وجود دارد. هالوژن تنگستن انتخاب مناسبی برای نمایش خوب پوست بدن است و این برای افرادی که تلاش می کنند شاداب تر و جوان تر به نظر برسند، مهم است. علاوه بر این، در این اتاق ها اکثر افراد چشم به سقف می دوزند پس نقش آفرینی در سقف و اجتناب از نور زننده در آن، لازم است ضمن آنکه بهتر است نور اصلی مکان با استفاده از صفحات نورانی در دیوارها تامین شود. در اینجا همچنین یک سیستم کنترل نور لازم است تا بتوان با استفاده از آن فضایی شاد در صبح، و فضای ملایم و آرام در عصر پدید آورد. اگر فضایی برای بیش از یک منظور طراحی شده باشد، باید نور با توجه به نوع فعالیت تند یا ملایمی که در آن صورت می گیرد قابل تغییر باشد.
در کل ممکن است نورها را به دسته های نور محیطی برای اتاق های مانیتوردار، نورهای موضعی برای اتاق دستگاه ها، نورهای رنگی برای قهوه نوشان، نورهای نقش و نگار آفرین ملایم برای استخر، نورهای متغیر برای فضاهای چند منظوره و نورهای محیطی و نقطه ای چندگانه برای فضاهای سلامت بخشی و تمرکز تقسیم کرد.
6-9-10 ) نمای بیرونی: تبلیغ شهری
ممکن است برخی فکر کنند که نورپردازی نمای ساختمان و روشن نگه داشتن آن در تمام طول شب به صرفه نیست، اما واقعیت این است که تاثیر نمایش چهره ی هتل در شب به خصوص با یک نورپردازی متغیر بسیار جذاب تر و سودآورتر از نمای ساختمان هتل در روز است. عدم نورپردازی یا یک طراحی نور بد، می تواند تمام تلاش ها و سرمایه گذاری در داخل هتل را زیر سوال ببرد. نورپردازی فکر شده ی بیرون هتل حضور آن را به صورت موثری اعلام می کند و تصویر آن را به شکل دعوت کننده و خوشایندی در اذهان تقویت می کند و ساختمان را به یک نشانه ی شهری تبدیل می کند. نورپردازی البته کاربردی هم هست. در هنگام شب ناحیه ی ورود و راه نزدیک شدن به هتل را باید کاملاً مشخص کرد. ناظر باید بتواند از فاصله ی دور حدود هتل و راه رسیدن به آن را در شهر بیابد و در فاصله ی نزدیک و مقیاس خرد و ورودی هتل باید خوشامدگو و راهنما باشد. امکانات نوینی که برای منظرسازی و نورپردازی به بازار آمده است، دست طراحان را برای نورپردازی باز کرده است. علاوه بر نمای عمودی هتل، طراحی فضای سبز اطراف در روز و شب لازم است. انواع نورپردازی در مقیاس وسیع با پروژکتورها و لیزرها و نورپردازی در مقیاس وسیع در لابه لای چمن و سنگ ریزه ها مد نظر است. علاوه بر نمایش نورهای مختلف و جاذبه های درخشنده ایجاد احساس عمیق نیز از تمهیدات مفیدی است که در نورپردازی نمای ساختمان می توان به کار برد. با نورانی کردن حدود و تاریک گذاشتن سطوح یکنواختی از جداره می توان خلاء را در شب تداعی کرد و کلاً طرح هتل را دگرگون ساخت و تصوری را که مردم از روز به یاد دارند به بازی گرفت و احساسی شاعرانه و معلق به بیننده القا کرد.
6-9-11 ) پارکینگ : طراحی پارکنیگ خودروها و راه های دسترسی از آن به داخل هتل باید مورد توجه قرار گیرد. نمی توان یک ورودی شاهانه برای جلوی هتل طراحی کرد و راه ارتباطی پارکینگ به هتل را راهرویی تاریک، باریک و مخوف گذاشت. داخل پارکینگ را می توان با نور محیطی محو روشن کرد و با نورهای خطی رنگی تقسیمات را مشخص کرد. علایم باید نورانی، رنگی و متغیر باشند. یک تقرب موثر لزوماً گران یا محتاج به تکنولوژی پیشرفته ای نیست. جعبه های نوری رنگی و تاکید فلورسنت های خطی و فشرده ی گرم تر برای تعریف محدوده ی عابر پیاده می تواند راه حلی ارزان و موثر باشد. قسمت انتظار آسانسورها می تواند با جداره هایی منقوش یا ساده از آجر شیشه ای جدا شود و با نورهای زمینه رنگی مشخص شود. در کل از توانایی نورهای رنگی و متغیر می توان برای تبدیل پارکینگ از یک فضای صرف کاربردی به فضایی جذاب و دارای جلوه ی بصری استفاده کرد.
تمهیدات و پیشنهادات ارایه شده در این مجموعه برای طراحی فضاهای مختلف یک هتل با نور در کنار نگهداری و استفاده از منابع بهینه نوری علاوه بر آنکه می تواند در طراحی ابتدا به ساکن یک مجموعه اقامتی مورد توجه قرار گیرد می تواند راه حل مناسبی نیز برای بازسازی، بازآفرینی و تحول فضاهای بسیاری از هتل های ساخته شده و قدیمی باشد بی آنکه هزینه زیادی نسبت به ساخت و سازهای مجدد در برداشته باشد. و البته تشخیص طراحی و چگونگی بازآفرینی این فضاها به صورتی بهتر و سودمند بر عهده معماران خلاق و آگاه است.

فصل هفتم
شناخت سایت

فصل هشتم
اصول تاثیرگذار در طرح

8-1 اصول تاثیرگذار در طرح
کانسپت برای شروع یک طراحی خوب بسیار مناسب است.
8-1-1 کانسپت:
با تعریف ساده می توان گفت کانسپت ها ایده هایی (Ideas) هستند که عناصر گوناگونی در یک جا گرد هم میآورند. این عناصر گوناگون ، در متن این نوشتار؛ تفکرات ، تصورات و مشاهدات هستند. در معماری کانسپت ، مسیری است که طی آن نیازهای فیزیکی ، شرایط محیطی و باورها به هم می پیوندند و به این ترتیب کانسپت ها بخش مهمی از روند طراحی معماری را شکل می دهند.
این بحث دریی تعیین جایگاه کانسپت در طراحی معماری به تعریف انواع پنجگانه کانسپت می پردازد که عبارتند از : قیاسی ، استعاری ، ذاتی ، پاسخ مستقیم (حل مشکل) و آرمانی
8-1-2 کانسپت ها:
همیشه کانسپت ها توسط معماران پدید نمی آیند. شاید بهترین نمونه این موضوع پاسخ لوکوربوزیه به کانسپت مورد نظر کارفرما در ساختمان کارگاه های چوب در مرکز هنرهای بصری در دانشگاه هاروارد باشد. این مرکز یک بخش دانشجویی است که نه تنها برای دانشجویان رشته های هنری بلکه برای سایرین هم قابل استفاده است. کانسپت مورد نظر مسولان دانشگاه اینچنین که اگر دانشجویان بیشتری از فعالیت های مرکز با خبر باشند و بتوانند جریان کار و زندگی درون آن را مشاهده کنند آنگاه شرکت و حضور آنها در کارگاه ها متحمل تر خواهد بود و لوکورنوریه کانسپت را به اجرا در آورد : به این صورت او از درون مسیر عبور پیاده موجود در سایت رمپی طراحی کرد که مانند تونلی از درون ساختمان عبور می کرد. و امکان مشاهده بسیاری از استودیوها و کارگاه ها را فراهم می آورد.
