وزارت آموزش و پرورش
مجتمع آموزش عالی پیامبر اعظم (ص)
مرکز تربیت معلم شهید باهنر
بررسی چگونگی آموزش از راه دور دانش آموزان 12 تا 18 سال در ایران
رشته تحصیلی : کارشناسی دینی و عربی
استاد راهنما :
سرکار خانم حسین زاده
نگارنده :
بتول جعفری
سال اجرا :
زمستان 87
تقدیم به :
همسر بزرگوارم که راهنمائی های فراوانیرا در انجام این تحقیق به من نموده اند.
تقدیر و تشکر :
از سرکار خانم حسین زاده استاد بزرگوار و صبور که با تلاش و جدیت خود راه تحقیق و چگونه تحقیق کردن را برای من گشودند و همواره با حوصله بسیار نقایص را گوشزد می فرمودند.
خلاصه :
این مقاله درصدد است تا ضمن تبیین مبانی، چگونگی و چیستی آموزش از راه دور، به تناسب سازی این آموزش ها در کشور اشاره داشته باشد، به همین مناسبت مبانی و تعاریف آموزش از راه دور و رویکردهای متفاوت مورد بررسی قرار گرفته پس از تشریح رویکرد تلفیقی، به تشریح وضعیت آموزش از راه دور در آموزش و پرورش ایران پرداخته است و در این راستا روش ها و فرایندهای اجرایی و چالش ها و دغدغه های مهم در شکل گیری این آموزش ها بیان شده است.
آنچه حائز اهمیت است آنکه، آموزش از راه دور در کشورما در ابتدای راه است و برای پیشرفت و گسترش آن باید فعالیت های در خور فکری و عملی بسیاری به مدد آید.
فهرست مطالب
فصل اول
مقدمه
بیان مساله
اهمیت و ضرورت تحقیق
اهداف
– اهداف کلی
– اهداف جزئی
– سوالات تحقیق
تعریف مفهومی واژه ها
فصل دوم
پیشینه و تاریخچه آموزش از راه دور
مسایل بنیادی درآموزش از راه دور
– رویکردهای اساسی آموزش از راه دور
– علل پیدایش آموزش از راه دور
– مزایا و امکانات آموزش از راه دور
– آموزش از راه دور ورویکردهای آموزشی و یادگیری
– تکامل نسلی آموزش از راه دور
ارکان، ویژگی ها و مبانی آموزش از راه دور
آموزش از راه دور در آموزش و پرورش ایران
تفاوت های موجود بین دانش آموزان نظام حضوری و فراگیران آموزش از راه دور
طبقه بندی مخاطبین
روش ها و فرایندهای اجرایی تحصیل درآموزش از راه دور
چالش ها و دغدغه های مرتبط با آموزش از راه دور
فصل سوم
روش تحقیق
فصل چهارم
طرح تحقیق
فصل پنجم
یافته ها و نتایج
محدودیت های تحقیق
راه کارهای پیشنهادی تحقیق
منابع و مآخذ
پیوست ها
فهرست اشکال و جداول
شکل شماره 1 – رویکردهای آموزشی و یادگیری
شکل شماره 2- فرایند اجرایی تحصیل در آموزش از راه دور
شکل شماره3- چرخه اصلاح و توسعه رفتار از طریق آموزش
جدول شماره 1- مقایسه فراگیری نظام رایج حضوری با فراگیران نظام آموزش از راه دور
فصل اول
مقدمه
اگر فایده آموختن و آموزش را پرورش قابلیتها، توانمندی های انسانی بدانیم، آنگاه سه اتفاق مهم می افتد: نخست آن که گسترش پوشش تحصیلی برای پاسخگویی به حق تعلیم و تربیت همگانی ضرورت می یابد. دوم، توجه به کیفیت و بهره وری بالای تعلیم و تربیت مد نظر قرار می گیرد و در این راه جلوگیری از پدیده اتلاف در مدرسه اولویت پیدا می کند و سوم: از ورود تکنولوژی و پیوند آن با آموزش و پرورش و ایجاد تنوع و انعطاف روشمند، بهره گیری می شود. آموزش از راه دور بنا به خصوصیاتی که دارد می تواند بخش قابل توجهی از ضرورت های فوق را تامین نماید.
قرن بیست و یکم که از نقطه نظر تعلیم و تربیت از سوی یونسکو به عنوان قرن آموزش از راه دور نام گرفته است با استفاده از تکنولوژی های نوین، آموزش خارج از پردیس مدرسه را ممکن ساخته است. به طوری که می توان آموزش مادام العمر را با حذف دیوارهای جدا کننده مدرسه، کار و بازنشستگی تعریف نمود. در چنین شرایطی پرداختن به آموزش از راه دور در آموزش و پرورش و همچنین آموزش عالی کشور از نیازهای بی بدیل جامعه ایرانی خواهد بود.
البته این مقاله درصد بیان چیستی و چگونگی آموزش از راه دور از نقطه مبانی وروش ها از یکسو و مخاطبین این آموزش در دوران راهنمایی ومتوسطه تحصیلی (سال18-12) از سوی دیگر می باشد.
بیان مسئله
آموزش از راه دور، نوعی از تعلیم وتعلم است که در آن بین معلم و متعلم فاصله است. از این آموزش ها از درون ستادهای آموزشی برنامه ریزی، طراحی و ارائه می شوند و مخاطب به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم وبافاصله زمانی دریافت می کند. دراین نوع آموزش ها محتوای بسته های آموزشی بسیار حایز اهمیت است تنوع این بسته ها، مطلوبیت و جذابیت آن ها را درنزد مخاطب افزایش می دهد وبه یادگیری آسان تر آنان یاری می رساند.
آنچه در آموزش و پرورش ایران نیز به اجرا درآمده است حکایت از روند رو به تکامل بسته های آموزشی دارد.
این بسته ها، اکنون محتوای مطالب نوشتاری شامل: کتاب اصلی خود آموز، کتاب کار و تمرین ، CD های آموزشی، انواع سوالات و آزمون های موجود در CD ها و در مواردی DVD وجود دارد.
این بسته با راهنمایی مشاورین تحصیلی و بعضاً با کلاس های حضوری حمایت می شوند تا به این ترتیب دانش آموز برای امتحان پایان ترم و در نهایت پایه مربوط آمادگی پیدا کند.
