مبانی نظری و پیشینه تحقیق تکنولوژی آموزشی درباره هوشمند سازی مدارس

 مبانی نظری و پیشینه تحقیق تکنولوژی آموزشی درباره هوشمند سازی مدارس
تاریخچه مدارس هوشمند
تفکر استفاده از رایانهها و شبکههای رایانه ای برای کارهای مدرسه ای و عملی به قرن بیستم و اوائل دهه 1960 بر میگردد. اینترنت که در دوران جنگ سرد از درون شبکه معروف پا گرفت، بسیار سریع رشد کرد. منشاء مدارس هوشمند به سیستم آموزش از راه دور باز می گردد. مدارس هوشمند طرحی است که اولین بار در سال 1984 توسط دیوید پرکینز و همکارانش در دانشگاه هاروارد ارائه شد. این طرح به تدریج در چند مدرسه اجرا شد و بعدها تا حدودی توسعه یافت، به طوریکه امروزه برخی از کشورهای توسعه یافته در زمینه فناوری اطلاعات، همچون مالزی، از این مدارس جهت تربیت نیروی انسانی در برنامه های توسعه خود استفاده می کنند. از جمله کشورهایی که در زمینه مدارس هوشمند گام های موثری برداشته اند، به غیر از مالزی و آمریکا می توان به کشورهای کانادا، سوییس، ایرلند و مصر اشاره کرد .(مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات آموزش و پرورش،1390).
آموزش از راه دور سالیان درازی است که در سطح جهان وجود داشته و دارد و از زمانی که فناوری اطلاعات پیدا شد، توسعه یافت و سرعت بیشتری گرفت و توانست به صورت وسیعتری در سطح جهان، به خصوص در کشور های درحال توسعه رشد کند. از سال 1990 میلادی که وب سایتها عملا در صحنه حاضر شدند و نرم افزارهایی که توانست با روشهای آسانتری اطلاعات را بین مخاطب و رایانه رد و بدل کند. در واقع سال 1993 را می توان سال شروع دقیق توسعهی مدارس هوشمند بدانیم و همانطور که می بینیم در یک دهه شاهد هستیم که این پدیده در جهان شکل گرفته و در همین مدت کوتاه توانسته به سرعت خود را مطرح کند(جلالی، 1388).
مدارس هوشمند تحولی عظیم را در نظامهای آموزشی به دنبال خواهد داشت ، به نحوی که دانشآموزان قادر خواهند بود فناوری اطلاعات را در تمامی زمینه های آموزشی، از جمله مدیریت و برنامه کلاس درس به کار ببندند. هدف نهایی از فعال نمودن مدارس هوشمند ، تربیت نیروی کار مجهز به سواد رایانهای است که بتوانند نیازهای قرن بیست و یکم را برآورده کنند. بیشترین موفقیت در این بخش از برنامه هفتم توسعه دولت مالزی پیشبینی شده است و دولت مالزی امیدوار است تا پایان برنامه، حداقل 750 مدرسه را به سیستم هوشمند مجهز کند. رویکرد مدارس هوشمند، رویکرد جامعه و تلفیقی است. از آن جهت جامعه است که به منظور برآوردن نیازهای دانشآموزان با روشهای یادگیری متفاوت و استفاده از ابزارهای چندرسانهای (بصری،کلامی، شنیداری و عملی) تلاش خواهد داشت تا زمینه رشد همه جانبه استعدادهای دانش آموزان را تدارک ببیند و تلفیق همانگونه که قبلا بیان شد به جای استفاده ابزاری از فناوری اطلاعات و با ارائه واحد مستقل فناوری در کنار سایر واحدهای درسی تلاش خواهد شد که به صورت تلفیقی ما بین برنامههای درسی و روشهای و شیوههای یادگیری نسبت به کارامد و اثربخش نمودن نظام آموزشی اقدام گردد. به علاوه مدلهای آموزشی مدارس هوشمند شرکت فعالانه دانشآموزان طلب می کند. دانشآموزانی می توانند از این رویکرد فایده ببرند که دارای تفکر خلاق و نقادانه باشند و از سطح توانایی قابل قبولی برخوردار باشند. مدارس هوشمند محیط همکاری و رقابت هستند و مواد آموزشی و تمرینات جهت بسط این مهارتها در دانش آموزان طراحی شده اند(عبادی، 1383، ص37).
کشور مالزی از اوایل دهه 70 به منظور حرکت به سوی اقتصاد دانش محور و رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات در میان صنایع دیگر و اشتغالزایی در حوزه ICT سعی کرد که از قابلیت های این حوزه در تمام زمینه ها از جمله آموزش و پرورش بهره ببرد. این کشور با ارائه طرح مدارس هوشمند کلاس های معمولی را به کلاس های الکترونیکی تبدیل کرد که در آن معلم به جای انتقال دانش و اطلاعات، قدرت قضاوت دانشآموزان در انتخاب اطلاعات از منابع مختلف را افزایش می دهد و زمینه یادگیری مادام العمر دانشآموزان و شهروندان مالزی را فراهم می آورد. (همان منبع).
طرح راهاندازی مدارس هوشمند اولین بار در کشور مالزی به اجرا درآمد و قرار شد تا سال 2020 تمامی مدارس این کشور به صورت هوشمند اداره شوند اما در کشور ما این طرح از سال 86 و با راهاندازی اولین مدرسه هوشمند در مقطع ابتدایی اجریی شد. اگرچه تعدادی مدرسه آن هم درمقطع دبیرستان در تهران طرح کلاس هوشمند را به صورت پایلوت اجرا کرده اند و حتی آموزش و پرورش و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات طی تفاهم نامهای طرح اتصال 50 هزار مدرسه به شبکه رشد را در قالب طرح مدارس هوشمند کلید زدند اما بهرهگیری از فناوریهای نوین در تمامی سطوح مدارس ابتدایی برای اولین بار در کشور از سوی پیشتازان رایانه ایران و با حمایتهای معنوی وزارت آموزش و پرورش شکل گرفت. (همان منبع).