شش واژه ای که می آید مترادف هایی برای جست جوی کانسپت هستند که توسط بسیاری از معماران بیان می شود:
-1اندیشه های معمارانه 2- نگاره ها 3- ایده های فراسازمانده ، 4- سارتی 5- ایکمن 6- مترجمان بی واسطه یا از این قبیل اندیشه های معمارانه معطوف به یک ویژگی (فن – معمارانه) خاص هستند مانند نور آفتاب ، فضا ، ترتیب فضاها ، همبستگی فرم ساده و یا نحوه قرار گیری در منظری بخصوص که هر کدام می توانند بر روند طراحی بنا تاثیر گذار باشند. به این صورت که این ویژگی آرکیتکتونیکی پایه اخذ تصمیمات در طراحی خواهد بود. یک نگاره ، یک الگو یا ایده همین است که در طول طراحی پروژه تکرار می شود. در سطح پایین می تواند یک نقش هندسی به خصوص باشد که در سرتاسر یک طرح مشاهده می شود. همچنین این نگاره می تواند سطوح بالاتری هم داشته باشد. در کتابی به نام نگاره نور (light id theme) که در باره هاگری هنری کیمبل است ، لویی کان تغییرات آفتاب را در فصول مختلف و همچنین در طول یک روز واحد را عاملی بسیار با اهمیت در راستای تکمیلی یک اثر شایسته می داند. در طراحی این گالری کان تلاش کرده تا این کیفیت متغیر آفتاب را به درون بنا بکشاند.
ایده های فراسازمانده مربوط به ترکیب بندی هندسی و سلسله مراتب کلی بخش های مختلف پروژه می باشد. طراحی شهری و طراحی محیط های دانشگاهی مثالهای شفاف و واضحی هستند که در آنها ابتدا یک الگو کلی نظم دهنده ایجاد شده و به تدریج تکمیل می شود. یک ایده فراسازمانده به قسمت های مختلف تا جایی که نظام کلی باشند اجازه تنوع و تغیر خواهد داد. طرح تامس جفرسون برای دانشگاه ویرجیینا یک نمونه خوب برای این مطلب است.
هدف ایده فراسازمانده در اینجا این بوده که با ایجاد سازه ای کافی امکانی به وجود آید که در آن هر یک از بخش ها ضمن آنکه خصوصیات شخصی دارند همانطورهم مانع کل باشند. در طرح جفرسون این مساله کاملا به اجرا در آمده به صورتی که اگر چه یک نظام کلی مشهود است اما هر یک از بنا ها هویت مخصوص خود را دارا هستند.
در پروژه های یزرگ گاهی طراحی مسیرهای عبور (سیرکولاسیون) در جای ایده فراسازمانده قرار می گیرند. برای مثال در پروژه موزه هوا و فضای واشنگتن – اثر هلموت ، اوباتا کاسابوم – ایجاد و توسعه فضاها در اطراف مسیرهای عبور انتخاب هوشمندانه طراحان بوده و چرا که این کار آنها باعث شده تعداد بازدید کنندگان از حداکثر پیش بینی شده هم فراتر رود.
در قرن نوزدهم میلادی در مدرسه بوزار فرانسه روش آموزش متفاوتی شکل گرفت که اسکیس (esquisse) و طرح خام (parti) از فرآورده های مفهومی و گرافیکی آن هستند در این روش دانشجویان باید توانایی ارائه مفهومی (Conceptual) خود را به سطوح بالا ارتقاء می دادند. از آنها خواسته می شد تا ابتدا کانسپت و طرح اولیه را در چند ساعت ابتدایی کاربردی پروژه مشخص کنند و تا انتها به این طرح وفادار بمانند. ادوارد ب=لاربی بارنز برای توصیف رابطه کانسپت و دیاگرام اولیه با پروژه کامل شده و این که این کانسپت و دیاگرام باید ساده شده آن پروژه باشند از اصطلاح برگردان مترجمان بی واسطه (Literal translation) بهره گرفت. به عقیده بارنز کانسپت یک پروژه باید حتی با یک طراحی ساده روی یک دستمال کاغذی هم قابل بیان و ارائه باشد. به شکلی که این دیاگرام اولیه به وضوح شفافیت ساختمان تمام شده روی همان دستمال کاغذی مشاهده کرد. به گفته او : یک بنا می باید دارای طرحی قوی و معمارانه – نه مجسمه شکل یا نقاشی وار – باشد طرحی که مرتبط با فعالیت درون ساختمان باشد ………………هر وقتی از یک معمار سوال می شود که روی چگونه ساختمانی کار می کنی؟ او باید بتواند به سرعت طرحی ذهنی یا دیاگرامی از ایده معمارانه خود ارائه کند.

8-1-3کانسپت ها و طراحی معماری
شکل گیری کانسپت پدیده ای خود به خودی نیست بلکه نیازمند تلاشی متمرکز برای گرد آوری و ترکیب مسائل مختلف است. گردآوری این مسایل کاری هوشمندانه است کاری به عقیده بسیاری از طراحان ، معماران ، منتقدان نویسندگان هنرمندان متشکل از 10 درصد الهام و استعداد و 90 درصد پشتکار و سخت کوشی است. شکل دهی کانسپت برای بسیاری کاری نا آشنا است. همچنین دانشجویان اندازه فراگیری و درک سایر مباحث طراحی در این مورد با سختی مواجه اند. در زمینه تقویت مهارت کانسپت سازی سه مانع اصلی وجود دارند. اولین مانع مربوط به چگونگی برقراری ارتباط . دومین مانع مربوط به کمبود تجربه و سومین مانع مربوط برقراری سلسله مراتب هستند.
اولین مشکلی که یک دانشجو با آن مواجه می شود برقراری ارتباط است. نکته جالب در این رابطه این است سخت ترین کار این این نیست که چگونه کانسپت خود را به دیگران معرفی کنیم بلکه چگونه باید آن را برای خود تشریح کنیم. به همین خاطر طراحان می آموزند ، تا قبل از تشریح ایده های خود برای دیگران نوعی دیالوگ به عنوان مترعه در ذهن خود برقرار سازند ، مشکل دیگر برقراری ارتباط گرافیکی است متاسفانه بسیاری دانشجویان در ترسیم و طراحی ایده مورد نظر خود اکراه دارند. در معماری هر آنچه که قرار است ساخته شود می بایست ابتدا ترسیم گردد . پروسه ترسیم و طراحی باید در مراحل ابتدایی کارآغاز شود تا طرح پیشنهادی و کانسپت آن بتوانند دائما نقد و اصلاح شوند.
