مبانی نظری و پیشینه پژوهش آسیب پذیری مساکن شهری در برابر زلزله

2-1. شهرها و مخاطرات طبیعی 13
2-2. خطر زلزله در شهرها 13
2-2-1. خطر زلزله 13
2-2-2. آسیب پذیری در زلزله 14
2-2-3. بحران زلزله: 14
2-3. انواع بحران 15
2-4. زلزله و بحران ناشی از آن 15
2-5. منابع لرزه ای 16
2-6. شدت و بزرگی زلزله 16
2-7. آسیب ها و خسارات ناشی از زلزله 16
2-7-1. خسارات وارد بر زمین: 17
2-7-2. خسارت وارد بر سازه ها 17
2-7-2-1. خسارت وارد بر ساختمان ها 18
2-7-2-2. خسارت وارد بر سازه های غیر ساختمانی 18
2-7-2-3. خسارت وارد بر شریان های حیاتی 18
2-7-2-4. خسارات ناشی از حوادث ثانویه 18
2-8. گسترش فیزیکی شهرها و افزایش آسیب پذیری 18
2-8-1. ایمنی شهری 19
2-8-2. آسیب پذیری شهری 20
2-8-3. ساختار شهر 20
2-8-4. بافت شهر 21
2-9. فرسایش و فرسودگی 23
2-10. عوامل موثر در آسیب پذیری لرزه ای شهرها 23
2-10-1. تحلیل آسیب پذیری کالبدی 25
2-11. برنامه ریزی شهری و آسیب پذیری شهرها 25
2-12. ارتباط بین کاربری زمین و آسیب پذیری در برابر زلزله 26
2-13. مدیریت بحران 27
2-14. نقش GIS در مدیریت بحران 28
2-14-1. GIS و فاز کاهش اثرات 29
2-14-2. GIS و فاز آمادگی 29
2-14-3. GIS و فاز پاسخگویی 29
2-14-4. GIS و فاز بازسازی 30
2-15. نقش برنامه ریزی شهری در مدیریت بحران (زلزله) 30
2-16. تصمیم گیری 30
2-16-1. تصمیم گیری مکانی 31
2-16-1-1. تصمیم گیری چند معیاره (MCDM) 31
2-16-1-1-1. مدل های گسسته و پیوسته 33
2-16-1-1-2. مدل های جبرانی و غیر جبرانی 33
2-16-1-1-3. نمونه های فردی و گروهی 33
2-17. روش های وزن دهی : 34
2-17-1. فرآیند تحلیل سلسله مراتبی( (AHP 34
2-18. مجموعه های فازی و عارضه های فازی …………………………………………..35

شهرها و مخاطرات طبیعی 1
خطر طبیعی، پدیده ای طبیعی است که در محدوده ی سکونت بشر اتفاق افتاده، زندگی او را مورد تهدید قرار می دهد و ممکن است باعث وقوع بلایایی گردد. این قبیل مخاطرات به علل زمین شناختی، زیست شناختی، آب و هوا شناختی و یا فرآیندهایی از این دست، در محیط زندگی به وجود می آیند.
براساس تعریف انتخاب شده به وسیله سازمان کاهش بلایای طبیعی ملل متحد یک خطر طبیعی احتمال وقوع حادثه در یک دوره ی زمانی ویژه در منطقه دارای پتانسیل پدیده های طبیعی مخرب می باشد.
خطر زلزله در شهرها
خطر زلزله2
به مجموعه شرایط ژئوفیزیکی طبیعی که در اثر جابجایی، حرکت و لغزش زمین صرف نظر از فعالیت انسان به وجود می آیند اشاره دارد .احتمال زلزله 3، به تهدید زندگی و دارایی انسان توسط خطرات زلزله گفته می شود .بنابر این ریسک زلزله نتیجه عمل متقابل خطرات زلزله و برخی فعالیت های آسیب پذیر انسان مانند توسعه شهر می باشد (فرنچ و ایساکسون4، 1984). همچنین ریسک زلزله را می توان تعداد مورد انتظار از جان باختگان، صدمه دیدگان، خسارات مالی و شکاف اقتصادی حاصل از پدید ه های طبیعی دانست (لاویجن5، 1999). عناصر درمعرض ریسک را می توان به جمعیت انسانی، ساختمان ها، آثار مهندسی، کاربری های خدمات عمومی، دیگر تاسیسات زیربنایی و ارزش های محیطی در ناحیه مورد نظر تقسیم نمود (فل6، 2008). از دیدگاه برنامه ریزی شهری، زلزله، انهدام هستی و زندگی کسانی است که به جرم فقر، محکوم به ساختن مساکن ارزان قیمت و غیرمقاوم هستند. به تعبیری اقتصاد و معیشت خانواده، تعیین کننده طول عمر، سلامتی، زندگی و… می شود شناخت پدیده زلزله راهی است که می تواند به بهینه سازی شرایط موجود کمک کند.
احتمال وقوع زلزله ای خطرناک طی یک دوره معین خطر زلزله می گویند (لامنیتز7، 1974). این خطرات در چهار گروه دسته بندی شده اند: 1- تکان خوردن و لرزش زمین 2- شکستگی و جابه جا شدگی 3- تسونامی 4- خطرات ثانوی (از جمله بهمن، روانه های گلی، نشست زمین، سیلاب های ناشی از شکست سدها و آتش سوزی ها) (بولت8، 1994). بررسی های زمین شناسی از قبیل تهیه نقشه گسل ها، تعیین نوع و نحوه عملکرد آنها، شواهد جابه جایی های اخیر در طول گسل ها، بررسی های مهندسی خاک و بررسی های زلزله شناسی مانند تهیه فهرست زلزله های تاریخی و دستگاهی، تهیه نقشه مراکز سطحی زلزله ها، تعیین شدت و بزرگی زلزله ها و مقایسه بین مکان گسل ها و مراکز سطحی و کانون زلزله ها امکان تخمین خطر زلزله را فراهم می سازند (پورکرمانی، 1376). در تعیین و ارزیابی خطر پدیده های طبیعی مانند زلزله، عوامل مهمی همچون پراکنش جمعیت، قوانین ساختمانی، آمادگی و واکنش سریع باید مدنظر قرار گیرند (موراک9 و همکاران، 1997). این مرحله اغلب با ترسیم نقشه های خطر انجام می شود (کلر و پینتر10، 2002).
آسیب پذیری در زلزله11
آسیب پذیری درجه زیان و ضرر حاصله از زلزله می باشد، که در اجتماعات گوناگون بر اساس سطح توسعه و پیشرفت جامعه تغییرپذیر می باشد (کاردون12، 1999). آسیب پذیری را می توان توان و پتانسیل از زیان و از دست دادن بیان نمود (میتچل13، 1999).
بحران زلزله14:
هزینه خطرات طبیعی مانند زلزله بسیار بالاست و انتظار می رود که این هزینه روز به روز افزایش یابد. زمین لرزه کوبه15 در ژاین (1995) با 100 بیلیون دلار پرهزینه ترین سانحه طبیعی در دنیاست. پس از آن به ترتیب زلزله 1999 در تایوان (57 بیلیون) و زلزله 1994 نورث ریدج در کالیفرنیا (20 بیلیون) جزو پرهزینه ترین حوادث طبیعی می باشند (پری کویک16، 2002 ). خسارات جانی و مالی زلزله این حادثه را در مقابل دیگر حوادث طبیعی به بحران تبدیل نموده است و در برنامه ریزی اجتماعات انسانی لزوم مدیریت ریسک جهت مواجهه با بحران زلزله را می طلبد. زمین لرزه به خودی خود بحران تلقی نمی گردد آمادگی و برنامه ریزی دقیق برای تخمین آسیب پذیری و کنترل و کاهش عواقب نامطلوب زمین لرزه می تواند تعیین کننده درجه بحران باشد (عزیزی و اکبری، 1386).
انواع بحران
حوادث و سوانح ایجاد کننده بحران ها را با توجه به طبیعت، علل و اثرات آن می توان بدین ترتیب طبقه بندی نمود (مرکز مقابله با سوانح طبیعی ایران، 1373):
– سوانحی که وقوع آنها ناگهانی است، مانند زلزله، سیل و زمین لغزه
– سوانحی که وقوع آنها تدریجی است، همچون خشکسالی و تخریب های زیست محیطی
– سوانح صنعتی و تکنولوژی: تصادفات، ناتوانی های سیستم و آتش سوزی ها و انفجارها
– جنگها و نزاع های داخلی: نبردهای مسلحانه و تروریسم جزء این دسته اند.
زلزله و بحران ناشی از آن
زلزله عبارت است از ارزش های قابل اندازه گیری سطح زمین که توسط امواج حاصل از رها شدن ناگهانی انرژی در درون زمین به وجود می آید (معماریان، 1381). زلزله به عنوانیک پدیده طبیعی، به خودی خود ننتایج نامطلوبی در پی ندارد؛ آنچه از این پدیده یک فاجعه می سازد، عدم پیشگیری از تاثیرات آن و عدم آمادگی جهت مقابله با عواقب آن است (بینش، 1386). در جوامعی که آمادگی مقابله با اثرات آن را ندارند، این پدیده طبیعی به بحران تبدیل گشته و مسائل عدیده ای را به وجود خواهد آورد. آمادگی و برنامه ریزی دقیق برای تخمین آسیب پذیری، کنترل و کاهش عواقب نامطلوب زلزله تعیین کننده درجه بحران است. اثرات ناشی از زلزله خود را به صورت آسیب های جانی، مالی و اجتماعی نمایان کرده و آثار ناهنجار حاصله و عدم مقابله با آنها بحران زلزله را ایجاد می نماید. در این راستا می توان به تاثیر آن بر انسان ها، جامعه، زیستگاه انسان ها و جوامع انسانی اشاره نمود. بحران ایجاد شده در زیستگاه انسان ابعاد فیزیکی را نیز در برمی گیرد. بحران خود را به شکل از بین رفتن یا صدمه وارد آمدن بر تاسیسات زیربنایی شامل گازرسانی، برق، آب، ارتباطات و حمل و نقل نشان می دهد. از بین رفتن یا کاهش خدمات عمومی اعم از امور خدماتی، امدادی، رفاهی، پرورشی، آموزشی، بهداشتی و مهمتر از همه تهیه و توزیع غذایی، ایجاد آلودگی های شیمیایی بر اثر انتشار مواد آلوده کننده در آب و خاک و هوا، پدید آمدن آتش سوزی های وسیع، به هم ریختن فعالیت های روزمره مردم همانند تهیه مایحتاج، حمل و نقل و … و نیز کمبود خدمات اضطراری برای آسیب دیدگان نمایان می گردد. مسائل ذکر شده خود شامل موارد و بحران های ریزتری هستند که در اینجا به آنها اشاره نشده است، ولیکن توجه به آنها بسیار ضروری و لازم می باشد. بُعد بحران در جوامع انسانی بسیار فراتر رفته و خود را در قالب های مختلف ظاهر می کند که از آن جمله می توان به عدم کارایی اقتصادی محل آسیب دیده، جابه جا شدن جمعیت و افزایش بزهکاری اجتماعی به خصوص سرقت و فساد، افزایش بیکاری، افزایش تورم قیمت کالاها، ایجاد اختلال در پیشرفت برنامه های توسعه منطقه ای و ملی، خنثی شدن برنامه های توسعه ای، ایجاد نیاز به کمک های خارجی و نهایتاً پدید آمدن آشوب های محلی اشاره نمود (جوانی، 1389).
منابع لرزه ای
زلزله به معنای متداول آن ناشی از حرکات پوسته زمین روی گوشته آن است که از میلیون ها سال قبل آغاز شده و همچنان ادامه دارد و باعث فشرده شدن پوسته زمین در بعضی مناطق می گردد. سپس انرژی از طریق لغزش بعضی شکاف های روی زمین چه در اعماق دریاها و چه در داخل خشکی ها آزاد شده، زلزله به وقوع می پیوندد. علت اصلی این حرکات، وجود گرمای بسیار زیاد داخل هسته زمین و تغییرات دما از عمق به سطح می باشد. در مورد علل استثنایی زلزله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
الف- احداث سازه های حجیم و سنگین نظیر سدها و آبگیری آنها که در اثر نیروی وزن زیاد، بخشی از پوسته زمین به آرامی فرو رفته و در منطقه اطراف لرزهایی به وقوع می پیوندد؛
ب- تخریب محوطه های زیر زمینی قدیمی نظیر غارها و یا قنات ها،
ج- انفجارهای اتمی زیر زمینی (موتوهیکو17 و همکاران، 1383).
شدت و بزرگی زلزله
برای نمایش کمّی و کیفی زلزله در سطح زمین، از دو مقیاس شدت و بزرگی استفاده می شود. شدت زلزله، پارامتری کیفی است که معرف انرژی دریافتی یک نقطه از زمین به هنگام وقوع زلزله است. این پارامتر مبتنی بر نحوه تاثیرپذیری بشر و اشیای روی زمین از زلزله است. بزرگی زلزله، معرف کل انرژی آزاد شده از مرکز زلزله (محل شروع زلزله در عمق زمین) است که این مفهوم اولین بار توسط ریشتر ارائه گردید. از اینرو، واحد اندازه گیری زلزله، ریشتر نامیده می شود (جوانی، 1389). از سویی، هر چه عمق زلزله کمتر و شدت آن بیشتر باشد، وسعت و گستردگی ویرانی حاصل از آن به ویژه در مکان وقوع زلزله بیشتر می گردد و بالعکس (اصغری مقدم، 1378).
