مبانی نظری آموزش از راه دور ویادگیری الکترونیکی

مبانی نظری آموزش از راه دور ویادگیری الکترونیکی

2-1-مقدمه 9
2-2-آموزش از راه دور 9
2-3-سیر تکامل آموزش از راه دور 9
2-4-مفهوم یادگیری الکترونیکی 11
2-5 تعاریف یادگیری الکترونیکی 11
2-6-مزایای یادگیری الکترونیکی 13
2-7-چالش های یادگیری الکترونیکی در ایران 16
2-8- مدلهای آموزش الکترونیکی 18
2-8-1-آموزش همزمان یا کلاسهای آنلاین 18
2-8-2-آموزش غیر همزمان یا کلاسهای آفلاین 18
2-8-3-آموزش بر پایه کامپیوتر(CBT) 18
2-8-4آموزش بر پایه اینترنت (IBT) 19
2-8-5آموزش بر پایه وب ( WBT) 19
2-9-سیستم های یادگیری الکترونیکی 19
2-9-1 سیتم مدیریت یادگیری 19
2-9-2 سیتم مدیریت محتوای آموزشی (LCMS) 20
2-10-مروری بر تحقیقات پیشین: 20
2-10-1فاکتورهای حیاتی موفقیت یادگیری الکترونیکی 20
2-10-2-مدل های موفقیت سیستم های اطلاعاتی 23
2-10-3 مدل های موفقیت سیستم های یادگیری الکترونیکی 25
2-11-جمع بندی مولفه های سنجش موفقیت یادگیری الکترونیکی 31

2-1-مقدمه:
در این فصل به مرور پیشینه تحقیقات مرتبط با این موضوع پرداخته خواهد شد . بدین منظور ابتدا مفاهیم و تعاریف آموزش از راه دور، سیر تکامل، مزایا و معایب، سیستم های یادگیری الکترونیکی و در پایان نقاط ضعف و قوت مدل های سنجش موفقیت سیستم های اطلاعاتی و یادگیری الکترونیکی پیشین مورد برسی قرار خواهد گرفت .
2-2-آموزش از راه دور:
در عصر حاضر در اثر تغییر و پیشرفت اجتماعی، آموزش به عنوان حقوق اولیه انسانها شناخته شده است. بسیاری از دانشمندان معتقد هستند که شرایط یادگیری باید چنان سازماندهی شود که هر یادگیرنده براساس توانایی های خود به فعالیت و یادگیری بپردازد (محمد شریعتمداری).
افزایش تقاضا برای آموزش، تنوع انتظارات مردم از مراکز آموزشی، تاسیس مراکز آموزش جدید و رقابت بین آنها از جمله چالشهایی بوده است که نظام آموزشی جهان را بسوی آموزش از راه دور متمایل کرده است.
2-3-سیر تکامل آموزش از راه دور:
دسته بندی فناوری های آموزش از راه دور در قالب نسل های مختلف بر مبنای ابزارهای فناوری مورد استفاده به صورت زیر است:
الف) نسل اول آموزش از راه دور:
این نسل آموزش از راه دور به آموزش یا مطالعه مکاتبه ای بر می گردد که ویژگیهای این نسل عبارتند از: شکل گیری فناوریهای نوشتاری و خودآموزها، استفاده از پست برای برقراری ارتباط دو طرفه، البته باید متذکر شد که این نوع ارتباط بصورت غیر همزمان بوده و دارای تاخیر زمانی زیادی نیز بوده است. گستره یادگیرندگان دراین نسل خیلی زیاد نبوده، همچنین فاصله آنها نسبت به یکدیگر و معلم تقریباً کم است ( از لحاظ پراکندگی جغرافیایی). بصورت کلی این سیستم آموزشی سنت شکنی کرده و امکان آموزش انعطاف پذیررا برای یادگیرندگان و علاقمندان به مطالعه و یاگیری فارغ از عوامل زمانی و مکانی فراهم می نماید.
ب) نسل دوم آموزش از راه دور:
در اواخر دهه 1960 شکل گرفته و رشد یافته است ( نیپر به نقل از فینگر، گلین، رونفرلگ و کالرولین,2001) . این نسل به عنوان ( ارتباط از راه دور) یا ( آموزش از راه دور چند رسانه ایها) تلقی می گردد که از فناوریهای نسل گذشته همچون فناوریهای نوشتاری و ارتباطات پستی فراتر می رود ( کیرک وود, 1998). اصطلاح ارتباطات از راه دور به استفاده از کانالهای ارتباطی الکترونیکی از قبیل ( فناوریهای کابلی، نوری، رادیو، و غیره ) که برای ارسال یا دریافت سیگنالهای صوتی و تصویری و ارتباطات داده ها بر می گردد. ( الگرین و پارکر1994 : 330، نقل از گریسون 1995: 326). به بیان ساده تر ارتباطات از راه دور به تبادلهای ارتباطات الکترونیکی در مسافتهای دور دست بر می گردد ( گریسون 1995). بنابراین در نسل دوم علاوه بر آنکه از فناوریهای نسل گذشته استفاده می شود، فناوریهای ارتباطی همچون تلفن، تله کنفرانس ( دیداری، شنیداری و کامپیوتری) را بکار می گیرد.
ج )نسل سوم آموزش از راه دور:
این نسل در کل به دنبال فراهم آوردن امکان یادگیری با بکارگیری قابلیتهای کامپیوتر است. کیرک وود (1998) اظهار می دارد که این نسل بر تعامل و گفتگوی بین مشارکت کنندگان در فرآیندهای آموزشی تاکید بیشتری نسبت به دو نسل قبل داشته است. آغاز این نسل قبل از دهه 1980 بوده و ظهور فناوریهای ارتباطی شبکه ها، فناوریهای ماهواره ای موجب تسهیل در انتقال محتوای آنالوگ دیجیتال به ایستگاههای کامپیوتری شد.( گرنگر و پاسرینی 2000). این فنارویها امکان تعامل به موقع همراه با ویدئوکنفرانس دو طرفه یا تعامل تصویری یک طرفه و ارتباط شنیداری دو طرفه را برای این شکل از آموزش فراهم می آورند.
د)نسل چهارم آموزش از راه دور:
گرانگر پاسرینی(2000) نسل جدیدی را در آموزش از راه دور مشخص کرد که منجر به استفاده مستقیم از اینترنت شده است. فناوریهای اینترنتی سیستمهای انتقال دهنده گذشته را در ارائه آموزش بسیار توانمندتر کرده اند و مولفه های یادگیری مشارکتی را به آن اضافه کرده اند. آنها معتقدند که این نسل تنها مشروط به استفاده از اینترنت است و از ذهنیت گرایی بیشتر در جهت رویکرد سازنده گرایی حرکت کرده است. همچنین آنها اظهار می دارند که از جمله آخرین مدلهای طراحی تلقی می گردد که قدم به قدم پیش رفته و روشهای ذهنیت گرایی را با طراحی انعطاف پذیر و استراتژیهای سازنده گرایی ترکیب می کند و منجر به فراهم آوردن محیط یادگیری غنی تر می شود. ( به نقل از فینگر، گلین، راتولگ و کارولین 2001 : 3 )
2-4-مفهوم یادگیری الکترونیکی:
یادگیری الکترونیکی زیر مجموعه ای از آموزشهای از راه دور است که از اواسط دهه 1980رایج شد، و با گسترش استفاده از اینترنت با سرعت زیادی رشد وتوسعه یافته است (Kanuka & Anderson,2007) .
آموزش از راه دور روشی برای آموزش است که شامل 5 عنصر اصلی می باشد که عبارتند از: جدا بودن یاد دهنده و یادگیرنده، تاثیر یک سازمان آموزشی، استفاده از رسانه فنی برای برقراری ارتباط و امکان دستیابی به اهداف آموزشی و اجتماعی (Choi, Et Al,2007) . یادگیری الکترونیکی، جدید ترین شیوه از سیر تکاملی آموزش از راه دور است.(Liaw,2008) .
2-5 تعاریف یادگیری الکترونیکی:
تعاریف بسیاری برای یادگیری الکترونیکی ارائه شده است و دانشمندان، تعاریف فراوانی را در این مورد بیان کرده اند.لذا به عنوان نمونه ، در ذیل ،چند مورد از تعریف های مذبور آمده است .
* بوردان و وگن: یادگیری الکترونیکی را تحویل محتوای آموزشی از طریق رسانه های الکترونیکی، ماهواره ها، لوح های فشرده، اینترنت و اینترانت می دانند(بوردان,2000).
* بوچی، و استون ابراز می کنند که یادگیری الکترونیکی پیشبرد یادگیری با استفاده از فناوری است، که یادگیرنده در آن با استفاده از فناوری های پیشرفته مانند همایش از راه دور، گروه های بحث و آموزشی از طریق وب به دانش و اطلاعات دسترسی پیدا می کند(بوچی,1999).
* هال معتقد است که یادگیری الکترونیکی فرایندی است که از طریق رایانه، اینترنت، اینترانت انجام می شود. و اظهار می دارد که بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در یادگیری، اشاره برمفهوم یادگیری الکترونیکی دارد (هال,2000).
* برج، معتقد است که یادگیری الکترونیکی، بدست آوردن دانش از طریق رسانه ها است.
* مور: یادگیری الکترونیکی پیشرفته ترین روش یادگیری مبتنی بر فناوری است و بطور کلی به یادگیری بصورت الکترونیک از طریق وب یا هر نوع بستر ارتباطی دیگر گفته می شود. استفاده از فناوری اطلاعات برای مدیریت، طراحی، ارائه، انتخاب، تبادل، هدایت و راهبری پشتیبانی و توسعه یادگیری را یادگیری الکترونیکی گویند (مور,1990: 245).
* سیفی و همکاران، یادگیری الکترونیکی، یادگیری برپایه اینترنت بوده و از بخشهای زیر تشکیل می شود(سیفی 1388).
الف ) مبادله مطالب از طریق ساختار های ارتباطی نوین
ب) مدیریت یادگیری
ج) یک اجتماع شبکه ای از یادگیرندگان ، توسعه دهندگان مطالب و متخصصان
* فیزلی :آموزش از راه دور روشی است برای توصیف انواع ترتیبات آموزشی که فراگیر و استاد به طور معمول از لحاظ مکان یا زمان از یکدیگر جدا باشند در حالیکه ارتباط بین آنها از طریق رسانه برقرار می شود (فیزلی,1982).
* یونسکو: در توصیف مفهوم آموزش الکترونیکی، آنرا فرآیند نظام مندی بمنظور ارائه آموزش و پرورش به یادگیرندگان که از نظز زمان و مکان از یکدیگر جدا هستند و به نظام آموزش سنتی دسترسی ندارند می داند که با استفاده از رسانه های گوناگون، مواد چاپی، نوارهای صوتی، برنامه های رادیویی، ماهواره، تلفن، کامپیوتر و سایر وسایل ارتباط الکترونیکی صورت می پذیرد (یونسکو, 1987: 95) .
از مجموع تعاریف ذکر شده می توان دریافت که دیدگاه دانشمندان در زمینه یادگیری الکترونیکی مشابه است و به طور کلی این تعریف جامع را می توان برای یادگیری الکترونیکی ارائه نمود. یادگیری الکترونیکی عبارت است از فراهم آوری و استفاده از دانش توزیع شده از طریق رسانه های الکترونیکی و مبتنی بر فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی همانند ماهواره، تلفن های تصویری، لوح های فشرده و انواع شبکه های رایانه ای.