لویی کان نوشته ای این نکته را یاد آور می شود که مشکل برقراری ارتباط بین یک ساختمان منسجم در ذهن و طراحی های اولیه بین همه دانشجویان عمومیت دارد:
روزی دانشجویی جوان نزد من آمد تا سوالی بپرسد. او گفت در ذهن خود فضاهایی پر جذبه را تجسم کرده . فضاهایی که جریان وار بر می خیزند و شکل می گیرند. بدون آغاز و بدون پایان . از جنس ماده یکپارچه بدون بست و اتصال و به رنگ های سفید و طلایی . و پرسید چگونه است که وقتی اولین خط را بر روی کاغذ قرار می دهد رویای او شروع به رنگ باختن می کند؟ این پرسش خوبی است … پرسشی است در باب پیمایش پذیرها و پیمایش ناپذیرها .. برای بیان دیده در معماری و موسیقی می بایست از ابزارها و امکانات قابل سنجش بهره گرفت. اولین خطی که بر روی کاغذ کشیده می شود خود میزانی است از آنچه نمی توان به طور کامل آن را بیان کرد.
زمینه دوم مشکلات و موانع هم در مواقع توسعه یافته همان قسمت اول است. کانسپت ها شکل است خصوصا اگر موضوعی تازه و ناشناخته در معماری باشند. از آنجایی که بسیاری از ساختمان شکل دادن های ساخته شده از کانسپت بی بهره اند و ازآنجایی که اکثر منتقدان و معماران از نوشتن درباره آنها خودداری می کنند. این مساله که طراحان پویا کانسپت و درک جایگاه آنها در ساختمان ها نداشته باشند امری نسبتا بدیهی به نظر می رسد. به طور خاص علاقه ای به سومین زمینه مشکلات را می توان به مسائل مربوط به برقراری سلسله مراتب متناسب دانست. دانشجویان پویا بسیار با این گونه مسائل دست به گریبان هستند. که به علت کمبود تجربه به سختی می توانند درباره شایستگی کانسپت قضاوتی صحیح داشته باشند. حال اینکه معمار می تواند قضاوتی با تامل داشته باشد. به طور کلی درک روابط موجود بین ایده ها و تصورات و کانسپت ها کمکی شایان در زمینه عبور از این سه دسته مانع خواهد کرد.
8-1-4 ایده ها:
ایده ها تفکراتی معین و غیر چنالیزوازانه هستند که از مشاهدات مدارک و اندیشه برای ما حاصل می شوند. در معماری ایده ها شامل مسائل مختلفی می شوند مانند چگونگی جهت گیری ساختمان ها، جانمایی یک آشپزخانه در یک واحد ، روش های بهره گیری از جریان طبیعی هوا ، ارزش انرژی و حفظ و صرفه جویی در آن ، اهمیت مصالح ، دوام ، تعامل بین اجسام مناسبترین راه های برقراری ترتیب فضایی و یا چیزهای از این قبیل . بنابراین ساختمان و طراحی آن شامل بسیاری تصمیمات کوچک است و طبیعتا کسب مهارت و ارتقا آن در جهت تولید ایده ها و کانسپت هایی که توانایی پاسخگویی به این گستره وسیع از امور را داشته باشد از اهمیت بسزایی برخوردار است.
فرانک لویدرایت نمونه خوبی از معمارانی است همواره ایده های زیادی برای اجرای کارها داشته اند. جان استوارت در کتابی تحت عنوان خانه ها اوسانیان اثر رایت (Wrights usonion House) 35 ایده رایت در باب طراحی و ساخت منازل مسکونی کوچک را نقل کرده است. به همین ترتیب کریستوفر الکسندر و همکارانش در کتاب رمان الگوها (Apatten Language) بیش از 1000 ایده مختلف در باره رفتار و واکنش انسان ها نسبت به محیط های مختلف را در چهارچوب الگویی ذکر کرده اند. این ها (ایده های رایت و الکسندر) در مجموع در حکم چیزی مانند کتاب مقدس ایده ها برای طراحان ساختمان هستند. البته چه نظریات رایت و چه الگوهای الکسندر هیچ کدام حالت به هم پیوسته ای ندارند. مثلا اگر چه همه ایده های رایت را به وضوح می توان در کارهای تکمیل شده او مشاهده کرد اما او آنها را به صورت جملات و کلمات مستقل از هم ارائه کرده و برقراری ارتباط مفهومی بین آنها بر عهده شخص طراح ، سازنده است.
تصورات : تصورات تنها شباهت زیادی با ایده ها دارند به جز اینکه تصورات قطعیت ندارند به طور پیش فرض تصورات در مقایسه با ایده ها از اساس و تکامل و اغلب اهمیت کمتری برخوردارند.
ممکن است تصور شود که تصورات نمی توانند نقشی در شکل دادن کانسپت ها داشته باشند. این نتیجه گیری درستی نیست. در علم سینکتیک یا همان تجربه و تحلیل مسائل علمی اصلی اساسی به نام تولید اتفاقی ایده ها وجود دارد که بر این اساس هنگام تحلیل مسائل که به طریق از راه های موجود قابل حل نیستند ، هر ایده یا تصور تازه می تواند سبب گشایش شود. بخش کوچکتری از افراد این توانایی را دارند تا با استفاده از سینکتیک و یا سایر روش های تولید اندیشه به ارائه ایده های متنوع برای مسائل بپردازند. ایده هایی که اگر چه ظاهرا بی معنی و بی ارتباط و گاهی موهومی به نظر آیند ولی در واقع مرحله آغازین اهمیت روند تحلیل مسائل را می سازند. در معماری هم گاهی عناصر یک کانسپت ایده آل را به هیچ عنوان نمی توان در یک جا جمع کرد. در این صورت شاید استفاده از تصورات برای رسیدن به کانسپت به عنوان تکنیکی اساسی برای شکل دادن کانسپت و البته در نتیجه عدم تجربه کافی در طراحی و کانسپت سازی – ضروری باشد. دانشجویان می توانند هنگامی که قصد شکل دادن کانسپی را دارند ابتدا تصورات خود را شکل دهند.
8-1-5 کانسپت ها و ایده ها:
کانسپت ها از این نظر که تفکراتی حاصل از ادراک ما هستند تشابه زیادی با ایده ها دارند. با این تفاوت که کانسپت ها دارای یک ویژگی خاص خود هستند. و آن این که این تفکرات معطوف به راه های گرد آوری چند عنصر و ویژگی در یک کل دارد هستند. در معماری کانسپت همچنین تعیین کننده چگونگی تاثیر گذاری جنبه های مختلف نیازمندی های بنا بر طراحی و ساخت آن از طریق اجتماع در یک اندیشه خاص است و کانسپت در معماری موضوعی هدفمند است . نتیجه تلاش متمرکز و خلاقانه در یکپارچه کردن عناصری به ظاهر نا متشابه.
اروسارینن و ادوارد لترتبی بارنز دو معمار آمریکایی هستند که همواره با کانسپت ها در ارتباط بوده اند. سارنین چنین پیشنهاد می کند :
هویت یا بیان تنها زمانی قابل انتقال می شود که کل بنا به صورت یک تعبیه جامع درآید. مانند هر اثر هنری یک کانسپت ساده و قوی باید بر کل کار غالب باشد و تمام اجزا می بایست به شکل فعال بخشی از این حالت کلی باشد. این مساله در مورد و اساسی ترین و ابتدایی ترین عناصر مانند پلان یا سیستم سازه گرفته تا متاخرترین آنها مانند رنگ دیوارهای داخلی یا دستگیره های در صادق است. به عقیده من این هدف یعنی بوجود آمدن این تعبیر جامع والاترین و مشکل ترین اهداف است و البته باید بیش از هر چیز ما را به خود مشغول دارد.