آسیب ها و خسارات ناشی از زلزله
تحلیل آسیب پذیری از عوامل مهم در فرآیند مدیریت بحران زلزله است و شناخت شاخص های آن برای تحلیل خطرپذیری در فرآیند مدیریت بحران مناطق در معرض خطر زلزله ضروری است. آسیب پذیری اصطلاحی است که جهت نشان دادن وسعت و میزان آسیب و خساراتی که احتمالا بر اثر وقوع سوانح به جوامع، ساختمان ها، خدمات و مناطق جغرافیایی، وارد می آید، استفاده می شود (رنج آزمای، 1390). زلزله به عنوان یکی از بلایای طبیعی دارای قدرت تخریب بسیار زیاد در زمانی کوتاه و در حوزهای بسیار وسیع است و خسارات شدیدی بر زمین و سازه ها وارد می آورد که این خسارات موجب تلفات جانی بسیاری می گردد. این خسارات به صورت زیر قابل دسته بندی هستند:
خسارات وارد بر زمین:
در بین انواع مختلف مصالح، خاک ضعیف ترین ماده در برابر حرکات زلزله است. انواع خرابی های به وجود آمده در زمین هنگام زلزله در جدول2-1 به طور خلاصه بیان شده اند (موتوهیکو و همکاران، 1383).
جدول 2-1 انواع خرابی های زمین در برابر زلزله (منبع: موتوهیکو و همکاران، 1383)
نوع خرابی
علت
آسیب ها
نشست های ناهمگن سطح زمین
ارتعاش لایه ها و رفتار غیرارتجاعی خاک
تخریب روکش های آسفالتی و بتنی، جداول کنار خیابان ها، ایجاد جابجایی نسبی در پی سازه های رو زمینی و لوله های مدفون
گسیختگی سطحی (گسلش)
جابجایی سطح زمین و پارگی آن ناشی از حرکت گسل در محل آنها

ایجاد پارگی و گسیختگی مشابه آن در روکش های سطحی، خطوط لوله، تونل ها، سدها، ساختمان های واقع بر محل گسلش
زمین لغزش
– تند بودن شیب
– وجود لایه های لغزنده در شیب ها
– نفوذ آب
– ویرانی خانه ها و سازه های قرار گرفته روی زمین لغزیده
– خرابی جاده ها و لوله های عبور کننده از زمین لغزنده
روانگرایی
– مقدار زیاد ماسه ریز در خاک های دانه ای
– وجود آب زیرزمینی در لایه های خاک
– بالا رفتن فشار آب بین ذرات ماسه در اثر زلزله
– لرزش قوی
– از بین رفتن مقاومت زمین زیر پی ساختمان ها
– فرو ریختن ساختمان ها در اثر نشست غیریکنواخت
– کج شدن ساختمان هایی که پی های یکپارچه دارند.
گسترش جانبی
بروز روانگرایی در لایه های زیرین
– حرکت جانبی دیوارهای نگهدارنده بویژه در سواحل بیرون زدگی اتصالات لوله های مدفون

خسارت وارد بر سازه ها
سازه های موجود در مهندسی عمران (سدها و پل ها و تونل ها و …) و ساختمان ها بر بستر زمین ساخته می شوند. در هنگام زلزله جهت اعمال نیرو به سازه در یک محدوده زمانی مرتباً تغییر می کند و در صورتی که سازه نتواند در برابر این نیروها مقاومت کند، خسارت خواهد دید که در بین سازه ها می توان ساختمان ها را از سایر سازه ها جدا نمود. این تقسیم بندی به دلایل مختلف صورت می پذیرد که عبارتنداز:
خسارت وارد بر ساختمان ها
ساختمان ها از مصالح ساختمانی متفاوتی ساخته می شوند و در طول زمان نیز دچار فرسودگی می شوند. خسارات ناشی از زلزله در ساختمان های مختلف (چوبی، بنایی، بتن مسلح و ساختمان های قاب فلزی و …) متفاوت خواهد بود. علاوه بر سن سازه و جنس مصالح، نحوه ساخت و محل گسل و محل سازه از لحاظ شیب و زمین شناسی نیز بر مقاومت ساختمان مقابل زلزله خواهد بود. این خسارات با داشتن اطلاعات در مورد ساختمان قبل از زلزله قابل برآورد خواهد بود. خسارات وارد بر ساختمان ها به علت تعدد آنها و ساکنین، باعث تلفات جانی بسیار و خسارات مالی سنگین خواهد شد.
خسارت وارد بر سازه های غیر ساختمانی
زلزله می تواند خسارات شدیدی به پل ها و سدها و تونل ها و خاکریزها وارد نماید. انواع خسارات وارد به پل ها توسط زلزله شامل شکسته شدن تکیه گاه شاه تیرها، شکستن و افتادن تیر اصلی، تغییر شکل و خرابی در شمع ها و پی پل ها و نشست در خاکریز تکیه گاه پل ها می باشد.
خسارت وارد بر شریان های حیاتی
شریان های حیاتی شامل شبکه های آب و برق و گاز و مخابرات و گاهی راه ها می باشند. این شبکه ها که نقش اساسی در خدمات رسانی شهرها دارند. در هنگام وقوع زلزله با توجه به نحوه ساخت دچار آسیب های جدی می گردند که این آسیب ها باعث مختل شدن اقدامات اضطراری بعد از زلزله نیز می گردد. آسیب های وارد بر شبکه گاز و برق منجر به آتش سوزی نیز خواهد شد و قطعی این شریان ها و ترمیم آنها مدت ها به طول خواهد انجامید.
خسارات ناشی از حوادث ثانویه
بعد از وقوع لرزه اصلی که به زلزله معروف است، پیامدهای فیزیکی و غیر فیزیکی دیگری روی خواهند داد که چه در کوتاه مدت و چه در بلند مدت زندگی مردم را شدیداً تحت تاثیر قرار خواهند داد که این پدیده ها شامل پس لرزه ها، آتش سوزی ها، سونامی و یا پدیده هایی مانند شیوع بیماری های جسمی و روحی، آوارگی و عدم سکونت مناسب، ورشکستگی ناشی از خسارات وارده به محل کسب و کار و نبود بازار کار، مشکلات ترافیکی به واسطه خرابی راه ها، مشکلات ناشی از قطع آب و گاز و … .
گسترش فیزیکی شهرها و افزایش آسیب پذیری
در ابتدای قرن 20 تقریباً دو درصد از کل انسان ها تنها در 14 کلانشهر زندگی می کردند. امروزه این نسبت نزدیک به 20 درصد است و احتمالاً تا سال 2020 این مقدار به 30 درصد بالغ خواهد شد.
خسارات ناشی از زلزله اساساً با توسعه شهر و رشد دموگرافیکی آن مرتبط است .از تمام مخاطرات طبیعی در جهان، زمین لرزه ها پدیده هایی هستند که بیشترین رشد در سطح خسارات در دوره ی زمانی 1980-1950 را در مقایسه با دیگر پدیده ها به خود اختصاص داده اند.
روند رو به رشد و فزاینده شهرنشینی و جمعیت شهری به عنوان عاملی برای خسارات زیاد به هنگام بروز بلایای طبیعی می باشد. گسترش شبکه های ارتباطی و زیر ساخت های شهری از یک طرف و بدون برنامه بودن رشد و توسعه شهر از سوی دیگر زمینه ایجاد خسارات زیاد در زمان وقوع زلزله را فراهم می سازد (عبدللهی، 1382).
فرآیند شهرنشینی آسیب پذیری نسبت به مخاطرات طبیعی را به واسطه تمرکز انسان و تملک ها افزایش می دهد (کورانتلی18، 2003). ریسک در مراکز شهری جهان سوم به دلیل شهرنشینی بدون برنامه، توسعه شهر در مناطق مخاطره آمیز با درجه ریسک بالا، اقدامات مدیریتی نارسا در شهر و اقدامات ساخت و ساز نامناسب در شهر افزایش چشمگیری داشته است (لوویس و میوک19، 2005).
رشد شهر به تدریج موقعیت در معرض ریسک و نتیجه خطر را تغییر می دهد .با رشد نامتناسب، میزان انسان ها و دارایی های در معرض تهدید افزایش می یابد (کاردون، 1999). بین گسترش بی رویه و بی قاعده شهری و افزایش آسیب پذیری شهری یک رابطه ی مستقیم وجود دارد. گسترش شهرها اگر به صورت بی قاعده، بدون داشتن طرح و برنامه و عدم رعایت ضوابط و مقررات شهرسازی و مقاوم سازی سازه ها باشد، باعث افزایش آسیب پذیری شهر ها می شود، این امر زمانی که جهت گسترش شهرها در محدوده گسل ها باشد، تقویت می شود. برنامه ریزی شهری بایستی مجموعه ای از دانش مخاطرات طبیعی و تقلیل ریسک خسارات در فرآیند های برنامه ریزی توسعه یک شهر باشد. مکان یابی مناسب سکونتگاه ها و توسعه منطقی و اصولی شهر نقشی اساسی در کاهش آسیب پذیری و خسارات ناشی از زلزله ایفا می نماید (ناطقی20، 2000).
ایمنی شهری21
اهداف اصلی برنامه ریزی شهری را می توان در سه مفهوم کلیدی، سلامت، آسایش و زیبایی خلاصه نمود (هیراسکار، 1989). موضوع ایمنی شهری در متون برنامه ریزی شهری به عنوان یک معیار بهینه در تعیین مکان های مناسب فعالیت و کاربری های شهری و در کنار معیارهای دیگری مانند سازگاری، آسایش، کارایی و مطلوبیت به کار رفت است (سعیدنیا، 1387). اما مساله ی حفاظت از جان انسان ها، متعلقات آنها و تاسیسات و تجهیزات شهری در مقابل مخاطرات طبیعی و انسانی آن قدر مهم است که می بایست یک از اهداف اصلی برنامه ریزی شهری محسوب شود. مخاطرات طبیعی اجزای مهم تعامل بین طبیعت و انسان هستند و رابطه ی بین انسان و محیطش به صورت مثبت؛ یعنی استفاده انسان از منابع طبیعی و به صورت منفی؛ یعنی مخاطرات و بلایای طبیعی باید مورد توجه قرار گیرد (عادل خان22، 2000). از نظر برنامه ریزی شهری ایمنی شهری می تواند شامل کلیه تمهیدات و اقداماتی باشد که در قالب برنامه های کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت باعث حفظ جان و مال ساکنان شهرها شود. این گونه برنامه ها می تواند به صورت برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، منطقه بندی شهری، مقاوم سازی و بهسازی لرزه ای بافت های فرسوده و … را با هدف ایمنی شهری شامل شود.
آسیب پذیری شهری
آسیب پذیری اصطلاحی است که جهت نشان دادن وسعت و میزان خسارت احتمالی بر اثر سوانح طبیعی به جوامع، ساختمان ها و مناطق جغرافیایی به کار می رود. ارزیابی آسیب پذیری ساختمان های موجود در واقع یک نوع پیش بینی خسارت دیدگی آنها در مقابل زلزله های احتمالی می باشد (زهرایی و ارشاد، 1384). به عبارت دیگر آسیب پذیری یک تابع ریاضی است و به مقدار خسارت پیش بینی شده برای هر عنصر در معرض خطرات مصیبت بار، با شدت معین، گفته می شود. تحلیل آسیب پذیری فرآیند برآورد آسیب پذیری عناصر معینی است، که در معرض خطر احتمالی ناشی از وقوع خطرات مصیبت بار هستند (فیشر، اسکارنبرگر و گیجر23، 1996). تحلیل آسیب پذیری شهری؛ تحلیل، ارزیابی و پیش بینی احتمال خسارت های جانی، مادی و معنوی شهر و ساکنان شهر در برابر مخاطرات احتمالی است. همچنین وضعیت مالی ساکنان (به عنوان عامل تاثیرگذار بر مقاوم سازی مساکن)، تراکم ساختمانی (بافت فشرده و نامنظم)، کمّیت و کیفیت معابر، طرح ساختمان (حسین زاده، 1383)، جمعیت بالای اقشار آسیب پذیر، بعد خانوار در واحد مسکونی (در ارتباط با تراکم جمعیت) و … در کنار آسیب پذیری کالبدی در افزایش خسارت های جانی موثر است (پوراحمد و دیگران، 1388).
ساختار شهر24
ساختار شهر از یک سو نمایانگر هماهنگی کالبد شهر با شرایط و عوامل طبیعی، اقتصادی، اجتماعی، اداری و نظامی است و از سوی دیگر گویای فعالیت ای اصلی شهر می باشد. در نتیجه ساختار شهر از جوانب مختلف قابل بررسی است. ساختار کالبدی شهر تحت تاثیر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن است (سلطان زاده، 1365).
توزیع فضایی عناصر، چکونگی کنار هم قرار گرفتن و ترکیب ظاهر و عملکردهای اصلی شهر ساختار شهر را تشکیل می دهد. تقسیمات کالبدی شهر (کوی، محله، ناحیه و منطقه شهری) و تک مرکزی یا چند مرکزی بودن شهر وجوه دیگری از ساختار شهر محسوب می شود. ساختارهای شهری گوناگون، مقاومت های متفاوتی را در برابر زلزله دارند و شاید بتوان گفت که ساختار چند مرکزی بیش از ساختار تک مرکزی در برابر زلزله مقاومت دارد (عبدللهی، 1380).
