مبانی نظری نظری وپیشینه تحقیق اختلالات خواب
فصل دوم : ادبیات پژوهش
مراحل خواب طبیعی
الگوی EEG در خواب NON REM
EEG در مرحله ی دوم (STAGE II)
مرحله ی چهارم خواب (STAGE IV)
الگوی EEG در خواب REM
اختلال خواب
طبقه بندی کلی اختلالات خواب
بدخوابی یا دیس سومنیا
اختلالات داخلی – روانپزشکی و خواب
اختلالات فرضی یا طبقه بندی نشده ی خواب
انواع اختلالات خواب
1- بی خوابی
حمله ی خواب ( نارکوپسی)
خر خر
سندرم پاهای بی قرار
وقفه ی تنفسی ( آپنه)
بررسی نظریات موجود ، پیرامون خواب
نظریات برخواسته از دیدگاه روان شناسی
نظریات برخواسته از دیدگاه زیست پزشکی و عصب شناسی
نظریات برخواسته از فلسفه و عرفان
1- دانشمندان علم روانشناسی
تعبیر خواب از دیدگاه فروید ( روان کاوی)
صرفه جویی و ذخیره انرژی در زمان خواب
بررسی آیات و احادیث ، پیرامون خواب
پیشینه ی پژوهش
مطالعات مشابه داخلی
پراکندگی اختلال
آپنه ی خواب
سندرم پای بی قرار
کابوس شبانه
راه رفتن در خواب
افراد فاقد اختلال
نتایج حاصل از مقایسه ی دموگرافیک
مطالعات مشابه خارجی
درخواب بدم مرا خردمندی گفت
گر خواب کی را گل شادی نشکفت
کاری چه کنی که با اجل باشد جُفت
خوش باش که زیر خاک باید خُفت
مساله ی خواب و بیداری و پدیده های دیگر آن از مسائلی هستند که سالیان دراز فکر بشر را به خود سرگرم ساخته است. نقش مهم و قابل توجهی که خواب در زندگی انسان دارد ، از زمان های خیلی قدیم شناخته شده است .
آنچه تا کنون مشخص گشته آن است که خوای روی سیستم تنفس ، قلب و عروق ، فشار خون ، درجه حرارت بدن تونوس عضلات و ترشح هورمون ها تاثیر بسزایی دارد . از همه مهمتر با ابداع نوار مغزی ( EEG) توانستند خواب را به 2 مرحله ی NONREM , REM تقسیم کنند که درمرحله ی NONREM در مقایسه با حالت بیداری فعالیت مغزی کاهش پیدا می کند . ولی درمرحله ی REM ، مغز شروع به فعالیت درحد بیداری می کند .
و در این مرحله است که سرعت سنتز پروتئین و ایبونوکلئیک سازی افزایش می یابد . هر چند خواب سبب آرامش و آسایش انسان می شود ، ولی همیشه این حالت طبیعی وجود ندارد .
انسان پس از یک خواب عمیق ، شاداب و سبک بال از خواب برمی خیزد و دوباره آماده کار و کوشش روزانه می شود . (مورین ، 1379، 6-204)
اتفاقی نیست که اوصاف شگفت آوری به خواب نسبت می دهند و خواب را برای سلامتی مفید می دانند و از آن به عنوان نیروی مولّدانرژی ،بهبود بخش و آرام کننده یاد می کنند به هر حال خواب حالتی آشنا و غیر قابل توصیف است که درآن هوشیاری شخص به حالت تعلیق در می آید .
این مساله ، غیر عادی یا غیر طبیعی نبوده و از این رو با پدیده های غیر طبیعی ارتباط ندارد .
بدون شک همان گونه که اشکال غیر طبیعی در هوشیاری شخص بیدار داریم ، در زمینه ی خواب هم بی نظمی و اختلال بروز می کند ما ثلث زندگانی خود را در خواب می گذرانیم . در اکثر فرهنگ ها ، داستان های زیادی در مورد خواب نوشته شده است ، نویسندگان هم در خلق آثاری در این زمینه کوشا بودند .( خلیلی1384، 27-1)
تریس رام شندی1 بی خوابی فواید روانی و فیزیولوژیک خواب را بیان می کند :
" خواب مامن فرد بیچاره است ، حق انتخاب زندانی است ، آغوش گرم ناامیدان ، فرسودگان و قلب شکستگان است . در میان تمام نعمت های دلپذیر طبیعت ، ارزانترین آن است ، برای انسان یک خوشبختی به حساب می آید زیرا که تمام اضطراب ها و ناملایمات روز در زمان خواب به پایان می رسد . ( علی خواه، 1371، 5-31)
شکسپیر درباره خواب می گوید :
" خواب خادم ثانوی ضیافت درخشان طبیعت و غذای اصلی سفره زندگی است "
از میان بزرگان شرقی و ایرانی ، خیام و اوحدی و نیز ابن سینا به نظر پردازی پیرامون خواب ، پرداخته اند از میان آنان گروهی مانند خیام و اوحدی خواب را برادر مرگ می پنداشتند .( النوم اخ الموت ) .
اوحدی دراین باره گفته :
عز ناخفتن ارتو هستی کس
نص یا ایها المزمّل بس
شور از آب چشم بیداری
به زبان چشم سخن جاری
خواب را گفته ای برادر مرگ
چون نخسبی همی زنی درمرگ
دل شب زنده دار زنده شور
قالب مرده ، سرافکنده شور
خواب ، خون در بدن فسرده کند
زندگانی را رنگ مرده کند
جز شب تیره نیست آن ظلمات
که در او یافتند آب حیات
نشود آب زندگی ریزان
مگر از دیده ی سحر خیزان
در پایان لازم است اشاره کنیم که خواب فرایندی است که اهمیت آن باعث تاثیرات چشمگیری در فعالیت های روزمره ی انسانی شده و در قرآن نیز آمده است که آن مایه ی استراحت و موثر در آرامش و روح و روان می باشد : "وهوالذی جعل لکم الیل لباساً و النوم سباتاً " : (او کسی است که شب را برای شما پرده پوش و خواب را مایه ی استراحت و آرام بخش گرداند .) فرقان 47
مراحل خواب طبیعی : NORMAL SLEEP STYLE
برای خواب 5 مرحله در دو مکانیزم فیزیولوژیک متناوب شرح داده شده است . درهر مرحله ی فعالیت الکتریکی مغز ، به صورت سیکل های سازمان یافته و تکرار شونده که از آن به عنوان معماری خواب یاد می شود نمایان می گردد .
این یافته ها ، دیگر عقاید گذشته را که خواب یک حالت غیر فعال و صرفاً مُنفَعِل2 و ناشی از خستگی کار روزانه و بازتاب کاهش فعالیت های محیطی می دانست ، کنار گذاشته است .و بیشتر درتائید این مطلب است که خواب و کما دارای پایه ی آناتومی – فیزیولوژیک واحدی است هر چه مراحل الکترو فیزیولوژیک خواب ، پیشرفت می کند ، خواب نیز عمیق تر شده و این مطلب را می رساند که بیدار کردن مستلزم ، تحریکات شدیدتری است خواب یک حالت فعال و پیچیده است و از مراحل 4 گانه ی خواب بدون حرکات سریع چشم NONREM SLEEP و خواب با حرکات سریع چشم REM SLEEP تشکیل شده است . (نجفی 1379، 71- 104)
خصوصیات بیداری ومراحل خواب ، از طریق ارزیابی های فیزیولوژیک بوسیله ی ، پلی سومنوگرافی مشخص می شود ، در پلی سومنوگرافی ، خواب براساس اکتروآنسفاسوگرام (EEG) الکترواکولوگرام (EOG) یا نوار الکتریکی حرکات سریع چشم و الکترومیوگرام، از عضله ی چانه3 تفسیر می شود .
الگوی EEG در خواب NON REM
از مشخصات مرحله ی اول خواب NON REM ، (STAGEY) در EEG پیدایش امواج با ولتاژ پایین و فرکانس مختلط و نیز حرکات آمیخته ی چرخش چشم هاست .
در این مرحله ، واکنش ، نسبت به تحریکات خارجی کم شده ، ولی مغز فرد کار می کند .
جهت یابی دراین مرحله ، نسبتاً مختل است .
EEG در مرحله ی دوم (STAGE II)
از یک زمینه با ولتاژ به طور متوسط پایین تشکیل شده است که همراه با دوک های خواب4 ، که به صورت امواج حمله ای نیم تا دو و ثانیه ای با فرکانس 12-14 Hz و همچنین مجموعه های K بوجود آمده است .
مجموعه ی K 5عبارتست از یک موج نوک تیز و کند که در آن ابتدای امواج منفی و جزء بعد آن مثبت خواهد بود مرحله ی سوم خواب (STAGE III)
شامل فعالیت های تتا با فرکانس 0-7 سیکل در ثانیه و دلتا با فرکانس 3-1 سیکل در ثانیه همراه با ولتاژ بلند می باشد . در این مرحله ، مجموعه های K و دوک های خواب نیز بطور پراکنده دیده می شود . ( همان منبع )
مرحله ی چهارم خواب (STAGE IV)
مشابه مرحله ی 3 بوده ، بجز اینکه دراین مرحله امواج بلند دلتا ، دست کم 50% EEG را اشغال کرده است دوک های خواب نیز کم است یا اصلاً وجود ندارد .
مراحل 3و 4 خواب ، اغلب با یکدیگر ترکیب شده ، از آن به عنوان خواب دلتا6یا خواب با موج آهسته یا خواب عمیق یاد می شود .
ضربانات قلب و نیز تعداد تنفس در مرحله ی 2 خواب7 NON REM منظم و تنها ،مختصری کاهش یافته است . منتها با عمیق تر شدن خواب ، ضربان قلب و تنفس آهسته تر شده ولی در هر حال به صورت منظمی ثبت می شود .
در زمان خواب NON REM چنانچه EMG چانه به عمل آید انقباضات تونیک همراه با ارتفاع متوسطی نشان می دهد ، منتها میزان آن نسبت به بیداری کامل کمتر است .