2-6-مزایای یادگیری الکترونیکی:
در عصر اطلاعات دانش و مهارت انسان باید به طور پیوسته توسعه و ارتقا یابد تا بتواند او را با رشد روز افزون فناوریهای جدید همسو و همراه سازد.یادگیری الکترونیکی به ما قدرت می دهد تا بیشتر بدانیم و سریع تر یاد بگیریم و این یادگیری را با صرف هزینه ای کمتر به دست آوریم.یادگیری الکترونیکی محتوای آموزشی را در قالبهای گوناگون ارائه کرده و موجب افزایش میزان دسترسی فراگیران به دانش و یادگیری مادام العمر شده و کیفیت خدمات آموزشی را افزایش داده و نیز موجب تسریع برنامه های آموزشی می شود .در زیر مهم ترین مزایای یادگیری الکترونیکی بطور اجماع معرفی می گردد:
* انعطاف پذیری :با بکارگیری شیوه یادگیری الکترونیکی امکان بیشتر دسترسی به دانشجویان دیگر و در نتیجه فرصت تسهیم منابع و اطلاعات و افزایش انعطاف پذیری افزایش می یابد (یعقوبی و همکاران,1387 ). دسترسی به قالب های متنوع مواد آموزشی و به طور کلی شرکت در فرایند یادگیری در مدل الکترونیکی به صورت شبانه روزی و در کلیه روزهای سال امکان پذیر است .این خاصیت انعطاف پذیری، دانشجویان و استادان را قادر می سازد تا از خانه، محل کار، دانشگاه، یا هر جای دیگری که می توانند به کامپیوتر و شبکه دسترسی داشته باشند، در زمان مناسب و به مدت دلخواه در برنامه های متنوع یادگیری شرکت کرده و قالب اطلاعاتی متناسب با سلیقه ، مهارت و نیاز آموزشی خود را شخصا انتخاب کنند.
* ایجاد انگیزه :مهمترین اصل در ایجاد یک محیط آموزشی موفق توانایی ایجاد انگیزه در فراگیران است.به یقین تاکید بر ارائه ایستا و سنتی محتوا و مواد آموزشی نمی تواند پاسخگوئی نیازها و توقعات دانشجویان عصر اطلاعات باشد.بنابراین لازم است که در نظام آموزشی نوین به روش های تازه ای برای ترغیب و ایجاد انگیزش در فراگیران اندیشید و سلایق جدید آنها را کاملا در نظر داشت.در یادگیری الکترونیکی قابلیت جلب انگیزه با ارائه دروس بصورت ترکیبی( متن, صوت, ویدئو) وجود دارد. همچنین مدیریت تعداد زیادی از دانشجویان را تسهیل می نماید.
Canton Et Al ,2004 ; Chen Et Al ,2010)).
* ایجاد استقلال: نظریه های آموزشی در محیط های یادگیری الکترونیکی فراگیرنده را مستقل از محیط یادگیری در نظر گرفته و تجارب یادگیری، ارتقای فکر، انگیزه، و عملکرد فراگیران تاکید میکنند .یادگیری الکترونیکی برای هر شخص، در هر زمان و در هر مکان، پیاده سازی و حمایت برنامه های یادگیری الکترونیکی، با استفاده از آموزش و یادگیری الکترونیکی آنلاین امکان پذیر می می کند (Engelbrecht,2003).در یادگیری الکترونیکی هر دانشجو می تواند بر اساس استعدادها و نیاز شخصی خود مواد درسی را دریافت کرده و به تکرار وتمرین بپردازد.علاوه بر این او می تواند از بین قالبهای گوناگونی نظیر متن، اسلاید، فیلم قالب درسی دلخواه خودرا انتخاب کند.در یادگیری الکترونیکی نیازهای فردی دانشجویان شناخته شده و متناسب با آن پاسخ داده می شود.به این ترتیب دانشجو روند آموزش خود را کنترل میکند، محتوا، قالب، مکان و زمان آموزش خود را تعیین میکند و به طور کلی می تواند در فرایند یادگیری خودمحور باشد.
* تعامل با محتوا: شیوه های جدید یادگیری الکترونیکی دانشجو را قادر می سازد تا بدون نیاز به حضور مستقیم استاد با محتوای درسی ارتباط برقرار کرده و از متون، اسلاید ها، فیلم ها و جداولی که به صورت الکترونیکی قابل دسترسی است به میزان و ترتیب دلخواه خود استفاده کند.در چنین ساختاری استادان باید فعالیت های یادگیری را به گونه ای طراحی کنند که دانشجویان را قادر سازد خود به درک مفاهیم و تکمیل تکالیف خود بپردازند .در حالی که در شیوه سنتی آموزش، استاد است که ترتیب و نحوه دسترسی دانشجو به محتوا و قالب اطلاعاتی را تعیین و هدایت می کند.
* تعامل با افراد: هر چند که توجه به خودمحوری و استقلال دانشجو یکی از مهمترین رویکردهای یادگیری الکترونیکی است اما نباید این نکته را از نظر دور داشت که برقراری ارتباطات و ایجاد تعامل بین افراد در هر سیستم آموزشی از شرایط اصلی موفقیت آن سیستم محسوب میشود.به این ترتیب در محیط یادگیری الکترونیکی، امکان برقراری تعامل بین یادگیرندگان و استادان یا تعامل یادگیرندگان با یادگیرندگان بدون محدودیت زمانی و مکانی بصورت همزمان و غیر همزمان صورت می گیرد( Piccoli Et Al,2001; Maeroff,Et Al, 2007; Wu,Et Al, 2008, Sun Et Al, 2008). همچنین برای دانشجویان و استادان این امکان را فراهم می سازد که در فعالیتهای مربوط به یادگیری مشارکت کرده و به دامنه وسیع تری از منابع دسترسی پیدا کنند(Li Et Al ,2009).
* مدیریت فرایند یادگیری: رشد و گسترش ارتباطات انسانی و کنترل فرایند یادگیری از سوی استادان، مدیران، و برنامه ریزان سیستم آموزشی از اصولی است که در یادگیری الکترونیکی اهمیت زیادی دارد.به عبارت دیگر در حالی که آموزش خودمحور دانشجو از مزایای مهم یادگیری الکترونیکی محسوب می شود، تقویت همکاری های اجتماعی و به عبارتی تقویت اعتماد به عضو یک گروه بودن اصل مهم دیگری است که در یادگیری الکترو نیکی کاملا مورد توجه قرار گرفته و از طریق هدایت دانشجویان به شرکت در فعالیت های جمعی، مباحثات گروهی، انتقال نظرات و دریافت بازخود، پاسخگویی به پرسشها، کنترل منظم تکالیف، پیگیری چگونگی پیشرفت دانشجویان محقق می شود .در یادگیری الکترونیکی استاد نه به عنوان محور که در نقش مدیر اهمیت پیدا می کند .مدیری که اجزای فرایند یادگیری اعم از محتوای آموزشی مناسب، تکالیف و جلسات کار گروهی را به خوبی هماهنگ سازد.بدیهی است که نقش استاد در محیط الکترونیکی آموزش با نقش او در محیط سنتی معلم مدار بسیار متفاوت است.در این محیط استاد نقش محوری ندارد بلکه راهنمای دانشجویان برای هدایت آنها در مسیر صحیح آموزش محسوب می شود.
* امکان شبیه سازی: ایجاد محیط های مجازی آموزشی یا آزمایشگاه های مجازی و به طور کلی شبیه سازی از دیگر امکانات و مزایای یادگیری الکترونیکی است .این آزمایشگاه ها بخصو ص د ر رشته های صنعتی، علوم پایه و پزشکی جهت پیشگیری از عواقب و خطرات ناشی از انجام آزمایشات خطر ناک اهمیت زیادی دارند .بدین ترتیب دانشجویان بدون تحمل خطرات ناشی از حضور فیزیکی در چنین آزمایشهایی و بدون صرف هزینه های گزاف برای تهیه مواد و ابزار آزمایشگاهی و استفاده از آزمایشگاه، امکان دستیابی به تجارب مورد نیاز خود را خواهند داشت.
* هزینه سودمندی: یکی از مواردی که در بررسی و ارزیابی سیستم های آموزشی مطرح است جنبه های اقتصادی و هزینه سودمندی آن سیستم است. یادگیری الکترونیکی علاوه بر ارتقای کیفیت یادگیری، کوتاه کردن زمان یادگیری و افزایش مهارت های شخصی دانشجویان موجب کاهش هزینه های آموزش سنتی نیز می شو د .این امر از طریق صرفه جویی در هزینه های تشکیل جلسات و کلاسهای درسی، برگزاری سمینارها، هزینه سفر و اقامت استادان به منظور شرکت در کلاسهای درسی در شهرهای دیگر، هزینه نگهداری و اداره کلاس، برگزاری امتحانات و هزینه تهیه کتاب و جزوه صورت می گیرد. در یادگیری الکترونیکی می توان سیستم را به گونه ای طراحی کرد که دارای قابلیت های دیگری جهت انجام امور اداری دانشجویان اعم ازثبت نام، انتخاب، حذف و تعویض واحد های درسی، تشکیل، نگهداری، دسترسی به پرونده ها و حتی پرداخت هزینه های مربوط باشد.به این ترتیب، دانشجویان و استادان با صرف هزینه ای کمتر بدون الزام به ترک محل اصلی زندگی یا کار خود می توانند در زمان و مکان دلخواه خود در فرایند یادگیری حضوری موثر داشته باشند
2-7-چالش های یادگیری الکترونیکی در ایران
آموزش الکترونیکی می تواند انعطاف پذیر, قابل دسترس, مناسب برای دانش آموزان, آسان در بروز رسانی و اغلب می تواند باعث صرفه جویی در زمان و مکان نسبت به آموزش سنتی شود(Hopey &Ginsburg,1996 ; Kilian ,1997 ; Owston , 1997). حتی با وجود مزیت های ذکر شده در بالا تحت شرایطی خاص هنوز موانع حیاتی برای آموزش از راه دور وجود دارد. موانع آموزش و یادگیری الکترونیکی می تواند موقعیتی, معرفت شناختی, فلسفی, روانی, آموزشی, فنی, اجتماعی / فرهنگی باشد . در زیر مهم ترین چالش های یادگیری الکترونیکی به اجماع معرفی می گردد.
* نبود سیاست ملی یکپارچه در خصوص استفاده از فناوری اطلاعات در آموزش : نبود سیاست یکپارچه ملی در زمینه یادگیری الکترونیکی ناشی از نبود راهبری ملی در زمینه امر فناوری اطلاعات و ارتباطات است.چرا که هنوز مشخص نیست هدف ما از توسعه اطلاعاتی و ارتباطی، تعمیم عدالت اجتماعی و توسعه فرهنگی ، توسعه اقتصادی، توسعه آموزشی یا توسعه منابع انسانی چیست .بدیهی است به دلیل نبودن سیاست ملی در امر فناوری اطلاعات و ارتباطات، سیاست، هدف، مخاطبان و مقاطع یادگیری الکترونیکی نیز به دقت مشخص نشده است.
* عدم سرمایه گذاری مناسب: علی رغم اهمیت آشکار و روز افزون امر یادگیری الکترونیکی همچنان سرمایه گذاری مناسبی در این بخش نسبت به آموزشهای سنتی صورت نمی گیرد.مشکل دیگر در این زمینه وضعیت زیر ساختهای مخابراتی و نبود وسایل و امکانات مورد نیاز یادگیری الکترونیکی است.
* عدم توافق در خصوص یادگیری الکترونیکی: به دلیل اینکه هیچ مرجع رسمی و علمی در کشور متصدی یادگیری الکترونیکی در کشور نیست و دستگاههای ارائه دهنده این آموزشها تعاریف متعدد و در برخی اوقات خلاف یکدیگر از یاد گیری الکترونیکی ارائه داده اند. همچنین در بسیاری از موارد مفاهیم یادگیری الکترونیکی با آموزش الکترونیکی، کتابخانه دیجیتال و کلاس مجازی به یک معنی به کار برده می شوند
* وجود مراکز متعدد تصمیم گیری : در حال حاضر وزارت علوم و تحقیقات و فناوری، وزارت آموزش و پرورش، شورای عالی اطلاع رسانی، وزارت پست و تلگراف و تلفن، سازمان صدا و سیما و سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور خودرا متولی امر یادگیری الکترونیکی می دانند و هر یک سیاست ها، خط مشی ها و دستورالعمل های متفاوتی برای این آموزش ها به کار میگیرند.
* وجود مراکز متعدد اجرا: موسسه آموزش از راه دور( در زمینه آموزش عمومی )، سازمان آموزش فنی و حرفه ای (در زمینه مهارتهای رایانه ای ) و برخی از دانشگاه ها (در زمینه آموزشهای ضمن خدمت ) از جمله مراکز اصلی اجرای دوره های یادگیری الکترونیکی هستند که با توجه به هدف و رسالت متفاوتشان روش های متفاوتی در زمینه اجرای دوره ها، پی گرفته اند.
* سواد اطلاعاتی نازل: مهم ترین شرط بهره مندی از یادگیری الکترونیکی بهره مندی از سواد اطلاعاتی است.این مفهوم که از سالهای پایانی دهه 1990 به طور گسترده توسط یونسکو اشاعه یافت و جایگزین تعریف سابق سواد(مهارتهای سه گانه خواندن، نوشتن و حساب کردن) شد.
* ضعف نظام پشتیبانی: از مسائل دیگری که در گسترس نیافتن یادگیری الکترونیکی نقش داشته، ضعف نظام پشتیبانی مورد نیاز این آموزشها بوده است که می توان در این زمینه مواردی نظیر ضعف قانون رعایت مالکیت فکری، نبود سیستم عامل فارسی ، نبود پشتیبانی کافی از خط فارسی در شبکه، عدم سرمایه گذاری مناسب در امر تهیه و تولید نرم افزارها و محتوای الکترونیکی، و ضعف در ارائه آموزشهای مناسب( استادان و فراگیران) برای آشنایی با مهارتهای مورد نیاز یادگیری الکترونیکی را برشمرد.
* وجود نظام آموزشی سنتی: به دلیل سنتی بودن اهداف، ساختار، روشها و محتوای آموزشی کشور ، یادگیری الکترونیکی فرصت بروز رسانی مناسب و شایسته نیافته است.فرایند یاد دهی _ یادگیری سنتی بر مبنای آموزه های رفتاری و حداکثر شناختی شکل گرفته است که در آن معلم نقش غالب و مسلط در فرایند آموزش را دارد .در حالی که ضرورت یادگیری الکترونیکی شکل گیری رویکرد ساختن گرایی به فرایند یاددهی_ یادگیری است که در آن هر فراگیر خود در ساخت دانش و معرفت نقش دارد (آتشک,١٣٨۶).
2-8- مدلهای آموزش الکترونیکی
بطور کلی در مبحث مدلهای آموزش الکترونیکی، مدلهای زیر مطرح است.
2-8-1-آموزش همزمان یا کلاسهای آنلاین1
در این مدل، یادگیری به صورت آنلاین می باشد.یادگیری آنلاین رویدادی است که در آن همه شرکت کنندگان در یک زمان روی خط هستند و با هم ارتباط برقرار می کنند. کنفرانس های کاربردی، کنفرانس های صوتی و تصویری، گروه کارآموزان و کلاسهای مجازی از نمونه جالب توجه این مدل به شمار می آیند.
2-8-2-آموزش غیر همزمان یا کلاسهای آفلاین2
در این مدل یادگیری به صورت آفلاین می باشد . یادگیری آفلاین رویدادی است که در آن افراد به صورت همزمان به سیستم وصل نمی شوند. ساختار آن بر اساس دانلود و بر پایه وب می باشد . یعنی فراگیر می بایست مطالب را از صفحاتی که از قبل آماده شده است و در سایت قرار گرفته است انتخاب نموده و از آنها استفاده نماید . البته ممکن است طوری طراحی انجام گیرد که فراگیر طبق برنامه زمانی مشخصی وارد و یا از آن خارج گردد . بنابراین ساختار این مدل بر اساس 3WBT می باشد.
2-8-3-آموزش بر پایه کامپیوتر(CBT)4
در این مدل آموزش که بیشتر از طریق حافظه های جانبی نظیر سی دی ها عرضه می گردد. محتوا دروس را می توان با تکنیک ها و تکنولوژی های موجود در نرم افزارهای تولید محتوا، تهیه و ارائه داد.