این شیوه آموزشی که از سال 1383 ارائه شده است ابتدا 8 استان کشور وسپس در مدت کوتاهی درتمام کشور فراگیر شد و اکنون در هر یک از مناطق دور یا نزدیک آ . پ مرکز یا مراکزی که متولی آموزش از راه دور هستند و خصوصی ارائه می شوند وجود دارند وبه ارائه خدمات خویش می پردازند.
دراین زمینه مدارک و منابع غنی و قابل توجهی در آموزش از راه دور وزارت آموزش و پرورش وجود دارد که حکایت از برنامه ریزی مدون کوتاه مدت وبلند مدت در این زمینه می باشد.
البته تا کنون از مخاطبین بالقوه حدود 13 میلیون بازمانده از تحصیل، تنها حدود سیصد هزار نفر به تحصیل در این نوع آموزش ها اشتغال دارند که به نظر می رسد محل تامل است( الحسینی-1384).
اهمیت وضرورت تحقیق
با پیشرفت تکنولوژی و ورود آن به عرصه صنعت آموزش، نوعی از تغییرات شتابان در عرصه آموزش و پرورش ها رخ داده است و رقابت جهانی بر این پایه شکل گرفته است. برای اینکه کشور ما ایران از این نوع آموزش ها محروم نشود و نظام تعلیم و تربیت انعطاف پذیری لازم را تجربه نماید، ضروری است رویکرد آموزش از راه دور جدی گرفته شود و در عمل محقق شود.
اهداف
اهداف کلی:
– بدست دادن تعاریف ومفاهیم آموزش از راه دور برای آموزش و پرورش.
– ایجاد نوعی هماهنگی بین نیاز به آموزش و در بین کلیه دانش آموزان باز مانده از تحصیل یا محروم از مدرسه بویژه کسانی که در سنین 18-12 سال هستند.
اهداف جزئی:
– آشنایی هر چه بیشتر با کارکرد ها و نحوه آموزش از راه دور به عنوان یک فرصت
– القاء نیاز به آموزش از راه دور برای آموزش و پرورش.
– عطف توجه به حقوق دانش آموزان و اولیاء در انتخاب نوع آموزش ها.
– بیان توصیفی نیاز آموزش و پرورش به آموزش از راه دور، برا فائق آمدن بر فاصله های تکنیکی با روش های مطلوب تر.
– مقابله با پدیده اتلاف و معکوس پوشش تحصیلی.
– آشنایی با چالش ها و مشکلات آموزش از راه دور.
سوالات اساسی تحقیق:
1- آیا آموزش از راه دور یک فرصت برای آموزش و پرورش است؟
2- آیا آموزش از راه دور برای دانش آموزان مخاطب یک امتیاز و فرصت تلقی می شود؟
3- آیا آموزش از راه دور می تواند فاصله تکنولوژیکی آموزش و پرورش سنتی ایران را با آموزش و پرورش های رقیب کمتر کند؟
4- آیا روش های اتخاذی در آموزش از راه می تواند به عنوان یکی از راه های گسترش پوشش تحصیلی ومقابله با پدیده اتلاف در آموزش و پرورش مناسب باشد؟
5- آیا القاء نیاز به آموزش از راه دور برای آموزش و پرورش شده است؟
تعریف مفهومی واژه ها
آموزش از راه دور یک رویکرد آموزشی است که در بیان معلم و دانش آموز از نظر زمانی ومکانی فاصله وجود دارد و از سازمان و تکنولوژی های ارتباطی و اطلاعاتی برای بر قراری ارتباط میان آنها استفاده می شود.
– آموزش از راه دور عبارت است از: ساماندهی فرایند یادگیری- یاد دهی توسط یک موسسه، به منظور فراهم ساختن تسهیلات لازم برای یادگیری مستقل، خود ارزیابی تحصیلی و برقراری ارتباط دو جانبه میان یاد دهنده و یادگیرنده که به لحاظ زمانی و مکانی از یکدیگر جدا هستند، با استفاده از راهبردهای مناسب برای بکارگیری فناوری آموزشی ( ابراهیم زاده- کنفرانس سمینار آموزشی دبیران- 1383).
– آموزش از راه دور عبارت از: سازماندهی منعطف و آزاد محیط و عناصر سیستم آموزشی به منظور دستیابی فراگیران به یادگیری در وضعیت های متفاوت با استفاده از راهبردهای مناسب مهندسی آموزش برای بکارگیری انواع فناوریهای ارتباطی واطلاعاتی می باشد.
– آموزش از راه دور امکانی افزوده در کنار آموزش حضوری است که با ویژگی هایی از جمله جدایی معلم و شاگرد از لحاظ فیزیکی و زمانی و ارتباط غیر محاوره ای معلم و شاگرد کنترل بیشتری بر فرایند یادگیری توسط شاگرد نسبت به معلم همراه است. همان طور که کیگان (1986) از آموزش از راه دور به عنوان روشی یاد می کند که در آن فراگیر مسئول یادگیری خویش است و یادگیرنده و یاد دهنده درتعامل آموزشی خود به ارتباط چهره به چهره نیازی ندارند. (جزوء آموزشی گروه تالیف و پژوهش -موسسه آموزش از راه دور 1383).
فصل دوم
تاریخچه آموزش از راه دور در ایران
در کشور ایران از سال 1351 شورای عالی آموزش و پرورش به این فکر افتاد که موسسه، آموزش مکاتبه ای را در آموزش و پرورش دایر کند ولی اقدام خاص عملی و حتی برنامه ریزی روی این مصوبه انجام نشد تا این که قانون اساسی جمهوری اسلامی در اصل سوم و سی ام خود ایجاد فرصت های مساوی آموزشی، تربیتی و تحصیلی برای همه ایرانیان را مد نظر قرار داد.
ولی باز هم اتفاق خاصی به جز ایجاد نهضت سواد آموزی و کوشش خوبی که در آموزش ابتدایی انجام شد، اقدام دیگری در آن راستا انجام نشد. تا این که شورای عالی آموزش و پرورش پس از احساس نیاز در سال 1372 برای تامین تسهیلات جهت متقاضیان واجد شرایط تحصیل در آموزش متوسطه تحصیلی به خصوص بازماندگان را در خواست کرد. ولی اقدام خاصی نیز اتفاق نیفتاد.
تا این که بالاخره شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 1375 طی مصوبه ای اساسنامه موسسه آموزش از راه دور را با پیشنهاد آموزش و پرورش به تصویب رساند. اولین جلسات رسمی برای راه اندازی علمی موسسه به 8/7/1382 مصادف با سوم شعبان المعظم وبا تشکیل جلسه شورای موسسه برگزار شد و در واقع با انتخاب اولین رئیس آن کار خود را آغاز کرد و عملاً در مهر ماه 1383 این نوع آموزش در کشور راه اندازی شد.