بافت شهر25
شکل، اندازه و چگونگی ترکیب کوچکترین اجزای تشکیل دهنده ی شهر، بافت شهری را مشخص می سازد. هر نوع بافت شهری به هنگام وقوع زلزله، مقاومت خاصی در برابر زلزله دارد. به عنوان مثال: " بافت منظم مقاومت بیشتری در برابر زلزله نسبت به بافت نامنظم دارد." همین طور درجه ی ایمنی بافت پیوسته است (احمدی، 1376).
" واکنش هر نوع بافت شهری در هنگام وقوع زلزله در قابلیت های گریز و پناه گیری ساکنان، در امکانات کمک رسانی، در چگونگی پاکسازی و بازسازی و حتی اسکان موقت، دخالت مستقیم دارد. دامنه ی تاثیر این ویژگی ها در طراحی ساختمان بلکه در طراحی شهری و در مدیریت بحران نیز گسترده شده و حائز اهمیت است. در ارزیابی و قطعه بندی اراضی، شکل هندسی قطعه (منظم یا نامنظم)، مساحت قطعه و ابعاد و اندازه ی قطعه، تناسبات طول و عرض قطعه در رابطه با کاربری زمین و نوع مالکیت (اختصاصی یا مشاع) ملاک سنجش قرار می گیرد. مشخصات ساخت و ساز درون هر قطعه زمین، شاخص دیگر در ارزیابی قطعه بندی طراحی بافت خواهد بود. الگوی ترکیب فضاهای باز و بسته و نسبت سطح ساخته شده به فضای باز، مهم ترین ملاک کارآیی و سنجش خواهد بود. از طرفی تعداد واحدهای ساختمانی مجزای درون هر قطعه و نوع محصوریت آن به علت تخریب ساختمان در فضای باز در میزان آسیب پذیری موثر است. در یک بافت شهری غیر از سلول هایی که همان قطعات اراضی و ساخت و سازها هستند؛ شبکه ی راه های فرعی الگوی راه، مشخصات فیزیکی آن شامل طول و عرض، مطرح است. چگونگی ترکیب و انتظام قطعات در تشکیل انواع بافت و مشخصات آسیب پذیری آن مطرح می شود. غیر از الگوی ترکیب قطعات در یک بافت شهری، الگوی همجواری ساخت و سازها و فضاهای باز قطعات مجاور نیز از شاخص های دیگر در ارزیابی آسیب پذیری و قابلیت بافت ترکیب راه ها و قطعات زمین و ساخت و سازها است. با این مشخصه، نحوه مجاورت قطعات تفکیکی با گذر، همجواری فضای باز و ساخته شده ی هر قطعه با گذر و نیز درجه ی محصوریت معابر مورد بررسی قرار می گیرد. از دیگر شاخص های بخشی، قابلیت بافت الگو و اندازه ی بلوک های شهری و الگوی ترکیب راه ها و بلوک های شهری است. این شاخص به همراه سطح قطعه بندی ها و راه های فرعی درون بلوک های شهری، در میزان فشردگی یا نظم ساخت و سازهای درون آن موثر بوده و به همین لحاظ در میزان آسیب پذیری بافت تاثیر دارند. الگوی فضاهای باز در کل سطح بافت بخش های مسکونی عامل دیگری در افزایش کارآیی بافت، هنگام سوانحی طبیعی است. موقعیت و سطح قرارگیری فضاهای باز و همجواری با ساختارها یا عوارض طبیعی با توجه به وسعت آن می تواند موجب آسیب فضاهای باز شود" (حمیدی، 1371).
برای درک مسائل مطرح شده به توضیح کارآیی برخی از الگوها پرداخته می شود:
با افزایش نسبت ساخته شده به کل سطح زمین و یا به فضای باز، آسیب پذیری فضای باز ناشی از ریزش آوار ساختمان ها و غیر قابل استفاده شدن بافت افزایش می یابد. میزان افت کارآیی فضای باز با ارتفاع ساختمان ها نیز ارتباط مستقیم دارند (جدول 2-2).
جدول 2-2 ارزیابی مختلف قطعه بندی هنگام و بعد از وقوع زلزله (حمیدی، 1371).
الگوی قطعه بندی
وضعیت از نظر آسیب پذیری
منظم، مربع یا مستطیل
نظم بیشتر در فرم ساختمان ها و احتمال آسیب پذیری کمتر به دلیل باقی ماندن فضای باز مفید و کارآیی بیشتر در پناه گرفتن و اسکان موقت
مربع چندضلعی (زوایای منفرجه و حاده)
تاثیر در بی نظمی فرم ساختمان و احتمال آسیب پذیری بیشتر، خرد شدن فضای باز و غیرقابل استفاده بودن گریز، پناه، امداد و اسکان
نامنظم (اشکال ناترکیبی)
موثر در بی نظمی ساختمان ها و افزایش ضریب آسیب پذیری، بی نظمی و خرد شدن فضای باز قطعه و لذا کارآیی در پناه گرفتن، امداد رساندن در اسکان موقت
به طور کلی بافت پیوسته و منظم در اراضی هموار که راه های آن نیز از درجه ی محصوریت متوسط یا کم برخوردارند و به ویژه نسبت سطح ساخته شده به فضای باز آن ها متوسط یا کم است و دارای بلوک هایی با یک یا دو ردیف منظم ساختمان هستند؛ آسیب پذیری کمتر و کارآیی بیشتر بعد از وقوع سانحه هستندو نظم شبکه ی راه ها و طول کم و شطرنجی بودن کوچه های فرعی به دلیل تعداد دسترسی، از فلج شدن بافت جلوگیری می کند (جدول 2-3) (حمیدی، 1371).
جدول 2-3- رابطه ی درجه ی آسیب پذیری و انواع بافت های شهری (حمیدی، 1371).
نوع بافت
درجه ی آسیب پذیری
پیوسته و منظم
کم
ناپیوسته و نامنظم
متوسط
پیوسته و نامنظم
زیاد
فرسایش و فرسودگی
فرسودگی یکی از مهمترین مسائل مربوط به فضای شهری است که باعث بی سازمانی، عدم تعادل، عدم تناسب و بی قوارگی آن می شود. فرسودگی عاملی است که به از میان رفتن خاطرات جمعی، افت کیفیت حیات شهری و شکل گرفتن حیات شهری روزمره ای کمک می کند. این عامل با شتابی زیاد باعث حرکت بافت فرسوده به سوی نقطه ی پایانی می گردد.
فرسودگی به دو دسته تقسیم می شود: فرسودگی نسبی و فرسودگی کامل.
* فرسودگی نسبی: فرسودگی است که در یکی از عناصر مهم فضای شهری یعنی کالبد یا فعالیت رخنه می کند و به دنبال خود باعث فرسودگی نسبی فضای شهری می گردد.
* فرسودگی کامل: فرسودگی است که در هر دو نوع عنصر فضای شهری یعنی کالبد و فعالیت رخنه می کند.
چنانچه فرسودگی نسبی شامل فعالیت باشد که در این صورت با وجود کالبدی سالم، فضای شهری فرسوده شده است، در این حالت اگر بتوان فعالیت شهری را از فرسودگی رهایی بخشید می توان فضای شهری را به حالت فعال نزدیکتر ساخت در این حالت ، می توان از بقای سازمان فضای شهر سخن گفت . بقا عملی است که اندک اندک و به صورت مداوم در فعالیت های شهری صورت می گیرد .عمل بقا را می توان در قالب مجموعه ای از اقدامات بهسازی گنجاند. بهسازی به مجموعه اقداماتی اطلاق می شود که با اندک تغییراتی در فعالیت، موجبات افزایش عمر اثر را فراهم گرداند. اگر فرسودگی نسبی شامل کالبد باشد و با وجود حضور فعالیت مناسب، فرسودگی نسبی فضای شهری را به دنبال دارد، در این حالت اگر بتوان کالبد را از فرسودگی جدا کرد ، می توان از حیات مجدد فضای شهری سخن گفت .در این حالت عمل احیا صورت می گیرد. در احیا سعی برآن دارد تا با حذف فرسایش در کالبد و شکل، از فرسایش عملکرد و به تبع آن، از فرسایش فضای شهری جلوگیری نماید.
عناصر و فضاهای بافت شهری عمری محدود داشته و با گذشت زمان دچار تغییر و فرسودگی می شوند. به عبارتی دیگر هیچ فضایی و بنایی بدون بهسازی و نوسازی و مرمت نمی تواند دوام و بقای طولانی داشته باشد، به طوری که عناصر شهری چه در اثر فرسودگی تدریجی ناشی از آب و هوا و چه در اثر حوادث طبیعی مثل زلزله یا حرکات زمین، سیل یا تخریب ناشی از موجودات زنده، به ویژه تخریب های ناشی از کارهای انسانی همیشه نیاز به بهسازی و نوسازی داشته و دارند ، تا جایی که شهرهایی که در طی زمان فرصت نوسازی و بهسازی را نیافته اند از صفحه روزگار محو و نابود شده اند.
عوامل موثر در آسیب پذیری لرزه ای شهرها
عوامل آسیب پذیری بسیار گوناگون می باشند (طبیعی، کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، بنیادی، قوانین و مقررات و … ) و این عوامل همدیگر را تحت تاثیر قرار می دهند، نه به صورت منفرد، بلکه به شکل یک سیستم جامع (جدول 2-4). حتی گروه های آسیب پذیر از بحران ها نیز با عوامل جمعیتی همچون سن، مذهب، اقلیت، فقر، سواد و … در ارتباط هستند (پاتون و فونستون 26، 2001).
جدول 2-4- متغیرهای موثر بر آسیب پذیری لرزه ای شهرها (حسین زاده، 1383).
متغیر
تشریح انواع متغیرهای موثر
طبیعی
– ویژگی زمین لرزه یعنی عمق، بزرگی، مدت لرزش و زمان وقوع.
– شرایط زمین شناسی و مرفولوژی ساختمانی زیربنای شهر شامل: دوری و نزدیکی به گسل، ویژگی و عمق مواد سطحی، ویژگی های سنگ بستر.
– توپوگرافی و شیب.
کالبدی و ساختمانی
– کمّیت و کیفیت شبکه ی معابر.
– توزیع انواع کاربری ها یا رعایت همجواری ها.
– تراکم واحدهای مسکونی در سطوح و طبقات.
– طرح ساختمان.
اجتماعی-اقتصادی
– تراکم جمعیت.
– مدیریت بحران.
– سطح سواد و فرهنگ.
– وضعیت مال ساکنان.

مهم ترین عوامل تشدیدکننده احتمال خطر شهرها و افزایش آسیب پذیری آنها شامل موارد زیر می شود:
1- قرارگیری ساختگاه شهر بر روی گسل های مختلف؛
2- تمرکز جمعیت؛
3- عدم رعایت قوانین و مقررات مقاوم سازی؛
4- وجود انبوهی از ساخت و سازهای غیرمجاز به صورت اسکان های غیررسمی؛
5- بلندمرتبه سازی های غیرمجاز و غیراصولی درست بر روی خطوط گسل ها؛
6- استفاده از مصالحی که ایمنی مسکن را به خطر می اندازد، مانند شیشه و آینه؛
7- نداشتن برنامه های اصولی برای رویارویی با بحران های آتی؛
8- نبود آمادگی لازم از طرف دولت و مردم در رویارویی با بحران زلزله؛
9- نداشتن آموزش های لازم شهروندان در رویارویی با بحران ها.
در عوض وجود عواملی می تواند خسارات ناشی از زلزله را کاهش دهد مثل تعداد، پراکندگی و بزرگی پارک ها و فضاهای باز، وجود مراکز امداد و نجات مناسب، بیمارستان ها، آتش نشانی ها، شبکه های ارتباطی مناسب، همکاری مناسب بین مردم و آموزش های لازم قبل از زلزله و استفاده ی مناسب از مراکز امداد و نجات.
تحلیل آسیب پذیری کالبدی
مهم ترین عواملی که هنگام بروز زلزله منجر به بحران می شود، آسیب پذیری کالبدی ابنیه می باشد (قرخلو27، 2009). در این رابطه تقویت، استحکام و توجه هر چه بیشتر به نوع مصالح ساختمانی و تنظیم مقرراتی جهت کنترل آنها و نظارت هر چه بیشتر مدیران شهری در طیف برنامه ریزی و مدیریت شهری تا حد زیادی در کاهش تلفات و خسارات جانی و مالی موثر است (عبداللهی، 1383). چنانکه بیشتر زلزله هایی که اخیراً در جهان رخ داده است (ارمنستان 1988، ایران، 1990 و 2002، مکزیک 1985، الجزایر فیلیپین 1990 و …) گویای این مدعاست که بسیاری از ساختمان های آجری و بدون رعایت اصول ایمنی بر اثر زلزله فرو ریخته و جان تعداد زیادی از انسان ها را گرفته است (ای. درابک و جی. هواتمر، 1383).