به طور کلی ، از نیمه دوم سال 1380 به بعد، در زمینه آموزش اینترنتی و بهرهگیری از پهنای باند مخابراتی برای ارائه دورههای آموزشی در گوشه و کنار کشور آغاز شد تا اینکه طبق مصوبات شورای فناوری اطلاعات و ارتباطات وزرات آموزش و پرورش در سال تحصیلی 1384-1383 پایلوت مدارس هوشمند به سازمان آموزش و پرورش شهر تهران محول گردید. پس از طرح موضوع در شورای راهبری فناوری اطلاعات و ارتباطات تعداد 4 دبیرستان در 4 منطقه تهران انتخاب و از سال تحصیلی بعد اجرای آزمایشی طرح در این مدارس آغاز گردید(همان منبع).
2-1-2 تعریف مدارس هوشمند:1
مدرسهای است که در آن روند اجرای کلیه فرآیندها اعم از مدیریت، نظارت، کنترل، یاددهی یادگیری، منابع آموزشی و کمک آموزشی، ارزشیابی، اسناد وامور دفتری، ارتباطات و مبانی توسعه آنها، مبتنی بر فاوا و در جهت بهبود نظام آموزشی و تربیتی پژوهش محور طراحی شده است (مرکز آمار و فناوری اطلاعات و ارتباطات آموزش و پرورش،1390).
در واقع مدارس هوشمند رویکرد جدید آموزشی است که با تلفیق فناوری اطلاعات و برنامههای درسی، تغییرات اساسی در فرایند یاددهی یادگیری را به دنبال خواهد داشت؛ در این رویکرد نقش معلم به عنوان راهنما و نه انتقال دهنده دانش، نقش دانشآموز به عنوان عضو فعال، خلاق، نقاد و مشارکت جو، به جای عضوی منفعل و مصرف کننده دانش و نظام ارزشیابی به صورت فرایند محور و نه نتیجه محور، تغییر خواهد نمود(کنفرانس مدارس هوشمند،1389).
مدارس هوشمند از دستاوردهای مهم توسعه فناوری اطلاعات در برنامه های آموزش و پرورش می باشد که فواید و نتایج آن نه تنها در محیط آموزشی تاثیرات خود را خواهد داشت بلکه تحولی نوین همراه با تجارب واقعی محیط زندگی دانشآموزان و فردای آنها خواهد بود، در قرن بیست و یکم تصور آن است که دانشآموزان به جای کیفهای مملو از کتابهای درسی، با رایانههای کیفی سر کلاس حاضر خواهند شد و امکان دسترسی آنها به اطلاعات نامحدود را فراهم خواهد ساخت. آزمونها از طریق رایانه انجام خواهد شد و دانشآموزانی که به علت بیماری نتوانند در کلاس درس حاضر شوند، قادر خواهند بود در منزل از طریق رایانهها درسهای خود را دنبال کنند، در مدرسه هوشمند فلسفه آموزشی بر این موضوع تاکید دارد که هر کس توانایی بیشتری دارد میتواند بیشتر یاد بگیرد و برنامه آموزشی طوری طراحی می شود که تمامی نیازهای متفاوت و توانایی های دانش آموزان را پوشش دهد(شاه قلعه،1390،ص38).
این مدارس مدارسیاند که علاوه بر استفاده از امکانات فیزیکی مدرسه و برنامههایی مانند سایر مدارس تلاش دارد تا با تجهیز امکانات رایانهای و فناوریهای مربوطه، کنترل و مدیریت خود را بر این اساس مبتنی کند و محتوای اکثر دروس را الکترونیکی کرده و ارزشیابی و نظارت سیستم را هوشمند گرداند (عطاران، 1385).
در مدارس هوشمند، معلمان میتوانند به جای اینکه خودشان تمام سوالات دانش آموزان را پاسخ گویند، از آنها بخواهند پاسخ پرسشهایشان را در رایانه پیدا کنند و برای بقیه بازگو نمایند. البته مدارس هوشمند این کارایی را نیز دارند که به دانشآموزان نشان میدهند چه اطلاعاتی در فضای مبتنی بر وب قابل اعتماد است و چه اطلاعاتی ارزش علمی ندارد (محمودی، ناچیگر، ابراهیمی و صادقی مقدم،1387).
برنامههای آموزشی مدارس هوشمند یک برنامه طراحی شده سیستمی است که با تلفیق فنآوری اطلاعات در آموزش و یادگیری بکارگرفته می شود که شامل تدریس بر پایه رایانه و یادگیری مبتنی بر وب است و هدف اصلی آماده سازی دانش آموزان برای زندگی در عصر اطلاعات است (همان منبع).
در مدارس هوشمند، رایانه در نحوه تدریس و ارزشیابی تاثیر می گذارد و برنامههای درسی را تا حدودی تغییر میدهد. ولی در عین حال کارکرد اجتماعی مدارس همچنان وجود دارد زیرا بتواند دانش آموز را در روابط اجتماعی یاری کند. در مدارس هوشمند دانش آموزان میآموزند انبوهی از اطلاعات را پردازش نمایند و از این اطلاعات در جهت یادگیری بیشتر استفاده کنند. همچنین دانش آموزان با منابع علمی جهان، معلمان و دانشآموزان سایر مدارس دیگر ارتباط برقرار می کنند (همان منبع).
امروزه شاخص اصلی توسعه یافتگی کشورها منابع انسانی است. منابع انسانی پایه اصلی ثروت ملت ها را تشکیل میدهند و آموزش و پرورش مسئول شناسایی این استعداد ها و زمینه ساز این شکوفایی هاست به همین دلیل سرمایهگذاری در آموزش و پرورش سرمایهگذاری ملی تلقی میشود. وضع موجود آموزش و پرورش و شاخص های توسعه نیافتگی آن باعث وجود نارساییهایی مزمن در بخش برنامه ریزی آموزشی محتوای درسی است که خود عامل تحقیر و عقب ماندگی بخشی از استعداد های انسانی می باشد(عبادی ، 1383).