مسائل بنیادی در آموزش از راه دور
وجود چهار عامل " جهان در تغییر" واقعیت های ناخوشایند موجود در نظام رایج تحصیلی در مدارس ، نیاز روز افزون به آموزش مستقل و همراهی و اقتضای عوامل پیرامونی آموزش مانند شرایط خانوادگی، شغلی، و سرانجام پیشرفت علوم و فنون و… سبب شده است تا نوع و شیوه نیاز به آموزش و پرورش دگرگون شود و در مجموع انتقادهایی که به نظام رایج مدرسه ای شده است (شعاری نژاد- 1381- ص75). که البته بیانگر بخشی از واقعیت ها در مورد مدرسه می باشد سه اثر و پیامد مشخص دربرداشته است:
1- بهبود شرایط مدرسه با ایجاد انعطاف، آزادی عمل بیشتر دانش آموز و ارتقاء سطح کیفی فرایند یاددهی و یادگیری
2- رواج هر چه بیشتر آموزش از راه دور
3- شکل گیری نهضت تحصیل در خانه
شاید مدارس جوامع توسعه نایافته و گرفتار انسداد، بیش از دیگر جوامع با پدیده " مدارس محصور" روبرو هستند دیوارهایی محیط فیزیکی مدرسه را محدود می کنند و دیوارهایی هم محیط مدرسه را از اجتماع از منظربسته تعلیمات در نگاه به واقعیت مسایل کار و زندگی مجزا می نمایند. این دو معنی پشتیبان یکدیگر هستند یعنی جدایی محیط فیزیکی، خواه ناخواه جدایی اجتماعی، جدایی اجتماعی به ناچار جدایی فیزیکی را در پی می آورد، این در حالی است که به رفع حصارها و مزاحمت ها به منظور شکل گیری تفکر مستقل ورشد توانمندی ها، به مسایل و رویکردهایی به شرح زیر نیاز داریم که در مدارس کمتر مورد توجه است:
رویکردهای اساسی آموزش از راه دور
1- آزادی انضباط یادگیری ها، که به معنای رهایی دانش آموز و معلم از یادگیری انفعالی و در برابر دخالت آگاهانه در فرایند یادگیری می باشد؛
2- آزادی بافت آموختنی ها، که به معنای رهایی از اسارت در آموختنی های ناخواسته یا بی ربط با محیط کار و زندگی است؛
3- آزادی شیوه تولید اطلاعات، که به معنای رهایی از روش های محصور کننده منابع اطلاعاتی یا بعضی مبانی نتیجه گیری و یا فنون ترکیب معلومات می باشد ( ابوترابیان، 1382 ص 130).
از آنجا که تفکیک سه متغیر " زندگی" ، " کار" و " آموختیها" در چرخه عمر آدمیان به " تحصیلات تمام وقت" "کارطاقت فرسا " و "زندگی بی دردسر" نظمی تصنعی است تفکیک سنین تعلیم، از سنین کار و زندگی، یقیناً خسارت بار بوده وخواهد بود، در واقع باید گفت این جدایی ها نه منصفانه است و نه ضامن منافع جامعه در حال توسعه! نظام آموزش از راه دور، در وهله اول، راهی برای انعطاف بخشی به روش های نظام آموزش و تغییری آگاهانه در فرایند یاددهی و یادگیری می باشد. و در وهله دوم تلاش می کند تا نظم تصنعی ایجاد شده برمبنای جدایی حوزه تحصیلات را با کار و زندگی پایان دهد و یادگیری مستقل و مادام العمر را سامان بخشد. البته شاید در پایان کار بتواند در موضوعات و محتوای آموزشی نیز تحولاتی را ایجاد و منشا رقابت بر سر آموزش های زندگی باشد. از این رو پی بردن به مبانی آموزش از راه دور برای کاوش بهتر آن و بهبود داوری ها نسبت به آن و نیز استفاده سودمندتر از روش ها وقابلیت های آن، می تواند موثر و سودمند باشد لذا در آغاز به عوامل ایجابی یا علل پیدایش آموزش از راه دور اشاره می شود.
علل پیدایش آموزش از راه دور
1- تشدید نیاز بستری به انواع یادگیری
1-1- نیاز به آموزش های مادام العمر و اطلاعاتی ( که بیانگر قدرت وثروت عصر جهانی شده می باشد)
2-1- ضرورت ایجاد فرصتهای برابر در ارائه آموزش های عمومی و دانشگاهی
2- مسایل لاینحل رو به تزاید آموزش های حضوری رایج
1-2- وجود متغیرهای متفاوت جمعیتی، جغرافیایی، اقتصادی، آموزشی، فرهنگی ناسازگار با آموزش های رایج حضوری
2-2- تغییرات شتابان شرایط و پیچیدگی زندگی فراگیران ( دانش آموزان)
3- ایجاد امکان برتر برای مهندسی آموزش به منظور تامین رخداد تکامل در آن
1-3- تغییرات سریع تکنولوژیک ( پیدایش کسب و کار الکترونیکی، تجارت الکترونیکی، آموزش الکترونیکی و…)
2-3- نفوذ عنصر رقابت در عرصه آموزش کشورها
با توجه به مراتب فوق هر چند که، ضرورت های روی آوردن به انواع شیوه های آموزش از راه دور در نظام های آموزشی کشورهای جهان بسیار متفاوت بوده است ولی همگی با تعاریف ارائه شده برای آموزش از راه دور وجه اشتراک دارند از جمله می توان به نمونه های ذیل استناد نمود:
1- آفریقا: نارسایی موسسات آموزشی در مقاطع ابتدایی، متوسطه و عالی، وتنگناهای اقتصادی
2- استرالیا: گستردگی خاک و پراکندگی جمعیت
3- چین و هندوستان: ناکافی بودن ظرفیت موسسات آموزش عالی و محدودیت بودجه
4- آمریکا: ژاپن وفرانسه: آموزش بزرگسالان ومداومت در آموزش مهارت ها و آموزش مادام العمر
اما به نظر می رسد فلسفه وجودی وماموریت نظام آموزش از راه دور که نمی تواند از عوامل ایجابی تفکیک پذیر باشد به شرح زیرخلاصه می شود:
" سازماندهی آزاد و منعطف فرایند یاددهی ویادگیری برای فراهم آوردن آموزش با کیفیت، برای همه با حذف انواع محدودیتهای جنسیتی، زمانی، جغرافیایی، اجتماعی، فرهنگی و…"
مزایا و امکانات آموزش از راه دور
1- گسترش مکان های محدود قابل دسترسی
2- سازگاری با ثبت نام کم ومتفرقه
3- ایجاد گشایش در جدول زمان بندی
4- وجود تناسب برای آموزش شاغلین
5- تغییر روشهای سنتی
6- آموزش در همه جا، هر زمان وبرای همه
7- عدالت اجتماعی در توزیع منابع
8- آموزش استاندارد
9- آموزش مطابق با نیازهای افراد
10- سادگی به هنگام سازی
11- آموزش از راه دور برای معلمان
آموزش از راه دور و رویکردهای آموزشی و یادگیری
1- Traditional Instruction
در این روش تاکید اصلی بر آموز شگر ویاد دهنده و اطلاعات آموزشی می باشد ( استراتژی طولی یا سنتی)
خصوصیات: آموزش ها در این روش متکی به سه عنصر "معلم"، "محتوای چاپی نسبتاً ثابت" ، "نتایج پیش بینی شده و مشخص " می باشد.