برنامه ریزی شهری و آسیب پذیری شهرها
رشد شهری باعث ایجاد تسهیلات زیادی می شود در عین حال عوامل بحران زا هم بیشتر شده و تسهیلات محیطی تبدیل به ضرر می شود (ناکابایاشی، 1994). در حوزه های شهری، اثرات زیان بار معمول در اثر وقوع سوانح طبیعی، شامل تلفیقی از ویرانی های کالبدی و اختلال عملکرد شهری است. حوادث انسانی نیز یکی از ابعاد بحران است که این امر به خصوص در مناطقی که از جمعیت زیادی برخوردار بوده و دارای بافت فشرده ای می باشند، بیشتر می شود. از همان لحظه ای که بحران ایجاد می شود، باید تصمیم های عمده و مهمی را اتخاذ کرد. در مواجهه با بحران، اولین کار لازم و حیاتی، دسته بندی حقایق و واقعیت هاست. این که چه چیزی رخ داده است، چه اقداماتی در مقابل آن باید انجام گیرد و آینده چگونه خواهد بود. بحران ها منشا گوناگونی داشته و عوامل متعددی در وقوع آن ها نقش دارند. بنابراین برای کنترل آن ها نیز طرح ها و راه های متفاوتی باید اجرا گردد (تن برگ، 1373). یکی از مهم ترین عوامل در کاهش بحران ها، وجود آمادگی قبلی یک جامعه در برخورد با پدیده ی زلزله می باشد. آمادگی برای برخورد با زلزله جنبه های گوناگونی دارد و می توان با استفاده از تمهیدات برنامه ریزی، شهرها را به گونه ای طراحی و برنامه ریزی کرد که به هنگام زلزله کمترین آسیب به آن ها وارد شود.
برنامه ریزی و طراحی شهری باید کاربری های شهری را به صورتی جانمایی کند که این کاربری ها اولاً به صورت سکونتگاه های ایمن در برابر زلزله عمل نماید، ثانیاً شرایط لازم را برای اجرای هر چه بهتر طرح مدیریت بحران تسهیل نماید. چرا که اثرات زیان بار حادث شده بر اثر زلزله معمولاً آسیب های کالبدی، اختلالات عملکردی و تلفات جانی می باشد و لازم است تا جهت کاهش خطرات، آسیب ها و فراهم نمودن زمینه ی ایجاد آمادگی های لازم در مردم جهت رویارویی با این گونه بلایا برنامه ریزی و اقدام نمود. وضعیت بد استقرار عناصر کالبدی و کاربر های نامناسب زمین های شهری، شبکه ی ارتباطی ناکارآمد شهر، بافت شهری فشرده، تراکم های شهری بالا، وضعیت بد استقرار تاسیسات زیربنایی شهر و کمبود و توزیع نامناسب فضاهای باز شهری و مواردی از این قبیل نقش اساسی در افزایش میزان آسیب های وارده به شهرها در برابر زلزله دارند (موسوی، 1384).
ارتباط بین کاربری زمین و آسیب پذیری در برابر زلزله
وضعیت بد استقرار عناصرکالبدی و کاربری های نامناسب زمین های شهری، شبکه ارتباطی ناکارآمد شهر، بافت شهری فشرده، تراکم های شهری بالا، وضعیت بد استقرار تاسیسات زیربنایی شهر، کمبود و توزیع نامناسب فضاهای باز شهری و مواردی از این قبیل نقش اساسی در افزایش میزان آسیب های وارده به شهر در برابر زلزله دارند؛ بنابراین آن چه که پدیده زلزله را در شهرها به یک فاجعه تبدیل می کند در بسیاری موارد، وضعیت شهرسازی نامناسب است. هرگاه در تعیین کاربری زمین های شهری، همجواری های ناسازگار در کنار یکدیگر قرار داده نشوند؛ اماکن تخلیه سریع فراهم گردد. اگر کاربری ها در شهرها به گونه ای توزیع شوند که عدم تمرکز گردند، می توان انتظار داشت آسیب پذیری شهرها در برابر زلزله تا حد زیادی کاهش یابد. بعضی از کاربری ها در شهر وجود دارند که نقش بسیار حساسی در آسیب پذیری شهر در برابر زلزله دارند. این کاربری ها به " کاربری های ویژه" معروفند و شامل مدرسه ها، دانشگاه ها، بیمارستان ها، مراکز امدادرسانی، مراکز مدیریت شهری، کارخانه ها، مخازن سوخت و … می باشند. بدیهی است، آسیب دیدن مراکزی نظیر مدرسه ها و دانشگاه ها به علت انبوهی جمعیت آن ها، کارخانه ها و مخازن سوخت به دلیل ایجاد خطر برای نواحی اطراف خود، بیمارستان ها و مراکز امدادرسانی و مدیریت شهری به دلیل عملکرد حساسی که به هنگام وقوع زلزله دارا می باشند؛ از حساسیت فوق العاده ای برخوردار بوده و ضروری است در مکان یابی این گونه کاربری ها دقت فراوان صورت گیرد تا حداقل به این مراکز آسیبی وارد نشود. به عنوان مثال: " با توزیع صحیح مراکز امدادی در سطح شهر، طراحی ساده کاربری های ویژه ی مکان یابی آن ها در زمین های صاف بدون شیب و در ارتباط با شبکه معابر و عدم همجواری با مناطق آسیب پذیر " می توان آسیب پذیری این کاربری ها در برابر زلزله را تا حد ممکن کاهش داد و در نتیجه درجه ایمنی شهر در برابر زلزله افزایش داد.
مسکن نیز یکی از کاربری های مهم در شهر می باشد که باید سعی شود هنگام وقوع زلزله، این بخش دچار آسیب نشود. بدین منظور می بایست از طرح های ساده برای ساخت مساکن استفاده نمود و همجواری ها را رعایت کرد؛ خصوصاً مسکن باید از کاربری های خطر آفرین نظیر کارگاه های صنعتی به دور باشد. استفاده از مصالح ساختمانی سبک و برقراری امکان تخلیه سریع مناطق مسکونی در کاهش آسیب پذیری این مناطق بسیار موثر است. در واقع کاربری های مسکونی شهرها، آزمایشگاهی است که شرایط تمام عیار آزمایش را دارد و در فرآیند تنش های شدید زمین و آسیب پذیری محیط مصنوع شهری به دو شکل " تلفات" و " تخریب" تاثیر می پذیرد. این درحالی است که سایر کاربری های موجود نظیر: (آموزشی، بهداشتی، مذهبی و …) از آثار دوگانه زلزله صرفاً بخش تخریب را منعکس می سازند (احمدی، 1376).
با توجه به شاخص " تخریب" عوامل تاثیرگذار روی این شاخص در شهرها عبارتند از:
– تراکم مسکونی
– نوع مصالح ساختمانی
– عمر ساختمان ها در شهر
– درصد شیب زمین
– تراکم انسانی در ساختمان های مسکونی شهر
– ارتفاع طبقه های ساختمان های شهر
همچنین عوامل موثر بر روی " تلفات" در شهر عبارتند از:
– زمان استفاده از کاربری ها
– دوره استفاده از کاربری ها که به سه دسته تقسیم می شود:
اشتغال پیوسته: کاربری هایی که در تمامی شبانه روز استفاده کننده دارند، مانند: کاربری های مسکونی.
کاربری های فعال در شب و روز: کاربری هایی که در تمام ساعات شبانه روز فعالیت دارند ولی از نوع فعالیت در شب و روز متفاوت نیستند؛ مثل: "بیمارستان ها، قرارگاه نیروی انتظامی و … ".
کاربری های خالی در شب: کاربری هایی که فعالیت آن ها به طول روز محدود می شود. مانند: کاربری های تجاری، اداری، آموزشی و … (عبداللهی، 1380).
مدیریت بحران
مدیریت بحران علمی است کاربردی که به وسیله مشاهده سیستماتیک بحران های پیشین و تجزیه و تحلیل آنها در جستجوی یافتن ابزاری است که به وسیله آن از یک سو بتوان از وقوع فجایع پیشگیری نمود و یا برای مقابله با آنها آماده شد و از سوی دیگر در صورت وقوع آنها نسبت به امدادرسانی سریع و بهبود اوضاع اقدام نمود. در مدیریت بحران خطرات بالقوه و منابع موجود مورد ارزیابی قرار گرفته و تلاش می شود که با برنامه ریزی های فنی و دقیق میان منابع و توانایی های موجود و نیز خطرات احتمالی زلزله توازن برقرار شده تا با کمک منابع موجود بتوان بحران را کنترل کرد؛ بحران از هر نوع که باشد آثار قابل ملاحظه ای بر جامعه خواهد داشت. بحران ها از لحاظ ماهیت بزرگی و شدت تفاوت های اساسی دارند که می توانند پتانسیل های اجرایی سازمان های درگیر را دچار اختلال نمایند. مدیریت بحران زلزله یک موضوع مدیریت صرف نمی باشد بلکه تابع ویژگی های ژئوفیزیکی ساختگاه و ویژگی های مهندسی مستحدثات است (هوشمندزاده، 1384). در حقیقت مدیریت بحران زلزله به معنی ایجاد تمهیداتی مدیریتی و مهندسی برای مقابله با زلزله است که به کاهش آثار آن منتهی می شود و این تمهیدات براساس شناخت ژئوفیزیکی و مهندسی زلزله و آثار و عوارض آن می باشد (احمدیان، 1379). با توجه به این نکته که بحران ها از منشاهای گوناگونی ناشی می شوند و عوامل متعددی در وقوع آنها نقش ایفا می کنند، برای کنترل آنها طرح ها و راه های متفاوتی باید اجرا گردد (دیودونیه، 1371). مهم ترین بخش از اقدامات مدیریت بحران باید به پیشگیری از وقوع بحران در اثر سوانح طبیعی به مفهوم کاهش خطرها و آسیب پذیری ها معطوف گردد (عبداللهی، 1383).
نقش GIS در مدیریت بحران
استفاده از فن آوری های روز و سیستم های رایانه ای از مهم ترین مولفه ای است که امروزه در بحث مدیریت بحران مورد الزام قرار گرفته است. در بسیاری از بحران ها زمان لازم برای جمع آوری اطلاعات از منابع وجود ندارد و این امر موجب واکنش در مقابله با بحران بر اساس حدس و تصمیم گیری بدون در اختیار داشتن اطلاعات صحیح و جمع خواهد شد، که این مساله منجر به هدر رفتن زمان، سرمایه و در برخی موارد زندگی و جان افراد می گردد. GIS یک مکانیزم مناسب برای جمع آوری و نمایش داده های حیاتی در زمان وقوع بحران را فراهم می سازد. در این سیستم می توان داده های غیرمکانی را به گونه ای منطقی به داده های مکانی ارتباط داد و همه اطلاعات قیاسی و سنتی را به داده های رقومی تبدیل و سازماندهی نمود (رسولی، 1384). با توجه به فاکتورهای وقوع بلایای طبیعی از جمله زلزله وابسته به زمین اند، تهیه لایه های اطلاعات مکانی مربوط به این فاکتورها و همپوشانی آنها با نقشه های مناطق شهری امری ضروری است که اگر این کار در قالب یک سیستم مکانیزه اطلاعات مکانی صورت پذیرد، می تواند به مدیران و برنامه ریزان در تصمیم گیری ها و تدابیر لازم در مدیریت بحران به طور موثر یاری رساند. امروزه سیستم اطلاعات جغرافیایی با داشتن قابلیت هایی نظیر اخذ داده، ذخیره سازی، پردازش، بازیافت، تجزیه و تحلیل، بهنگام سازی و نمایش اطلاعات مکانی در فرمت های مختلف، به شکل سیستمی موثر و کارا در خدمت شهرسازی و مدیریت بحران در آمده است که می تواند در کلیه فازهای مدیریت بحران با تهیه نقشه، همپوشانی لایه های اطلاعاتی در تعیین مناطق مواجه با بحران وارد عمل شود (جوانی، 1389)؛ لذا در این بخش به نحوه به کارگیری GIS در فازهای مختلف مدیریت بحران خواهیم پرداخت.
GIS و فاز کاهش اثرات
اصلی که در این فاز باید مورد توجه قرار گیرد، مدنظر قرار دادن خطرات زلزله در تمامی سطوح برنامه ریزی مخصوصاً برنامه ریزی شهری می باشد. در این مرحله، پس از تشکیل پایگاه داده، ارزیابی میزان ریسک پذیری منطقه انجام می گیرد. وضعیت توپوگرافی منطقه، زمین شناسی، گسل ها، آب های زیر زمینی، کاربری های موجود و شرایط لرز ه ای با توجه به زلزله های اتفاق افتاده در منطقه بررسی می شود. داده های مرتبط با جمعیت، ساختمان ها (بر اساس نوع سازه، پراکندگی، تعداد طبقات، سن و …)، تاسیسات شهری (شامل ایستگاه های آتش نشانی، مراکز نیروی انتظامی، تاسیسات دولتی، بیمارستان ها، آموزشی، پارک ها و فضاهای باز عمومی و …)، شریان های ارتباطی (آب، برق، گاز، مخابرات و …)، که در صورت آسیب دیدگی، خطرات زیادی را ایجاد خواهند کرد، شبکه های راه های ارتباطی و نقشه تاسیسات خطرزا گردآوری، آماده سازی و وارد پایگاه داده GIS می شوند. پس از سناریوی زلزله، قادری خواهیم بود تا حوزه تاثیر آن را با استفاده از تحلیل های GIS برآورد کرده و به ارزیابی خطرات ناشی از آن بپردازیم.
لذا در این مرحله، GIS قادر به پاسخگویی سوالات زیر و موارد مشابه خواهد بود.