بارنز هم دیدگاهی مشابه ارائه می دهد:
در هر پروژه ای فردیتی ذاتی نهفته است و در حالت ایده آل یک تفکر قدرتمند مرکزی سایر فعالیت ها را ایتا یا روان این تفکرات در ارتباط با انسان در فضا است.

8-1-6 سناریوهای کانسپچوال ( مفهوم(
با توجه به اینکه هر نوع بنایی می تواند صدها نیاز خاص خود داشته باشد که این تازه غیر از نیازها و اهدافی است که شخص معماربر آن می افزاید. دستیابی به کانسپت واحد که همه این عناصر را به هم همبسته سازد امری بلند همتا و البته بلند پروازانه است. معماران درمقالات و نوشته هایی مربوط به کانسپت های طراحی خود مساله گره زدن فاکتورها و تفکرات مهم و تاثیر گذار در طراحی های مربوط به هم را در نوعی اشیا یا سناریئی کوتاه مطرح می کنند.
وقتی هدف از ایجاد یک کانسپت فوق در پروژه ترکیب اعضا مختلف در یک کل واحد باشد ، یک معمار می تواند در نهایت پروژه خود رابه صورت ترکیبی از چندین کانسپت را مربوط به اعضای مختلف سند این نوع بینش در طراحی را افزایش (incremental) می نامند. دیدگاه افزایشی عبارت است از پرداختن به هر بخش به صورت مجزا با توجه به نیاز آن و به تلاشی برای یافتن یک کانسپت کلی.
بخش دیدگر دیدگاه متوجه معمار و توجه او به گستردگی محتوای کانسپت است.
مارتین اگر چه به خاطر علاقه وافرش به حضور کانسپت مشهور است. اما همواره فقط به شکلی کلی در باره کانسپت ساختمان هایش صحبت کرده. برای مثال در اظهار نظر در مورد ساختمان مرکزی شرکت جان دیگر اگر چه حکمت اندیشه های نهفته در پروژه را ارئه می کند اما نتواند کمکی به پاسخ دادن دیگران سوالات اساسی معماری بلند سوالاتی از قبیل این که ساختمان چند پاره شده یا اینکه چرا ساختمان در دو سوی یک گودال قرار گرفته؟
مارتین اغلب فقط برای یک یا دو جنبه کار کانسپت ارائه می کند و ساخت و رشد سایر جنبه ها را به شرایط وا می گذارد. دیدگاه دستیابی به یک کانسپت کلی همچنین تشابه زیادی به روش خلق اسکیس اولیه و وفاداری به آن تا انتها که در بوجود آمدن دارد.
کانسیچوال به مضمون کانسپت وسعت بیشتری می دهد و موارد بیشتری را در آن میگنجاند و در نهایت تصاویر بیشتری از پروژه پیش چشم می نهد……………… سناریوی کانسیچوال می تواند مشخص کند که چگونه تمام ایده های با اهمیتی که ممکن به طور جداگانه بیان کردند. می توانند به شکل مفصل تری به رشته تحریر درآیند. متنی که در ادعه می آیند از سناریوهای طولانی تری انتخاب شده اند. که به وسیله معمارانی با سبک های مختلف و با گرایش مشابه به کانسپت نوشته شده اند.
فرانک لوید رایت می گوید:
چرا نمی توان معبدی ساخت – حساس تر از احساس – و نه فقط برای خود که برای انسان ، متناسب کاربری های او ، به عنوان جایی برای آشنایی و برای اینکه انسان به خاطر خدایش هم که شرط به خدا بنگرد یک ملاقات خانه و جایی برای اوقات خویش ، فضایی زیبا متناسب این منظور آفرید و با همین حس آن را آراست. ساختمانی طبیعی برای انسان طبیعی …
چنین فضایی شبی در ذهن شروع به شکل گیری می کند ، و در آن هنگام باید به اینای ایده های معمارانه گام نهد و مهم ترین این است که فضایی چنین با شکوه را در ذهن حفظ کنیم و بگذاریم تا خود فضا کل عمارت را شکل دهد ، بگذاریم فضای درون ، معماری بیرون باشد.
کوین روش می گوید:
ما سعی داریم نوعی حس ارتباط بیافزینیم … در موسسه ای که مساله هدف مشترک اهمیت بسزایی دارد. عده ای از مردم ساعت ها کار خود را وقف هدف می کنند …. بگذارید بگوییم آنها مشغول فراهم کردن شرایطی بهتر برای دنیایی که در آن زندگی می کنند هستند . در موسسه فورد آنها خود بخشی از یک دستگاه هستند. دستگاهی معقول که در صورت هدایت صحیح می تواند باعث پیشرفت و ترقی بسیاری از مناطق شود. پس باید فرض کنیم با مردمی متعهد سر و کار داریم که مسیر خود را رها کرده اند تا به این سازمان بپیوندند و این فقط یک مشعل دیگر برای آنها نیست.
اکنون ما 300 نفر با چنین هدف مشترکی داریم. در چنین جامعه ای این حقیقتا مهم است که هر کس از دیگری با خبر باشد و این آنها را در مقصود مشترکشان یاری خواهد داد.
ما خانه ای برای آنهایی می سازیم و یکی از اهداف اصلی ارتقا حس ارتباط است و با این طرح آغاز می کنیم که این خانه تنها یک ساختمان اداری ساده نیست بلکه موجودی کاملا متفاوت است.
ادوارد لارابی بارنز می گوید :
ما تلاش می کنیم معماری بسازیم که با هنر رقابت نکنند و بتوانیم اولویت ها را در جای صحیح خود بگذاریم. ما می خواهیم که بازدید کننده نقاشی را در فضا مجسمه ها را در مقابل آسمان و حس دائمی را به خاطر بسپارد. این حس جریان بیش از فرم اهمیت دارد. ترتیب قرار گیری فضاها باید هدایت کننده باشد. و همواره حس ظریفی از آگاهی نسبت به مقصد وجود داشته باشد. مانند یک رودخانه ، همزمان معماری باید نسبتا کم حادثه و خروشان باشد.
یک سناریوی کانسپچوال مانند نمونه هایی که ذکر شد محصول یک پروسه تکاملی است. پروسه ای که از دل مراحل رشد و کانسپت ها خود اغلب حاصل از جرقه هایی در تفکر وبینش هستند .
ازاصلاح و ابهام زدایی مختلفی عبور کرده. اگر چه ممکن است قسمت های مختلف سناریواز قبیل شرط باشند اما سناریو از تفکرات و اندیشه های حاصل شده در طول روند طراحی هم برای همبسته کردن هر چه بیشتر آن ها استفاه می کند.