الگوی EEG در خواب REM
شامل فعالیت هایی است که از لحاظ فرکانس بیشتر مختلط بوده و ولتاژ آنها پایین است و بیشتر مشابه مرحله ی 1 خواب NON REM است از فعالیت های منحصر به فرد خواب REM ، پیدایش امواجی است که ولتاژ آن بطور متوسطی بالا بوده ، شکل موج 3 گوش8 و فرکانس آن 5-3 سیکل در ثانیه است و از آنها به عنوان امواج دندانه اره ای9 یاد می شود . در خواب REM فعالیت انقباض تونیک در الکترو میوگرافی (EMG) چانه ، دیده نمی شود یا به مقدار قابل ملاحظه ای کم شده است . ضمناً این شارژهای فازیک ، از فعالیت عضلانی به صورت نامنظم و حمله ای به وجود می آید .
کاهش فعالیت EMG بازتاب فلج عضلانی است و به علت مهارفعالی است که در فعالیت عضله به هنگام خواب REM بوجود می آید . (سیف ، بهزاد ، 1381، 61- 249)
خواب NON REM با خواب REM در فواصل 100-85 دقیقه به صورت متناوب تکرار می شود. فرد بالغ طبیعی و سالم در عرض 10 دقیقه به خواب می رود و بطور طبیعی به ترتیب مراحل I و II و III و IV را طی می کند . و سپس از مراحل IV و III و II برمی گردد . ( همان منبع)
بعد از اولین دور ، خواب REM به وجود می آید . این الگوی خواب طبیعی 5- 3بار تکرار می شود به طور مشخص مراحل III و IV در نیمه ی اول یک دوره خواب بارزتر است و خواب REM هم از لحاظ شدت و هم از لحاظ مدت زمان به هنگام نیمه ی دوم خواب شبانه افزایش می یابد .
در خواب REM ضربات قلب و تنفس به طور نامنظم افزایش می یابد و رویاهای شفاف نیز بوجود می آید نوزادان % 50 خواب خود را به شکل خواب REM سپری می کنند ( البته خصوصیات EEG و حرکات چشم آنها ، متفاوت از بالغین می باشد .)
هر سیکل خواب نوزاد 60 دقیقه ( 50% REM و 50% REM NON بوده که هر 4-3 ساعت به طور متناوب و در فواصل شیر خوردن تکرار می شوند ) به دراز کشیده و بالا بالارفتن سن ، سیکل خواب به 100- 90 دقیقه افزایش می یابد .
در افراد بالغ جوان 25-20 % کل خواب در خواب REM و 5-3 % در مرحله ی اول ، 60- 50% در مرحله ی دوم و 20-10% در مراحل سوم و چهارم سپری می گردد .
با افزایش سن از مقدار خواب و مراحل 3-4 کاسته و افراد مسن ( بالای 70 سال ) عملاً فاقد خواب مرحله ی 4 بوده و مرحله 3 خواب آنها نیز کم است .
سیکل 100-90 دقیقه در هر فردی ثابت و به شکل غیر محسوسی در حرکات معده ای روده ای ، گرسنگی ، درجات هوشیاری و قدرت فعالیت شناختی زمان بیداری شرکت دارد ( شکل 1)
خواب REM ( نواحی تیره ی شکل ) به طور دوره ای در سرار شب و درفواصل تقریباً 90 دقیقه ای و در تمام گروه های سنی بوجود می آید . خواب REM تغییراتی اندکی در گروه های سنی متفاوت نشان می دهد .
در حالی که مرحله ی 4 خواب با سن کم می شود .
اختلال خواب :
هر فرد در طول زندگی تجربه ی زیادی با خواب و مشکلات آن پیدا می کند . در این رابطه نیازی نیست که تاکیدی جهت درک و فهم ارزش خواب در رفاه و تندرستی صورت گیرد .
اختلالات خواب از شایعترین شکایات بیمارانی است که به پزشک مراجعه می کنند . بالغین در کشورهای صنعتی دچار یکی از انواع اختلالات خواب به صورت گذرا یا دائمی هستند .( نجفی ،1379 ، 53-27)
فعالیت های روزمره ، بطور مستقیم یا غیر مستقیم تحت تاثیر مشکلات خواب قرار دارند بیماری های خواب هم می توانند در ایجاد اختلالات طبی و روانی نقش داشته باشند و هم در اثر آن ها بوجود آیند .
بیست سال پیش بسیاری از این شکایات را با داروهای خواب آور ، درمان می کردند بدون آنکه بررسیهای تشخیصی بیشتری به عمل آورند (همان منبع)
ابتدا طبقه بندی اولیه اختلالات خواب در سال 1979 در مجله ی خواب منتشر شد . این بیشتر یک طبقه بندی عملی و کاربردی بود ، و پیرامون علائم اصلی بی خوابی و پرخوابی دور می زد . هر چند در رابطه ی با اختلالات مراحل خواب و نیز پاراسومنیا قسمت های خاصی منظور شده بود .بعد از آن طبقه بند ی های بیانی دیگری که برای پزشکان مفید بود مطرح شد . در سال 1990 طبقه بندی بین المللی اختلالات خواب ، با تکیه بر جنبه های پاتوفیزیولوژی آن مطرح شد .
طبقه بندی کلی اختلالات خواب
اختلالات خواب شامل 4 مقوله ی مهم است .
1- بدخوابی ها یا دیس سومنیاها10
2- پاراسومنیاها 11
3- اختلالات داخلی – روانپزشکی و خواب
4- اختلالات طبقه بندی ، شده فرضی خواب 12
بدخوابی یا دیس سومنیا:
از مشخصات آنها بروز اختلال در کیفیت ، مقدار یا زمان خواب بوده و شامل موارد زیر است .
1) اختلال درونی خواب13، که منطبق بر اختلالات اولیه خواب است و باعث بی خوابی یا پرخوابی می شود و می تواند بازتاب مسائل داخلی شخص باشد .
2) اختلالات برونی خواب14 :شامل عوامل خارجی می شود که روی بدن تاثیر گذارده و اختلالات خواب را موجب می شود .
3) اختلالات ریتم شبانه روزی ، 24 ساعته و سیر کاردین ، که ناشی از تغییرات بوجود آمده در رابطه با ریتم سیر کاردین می شود.
4) پاراسومنیا طبق تعریف عبارت است از بروز پدیده های نامطلوب فیزیکی که عمدتاً در زمان خواب بوجود می آید و به 4 گروه تقسیم می شود .
1) اختلالات برانگیختگی15 مثل : خواب گروهی ، وحشت خواب و بیدار شدن با مَنگی16
2) اختلالات زمان انتقال خواب – بیداری که شامل اتفاقاتی می شود که درمرحله ی عبور بیداری به خواب بروز می کند .
3) پاراسومنیا مرتبط با REM
4) سایر پاراسومنیاها که عبارت از یک گروه متفرقه از پدیده های مرتبط با خواب است . ( خلیلی 1384، 49-34)
اختلالات داخلی – روانپزشکی و خواب :
به زیر گروه های زیر تقسیم می شود :
1) اختلالات روانی 2) اختلالات عصبی 3) سایر اختلالات طبی
هر تشخیصی یک شماره رمز یا کد دارد که مطابق پیشنهاد بین المللی بیماری هاست و در گزارشات پزشکی به آن استفاده می شود .
اختلالات فرضی یا طبقه بندی نشده ی خواب 17:
این اختلالات بطور دقیق ، طبقه بندی یا تعریف نشده است از جمله آنها می توان به کم خواب ها و پرخواب ها و میوکلونوس شبانه اشاره نمود . افراد با خواب زیاد یا کم ، کسانی هستند که بطور اصولی نیاز به خواب کوتاه یا مفید دارند.
همچنین میوکلونوس یاد شده ، شامل بسیاری حرکات شبه کششی است که در قسمت های مختلف بدن موقع خواب بروز می کند .(اختلالات خواب ،نجفی1379/39-1)
انواع اختلالات خواب
1- بی خوابی18 :
اصطلاح بی خوابی درمواردی بکار می رود که شخص از یک نشانه ی اختلال که دراین مورد ناخشنودی از مقدار یا کیفیت خواب است ، شکایت داشته باشد (اتکینسون وهمکاران ، 1384، 372)
قضاوت در اینکه فرد دچار بی خوابی هست یا نه تقریباً همیشه ، امری ذهنی است . بیشتر افرادیکه از بی خوابی شکایت دارند ،هنگام بررسی درآزمایشگاه خواب ، معلوم می شود خواب کاملاً عادی دارند .
برعکس ،برخی دیگر که از بی خوابی شکایتی ندارند ، بررسی نشان می دهد که در حد قابل تشخیص دچار اختلال خواب هستند19 .( تریندر، 1988) .
یکی از جنبه های سردرگم کننده در موضوع بی خوابی این است که مردم معمولاً در میزان کم خوابی خور اغراق می کنند . در پژوهشی ضمن بررسی خواب افرادیکه خود را مبتلا به بی خوابی می دانستند معلوم شد ، تنها در حدود نیمی از آنان به اندازه ی 30 دقیقه درطول شب بیدار می مانند ( کار سکادون20 ، میتلر و دمنت21 1974)
شاید مساله این باشد که بعضی از مردم ، تنها مدت زمانی را که بیدار مانده اند به یاد می آورند و چون از خواب خود هیچ خاطره ای ندارند ، تصور می کنند اصلاً نخوابیده اند .
حمله ی خواب ( نارکوپسی 22)
شخص مبتلا به حمله ی خواب ممکن است در اثنای نوشتن نامه ، هنگام رانندگی ، یا ضمن گفتگو ، به خواب برود اگر دانشجویی دراثنای تدریس استاد به خواب برد ، یک امر کاملاً طبیعی است اما اگر خود استاد در حال استاد در حال تدریس به خواب رود ، می توان آن را حمله ی خواب به حساب آورد .
افرادیکه به این اختلال دچارند گرفتار حمله های خواب آلودگی مکرر و مقاومت ناپذیر می شوند و در واقع نامناسب به خواب می روند . در موارد شدید حمله ی خواب ممکن است هر روز چند بار و هر بار بین 15 تا 30 ثانیه اتفاق بیافتد . افراد مبتلا به حمله خواب ، به سبب خواب آلودگی در طول روز ، قادر به ادامه ی شغل خود نیستند و رانندگی یا سروکار داشتن آنها با ماشین آلات ، بالقوه خطرناک است .