2- constructivism
دراین روش تاکید بر یاد گیرنده است هر فردی معلومات و دانش خود را می سازد ( استراتژی فکر کننده خلاق).
خصوصیات: آموزش ها در این روش متکی به " قدرت یادگیری فرد"، "امکان مراجعه و بهره گیری مستقیم از محتوای آموزشی" و "فرایند محور" می باشد.
3- social constractirism
در این روش با هدف یادگیری و کسب دانش و مطالعه بصورت گروهی در تعامل با یک جامعه یعنی جامعه یادگیرنده پرداخته می شود (استراتژی یادگیری مشارکتی).
خصوصیات: آموزش ها در این روش نیز بر اساس قدرت یادگیری فرد است ولی فرایند آموزش او را به جمع هم کلاسی ها در جامعه یادگیرنده پیوند می زند وبا فکر گروهی به حل مسئله می پردازد (گروه تالیف و پژوهش و مطالعات تطبیقی سیر تحول تاریخی آموزش از راه -1384).
روش یادگیری نیمه حضوری و غیر حضوری آموزش از راه دور به ویژه تاکیدی که این نوع آموزش ها، بریادگیری مستقل دارند، قرابت بیشتری با یادگیری خلاق و یادگیری مشارکتی دارند.
شکل شماره 1- رویکردهای آموزشی و یادگیری
(الحسینی – 1384- ص 45)
تکامل نسلی آموزش های از راه دور
نسل اول (Behaviourism)، معلم محوری+ کنترل فرایندها= روش: آموزش مکاتبه ای وبرنامه ای
نسل دوم (Gognitvism)، معلم محوری تعدیل شده+ امکان رویارویی فراگیر با مسایل جدید= روش: تحت راهنمایی معلم مواد آموزشی چاپی وبرنامه های دیداری و شنیداری و CD ارادئه می شود.
نسل سوم(Humanism)، فراگیر محوری و خود اکتشافی یا خود آموزی و خود پژوهی شخص= روش: استفاده گسترده تر از ICI
(الحسینی- 1384- ص 71-37).
ارکان، ویژگی ها و مبانی نظام آموزشی باز
1- 1- ارکان
نظام آموزشی باز دارای سه بخش جداگانه است ( آرین، 1375):
1-1- روش ارائه مواد آموزشی
مهترین مواد آموزشی عبارتند از: کتاب های خود آموز، کتب جبنی، نوارهای تصویریی( ویدئویی) نوارهای صوتی، شبکه اینترنت ، برنامه های رادیویی و تلویزیونی، لوح فشرده و… که برای ارائه یک سر فصل درسی به کار می رود. نظام آموزش باز " کتاب محور " است. در این سیستم گروهی از متخصصان با همیاری تکنولوژیست های آموزشی، گرافیست ها، ویراستاران علمی و ادبی، کارگردانان تلویزیونی و متخصصان فناوری اطلاعات وارتباطات متون درسی را در قالب کتاب، لوح فشرده، نوار صوتی و تصویری تدوین می کنند.
2-1- روش ارائه آموزش
دراین سیستم، "کتاب خود آموز" محور اصلی است، در عین حال از طریق تشکیل کلاس های رفع اشکال وارتباط رود روی استاد ودانشجو، کتاب های جانبی، آزمون های متناوب، ارتباطات داخلی، اینترنتی ومکاتبه ای به سوالات و ابهامات دانشجویان پاسخ داده می شود.
3-1- روش سنجش وارزیابی
حدود سی "30 " درصد از نمره درسی مربوط به پر کردن پرسش نامه های درسی، آزمون میان ترمی، فعالیت کلاسی، حل تمرین، انجام پروژه و سایر مواردی که توسط استاد تعیین می شود، اختصاص دارد هفتاد "70" درصد نمره درس هم به امتحان پایان نیمسال اختصاص می یابد که سوالات آن توسط سازمان مرکزی تهیه و تدوین شده و امتحانات همزمان در مراکز برگزار می شود. دانشجو ملزم است منابع درسی را به طور کامل مطالعه کرده و اساتید نیز در حد نمره کلاس اختیار اعمال نظر دارند.
2- سازمان مرکزی
سازمان مرکزی به عنوان مغز متفکر سیستم آموزش باز، عمل می کند. وظایف سازمان اجمالاً عبارتند از: طراحی سوال، تدوین مواد آموزشی، برگزاری آزمون، ارائه خدمات آموزشی، برنامه ریزی آموزشی و پژوهشی و برنامه ریزی وتوسعه مراکز و… به همین دلیل این سازمان باید قوی، چابک و متشکل از نیروهای متفکر و زبده سیستم باشد؛ تا بتواند آنرا پویا و مطلوب اداره نماید.
3-ویژگی ها
از بزرگ ترین و مهترین ویژگی های نظام آموزش باز، امکان توسعه آن علی رغم پراکندگی جغرافیایی است. اغلب افرادی که در نقاط دور دست زندگی می کنند ویا به علت ناتوانی جسمی نمی توانند در مدارس و دانشگاههای سنتی حضور پیدا کنند، یا افرادی که مایلند در رشته های متفاوت ادامه تحصیل دهند، امکان استفاده از این سیستم را دارند. پاسخگویی به توسعه تکنولوژی وارتباطات سریع، نیروی بالقوه سیاسی، داوطلبان تحصیل، کاهش حجم متقاضی تحصیل و حل کابوس کنکور ورودی دانشگاهها با توسعه این سیستم ، البته متناسب با شرایط واقتضای هر کشور امکان پذیر است.