یک مثال عملی برای تکمیل افزایشی سناریوها پروسه طراحی شارت است. شارت ( در مدارس معماری) به معنی تلاشی در آخرین لحظات برای به انجام رساندن کارهاست. این اصطلاح از لفظی فرانسوی به معنی گاری یا چرخ دستی گرفته شده ، و اشاره به گاری ها یا چرخ دستی هایی دارد که دانشجویان قرن 19 معماری در فرانسه برای حمل طرح های خود به محلی که همه برای ارزش یابی کارها در آن جمع می شوند ، از آنها استفاده می کردند طرح های آنان اغلب در طول همین مسیر و روی همین چرخ دستی ها به اتمام می رسید. شارت همچنین روشی است که کارفرمایان از آن برای مشارکت دادن افراد و یا سازمان ها های مختلف در روند برنامه ریزی و طراحی پروژه استفاده می کنند. یک شارت گروهی یعنی یک دوره کاری فشرده که ارائه واصل اخذ و تصمیمات را محدود به فرصتی چند روزه می کند. گروه های مختلفی با طرز تفکرهای متفاوت و اغلب در حالتی رقابتی با هم در شکل دادن ایده و کانسپت یک پروژه شرکت دارند. نقش یک طراح حرفه ای هماهنگ کردن و تقویت همکاری این شرکت کنندگان است. در طول چنین دوره ای او ابتدا ایده های مقدماتی هر یک از این بخش های شرکت کننده را دریافت می کند و سپس مبحث را به سمت تبیین مسائل مبهم و اساسی هدایت می کند. و در نهایت مساله اولویت بندی را مشخص می کند. یک رهبری موثر به برطرف کردن تضادها و ناهماهنگی های موجود کمک و گروه کاری را به سمت سازمانی و اتخاذ تصمیمات راهنمایی می کند.

8-1-7 سلسله مراتب کانسپت
درک رابطه تقدم و تاخری موجود بین تصور ، ایده ، کانسپت و سناریوی کانسپچوال در واقع سرآغاز روند دستیابی به کانسپتی مناسب برای یک بنا است . این رابطه به این صورت ترتیب داده می شود : تصور – ایده – کانسپت – سناریوی کانسپچوال . که بر اساس الگوی افزایش پیچیدگی ، متناسب بودن و عمق فکری است. در مراحل ابتدایی پروژه همواره فرصت برای متصور شدن ایده ها وجود دارد خصوصا اگر ذهن توانایی و تمایل پذیرش تفکرات خلاقانه غیر عادی و پر تخیل را که می توانند راه حل و گره گشای بسیاری از نیازها باشند ، داشته باشد . پس از این ، معماران زمانی که بیشتر با پروژه آشنایی و از مسائل آن آگاهی پیدا می کنند کم کم برخی از تصورات و ایده ها را با اهمیت تر و مناسب تر از بقیه تشخیص می دهند. سر انجام شباهت ها و جذابیت های بالقوه و دسته بندی ایده ها شکل می گیرند و بر پایه این ملاحظات مسیر قطعی انجام گرفتن فعالیت ها در آینده مشخص خواهد شد.
مینیات و انتقاد از خود :
مساله بر گزیدن فرمی مناسب برای یک کانسپت در مقایسه با نقدی که خود کانسپت در طول شکل گیری آن انجام می پذیرد. در سطح پایین تری از اهمیت قرار می گیرد. در چنین دیالوگی انتقادی مهم ترین سوال می تواند چنین باشد که آیا این ایده ، مناسب چنین پروژه ای هست؟ در نهایت خود کانسپت و راهکاری که ارائه خواهد کرد باید متناسب با نیازهای پروژه و آمیخته با فعالیت های بنا باشد.
در پرسش از مناسب بودن مورد جالب دیگری هم وجود د ارد و آن این که آیا اساسا نیازی به کانسپت ها برای همه انواع ساختمان ها هستند؟ آیا آنها فقط برای بخشی از بنا ها مناسب اند؟ در بحث ها و اظهار نظر هایی که معماران و منتقدین ارائه داده اند این مساله که آیا همه بناها از نظر کالبدی وتندیس گونگی دارای اهمیت هستند یا خیر. و این که ساختمان هایی باید برجسته تر و چه ساختمان هایی باید در پس زمینه قرار گیرند. مورد بررسی قرار گرفته. جورج بیرد – معماری در شهر تورنتو – این گونه پاسخ می دهد : کانسپت ها در ساختمان های کم اهمیت تر به اندازه ساختمان های برجسته مهم هستند. او بر روی پروژه های ساده ای را دارد که درآنها رسیدن به کانسپتی مناسب به منظور ایجاد فشردگی و نظم کافی برای ساختن یک معماری خوب امری حیاتی بوده ، برای مثال در یکی از پروژه هایش الحاق فضایی جدید به یک خانه کوچک بوده کانسپت او حفظ گرمی نزدیکی فاز موجود بوسیله تقویت حس مسیحیت طرح پیشنهادی اش بود.
8-1-8 انواع پنجگانه کانسپت:
1- به طور کلی پنج نوع کانسپت وجود دارند : کانسپت های قیاسی (نگاه به دیگر چیزها) – استعاری ( نگاه به انتزاعات) جوهری essences ) نگاه به ماورای نیازهای برنامه) – برنامه ای ( نگاه به نیازها و اهداف خواسته شده) – ایده آل گرا ( نگاه به ارزش های مطلق)
8-1-9 کانسپت قیاسی (Avalogies)
از پنج گونه ذکر شده مقایسه احتمالا متداول ترین راه شکل دادن کانسپت ها ست. مقایسه روابط عینی موجود بین اشیا را آشکار می کند. اگر موضوعی حضور تمام ویژگی های مورد نظر را در خودش داشته باشد آنگاه می تواند به عنوان الگویی برای طراحی پروژه در نظر گرفته شود. تا قبل از ظهور مکتب مدرن معماران تصور می کردند که همه شاه کارهای معماری در شهر بوجود آمده اند. و وظیفه معمار در این میان این بود که در یابد کدام بنای قدیمی می تواند الگویی مناسب برای پروژه در حال طراحی باشد. زمانی اصلی ترین الگوی قابل قبول برای کلیسا ها و کالج ها و دانشگاه ها گوتیک ، برای بانک ها ، دوریک یونانی و برای ساختمان های مقر حکومت سنت پیتر در نظر گرفته می شود.