2-8-4آموزش بر پایه اینترنت (IBT)5
نگاه دیگر در آموزش الکترونیکی این است که بتوانیم مطالب و یا محتوا دروس را از طریق تکنولوژی های موجود در شبکه به صورت وب ارائه دهیم .
2-8-5آموزش بر پایه وب ( WBT)6
این مدل با در نظر گرفتن ملاکهای آموزش و فراگیری الکترونیکی و پیروی از استانداردهای مربوطه بر پایه شبکه های محلی 7 و گسترده 8پایه ریزی شده است
2-9-سیستم های یادگیری الکترونیکی
بر اساس تعریف کمیته استاندارد فناوری 9 سیتم یادگیری الکترونیکی یک سیستم فناوری یادگیری است که از مرور گر های وب10 ،به عنوان ابزاری برای تعامل با یادگیرندگان و از اینترنت یا اینترانت بعنوان ابزار اولیه برقرای ارتباط بین زیر سیستم ها و سایر سیتم ها استفاده می شود .این سیستم بعنوان بستری11 برای سهولت و یادگیری عمل می کنند.( Ferdousi,2009) . در واقع سیستم یادگیری الکترونیکی، یک سیستم اطلاعات بر پایه وب گسترده جهانی 12است که امکان آموزش یادگیرنده به گونه ای منعطف را فراهم می اورد (Lee & Lee,2008) در محیط آموزش الکترونیکی، دو سیستم مدیریتی وجود دارد که در کنار هم وظایف مدیریتی را انجام می دهند . این دو سیستم عبارتند از :
الف- سیتم مدیریت یادگیری (LMS) 13
ب-سیستم مدیریت محتوای آموزشی (LCMS)14