سناریو اصلی مدارس هوشمند ، فراتر از صرف تعامل دانش آموزان، با استفاده از آخرین فناوری روز می باشد. به جای آموزش انفرادی ، دانشآموزان به طور فیزیکی یا مجازی در تیمها فعالیت می کنند. فراگیران فعال، میتوانند با سرعت بیشتری به سمت مطالب جدید و پیچیده تر پیشرفت کنند در حالی که فراگیران کندتر تا زمانیکه آمادگی کامل پیدا کنند ادامه میدهند(عاصمی، 1388).در مدارس هوشمند معلمان می توانند با استفاده از بانکهای اطلاعاتی و برنامههای نرم افزاری و غیره دروس جدیدی را با توجه به نیازها و علائق دانشآموزان طراحی نمایند و یا اینکه دروس موجود را تغییر داده و اصلاح نماید، بنابراین محتوای آموزشی دروس در این مدارس تا حدودی متفاوت با مدارس دیگر خواهد بود. در این مدارس؛ دانشآموزان خود سرعت یادگیری خود را تعیین مینمایند. همچنین در این مدارس، ساعات یادگیری محدود به ساعات مدرسه نیست و دانشآموزان در هر زمان که بخواهند ؛ میتوانند کلاسهای دلخواهشان را از طریق برنامههای رایانهای یا ارتباط از راه دور دریافت کنند(سروش،1385).
ارزشیابی از دانشآموزان در مدارس هوشمند به جای اینکه در مقاطع و نوبتهای فاصله دار انجام گیرد، همه روزه و به طور مداوم انجام میگیرد و تعدادی از این آزمونها هم میتواند به صورت روی خط و از راه دور باشد. در این مدارس دانشآموزان هنگام ورود و خروج از مدرسه، با کارت دیجیتالی که در اختیار دارند، والدین خود را از ساعات آمد و رفت خود مطلع میسازند. والدین دانشآموزان نیز میتوانند با یک آموزش ساده به سیستم ارزشیابی مدرسه متصل شده و به این وسیله از وضعیت و روند پیشرفت تحصیلی فرزند خود آگاهی پیدا کنند. معمولا در این مدارس روزانه در پایان ساعات کلاسی از طرف مدرسه یک پست الکترونیکی جهت آگاهی والدین از وضع تحصیلی فرزندشان در آن رو، به آنها ارسال می شود. از آنجایی که پارهای از فعالیتهای مرسوم در مدارس دیگر؛ در این مدارس به کمک فناوری اطلاعات کاهش می یابد، کمیت و کیفیت تعاملات بین دانشآموزان، معلمان و والدین ارتقاء می یابد و در نتیجه همافزایی حاصل از تعاملات این سه گروه، امکان ایجاد شرایط یادگیری بهتر برای دانش آموزان فراهم می گردد(عاصمی ،1388).
2-1-3 نقش فناوری های نوین در هوشمند سازی مدارس
آموزش در عرصه جهانی، برای هر تغییر و اصلاحی که از طریق فناوری اطلاعات و ارتباطات صورت میگیرد، نقش اساسی را ایفا می کند. این فناوری در کوتاهترین زمان ممکن اطلاعات را در دسترس فراگیران میگذارد و به فراگیران در جهت بهبود یادگیریشان و ماندگاری آن نقش بسزایی ایفا می کند(ساندرستی،2008. نقل از قاسمی، 1388). استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند یادگیری به صورت یک رسانه یادگیری اساس و ساختار یادگیری را تغییر میدهد و موجب تغییر در نقش معلمان و فراگیران می گردد( همان منبع).
فناوری اطلاعات و ارتباطات مجموعهای از ابزارها، ماشینها، دانش فنی و سازمانهای استفاده از آنها در تولید، داد و ستد، پردازش، انباشتن، بازیافت، جابجایی، انتقال و مصرف اطلاعات است، از سادهترین تا پیچیدهترین و از ابتداییترین تا پیشرفتهترین مرحله اطلاعات. با این تعریف، تمامی سخت افزارها مانند رایانه و لوازم جانبی آن و همچنین ابزارهای ارتباط دوربرد، شبکه های اطلاع رسانی اینترنت و نیز بسیاری از نرمافزارهای دیگر که برای ذخیره، پردازش ، آماده سازی، بازیابی و مصرف اطلاعات به کار میروند، در این رده قرار دارد(لاودن، 1994، ترجمه محسنی،1380).
فناوری در مدارس هوشمند، که به عنوان شتابدهنده توانمند ساز عمل می نماید؛ نه تنها برآورده کنندهی اهداف کنونی نظام آموزش و پرورش میباشد، بلکه نیروی کاری میپروراند که توانایی رویارویی با چالشهای عصر حاضر را داشته باشد. تغییر فرایند آموزشی- پرورشی مستلزم تغییر تدریجی در فرهنگ نحوهی عملکرد مدارس در کلیه سطوح میباشد. کنار گذاشتن روشهای معلم محوری و یادگیریهای مبتنی بر حافظه و اتخاذ روش هایی که تفکر و خلاقیت و مسولیت را در دانشآموزان ایجاد نماید، از جملهی این تغییرات بوده که برای دستیابی به آن لازم است، دانش آموزان مسولیت بیشتری را برای آموزش و پرورش داشته باشند. در این میان، باید نقش فناوریهای نوین اطلاعاتی ارتباطی را به عنوان تسهیلگر در این تحول در نظر گرفت (مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات آموزش و پرورش،1390).
2-1-4 مدل مفهومی مدارس هوشمند
برای استقرار مدرسه هوشمند باید مدلی ارائه نمود که بتواند اجزاء این نوع مدارس را مشخص نماید و به عنوان مرجعی برای توسعه مدارس هوشمند و همچنین تفکیک این نوع مدارس از مدارس غیرهوشمند مورد استفاده قرار گیرد و سعی گردیده تا یک چارچوب جامع برای تعریف عملیاتی از مدرسه هوشمند ارائه نماید.
مدل مفهومی مدرسه هوشمند از پنج عنصر اصلی تشکیل شده است:
1. محیط یاددهی و یادگیری مبتنی بر محتوای چندرسانهای
2 . زیرساخت توسعه یافته فناوری اطلاعات
3 . مدیریت مدرسه توسط سیستم یکپارچه رایانهای
4. برخورداری از معلمان آموزش دیده در حوزه فناوری اطلاعات
5. ارتباط یکپارچه رایانهای با مدارس دیگر(جلالی، 1388).
