مجموعه سیاست ها و مقررات مربوط به بافت های تاریخی ایران ازگذشته تا به امروز
تهیه کنندگان: سمانه زالی-امین خسروی
استاد راهنما: مهندس مظفر عباس زاده
نیمسال اول سال تحصیلی 93-94
تغییرات و تحولات شهری ایران پیش از 1300 ه. ش
-تغییرات تدریجی،کوچک مقیاس ومنطبق با ساختاروسازمان فضایی-اجتماعی شهر
-مداخلات دولت مرکزی عمدتا متمرکز دربازسازی و نوسازی مراکز حکومتی،اماکن نظامی و پروژه های خاص به منظورتجلی قدرت حاکمه
-ساختمان های عمومی وعام المنفعه که توسط خیرین، بازرگانان وموسسات خیریه ساخته ونگهداری می شوند
-تحولات وتغییرات زمینه گرا،متاثرازالگوهای موجود ومنطبق با شیوه ها و تکنولوژی رایج
نقشه شهر ارومیه
نقشه شهر شیراز
نقشه شهر قزوین
نقشه شهر دامغان
تغییرات و تحولات شهری ایران در حد فاصل سالهای 1304-1320
نخستین دوره مداخلات مستقیم دولت مرکزی در نوسازی و بازسازی بافتهای کهن با رویکرد معاصرسازی و نوگرایی
شهر مشهد
تغییرات و تحولات شهری ایران در حد فاصل سالهای 1310 تا1321
خیابانکشی ها،تخریب ها وگسترش های کالبدی ناشی ازنوگرائی های حاکمان وقت
همدان پس از خیابان کشی های 1308
همدان پیش از 1300 ه.ش
تغییرات و تحولات شهری ایران در حد فاصل سالهای1330 تا 1358
شهرنشینی شتابان، تغییرات و جابجائی های جمعیتی، گسترش بی رویه و شتابان شهرها و تحمیل ایده های تجدد طلبانه دولت در چارچوب برنامه ریزی های کالبدی طرح های جامع و تفصیلی
توسعه بی رویه و گسترش شتابان شهر سبزوار
سیاست ها، رویکردها و برنامه های احیاء ، بهسازی و نوسازی بافت های شهری در ایران پس از انقلاب اسلامی
١٣۵٨– ١٣٦٨
روانبخشی / بهسازی
١٣٦٩–١٣۷٢
محورهای فرهنگی – بهسازی مراکزشهری
١٣۷٣–١٣۷۵
تجمیع / بافت مسئله دار شهری
١٣۷٦–١٣٨٣
عمران و بهسازی
١٣٨۴ تاکنون
نوسازی و بازسازی بافت فرسوده
نخستین دوره (١٣۵٨–١٣٦٨)
این دوره،متاثرازشرایط سیاسی،اجتماعی واقتصادی پس ازانقلاب وجنگ دارای تفاوتهای بارزی با سایر دوره هاست.انقلاب اسلامی نوید بخش دوره جدیدی دراحیای ارزشهای فرهنگی جامعه،توجه ویژه به اقشارتهیدست و دخیل کردن مردم دراداره امور خود بود. سرمایه اجتماعی حاصل از این مشارکت عظیم موجب حضور مردم درصحنه های مختلف اجتماعی،سیاسی واقتصادی کشورشد.شروع برنامه هایی تحت عنوان "روانبخشی بافت" نخستین اقدام مردم محور در بهسازی وساماندهی بافتهای شهری شناخته می شود.اگر چه شرایط وخیم اقتصادی وتمرکز مجدد نظام تصمیم گیری و سیاست گذاری شکل و روش این برنامه را تغییر و تحقق پذیری آن را به چند پروژه موضعی درمحلات شهرهای اصفهان، شیراز، کرمان وسمنان محدود کرد،خود موجب شکل گیری برنامه جامع تری تحت عنوان بهسازی بافت شهری گردید.
تعریف روانبخشی:
روانبخشی یعنی باز پس دادن فرهنگ زندگی محله ای به یک محله یا یک قسمت از یک شهر.
شهرها به سرعت گسترش می یابند بدون اینکه مسایل زیر بنایی شهری در آنها بررسی و حل و فصل شده باشند و چون بافت های قدیمی اکثرا در مراکز این گسترش بی رویه قرار می گیرند به همین دلیل قدمت و فرسودگی رفته رفته رو به فرسایش گذاشته و گاهی در شرف از بین رفتن قرار می گیرند.لذا می توان گفت،روانبخشی عبارت است از:
1-شناخت بافت های فرسوده یا نیازمند روانبخشی
-2بررسی و کشف علل فرسودگی بافت های شهری یا تغییر عملکرد آن
3-رفع مشکلات این بافت ها و دادن زندگی به آنها
4-حفظ ارزش های معماری،فرهنگی ،سنتی این بافت ها
5-تامین نیازمندیها و خدمات جهت رفاه سکنه ای که در آن زندگی می کنند.
طرح روانبخشی محور شهید مخلصی سمنان
دومین دوره (١٣٦٩–١٣۷٢)
سیاست این دوره بعنوان دومین رویکرد پس از انقلاب، چارچوب تکامل یافته تری را نسبت به اقدامات و برنامه های دوره پیش ارائه کرد.این دوره مصادف با سال های ابتدای دوره بازسازی پس از جنگ است.دولت در این دوره با ارائه سیاستی جامع تر نسبت به اقدامات موضعی گذشته به تهیه "طرح های تفصیلی ویژه ای برای مراکز شهری" بویژه شهرهای آسیب دیده در جنگ پرداخت.این روند تکاملی با برنامه جدیدی تحت عنوان "محورهای فرهنگی-تاریخی" ادامه پیدا کرد.بافتهای مراکز شهری که همواره به عنوان بخش مجزایی از پیکره شهر مورد برنامه ریزی های موضعی قرار
می گرفتند در این برنامه با جامعیت ساختاری شهر
و سرزمین پیرامونی مورد اندیشه واقع شدند.