دست کم یک تن از هر هزار نفر دچار حمله ی خواب شدید و ناتوان کننده است و تعداد موارد خفیف و ناشناخته ی آن احتمالاً بیشتر است .(همان منبع )
افراد مبتلا به حمله ی خواب علاوه بر خواب آلودگی دچار یکی از موارد زیر یا هر دومورد می شوند.
1- خشک زدگی23 ( یعنی دوره های ناگهانی ، دو سویه و بازگشت پذیر فقدان کشیدگی طبیعی عضلانی که از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می کند ) ( ملاک الف )
2- یا بروز ناگهانی و عود کننده ی عناصر خواب با حرکت سریع چشم (REM) در اتتقال بین خواب و بیداری که با فلج عضلات ارادی یا توهمهای رویا گونه ظاهر می شود .( ملاک ب )
این نشانه ها ، نباید به اثرات فیزیولوژیک یک ماده ( از جمله دارودرمانی ) یابیماری جسمی دیگری مربوط باشد .( ملاک ج ) (DSMIV 897(
اصولاً حمله ی خواب در واقع گسترش رویدادهای (REM) به ساعات روز است . مبتلایان در اثنای حمله های خواب ، چنان سریع وارد حالت (REM) می شوند که ممکن است پیش از آنکه فرصت دراز کشیدن پیدا کنند ، کنترل ماهیچه های خود را از دست بدهند و از حال بروند . به علاوه در این شرائط که واقعیت جای خود را به رویاهای روشن (REM) می دهد ، بسیاری از این افراد گزارش می کنند که در آن حالت دچار توهماتی بوده اند حمله ی خواب در خانواده ها فراگیر است . و شواهدی حاکی از آن است که ژن خاصی یا ترکیبی از ژن ها ، استعداد ابتلا به این اختلال را انتقال می دهد (هابون ، 1988)
خر خر
خر خر ، شایعترین مشکلی است که هنگام خواب ایجاد می شود . نه تنها اطرافیان بیمار آزورده می شوند بلکه خود او نیز ناراحت و خجالت زده خواهد شد .
اگر بافت نرم پشت گلو بیش از حد رها باشد ، مسیر حلق را می بندد و هوای خروجی سعی می کند این مانع را کنار بزند ، به این ترتیب بافت می لرزد و صدایی را که ما می شنویم تولید می کند .
با بالارفتن سن ، خرخر شدیدتر می شود . افرادیکه گردن های کوتاه و پهن دارند ، بیشتر از بقیه خر خر می کنند . چون ماهیچه های اطراف نای آن ها نمی تواند چربی های دور آن را سرجای خود نگه دارد .
دلیل خر خر کردن سایر افراد ممکن است این موارد زیر باشد .
سستی عضلات زبان یا حلق ( ماهیچه های شل باعث خر خرکردن می شوند )
انسداد مجاری بینی (افرادیکه مجاری بینی اشان تنگ است یا انسداد و یا انحراف بینی دارند معمولاً خروپف می کنند )
معمولاً اضافه وزن دلیل اصلی خرخر است . ( نجفی 1379- 21-13)
سندرم پاهای بی قرار
بعضی از مردم هنگام خواب احساس می کنند ، پاهایشان می خارد ، درد می کند یا می سوزد .
معمولاً این افراد مجبور می شوند راه بروند ، پاهای خود را بماند یا پاها را بالا ببرند تا احساس بهتری داشته باشند به احتمال زیاد این یک بیماری ارثی است است چون در نزدیکان درجه اول بیمار ، 5 بار بیشتر از دیگران مشاهده می شود .
تغییرات هورمونی دوران بارداری هم ، این علائم را تشدید می کند .
سایر موارد این بیماری اغلب به دلیل فقر آهن یا آسیب در پاها روی می دهد .
مصرف الکل و کافئین باعث بدتر شدن نشانه های بیماری می شوند.( همان منبع )
وقفه ی تنفسی ( آپنه )
نام آپنه از یک لغت یونانی گرفته شده است که به معنی ( نیاز به تنفس ) است .
وقتی ماهیچه های انتهایی زبان و زبان کوچک( بافت کوچک گوشتی که در انتهای دهان آویزان است) بیش از حد ، سست باشند، مسیر خروج هوا را مسدود می کنند .
این اختلال ، الگوی طبیعی تنفس را تغییر می دهد ، گاهی حتی پیش می آید که تنفس بیمار هنگام خواب برای مدت 10 تا 25 ثانیه قطع می شود.
هنگام وقفه ی تنفسی ، سطح اکسیژن خون به طور قابل ملاحظه ای پایین می آید و این باعث ترشح هورمونهای اضطراری می شود . در این زمان فسفر یا پیغام ناگهانی صادر می کند که فرد را بیدار می کند و به او می گوید که باید مقدار زیادی هوا به درون شش های خود بفرستد . (پاول و لیندزی1379، 7-203 )
ممکن است ، این اتفاق ، بارها و بارها تکرار شود و حتی دیده شده که بعضی بیماران تا صبح 350 مرتبه بیدار می شوند و هر بار علائمی چون ، دهانی خشک ، بدنی عرق آلود و و سردرد دارند.
افراد مبتلا به وقفه ی تنفسی در خواب ممکن است خرخرهای خفیفی داشته باشند که یک شکایت بارز محسوب نمی شود . این مشکل غالباً در افراد خیلی چاق دیده می شود و ممکن است با شکایت از خواب آلودگی زیاد یا بیخوابی همراه باشد .( 907 DSM IV)
بررسی نظریات موجود ، پیرامون خواب :
چرا می خوابیم ؟ آیا خواب به منظور استراحت و تجدید قوای بدنی است ؟ آیا خواب وظیفه ی سازمان بخشی به تجربیات روزمره را به عهده دارد ؟ و یا اینکه خواب به کارکرد مغز نظم می دهد ؟
ارتباط خواب با وقایع و اتفاقاتی که در باب منشاء ، اهمیت و اثرات خواب ، نظریات متفاوتی ارائه می دهند ، و از این جهت است که با یکدیگر تفاوت دارند .
نظریات برخواسته از دیدگاه روان شناسی :
بعضی از روانشناسان رویا را تظاهراتی آشفته و نامنظم از خاطره ها و تجربه های نهفته در حافظه یا مغز انسان می دانند به این معنی که این خاطره ها بی هدف و بی قاعده به طور تصادفی و بی دلیل درخواب تجلی می کنند و لذا حائز اهمیت خاصی نیست. ( پرواز ، 1384، 25-12)
نظریه ی بالا ، تا پیش از ظهور زیگموند فروید و کارل گوستا و یونگ عمومیت داشت. اما با ظهور فروید این دیدگاه پیرامون خواب و رویا از اعتبار افتاد و از آن پس ، اکثریت روانشناسان و روان کاوان ، خواب را پیامی از درون ناخودآگاه انسان دانستند .
براساس این نظریه ، خواب های افراد از لحاظ بالینی ، قابل تعبیر و تفسیر می باشند .
حد متوسط این عقیده که مقبول استادان روان شناسی معاصر قرار گرفته اینست که به احتمال قوی ، رویا برای خواب بیننده ، دارای مفهوم است و ممکن است بوسیله ی خود بیننده ی خواب یا بوسیله ی شخص ثالثی ( روان کاو ) قابل تعبیر صحیح باشد .
تعدادی از نظریه پردازان خواب ،روش ها و رویکردهایی را پیرامون علل پدید آورنده و چگونگی شکل گیری خواب و رویا بیان کرده اند و در آن به توضیح و تفصیل اینکه خواب از چه عواملی نشات گرفته ،بیانگر چه موضوعاتی می باشد ، و در ارتباط با حال یا گذشته می باشد، پرداخته اند . ( کیانی ، 1384، 27-9)
این نظریه ها به ترتیب از سوی افراد زیر بیان گریده اند .
1- فروید24 2- یونگ25 3- آدلر 26 4- لاوی27 5- هال فرنچ28
6- اولمن 29 7- اریکسون30 8- وبوس31
افراد نام برده از جمله نظریه پردازان سنتی پرامون خواب می باشند البته مهمترین دیدگاه های پیرامون تاثیر هشیاری و ناهشیاری در خواب نیز از سوی مقداری از این دانشمندان از جمله، فروید ، یونگ و آدلر مطرح گردیده است.(معنوی ، 1379، 36-29)
نظریات برخواسته از دیدگاه زیست پزشکی و عصب شناسی :
اما علاوه بر دیدگاه روانشناسی ، دیدگاه های زیستی و بیولوژیکی نیز پیرامون خواب و چگونگی عملکرد آن مطرح گردیده است این دیدگاه ها توسط تحقیقاتی که در قرون اخیر انجام شده و دانشمندان عصب شناس و زیست شناس محقق در این باره ، به ثبت رسیده است ، عنوان می گردد .
از جمله ی این افراد می توان به نام هایی چون :
1- جری زیگل32 2- هانس برگر33 3- گلیم نالت34 4- دیمنت35
5- ناتانیل کلیت مند ( پدر تحقیقات خواب ) 36
6- و همچنین گریفن اشاره کرد37 (پرواز ، 1384، 9-252)
نظریات برخواسته از فلسفه و عرفان :
نظریه پردازی پیرامون خواب و رویا ، خاص قرون جدید و دانشمندان عصر جدید نمی باشد ، بلکه از دیرباز فلاسفه و عرفانی بزرگ نیزبه این مهم ، توجه داشته و تنظراتی را پیرامون شرائط و چگونگی آن ابراز نموده اند .
از فیلسوفان غربی باستان ارسطو و از فلاسفه ی ایرانی ، ابن سینا ، بوضوح در این باره نظر داده اند .( ماس ، جیمز پ ، 1379، 90-176)
از عرفا نیز : ابن عربی درباره خواب و شباهت و تفاوت آن با مرگ سخن گفته است . در ادامه به شرح نظریات ارائه شده دردیدگاه های روان شناسی ، زیست پزشکی و عصب شناسی و نیز بیانات فیلسوفان و عرفا پیرامون خواب ، می پردازیم .
1- دانشمندان علم روانشناسی :
A-1)فروید 🙁 1870 – 1937)
هر مطالعه ای در مورد تحلیل های جدید و مدرن خواب باید با مطالعه ی بنیان گذار آن ، زیگموند فروید ، روانپزشک اتریشی ، آغاز شود . این نظریه ها ، پایه و اساس تمام تحلیل های امروزی خواب ها به حساب می آید .