4- مبانی
1-4- با توجه به نقش تلویزیون و اینترنت در انتقال مفاهیم، این واقعیت آشکار شده است که از " هر وسیله ای برای آموزش می توان استفاده کرد". به بیان دیگر، انتقال پیام های آموزشی ونیز مهارت های جدید ویا تغییر آنها از طریق ایجاد کلاس های درسی به روش سنتی صورت نمی گیرد، بلکه از هر وسیله دیگری چون کتاب خود آموز، نوارهای درسی، برنامه های تلویزیونی و رادیویی و اینترنتی می توان برای گسترش آن استفاده کرد. در پناه این واقعیت، دیواره اندیشه انحصاری آموزش چهره به چهره و سنتی فروریخت و استفاده از رسانه های مختلف و راههای غیر سنتی از جمله آموزش های باز برای آموزش افراد مشتاق آغاز شد.
2-4- نگاه نظام آموزش باز یک نگاه سیستماتیک است، بدین مفهوم که مجموعه ای از اجزاء گرد هم آمده تا یک هدف را دنبال کنند. به منظور حفظ کلیت این نظام، لازم است هر جزء در حدود وظایف تعیین شده عمل کند و از چارچوب معین فراتر نرود. از این رو، در طراحی نظام آموزش از راه دور لازم است به جایگاه و نقش هر جزء در سیستم توجه کافی مبذول گردد. براساس این سیستم، ساختار سنتی نسبت دانشجو به اساتید تغییر کرده و این نسبت را در جهت افزایش دانشجو در برابر استاد دگرگون ساخته است.
از سوی دیگر، در عصر ما رسانه های متنوعی به وجود آمده که هر کدام می توانند وظیفه انتقال پیام را بر عهده گرفته و متناسب با میدان عمل و نفوذ خود تعداد بیشتری از یاد گیرنده ها را تحت پوشش قرار دهند.
3-4- با گذشت زمان وافزایش مطالعات روشن شد که از نظر اقتصادی نظام آموزش باز نسبت به سیستم سنتی مقرون به صرفه تر است. " ادیول" و " جیمسون" در خصوص جنبه های اقتصادی سیستم آموزش باز ضمن مطالعات خود دوازده مورد آن را تحقیق کرده و از طریق محاسبات ریاضی ثابت کرده اند که هر قدر تعداد دانشجو و تعداد رسانه بیشتر شود، میانگین هزینه کمتر خواهد شد.
4-4- اصل دیالوگ و گفت و شنود در نظام آموزش باز با توجه به امکانات اینترنت و تکنولوژی اطاعات و ارتباطات فراهم شده و از کار آمدی بالا برخوردار است. در عین حال، تشکیل کلاس های رفع اشکال فردی و گروهی پاسخگوی این نیاز است و از آنجا که این پرسش و پاسخ آزادانه به عهده دانشجو گذاشته شده، از اثر بخشی بیشتری برخوردار خواهد بود.
5-4- نقش مربیان آموزشی به عنوان تسهیل کنندگان جریان آموزش ویادگیری در نظام آموزشی تعیین شده است و این از رسالت های مهم این نظام درامر ارائه آموزش است. در این نظام آموزشی دانشجو به طور خود جوش، مباحث آموزشی را دنبال می کند که تبعاً این انگیزه درونی، اثر بخشی سیستم را به دنبال خواهد داشت (به نقل از ماهنامه پژوهشی مجلس – 1387- ص 42- فروزنده L.Forozandeh@gmail.com)
آموزش مجازی فضایی است برای ارائه کلیه کارکردها، وظایف، خدمات موسسات در کلیه سطوح با استفاده از سازمانهای چند رسانه ای یعنی سیستمهای online.
آموزش دارای سطوح مختلف است، بعضی ها در سطح دانش متوقف می شوند اطلاعات عمومی زیادی دارند هر چه شما بپرسید جواب دارند اما علمی زندگی نمی کنند. یک عده از این سطح فراتری می روند و فراشناخت و معرفت پیدا می کنند و می دانند چه چیز را می دانند و چه چیز را نمی دانند و چگونه می شود یاد گرفت. آنان می فهمند و در فرایند " یاد دهی- یادگیری" قرار دارند، اما باز خیلی به عمل نزدیک نمی شوند کسانی موفق هستند که به آنچه یاد گرفته اند باور داشته باشند و رفتار و عمل همزمان از آنها ظاهر شود ( ابراهیم زاده- 1384 ص 75-72).
آموزش از راه دور در آموزش و پرورش ایران
آنچه تحت عنوان آموزش از راه دور در ایران به اجرا در می آید، به تناسب انواع مخاطب و میزان تکنولوژی در دسترس، که میزان هزینه ها آن را معین می کند از انواع روش های تجربه شده و موثر در یاد گیری استفاده می شود. برای آشنایی بیشتر با علل ایجابی، رویکردها و چگونگی اجرا، ذیلاً توضیحاتی ارائه می شود:
عوامل ایجابی آموزش از راه دور ایران
الف) نیاز روز افزون و گسترده تر به آموزش
1- افزایش پوشش تحصیلی
2- تامین آموزش مادام العمر
ب) وجود انواع محدودیت و ممنوعیت برای مخاطبین
1- ترک تحصیل اجباری
2- ترک تحصیل اختیاری
ج) نارسایی سیستم سنتی رایج
1- عدم پوشش کامل در داخل
2- ناتوانی نسبتاً مطلق در خارج از کشور
د) فراهم بودن امکان فنی گسترش آموزش ها
1- ساز و کارهای مهندسی آموزشی
2- آمادگی نسبی فراگیران
تفاوت های موجود بین دانش آموزان نظام حضوری با فراگیران آموزش از راه دور
مقایسه بین یادگیرنده در دو نظام رایج و از راه دور می تواند ما را به تفاوت های معناداری راهنمایی کند، که در مدیریت سیستم ومشاوره باید مد نظر و مورد توجه قرار گیرند. ذیلاً، جدولی از نتایج مقایسه های به عمل آمده تهیه و ارائه شده است امید است مورد توجه قرار گیرد.
فراگیر در نظام آموزش از راه دور
دانش آموز در نظام رایج
فراگیر با روش نیمه حضوری و غیر حضوری می آموزد.