طرح بهسازی مرکز شهر شوشتر
سومین دوره(١٣۷٣–١٣۷۵)
سیاست استفاده از اراضی و املاک واقع در بافتهای فرسوده مراکز شهری برای جبران بخشی از مسکن مورد نیاز دولت، از طریق تملک، پاکسازی و تجمیع واحدهای موجود،آغاز گر دوره جدیدی درمداخله در بافتهای شهری است. این سیاست در ابتدا با عنوان "تجمیع" و سپس با درج آن در برنامه پنج ساله دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور تحت عنوان "بافت مسئله دار شهری" به مورد اجرا گذاشته شد. دولت مرکزی با تشکیل شرکت های وابسته با مشارکت اندکی با سایر سازمانهای ذی نفع از جمله شهرداری ها بدین امر مبادرت ورزید.دخالت مستقیم دولت در این برنامه و اجرای پروژه های کلان مقیاس پاکسازی و تجمیع از یک سو و وابستگی برنامه به درآمد عمومی دولت از سوی دیگرموجب بروز مسایل عمده ای در اجرای این برنامه گردید.
نمونه طرح های تجمیع
مرکز شهر مشهد
ایلچی خان یزد
نمونه طرح بافت مساله دار شهری
طرح بافت مساله دار قلعه کرمان
همزمان با طرح ها و برنامه های وزارت مسکن و شهرسازی،شهرداری های کلان شهرها با تشکیل سازمان ها و موسسات خاص به تعریف و اجرای پروژه های نوسازی در این دوره پرداختند.
پروژه نواب تهران،مجموعه صاحب الامر،چهارراه شهید بهشتی،بلوک خاقانی،خیابان فردوسی،محله پاساژ،محور مغازه سنگی،خیابان تربیت،مجموعه غرب بازار،محور ولی عصر و پروژه مسجد کبود تبریز
بزرگراه نواب صفوی در تهران
طرح توسعه مجموعه شاه چراغ و آستانه سید علا الدین حسین در شیراز
چهارمین دوره( ١٣۷٦–١٣٨٣)
به منظور دستیابی به توسعه موزون،متعادل و پایدار شهری، استفاده از ظرفیت های کالبدی، اقتصادی، و اجتماعی موجود در درون محدوده قانونی شهرها و تعادل بخشی به استقرار جمعیت و جلوگیری از گسترش بی رویه شهرها (توسعه درونی) وهمچنین فراهم کردن امکان زندگی سالم، ایمن واستاندارد برای بخش قابل توجهی از جمعیت شهری که در بافتهای نابسامان،سکونتگاههای غیر رسمی و بافتهای فرسوده ساکن اند وزارت مسکن و شهرسازی با تشکیل شرکت عمران و بهسازی شهری سیاست جدیدی را آغاز نمود.
شرکت عمران و بهسازی شهری به عنوان یکی از سازمان های فنی، اجرایی و مدیریتی وزارت مسکن و شهرسازی با رسالت تجدید حیات شهری و نیل به شهر پایدار و مشارکتی در سال 1376 تاسیس گردید. توسعه درونی با برنامه ریزی و مدیریت بهینه استفاده از ظرفیت ها و پتانسیل های موجود شهری و مورد نیاز آتی در محدوده قانونی شهرها،هویت بخشی و احیای معماری و شهرسازی ایرانی– اسلامی ، اصلاح سیما و منظر شهر ی ، کیفیت بخشی به محیط زندگی شهری ، ساماندهی و انتظام بخشی به فعالیتها، جمعیت و فضا در جهت ایجاد تعادل اقتصادی،اجتماعی و کارکردی در بافت های شهری و نهایتا ارتقا کیفیت محیط شهری از جمله مهمترین اهداف سازمان است.
طرح بهسازی مرکز شهر تاریخی اردبیل
طرح بهسازی مرکز شهر تاریخی کرمانشاه
پنجمین دوره(١٣٨۴ تاکنون)
این دوره به نوسازی و باز سازی بافت فرسوده توجه دارد.البته از سال 1388 بسترسازی و توانمند سازی نیز وارد مباحث این دوره شد.
بافت فرسوده شهری: به محدوده یا بلوک شهری اطلاق می شود که بیش از 50درصد بناهای آن ناپایدار،معابرآن نفوذناپذیر و املاک آن ریز دانه باشد.
بهسازی، نوسازی و تجدید حیات بافتهای فرسوده وساماندهی و توانمند سازی سکونتگاه های غیر رسمی،تلاشی است برای تحقق سیاست توسعه درونی با هدف دستیابی به توسعه متعادل و پایدار شهری به منظور احیاء پتانسیل های درونی شهر در اسکان جمعیت و ارتقاء شرایط سکونت شهروندان و دست یابی به محیطی امن، پایدار، مقاوم، با هویت و سرزنده برای ساکنان و شهروندان.
بهسازی و نوسازی شهری مستلزم اتخاذ سیاست ها و انجام اقدامات متعددی در حوزه عمران شهری، خدمات شهری، مسکن شهری و ارایه خدمات اجتماعی و اقتصادی به ساکنان این نواحی است،انجام این وظیفه از عهده یک دستگاه دولتی به تنهایی بر نمی آید و پیشبرد آن در مقیاس بزرگ و موثر مستلزم تعهد مشترک و هماهنگ مجموعه دستگاه های دولتی و شهرداری ها در حوزه های ذیربط در سطوح ملی، استانی و محلی است.
ر بافت