زیگموند فروید و کارل یونگ ، هر دو رویاها را کنشی بین ناخودآگاه و خود آگاه می انگاشتند . همچنین اعتقاد داشتند که ناخودآگاه انسان نیروی غالب در رویاهاست .
فروید بر این عقیده بود که سانسور فعال بر ضد ناخودآگاه حتی در رویاها نیز نمود دارد . ( پرواز ، 1384، 90-252)
رویا متشکل از دو بخش است .
نخست محتوای آشکار38: که در واقع همان رویایی است که می بینیم . و محتوای نهفته39 که همان امیال و آرزوهای ارضا نشده اند که رویا آنها را به شکل مبدل بازنمایی می کند .
رویاها به تخلیه ی انرژی می انجامند که اگر چنین نشود ممکن است باعث تعارضات میان فردی ، احساس گناه یا اضطراب شوند. تکنیک تحلیل رویا که توسط فروید مورد استفاده قرار می گرفت تداعی آزاد 40نامیده می شود . (رجبی ، 1382، 110- 90)
در این تکنیک رویا بین تشویق می شود تا به مضمون رویا بطور غیر مستقیم نظر کند و بیشتر به افکار و احساساتی که رویاها پدید می آورند تامل کرده و آنها را به زبان بیاورد .
خود این افکار و احساسات مجدداً به افکار و احساسات دیگری منجر خواهد شد و این روند ادامه می یابد و سپس رشته ی تداعی معانی ثبت شده به رویا بین کمک می کند تا به مضمون نهفته ی رویای خود پی برده و به خود شناسی برسد .
در تداعی آزاد فرد تشویق می شود تا فرایند اندیشه ی خود را کنترل کند و از او خواسته می شود تا هر چیزی راکه از ذهنش می گذرد ، بدون هیچ سانسوری بیان کند ( همان منبع )
نظریه ی فروید عموماً مبتنی بر امیال جنسی ، پرخاشگری و نمادگری است .
به عنوان مثال هر شی استوانه ای شکل در رویا آلت مردانه ، هر شی توخالی و دارای شکاف آلت زنانه و یا عبور قطار از تونل به برقراری رابطه جنسی تعبیر می شود .
به عقیده ی فروید رویاها ترکیبی از تجربیات کودکی با والدین و اتفاقات گذشته می باشند .
وی اعتقاد داشت که مضمون رویاها تحقق و ارضای آروزها و امیال سرکوب شده و واپس رانده ما می باشند .
رویاها به ناخودآگاه این اجازه را می دهند تا افکار و امیال غیر قابل پذیرش اجتماع و فراخود را بروز داده و برآورده سازد .( شجاع تفتی، 1385، 76-39)
تنش میان نهاد و فراخود به سانسور رویاها می انجامد . ناخودآگاه مصّر است که تحقق و ارضاء آرزوها و امیال را بطور کامل و واضح به تصویر بکشد اما نیمه خودآگاه از آن ممانعت می کند .
بنابراین آرزوها و امیال خود را به صورت مبدل نمایان می سازند تا از گزند سانسور و بازدارندگی ناخودآگاه درامان بمانند .( همان منبع )
به عنوان مثال رویا ممکن است به شکل :
(ادغام) تلفیقی از چندین اندیشه ی سرکوب شده .
( جابجایی ) که درآن اهمیت روانی مضمون رویا به یک مضمون مورد پسند ناخودآگاه منتقل می شود .
( بازنمایی ) تبدیل اندیشه ها به تصاویر
( فرافکنی ) انتساب رویاها و امیال خویش به فرددیگر و یا
( نمادگرایی ) جایگزین شدن اعمال ، اشخاص و یا ایده ها با یک نماد یا نمود یابد .
فروید معتقد بود کابوس ها نتیجه ی تنش میان فراخود و نهاد است .
به عقیده وی ، ترس ها ، آرزوها واحساساتی که از آنها بی اطلاع هستیم ، در رویاها تجلی می یابند .
اما بصورت رمزگذاری شده و غیر مستقیم ، ذهن ناهشیار از زبان شفاهی استفاده نکرده و از طریق نمادها با ما ارتباط برقرار می کند . برخی نمادها و برخی جنبه ی کاملاً شخصی دارند . ( کری ، 1386، 59-340)
تعبیر خواب از دیدگاه فروید ( روان کاوی )
رویا تجسم و یا تحقق آرزوهای سرکوب شده است که اغلب به صورت مبدل ودگرگون شده در خواب ظاهر می شود . روی این اصل روانکاوان می گویند که خوابهای خود را نقل کن تا مشکل و علل آن را برایت شرح دهم تعبیر رویا کار ساده ای نیست و کسانی که به تعبیر خوابها اقدام می کنند باید با مفهوم رویا و معانی سمبلها آن طوری که فروید مطرح کرده است ، آشنا باشند ، تا بتوانند تمایلات قسمت ناآگاه ذهن را در سطحی آگاه تبیین کنند.(شفیع آبادی ، 1384، 37-33)
تحلیل رویا 41روش مهمی برای برملا کردن مواد ناهشیار و بینش دادن به رویا به نحو نسبت به مشکلات حل نشده است . هنگام خواب دفاعها ضعیف می شوند و احساس های سرکوب شده به سطح می آیند . فروید رویاها را شاهراهی به سمت ناهشیار می داند زیرا امیال ، نیازها و ترس های فرد در رویاها ابراز می شوند . برخی انگیزه ها به قدری برای فرد غیر قابل قبول هستند که به جای اینکه مستقیماً نشان داده شوند به صورت تغیر شکل یافته یا نمادی آشکار می شوند .
هرکل که از تعبیر خواب به عمل روانکاوی می رسد توجه و علاقه اش را درباره ی محتوای خوابها حفظ می کند و مایل می شود هر خوابی را که بیمار نقل می کند تا سر حد امکان به طور کامل تعبیر و تفسیر نماید . اما فی الفور ملاحظه می کند که تحت شرائط کاملاً متفاوتی عمل می کند ، و اگر سعی برانجام دادن قصدش باشد ، با ضروری ترین تکالیف درمانی مواجه می شود . حتی اگر یکی از نخستین خوابهای بیمار به طور شایان توجهی برای شروع نخستین توجیهات مناسب از آب در آید ، سایر خوابها پی در پی به قدری طولانی و مبهم ظاهر می شوند که معنی و مفهوم مستتر در آنها را نمی توان درجلسه ای کوتاه و درعرض یک روز استخراج کرد. (شجاع تفتی ، 1385، 76-39 )
رویاها 2 سطح و محتوا دارند : محتوای نهفته و محتوای آشکار
محتوای نهفته42:از انگیزه ها امیال و ترس های نهفته ، نمادی و ناهشیار تشکیل می شوند چون تکانه های جنس و پرخاشگری ناهشیار که محتوای نهفته را تشکیل می دهند خیلی عذاب آور وتهدید کننده هستند به محتوای آشکار43 تغیر شکل می دهند که قابل قبول تر است . محتوای آشکار همان رویایی است که به نظر خواب بیننده می رسد .( کوری ، 1385، 82-62)
مطالعه ی رویا به درک محتوای فرایندهای روانی ناهشیار ذهن و نیز به درک محتویات واپس زده منجر می شود. روانکاو با تعبیر رویا می کوشد تا با بررسی مطالبی که به خواب آمده اند و در واقع پرونده ی رویا را تشکیل می دهند ، در روندی رویاها و یا حالت های غیر مسخ شده و منحرف شده ی امیال نهانی را کشف کند. (ساعتچی ، 1380 ، 79-53)
فرایندی که محتوای نهفته ی رویا به وسیله ی آن به محتوای کمتر تهدید کننده تبدیل می شود عمل رویا44 نامیده می شود .
وظیفه ی درمانگر این است که معانی تغییر شکل یافته را با بررسی نمادهای موجود در محتوای آشکار رویا بر ملا سازد . ( شفیع آبادی ، 1386، 37-33)
تعبیر خواب در روان کاوی چگونه باید باشد ؟ آن میزان از تعبیری که در طی جلسه ای حاصل می شود را باید به عنوان فرصتی عالی در نظر گرفت و اگر هم محتوای خواب کاملاً روشن نباشد ، نقص به حساب می آید .
اگر قبل از اینکه خواب های قدیمی را تحلیل کنیم خواب های تازه تری پدید آید در این صورت باید خواب های جدیدتر بررسی شوند هر انگیزه ی آرزومندی که امروز خوابی را می آفریند ، مادامی که درک نشده است و از زیر تسلط ناخودآگاه بیرون نکشیده شده است دوباره در سایر خواب ها نیز ظاهر خواهد شد . بنابراین ، غالباً جریان کار چنین است که بهترین راه جهت تعبیر خواب ، رها کردن آن و توجه به خواب تازه است . خوابی را که ممکن است همان مطلب را در قالبی قابل دسترس قرار دهد. (زیگموند فروید ، 1387، 23-11)
درمانگران در جلسات درمان ممکن است از درمانجویان بخواهند به جنبه هایی از محتوای آشکار رویا ، تداعی آزاد کنند تا از این راه معانی نهفته را برملا سازند . درمانگران با کاویدن تداعی های آزاد درمانجویان همراه با آن ها در این فرایند شرکت می کنند، تعبیر کردن معانی عناصر رویا به درمانجویان کمک می کند . سرکوبی را که مواد ربط دهنده رویاها می توانند گذرگاهی به سمت مواد سرکوب شده باشد ، آشکار کنند و آن را به بینش جدیدی که از کشمکش های موجود خود کسب کرده اند ربط دهند .رویاها می توانند ، گذرگاهی به سمت مواد سرکوب شده باشند ، ولی اطلاعاتی را نیز درباره عملکرد فعلی درمانجویان در اختیار می گذارند ( کری ، 1386 ، 87- 34)
آنچه در آخر مهم است پیرامون فن تعبیر رویا ، در جریان روان درمانی متذکر شویم آنست که :
تعبیر خواب نباید در طی درمان روان کاوی به عنوان فنی مستقل دنبال شود بلکه استفاده ی از آن باید در معرض قواعد تکنیکی باشد که به طور کلی بر روان درمان حاکم است ( روان درمانی فروید ، 47-23، 1387)
A-2) یونگ ( 1875- 1961)
یونگ نیز به ناخودآگاه اعتقاد داشت ، اما به آن به عنوان یک جنبه ی حیوانی غریزی و جنسی نمی نگریست .بلکه بیشتر ناخودآگاه را روحانی می نامید .