فاصله تحصیلی معمولا وجود دارد .
فراگیر معمولا شاغل است .
مشکلات اداره زندگی و مسایل روحی و جسمی وجود دارد .
احساس نیاز، انگیزه تحصیل داوطلبانه را به وجود آورده است.
خودگردانی در یادگیری و خود نظارتی وجود دارد.
فراگیر از انعطاف موجود در نظام آموزشی برخوردار است.
تفاوت فردی فراگیران بالاست از جمله افراد هم سن با هم نیستند.
آموخته های در مراکز، تحت الشعاع آموخته های از خانواده و جامعه است.
فراگیر نیاز به خود مدیریتی، خود نظارتی و خود کنترلی دارد.
فراگیر در فرایند یادگیری موقعیت ممتازی دارد. (دانش آموز محوری)
فراگیر با اعتماد به نفس، خود پژوهی و یادگیری مستقل را، می آموزد.
فراگیر ابزارهای متنوع و نوین آموزشی را برای آموختن به کار می گیرد.
پیشینه تربیتی فراگیران (شامل پیشینه آموزشی + پیشینه تجربی و پیشینه فرهنگی) متفاوت و معمولا ضعیف است.
برای فراگیران نوعی سیستم خود ارزش دهی وجود دارد.
دانش آموز حضور تمام وقت دارد.
فاصله تحصیلی وجود ندارد.
فعالیت اصلی دانش آموز درس است.
دغدغه جانبی کمتری وجود دارد.
عادت، اجبار و یا انگیزه ضعیف وجود دارد.
نوعی اجبار با نظارت خانواده و محوریت معلم در یاگیری وجود دارد.
محدودیت زمانی و مکانی مدرسه وجود دارد.
تفاوت فردی دانش آموزان اندک و معمولا هم سن هستند.
مدرسه به طور نسبی نقش تلفیق کنندگی آموخته ها را دارد.
دانش آموز از سوی دیگران برنامه ریزی می شود.
دانش آموز تحت تعلیمات داشته های معلم قرار می گیرد. (معلم محوری)
دانش آموز برآموزه های معلم و محفوظات از محتوای درسی تکیه دارد.
دانش آموز معمولا به روش خاصی برای آموختن عادت و تکیه می کند.
پیشینه تربیتی دانش آموزان ضمن برخورداری از انسجام آموزشی از تجربه تهی می باشد.
مقایسه با دیگران مبنای ارزش دهی می شود.
جدول شماره 1 مقایسه فراگیران نظام رایج حضوری با فراگیران + نظام آموزش از راه دور (الحسینی – 1384- صص 31-30)
طبقه بندی مخاطبین
آن چه مسلم است این که، انواع طبقه بندی را می توان ارائه داد، ولی آنچه حساسیت واهمیت کار را بیشتر می کند، دو "عامل گستردگی" و "پیچیدگی" موجود در جامعه هدف و در جغرافیایی فراتر از کشور است. از یک سو، هر کجا که ایرانی می کند و می خواهد ایرانی بماند، مسلماً اتصال فرهنگی- آموزشی در اولین مرحله کار مورد نیاز است و از سوی دیگر، از تعریف آموزش از راه دور نتایجی در مورد مخاطبین، قابل استخراج است.
از جمله: یکی آن که آموزش ها با فاصله بین فراگیر و معلم اتفاق می افتد دوم اینکه، برای غلبه پیدا کردن بر انواع محدودیت های جنسیتی جغرافیایی، اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی کاربرد دارد. لذا یک دسته بندی از مخاطبین متناسب با اهداف آموزش های نوین و گستردگی و پیچیدگی جامعه هدف انجام شده که ذیلاً به آن اشاره می شود:
1- افرادی که به دلیل پراکندگی جمعیت در پهنه جغرافیایی و احیاناً صعب العبور بودن مناطق از تحصیل بازمانده اند.
2- ایرانیان مقیم خارج از کشور، در مناطقی که مدرسه ایرانی وجود ندارد.
3- ایرانیانی که امکان استفاده از مدرسه های خارجی به دلیل مهاجرت های غیر قانونی و… برای آنها فراهم نیست.
4- دانش آموزانی که به دلیل عدم تشکیل کلاس های دبیرستانی در رشته های مختلف و در واقع به حد نصاب نرسیدن کلاس ها، از تحصیل محروم هستند.
5- افرادی که تمایل به آموزش زبان و ادب فارسی در خارج از کشور دارند.
6- دانش آموزانی که تمایل به داشتن مدرک آموزش و پرورش علاوه بر مدرک کشور میزبان دارند.
7- دخترانی که به خاطر تاهل زود هنگام از کلاس های روزانه محرومند ویا ترک اختیاری کلاس های درس را دارند.
8- افرادی که به دلیل اختلافات قومی، قبیله ای و بین روستایی، از حضور درمدرسه محرومند.
9- دانش آموزانی که به دلیل تعصبات خانواده بخصوص در مورد تحصیل دختران محروم می شوند.
10- دارندگان اشتغال اجباری برای دستیابی به درآمد حداقل جهت تامین زندگی
11- دستیابی به فرصت دوم برای کسانی که به دلیل بی انگیزگی و ناسازگاری در محیط مدرسه، مدرسه را ترک کرده و از تحصیل محروم شده اند.
12- دارندگان برخی از جرائم و محکومیت های قضایی.
13- فقدان شرایط سنی مناسب برای تحصیل در مدرسه و مردودی بیش از حد.
14- عدم تمایل فراگیر به حضور در سیستم بزرگسال یا متفرقه.
15- دارندگان معلولیت های جسمی و بیماری های خاص.
16- افراد واجب التعلیم وبازمانده از تحصیل عشایر.
17- متقاضیان آموزش های تک درس
18- متقاضیان ادامه تحصیل در محل زندگی
19- متقاضیان ادامه تحصیل در رشته های مورد علاقه ای که دسترسی به آن برای داوطلب ممکن نیست.
روش ها وفرایندی اجرایی تحصیل در آموزش از راه دور
در ایران به دلیل حضور طبقات مختلف اجتماعی وناموزون بودن توسعه اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی، نقاط محروم از تحصیل تا نقاط برخوردار را همزمان شاهد هستیم. متاسفانه در بین برخورداران از آموزش نیز روند رو به رو رشد نابرابری مدارس وجود دارد. ضمن این که، پوشش آموزشی ایرانیان خارج از کشور، علاوه بر پوشش تحصیلی در داخل از اهداف موسسه آموزش از راه دور می باشد، با توجه به سه نکته فوق، به نظر می رسد انعطاف در اجرای آموزش از راه دور ضرورتی بی بدیل است.