* چه نوع تاسیسات و خدماتی در محدوده خطر زلزله قرار دارند؟
* آیا هر کاربری با زمینی که در آن قرار گرفته است و میزان خطرآفرینی آن، سازگاری دارد یا نه؟
* کدام تاسیسات نیازمند مقاوم سازی هستند؟
* چه کاربری های جدیدی مورد نیاز است؟
* مکان های مناسب جهت تخصیص کاربری های جدید کدامند؟
بنابراین فاز کاهش اثرات، می تواند در مدیریت کاربری اراضی با وضع قوانین خاصی اعمال گردد. با بهره گیری از فن آوری GIS قادر خواهیم بود تا مشخصات خطر را اعلام و با اعمال قوانین مربوط به مقاوم سازی ساختمان ها و ابنیه، اثرات ناشی از بحران را کاهش داد.
GIS و فاز آمادگی
در این مرحله GIS، مسیرهای تخلیه جمعیت و آسیب دیدگان، تعداد واحدهای کمکی موردنیاز و محل استقرار آنها و مواردی از این قبیل تعیین خواهد شد.
GIS و فاز پاسخگویی
در این فاز، از طریق تعیین کانون های زلزله به کمک GIS، میتوان میزان خسارت ناشی از زلزله را برآورد و در مرحله کمک رسانی میتوان نزدیک ترین واحدهای مسکونی اضطراری را انتخاب و نیروها را به محل وقوع حادثه اعزام کرد. در این مرحله GIS قادر خواهد بود مکان های اسکان موقت را مشخص نموده و راه های تخلیه و انتقال جمعیت را تعیین کند.
GIS و فاز بازسازی
این مرحله پس از حل مشکلات و حالت غیرعادی و اضطراری آغاز می گردد که می توان آن را به دو بخش بازسازی کوتاه مدت و بلند مدت تقسیم بندی کرد.
نقش برنامه ریزی شهری در مدیریت بحران (زلزله)
برنامه ریزی و طراحی شهری در مدیریت بحران با دو مقوله ایمنی سکونتگاه ها و ایجاد سرعت و سهولت در اقدامات مدیریت بحران اهمیت پیدا می کند. برنامه ریزی و طراحی شهری باید کاربری های شهری را به گونه ای جانمایی و طراحی کند که این کاربری ها اولاً به صورت سکونتگاه های ایمن در برابر زلزله عمل کنند، ثانیاً شرایط لازم را برای اچرای هر چه بهتر طرح مدیریت بحران تسهیل نمایند، چرا که اثرات زیان بار حادث شده بر اثر زلزله معمولاً شامل آسیب های کالبدی، اختلالات عملکردی و تلفات جانی می شود و لازم است تا جهت کاهش خطرات و آسیب ها و فراهم نمودن زمینه ایجاد آمادگی های لازم در مردم جهت رویارویی با این گونه بلایا با برنامه ریزی عمل نمود (فخیم حاجی آقایی، 1384). کاهش آسیب پذیری شهر در برابر زلزله تنها از طریق تمهیدات ساختمانی تحقق نمی یابد بلکه ایمنی شهر در برابر زلزله به عنوان یک هدف اساسی در کلیه سطوح برنامه ریزی کالبدی (از معماری تا آمایش سرزمین) باید مدنظر قرار گیرد، زیرا شهر تنها یک مجموعه از ساختمان ها نیست بلکه پدیده های انسانی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و کالبدی است. وجه کالبدی تنها یکی از وجوه شهر است و ساختمان ها تنها بخشی از عناصر کالبدی محسوب می شوند (عبداللهی، 1383). لذا برای ایمن سازی محیط های کالبدی در برابر زلزله به سطوح میانی برنامه ریزی کالبدی نیز باید توجه کرد. برای ارزیابی آسیب پذیری ناحیه، طرح های توسعه شهر، تعدیل و تنظیم زیرساخت ها، بهبود محیطی و سایر طرح های مقابله با بحران مورد استفاده قرار می گیرند. ارزیابی آسیب پذیری ناحیه، مکان های امن را برای توسعه آتی شهر نشان می دهد. نقشه های پهنه بندی خطر و داده های جغرافیایی مربوط به ساختار زمین شناسی، کاربری زمین، جمعیت، ساختمان های تجهیزات شهری و سایر جنبه های فعالیت شهری لازم است و این اطلاعات باید به روز شوند. در برآورد خسارت نیز خسارت های شهر بر فرض وقوع زلزله برآورد می شود. این برآورد شامل تعداد ساختمان ها و تلفات انسانی است. این برآورد آمادگی لازم را برای مقابله ایجاد می کند و اهمیت پیشگیری را نیز بیان می کند.
تصمیم گیری
تصمیم گیری28در واقع طریقه عمل در مسیری خاص به صورت آگاها‏‏‏‏نه جهت نیل به اهداف و مطلوب تعریف شده است تا بدین طریق گزینه ای مناسب در میان انواع گزینه ها انتخاب شوند. در مطالعات جغرافیایی فرآیند تصمیم گیری به صورت نظام مند و سلسله مراتبی با تعریف مساله آغاز و سپس با تعیین الزامات، تبیین اهداف، شناسایی گزینه ها، تعریف شاخص ها، انتخاب ابزار تصمیم گیری و ارزیابی جهت رتبه بندی گزینه ها به اتمام می رسد. در این فرآیند روش ها و مدل های متفاوتی برای تصمیم گیری به کار گرفته می‏شود که یکی از بارزترین آن ها استفاده از مسائل مبتنی بر تصمیم گیری های‏ چند معیاره شامل مدل های تصمیم گیری چند هدفه و چند شاخصه است (پورطاهری، 1391).
تصمیم گیری مکانی
بیش از 80 درصد داده ها و اطلاعات مورد استفاده جهت اتخاذ تصمیم، دارای ماهیت و جنبه های مکانی و البته زمانی هستند (محمدی، 1386). داده های مکانی29، عبارت از اقلام اطلاعاتی خام، نامرتب و پردازش نشده هستند که مرتبط با موقعیت مکانی و جغرافیایی مشخصی می باشند. داده های مکانی به خودی خود از ارزش و کارایی اندکی برخوردار هستند و جهت سودمند ساختن آن ها بایستی تحت پردازش و تحلیل های مکانی قرار گیرند. نتایج حاصل از پردازش داده های مکانی منجر به مجموعه ای از آگاهی ها و یا اطلاعات مکانی می‏گردند. این اطلاعات خمیر مایه ی فرآیند تصمیم سازی های مکانی را تشکیل می‏دهند. بخش اعظم تصمیم گیری ها دارای ماهیت مکانی است بنابراین می‏توان آن ها را تصمیم گیری مکانی نامید. این نوع تصمیم گیری ها که بایستی با لحاظ کردن ابعاد مکانی و زمانی به همراه عدم قطعیت آن ها صورت گیرد، بسیار دشوار پیچیده و وقت گیر می باشند و لذا، بهره گیری از نظریات تصمیم به همراه فناوری تصمیم ضروری است (محمدی، 1386).
تصمیم گیری چندمعیاره (MCDM)30
در بسیاری از موارد نتیجه ی تصمیم گیری ها وقتی مطلوب و مورد رضایت تصمیم گیرنده است که تصمیم براساس چندین معیار بررسی و تجزیه و تحلیل شده باشد (مهرگان، 1386). در دهه های اخیر، توجه محققین معطوف به نمونه های چندمعیاره برای تصمیم گیری های پیچیده گردیده است. در این تصمیم گیری ها به جای استفاده از یک معیار سنجش از چندین معیار استفاده می گردد (نوری و شریفی، 1389).
روش تصمیم گیری چندمعیاره شامل یک سری از تکنیک ها (از جمله وزن ها یا تحلیل های همگرایی) است که اجازه می دهد طیفی از معیارهای وابسته به یک مبحث امتیازدهی و وزن دهی شده و سپس رتبه بندی شوند (قراگزلو، 1383). تکنیک های تجزیه و تحلیل چند معیاره، ابزارهای شناخته شده ی پشتیبان تصمیم گیری هستند که در ارتباط با تصمیم گیری در مسائل پیچیده، که جنبه فناوری شده، اقتصادی، محیطی و اجتماعی می باید در نظر گرفته شوند، استفاده می شوند (رجبی و همکاران، 1390).
به طور کلی می توان گفت مسائل تصمیم گیری چندمعیاره شامل شش مولفه می باشند:
1. یک هدف یا مجموعه ای از اهداف.
2. تصمیم گیرنده یا گروهی از تصمیم گیرندگان.
3. مجموعه ای از معیارهای ارزیابی (شاخصه ها).
4. مجموعه ای از گزینه های تصمیم.
5. مجموعه ای از متغیرهای مجهول یا متغیرهای تصمیم.
6. مجموعه ای از نتایج حاصل شده از هر زوج گزینه- شاخصه.
عنصر مرکزی این ساختار، یک ماتریس تصمیم است که شامل مجموعه ای از سطرها و ستون هاست. این ماتریس نتایج تصمیم را برای مجموعه ای از گزینه ها و معیارهای ارزیابی بیان می کند (نوری و شریفی، 1389). فورمن معتقد است که یک سیستم پشتیبانی تصمیم گیری چندمعیاره باید دارای خصوصیت های زیر باشد: (قدسی پور، 1385)
1. امکان فرموله کردن مساله و تجدیدنظر در آن را بدهد.
2. گزینه های مختلف را در نظر بگیرد.
3. معیارهای مختلف را ( که عموماً با هم در تضاد نیز هستند) در نظر بگیرد.
4. معیارهای کمّی و کیفی را در تصمیم گیری دخالت دهد.
5. نظرات افراد مختلف را در مورد گزینه ها و معیارها لحاظ کند.
6. امکان تلفیق قضاوت ها برای محاسبه نرخ نهایی را بدهد.
در نمونه های تصمیم گیری با معیارهای چندگانه، هم زمان، چند معیار با یکدیگر در تعیین بهترین گزینه مورد استفاده قرار می گیرد. معیارها ممکن است کمّی یا کیفی بوده و به دلیل وجود مقیاس های مختلف اندازه گیری، با هم قابل مقایسه نباشند. در بعضی از مسائل، معیارها ممکن است با یکدیگر متضاد باشند، یعنی افزایش یک عامل یا معیار موجب کاهش عامل دیگر شود. تصمیم گیری با معیارهای چندگانه، معمولاً به دنبال گزینه ای است که بیشترین مزیت را برای تمامی معیارها ارائه می کند (مهرگان، 1386).
نمونه های تصمیم گیری چندمعیاره (MCDM) به دو دسته کلی تقسیم می شوند: (مومنی، 1385)
الف) نمونه های تصمیم گیری چندهدفه (MODM)31
ب) نمونه های تصمیم گیری چندشاخصه ( MADM)32
هدف، عبارت است از تمایلات و خواسته های تصمیم گیرنده که می تواند با عباراتی مانند حداکثر کردن سود، حداقل کردن هزینه و غیره بیان گردد. تصمیم گیرنده در مواجهه با مسائل هم زمان چندین هدف را دنبال می کند. این مسائل را در قالب مسائل تصمیم گیری با اهداف چندگانه می توان بررسی کرد (مهرگان، 1386).
شاخص عبارت است از: ویژگی ها، کیفیت ها یا پارامترهای عملکردی که برای انتخاب گزینه های تصمیم مطرح است. هدف از مقایسه شاخص ها، تعیین اهمیت هر یک در انتخاب جواب است. در صورتی که تصمیم گیری براساس چندین شاخص انجام گیرد، با مسائلی معروف به تصمیم گیری با شاخص های چندگانه مواجه خواهیم شد (مهرگان، 1386).
علاوه بر دسته بندی فوق تقسیمات دیگری نیز برای نمونه های چندمعیاره وجود دارد که سه تقسیم بندی مهم در اینجا ذکر می گردد:
* مدل های گسسته و پیوسته
* مدل های جبرانی و غیر جبرانی
* نمونه های فردی و گروهی
مدل های گسسته و پیوسته
اگر مجموعه جواب های قابل قبول قابل شمارش باشد، مساله چندمعیاره را، گسسته می نامیم. این نوع مسائل را به اختصار MADM یا چند شاخصه نامگذاری کرده اند و اگر مجموعه جواب های قابل قبول قابل شمارش نباشد، در این صورت مساله چندمنظوره را پیوسته می نامیم. این نوع مسائل را MODM یا چندهدفه نامیده اند (نوری و شریفی، 1389).AHP یکی از روش های MADM است و جزء نمونه های گسسته است.
مدل های جبرانی و غیرجبرانی
این مدل ها شامل روش هایی می گردد که اغلب نیاز به کسب اطلاعات از تصمیم گیرنده نداشته و منجر به یک جواب عینی می گردد. در نمونه های غیرجبرانی خوب بودن در یک شاخص، بد بودن در شاخص دیگر را جبران نمی کند، اما در نمونه های جبرانی مبادله بین شاخص ها در مدل مجاز است یعنی به طور مثال ضعف یک شاخص ممکن است توسط امتیاز شاخص دیگری شود و AHP در این دسته قرار می گیرد (اصغرپور، 1383).
نمونه های فردی و گروهی
موقعی که برای ارزیابی گزینه ها و شاخص ها، فقط یک تصمیم گیرنده وجود دارد، مدل ها فردی می باشند. بدلیل اینکه در این تحقیق از نظر چندین خبره استفاده شده است، مدل بکار رفته جزو نمونه های گروهی می باشد.