که در ادامه توضیح داده می شود:
1. محیط یاددهی و یادگیری مبتنی بر محتوای چندرسانهای
یکی از ارکان اصلی مدارس هوشمند استفاده از محتوای آموزشی چندرسانهای در فرآیند یاددهی یادگیری است. با استفاده از محتوای چندرسانهای امکان انتقال بهتر مفاهیم درسی به دانشآموزان فراهم می شود. چرا که در این روش علاوه بر حس شنیداری دانشآموزان، حس بینایی آنها نیز به شدت درگیر شده و براین اساس دانشآموزان می توانند درک واقعیتری نسبت به مفاهیم درسی داشته باشند . همچنین انتقال مطالب از طریق بصری باعث میشود تا زمان ماندگاری مفاهیم افزایش یابد . در مدارس هوشمند، معلمان با استفاده از محتوای آموزشی چندرسانه ای سعی مینمایند تا کیفیت فرآیند یاددهی و یادگیری را افزایش دهند. محتوای آموزشی میتواند توسط معلم، دانشآموزان و یا تولیدکنندگان حرفهای تولید شده و در اختیار معلمان قرار گیرد.
در مدارس هوشمند معلمان برای تدریس مطالب درسی و افزایش میزان درک دانشآموزان از مطالب ارائه شده و تشویق ایشان به فراگیری دروس از اسلایدهای آموزشی، نرمافزارهای آموزشی، بازیهای رایانهای، انیمیشن و دیگر محتواهای چندرسانهای در کلاسهای درس بهره میبرند. در کنار این سیستمها، معلمان میتوانند از نرمافزارهای آموزش الکترونیک نیز بهره گیری نمایند و محتوای چندرسانهای ایجاد شده را بر روی بستر اینترنت برای استفاده دانشآموزان در محیط خارج از مدرسه نیز فراهم کنند. تولید محتوای چندرسانهای در مدارس به کمک معلمان و دانشآموزان صورت میپذیرد و در دورههای زمانی مشخص مرور شده و مورد بازبینی قرار میگیرد. محتوای آموزشی تولید شده در مدارس هوشمند میتواند از طریق پورتالهای الکترونیکی با مدارس دیگر نیز به اشتراک گذاشته شود و معلمان مدارس مختلف، دانش خود را با دیگران به اشتراک بگذارند(جلالی، 1388).
بدین روی یکی از جنبه های مدرسه هوشمند را میتوان استفاده از فناوریهای نوین به صورت گسترده برای تسهیل فرآیند یادگیری و یاددهی دانشآموزان عنوان نمود.
2. زیرساخت توسعه یافته فناوری اطلاعات
مدارس هوشمند به مدارسی اطلاق میگردد که رایانه برای کلیه دانشآموزان فراهم باشد و این رایانهها به کمک شبکه مرکزی به یکدیگر متصل شده باشند. علاوه بر شبکه، رایانهها باید متصل به شبکه بین المللی اینترنت نیز بوده تا امکان دسترسی دانش آموزان به مطالب جدید فراهم گردد. در مدارس هوشمند از آخرین فناوریهای روز در زمینه آموزش دانشآموزان و مدیریت مدرسه بهرهگیری شده است و کلاسهای درس مجهز به امکاناتی نظیر دوربین، نمایشگرهای تلویزیونی، ویدئو پروژکتور، تخته الکترونیکی و دیگر ابزارهای کمک آموزشی میباشند. در مدارس هوشمند فضای خاصی به عنوان آزمایشگاه رایانه درنظر گرفته شده و دانشآموزان میتوانند علاوه بر اوقات درسی، زمانهای فراغت خود را نیز در این مکان به جستجوی مطالب علمی بپردازند. در مدارس هوشمند شبکه بیسیم توسعه پیدا کرده و دانشآموزان میتوانند از این طریق و به کمک یک عدد رایانه قابل حمل (لپ تاپ) یا تلفن همراه از امکانات نرمافزاری مدرسه و شبکه اینترنت استفاده نمایند. بنابراین مدارس هوشمند به مدارسی اطلاق میگردد که زیرساختهای لازم برای توسعه فناوری اطلاعات در مدرسه را به اندازه کافی و مناسب توسعه داده باشند و زمینه استفاده از این تجهیزات و امکانات برای کلیه دانشآموزان و معلمان در کلیه مقاطع تحصیلی فراهم شده باشد و کارشناسان و مدیران مدرسه نیز بتوانند به کمک این زیرساختها، مدرسه را بهتر اداره کنند.(همان منبع)
3. مدیریت مدرسه توسط سیستمهای یکپارچه رایانهای
امروزه سیستمهای اطلاعاتی جزء جدا نشدنی مدیریت و اداره کسب و کارها به شمار میروند و هرگونه سازمانی برای ثبت، پردازش و ذخیره اطلاعات خود از این سیستمها بهرهگیری مینماید. برای اینکه سیستمهای اطلاعاتی در کل سازمان بتوانند از کارآیی و اثربخشی مناسب برخوردار باشند، لازم است تا با یکدیگر ارتباط داشته و دادههای مشترک را مبادله نمایند. این موضوع در مدارس نیز از اهمیت ویژهای برخوردار است. زیرا مدارس در یک نگاه اقتصادی، به مدیریت منابع مالی و نیروی انسانی میپردازند و تجهیزات و داراییهای خود را نگهداری، تعمیر و بروزرسانی مینمایند. سومین عنصر از مدل مفهومی مدرسه هوشمند نیز به این موضوع اختصاص دارد که مدرسه هوشمند به مدارسی اطلاق میگردد که برای اداره مدرسه خود از سیستمهای یکپارچه رایانهای استفاده میکنند. به کمک این سیستمها دادههای کلیه فرایندهای مدرسه ثبت و ذخیره میگردد و ذینفعان مدرسه مانند معلمان، دانشآموزان، اولیاء دانشآموزان، مدیران مدرسه، کارشناسان و مدیران سازمان آموزش و پرورش و دیگر نهادهای وابسته به صورت به هنگام به کلیه دادههای مورد نیاز دسترسی پیدا کرده و از ورود تکراری دادهها و خطاهای اطلاعاتی جلوگیری به عمل میآید. در مدارس هوشمند، مدیریت مدرسه بیشترین زمان خود را به برنامه ریزی بلند مدت و تعیین استراتژیهای مدرسه اختصاص میدهد و امور روزمره وقت کمتری از وی تلف میکند. گزارشهای مدیریتی در مدارس هوشمند از دقت بالاتری برخوردار هستند زیرا به کمک سیستمهایی تهیه شدهاند که کلیه تغییرات اطلاعاتی در مدرسه را ثبت میکنند. کلیه فرایندهای مدرسه هوشمند از پشتیبانی سیستمهای رایانهای برخوردار هستند و اتوماسیون فرآیندها (خودکارسازی) به صورت کامل در مدرسه پیاده سازی شده است. کارشناسان و مدیران مدرسه تنها وارد یک سیستم رایانهای میباشند و از طریق همین سیستم نیز میتوانند کلیه فعالیتهای روزانه خود را انجام دهند و دادههای مورد نیاز را بدست آورند(همان منبع).