2-9-1 سیتم مدیریت یادگیری
عبارت "محیط یادگیری مجازی " 15(VLE) و " محیط یادگیری الکترونیکی " عموما برای توصیف سیتم های اطلاعات استفاده می شود .( Mcgill &Klobas, 2009; Cain, 2008)
اموری مانند اشتراک هر دانشجو, ثبت نام، جمع آوری اطلاعات در مورد پیشرفت تحصیلی دانشجو، امتحانات و بطور کلی ارزشیابی و ارائه نمره از وظایفی است که به عهده این سیستم قراردارد ( تماجیان ,1387).در واقع سیستم های مدیریت یادگیری بسته های نرم افزاری هستند که معمولا وب محور بوده و امکان برقراری ارتباط بصورت آنلاین و سیستم اطلاعاتی بین دانشجویان و استادان فراهم می آورند . .(Salmeron, 2009; Lonn & Teasley, 2009; Naveh, Et Al. 2010).
2-9-2 سیتم مدیریت محتوای آموزشی :
هدف اصلی و اولیه این سیستم، مدیریت محتوای آموزشی است که می تواند بصورت سفارشی برای هر دانشجو ارائه شود . در این سیستم می توان محتوای آموزشی را ایجاد و ذخیره کرد، مورد استفاده مجدد قرار داد و به حذف یا اصلاح آنها پرداخت . منظور از محتوای آموزشی مطالبی است که در قالب دروس مختلف باید به دانشجویان منتقل شود(تماجیان ,1387). لازم به ذکر است هر یک از LMS ها و LCMS ها نباید بتنهایی بصورت ثابت بکار روند , بلکه باید باهم بصورت یکپارچه استفاده شوند ( Morrison,2003).
2-10-مروری بر تحقیقات پیشین:
این بخش مروری از تحقیقات مرتبط پیشین را در سه زیر مجموعه را فراهم می نماید.
1) فاکتورهای حیاتی موفقیت یادگیری الکترونیکی 16
2) مدل های موفقیت سیستم های اطلاعاتی 17
3) مدل های موفقیت سیستم های یادگیری الکترونیکی 18
2-10-1فاکتورهای حیاتی موفقیت یادگیری الکترونیکی:
فاکتورهای حیاتی موفقیت اولین بار در دهه 1980 در ادبیات دانشگاهی منتشر شد . زمانی که علاقه ای وجود داشت به اینکه چرا بعضی از سازمانها از دیگر سازمانها موفق تر بنظر می رسند(Ingram, Biermann, Cannon, Neil,2000 & Waddle, 2000). فاکتورهای حیاتی موفقیت چیزهایی هستند که باید انجام شود اگر یک شرکت قصد داشته باشد موفق گردد (Freund, 1988). فاکتورهای حیاتی موفقیت باید عددی، قابل اندازه گیری و قابل کنترل باشند . اگر چه تعداد مقالات دانشگاهی زیادی در باره آموزش الکترونیکی وجود دارد. اما تعداد کمی از آنها به عوامل حیاتی موفقیت اشاره کرده اند.
پاپ19 تعدادی از فاکتورهای حیاتی موفقیت یادگیری الکترونیکی را که می تواند به توسعه محیط یادگیری الکترونیکی دانشگاهها کمک کند را بیان کردکه شامل مالکیت معنوی، محتوای دوره یادگیری الکترونیکی ، ایجاد و نگهداری دوره های یادگیری الکترونیکی و اندازه گیری موفقیت دوره های یادگیری الکترونیکی می شود( Papp , 2000) .
بنیگنو ترنتین یک چارچوب برای ارزیابی دوره های یادگیری الکترونیکی ارائه کردند . آنها بر دو جنبه ارزیابی آموزش و عملکرد یادگیرنده تمرکز کردند . آنها عواملی از جمله، ویژگی های یادگیرنده، تعامل دانشجو با دانشجو، مواد آموزشی، محیط یادگیری، پشتیبانی موثر و فناوری اطلاعات را در نظر گرفتند( Benigno & Trentin , 2000) .
ولری و لرد20 به نتایج یک نظر سنجی که در بین 47 دانش آموزی که در دوره الکترونیکی مدیریت در دانشگاه استرالیا ثبت نام کرده بودند اشاره کردند . آنها سه عامل حیاتی موفقیت یادگیری الکترونیکی را شناسایی کردند که عبارتند از : فناوری ( سهولت دسترسی و ناوبری، سطح تعامل، و رابط کاربر) ، استاد ( شایستگی فنی مربی، نگرش نسبت به تعامل در کلاس و دانشجو ( و استفاده قبلی از تکنولوژی از دیدگاه دانش آموز( Volery & Lord ,2000) .
سونگ21 و همکاران برسی های متعددی را انجام دادند و بیان کردند, فاکتورهای حیاتی موفقیت یادگیری الکترونیکی عبارتند از : فاکتورهای انسانی، شایستگی های فنی استاد و دانشجو، سطح همکاری، طرز فکر دانشجو و استاد در باره یادگیری الکترونیکی و زیر ساخت های فناوری اطلاعات( Soong, Chan, Chua, And Loh , 2000) .
بر اساس مطالعات انجام شده توسط (Leidner & Jarvenpaa,1993 ; Dillon&Guawardena , 1995) سه متغیر ویژگیهای استاد، تکنولوژی و ویژگیهای دانشجو بر محیط یادگیری الکترونیکی تاثیر می گذارند.
در تحقیقی که توسط سلیم صورت گرفته است عوامل حیاتی موفقیت یادگیری الکترونیکی در محیط دانشگاهی در 4 دسته طبقه بندی می شوند که عبارتند از :1) استاد 2) دانشجو 3) فناوری اطلاعات4) پشتیبانی دانشگاه . که با تاکید بر اینکه نقش استاد یکی از مهمترین عوامل حیاتی موفقیت یادگیری الکترونیکی می باشد، سه ویژگی 1) شایستگی فناوری22 2)سبک آموزش 3)نگرش مربوط به استادان بعنوان عوامل موثر بر موفقیت یادگیری الکترونیکی در نظر گرفته شده است

شکل 2-1- عوامل حیاتی موفقیت یادگیری الکترونیکی در محیط دانشگاهی( Selim,2007)
در تحقیقی دیگر به عقیده گاوینداسامی 23یکی از مهمترین پیش نیازهای موفقیت آمیز یادگیری الکترونیکی , ملاحظه دقیق پداگولوژی 24یا چگونگی حاصل شدن یادگیری است . هدف از این تحقیق تعیین اصول پداگولوژی است که موجب یادگیری الکترونیکی موثر می باشد (Govindasamy,2002).
در تحقیقی دیگر، سان وهمکاران وی( Sun,Et Al ,2008). به بررسی عوامل موفقیت در پیاده سازی سیستم های یادگیری الکترونیکی پرداخته اند. همانطور که درمدل نهایی آنها درشکل2-2 نشان داده شده، برای ارزیابی رضایت یادگیرنده الکترونیکی، متغیرهای مناسبی در نظر گرفته شده است اما نباید فراموش کرد که موفقیت سیستم های یادگیری الکترونیکی تنها با عامل رضایت یادگیرنده قابل سنجش نیست. در واقع در این تحقیق، هدف پاسخ به این سوال ها مطرح بوده است که چه عواملی در موفقیت یادگیری الکترونیکی موثر می باشند و چرا بسیاری از کاربران، بعد از تجربه اول خود در استفاده از یادگیری الکترونیکی، از این سیستم ها مجددا استفاده نمی کنند درحالی که محقق، صرفا به بررسی رضایت کاربران و عوامل موثر برآن اکتفا کرده است.