وی معتقد بود که رویاها کوشش نمی کنند تا محتوای احساسات حقیقی ما را از ذهن بیدار پنهان سازند بلکه آنها دریچه ای هستند به ناخودآگاه. رویاها برای مشکلاتی که در بیداری با آن مواجه هستیم راه حل می دهند .
یونگ اعتقاد داشت که به همه چیز می توان بصورت جفت های متضاد نگریست : خیر و شر / مرد و زن / عشق ونفرت . (روحانی ،1380، 82- 43)
بنابراین چیزی که بر ضد نهاد قرار دارد ( ضد نهاد 45 ) و سایه 46 نامیده می گردد .
سایه نمایان گر جنبه های مطرود شخصیت فرد است . چیزهایی که مایل به تصدیق آنها در وجودمان نیستیم .
جنبه ای از ما که تا حدودی ناپسند ، بَدَوی و ناخوشایند است .
وی معتقد بود رویا، راهی است برای برقراری ارتباط با ناخود آگاه .
او ، تصویر سازی ذهنی در رویا را روشی برای آشکار سازی چیزی در رابطه با خویشتن ، روابطمان با دیگران و یا شرائط حاکم بر زندگی می پنداشت .
رویاها به ما کمک می کنند تا استعدادهای بالقوه ی خود را آشکار سازیم .
یونگ به نمادهای جهانی برای تعبیر خواب اعتماد داشت .( ضمیر ناخودآگاه ،یونگ به نقل از امیری ، 1383 ، 28-12)
او معتقد بود که مفهوم رویا از نظر فروید ( که صرفاً تحقق و ارضای آرزوهای سرکوب شده است) یک دیدگاه ساده انگارانه است ( همان منبع )
وی معتقد بود ناخودآگاه جمعی و کهن الگوها و یا آرکی تایپ ها یک نماد قدرتمند زیر بنایی هستند که به عنوان نمادهای رویا ، در رویاها تجلی می یابند .
عناوین آرکی تایپ ها ازدیدگاه یونگ به شرح زیر می باشند .
1- نماد مادر و یا قهرمان ( مادینه ی روان یا آنیما ) .47
2- نرینه ی روان یا آنیموس 48
3- سایه 49
یونگ معتقد بود که همه ی ما از طریق ناخودآگاه جمعی از این کهن الگوها ، برخوردار هستیم .
او معتقد بود ،که رویاها تجلی ناخودآگاه شخصی ، بواسطه ی کهن الگوهای ناخودآگاه جمعی هستند .
به نظر وی ،رویا یک پیام مستقیم از ناخودآگاه ، شخصی است و تحریف های احتمالی رویا ، کوشش ناخودآگاه به منظور سرکوب رویا نیست .(لیلی و ایس ، 1379، 708- 102)
روش آنالیز رویای وی ، به این منوال است که رویا بین تشویق می شود تا برای هر جنبه از رویای خویش افکار خود را در رابطه با تمام تداعی های نمادین بیان دارد . شامل تداعی های شخصی ، فرهنگی و کهن الگویی. سپس تداعی های نمادین متعدد بررسی گردیده و مهمترین آنها با یکدیگر تلفیق و تعبیر رویا ، براساس شخصیت خاص فرد انجام می گرفت .
وی نه تنها معتقد بود که رویاهای انسان ، محتوای آرزوها و امیال گذشته ی وی می باشند بلکه در عین حال به آینده نیز نظر داشته و هدف ها و مقاصد آتی را مشخص می کنند .
همچنین یونگ معتقد بود که رویاها ممکن است حاوی حقایق ناگزیر ، خطاهای حسی؛ خیال پردازی های ماجراجویانه ، خاطرات ، برنامه ها و تجارب غیر منطقی نیز باشند .
A- 3) آلفرد آدلر 🙁 1870 – 1937)
وی معتقد بود که رویاها ، ابزارهای حل مساله بوده و با مشکلات روزمره زندگی مرتبط می باشند بر مبنای این نظریه چنانچه ما زیاد رویا می بینیم ، علت آن ممکن است مشکلات عدیده ما در زندگی امان باشد . و یا برعکس اگر زیاد رویا نمی بینید ، به معنی سلامت روان شما است . وی معتقد بود ، عناصر ، کنترل ، قدرت و انگیزش ، نیروی پیش برانه در پس رفتارهای ما می باشند و نه تکانه های جنسی .
وی عمده ترین نیروی پیش برانه را فائق آمدن بر احساس ناامنی ها ، فرو دستی ها ، کهتری ها وکاستی ها بر می شمرد که روی هم رفته ، اراده ی منعطف به قدرت50 نامیده می شود . وی اعتقاد داشت انسان در دوران نوزادی و کودکی دچار عقده ی حقارت گردیده و از این رو پیوسته می کوشد تا تمام عمر خود را صرف جبران آن ( فقدان قدرت ) کرده وبه کمال برسد ( همان منبع )
رویاها راهی برای مطرح ساختن ناامنی ها، می باشند . وی اعتقاد داشت ، رفتارو کردار ما تحت حکمرانی ناخودآگاه قرار ندارد بلکه کوشش در جهت کمال و نیاز به کنترل به علت عملکرد ماست وی به اینکه ناخودآگاه و خود آگاه برضد یکدیگر می باشند ، اعتقادی نداشت . وی رویاها را جبران بیش از حد کاستی ها نقاط ضعف ها ، در بیداری می دانست . مثلاً شخصی که از رئیس خود هراس دارد . در رویا جرئت کرده و برسر رئیس خود فریاد می کشد وی معتقد بود ، رویاها نه تنها با نشان دادن ترس های درونی و راه های کنار آمدن با آنها ما را یاری می رسانند ، بلکه آنها ، نوع شخصیت و سبک زندگی ما را نیز بازگو می کنند .( کیانی 1384، 108، 78)
B نظریات دانشمندان علوم عصب شناسی و زیست پزشکی
B-1) جری زیگل
بسیاری از دانشمندان براین نظر بوده و هستند که خواب کارکردهای مهم حیاتی را فراهم و آماده می کند . در خواب ، مغز دست به تنظیم فعالیت های خود می زند. حافظه محتویات خود را به یکدیگر مرتبط کرده و اطلاعات را بایگانی می سازد . در حین خواب سوخت و ساز بدن بازسازی می شود و سرانجام سیستم دفاعی بدن تقویت می گردد .
برای جری زیگل ، زیست شناس امریکایی از دانشگاه کالیفرنیا ، این توضیحات معمول درباره ی خواب کافی و جامع نیستند . تا از این طریق بتوان بدرستی به سودمندی خواب در رابطه با ( تئوری تکامل ) پی برد . تاثیر خواب از دیدگاه او بروی کارکردها و روندها بسیار اندک است .( Jouvet , 1967)
بنا به نظر این زیست شناس آمریکایی ، در زمان خواب ، توان حافظه تنها 15% می تواند افزایش یابد .
در زمان بیداری تمام این فعالیت های بدنی و مغزی بطور موثرتر و همه جانبه تر صورت می پذیرد .
در زمان بیداری تمام این فعالیت های بدنی و مغزی بطور موثرتر و همه جانبه تر صورت می پذیرد .
صرفه جویی و ذخیره انرژی در زمان خواب :
نظریه ی " جری زیگل " کاملاً متفاوت از تئوری های رایج درباره ی اهمیت خواب برای انسان و جانوران است او در توضیح نظریه ی خود در مجله ی علمی NEW SCIENTIST عنوان می کند که تمام فعالیت های بدنی تابع اصل صرفه جویی انرژی هستند و تنها در روند تکامل انواع ، پس از گذشت زمان های طولانی توسعه یافته اند . (Marhand OHW , 1976)
برای توضیح آسانتر نظریه ی خود " جری زیگل " به ذکر نمونه هایی از دنیای جانوران می پردازد .
بطور مثال یک خفاش قهوه ای کوچک در روز حدود بیست ساعت می خوابد و تنها در غروب به مدت کوتاهی بیدار است .
درست زمانی که خوراک اصلی او یعنی مگس ها ، نیز فعال و بیدار هستند .
برای زیگل دقیقاً این نوع فعالیت معنای واقعی خواب را بیان می کند . صرفه جویی و ذخیره انرژی در خواب بدین منظور صورت می گیرد تا جانور برای انجام مهمترین فعالیت های حیاتی کاملاًسرحال و آماده باشد .
جری زیگل به از این نیز گام را فراتر نهاده و مدعی است که خوابیدن نه تنها به معنای حفظ انرژی است ، بلکه در زمان خواب ، امنیت برای جانوران بیشتر است از زمانی که آنان بیدار هستند. (همان منبع )
در خواب کسی نمی تواند خود را مجروح کند بدین لحاظ ، خواب در مجموع مساله ای اقتصادی است هر کس که توان و الزامات خوابیدن را دارد به خواب نیز مبادرت می ورزد . ( Resymond . D . AD=dams , 1997)
B-2) نظریه ی برانگیختگی سنتز 51
این نظریه مبتنی است بر اینکه رویاها رخدادهای تصادفی می باشند که با فعالیت شدید نورون های مغز ایجاد می شوند قسمتی از ساقه ی مغز موسوم به پل مغزی52 در هنگام خواب و مرحله ی (REM) کماکان به فعالیت خود ادامه داده و تولید تحریکات می کند اما از آنجا که درحین مرحله ی رویا بینی یعنی مرحله ی REM، تمام بدن فلج است . از این رو مغز با یک پارادوکس ، مواجه می شود .
به همین خاطر مغز برای اینکه بتواند چیزی که تجربه می کند را توجیه عقلی کند یک حکایت و داستان را که ازمحتویات سیستم حافظه ، اقتباس کرده را بطور تصادفی خلق می کند .
رویاها در ناحیه ی مغز قدامی تولید می شوند ، آن هم بصورت تصادفی و بدون هدف به همین خاطر است که مضمون رویاها ، ناگهان تغیر می کند . و یا رویاها معمولاً فاقد انسجام می باشند .