4. برخورداری از معلمان آموزش دیده در حوزه فناوری اطلاعات
بدون وجود آموزگارانی که به قابلیتهای فناوری اطلاعات تسلط داشته باشند، نمیتوان از این ابزار در آموزش دانشآموزان و مدیریت مدارس بهرهگیری نمود. مدارس هوشمند، مدارسی به شمار میروند که کلیه معلمان آنها در دورههای آموزشی مربوطه مانند ICDL شرکت نموده و مدارک مرتبط را دریافت کرده باشند. معلمان مدارس هوشمند باید به صورت دورهای در دوره های جدید شرکت کنند و با جدیدترین مفاهیم رایج در حوزه کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش آشنا شوند. معلمان باید بتوانند محتوای چندرسانهای و دیجیتالی دروس خود را مهیا کنند، دانشآموزان را در جریان روشهای استفاده از رایانه برای توسعه مهارتهای علمی خود در دروس مورد نظر قرار دهند، مشکلات دانشآموزان را به کمک ابزارهایی مانند پست الکترونیک یا اتاقهای گفتگو دریافت کرده و به سرعت پاسخ دهند، وب سایتهای مناسب در حوزه درس خود را به دانشآموزان معرفی کنند و از طریق اینترنت و شبکههای آموزشی با روشهای نوین تدریس و مطالب جدید در حوزه تخصص خودآشنایی پیدا کنند. دانش معلمان مدارس هوشمند روز به روز در حال ارتقاء میباشد و میتوانند یافتههای خود را در قالب و شکلی مناسب به دانشآموزان منتقل کنند. معلمانی که در زمینه فناوری اطلاعات آموزش ندیده باشند، راغب به استفاده از ابزارهای این فناوری نیز نمیباشند و از این رو انگیزه لازم را نیز در دانشآموزان برای حرکت در این مسیر ایجاد نمینمایند. بنابراین یکی از عناصر مهم در ایجاد مدارس هوشمند، معلمان آموزش دیده و مجرب در حوزه فناوری اطلاعات میباشد (همان منبع).
5. ارتباط یکپارچه رایانهای با مدارس دیگر
مدارس هوشمند با یکدیگر در ارتباط بوده و معلمان و دانشآموزان این نوع مدارس میتوانند تجارب و دادههای خود را با یکدیگر و سازمانهای ذینفع به صورت الکترونیکی مبادله نمایند. پلت فرم سیستمهای مورد استفاده در مدرسه هوشمند به نحوی طراحی شده است که میتواند به راحتی با سیستمهای دیگر هماهنگ شود و دادهها را تحت یک قالب استاندارد با یکدیگر به اشتراک بگذارند. محتوای آموزشی، مشخصات دانشآموزان و معلمان، مستندات اداری و اطلاعات انضباطی و بهداشتی دانشآموزان از جمله دادههایی به شمار میرود که میان مدارس هوشمند مبادله میگردد تا از دوباره کاریها جلوگیری شود و ساختاری استاندارد برای تولید و مبادله دادهها ایجاد شود. عنصر پنجم از مدل مفهومی مدرسه هوشمند نیز به این موضوع اختصاص دارد و نشان میدهد که یکی از مشخصات مدارس هوشمند، برخورداری از ساختار منعطف و استاندارد اطلاعاتی و ارتباط خودکار با مدارس دیگر میباشد. ارتباط با مدارس دیگر میتواند از طریق ارتباط دوجانبه، شبکه داخلی سازمان آموزش و پرورش یا شبکه بین المللی اینترنت صورت پذیرد و سیستمهای اطلاعاتی در زمانهای مورد نیاز، دادههای مشترک را برای یکدیگر ارسال کنند. این قابلیت باعث میشود تا هزینههای توسعه مدارس هوشمند به شدت کاهش یابد و در نتیجه سازمان آموزش و پرورش بتواند چرخه آموزشی دانشآموزان و محتوای دروس ارائه شده در مدارس را کنترل و مدیریت نماید.(همان منبع)
مروری بر تحقیقات انجام شده:
در این پژوهش تلاش بر آن است که روابط اضطراب رایانه با پیشرفت تحصیلی و انگیزش پیشرفت بررسی شود. هر چند که درباره ی این روابط خاص کمتر پژوهشی صورت پذیرفته است اما در زمینه روابط انگیزه پیشرفت و همینطور انگیزه و اضطراب نیز پژوهشهایی انجام شده است که به شرح آن پرداخته میشود.
الف) تحقیقات داخلی:
آبنیکی فرد (1382) در تحقیق خود پیرامون رابطه بین عزت نفس، انگیزه پیشرفت تحصیلی در دانش آموزان سال سوم دبیرستان شاهد تهران و مقایسه اثر بخشی دو روش حل مساله و مهارت ارتباطی در افزایش عزت نفس آنها، 214 نمونه را مورد بررسی قرار داد وی نتیجه گرفت که بین عزت نفس، انگیزه پیشرفت و پیشرفت تحصیلی دانشآموزان رابطه معناداری وجود دارد.
غلامعلی لواسانی (1382) در پژوهشی که به منظور بررسی روابط اضطراب رایانه با خود کارآمدی رایانه، تجربه رایانه، انگیزه پیشرفت، اضطراب خصیصه و جنسیت و رشته تحصیلی دانشجویان انجام داد، به این نتیجه رسید که انگیزه پیشرفت بیشترین روابط منفی و معنادار را با اضطراب رایانه دارد.