نمونه های برخی از این مقایسه ها بیش از بقیه یافت می شوند. یکی از رایج ترین آنها الگوی خیابان روستایی یا همان گذری سر پوشیده در میان مغازه ها است. مانند گالریا در طراحی خوابگاه دانشگاه آلبرتا در ادمونتون است. در این جا واحد های دانشجویان مجرد و دانشجویان مزدوج در کنار هم قرار داده شده اند. آپارتمان ها در امتداد یک گذر داخلی با سقفی مخفی وار که نور را فراهم می کند قرار گرفتند. در طراحی پروژه صحت و نحوه انجام گیری این مقایسه مورد توجه معماران قرار داشته است و در این رابطه در برخی از موارد بهینه سازی هم انجام داده اند که نمونه آن استفاده از پنجره های تانل داری است که به درون گذر باز می شوند. آنها در مراحل ابتدایی کار دریافتند که دید پرسپکتیوی امتداد گذر فاقد زندگی و رنگارنگی نمونه هایی است که قبلا بررسی کرده اند. چیزی که در تصاویر به جای مانده اند بندهای آویز لباس های رنگارنگ در ذهن آنها وجود داشت ولی طرحشان فاقد آن بود. به منظور بازنمائی این پویایی بصری آنها پنجره های مخصوصی مشرف به گذر طراحی کردند. پنجره هایی که در آنجا پانل هایی مسلب و رنگارنگ و نه شیدکوست بودند و وقتی گشوده می شوند علاوه بر جریان هوای اضافی برای داخل نمایی از جریان حرکت و فعالیت در گذر را هم مورد نظر معماران را بوجود آورده. یک نمونه دیگر پروژه تری تاپس (Tree-tops) اثر دیوید گلسر از مارکیس ، ستولر ، گلسر در کارولینای جنوبی است. در این پروژه سیستم راهرو ها و پل های ارتباطی ای که در ساختمان انبارها در ساوانای جورجیا وجود دارد به عنوان الگوی مناسب حل کردن بسیاری از مسائل مربوط به جانمایی و سیرکولاسیون انتخاب شده با وجود این که سایت پروژه بر خلاف ساختمان انبارها تخت و کاربری آن مسکونی است سیستم راهرو ها به خوبی جوابگو هستند.
این چنین سنجش ها یا مقایساتی می توانند فقط با توجه یک ساختمان خاص صورت نگیرند. لویی کان در مورد کانسپت طراحی اش در ساختمان تحقیقات پزشکی دانشگاه پنسیلواینا اظهار می کند که در چند مورد مختلف از مقایسه ها استفاده کرده است. او توضیح می دهد که تحقق برقراری ارتباط و مشارکت فکری از نیازهای اساسی به شمار می رود ، بنابراین اولین مرکز تحقیقاتی را با جایی برای گردهمایی ملاقات و آگاهی از فعالیت های یکدیگر مقایسه کرد . این کانسپت او مشابهت بسیاری با روش ساختمان موسسه فورد دارد. کان همچنین با مشاهده وضعیت محققین پزشکی در محوطه دانشگاه پنسیلواینا که همواره به شکلی نا مناسب در سرتاسر محوطه پراکنده بودند ، کانسپت دوم خود را حول تصویر شخصیتی این افراد شکل داد. او تفکرات خلاقانه و فعالیت های این افراد در آزمایشگاه ها یشان را با کار هنرمندان در استودیو هایشان مورد مقایس قرار داد او می گوید:
در کار ساختمان تحقیقات پزشکی من در دانشگاه پنسیلواینا این واقعیت که آزمایشگاه های علمی در اصل بسیار مشابه استودیو های هنری هستند را می توان مشاهده کرد …. این طرح با ملاحظاتی که در مورد فضاهای خاص و خدمات مربوط به آنها دارد بیانگر شخصیت واقعی یک آزمایشگاه تحقیقاتی است.
اگر چه کان توانستند کانسپتی مبتکرانه را از طریق انجام مقایسه ای صحیح بدست آورد و برخی حتی این ساختمان را بنایی با اهمیت در دهه 60 می دانند اما در عمل کاربران آن با مشکلات زیادی روبرو شده اند.
یوناس سالک برای احداث ساختمانی تحقیقاتی به نام خود نمونه های ساخته شده این بنا را در سراسر آمریکا مورد مطالعه قرار داد. او از ساختمان تحقیقات پزشکی دانشگاه پنسلیواینا در زمان فعالیت روزانه بازدید به عمل آورد و با کاربران آن به گفتگو پرداخت و از مشکلات آن آگاه شد. علی رغم نکات منفی اش این ساختمان تنها موردی بود که در آن سعی شده بود تا مسائل فلسفی خلاقیت و آفرینش هم مورد توجه قرار گیرد و سرانجام لویی کان برای طراحی موسسه تحقیقاتی سالک در سان دیگو برگزیده شد.
8-1-10 استعارات و تشبیهات (کانسپت های استعاری (Metaphores and Similes استعارات ، مانند مقایسه ها ، به آشکار کردن روابط بین اشیا می پردازند. با این تفاوت که این روابط بیشتر انتزاعی هستند تا عینی در واقع تشبیهات ، استعاراتی هستند که از واژه هایی چون مانند و همانند برای بیان این روابط استفاده می کند. تشبیهات و استعارات تشخیص امکان ارتباط میان الگوهاست مقایسه ها روابط عینی را مد نظر قرار دارند.
چارلرمور در بحثی اظهار می کند که او علاقه دارد ساختمان ها مانند ژئود (Geode) باشد و این تشبیه خود را در سناریویی چنین بسط می دهد:
در سیحونز آلیز ایالات جورجیا آپارتمان های ساحلی بیانگر چنین تصویری (ژئود مانند) هستند. در بیرون عظیم الجثه اما در درون مجموعه ای دیوارهای رنگی و تزیین شده شاد است که فضایی درونی را احاطه کرده اند.
ژئود نمونه یک استعاره کانسچپوال است که نشان می دهد چگونه یک ساختمان می تواند همزمان دو تصویر داشته باشد. یک ساختمان می تواند در نمای بیرون مناسب با ویژگی های محیط همسایگی اش و در درون تصویری متفاوت مثلا مفرح یا دراماتیک به اقتضای کاربری اش داشته باشد. مثال های دیگری از این دست را می توان در کتاب در مرح معماری نوشته آقای جیوپونتی پیدا کرد. تعریف آواز معماری خود یک تشبیه است: معماری مانند یک کریستال است از دیگر استعارات تشبیه های جالب توجه در این کتاب می توان : اوبلسیک یک راز است فواره یک نغمه است ، در یک دعوت است ، کولوناد یک همصدایی است ، یا خانه یک رویا است ، اشاره کرد
8-1-11 جوهری (کانسپت های جوهری( Essences
جوهره ها در واقع چکیده و متمرکز شده جنبه های مختلف مسایل پیچیده هستند و باز تابنده اندیشه های درونی این جنبه ها هستند. استنفورد اندرسون درباره علاقه لویی کان به جان مایه ها و استفاده او از استعارات چنین می نویسد :
کان علاقه مند به فرم ها و هستی اشیا است. به جوهره آنها و عناصر و بیانگری آنها ، او می گوید من همواره به طبیعت پدیده ها فکر کنم و به ظهور و تبدیل آنها به نهایتشان ……… هر ساختمانی در واقع پاسخی است به آنچه برایش اندیشیده شده و فضای آن مشخص کننده جایگاه انسان هاست.
اولین وظیفه هر معمار این است که برنامه ای راکه دریافت می کند و برگردان فضایی آنها را ارائه بدهد و به این ترتیب لابی یعنی فضایی برای ورود، راهرو یعنی یک گالری و بودجه یعنی اقتصاد.
طراحان برای جستجو ی جوهره پروژه و بیان آن در قالب کانسپت روش های بسیاری دارند. این جستجو در واقع تلاشی برای رسیدن به ایده هایی است که قسمت های مختلف یک کانسپت پروژه را به هم می پیوندد و به عقیده کان دیده گاه هایی که طراح را قادر می سازد بر شرایط موجود مسلط شود و آنچه را که باید به سرانجام برساند. یک راه عملکردی (پراگماتیک) عبارت است از بررسی برنامه و مشخص کردن سلسله مراتب موجود با این فرض که اصلی ترین مساله (جوهره) آن است که در این سلسله مراتب در جای نخست باشد. در نهایت نتیجه چنین بررسی ای می تواند در غالب تحلیلی از برنامه و یا یک دیاگرام گرافیکی ارائه شود.