مدل کار در تحقیق حاضر از نوع نمونه های گسسته جبرانی گروهی می باشد.
روش های وزن دهی :
در حالت کلی وزن دهی فاکتورها می تواند با استفاده از دانش کارشناسی Driven Knowledge))، داده ـ مبنا(Data Driven) یا ترکیبی از آنها صورت گیرد. در روش دانش کارشناسی ، از تجربه و دانش کارشناسان متخصص در زمینه کاربرد مورد نظر جهت وزن دهی به فاکتورها استفاده می شود. برخی از روش های وزن دهی که بطور کلی در تصمیم گیری های چندمعیاره و با استفاده از دانش کارشناسی صورت می گیرد، عبارتند از:
روش Ranking که درآن وزن دادن به معیارها براساس نظر تصمیم گیرنده می باشد، روش Rating که تصمیم گیرنده وزن معیارها را بر اساس یک مقیاس از پیش تعیین شده ، تخمین می زند و روش مقایسه زوجی pair Wise (Comparison)، که بخشی از روش 33AHP است . در روش وزن دهی مقایسه زوجی ، معیارها دو به دو با یکدیگر مقایسه شده و اهمیت آنها نسبت به یکدیگر تعیین می گردد. سپس یک ماتریس ایجاد می شود که ورودی آن همان وزن های تعیین شده و خروجی آن وزن های نسبی مربوط به معیارهاست . این روش وزن دهی دارای سه گام اساسی است که عبارتند از: ایجاد ماتریس مقایسه زوجی ، محاسبه وزن معیارها و برآورد نسبت سازگاری .
فرآیند تحلیل سلسله مراتبی( (AHP
فرآیند تحلیل سلسله مراتبی یکی از روش های تصمیم گیری چند شاخصه است که به منظور وزن دهی و اولویت بندی شاخص ها و تصمیم گیری و انتخاب یک گزینه از میان گزینه های متعدد تصمیم، با توجه به شاخص هایی که تصمیم گیرنده تعیین می کند، به کار می رود (مهرگان، 1386). روش AHP روشی است که می تواند معیارهای کیفی یک مساله تصمیم را به صورت کمّی درآورد (اولسن، 1387). فرآیند تحلیل سلسله مراتبی یا بطور اختصار AHP، روشی است برای تبدیل ارزیابی های ذهنی اهمیت های نسبی به مجموعه ای از وزن ها (ساعتی، 1977). این روش، یکی از جامع ترین سیستم های طراحی شده برای تصمیم گیری با معیارهای چندگانه است، زیرا این تکنیک امکان فرموله کردن مساله را به صورت سلسله مراتبی فراهم می کند و همچنین امکان در نظر گرفتن معیارهای مختلف کمّی و کیفی را در مساله دارد. این فرایند گزینه های مختلف را در تصمیم گیری دخالت داده و امکان تحلیل حساسیت روی معیارها و زیرمعیارها را دارد. علاوه بر این برمبنای مقایسه زوجی بنا نهاده شده که قضاوت و محاسبه را تسهیل می نماید، همچنین مقدار سازگاری و ناسازگاری تصمیم را نشان می دهد که از مزایای ممتاز این تکنیک در تصمیم گیری چندمعیاره است (ساعتی، 1977).
از دلایل موفق بودن روش AHP و کاربرد گسترده آن در عمل می توان به سادگی نسبی، درک آسان و منطقی بودن این روش اشاره نمود. مزیت جانبی روش AHPدر کاربرد این روش برای تصمیم گیری های گروهی است که در آن گروهی از تصمیم گیرندگان وجود دارند. بهتر است از AHP موقعی استفاده شود که تعداد گزینه های تصمیم گیری هفت یا کمتر از آن باشد (اولسن، 1387).
فرآیند تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی یک سنتز ریاضی و یک شیوه جبری تصمیم گیری با مقیاس نسبی است. این روش با استفاده از یک شبکه سیستمی و بکارگیری ضوابط و معیارهای چندگانه برای رتبه بندی یا تعیین اهمیت گزینه های مختلف یک فرآیند تصمیم گیری پیچیده مورد استفاده قرار می گیرد (قدسی پور و برین، 1997). همچنین فرآیند تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی روشی است منعطف، قوی و ساده که برای تصمیم گیری در شرایطی که معیارهای متضاد، انتخاب بین گزینه ها را با مشکل مواجه می سازد، مورد استفاده قرار می گیرد و تاکنون کاربردهای متعددی در علوم مختلف داشته است (برتولینی34 و همکاران، 2006).
توانایی در تجزیه یک مساله تصمیم گیری به یک ساختار رده ای نیز زیر بنای اساسی در استفاده از روش AHP است و لازمه داشتن یک ساختار رده ای این است که ارجحیت های ممکن از یک سطح موجود بستگی به عناصر پایین تر نداشته و از آنها مستقل باشد در غیر اینصورت سیستم تصمیم گیری موجود غیررده ای و با بازخور تلقی می شود که در این صورت کاربرد AHP کلاسیک مورد شک واقع خواهد شد (اصغرپور، 1387).
مجموعههای فازی و عارضههای فازی
مجموعه فازی به طبقهای از عناصر و پدیدههایی گفته میشود که محدوده مشخص و دقیقی که تعلق و عدم تعلق پدیدهها را به طبقه نشان دهند، ندارند و در این وضعیت عارضهها تا اندازهای به مجموعه های چندگانه تعلق دارند. در اصل با استفاده از منطق چندارزشی35 میتوان ارزش های واسطه ای را در میان ارزشهای متعارف36 نظیر بله/ خیر، درست/ نادرست و سیاه/ سفید، تعیین کرد. مفاهیمی نظیر گرمتر، کاملاً سرد، مسافت طولانی، مسافت کوتاه و دامنه شیب را میتوان در قالب عبارات ریاضی فرمولبندی کرد. یک مجموعه فازی اغلب در چارچوبی از مجموعههای معمول و متعارف37 یا مجموعه قطعی (حلقه حلقه یا غیرفازی)38 تعریف میشود که از آن به عنوان عالم مقال39 یاد میشود (کلیر و یوآن40، 1995؛ زاده41، 1965). در مجموعههای فازی به طور ویژه به یک زیر مجموعه A از موضوع بحث X پرداخته میشود که در آن درجه عضویت به واسطه تابع عضویت µ_A (A) بیان میگردد. یک مجموعه فازی با یک تابع عضویت مشخص میشود. در این تابع درجه تعلق عناصر x از X به زیر مجموعه A نشان داده میشود؛ به عبارت دیگر معرف درجه عضویت x در A است. ارزش عضویت یک عارضه یا درجه تعلق آن به مجموعه را با شمارهای که دامنه آن بین صفر و یک قرار دارد تعیین کرد. اگر µ_A (X)=1، در آن صورت عنصر x مشخصاً به A تعلق دارد. به همین ترتیب اگر µ_A (X)=0، در آن صورت عنصر x مشخصاً به A تعلق ندارد. درجه بالای ارزش عضویت یک عنصر به معنای نسبت تعلق بیشتر آن به آن مجموعه است. مجموعههای معمولی و متعارف، نمونه خاصی از مجموعههای فازی هستند که ارزش عضویت در آنها صفر یا یک است. در توضیح این موضوع میتوان فرض کرد که {{〖x_1 وx〗_2 〖وx〗_3 X= و { .1⁄(x_2, ) .6⁄(x_3, ) A={.4⁄(x_1, )، نمونهای از زیر مجموعه فازی X است که درآن ارزشهای عددی بیانگر ارزش عضویت عنصر xاست. با استناد به این میتوان دریافت که در این عبارات عناصر 〖x_3 وx〗_2 〖وx〗_1 در زیر مجموعه فازی A به ترتیب 4.، 1.، و 6. هستند.
پیشینه تحقیق
در ارتباط با موضوع تحقیق، منابع متعددی ارائه شده است که ذیلاً به برخی از آنها اشاره می شود.
آل شیخ و توتونچیان (1385) در مقاله ای با عنوان کاربرد GIS در مدیریت بحران، مطالعه موردی بر قابلیت استفاده از GIS در مدیریت بحران منطقه عسلویه، با توجه به امکان انجام آنالیزهای پیچیده مربوط به داده های مکانی و غیرمکانی GIS به عنوان بهترین وسیله در تعیین مناطقی که بیشترین احتمال بروز بحران در آن ها وجود دارد سعی شده است مخاطرات زیست محیطی که در این منطقه وجود دارد و به عنوان تهدید جدی برای اقتصاد منطقه و سرمایه گذاری انجام شده در این منطقه محسوب می گردد، شناسایی شود. سپس با توجه به نقشه های منطقه، مناطق خطر نمایش داده شده و سرانجام مناطقی که ریسک مخاطرات در آنجا بالاست، شناسایی کردند.
عزیزی و اکبری (1387) با بکارگیری معیارهای شهرسازی و با استفاده از AHP و GIS به بررسی سنجش آسیب پذیری شهر در برابر زلزله احتمالی پرداخته اند، که نتایج تحقیق آنها نشان داد، که با افزایش مقدار متغیرهای چون شیب زمین، تراکم جمعیت، تراکم ساختمانی، عمر ساختمان ها و فاصله از فضاهای باز میزان آسیب پذیری افزایش می یابد. در مقابل، افزایش مقدار متغیرهای نظیر فاصله از گسل، مساحت قطعات، دسترسی بر اساس عرض معبر و سازگاری کاربری ها از نظر همجواری باعث کاهش آسیب پذیری می شود.
زنگی آبادی و همکاران (1387) در پژوهشی که به صورت پیمایشی، تحلیلی و مبتنی بر مشخصات کمّی و کیفی بوده است، به تحلیل شاخص های آسیب پذیری مساکن شهر اصفهان در برابر زلزله پرداخته اند، که مطالعه آنها نشان داد، میزان آسیب پذیری مساکن شهر اصفهان در برابر خطر زلزله بالا است و دسترسی به مراکز امداد و نجات در مواقع بحرانی مانند وقوع زلزله در وضعیت نامطلوبی قرار دارد.
احدنژاد (1388) با استفاده از دو مدل RISK_UE و AHP آسیب پذیری شهر زنجان را در برابر زلزله مدل سازی نموده و در نهایت با ارائه سناریوهای زلزله در شدت های مختلف و با استفاده از مدل های موجود در زمینه تخمین خسارات، به ارزیابی خسارات انسانی و اقتصادی و اجتماعی شهر زنجان پرداخته است.
حاتمی نژاد (1388) با استفاده از روش تحلیلی ارزیابی آسیب پذیری لرزه ای و با بهره گیری از AHP و GIS آسیب پذیری منطقه 10 شهر تهران را بررسی نموده و برای این کار از شاخص های: نوع مصالح، عمر سازه، تراکم جمعیت و شبکه ارتباطی استفاده نموده است.
کوه بنانی (1388) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان کاربردهای فناوری GIS در مدیریت بحران زلزله در شهر نیشابور، برای انجام تحلیل های همپوشانی، لایه ها براساس منطق فازی استانداردسازی شده اند. وی با استفاده از روش AHP و وزن های استاندارد نسبت به اهمیت هریک از عوامل در پهنه بندی زلزله را استخراج کرده، با روش های همپوشانی وزن دار، نقشه مخاطرات زلزله را تهیه و در نهایت پس از تهیه نقشه پهنه بندی زلزله در سطح شهر نسبت به مطالعه مدیریت بحران اقدام شده و با مطالعه وضعیت موجود امکانات مدیریتی و تطبیق آن با مدل سازی بحران زلزله نسبت به مطالعه راهکارهای مدیریتی اقدام نموده است.
امینی (1389) در پژوهشی با بهره گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی و معیارهای مکانی و غیرمکانی، به بررسی و تحلیل آسیب پذیری مساکن منطقه 9 شهرداری تهران در برابر زلزله پرداخته و آسیب پذیری این منطقه را در شدت های مختلف زلزله بررسی نموده و به این نتیجه رسیده که این منطقه در برابر زلزله احتمالی آسیب پذیر است.
کامل (1390) با تلفیق تکنیک های GIS و MCDM به بررسی وضعیت کنونی منطقه یک شهرداری تبریز از نظر میزان آسیب پذیری در برابر زلزله پرداخته و نواحی آسیب پذیر را در GIS مشخص کرده است. در این تحقیق از داده هایی نظیر: زمین شناسی، تکتونیک، شیب، شبکه معابر شهری، کاربری ها، تاسیسات و تجهیزات شهری، جمعیت، مشخصات سازه ای و … استفاده کرده است. نتایج نشان داد بخش های شمالی و شرقی منطقه یک که حدود 50 درصد جمعیت و ساختمان های منطقه در این بخش واقع اند، به عنوان محدوده های بحرانی مشخص شده اند.