بنابر نظریه ی سنتز – برانگیختگی رویاها ، صرفاً مکانیزم های بیولوژیکی بی معنی و بدون کارکرد می باشند.( همان منبع )
به عنوان مثال ،تحریکات تصادفی ممکن است مشابه آنهایی باشد که حین دویدن ایجاد می شوند. بنابراین ذهن رویا بین آن تحریکات را به شکل رویای دویدن تفسیر و دخیل می کند . و چنانچه در طی روز ،فرد از دیدن یک گربه غافل شده باشد ، مغز از آن حافظه نیز استفاده کرده و ایجاد رویا می کند ، با این مضمون که فرد توسط یک شیر ، تعقیب می شود .
B-3) نظریه ی کارکرد حافظه و یادگیری رویا
از نظر عصب شناسی رویاها برانگیختگی های حافظه بلند مدت همراه می باشد .
کارکرد خواب پردازش ، رمزگذاری و انتقال داده ها از حافظه کوتاه مدت به حافظه ی بلندمدت است در مرحله ی NONREM پردازش حافظه ی هوشیار ( اظهاری ) و در مرحله ی دوم پردازش حافظه های ناخودآگاه ( روندی ) انجام می گیرد . در طی روز یک کارکرد و اجرایی ، حافظه ی بلندمدت را از حیث سازگاری وهمانی با واقعیت وارسی می کند ( همان منبع )
B-4) نظریه ی گریفن
رویاها ، به شکل استعاره های حسی ، بیان می گردند . رویاها ، ترجمان استعاره ای انتظارات ما درحین بیداری می باشند . انتظاراتی که در طی روز ، قادر به عملی کردن آنها نیستیم سبب پدید آمدن برانگیختگی های هیجانی می شوند. به منظور فرونشاندن این برانگیختگی ها رویاها ، خلق می شوند رویا بینی با تکمیل استعاری الگوی انتظارات ، آن برانگیختگی های هیجانی را بی اثر می کنند (m.s Aldrich , 1996)
C- نظریات دانشمندان علوم فلسفه و عرفان :
نظریه ی فیلسوفان مشایی درباره ی خواب برگرفته از نظریه ی فلاسفه ی یونانی به ویژه ارسطوست . که رساله ای مستقل در باب خواب و بیداری53نوشته است و خواب را نتیجه ی تصرف قوه ی تخلیه ( فنطاسیا )54که در زبان انگلیسی ( فانتازی ) 55می گویند ، دانسته است.
و بعد فیلسوفان مسلمان آن را ( حس مشترک ) خوانده اند.
ارسطو همچنین در کتاب ( حساس و محسوس ) گفته است که در رویای صادقانه عقل کلی صورتی را به عقل جزئی ، القاء می کند( امین 84، 312)
ارسطو معتقد بود که خواب ها همیشه آینده را پیشگویی نمی کنند، بلکه به خاطرات زمان بیداری شخص نیز مربوط می شوند . ارسطو به خواب هایی که در اثر حواس گوناگون شخص دیده می شوند نیز توجه داشت . مثلاً اگر شخصی هنگام خواب گرمن باشد ، ممکن است خوابی در ارتباط با گرما و آتش ببیند . ( خواب و رویا ، رجبی ، 1382، 22-10)
ارسطو بر این باور بودکه استفاده از معنای استعاری خواب در تعبیر و تجزیه و تحلیل خواب ها ، مساله ای مهم است و معتقد بود که مقادیر خواب ها فقط بازتابی از اتفاقات دنیای واقعی نیستند و می توانند استعاره ای از مقادیر و موقعیت های دیگر باشد . تحلیل های جدید رویا براساس همین نظریه شکل گرفته است. ( همان منبع )
C-2( پیش از ارسطو بقراط حکیم که بنیان گذار طب جدید است ، معتقد بود که خواب نشانه ای است که می توان بوسیله ی آن بیماری را تشخیص داد .
دیگر دانشمندان یونانی نیز این نظریه را تائید می کردند و به همین دلیل بسیاری از یونانیان باستان براساس خواب هایی که در مورد قسمت های مختلف بدن می دیدند معالجه می شدند .
پیوند بین رویا و بیداری حائز اهمیت است . تا حدی که فیلسوفان اشراقی همچون حاج محمد هادی سبزواری درمنظومه ی حکمت می گوید که آنچه نفس انسانی در خواب یا بیداری شهود کند نتیجه ی اتصال نفس او به عالم ملکوت است (علی خواه، 1371، 6-201)
4- C) ابن سینا در فصل هجدهم خط و هم اشارات و تنبیهات می گوید :
نفس انسان در حال خواب ، فرصت می یابد که از خیالات جاری و اشتغالات روزمره ، رهاشود و به عالم قدسی ، صعود کند و با عالم غیب و جوهر عالیه متصل شود.
5- C) ابن عربی از عرفای بزرگ معتقد است که رویاها ، ادراکاتی را در اختیار فرد زنده قرار می دهند که تا حدودی شبیه ادراکات مردگان است ( همان منبع )
از دیدگاه عرفان ، رویا یک امر باطنی است و زمینه ی راه یابی به بسیاری از علوم باطنی و پنهانی و حتی ظاهری را فراهم می سازد . و بهتر است گفته شود ، یک الهام درونی و رسول باطنی است که با زبان وحی گونه ، معرفت امور و آگاهی و وصول انسان را به سوی سعادت حقیقی تسریع می بخشد .
(رجبی ، 1382، 11- 82)
بررسی آیات و احادیث ، پیرامون خواب:
در قرآن کریم ، آیات بسیاری درباره ی خواب و رویا و تعبیر آن به عنوان بخشی از زندگی انسان و بالاخص انبیاء بیان شده است . در قرآن و روایات نسبت به ابعاد مختلف خواب ، تمایلات و روش استفاده ی انسان از این نعمت حق تعالی بسیار سخن رفته است و همان گونه که خواب شب را برای انسان موجب آرامش و تعادل دانسته است ، بیداری در آن را نیز مورد اهتمام قرار داده و آن را راهی برای کمال و جبران تمام کاستی ها ، رشد و بلوغ فکری و زمینه ای برای وصال حق و عشق مستی می داند . در مواردی هم که خواب کم را در روز ، موجب تقویت حافظه ، تعادل مزاج و تعقل بر می شمارد.( همان منبع )
خداوند در قرآن کریم می فرماید : از نشانه های قدرت خداوند است ، خوابیدن شما در شب و روز ، تا اینکه از فضل پروردگار ، به طلب روزی خود برخیزید . در این حالت برای مغز که سخن حق را بشنوند ، عبرت هایی است ( روم – 23)
خداوند در سوره ی زمر ، آیه ی 42، خواب را به مرگ تشبیه کرده است . خداوند جان ها را در هنگام مرگ می میراند و جان هایی که نمرده اند ، موقع خواب آنها می گیرد.
جابربن حیان می گوید : خواب بر 2 قسم است خواب راست و خواب دروغ .
خواب راست بر 3 وجه است . اول : تبشیر که خدای تعالی ، فرشته ای را که موکل کرده است تا آنچه خواهد گذشت ، بر سر فرزند آدم ، از نیک و بد ، به او بنمایاند . و آن فرشته را ملک ایزدیا خواند و چون کسی را بشارت باید رسید ، اندرکارهای دنیا و آخرت ، از پند دادن مسلمانان و جهت گرفتن از کافران ، در روز قیامت به آنها می نمایاند .
دوم : تحذیر : که خداوند همان فرشته را توفیق دهد تا بنده را از آن چیزهایی که وی را از اطاعت حق دور خواهد کرد و به معصیت نزدیک برحذر دارد .
سوم :الهام که خداوند همان فرشته را گوید تا به بندگان بنمایاند، که اطاعت باید کردن و نیکو می باید نهادن . (ابن سیرین ، 1379، 84-5)
دانیال نبی می گوید :
خواب در اصل 2 چیز است : یکی آگاه کند ، بیننده را از حقیقت و دیگر آگاه کند از سرانجام کارها و این ها بر 4 قسم است .
1- خواب امر کننده ، 2- خواب بازدارنده ، 3- خواب پند دهنده ، 4- خواب بشارت دهنده ( همان منبع )
رسول خدا می فرمایند :
خواب بر 3 قم است : 1- قسم از خدای متعال است بشارت مومنان را در زندگی
قسم دوم وسوسه ی شیطان است که انسان را اندوهگین می کند .
قسم سوم خواب های آشفته است . ( همان منبع )
پیشینه ی پژوهش :
در سال 2002 LIMA PF و همکارانش از بخش فیزیولوژی ، آزمایشگاه فدرال56ریودوژانیروی برزیل ، مطالعه ای باهدف بررسی الگوی خواب بیداری دانشجویان پزشکی ، تحت عنوان دو گروه زود آغاز و دیر آغاز از لحاظ زمان آغاز کلاس هایشان انجام دادند . هدف از این مطالعه ، مشخص نمودن تاثیر زمان آغاز کلاس های گوناگون دانشجویان روی الگوی خواب – بیداری آن ها بود . اطلاعات از دانشجویان پزشکی 2 ترم تحصیلی دانشکده ی پزشکی که زمان آغاز کلاس های آنها ، با هم متفاوت بود با استفاده از ابزارهای زیر جمع آوری شد . (mcrritt- 1995)
نتایج به دست آمده نشان داد که گروهی از دانشجویان که (LATE CLAS) بودند اولاً کیفیت خواب بهتری داشتند ( PSQY 3/5 در برابر 4. 3) ثانیاً ، شروع خواب آنها ، تاخیر کمتری داشت .
( ساعت 23:59 ، شروع خواب آنها بود ، در برابر 0.54h )
ثالثاً : مدت زمان دوره ی خواب آنها ، کوتاهتر بود ( مدت خواب 6 ساعت و ' 55 در برابر 7 ساعت و ' 25) (ecleras- 1996)
در سال 1976 JOHN MW و همکارانش ، مطالعه ای را به منظور بررسی ارتباط عملکرد آکادمیک دانشجویان پزشکی با تیپ شخصیت آن ها و نیز عادات خواب آنها به انجام رساندند.
بدین منظور ، عملکرد آکادمیک 104 نفر دانشجوی سال چهارم رشته ی پزشکی در ارتباط با عادات خواب آنها ، ارزیابی گردید . این ارزیابی بوسیله ی پرسشنامه ای که دانشجویان ، و ضعیت خواب خود را در آن گزارش می نمودند صورت گرفت همچنین با انجام تست MMPI ، دانشجویان SCORE بندی آنها در کدهای مختلف تست مشخص گردید .