تاکید زیاد بر این جان مایه ها و ریشه های اصلی بر خلاف یک نگرش فلسفی دیگر درباره خلاقیت در معماری است که اتفاقا در قرن بیست هم طرفداران زیادی داشت. این نگرش بر پایه این عقیده قرار گرفته که هر معمار باید با خلاقیت و ذهنیت خاص خود به آفرینش بپردازد .کسانی چون فرانک لوید رایت یا اروسارنین و والتر گروپیوس ( از موسسین با وهاوس) از حامیان این فلسفه بوده اند. گرایش عمومی به استفاده از منابع و نمونه های معماری پیشین – چه تاریخی و چه متاخر – به جای نمونه های بومی هم عصر از زمان ظهور لویی کان در دهه 60 به عنوان یک طراح فرم ها مجددا مورد توجه قرار گرفت . او صریحا معماری روم باستان و آثار لوکوربوزیه را منابع اصلی الهام خویش بر شمرد. اگر چه او هیچ وقت درباره معاصرینش به صراحت سخنی نگفته بود اما در زمانی که مشغول طراحی ساختمان کتابخانه آکادمی ارکستر بود از کتابخانه طراحی شده بوسیله هیواستابینز در دانشکده پزشکی هاروارد با عنوان کتابخانه ای بسیار خوب یاد کرد. با مقایسه بین پلان ها و فضاهای داخلی میتوان شباهت های زیادی بین آن دو را دید. نمونه دیگر جستجو برای کانسپت های جوهره گرا را می توان آثار جان پورتمن مشاهده کرد. معروفترین کارهای او هتل هایی با فضاهای دراماتیک و مربع هستند. در کانسپت کارهای او تصاویر ذهنی و علاقه های او توجه به کاربردهای بنا و هر کجا که ممکن بوده طراحی که ممکن بوده طراحی شهری ای متناسب با شهر موجود را مشاهده کرد. لابی های چند طبقه هتل های او – خصوصا در هتل هایت در سان فرانسیسکو – در اصل امکانی عمومی هستند که هم متعلق به خود هتل و هم متعلق به شهر هستند. درک بالای پورتمن از آنچه که می تواند توجه مردم را جلب نماید و آنها را به وجود بیاورد ، را در جزئیات کار او دید.
لارس لروپ روش عملکرد دیگری ارائه می کند. روش او در واقع ترکیبی از کانسپت مقایسه ای و جوهره ای است. هنگامی که او صورت مساله طراحی جدیدی را دریافت می کند ابتدا چند نمونه مشهور را که خصوصیات موجود در آنها مشابه جنبه های مختلف صورت مساله ی خودش است را مشخص می کند و عکسهایی از این نمونه ها که هر کدام حداقل یکی از ویژگی های مورد نظر او را در خود دارند انتخاب می کند. سپس او در چند مرحله به تحلیل این تصاویر می پردازد. سخت او از روی هر تصویر مجددا طراحی می کند و به ویرایش آن ها می پردازد تا ویژگی مد نظرش را برجسته سازد. این ویژگی ها به تدریج به صورت فرضیاتی ذهنی ای درمی آیند که هر کدام در حکم یک درس طراحی هستند. این فرضیات به هم افزوده می شوند تا در نهایت مجموعه آن ها هدایت کننده طرح پیشنهادی او باشند.
سمبل ها زیر مجموعه ای از جوهره ها هستند . سمبل ها بیانگر این مطلب هستند که جان مایه ها می توانند فرم ها و تصاویر قابل درک برای عموم تجسم یابند. با این حال چرا باید کسی تلاش کند تا طرح یک ساختمان رابرای سمبل سازی – که شاید نه چندان مهم هم باشد – مورد استفاده قرار دهد؟ پاسخ این است که سمبل ها در تصاویری هستند که پاسخ هایی برای انگیزه های بصری ایجاد می کنند. بنابراین همواره در ارتباط با انتظاراتی هستند که از بنا می رود. یک ساختمان می تواند همزمان مکانی برای انجام یک فعالیت و سمبلی برای آن باشد.
8-1-12 پاسخ مستقیم و حل مساله (کانسپت های برنامه ای( Programmatic
همه کانسپتهای تصویرگر در جوهره نماد فعالیت درون ساختمان نیستند . کانسپت ها می توانند حول مسائل عملکردی تری شکل بگیرند . در حالی که توانایی حل صورت مساله های کار فرما مایه مباهات بسیاری از معماران است. اما درحقیقت عده کمی هستند که می توانند نگرشی عملکردی همراه با خلاقیت به حل این صورت مساله داشته باشند و اکثرا هنگام ارائه راه حل های خلاقانه به مسائل ابتدایی کارکرد بی توجهی می کنند.
جیواوباتا بحث پیرامون طرح پیشنهادی اش برای موزه هوا فضا در واشنگتن بر اهمیت داشتن این مطلب که در پروژه های عظیم حل کردن کدام مساله اساسی تر است تاکید می کند. اهمیت این مساله زمانی دو چندان می شود که فاکتور اقتصادی پروژه حساس افزایش هزینه ها در اثر تورم وجود داشته باشد.
صورت مساله اصلی در موزه هوا فضا سیر کولاسیون چگونگی هدایت جمعیتی بزرگ است و کانسپت ارائه شده عبارت است از یک گذر دو طبقه که تعدادی فضای بسته نمایشگاهی را به هم مرتبط می کند . همچنین سه سالن چند طبقه برای نمایش جاذبه های اصلی موزه طول مسیر قرارداده شده اند. بازدید کنندگان موزه در مورد ترتیب بازدید خود دارای حق انتخاب هستند و البته علت این است که مجموعه موجود در موزه بزرگ تر ازچیزی است که بتوان یکباره همه آن را مورد بازدید قرار داد. پس از ارزیابی الگوی سیرکولاسیون موجود که بازدیدکنندگان را به جای جای موزه هدایت می کند مشخص می شود که در سال اول موزه دو برابر مقدار پیش بینی شده بازدید کننده داشت. بدون این طرح سیرکولاسیون ساختمان قطعا کارایی موجودش را نمی داشت و احتمالا میلیون ها بازدید کننده را نامید می کرد.
8-1-13 ایده آل ها (کانسپت های ایده آل گرا)
بر خلاف انواع قبلی کانسپت ها که در آنها معمار می بایست به درون پروژه وسا یت پروژه های مشابه بنگرد تا کانسپت مناسب را پیدا کند ، در این نوع خود معمار مفهومی جدید را به درون پروژه می برد. اگر این کانسپت او انتخاب صحیحی باشد به خاطر تنوعش مورد تعیین قرار می گیرد و اگر این چنین نباشد به خاطر این پیش فرض غلط صلاحیت و شایستگی او زیر سوال خواهد رفت. ایده آل ها در واقع نماینده نهایت اهداف و رویاهای یک معمار هستند.