در حال حاضر هر چند به اقتضای عصر اطلاعات استفاده از آموزش های شبکه محور موضوعیت دارد. اما فراموش نکنیم که بخش قابل توجهی از مخاطبین، هنوز وارد عصر صنعتی و فرا صنعتی نشده اند. از این رو استفاده از " روش های هم عصر" (Asyngron Mettods) در آموزش های از راه دور آموزش و پرورش ایران، از روایی و شایستگی لازم برخوردار می باشد. از این رو چهار نوع آموزش طراحی شده است.
آموزش کتاب محور، (Book-oriented)
در این شیوه متون چاپی ( ترجیحاً خود آموز) در اختیار دانش آموزان گذاشته می شود.کلاس های هدایت آموزشی محدود، برگزار می گردد. وخدمات مشاوره تحصیلی- تربیتی ارائه می گردد. نقش سازمان واسطه در این روش ساماندهی وبر قراری تعامل مثبت یادگیرنده با یاد دهنده، متون چاپی، مشاور، تشکیل گروه های کوچک مطالعاتی هم درس وسرانجام ارزشیابی مستمر و پایانی می باشد.
3- آموزش دیداری شنیداری (Audio-visual Education)
در این روش آموزشی ، علاوه بر متون چاپی خود آموز، کلاس های هدایت آموزشی محدود، خدمات مشاوره ای، انواع فیلم های CD,VCD,VHS و… در اختیار قرار می گیرد وراهنمایان آموزشی نظارت لازم را معمول می دارند، البته در شکل کامل آن شبکه های تلویزیونی یا رادیویی نیز به کمک فراگیر می شتابند.
نقش سازمان واسطه در این روش برقراری ارتباط پویا بین یاد دهنده با یاد گیرنده، متون چاپی، مشاور، تشکیل گروههای کوچک مطالعاتی هم درس، تامین محتوا و پخش برنامه های رادیویی وتلویزیونی و در نهایت ارزشیابی مستمر و پایانی می باشد.
4- روش شبکه محور (E-Learning)
در این روش آموزشی، علاوه بر واسطه های موجود در دو شیوه سابق، شبکه جهانی ارتباطات و اطلاعات، به عنوان ابزار انتقال پیام مورد استفاده قرار می گیرد. که به شکل همزمان و بر خط (online) ویا بطور ناهمزمان (offline) مطالب ارائه می شوند و ارتباط دو جانبه با معلم و نیز ارتباط چند جانبه با دانش آموزان کلاس و حتی کار گروهی وهمفکری مورد توجه قرار می گیرد.
نقش سازمان واسطه در این شیوه، پیچیده تر از قبل خواهد بود یعنی علاوه بر وظایف فوق، مدیریت و ساماندهی شبکه ارتباطی چند سویه را توسط سایت آموزشی نیز بر عهده دارد.
نکته قابل توجه این که، فراگیر در یک روش به طور رسمی می تواند ثبت نام و از روش های دیگر به عنوان کمک آموزشی استفاده نماید.
موسسه نمایندگی ها و مراکز مجری دانش آموز
شکل شماره 2- فرایند اجرایی تحصیل در آموزش از راه دور
(الحسینی- 1384- ص 55)
چالش ها و دغدغه ها مرتبط با آموزش از راه دور
مواردی که ذیلاً مطرح می شود عبارتست از دغدغه ها و چالش های عمده ای که وجود دارد، یقیناً راه کارهایی را طلب می نماید:
1- فرهنگ خود آموزی 2- کارایی وکیفیت 3- نابسندگی کمی وکیفی محتوای آموزشی 4- مسایل تربیتی 5- مقاومت های با دلیل و بدون دلیل 6- بودجه 7- قوانین و مقررات مناسب.
1- فرهنگ خود آموزی
آموختنی های تکلیفی یا از ترس نمره کلاسی نامقبول، که مستقیم و از طریق مدرسه ویا غیر آن، نوعی از فکر اطاعت گرا به ارمغان آورده است با استقلال فکری، خود آموزی ونتایجی که شیوه مذکور به همراه دارد یکسان نیست.
فکر کردن مستقل، به معنای ترکیب اطلاعات موجود برای رسیدن به اطلاعات جدید، با حفظ استقلال رای و نه با تاسی به دیگران یا تحت نفوذ آنان؛ از مسایلی است که حدود و کارکرد "فکر مستقل" را از "فکر تابع و پیرو" که در حدود فکر رئیس و استاد و یا اندیشه درس نویسان است متمایز می سازد (ابوترابیان- 1382- 1256). اصولاً "رغبت به یادگیری" به موجب نیازهای درونی یا بیرونی زمانی قوت می گیرد که به "فایده یادگیری" توجه شود. فایده هایی که به یادگیری ارزش می بخشد و یادگیری از روی میل و رغبت را موجب می شود.
آموختن بیرون از کلاس درس، آموختن جدای از محتوای دروس معین شده و چارچوب دار و مهمتر از همه آموختن جدای از معلم، از دشوارترین کارها برای دانش آموز است. چرا که او بر اساس عادت و رویه، محیط مدرسه و کار و زندگی را از یکدیگر جدا می پندارد و بدون تکلیف خواهی محلی که نمره به او می دهد، معنای دیگری برای بیشتر خواندن و بهتر فهمیدن نمی شناسد و اصولا در پیشینه تعلیمی او خودآموزی قرار ندارد، از این رو برای آموزش های از راه دور، یکی از موانع اساسی ضعف خود یادگیری و پایین بودن اعتماد به نفس دانش آموزان است.
2- کارایی و کیفیت
اگر ضابطه شایستگی را کارایی و کیفیت بدانیم، آموزش از راه دور در صورتی موفق است که بتواند هدف های نظام آموزش را محقق سازد برای این منظور:
اولاً : باید بر ضعف های درونی فایق آید به این معنا که ضعف خودآموزی و خودیادگیری دانش آموزان با برنامه های مکمل و جبرانی برطرف شود چرا که مبنای این آموزش ها خود یادگیری دانش آموزان است.
ثانیاً : بی انگیزگی فراگیران که فرایند یاددهی – یادگیری موجود را با مشکل اساسی مواجه نموده است، باید به نحوی برطرف نمود از جمله توسل به مشوق ها را باید مورد رسیدگی قرار داد.