شکل 2-2-ابعاد رضایت یادگیرنده الکترونیکی(Sun,et Al ,2008)
2-10-2مدل های موفقیت سیستم های اطلاعاتی
سیستم های یادگیری الکترونیکی نوع بخصوصی از سیستمهای اطلاعاتی هستند (Wang , Wang & Shee , 2007).در این قسمت تحقیقات انجام شده مرتبط با موفقیت سیستم های اطلاعاتی مورد برسی قرار می گیرد . مدل دلون و مک لین یکی از پر کابردی ترین مدل ها در زمینه سنجش موفقیت سیستم های اطلاعاتی است، که تا بحال برای چندین نوع سیستم اطلاعاتی استفاده شده است (Wang & Liao , 2008; Lee & Chung ,2009; Garrity ,Et Al 2005; Wu & Wang ,2006; Bernroider ,2008)این مدل، برای اولین باردر سال 1992توسط دلون و مک لین براساس تئوری ارتباطات شانون و ویور 25و تئوری ماسون 26ارائه گردید(شکل 2-3).

شکل 2-3-مدل موفقیت سیستم های اطلاعات دلون و مک لین(Delone & Mclean,2003)
مدل مذکور، شامل شش بعد کیفیت سیستم، کیفیت اطلاعات، استفاده از سیستم، رضایت کاربر و تاثیر فردی و تاثیر سازمانی می باشد.در این مدل موفقیت سیستم از چند منظر در نظر گرفته شده و ابعاد فردی و سازمانی را بطور همزمان بکار برده است . ولی مولفه هایی همچون کیفیت خدمات را در نظر نگرفته است.
در سال 1995 مدل مذکور توسط پیت27 و همکاران وی با افزودن فاکتور کیفیت خدمات سیستم اطلاعاتی توسعه داده شد . سپس در سال 1997سدون 28و کیو29 عوامل کیفیت سیستم و استفاده از سیستم را جایگزین سهولت استفاده از سیستم(PEOU) 30و سودمندی درک شده از آن(Pu) 31نمودند . این دو عامل در سال 1989 توسط دیویس32 در مدل پذیرش فناوری(TAM) 33ارائه شده بود .(Lee & Lee , 2008; Lee , .2010)در سال 2003 دلون و مک لین مدل پیشین خود را بازنگری کرده وبهبود بخشیدند. در مدل اصلاح شده دلون و مک لین، بعد کیفیت خدمات افزوده شده است و همگی مقایس های 34تاثیر را دریک تاثیر واحد یا گروه منفعت با نام منافع شبکه دسته بندی کرده است. این مدل شامل شش بعد می باشد که عبارتند از: 1) کیفیت اطلاعات 2) کیفیت سیستم 3) کیفیت خدمات4) استفاده از سیستم/ قصد استفاده ازی سیستم 5) رضایت کاربر 6) منافع شبکه (Delone & Mclean, 2003; Wang, Et Al , 2009).

شکل 2-4- مدل اصلاح شده موفقیت سیستم های اطلاعات دلون و مک لین (Delone & Mclean,2003)
2-10-3 مدل های موفقیت سیستم های یادگیری الکترونیکی35
هولساپل و لی پست 36 در سال 2006 مدل موفقیت یادگیری الکترونیکی را بر اساس مدل اصلاح شده دلون و مک لین ارائه دادند . مدل پیشنهادی شامل معیارهای توسعه موفقیت خصوصا در زمینه یادگیری الکترونیکی بوده است . مدل ارائه شده بر این فرض استوار است که موفقیت کلی طرح های یادگیری الکترونیکی در گرو دستیابی به موفقیت هر سه مرحله از توسعه سیستم های یادگیری الکترونیکی : طراحی، تحویل ، خروجی است . موفقیت مرحله طراحی توسط موفقیت بعدهای کیفیت سیستم،کیفیت خدمات، کیفیت محتوا ارزیابی می گردد . موفقیت مرحله تحویل توسط موفقیت بعدهای استفاد ه و رضایت کاربر ارزیابی می گردد. و در پایان موفقیت مرحله خروجی توسط بعد منافع شبکه ارزیابی می گردد(Holsapple And Lee-Post, 2006). مدل ارائه شده مولفه های موفقیت یادگیری الکترونیکی را در سه حوزه طراحی سیستم ، تحویل سیستم و خروجی سیستم دسته بندی کرده است . و لی یکی از ضعف های این مدل این است که روابط بین مولفه های حوزه طراحی سیستم را در نظر نگرفته است .

شکل2-5 مدل موفقیت یادگیری الکترونیکی (Holsapple& Lee-Post,2006 )
به گفته جانسون، هرنیک و سالاس37 بسیاری از مدل های ارزیابی یادگیری الکترونیکی اهمیت مولفه حضور اجتماعی را در نظر نگرفته اند . بنابراین یک مدل اثر بخش یادگیری الکترونیکی با اضافه کردن مولفه حضور اجتماعی به سایر مولفه های مدل های قبلی ارائه داد .که مولفه های این مدل شامل :کاربرد بخصوص خود کارآمدی کامپیوتر38(AS-CSE) ،احساس سودمندی39 ، تعامل دوره40 ، اثر بخشی یادگیری41می شود . نتایج حاصل از این تحقیق که با استفاده از یک تحقیق میدانی از 345 نفر بدست آمده است عبارت است : خود کارآمدی و سود مندی و احساس سودمندی در ارتباط با عملکرد دوره، رضایتمندی دوره و سودمندی دوره است .تعامل در ارتباط با عملکرد دوره و رضایتمندی و در پایان حضور اجتماعی در ارتباط با رضایتمندی و سودمندی دوره است(Johnson, Hornik And Salas, 2008).

شکل 2-6-مدل های ارزیابی یادگیری الکترونیکی(Johnson, Hornik, And Salas, 2008)
به گفته لیو و هانگ و چن42 تحقیقات کمی در رابطه با نگرش استاد و دانشجو انجام گرفته است . هدف تحقیق وی گسترش نگرش استاد و دانشجو در استفاده از یادگیری الکترونیکی است . نتایج این تحقیق به شرح ذیل است : نگرش استاد احساس مثبتی را روی یادگیری الکترونیکی بعنوان ابزاری برای کمک به تدریس می گذارد(Liaw, Huang And Chen;2007).
همچنین در تحقیقی دیگر که توسط لین ولی43 انجام شده است، قابلیت استفاده از مدل اصلاح شده موفقیت سیستم اطلاعات دلون ومک لین، برای اجتماعات آنلاین ارزیابی شده و تاثیر سه بعد (کیفیت سیستم، کیفیت اطلاعات و کیفیت خدمات) بر وفاداری کاربران از طریق رضایت آنها وقصد استفاده جامعه آنلاین، بررسی شده است و پس از ارائه مدل پیشنهادی مذکور بین 165 عضو اجتماع های آنلاین پیمایش شده است. در نهایت مدل نهایی به صورت شکل2-7، ارائه گردیده است.

شکل 2-7- مدل موفقیت اجتماع های آنلاین (Lin & Lee, 2006)
در تحقیقی دیگر وانگ وهمکاران44 وی از مولفه های کیفیت سیستم، کیفیت اطلاعات، کیفیت خدمات، استفاده از سیستم، رضایت کاربر و منافع شبکه45 موجود در مدل اصلاح شده دلون و مک لین، در سیستم های یادگیری الکترونیکی سازمان ها استفاده کردند(Wang,Et Al,2007). در این پژوهش، پس از در نظر گرفتن شاخص هایی برای سنجش مولفه های مدل، با 2069نمونه کاربر سیستم در 7 شرکت، به مطالعه موردی پرداخته شده است. در نهایت با تحلیل آماری داده های کسب شده بدین نتیجه رسیده اند که تمامی 6 مولفه موجود در مدل اصلاح شده دلون و مک لین و34 شاخص در نظر گرفته شده برای سنجش مولفه ها، برای سیستم های یادگیری الکترونیکی سازمانی نیز کاربرد دارد.
در تحقیقی دیگر لین از مدل اصلاح شده دلون ومک لین در یکی از دانشگاهها تایوان استفاده نمود.او برای سنجش مدل از طریق پرسشنامه برای جمع آوری اطلاعات استفاده نمودو در نهایت، به مدلی دست یافت که در شکل 2-8 نشان داده شده است. با وجود اینکه کاربرد مدل دلون و مک لین در این تحقیق نسبت به تحقیق وانگ و همکاران وی صورت دقیق داشت.اما روابط بین مولفه های مدل اصلاح شده دلون ومک با وجود اهمیت بسیار مورد توجه قرار نگرفت.