برای مثال کانسپت ایده آل یک معمار می تواند در رابطه با مصرف بهینه انرژی در ساختمان باشد که در این صورت موارد زیر را در ساختمان اجرا کرد : دسته بندی فضاها ، با توجه به نیاز فضاها به گرما ، عدم طراحی پنجره در قسمت پشتی ساختمان که می توان آن را به سمت خودش بتدهای سرد قرار داد:
زاویه دار کردن سطوح نصب به منظور نصب کولکتورها و طراحی برای خود کفایی کل سیستم.
نمونه تاثیر ایده آل ها بر شکل گیری کانسپت را می توان در کارمیس وندرروهه مشاهده کرد. کانسپت ایده آل میس برای ساختمان عبارت است از فضایی بزرگ ، باز و جدا نشده که او آن را فضای جهانی خواند و این فکر را برای هر پروژه ای که طراحی می کرد صحیح می دانست. چنین فضایی برای بناهایی چون اتحادیه های دانشجویی ، کتابخانه ها ، ساختمان های آموزشی بسیار مناسب بودن ایده آل های می توانند تاثیر مثبت زیادی داشته باشند و اگر معماران در پروژه ها به آنها رجوع نکنند و از آنها در شکل دادن کانسپت ها بهره نگیرند. در واقع کار را سخت تر کرده اند. تجارب قبل آنها و مهارت های ذهنی نشان – پروژه جدید – کمکی نخواهد کرد و همکاری را می باید از مرحله طراحی های بسیار ابتدایی آغاز و این نه به نفع کارفرما و نه به نفع معمار خواهد بود. معمارانی که این توانایی و انعطاف پذیری را داند که دو پروژه های مختلف با ایده آل های متفاوتی کار کنند در ارائه خدمات به کارفرما ی خود دارای برتری هستند.
8-1-14 چکیده بحث :
تصورات ، ایده ها ، کانسپت ها ، و سناریوهای کانسپچوال در مجموع زنجیره ای را می سازند که می تواند یکی از مبانی مهم در طراحی معماری باشد. کانسپت ها عناصر مختلف طراحی را در یک کل منسجم گرد هم می آورند و معماران را قادر می سازند که با هدایت منابع و توانایی های خود آنها را در طراحی جنبه های مهم یک پروژه به کار گیرد. سناریوهای کانسپچوال خود مجموعه ای از چند کانسپت قابل قبول هستند که می توانند برای تشریح و ارائه نظرات بین معمار با کارفرما و همچنین معمار با خودش به کار گرفته شوند. شایستگی و مناسب بودن یک کانسپت در عوامل اساسی به شمار می آید. بدون وجود پروسه در طراحی نقد آن ممکن است . به طور کلی پنج کانسپت وجود دارد : مقایسه ( یا روابط عینی) – استعاره ( یا روابط انتزاعی) – جوهره ( یا جنبه های ذاتی) – برنامه ای ( یا پاسخ عملکردی) – ایده آل (یا ارزش های خارجی)
مهم ترین نکته ای که باید بدانیم این است که جستجو برای کانسپت های مناسب و به کارگیری آنها در طراحی معماری همواره به خلق معماری ای خوبی کمک خواهد کرد.
منابع و مراجع
* رازجویان،محمود،آسایش بوسیله معماری همساز با اقلیم،مرکز جاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی،چاپ اول ، ۱۳۶۹
* کسمایی،مرتضی،اقلیم و معماری ، شرکت خانه سازی ایران ،گروه معماری ، بخش تحقیق و بررسی و برنامه ریزی در امور
* بناهای درمانی،چاپ اول ،شهریور ۱۳۶۳
* قبا دیان،بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران ،وحید،موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران،
* رهنمایی، محمد تقی، طرح جامع گردشگری استان اردبیل، جلد یک، ص 5
* رضوانی ، ص 15
* فیض بخش، هوشنگ، صنعت جهانگردی در ایران و جهان ، مرکز عالی خدمات جهانگردی و اطلاعات، ص 4
* سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان اردبیل، نرم افزار SIS ، سالنامه آماری مرکز آمار ایران،مقدمه بخش جهانگردی
* مقاله مرضیه جمالی در سه شنبه چهارم خرداد 1389
* مقاله امید یوسفی- دانشجوی کارشناسی ارشد شهرسازی گرایش برنامه ریزی منطقه ای
* خبرنامه روی خط / پایگاه اطلاع رسانی و اینترنت شهرداری شیراز سید امیر منصوری / دکتری مطالعات شهری با تخصص معماری منظر
مجله تخصصی معماری منظر ، شماره نهم ، مرداد 1389.
* تنظیم شرایط محیطی و تاسیسات،مباحث فنی ساختمان
* 1کسمایی،1386
* قبادیان،بررسی اقلبمی ابنبه سنتی ایران
* آرناسن، یوروارد ورهاروارد، تاریخ هنرنوین، ترجمه محمد تقی فرامرزی، انتشارات زرین.
* گاردنر، هلن، هنر در گذر زمان، ترجمه محمد تقی فرامرزی، انتشارات نگاه 1370.
* مزینی، منوچهر، از زمان معماری، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، چاپ اول 1376.
* چینگ، فرانسیس، دی. کی، معماری فرم، فضا، نظم، زهره قراگزلو.
* راگر، رودلف، هندسه نسبت و بعد چهارم. ترجمه یوسف ارجمند، انتشارات انجمن فیزیک ایران.
* هاوکینگ، استفن ویلیام، تاریخچه زمان.
* استیونس راف و دبری.ژ.ر، هنرسینما، ترجمه پرویز دوایی، انتشارات امیر کبیر.
* نوروزی، داریوش، پایداری، سید احمد، فیلم کوتاه، سینمای مستقل(مجموعه مقالات) انتشارات بنیاد سینمایی فارابی، چاپ اول، فروردین 1377.
* فصلنامه معماری و فرهنگ ، شماره پنجم، تابستان 1379.
* ایتن (عناصر رنگ(ترجمه :بهروز ژاله دوست
* استاندارد های فضای سبز شهری – لاند اسکیپ – متخصص فیزیولوژی جانوری و کنترل آفات شهری و صنعتی از دانشگاه تسینگ هوآی چین(مترجم: دکتر مهرداد حلوایی)
* http://ahoopa.blogfa.com
* Google Eart
* International Union Of Official Travel Organization
* www.iranmosadegh.persianblog.ir
* www.alborztour.com
* www.arbabi.parsfa.com
* www.gardenvisit.com
* Office of energy efficiency and renewable energy ,2000
* California energy commission,2003
* Andere & Leslie,2000

Abstract

Selection criteria developed under the protection of coastal areas – marine, customary and reasonable approach in the creation of scientific support for protected areas in the coastal area is considered. The lack of coastal protected areas – the network of marine protected areas that criteria such as the necessity of official information, decision-makers in selected areas will help further reveal. Applying these criteria and how they developed through the methodology, makes the wrong choices may be limited scope and selection of these areas to lay out, and the methods of taste, subjective and fermium's description With this action undermines the scientific support and professionalism and expertise in the area offers.

In this study the same criteria for selection of world-class Iranian coastal areas management in the country are checked.

—————

————————————————————

—————

————————————————————

1