رشید و ویکز42 (2003) در مقاله ای تحت عنوان ارزیابی آسیب پذیری ناشی از خطر زلزله با استفاده از تحلیل های تصمیم گیری چندمعیاره مکانی مناطق شهری، براساس یافته های پروژه ای که در آن، روشی مبتنی بر GIS جهت ارزیابی میزان آسیب پذیری شهری با استفاده از تحلیلی مکانی به کار برده شده، به بررسی کاستی های رویکرد فعلی GIS در تحلیل آسیب پذیری شهری پرداخته است. در این تحقیق، آسیب پذیری به عنوان یک مساله تصمیم گیری مکانی تحت شرایط عدم قطعیت مطرح می گردد و یک متدولوژی برای گنجاندن این تعریف در چارچوب سیستم اطلاعات جغرافیایی تلفیق آن با سیستم های تصمیم گیری چندمعیاره مکانی و منطق فازی مطرح می گردد. استفاده از این روش با یک مطالعه موردی از شهر لس آنجلس43 نشان داده شده است. نتایج تحقیق نشان داده است که روش پیشنهاد شده به عنوان روشی جدید برای تجزیه و تحلیل آسیب پذیری می باشد که می تواند به درک ما از تعامل انسان/مخاطرات بیافزاید.
یالسینر44(2004) در پایا ن نامه کارشناسی ارشد با هدف ایجاد سیستم های اطلاعات شهری برای شهرهای مقاوم در برابر زلزله، به برقراری ارتباط بین سیستم های اطلاعات شهری، مدیریت بحران زلزله و فناوری های GIS پرداخته است. این سیستم قابلیت اجرای تحلیل هایی چون طراحی سناریوهای زلزله، ایجاد نقشه خطر، عملیات همپوشانی، برآورد میزان خسارات ناشی از زلزله و اثرات ثانویه آن، نقشه های آسیب پذیری و ریزپهنه بندی زلزله را در جهت مدیریت بهینه بحران دارد. برطبق نتایج این تحقیق، به دلیل وضعیت بحرانی در ناحیه پندیک استانبول45 از دیدگاه زلزله، ایجاد چند سازمان خصوصی جهت انجام اقدامات لازم برای مدیریت بحران در مرحله پیش از وقوع آن و بهره گیری از سیستم طراحی شده در این تحقیق پیشنهاد گردیده است.
خاتسو46 (2005) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان تحلیل مخاطرات شهری با استفاده از GIS و سنجش از دور، مطالعه موردی قسمتی از شهر کوهیمای47 هند، به بررسی زلزله، زمین لغزش و آتش گرفتگی پرداخته و در نهایت نقشه مخاطرات طبیعی منطقه را تهیه و ارائه نموده است. داده های تحقیق عبارتند از: مشخصات سازه ای ساختمان ها، تراکم جمعیت و ساختمان ها، توپوگرافی منطقه را از طریق عکس های هوایی و تصاویر ماهواره ای، مشاهدات زمینی و نقشه های پایه موجود را جمع آوری و براساس آنها به تهیه نقشه خطر زلزله، خطر زمین لغزش و خطر آتش سوزی پرداخته و با رویهم گذاری نقشه های هر یک از سه خطر طبیعی، نقشه نهایی مخاطرات را ارائه نموده است. نهایتاً میزان آسیب پذیری ساختمان ها و جمعیت داخل آنها را برای تک تک نقشه ها و نیز نقشه نهایی محاسبه نموده است. نتایج تحقیق نشان داد شرایط منطقه نسبت به استانداردهای پیشنهاد شده برای یک شهر، نامناسب بوده است.

گیووینازی48و همکاران (2006) در پژوهشی ابتدا به بررسی مدل های مختلف آسیب پذیری از جمله مدل RISK_UE و سناریوهای مختلف آسیب پرداخته و سپس با استفاده از مدل RISK_UE ارزیابی آسیب پذیری منطقه لیگوریا49در ایتالیا را بررسی نموده و سناریوهای آسیب را انجام داده است.
فرناندز50 (2009) در رساله دکتری خود تحت عنوان اطلاعات جغرافیایی برای اندازه گیری میزان آسیب پذیری شهرها در برابر زلزله، به ارزیابی نقش اطلاعات و داده های جغرافیایی در این زمینه اشاره نمود و با توجه به زیرساخت داده های مکانی به پهنه بندی میزان آسیب پذیری اجتماعی و کالبدی در شهر مدلین51 واقع در کشور کلمبیا پرداخته است.
تانگ و ون52 (2009) در تحقیقی، سیستم هوش مصنوعی برای ارزیابی خطر زلزله در شهر دیانگ53 کشور چین را مبنی بر توسعه GIS و شبکه مصنوعی مورد استفاده قرار دادند. این سیستم برای تشخیص ضعف لرزه ای ساختارها در شرایط پیش از زلزله، ارزیابی سریع خسارت زلزله و فراهم ساختن شرایط فوری هوشمند پاسخگویی عمومی و دولتی در طول زلزله و بعد از آن کاربرد دارد.
تودیس54(2009) جهت مدیریت صحیح بحران در شهر آدنا در ترکیه با استفاده از مدل AHP در محیط GIS به امکان سنجی مناطق خطرپذیر از لحاظ مخاطرات ژئومورفولوژیکی پرداخته و در نهایت به کلاسه بندی شهر از لحاظ مناطق مساعد اقدام نموده است.
لانتادا 55و همکاران (2009) در تحقیقی ضمن مدل سازی آسیب پذیری شهر بارسلون56 با استفاده از مدل RISK_UE با بکارگیری مدل های موجود در زمینه تخمین خسارات به ارزیابی خسارات انسانی و اقتصادی در شهر بارسلون پرداخته اند.
نتیجه گیری
در منابع پیشین با استفاده از روش AHP و GIS و در برخی منابع به روش فازی به بررسی میزان آسیب پذیری شهر در برابر زلزله احتمالی پرداخته اند. در پژوهش حاضر به بررسی هر دو روش AHP و فازی و مقایسه بین آنها پرداخته شده است. از طرفی با وجود زمین لرزه های متعدد در استان هرمزگان و از جمله شهر میناب ضرورت انجام پژوهش حاضر و بررسی هایی در این راستا نمایان می گردد.

1- احدنژاد، محسن. 1388. مدل سازی آسیب پذیری شهرهای ایران در برابر زلزله، نمونه موردی: شهر زنجان، پایان نامه دکتری، دانشگاه زنجان، زنجان.
2- احمدی، حسن. 1376. "نقش شهرسازی در کاهش آسیب پذیری شهر" فصلنامه مسکن و انقلاب، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
3- احمدیان، آراسب. 1379. شهر سالم و مدیریت بحران زلزله، نشریه کانون مهندسان معمار دانشگاه تهران، شماره 10.
4- احمدی، حسن؛ شیرین، محمدخان، سادات، فیض نیا و جمال ، قدوسی. 1384. ساخت مدل منطقه ای خطر حرکت های توده ای با استفاده از ویژگی های کیفی (مطالعه موردی: حوضه آبخیز طالقان)، مجله منابع طبیعی ایران، جلد ۵۸، شماره ۱.
5- اصغرپور، محمدجواد. 1385. تصمیم گیری چندمعیاره، انتشارات دانشگاه تهران، 418 صفحه.
6- اصغرپور، محمدجواد. 1387. تصمیمگیریهای چندمعیاره، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ پنجم.
7- اصغری مقدم، محمدرضا. 1378. جغرافیای طبیعی شهر (ژئومورفولوژی)، انتشارات مسعی.
8- امینی، جمال. 1389. تحلیل آسیب پذیری مساکن شهری در برابر زلزله، (مطالعه موردی منطقه 9 شهرداری تهران) پایان نامه کارشناسی ارشد سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی به راهنمایی منوچهر فرج زاده اصل، دانشگاه تربیت مدرس تهران، گروه سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی.
9- اولسن، دیوید. 1387. روش های تصمیم گیری چند معیاره، ترجمه: علی خاتمی فیروز آبادی، انتشارات مدیران امروز، 274ص.
10- ای. درابک، توماس و جرالدجی. هواتمر. 1383. مدیریت بحران: اصول و راهنمای عملی برای دولت های محلی، تهیه کننده: مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، ناشر شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری، تهران.
11- آل شیخ، علی اصغر؛ سولماز، توتونچیان. 1385. کاربرد GIS در مدیریت بحران مطالعه موردی بر قابلیت استفاده از GIS در مدیریت بحران منطقه عسلویه. همایش ژئوماتیک 85.
12- برگی، خسرو. اصول مهندسی زلزله، چ1، تهران: انتشارات موسسه بین المللی. زلزله شناسی و مهندسی زلزله ، .1373
13- بینش، بهرنگ. 1386. مجله الترونیک ریسک و بیمه. دسترسی از طریق:
http://www.bimeh-mag.ir/persiancms/2007/09/post_3.html
14- پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله از طریق سایت:
http://www.iiees.ac.ir/

15- پوراحمد، احمد؛ صدیقه، لطفی؛ امین، فرجی ملائی و آزاده، عظیمی .1388 .بررسی ابعاد پیشگیری از بحران زلزله مطالعه موردی شهر بابل، "مجله مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای"، سال اول، شماره اول، اصفهان.
16- پورکرمانی، محسن؛ مهران، آرین. 1376. سایزموتکتونیک: لرزه زمین ساخت، انتشارات مهندسین مشاور دزآب.
17- پورمحمدی، محمدرضا. 1382. برنامهریزی کاربری اراضی شهری. انتشارات سمت.
18- جوانی، حسن. 1389. مدیریت بحران در هنگام وقوع زلزله (نمونه موردی: شهرستان ورزقان)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرند، مرند.
19- حاتمی نژاد، حسین؛ حمید، فتحی و فرشید، عشق آبادی. 1388. ارزیابی میزان آسیب پذیری لرزه ای در شهر، نمونه موردی: منطقه 10 شهر تهران، نشریه، پژوهش های جغرافیایی انسانی، شماره 68، صص 20-1.
20- حبیبی، کیومرث و همکاران. 1387. تعیین عوامل سازه ای موثر در آسیب پذیری بافت کهن شهری زنجان با استفاده از GIS و Fuzzy Logic، نشریه هنرهای زیبا. شماره 33. صص 36-27.
21- حبیبی، کیومرث؛ محمدجواد، کوهساری. 1386. تهیه مدلی یکپارچه به وسیله تلفیق روش تصمیم گیری چندمعیاره با GIS به منظور حل مسائل تصمیم گیری شهرسازی (نمونه موردی: انتخاب سایت بهینه برای استقرار تجهیزات جدید شهری)، همایش ژئوماتیک 86.
22- حسین زاده، سیدرضا"برنامه ریزی شهری همگام با مخاطرات طبیعی با تاکید بر ایران"، مجله جغرافیا و توسعه ناح .1383 . یه ای، شماره سوم، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
23- حمیدی، ملیحه. 1371. "ارزیابی الگوهای قطعه بندی اراضی و بافت شهری در آسیب پذیری مسکن از سوانح طبیعی" در مجموعه مقالات سمینار سیاست های توسعه مسکن در ایران، تهران.
24- دیودونیه، تن برگ. 1371. مدیریت بحران. ترجمه علی ذوالفقاریان. انتشارات حدیث.
25- رجبی، محمدرضا؛ علی، منصوریان و محمد، طالعی. 1390. مقایسه روش های تصمیم گیری چندمعیاره،AHP_OWA ،AHP و AHP_OWAFuzzy برای مکان یابی مجتمع های مسکونی در شهر تبریز، مجله محیط شناسی، سال سی و هفتم، شماره 57، صص 92-77.
26- رسولی، علی اکبر. 1384. تحلیلی بر فناوری سیستم های اطلاعات جغرافیایی، دانشگاه تبریز.
27- رنج آزمای، فاطمه. 1390. تحلیل آسیب پذیری مساکن شهری در برابر خطر زلزله (مطالعه موردی: مساکن منطقه 8 تبریز)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز، تبریز.
28- زرچشم، محمدرضا؛ مسعود، خیرخواه زرکش و داود، قاسمیان. 1390. تلفیق GIS و سامانه پشتیبان تصمیم گیری جهت تعیین مناطق مناسب عملیات پخش سیلاب(منطقه مورد مطالعه: حوضه ی آبخیز ماشکید استان سیستان و بلوچستان)، همایش ملی ژئوماتیک.
29- زنگی آبادی، حسن و همکاران .1387 .تحلیل شاخص های آسیب پذیری مساکن شهری در برابر خطر زلزله؛ نمونه موردی: مساکن شهر اصفهان، جغرافیا و توسعه، شماره 12.
30- زنگی آبادی، علی؛ جمال، محمدی ؛ همایون، صفایی و صفر، قائدرحمتی. 1386. تحلیل شاخص های آسیب پذیری مساکن شهری در برابر خطر زلزله (نمونه موردی: مساکن شهر اصفهان)، جغرافیا و توسعه، شماره 12، صص79-61.
31- زهرائی، سیدمهدی؛ لیلی، ارشاد. 1384. بررسی آسیب پذیری لرزه ای ساختمان های شهر قزوین، نشریه دانشکده فنی، دانشگاه تهران، جلد 39، شماره 3.
32- سعیدنیا، احمد. 1378. کاربری زمین شهری، جلد دوم، انتشارات مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهری، تهران.
33- سلطان زاده، حسین. 1365. مقدمه ای بر تاریخ شهر و شهر نشینی در ایران، انتشارات آبی.
34- طاهرپور، مهدی. 1390. کاربرد روش های تصمیم گیری های چند شاخصه در جغرافیا، انتشارات سمت.
35- عبداللهی، مجید. 1380. مدیریت بحران در نواحی شهری، زلزله و سیل. انتشارات سازمان شهرداری ها. تهران.
36- عبداللهی، مجید. 1383. مدیریت بحران در نواحی شهری، انتشارات سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور.