سر آبادانی تفرشی (1384) پژوهشی تحت عنوان " بررسی رابطه انگیزه پیشرفت تحصیلی، عزت نفس، و جنسیت با اضطراب رایانه دانشجویان در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت معلم " انجام داد. نتایج پژوهش نشان داد که بین عزت نفس و اضطراب رایانه دانشجویان همبستگی منفی و معناداری وجود دارد. بین انگیزه پیشرفت تحصیلی با اضطراب رایانه دانشجویان همبستگی منفی و معنادری وجود دارد. همچنین بین اضطراب رایانه دختران و پسران و انگیزه پیشرفت تحصیلی دختران و پسران نیز تفاوت معناداری وجود ندارد.
سر آبادانی تفرشی، بلوردی و قیاسی (1390) پژوهشی تحت عنوان "بررسی رابطه اضطراب رایانهای با انگیزه پیشرفت تحصیلی، عزت نفس و جنسیت دانشجویان جانباز و ایثارگر شهر تهران:1389" انجام دادند. نتایج پژوهش در مورد 200 دانشجوی مورد مطالعه نشان داد که بین انگیزه پیشرفت تحصیلی و اضطراب رایانهای ضریب همبستگی 262/0- و حدود اطمینان نود و پنج درصد وجود دارد. همچنین بین عزت نفس و اضطرب رایانه، ضریب همبستگی 385/0- بود.
رحیمی و یداللهی (1390) پژوهشی با عنوان "رابطه اضطراب رایانه دانشآموزان دوره متوسطه با رشته تحصیلی، جنسیت و پیشرفت درسی زبان انگلیسی" بر روی 2004 دانشآموز دختر و پسر از هشت استان کشور انجام دادند. یافتههای این پژوهش نشان داد که بین اضطراب رایانه و رشتهی تحصیلی دانش آموزان ارتباط معناداری وجود دارد؛ بدین ترتیب که میزان اضطراب رایانه دانشآموزان رشته ریاضی فیزیک در مقایسه با دانشآموزان رشتههای دیگر کمتر است. نتایج در زمینه جنسیت نشان داد که بین اضطراب رایانه و جنسیت ارتباط معناداری وجود ندارد. یافته ها همچنین موید رابطه معنادار بین پیشرفت درسی زبان انگلیسی و اضطراب رایانه است. بدین معنا که دانشآموزان موفق در درس زبان انگلیسی اضطراب رایانهی کمتری دارند.
ب) تحقیقات خارجی
وال و بیساگ2 (1986؛به نقل از لواسانی، 1382) در پژوهشی روابط انگیزه ی پیشرفت را با میزان اضطراب و پیشرفت تحصیلی دانشآموزان بررسی کردند. آنها نشان دادند که دانشآموزان با انگیزهی پیشرفت بالاتر به مراتب میزان اضطراب کمتری نشان میدهند و از پیشرفت تحصیلی و عزت نفس بالاتری برخوردارند.
رای3 (1990؛به نقل از غلامعلی لواسانی، 1382) با یک پژوهش بین فرهنگی بر روی دانشجویان نشان میدهد که رابطهی بین انگیزهی پیشرفت و اضطراب از لحاظ آماری منفی و معنادار است. به عبارت دیگر دانشجویانی که انگیزهی پیشرفت بالاتری داشتند، به مراتب اضطراب کمتری را نشان دادهاند. وی اضافه میکند که این رابطه اعم از هر نوع اضطراب است، یعنی فرقی نمیکندکه اضطراب افراد مبتنی بر خلق و خو و خصیصهی آنها یا اضطراب حاصل از عوامل موقعیتی و اجتماعی باشد.
هریسون و راینر4 (1992) روابط بین انگیزش درونی را با خودکارامدی، تجربهی کار، نگرش و اضطراب رایانه بررسی کردند. آنها نشان دادند دانشجویانی که فاقد انگیزش درونی برای یادگیری رایانه هستند، به مراتب نگرش منفی و اضطراب رایانه بیشتر و همینطور تجربهی کار و خودکارآمدی رایانهی کمتری دارند.
کافین و مک اینتایر در سال 1999 روابط انگیزه، اضطراب رایانه و خودکارآمدی رایانه را برروی 111 نفر دانشجوی دختر و پسر بررسی کردند. آنها نشان دادند که در دانشجویانی که انگیزه بیشتر و بالاتری برای یادگیری و خودکارآمدی رایانه دارند، به مراتب اضطراب رایانه کمتری نشان می دهند (به نقل از نیک طلب، 1384).
ناملو5 (2003) در پژوهش خود تاثیر راهبردهای یادگیری بر اضطراب رایانه و پیشرفت تحصیلی 37 دانشجویی که کلاس برنامه ریزی رایانهای را میگذراندند بررسی کرد. نتایج نشان داد که آموزش سطح پیشرفته دانش رایانه باعث کاهش قابل ملاحظه اضطراب رایانه شده و برعکس پیشرفت تحصیلی افزایش یافته است.
وان بیک6 (1986؛ به نقل از قاسمی پیر بلوطی، 1374) در پژوهشی با هدف بررسی رابطه بین میزان انگیزه پیشرفت تحصیلی با نمرههای عزت نفس، میزان اضطراب و پیشرفت تحصیلی و نوع اسنادها در دانش آموزان دختر و پسر، به این نتیجه رسید که دانشآموزان کلاسی که انگیزه پیشرفت تحصیلی بالایی داشتند، در مقایسه با آنهایی که انگیزش متوسط داشتند، دارای نمرههای اضطراب کمتری بودند عزت نفس بالاتری داشتند و موفقیتهای خود را به توانایی و کوشش و شکستهای خود را به مشکل بودن تکلیف نسبت میدادند. نتایج در ارتباط با تفاوتهای جنسی اسنادها نشان دادند که بین دختران و پسران در این پژوهش تفاوت معنیداری وجود ندارد.

نقد و ارزیابی
پس از مروری بر تحقیقات انجام شده داخلی و خارجی به نقد و ارزیابی این پژوهشها اقدام میگردد. اغلب پژوهشهای صورت گرفته در مورد رابطه اضطراب رایانه و انگیزش پیشرفت در حوزه آکادمیک و دانشگاهی صورت گرفته است و تنها معدودی از آنها به پژوهش در حوزه مدرسه و آموزش عمومی پرداختهاند. یکی از ویژگیهای تحقیقات صورت گرفته تنوع انجام تحقیقات در بین رشتههای مختلف تحصیلی و گروههای مختلف میباشد که نتایج این تحقیقات در تعمیم نتایج تاثیر زیادی دارد. با بررسی تحقیات انجام شده میتوان گفت که بین اضطراب رایانه و انگیزه پیشرفت رابطه معنادار و معکوس وجود دارد. یعنی هر چه اضطراب رایانه کمتر باشد، انگیزه پیشرفت دانشآموزان بیشتر است.