شکل 2-8 – مدل سنجش موفقیت سیستم های یادگیری آنلاین(Line,2007)
شنگ و همکارانش در سال 2008 پژوهشی در زمینه توسعه مدلTAM برای سیستم های یادگیری الکترونیکی انجام داده و اذعان داشته اند که پذیرش و استفاده از سیستمها، مهمترین عامل موفقیت هر سیستم اطلاعاتی می باشد و بدون توجه به دانشجو حتی بهترین سیستم ها نمی توانند موفق باشند(Sheng, Et Al,2008). مدل اثبات شده پس از آزمون مدل اولیه در این پژوهش، در شکل2-9 آمده است.

شکل 2-9- مدل پذیرش فناوری (Tam) در سیستم های یادگیری آنلاین(Sheng, Et Al,2008)
درتحقیقی دیگر که توسط اوزکان و کوسلر46انجام شده، با استفاده از مدل اصلاح شده دلون و مک لین یک مدل شش ضلعی برای ارزیابی یادگیری الکترونیکی(HELAM) ارائه و در یکی از دانشگاهها ترکیه مورد آزمون قرار گرفت. شکل 2-10 نشان دهنده ابعاد موجود این مدل می باشد.

شکل 2-10- مدل شش ضلعی(HELAM) ارزیابی یادگیری الکترونیکی (Ozkan & Koseler,2009)
با وجود اینکه در این تحقیق نسبت به تحقیق وانگ وهمکارانش که پیش از این ارائه شد، به صورت دقیق تری به عوامل موثر در موفقیت سیستم های یادگیری الکترونیکی پرداخته شده است، اما روابط بین مولفه ها در نظر گرفته نشده است. و این یکی از محدودیت هایی است که درپایان تحقیق خود نویسنده نیز به آن اشاره نموده است.علاوه براین در این تحقیق برای بررسی هریک از مولفه ها، نظر یادگیرنده مد نظر قرار گرفته و این در حالی است که در یادگیری الکترونیکی، استاد نیز نقش مهمی دارد.
در تحقیقی دیگر که توسط وانگ و چیه وانگ 47صورت گرفته چنین ذکر شده است که موفقیت اولیه سیستم های یادگیری وب محور48 به نگرش کاربر بستگی دارد. با وجود اینکه کاربر این سیستم ها استادان و دانشجویان هستند، اما استادان نقش اصلی را در موفقیت یا شکست سیستم های یادگیری وب محور دارند. بنایراین در این تحقیق با چنین توجیهی، با استفاده از مدل اصلاح شده موفقیت سیستم های اطلاعات دلون و مک لین و مدل پذیرش تکنولوژی دیویس به مطالعه و بررسی قبول49 سیستم های یادگیری وب محور از جانب استادان پرداخته شده است. به طوری که جمع آوری داده ها از268 استاد صورت گرفته است(Wang & Wang, 2009). مدل مذکور در شکل 2-11، ارائه گردیده است.

شکل2-11-مدل پذیرش سیستم های یادگیری الکترونیکی(Wang & Wang, 2009).
در پایان نامه ای که توسط فاطمه کنعانی در دانشگاه تربیت مدرس انجام گرفت . یک مدل ارزیابی موفقیت سیستم های یادگیری الکترونیکی بر پایه مدل اصلاح شده دلون و مک لین پیشنهاد، سپس در 5 دانشگاه ایران موردارزیابی قرار گرفته است. با توجه به شکل 2-12 مولفه های اثر گذار بر موفقیت سیستم های یادگیری الکترونیکی براساس مدل مذکور عبارتند از : کیفیت سیستم – کیفیت خدمات – کیفیت محتوا – قصد استفاد ه -رضایت کاربر – استفاده از سیستم -وفاداری به سیستم-منافع استفاده از سیستم-تحقق اهداف .

شکل2-12-مدل ارزیابی سیستم های یادگیری الکترونیکی(کنعانی،1389).

در تحقیقی دیگر از فن لین 50تحت عنوان کاربرد فرایند سلسله مراتبی فازی در ارزیابی کیفیت دوره های آموزش تحت وب، به ارائه یک مدل از ترکیب اعداد فازی مثلثی با فرایند تحلیل سلسله مراتبی حاصل گردیده پرداخته است . در این مدل مولفه های اثر گذار بر کیفیت دوره های آموزش تحت وب عبارتند از : کیفیت سیستم، کیفیت خدمات،کیفیت محتوا، جذابیت .
2-11-جمع بندی مولفه های سنجش موفقیت یادگیری الکترونیکی
بمنظور سنجش موفقیت یادگیری الکترونیکی بایستی جوانب مختلف از قبیل فاکتورهای انسانی (استاد، دانشجو)، فاکتورهای فنی (سخت افزار، نرم افزار، دسترسی به اینترنت و پهنای باند )، فاکتورهای سازمانی(قوانین و فرهنگ سازمان، کارشناسان )، فاکتورههای اجتماعی( دیدگاه جامعه در باره یادگیری الکترونیکی، مقررات دولتی دستورالعمل های اداری ) بصورت ترکیبی در نظر گرفته شوند .
به منظور جمع بندی مولفه های سنجش موفقیت یادگیری الکترونیکی ، در جدول 2-1 به تعدادی از تحقیقات انجام شده در این رابطه اشاره شده است.
جدول2-1 تحقیقات انجام شده در ارتباط با مولفه های سنجش موفقیت یادگیری الکترونیکی
منبع
فاکتورهای حیاتی موفقیت یادگیری الکترونیکی، سیستم های اطلاعاتی و سیستم های یادگیری الکترونیکی
محققین
(Papp ,2000)
محتوای دوره یادگیری الکترونیکی -ایجاد و نگهداری دوره های یادگیری الکترونیکی-اندازه گیری موفقیت دوره های یادگیری الکترونیکی
پاپ
(Benigno & Trentin, 2000)
ویژگی های یادگیرنده ,تعامل دانشجو با دانشجو , مواد آموزشی , محیط یادگیری , پشتیبانی موثر و فناوری اطلاعات
بنیگنو و ترنتین
(Dillon& Gunawardena ,1995 )
تکنولوژی – خصوصیات استاد – خصوصیات دانشجو
دیلون و گانواردنا
(Volery & Lord 2000)
تکنولوژی- استاد- استفاده قبلی از تکنولوژی از دیدگاه دانشجو
ولری و لرد
(Soong Et Al,2000)
فاکتورههای انسانی – شایستگی فنی دانشجو و استاد- نگرش استاد و دانشجو نسبت به دوره های یادگیری الکترونیکی – سطح همکاری -زیرساختهای فناوری اطلاعات
سونگ و همکاران
(Govindasamy,2002)
حمایت های سازمانی- توسعه دوره – اموزش و یادگیری – ساختار دوره – حمایت دانشجو- حمایت دانشکده-ارزیابی
گاوینداسامی
(Selim, 2007)
استاد- دانشجو – فناوری اطلاعات- حمایتهای دانشگاه
سلیم
(Shee & Wang,2007)
رابط کاربر – اجتماع یادگیرنده-محتوای سیستم – شخصی سازی
شی و وانگ
(Sun et al, 2008)

بعد یادگیرنده-بعد استاد-بعد دوره -بعد تکنولوژی-بعد طراحی-بعد محیطی
سان و همکاران
(Delone &Mclean,1992)
کیفیت سیستم- کیفیت اطلاعات- استفاده از سیستم- رضایت کاربر و تاثیر فردی و تاثیر سازمانی.
دلون و مک لین 1992
(Delone &Mclean,2003)
کیفیت اطلاعات – کیفیت سیستم- کیفیت خدمات- استفاده از سیستم/ قصد استفاده از سیستم- رضایت کاربر -منافع شبکه
دلون و مک لین 2003
(Holsapple& Lee-Post,2006)
کیفیت سیستم – کیفیت خدمات – کیفیت محتوا
– استفاد ه و رضایت کاربر – منافع شبکه

هلساپل و لی-پست
(Johnson, Hornik, And Salas, 2008)
خود کارامدی کامپیوتر- احساس سودمندی- تعامل دوره- اثر بخشی یادگیری
جانسون،هرنیک،سالاس
(Liaw, Huang And Chen ,2007)
نگرش استاد-نگرش دانشجو
لیو و هانگ و چن
(Lin & Lee, 2006)
کیفیت سیستم – کیفیت خدمات – کیفیت محتوا
-رضایت کاربر – نیت رفتاری- وفاداری اعضاء
لین و لی
)Wang, et al, 2007(