نتایج نشان داد که دانشجویان پزشکی با عملکرد آکادمیک ضعیف تر ، بطور مشخص ، صبحها ، دیرتر از خواب بیدارمی شوند ، بویژه در آخر هفته ها ، همچنین این افراد بصورت مشخصی از کیفیت خواب ضعیف تری برخوردار بودند .
همچنین مطالعه نشان داده که دانشجویان با عملکرد آکادمیک ضعیف در سه SCORE از تست MMPI یعنی کدهای 3 (HYSTEXIA) ، 4 ( PSYCHOPATHIC) ، 8 ( SCHIZOPHERENIA) ، نمرات بالاتری را کسب می نمودند .
در پایان مطالعه ، نتیجه گیری می شود که اطلاع از وضعیت خواب دانشجویان ، بخصوص آنها که در معرض ریسک بالاتری از افت تحصیلی و دانشگاهی خود می باشند . موجب خواهد شد ، این افراد هر چه سریعتر شناسایی شده و به آنها ، کمک شود از طریق اصلاح وضعیت خواب آنها.57
در سال 1999، JOACHIM H و همکارانش از انسیتو تحقیقات پزشکی دانشگاه ERLANGEN – NUREMBERG، در کشور آلمان این سوال را مورد مطالعه و بررسی قرار دادند که آیا ، خرخر کردن دانشجویان پزشکی ، ریسک فاکتوری در جهت مردود شدن آنها در امتحاناتشان ، محسوب می گردد یا خیر ؟ (Aldrich , 1992)
دراین مطالعه ی جالب ، ( 201 دانشجوی پزشکی ، 61% پسر و 39% دختر ، با متوسط سن 6/24) مورد مطالعه و بررسی ، قرارگرفتند .
این دانشجویان براساس میزان خر خر شبانه ی گزارش شده به 3 گروه بدون خر خر شبانه / خر خر شبانه گاه به گاه و خر خر شبانه مکرر طبقه بندی شده و در پایان نمره نهایی آنها در درس طب داخلی نیز لحاظ گردید .78نفر ( % 8/38) دانشجویان بدون خرخر و، 99 نفر ( 3/49) با خر خر گاه به گاه و 24 نفر ( % 9/11) دانشجویان خرخر مکرر داشتند . متوسط نمره نهایی امتحانی دانشجویان هم %62 برای گروه با خر خر مکرر ، 65% برای گروه خرخر گاه به گاه ، و 6/69 برای گروه بدون خرخر بدست آمد .
دراین میان 8/12% از گروه اول ، 2/22% از گروه دوم و 7/41% از گروه سوم درامتحان طب داخلی مردود شده بودند .
مطالعات مشابه داخلی :
در تحقیقی که توسط مسلم ترکاشوند دانشجوی دکتری ، دانشکده ی پزشکی واحد کرمانشاه صورت پذیرفته بود ، شیوع اختلالات خواب دومین دانشجویان دانشگاه نام برده به این صورت بوده است :
لازم به ذکر است که این مطالعه روی 393 نفر از دانشجویان پزشکی دانشگاه انجام گردیده ، که از این میزان ، 151 نفر مرد و 242 نفر زن بوده اند .
پراکندگی اختلال :
بی خوابی : شیوع بی خوابی ، در دانشجویان پزشکی مورد مطالعه 116 نفر ( 51/29) % می باشد شیوع این اختلال در افراد مذکر 57 نفر ( 7/37) % و در افراد مونث 59 نفر ( 3/24) % می باشد .
پرخوابی : شیوع این اختلال در دانشجویان پزشکی مورد مطالعه 84 نفر ( 3/21) % می باشد در میان افراد مذکر 51 نفر ( 7/33) % و در افراد مونث 33 نفر ( 6/13) % مبتلا به پرخوابی هستند .
آپنه ی خواب :
این اختلال 36 نفر ( 1/9) % افراد شرکت کننده در مطالعه را مبتلا کرده است .
در افراد مذکر 23 نفر ( 2/15 ) % در افراد مونث ( 3/5) % یعنی 13 نفر ، شیوع دارد .
سندرم پای بی قرار :
شیوع این اختلال در دانشجویان شرکت کننده در مطالعه 25 نفر (3/6 )% می باشد . در افراد مذکر 11 نفر ( 2/7) % و در افراد مونث 14 نفر ( 7/5) % شیوع دارد .
کابوس شبانه :
35 نفر ( 9/8) % از شرکت کنندگان در مطالعه به این اختلال مبتلا هستند 18 نفر (9/11) % از افراد مذکر و 17 نفر ( 02/7) % از افراد مونث مبتلا به کابوس شبانه هستند .
راه رفتن در خواب :
شیوع این اختلال در میان شرکت کنندگان در مطالعه 6 نفر(5/1)% می باشد 2 نفر (3/1) % از افراد مذکر و 4 نفر ( 6/1) % از افراد مونث این اختلال را دارا می باشند .
افراد فاقد اختلال :
39 نفر از دانشجویان ( 9/9) % هیچ شکایتی از اختلالات ذکر شده نداشتند . دران بین افراد مذکر 9 نفر ( 9/5) % و در میان افراد مونث 30 نفر ( 3/12) % فاقد هرگونه ، شکایت از اختلالات خواب می باشند .
نتایج حاصل از مقایسه ی دموگرافیک :
جنس :
در مطالعه ی حاضر 43% دانشجویان پسر و 57% دختر بودند .
بین دانشجویان مورد مطالعه ی دختر و پسر ، از لحاظ کیفیت خواب ، احساس خواب آلودگی واحساس نیاز به خواب بیشتر ، تفاوت آماری معنی داری دیده نشد .
دانشجویان دختر دچار اشکال در تداوم خواب بیشتر می بودند و 18% آنان در طول شب مکرراً از خواب بیدار می شوند.
مدت زمان خواب شبانه و روزانه ی دخترها ، بیشتر از پسرها بوده و در صد بیشرتی ، عادت به خواب نیمروزی دارند ( 90% دخترها ، 67% پسرها )
اکثریت دانشجویان دختر بین ساعات 12-11 شب می خوابند واکثریت دانشجویان پسر بعد از ساعت 12 می خوابند اما ، ساعت بیدار شدن هر دو ضمن 7-6 صبح می باشد .
وضعیت تاهل :
61% دانشجویان مورد مطالعه مجرد و 39% آنها ، متاهل بودند کیفیت خواب دانشجویاتن مجرد ، بوضوح بهتر از دانشجویان متاهل می باشد یعنی 64% مجردها در برابر 46% متاهلین
از لحاظ ، احساس خواب آلودگی در طی روز ، احساس نیاز به خواب بیشتر ، واشکال در تداوم خواب ، تفاوت معنی داری ، دیده نشد .
همچنین در تحقیق دیگری که توسط یکی از دانشجویان مقطع دکتری روانپزشکی دانشکد ه ی پزشکی ایران به منظور دریافت درجه دکتری صورت پذیرفته است و در آن شیوع اختلالت خواب ، در رابطه با فاکتورهایی چون : سن ، جنس ، مقطع بالینی ، مصرف سیگار ، سنجیده شده است نتایج حاکی از آن است :
7/42 % از دانشجویان پزشکی از وضعیت خواب خود راضی نبوده و از کیفیت خواب خوبی برخوردار نمی باشند .
همچنین 52% از دانشجویان از احساس خواب آلودگی در طی روز ، رنج می برند .
حدود 14% از دانشجویان پزشکی دچاراشکال در تداوم خواب بوده و در طی خواب مکرراً از خواب می پرند از لحاظ مدت زمان تاخیر در شروع خواب حدود 20% دانشجویان بیشتر از ' 30 تاخیر در شروع خواب داشتند حدود نیمی از دانشجویان پزشکی 6-7 ساعت خواب شبانه دارند و 2-1 ساعت خواب روزانه دارند .
48% دانشجویان مورد مطالعه بین 11-12 شب و 40% بعد از ساعت 12 می خوابند .
سن : متوسط افراد مورد مطالعه ، 1/1 25/22 بود که متوسط سنی پسرها کمی بیشتر از دخترها بدست آمد .
محدود سنی دانشجویان از 20 تا 37 سال بود . 67% زیر 25 سال و 33% بالای 25 سال داشتند .
کیفیت خواب دانشجویان زیر 25 سال به مراتب بهتر از دانشجویان بالای 25 سال می باشد . به گونه ای که 63% دانشجویان زیر 25 سال ، از کیفیت خواب ، مطلوب برخوردار بودند . این درحالی است که این رقم در دانشجویان بالای 25 سال 46% است .
انقطاع مکرر خواب در دانشجویان بالای 20 سال ، دوبرابر بود .
دانشجویان زیر 25 سال مدت تاخیر در شروع خواب کمتری داشته و اکثریت ظرف کمتر از 15 دقیقه به خواب می روند ، در حالی که این مدت در دانشجویان بالای 25 سال بین 15تا 30 دقیقه می باشد .
همچنین دانشجویان جوانترعادت کمتری به خواب نیمروزی داشته و نیز درصد کمتری از آنها ، 2 ساعت در روز وبیش از 7 ساعت در شب می خوابند .
مصرف سیگار : در میان دانشجویان مورد مطالعه 15% آنها ، سیگاری بودند که تنها 5/4% آنها دختر و اکثریت مابقی ، پسر می باشند . دراین مطالعه ی مشخص شد که مصرف سیگار مستقیماً بر روی کیفیت خواب موثر بوده و اکثر افراد غیر سیگاری از کیفیت خواب بهتری برخوردار بودند ( 60% در برابر 40%)
همچنین تاخیر در شروع خواب افراد سیگاری به مراتب بیشتر بود ( 36% در برابر 16% )
مصرف چای یا قهوه :
تنها 9% دانشجویان عادت به مصرف چاپ و قهوه نداشتند و 91% باقی به این امر عادت داشتند که در میان این افراد هم ، اکثریت بین 3-1 فنجان چای یا قهوه روزانه می نوشند و تنها 3% آنها بیش از 7 فنجان در روز مصرف دارند . در این مطالعه ، بوضوح دیده می شود که افرادی که عادت به مصرف چای یا قهوه ندارند از کیفیت خواب بهتری بهره می برند .( 85% در برابر 55% ) و نیز درصد بیشتری عادت به خواب نیمروزی ندارند .