در مورد رابطه اضطراب رایانه و پیشرفت تحصیلی تحقیقات اندکی صورت گرفته است وکمبود تحقیقات در این زمینه مشهود است. تعداد نمونه آماری کم تحقیقات صورت گرفته که این امر باعث میشود با اطمینان کامل نتوان نتایج تحقیقات را تعمیم داد. با بررسی تحقیقات صورت گرفته میتوان گفت که بین اضطراب رایانه و پیشرفت تحصیلی رابطه معنادار و معکوس وجود دارد. یعنی هرچه اضطراب رایانه کمتر باشد، پیشرفت تحصیلی دانشآموزان بیشتر است.
هرچند تحقیقات بسیاری در مورد پیشرفت تحصیلی و انگیزش پیشرفت انجام شده است اما تحقیقات کمی در مورد اضطراب رایانه و رابطه آن با پیشرفت تحصیلی و انگیزش پیشرفت انجام شده است.به این دلیل محقق در صدد یافتن اضطراب رایانه در میان دانشآموزان متوسطه مدارس هوشمند و رابطه آن با پیشرفت تحصیلی و انگیزش پیشرفت است.
منابع
اسپالدینگ، چرچیل ال. (1377). انگیزش در کلاس (ترجمه محمدرضا نائبیان و اسماعیل بیابانگرد ). سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی : انتشارات مدرسه.
اسلاوین، رابرت ای. (1385). روانشناسی تربیتی (نظریه و کاربست). ترجمه یحیی سید محمدی. تهران: روان.
اکبری، بهمن (1386). روایی و اعتبار آزمون انگیزش پیشرفت هرمنس بر روی دانش آموزان دورهی متوسطه گیلان. فصلنامه برنامهریزی درسی، سال چهارم، شماره شانزدهم، صص96-73.
آبنیکی فرد، زهرا. (1382). رابطه بین عزت نفس، پیشرفت تحصیلی، در دانش آموزان سال سوم دبیرستان شاهد تهران و مقایسه اثر بخشی دو روش حل مساله و مهارتهای ارتباطی در افزایش عزت نفس آنها. پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.
آقازاده، محرم. احدیان، محمد (1387). راهنمای عملی برنامه ریزی درسی. تهران: پیوند نو.
بیابانگرد، اسماعیل ( 1384 ). روانشناسی تربیتی (روانشناسی آموزش و یادگیری). تهران : ویرایش.
پورافکاری، نصرت االله. (1380). فرهنگ جامع روانشناسی- روانپزشکی. تهران: فرهنگ معاصر.
توکلیان، محبوبه. (1387). بررسی راهبردهای خودتنظیمی با انگیزش پیشرفت و خود کارآمدی رایانه ای دانشجویان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اراک.
جلالی، علی اکبر. (1388) .نقشه راه مدارس هوشمند. تهران: سازمان آموزش و پرورش.
حافظ نیا، محمد رضا . 1386 . مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی . تهران : سازمان مطالعه مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت).
حسن زاده، رمضان. (1388). انگیزش و هیجان. تهران: ارسباران.
حسنزاده، رمضان. (1390). روشهای تحقیق در علوم رفتاری. تهران: نشر سالاوان.
خداپناهی، محمد کریم. (1385). انگیزش و هیجان. تهران: سمت.
خسروی، محبوبه. (1386). فناوری اطلاعات و ارتباطات و تحول در دنیای آموزش. مجموعه مقالات دوم همایش فناوری آموزشی (صص 154-137). تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
رجبی، مسعود. (1392). مقایسه انگیزه پیشرفت، خودتنظیمی وپیشرفت تحصیلی دانش آموزان پسرسال سوم ریاضی مدارس هوشمند و عادی شهر همدان در سال تحصیلی 1392-1391. پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشگاه اراک.
رحیمی، مهرک و یداللهی، سمانه. (1390). رابطه اضطراب رایانه دانش آموزان دوره متوسطه با رشته تحصیلی، جنسیت و پیشرفت درسی زبان انگلیسی. فصلنامه نوآوریهای آموزشی. شماره 39 سال دهم.
رضوی، عباس. (1386). مباحث نوین در فناوری آموزشی. اهواز: دانشگاه شهید چمران
زندی، طالب. (1389). بررسی رابطه بین سبکهای یادگیری با اضطراب رایانه دانشجویان کارشناسی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی درسال تحصیلی 89-88. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.
ساکی، رضا. (1388). عوامل موثر بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در دبیرستانهای شهر تهران. فصلنامه تعلیم و تربیت. شماره 101.
سانتراک، جان دبلیو. (1385). روانشناسی تربیتی (ترجمه مرتضی امیدیان). یزد: انتشارات دانشگاه یزد.
سبحانی نژاد، مهدی؛ عابدی، احمد. (1385). بررسی رابطه بین راهبردهای خودتنظیم و انگیزش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دوره متوسطه شهر اصفهان با عملکرد تحصیلی آنان در درس ریاضی، فصلنامه علمی پژوهشی روانشناسی دانشگاه تبریز، شماره 1، صص80-97.
سرآبادانی تفرشی، لیلا. (1384). بررسی رابطه انگیزه پیشرفت تحصیلی، عزت نفس، و جنسیت با اضطراب رایانه دانشجویان در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت معلم. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت معلم
سرآبادانی تفرشی، لیلا و بلوردی، اکبر و قیاسی،محمد. (1390). بررسی رابطه اضطراب رایانه¬ای با انگیزه پیشرفت تحصیلی، عزت نفس و جنسیت دانشجویان جانباز و ایثارگر شهر تهران:1389. مجله طب جانباز. سال چهارم شماره سیزدهم.
سروش، مهدی(1385). مدارس هوشمند، سلسه مقالات در اولین کنفرانس کشوری توسعه IT در آموزش و پرورش یزد.