کیفیت سیستم – کیفیت خدمات – کیفیت محتوا
-رضایت کاربر -منافع شبکه
ونگ و همکاران
(Line,2007)
کیفیت سیستم – کیفیت خدمات – کیفیت محتوا
-رضایت کاربر -قصد به استفاده از سیستم های یادگیری الکترونیکی-استفاده واقعی از سیستم های یادگیری الکترونیکی
لین
(Sheng, Et Al,2008).
سودمندی درک شده- سهولت استفاده درک شده -لذت -قصد استفاده -بکارگیری و استفاده
شنگ و همکاران
(Ozkan & Koseler,2009)
کیفیت سیستم – کیفیت خدمات – کیفیت محتوا – نگرش استاد – نگرش دانشجو – عوامل پشتیبانی کننده
اوزکان و کوسلر
(Wang & Wang, 2009)
کیفیت سیستم – کیفیت خدمات – کیفیت محتوا – سودمندی درک شده- سهولت استفاده درک شده –هنجارههای ذهنی -قصد استفاده – خود اتکایی – استفاده از سیستم
ونگ 2009
(Hsiu-Fen Lin,2010)
کیفیت سیستم – کیفیت خدمات – کیفیت محتوا – جذابیت
فن لین

مراجع
1. امامی.ح ، تعیین عوامل کلیدی موفقیت کاربرد یادگیری الکترونیکی در آموش پزشکی ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده فنی ومهندسی ،دانشگاه تریبت مدرس، 1387.
2. بروور.ای، به سوی یادگیری بر خط ، ترجمه مشایخ.ف و بازرگان.ع، تهران ، انتشارات آگه 1382 .
3. دانایی فرد.ح، الوانی.م، آذر.عادل، روش شناسی پژوهش کمی در مدیریت،رویکرد جامع،نشر صفار ،تهران1388.
4. رحیمی دوست .غ ، تجربه پروژه های یادگیری الکترونیکی چگونه بوده است؟ چالش های پیش روی در پروژه های یادگیری الکترونیکی ،کتابداری و اطلاع رسانی ،جلد 10 ، 1386.
5. رنجبرچی.س.م، فرایند سلسله مراتبی فازی، انتشارات صانعی،1390
6. روزنبرگ .مارک جی ، یادگیری الکترونیکی، ترجمه داوود کریم زاده مقدم، تهران دانشگاه پیام نور،1383.
7. زارعی.م، خادمی .ح، کاربرد Fuzzy-ANP ، دومین کنفرانس بین المللی تحقیق در عملیات ایران ،بابلسر،1388.
8. فیضی.ک ،رحمانی.م ، یادگیری الکترونیک در ایران ، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی ایران ، 1383.
9. گریسون ، یادگیری الکترونیکی در قرن 21 ، ترجمه عطاران.م ، تهران ، موسسه توسعه فناوری آموزشی مدارس هوشمند1386.
10. مومنی ، تحلیل داده های آماری با استفاده از spss، انتشاات کتاب نو،1386 .
11. مومنی.م ، شریفی.ع، مدلها و نرم افزارههای تصمیم گیری چند شاخصه ،تهران علم و دانش
12. میرسپاسی.ناصر، مدیریت استراتژیک منابع انسانی و روابط کار، نشر میر ،تهران1389.
13. یعقوبی ،تحلیل عاملی عوامل موثر بر موفقیت یادگیری الکترونیکی از دیدگاه دانشجویان مجازی ، اولین کنفرانس بین المللی یادگیری الکترونیکی دانشگاه علم و صنعت ، آذرماه1388.
14. یعقوبی، تحلیل و نقد مدل های یادگیری الکترونیکی ،دومین همایش یادگیری الکترونیکی، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان، 1386 .
15. یعقوبی، ملک محمدی ، ویژگی های مطلوب دانشجویان و اعضای هیئت علمی در یادگیری الکترونیکی در دانشگاه آموزش ایران ، مجله علمی پژوهشی،1387 .
16. یکه خانی.راضیه،.رویکرد چند بعدی به تحلیل عوامل مرتبط با شکل گیری اعتماد مشتری در تجارت الکترونیک، رساله کارشناسی ارشدرشته مدیریت فناوری اطلاعات،دانشگاه سیستان و بلوچستان،زاهدان1389.
17. Abdelaziz.M, Kamel.S, Karam.M, Evaluation of E-learning program versus traditional lecture instruction for undergraduate nursing students in a faculty of nursing ,Teaching and Learning in Nursing, Vol 6, Issue 2, Pages 50-58, 2011.
18. AbuSneineh.M, Zairi.M,An Evaluation Framework for E-Learning Effectiveness in the Arab World,International Encyclopedia of Education, Pages 521-535, 2010.
19. Agourram.H and Robson.B, Defining information systems success inCanada, Information Management & Computer Security, Vol14 ,No.4, pp. 300-311,2006.
20. Bartley.S. J, and Golek.J. H, Evaluating the Cost Effectiveness of Online and Face-to-Face Instruction, Educational Technology & Society, pp,167-175,2004.
21. Benigno.V, & Trentin.G, The Evaluation Of Online Courses, Journal Of Computer Assisted Learning, PP, 259-270,2000.
22. Buckley. J.J, Fuzzy hierarchical analysis. Fuzzy Sets and Systems, , 1, pp. 233-247, 1985.
23. Cantoni.V,Cellario. Porta.MPerspectives and challenges in e-learning: towards natural interaction paradigmsو Journal of Visual Languages and Computing, 15, pp,333-345 , 2004.
24. Chang.T.Y and Chen.Y.T, Cooperative learning in E-learning: A peer assessment of student-centered using consistent fuzzy preference, Expert Systems with Applications 36, pp, 8342-8349,2009.
25. Chen, K.C. and Jang, S.J. 2010. Motivation in online learning: Testing a model of self-determination theory, Computers in Human Behavior 26, pp. 741-752.
26. Chen.S.J, Hwang. C.L and Hwang.F.P, Fuzzy multiple attribute decision making, Lecture Notes in Economics and Math. Syst., Vol 375, 1992.
27. Choi.D.H,Kim.J & Kim.S.H, ERP training with a web-based electronic learning system: The flow theory perspective, International Journal of Human- Computer Studies, pp, 223-243,2007.
28. Darab .B, Montazer .Gh.A,An eclectic model for assessing e-learning readiness in the Iranian universities ,Computers & Education, Vol. 56, Issue 3, Pages 900-910 , 2011.
29. Delone.W.H And Mclean.E.R, The Delone And Mclean Model Of Information Systems Success, Journal Of Management Information Systems, Vol19, No. 4, Pp, 9-30, 2003.
30. Dillon& Gunawardena,A Framework For The Evaluation Of Telecommunications-Based ,1995.
31. Emre Alptekin.s, Ertugrul Karsak.E,An integrated decision framework for evaluating and selecting e-learning products ,Applied Soft Computing, Vol 11, Issue 3, Pages 2990-2998, 2011.
32. Emre Alptekin.SErtugrul Karsak.E,An integrated decision framework for evaluating and selecting e-learning products ,Applied Soft Computing, Vo 11, Issue 3, Pages 2990-2998, 2011.
33. Evgeniou.E, Loizou.P ,The Theoretical Base of E-Learning and Its Role in Surgical Education , Williams. D.D,Graham. , C.R ,Evaluating E Learning,International Encyclopedia of Education, Pages 530-538, 2010.Journal of Surgical Education, Vol 69, Issue 5, Pages 665-669, 2012.
34. Ferdousi.B.J, A Study of Factors that Affect Instructors' Intention to Use ELearning Systems in Two-Year Colleges, PhD, Thesis, Nova Southeastern University,2009.
35. Frazeen.b, technology to enhance the learning experience, Available at : www. Clomedia .com / content / templates /clo_feature.asp? articleid=218, 2006
36. Govindasamy.T,Successful implementation of e-learning pedagogical considerations, Internet and Higher Education, Computers & Graphics, 26, 355-365, 2002.
37. Hogo.M.A, Evaluation of e-learning systems based on fuzzy clustering models and statistical tools ,Expert Systems with Applications, Vol 37, Issue 10, Pages 6891-6903, 2010.
38. Holsapple.C.W and Lee-Post.A, Defining, assessing, and promoting elearning success: An information systems perspective, Decision Sciences Journal of Innovative Education,pp,67-85, 2006.
39. Hsiu-Fen Lin, An application of fuzzy AHP for evaluating course website quality, Department of Shipping and Transportation Managemen Computers & Education ,pp, 877-888, 210،
40. Huang.E, Sheng .W,Huang.T.K, What type of learning style leads to online participation in the mixed-mode e-learning environment? A study of software usage instruction ,Computers & Education, Vol 58, Issue 1, Pages 338-349, 2012.
41. Johnston.J, Killion.J, Student Satisfaction in The Virtual Classroom, The international journal of Allied Health Sciences and Practice, Vol3, No.2, pp,1-7 ,2005.
42. Kanuka.H & Anderson.T, Ethical issues in qualitative e-learning research, International Journal of Qualitative Methods, pp, 1-14, 2007.
43. Keramati.A, Afshari.M,The role of readiness factors in E-learning outcomes: An empirical study ,Computers & Education, Vol 57, Issue 3, Pages 1919-1929, 2011.
44. Khan. B.H, Learning features in an open, flexible, and distributed environment,AACE Journal, pp,137-153, 2005.
45. Law.K.M.Y, Lee.V.C.S and Yu.Y.T, Learning motivation in e-learning facilitated computer programming courses, Computers & Education 55, pp. 218-228, 2010.