وجود بیماری جسمی : تنها 7% دانشجویان از سلامت جسمی کامل برخوردار نبودند نیمی از آنان دچار اختلال ارتوپدی و مفصلی بوده ، 20% از سردرد، 10% از گاستریت 10% از اختلالات غدد اندوکرین ( تیروئید ) و 10% باقیمانده هم از سایر اختلالات جسمی رنج می بردند . به دلیل پایین بودن درصد این دانشجویان مطالعات آنماری بدست آمده معنادار نبوده و قابل استناد نیستند .
مطالعات مشابه خارجی :
بی خوابی یک شکایت شایع در جامعه است . حدود 40-20% جمعیت جامعه این مشکل را دارند که در سنین بالا و در زنان شایع تر است . در بررسی روی دانشجویان دانشگاهی در کره که روی 1414 دانشجو انجام شد % 2/30 آنها از خواب ناکافی شاکی بودند .( Yoss- 1957)
مطالعه مشابه روی دانشجویان دانشگاهی در پاریس ، شیوع پرخوابی را %10 و مطالعه ای دیگر %8/6 ذکر کرده اند .
شیوع آپنه ی خواب در مطالعات مختلف % 3 ، 59/11 و %2/4 گزارش شده است که در مردان شایعتر از زنان بوده است .
در مطالعات گسترده روی یک جمعیت 16202 نفری ، % 7/2 آنها ، سندرم پای بی قرار داشتند . (mulling Tony , 1993)
در سال 2001 ، ANO LIGIA و همکارانش در دپارتمان فیزیولوژی و آزمایشگاه کرونر بیولوژی NOTAL در برزیل ، مطالعه ای را به منظور بررسی ارتباط بین چرخه ی خواب – بیداری دانشجویان پزشکی وعملکرد آکادمیک آن ها انجام دادند .
در این مطالعه 36 دانشجوی پزشکی که 21 نفر پسر و 15 نفر دختر با متوسط سنی 7/20 مورد بررسی قرار گرفتند . تمامی دانشجویان برنامه ی آموزشی یکسانی از روز دوشنبه تا جمعه داشتند .
داوطلبان به یک پرسشنامه Psq1 پاسخ داده و نیز گزارشی از برنامه ی 2 هفته ای از وضعیت خواب و بیداری خود ،ارائه دادند .
نتایج به دست آمده حاکی از آن بود که 9/38 % دانشجویان ،کیفیت خواب نامطلوبی را در PSA1 خود گزارش نموده بودند دانشجویانی که ساعت اول بعد از ظهر و یا نزدیک ظهر ، داشتند از کیفیت خواب پایین تری برخوردار بودند همچنین بین زمان شروع خواب ، بی نظمی خواب و طول مدت خواب و عملکرد آکادمیک ، ارتباط وجود داشت .
این نتایج ، مطرح کننده ی این موضوع است که الگوی زمانی افراد کیفیت چرخه ی خواب بیداری آنان را تحت تاثیر قرار می دهد بی نظمی در چرخه ی بیداری دانشجویان به اندازه ی محرومیت از خواب روی یادگیری دانشجویان پزشکی تاثیر می گذارد . (marhand 1976)
شیوع کابوس شبانه در دانشجویان در یک مطالعه % 5/7 بود که در زنان بیشتر از مردان گزارش شد .( Antonio culebars , 1996)
حرکات متناوب پاها در خواب ، شیوع %4 در جامعه دارد .
در یک مطالعه روی 121 نفر در نیویورک ، مشخص شد % 1/6 از شرکت کنندگان هیچ اختلال خوابی نداشتند .(mendleson . WB, 1995 )
فهرست منابع :
1- شفیع آبادی ، عبدا… ،1389 ، نظریه های مشاوره و روان درمانی ، تهران مرکز ، نشر دانشگاهی .
2- ساعتچی ، دکتر محمود،1388، مشاوره روان درمانی ، ( نظریه ها و راهبرد) ، نشر ویرایش .
3- کری ، جرالد ، 2007، نظریه های مشاوره روان درمانی ، ( نظریه و کاربست ) ، ترجمه: سید محمدی، یحیی ، ارسباران .
4- فروید ، 1385، نظریه های روان درمانی ، ترجمه : شجاع تقی ، سعید ، چاپ شمشاد .
5- پاول و لیندزی ، 2013، تشخیص و درمان اختلالات روانی بزرگسال در روانشناسی بالینی ، ترجمه ، نیک خو محمد رضا ، آواریس یاسن ، هامایاک ، انتشارات مانی .
6- اتکینسون و همکاران ، 2013، زمینه ی روانشناسی بالینی هیلگارد ، انتشارات رشد .
7- مورین ، چارلز ، 2008، روانشناسی بی خوابی ، ترجمه : بخشایش ، علیرضا ، انتشارات دانشگاه یزد .
8- معنوی ، عزالدین ، 1388، خواب و رویا از دیدگاه پزشکی ، نشر ، عطار .
9- خلیلی ، مهدی ، 1389، اختلالات خواب ، انتشارات پگاه .
10- یونگ ، 1380، روانشناسی دین ،ترجمه : روحانی ، دکتر فواد ، انتشارات پگاه
11- یونگ ، ضمیر ناخودآگاه ، 1383، ترجمه ، امیری ، محمدعلی ، انتشارات : سمیعی.
12- فرزام ، پرواز ، 1392، رویاهای فروید ، انتشارات سیمرغ .
13- والیس ، لیلی ، 1379، تحلیل علمی و گام به گام رویا ، انتشارات هنگام .
14- علی خواه ، محمد مهدی ، 1390، خواب و رویا ، انتشارات جمال الحق .
15- سیف بهزاد ، 1390خوابیدن و خواب دیدن ، ویراستار ، احمد ، کسیدا، انتشارات پیشگام .
16- رجبی ، داوود، 1388، خواب و رویا ، انتشارات کمال الملک .
17- نجفی ، محمد رضا ، 1389، اختلالات خواب ، اصفهان ، دانشگاه علوم پزشکی .
18- کیانی ، کاظم ، مخبری ، هادی ، 1390، روانشناسی خواب ، درمان بی خوابی و سایر اختلالات خواب ، لوح دانش .
19- ماس ، جیمز پ ، 2010، نیروی خواب ،ترجمه : بهارک ، جهانگیر ، عطار
20- خوی نژاد ، دکتر غلامرضا ، 1386 ، روش های پژوهش در علوم تربیتی ، انتشارات سمت .
21- دلاور، دکتر علی ، 1384، روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی ، نشر ویرایش .
منابع لاتین :
1- buysse DJ ,Clinical diagnosis in 216 insomnia paticnts sleep 1994 ; 17:630 .
2- Jacob EA , Reynolds CF III, Kiupfer DJ: therole of polysomnography nin the diff . diag . Of Ch . Insomnia AMJ Psychiatry 1988; 145:346.
3- Hauri PJ:Wrist actigraphy in Insomnia . Sleep 1992 ; 15 : 293.
4- Mendelson WB.Effects of flurazepam and zolpidem on the perception of sleep in Insomnias . Sleep 1995;18:92.
5- Antonio Culebras : Clinical Handbook of sleep disorders ; Bottrworth Heinemann; pp: 13- 27 ; 1996.
6- Carpenter M.B ;sutin J.Muman Neuroanatomy . Williams and Wikins Eighth Edition . pp :700-701; 1983.
7- Jouvet, M.Neurophsiology of the states of sleep , physiol .Rev.47:117-177;1967.
8- Marhand OHN , Dyken ML:Sleep abnormalities in patients with brainstem lesions: Neurology 26:769.1976.
9- Raymond D.Adams ; principles of Neurology McGraw Hill; 1997 ; pp : 380 .
10- M.S.Aldrich; Neurologic clinics; sleep Dis. I.W.B Saunders co.1996 pp:545-566.
11- Mcrritt , Textbook of Neurology . Williams and Wikins; Ninth edition ; 1995 pp:875-884.
12- Culeras A . Clinical handbook of sleep disorders.Butterworth- Heinemann1996;pp:159-173.
13- Yoss RE;Criteria for the diagnosis of the narcoleptic syndrome . Pro staffmayo clin 1957;32:320.
14- Aldrich Ms,;Dopamin-receptor autoradiography of human narcoleptic brain . Neurology 42:410-413, 1992.
15- Mullington J,: Scheduled naps in the management of daytime sleepiness in narcolepsy- cataplexy . Sleep 16:444-456,1993.
16- Schmidt HS.Protriptyline:An effective agent in the Treat , of nar . and hyper. AMJ psych.134:183-185,1979.
17- Aldrich MS:The clinical spectrum of narcolepsy and idiopathic hypersomnia. Neurology 46:393-401, 1996.
18- Billard M:A menstruation – Linked periodic hopersomnia neurology 1975;25:436.
1 .Tristram shandy
2 .passive
3 .nap
4 .Sleep spindles
5 .K-Complex
6 .delta sleep
7 Slow wave sleep
8 .Triangular
9 .saw tooth waves
10 . Dyssomnias
11 .parasomina
12 .proposed sleep disorder
13 Intrinsic dis
14 .extrinsic dis
15 Arousal
16 .confusional arousal
17 . proposed sleep disorder
18 .insomniu
19 .Toinder
20 . carskadon
21 .mitler
22 .narcolepsy
23 .cataplexy
24 .Freud
25 .Yung
26 .Adler
27 Lovy
28 .French
29 .Vlman
30 .Erikson
31 .Boss
32 .Jerry siegel
33 .hansBurger
34 .Guillemnult
35 .Dement
36 .nathaniel kleitman
37 .Grrifen
38 .manifect content
39 .Latent contect
40 .Free Association
41 .dream analiz
42 .Latent content
43 .manifest content
44 .dream work
45 .Counter Ego
46 . Sadow
47 . Anima
48 . Animus
49 .Shadow
50 .Will to power
51 .Activation synthesis theory
52 .pons
53 .Desomno parvanturlia
54 .Fantasia
55 .phantasy
56 .Lima pf , pattern
57 .johns M.W Dudley " the sleep habits , personality and academic performance 10(3) 158-162 – 1976 , May (1999)
—————
————————————————————
—————
————————————————————