سرمد، زهره و بازرگان، عباس و حجازی، الهه. (1388). روشهای تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگاه
سیف، علی اکبر. (1380). روانشناسی پرورشی (روانشناسی یادگیری و آموزش). تهران: آگاه
سیف، علی اکبر. (1388). روانشناسی پرورشی نوین: روانشناسی یادگیری و آموزش (ویرایش ششم). تهران: دوران.
سیف، علی اکبر. (1384). اندازه گیری، سنجش و ارزشیابی آموزشی (چاپ هفتم ویرایش سوم). تهران: دوران
شارف، ریچارد داس (1381) . نظریه های مشاوره و روان درمانی( ترجمه مهرداد فیروزبخت). چاپاول، تهران: رسا .
شاه قلعه، صفی الله. (1390). بررسی راهکارهای افزایش کیفیت و گسترش آموزش های IT در بین دانش آموزان شهرستان کمیجان. آموزش و پرورش استان مرکزی.
شهرآرای، مهرناز. (1375). انگیزه پیشرفت در زنان: بررسی پژوهشها در نیم قرن اخیر. مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره یازدهم، شماره دوم.
شعاری نژاد، علی اکبر. (1362). روان شناسی یادگیری و کاربرد آن در آموزش. تهران: توس.
عاصمی، آرزو . (1388). مدارس هوشمند مدارس فردا. فصلنامه پژوهشی آموزشی اطلاع رسانی مدارس کارامد ، شماره 7.
عبادی، رحیم (1383). یادگیری الکترونیکی و آموزش و پرورش، تهران : موسسه توسعه فن آوری مدارس هوشمند.
عبادی، رحیم. (1384). فناوری اطلاعات و آموزش و پرورش. ویراستار احمد عابدینی. تهران : موسسه توسعه فن آوری مدارس هوشمند
عطاران ، محمد .(1385 ). مدرسه هوشمند . http://www.attaran.net
عزیز زاده، پرویز (1377). مقایسه پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پایه پنجم ابتدایی شهر و روستای شهرستان کوهدشت، خرم آباد: شورای تحقیقات آموزش و پرورش استان لرستان.
غلامعلی لواسانی، مسعود. (1381). بررسی روابط متغیر های فردی با میزان اضطراب رایانه در دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه تهران. مجله روان شناسی و علوم تربیتی، شماره 2، ص133-109
غلامعلی لواسانی، مسعود. (1382). بررسی روابط متغیر های فردی با میزان اضطراب رایانه در دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه تهران. رساله دکتری روانشناسی، دانشگاه تهران.
قاسمی پیر بلوطی، محمد. (1374). بررسی رابطه عزت نفس، انگیزه و هوش با پیشرفت تحصیلی در بین دانش آموزان دوره متوسطه شیراز. پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
قاسمی، مریم(1388). تاثیر استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات(ICT) بر میزان یادگیری و سواد اطلاعاتی دانش آموزان دختر پایه سوم راهنمایی شهرستان خمین در درس علوم تجربی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم تهران.
قمی، مهین. (1387). بررسی رابطه بین هوشهای چندگانه گاردنر با اضطراب و خودکارآمدی رایانه در میان دانشجویان دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی.
کدیور، پروین. (1386). روان شناسی تربیتی. تهران: سمت
کدیور، پروین. (1379). روان شناسی تربیتی. تهران: سمت
کنفرانس مدارس هوشمند(1389). مدیریت پیچیدگی هوش در مدارس هوشمند. پایگاه اطلاع رسانی به نشانی http//oas.ir
گیج، نیتل؛ برلاینر، دیویدسی(1374). روانشناسی تربیتی،(ترجمه دکتر غلامرضا خوی نژاد، جواد طهوریان، دکتر حسین لطف آبادی، محمد تقی منشی طوسی، محمد حسین نظری نژاد). مشهد: موسسه انتشارات حکیم فردوسی و انتشارات پاژ.
لاودن، کنت، سی (1380). فن آوری اطلاعات .(ترجمه حمید محسنی). تهران: نشر کتابدار.(تاریخ انتشار به زبان اصلی ندارد).
موید نیا، فریبا. (1384). مدارس هوشمند رویکردی نو در آموزش و پرورش کشور. مجله پیوند، شماره 314،ص27-21.
محمودی، جعفر و ناچیگر، سروش و ابراهیمی، بابک و صادقی مقدم ، محمدرضا.(1387). بررسی چالش های توسعه مدارس هوشمند در کشور. فصلنامه نوآوری های آموزشی . شماره 27، سال7.
مرکز امار و فناوری اطلاعات و ارتباطات. وزارت آموزش و پرورش(1390). شیوه نامه هوشمند سازی مدارس. تهران: وزارت آموزش وپرورش.
نیک طلب، راضیه. (1384). بررسی رابطه بین سبکهای شناختی، خودکارآمدی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختر پایه سوم دبیرستانهای شهر سبزوار. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی.
یوسفی، علیرضا و همکاران. (1388). ارتباط انگیزش تحصیلی با پیشرفت تحصیلی دانشجویان پزشکی اصفهان. مجله ایرانی در علوم پزشکی، شماره 85-79.

منابع لاتین
Boche.w.Mari and athers .(2007) . A longitudinal investigation of the effects of computer anxiety on performance in a computing – intensive environment. Jornal of information systems education.vol.18(4)
Harrison, A. w., & Rainer, R. k. (1992). Anexamination of the factor structures and concurrent validates for the computer attitude scale, the computer anxiety rating scale, and the computer self- efficacy scale. Educational and Psychological Measurement, 52, 735-744.
Heinssen, R. k., Glass, C. R., & Knight, L. (1987). Assessing computer anxiety: Development and validation of the computer anxiety rating scale. Computers in Human Behavior, 3, 49-59.
Meier, S T.(2006) "Computer aversion", Computersin Human Behavior. 14(2).
Oliver, ron (2002). The role of (ict) higher education for the 21 century: ict as a change agent for education. In Hi conference.
Namlu, A, (2003). The effect of learning strategy on computer anxiety. Computers in human Behavior. 19. 565-578

1.Smart School
2 -Wahl & Besag
3-Ray
4 -Harrison & Rainer
5 -Namlu
6 -Van Beack
—————

————————————————————

—————

————————————————————