46. Lee.J.K And Lee. W.K, The Relationship Of E-Learner's Self-Regulatory Efficacy And Perception Of E-Learning Environmental Quality, Computers In Human Behavior 24, Pp. 32-47, 2008.
47. Lee.M.C, Explaining and predicting users' continuance intention toward elearning An extension of the expectation-confirmation model, Computers &Education 54, pp. 506-516. , 2010.
48. Liaw.S.-S, Huang.H. M And Chen.G. D, Surveying Instructor And Learner Attitudes Toward E-Learning', Computers & Education, pp,1066-1080,2007.
49. Liaw.S.S, Investigating students' perceived satisfaction, behavioral intention,and effectiveness of e-learning, A case study of the Blackboard system, Computers & Education 51. Pp. 864-873 , 2008.
50. Lin.H.F, Measuring Online Learning Systems Success: Applying the Updated DeLone and McLean Model, Cyberpsychology & Behavior, pp, 817-820. , 2007.
51. Martinez-Torres. M.R, Toral .S.L And Barrero .F, Identification Of The Design Variables Of Elearning Tools, Interacting With Computers, Vol 23,Pp. 279-288, 2011
52. Martins.J, Gonçalves.R, Santos.V, Pereira.J, Network Based Model For E-Learning 2.0 ,Procedia – Social and Behavioral Sciences, Vol.47, Pages 1242-1248, 2012.
53. Morrison. D, e-learning strategies; how to getimplementation and delivery right first time, John Wiley & Son Ltd., The Atrium,Southern Gate, Chichester,West Sussex PO198SQ, England, 2003.
54. Ozkan.S And Koseler.R, Multi-Dimensional Students' Evaluation Of Elearning Systems In The Higher Education Context: An Empirical Investigation, Computers & Education 53, Pp.1285-1296, 2009.
55. Ozpolat.E and Akar.G.B, Automatic detection of learning styles for an elearning system, Computers & Education 53, pp. 355-367 ,2009.
56. Papp.R, Critical Success Factors For Distance Learning,Paper Presented At The Americas Conference On Information Systems, Long Beach, CA, USA, 2000.
57. Parker.M.A and Martin.F, Using Virtual Classrooms: Student Perceptions of Features and Characteristics in an Online and a Blended Course, MERLOT Journal of Online Learning and Teaching, Vol 6, No. 1, pp, 135-147, 2010.
58. Parker.M.A and Martin.F, Using Virtual Classrooms: StudenPerceptions of Features and Characteristics in an Online and a Blended Course,MERLOT Journal of Online Learning and Teaching, Vol 6, No. 1, 2010.
59. Petter. S. and McLean. E.R, A meta-analytic assessment of the DeLone and McLean IS success model: An examination of IS success at the individual level, Information & Management 46, pp. 159-166 , 2009.
60. Piccoli.G,Ahmad.R & Ives.B, Web-based virtual learning environments: A research framework and a preliminary assessment of effectiveness in basic IT. ,2001.
61. Ramik. J , A decision system using ANP and fuzzy inputs. In 12th international conference on the foundations and applications of utility, risk and decision theory Roma , 2006.
62. Ramik.J, Duality in fuzzy linear programming with possibility and necessity relations, Fuzzy Sets and Systems 157,p p, 1283-1302 , 2006.
63. Ramík.J,A Decision System Using ANP and Fuzzy Inputs, Silesian University Opava, School of Business Administration Karviná, Czech Republic.
64. Richard.D, Johnson, Hornik, And Eduardo Salas, E-Learning Effectiveness Model, 2008.
65. Saaty, T. L, How to make a decision: The analytic hierarchy process, European Journal of Operational Research, PP, 9-26,1990.
66. Saaty. T.L, The analytic hierarchy process. New York: McGraw Hill, 1980.
67. Saaty. T.L., Exploring the interface between hierarchies, multiple objectives and fuzzy sets. Fuzzy Sets and Systems 1, pp. 57-68, 1978.
68. Saaty.T.L, Decision Making with Dependence and Feedback – The Analytic Network Process,RWS Publications, Pittsburgh, 2001.
69. Salmeron.J.L, Augmented fuzzy cognitive maps for modelling LMS critical success factors, Knowledge-Based Systems 22, pp. 275-278,2009.
70. Selim.H, Critical Success Factor For E-Learnnig Acceptance, Computers & Education, Vol49, Pp,396-413, 2007.
71. Shee.D.Y and Wang.Y.S, Multi-criteria evaluation of the web-based elearning system: A methodology based on learner satisfaction and its applications, Computers & Education 50, pp.894-905, 2008.
72. Sheng.Z, Jue.Z. and Weiwei.T, Extending TAM for Online Learning Systems: An Intrinsic Motivation Perspective, Tsinghua science and technology, Vol.13, , pp, 312-317, 2008.
73. Soong.B, Chan.H, Chua.B And Loh.K, Critical Success Factors For On-Line Course Resources, Computers & Education, Vol36, Pp.101-120, 2001.
74. Sun.p, Tsai.R, Finger.G And Chen.Y, What Drives A Successful E-Learning? An Empirical Investigation Of The Critical Factors Influencing Learner Satisfaction, Computers & Education, Vol. 50.
75. Sun.P.C, Tsai.R.J, Finger.G, ChenY.Y & Yeh.D, what drives a successful e-Learning? An empirical investigation of the critical factors influencing learner satisfaction, Computers & Education, pp, 1183-1202, 2008.
76. Volery.T and Lord.D, Critical success factors in online education, The International Journal of Educational Management 14 (5), pp,216-223, 2000.
77. Wan.Z, Wang.Y, Haggrety.N, Why people benefit from e-learning differently: The effects of psychological processes on e-learning outcomes,Information & Management 45, pp, 513-521, 2008.
78. Wang.T.H ,Developing Web-based assessment strategies for facilitating junior high school students to perform self-regulated learning in an e-Learning environment ,Computers & Education, Vol. 57, Issue 2, Pages 1801-1812, 2011.
79. Wang.W.T And Wang .C.C, An Empirical Study Of Instructor Adoption Of Web-Based Learning Systems, Computers & Education 53, Pp, 761-774, 2009.
80. Wang.Y. S, Wang.H.Y & Shee.D.Y, Measuring e-learning systems success in an organizational context: Scale development and validation, Computers in Human Behavior, 23(1), 1792-1808, 2007.
81. Wang.Y.S and Liao.Y.W, Assessing e-Government systems success: Avalidation of the Delone and Mclean model of information systems success,Government Information Quarterly, 25(4), pp. 717−733 , 2008.
82. Wu.W.Y, Hsiao.S.H & Kuo.H.P, Fuzzy set theory based decision model for determining market position and developing strategy for hospital service quality, Total Quality Management, 15(4), 439-456, 2004.
83. Yang.C.C & Chen. B, Key quality performance evaluation using fuzzy AHP. Journal of the Chinese Institute of Industrial Engineers, 21(6), 543-550, 2004.
84. Zadeh. L. A, Fuzzy sets, Information and Control, 8(3), 338-353,1965.

1 Synchronous – Live (Online)
2 Asynchronous – Self Paced (Off Line)
3 Web Base Training
4 Computer Base Training
5 Internet Base Training
6 Web Base Training
7 Local Area Network
8 World Wide Web
9 Technology Standard Committee
10 Web-Browsers
11 Platform
12 World Wide Web
13 Learning Management System
14 Learning Content Management System
15 Virtual Learning Environment
16 Critical success factors
17 IS Success Models
18 E-Learning Success Models
19 Papp
20 Volery & Lord
21 Soong
22 IT Competency
23 Govindasamy
24 Pedagogy
25 Shannon And Weavers (1949)
26 Masons(1978
27 Pitt
28 Seddon
29 Kiew
30 Perceived Ease Of Use
31 Perceived Usefulnes
32 Davis
33 Technology Acceptance Model
34 Measure
35E-Learning Success Models
36 Holsapple& Lee-Post
37 Johnson, Hornik, And Salas
38application-Specific Computer Self-Efficacy
39 perceived Usefulness
40 Course Interaction
41 E-Learning Effectiveness
42 Liaw, Huang And Chen
43 Lin & Lee
44 Wang,et Al
45 Net Benefit
46 Ozkan & Koseler
47 Wang, Chiehwang
48 web- Based
49 Adoption
50 Fen Lin
—————

————————————————————

—————

————————————————————