37- عزیزی، محمدمهدی. 1386. مدیریت بحران در نواحی شهری، انتشارات سارمان شهرداری ها و دهیاری های کشور.
38- عزیزی، محمدمهدی و رضا، اکبری. 1386. ملاحظات شهرسازی در سنجش آسیب پذیری شهرها از زلزله مطالعه موردی منطقه فرحزاد تهران، نشریه هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، شماره 34، صص 36-25.
39- عسگری، علی؛ اکبر، پرهیزگار و محمودعلی، قدیر. 1381. کاربرد روش های برنامه ریزی شهری کاربری، کاهش آسیب پذیری خطرات زلزله، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 67، صص78-63.
40- عکاشه، بهرام. 1378. "زلزله خیزی مناطق مرکزی ایران"، فصلنامه ی صنعت بیمه، شماره 55، تهران.
41- فخیم حاجی آقایی، نسیم. 1384. مدیریت بحران زلزله در نواحی شهری در مرحله قبل از وقوع با استفاده از SDSS در منطقه 10 شهرداری تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
42- قدسی پور، سیدحسن. 1385. فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
43- قراگوزلو، علیرضا. 1383. ارائه مدل توسعه شهری با بهره گیری از مدل های زیست محیطی و سیستم های GIS و RS (مطالعه موردی: منطقه 22 تهران)، رساله دکتری، دانشگاه علوم و تحقیقات.
44- کامل، بتول. 1390. مدیریت بحران زلزله در مرحله قبل از وقوع با استفاده از GIS (مطالعه موردی: منطقه یک شهرداری تبریز)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز، تبریز.
45- کرم، امیر؛ اعظم، محمدی. 1388. ارزیابی و پهنه بندی تناسب زمین برای توسعه فیزیکی شهر کرج و اراضی پیرامونی برپایه فاکتورهای طبیعی و روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، فصلنامه جغرافیای طبیعی، 1(4)، صص59-74.
46- کوه بنانی، حمیدرضا. 1388. کاربرد فناوری GIS در مدیریت بحران زلزله (مطالعه موردی شهر نیشابور)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز، تبریز.
47- مالچفسکی یاچک. 1385. سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چند معیاره، اکبر پرهیزکار و عطا غفاری گیلانده تهران، سمت.
48- محمدی، جهانگرد. 1386. پدومتری، تهران، 15، پلک.
49- محمدیان، فرشاد؛ ناصر، شاهنوشی؛ محمد، قربانی و حسن، عاقل. 1388. انتخاب الگوی کشت بالقوه محصولات زراعی بر اساس روش فرآیند تحلیلی سلسله مراتبی(AHP)(مطالعه موردی: دشت تربت جام)، مجله دانش کشاورزی پایدار، جلد ا، صص 187-171.
50- مرکز مطالعات مقابله با سوانح طبیعی ایران. 1373. طرح بسیج توان فنی کشور در بازسازی مناطق زلزله زده کشور، نشریه شماره 11، صص 10-1.
51- مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، 1376.
52- معماریان، حسین. 1381. زمین شناسی مهندسی و ژئوتکنیک، انتشارات دانشگاه تهران.
53- منزوی، مهشید؛ 1389. آسیب پذیری بافت های فرسوده بخش مرکزی شهر تهران در برابر زلزله، مجله پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره 73، صص 18-1.
54- موتوهیکو، هاکانو؛ نعمت، حسنی و محمدرضا، اسلامی. 1383. نعمت، زلزله در آلبوم تجربه (فراگیری مهندسی زلزله با مشاهده خرابی ها)، انتشارات مرکز مطالعات بحران های طبیعی در صنعت.
55- موسوی، سیده فاطمه. 1384. "تمهیدات شهرسازی به منظور کاهش آسیب پذیری شهر در برابر زلزله- نمونه مطالعه شهر چالوس" پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و صنعت ایران.
56- مومنی، منصور. 1385. مباحث نوین تحقیق در عملیات، انتشارات دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، 326ص.
57- مهدیان، سارا. 1381. کاهش خطرپذیری و اثر زلزله در محله های شهری واجد بافت فرسوده با استراتژی هم زمانی، ساخت شهر، سال پنجم، صص 56-47.
58- مهرگان، محمدرضا. 1386. پژوهش عملیاتی پیشرفته، تهران؛ نشر کتاب دانشگاهی، چاپ سوم، 256ص.
59- مهندسین مشاور تهران پادیر. 1388. مطالعات ریزپهنه بندی ژئوتکنیک لرزه ای شهر تبریز، جلدهای یک، 16، 17، طرح مطالعات شهرسازی، سازمان مسکن و شهرسازی آذربایجان شرقی.
60- مهندسین مشاور طراحان بافت و معماری. 1388. طرح بهسازی بافت مسئله دار شهر میناب، گزارش سطح سوم، حوزه ی مداخله طراحی شهری.
61- نوری، محمد؛ محمد باقر، شریفی. 1389. بررسی روش های تصمیم گیری چند معیاره و کاربرد آنها در مدیریت منابع آب، پنجمین کنفرانس ملی مهندسی عمران.
62- هوشمندزاده، محمد. 1384. برنامه ریزی برای دستیابی به نظام جامع مدیریت بحران با هدف کاهش آثار مخرب حوادث غیرمترقبه با نگرشی بر ابعاد مدیریت بحران در زلزله دی ماه 1382 شهرستان بم، اولین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه.
63- هیراسکار، جی. کی. 1989. درآمدی بر برنامه ریزی شهری، ترجمه محمدسلیمانی و احمدرضا یکانی فرد. انتشارات جهاد دانشگاهی واحد دانشگاه تربیت معلم تهران.

64- Adelekan. 2000. Gibson, Gary. 1997. "An introduction to seimology", Disaster Prevention and management, Volume 6, Number5, MCB university Press, Emerald Group Limited.
65- Altman, D. 1994. Fuzzy set theoretic approaches for handing imprecision in spatial analysis. International journal of Geographical System 8(3); 271-289.
66- Bertolini M., Braglia M and G. Carmignani.2006. Application of the AHP methodology in making proposal for a public work contract, Int. J. Project Manage, pp 422-430.
67- Bolt, A. B. 1994. Seismological information necessary for beneficial earthquake riskreduction, Issues in Urban Earthquake Risk, pp 21-33.
68- Botero Fernandez, V. 2009. Geoinformation for measuring vulnerability ti earthquake: a fitness for use approach, PHD thesis, ITC, Netherland.
69- Chardon, Anne – Cathrine.1999. "A geographic approach of the global Vulnerability in urban Area: Case of Manizales، Colombian Andes.
70- Eastman, J. R., Jiang, H., Toledano, J. 1998. Multi-criteria and mulit-objective decision making for land allocation using GIS In: Beinat, E., Nijkamp, P., ed. Multicriteria Analysis for Land-Use Management. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, p. 227- 251.
71- Fell, Robin and Corominas, Jordi.2008. Guidelinesfor landslide susceptibility, hazard and risk zoning for land use planning, Engineering Geology.
72- Fischer III, Henry, Scharnberger, Charls K and Geiger, Charls J. 1996. "Redusing Seismic Vulnerability in low to moderate risk areas", Disaster Prevention and Management, Volume 5, Number 4, MCB university, ISSN 0965- 3562.
73- French Steven P and Isaacson Mark S. Isaacson.1984.Applying earthquake risk analysis techniques to Land use planning, Planners notebook.
74- Gharakhlou, M), crisis risk in urban slum, CAG, ETAVA, Canada, 2009; 25- 31. [In Persian].
75- Ghodsypour SH and Brien C.1997. An Integerated Method Using the Analytical Hierarchy Process with Goal Programming for Multiple Sourcing With discounted prices, the proceeding of 14thinternational conference on production research (ICPR), Osaka, Japan.
76- Giovinazzi, S., Lagomarsino, S., & Pampanin, S. 2006. Vulnerability Methods and Damage Scenario for Seismic Risk Analysis as Support to Retrofit Strategies: a European Perspective, NZSEE Conference.
77- Jankowski, P., 1995, Integrating geographical information systems and multiple criteria decision making methods. International Journal of Geographical Information Systems 9(3); 251-273.
78- Keller, E.A., Pinter, N. 2002. Active tectonics: earthquake uplift and landscape, prentic hall, New Jersey.
79- Khatsu, P., 2005, urban multi-hazard risk analysis using GIS and Remote Sensing: A case study of a part of Kohima Town, India, MSc. Thesis, ITC, Netherlands.
80- Klir, G. J., and B. Yuan .1995. Fuzzy sets and fuzzy logic: theory and applications. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.
81- Lantada Nieves, Pujades Luis, Barbat, Alex .2008. Vulnerability Index and Capacity Spectrum Based Method for Urban Seismic Risk Evaluation, Journal of Nathazards, DOI 10.007/s11069-007-9212-4.
82- Lantada, N., Pujades, L., & Barbat, A. 2009. Vulnerability index and capacity spectrum based methods for urban seismic risk evaluation. A comparison, Nat Hazards 51:501-524.
83- Lavigne, Franck.1999. Lahar hazard microzonation and risk assessment inYogyakarta city, Indonesia, Geo Journal, Netherlands.
84- Lewis, Dan, and Jaana Mioch. 2005. Urban vulnerability and good government.Journal of contingencies and crisis management.
85- Lomnitz, C., 1974, Global Tectonics and Earthquake Risk, Elsevier Science Ltd.
86- Mitchell, J.K. (Ed.), Crucibles of Hazard: Mega-Cities and Disasters in Transition, Tokyo: United Nations University Press, 1999.
87- Murack, B.W., Skinner, B.J., Porter, S. C. 1997. Dangerous Earth: An Introduction to Geologic Hazards, Wiley INC., Computers and Geosciences, 30, 6, pp. 637-646.
88- Nakabayashi, Istook .1994. "Urban Planning Based on Disaster Risk Assessment." In Disaster Management in Metropolitan Areas for the 21st Century, Proceedings of the IDNDR Aichi/Nagoya International Conference, 1- 4 November, Nagoya, Japan, 225-239.
89- Nateghi-A, fariborz.2000. Existing and proposed Earthquake Disaster Management organization for Iran, Disaster prevention and management, Vol 9, No3, MCB university, Issno965-3562.
90- Paton, Douglas and Fohnston, David. 2001. "Disaster and communities: vulnerability, resilience and preparedness, Disaster prevention and Management, Volume 10, Number 4, MCB University, ISSN 0965- 3562.
91- Phua, M., Minowa, M. 2005. A GIS-based multi-criteria decision making approach to forest conservation planning at a landscape scale: a case study in Kinabalu area, Sabah, Malasia, Journal of Landscape and urban planning, v. 71, pp 207-222.
92- Pricovic, Serafim. 2002. Environmental management and health.
93- Quarantelli, EL. 2003. Urban vulnerability to disasters in developing countries: Managing risks. In building safer cities.Washington.
94- Rashid, T., J, Weeks.2003. Assessing Vulnerability to earthquake hazards through spatial multi criteria analysis of urban areas, INT. J. Geographical Information Science, vol. 17, NO. 6, 547-576.
95- Saaty, T. L. 1977. A Scaling method for priorities in hierarchical structures, journal of mathematical psychology 15, pp 234-281.
96- Tang, A., & Wen, A. 2009. an intelligent simulation system for earthquake disaster ssessment, Computers & Geosciences 35, 871- 879.
97- Tudes, S; N.D, Yigiter. 2009 .Preparation of land use planning model using GIS based on AHP: case study Adana -Turkey, Bull Eng Geol Environ , DOI 10.1007/s10064 -009 -0247 -5.
98- UNDP. 2004. Reducing Disasters Risk: A Challenge for Development, UNDP.
99- Yalçıner, Ö. 2004.urban information systems for earthquake-resistance cities: acase study on Pendik, Istanbul, Msc. Thesis, department of geodetic and geographic information technologies, the middle east technical university, Istanbul.
100- Zadeh, L. A. 1965. Fuzzy sets. Information and Content 8(3); 338-353.

1- Natural Disaster
2- Hazard
3- Risk
4 – French and Isaacson
5 – Lavigne
6 – Fell
7- Lomnitz
8- Bolt
9- Murack
10- Keller and Pinter
11- vulnerability
12 – Chardon
13 – Mitchel
14- Crisis
15- kobe
16 – Pricovic
17- Mutahiko
18 – Quarantelli
19 – Lewis and Mioch
20 – Nateghi-A
21- Urban Safety
22 – Adelekan
23 – Fisher III, Scharnberger and Geiger
24- Urban Structure
25- Urban Texture
26 – Paton and Fohnston
27 – Gharakhlou
28 -Decision making
29- Geographical data
3- Multi Criteria Decision Making
31- Multi Objective Decision Making
32- Multi Attribute Decision Making
33-Analytical Hierarchy Process
34- Bertolini
35 . multivalued logic
36 . conventional evaluation
37 . ordinary set
38 .crisp set
39 . universe of discourse
40 – Klir and Yuan
41 – Zadeh
42 – Rashid and weeks
43- Los Angeles
44 – Yalçıner
45 – Pendik, Istanbul
46 – khatsu
47 – kohima
48 – Giovinazzi
49 – Liguria
50 – Fernandez
51 – Medellin
52 – Tang and Wen
53 – Diang
54 – Tudes
55 – Lantada
56- Barcelona
—————

————————————————————

—————

————————————————————