ثالثاً : واسطه های آموزشی در فرایند آموزش دارای اهمیت بسیار است، آنچه جایگزین کلاس های درس می شود شامل : کلاس های هدایت آموزشی، مشاوره تحصیلی – تربیتی، نظارت راهنمایان آموزشی، بسته های خودآموز چاپی و فیلم های CD,VCD,V.H.S ، سایت کمک آموزشی ، گروههای مطالعاتی هم درس و ارزشیابی مستمر و … بعنوان مکمل یکدیگر باید ضمن برخورداری از نوعی هماهنگی داخلی، از صلاحیت وبسندگی لازم در انتقال مطالب برخوردار باشند.
3- نواقص موجود در کمیت و کیفیت محتوای آموزش
از آنجا که مقرر شده است محتوای آموز ش های از راه دور، همان محتوای آموزشی رایج باشد، همه ایرادها و ابهام ها و متقابلا تمام امتیازات و محاسن مربوط، عیناً به نظام آموزشی نوین از راه دور نیز، منتقل خواهد شد (مقاله ارزیابی استراتژیک آموزش و پرورش دکتر سید حسن الحسینی به نقل از کتاب مقدمه ای بر آموزش از راه دور ایران (الحسینی- 1384- ص 58) بر آنچه مسلم به نظر می رسد اینکه: اولاً : هماهنگی بین سه عامل نیازها، انتظارات و محتوای آموزشی وجود ندارد.
ثانیاً : تمرکز علمی و رخداد خلاقیت، به دلیل تعدد بیش از حد دروس، و نیز عدم استفاده از قدرت فکر جمع در زمینه حل مسایل، غیر ممکن شده است.
ثالثاً : روش ارزش گذاری نهایی برآموخته ها (امتحانات) که صلاحیت ترفیع تحصیلی و شغلی را معین می کند، باید صلاحیت سنجی شود تا موثرتر، عادلانه تر و مفیدتر باشد. به طوری که نیاز به کامیابی محصل و معلم در امتحان، سبب تاکید مشترک و ویژه "بر یادگیری گذر از امتحان" نشود، تا متعاقب آن فهمیدن محتوای درس (یا تکمیل حلقه های فهم درس از طرف معلم) و رشد صلاحیت های فکری و عملیاتی (یا پرورش نسل آینده) مورد غفلت و بی مهری قرار می گیرند.
تحصیلات متکی بر امتحانات، منزلت اجتماعی فهمیدن را تحقیر و تلاش برای کسب اطلاعات سطحی و روبنایی را معمول می سازد و تظاهر به فهمیدن و جستجوی ترفندهای گذر و یا در صورت عدم توانایی "ترک تحصیل" اجبار می شود و پیش روی دانش آموزان قرار می گیرد.
به کارگیری شیوه های مناسب تولید محتوا و توجه به کمیت و کیفیت و هماهنگی در بسته های آموزشی تولید شده که می تواند محتوای قابل قبول را ارایه نماید. توجه داشته باشیم که امروزه تولید محتوا بیش از تامین سخت افزار حائز اهمیت می باشد.
4- مسایل تربیتی
معمولا از دو نگاه درون سازمانی و بیرون سازمانی، مسایل تربیتی مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد و احیاناً نسبت به آن نگرانی هایی ابراز می شود. برای جلوگیری از هر گونه ابهام، ابتدا به توضیح "مفاهیم" می پردازیم، سپس راه زدایش آن ها را به اختصار واکاوی می کنیم.
هدف از آموزش و آموخته ها یا تعلیمات، پرورش و تربیت است. که همان ایجاد قابلیت ها و توانمندی های پرورش یافته آدمی می باشد محصول توانمندی های فوق، مهارت هایی است که در فرد ایجاد می شود از جمله: مهارت جمعی زیستن، مهارت شغلی، مهارت دینی، مهارت خودیابی و اعتماد به نفس، مهارت یادگیری و غیره. سیاست تفکیک حوزه های آموزش و پرورشی از یکدیگر، نوعی تعارض در زنجیره یادگیری آدمی بوجود می آورد؛ که نه به شکل مکمل یکدیگر بلکه به صورت غالب و مغلوب عمل می کنند.
جداسازی "آموزش" و "فرهنگ" از یکدیگر نه ممکن است و نه در تربیت نسل آینده، راه بجایی می برد. چرا که اصولاً پیشینه تربیتی به سه عامل متکی است.
1- دریافت های آموزشی
2- دریافت های فرهنگی
3- دریافت های تجربی
عوامل سه گانه فوق، قابل تفکیک از یکدیگر نیستند ولی در عین حال انواع تعامل را با هم دارند. تنها با پذیرش نگرش فوق، می توان آموزش وپرورش را از شیوه های متنوع حضوری، نیمه حضوری و غیر حضوری برای همه هموطنان در داخل و خارج از کشور تامین نمود.
برای توضیح بیشتر به شکل شماره (2) مراجعه شود، رابطه ناگسستنی بین "سطح تحصیلات" یک جامعه با "سطح فرهنگ" و "سطح هنجارها و ارزش های تولید شده در آن جامعه" وجود دارد، هنجارهایی که به "تولید رفتارهای مطلوب" یاری می رساند.
سطح فرهنگ
سطح هنجارها و ارزش ها سطح سواد
مطلوبست رفتاری مردم
شکل شماره 3 چرخه اصلاح و توسعه رفتار از طریق آموزش
(الحسینی، 1384- ص )
همان طور که انتظار می رود بر اساس آمار اعلان شده از طرف سازمان زندان ها، شیوع تبهکاری، اعتیاد و انواع مفاسد در افراد کم سواد بیش از افراد باسواد است. از جمله نرخ بازگشت مجدد افراد زندانی زیر دیپلم متوسطه تحصیلی به زندان 37% و افراد بالای دیپلم 12% می باشد.
از نگاه درون سازمانی، نظام آموزش از راه دور برای حصول اطمینان از ثمر بخش شدن "یادگیری ها" و تبدیل آن به "باور" و در نهایت "رفتار"، اقدامات زیر ضروری به نظر می رسد.
1- کیفیت بخشی به آموزش ها
2- استفاده بیشتر از نقش مشاورات تربیتی – تحصیلی در تمام پایه ها
3- جدی گرفتن کلاس های هدایت آموزشی، برای مواجهه معلم و دانش آموزان با یکدیگر
4- برگزاری اردوهای سالانه تربیتی
5- مباحثه هم کلاسی ها با یکدیگر، درقالب تشکیل گروههای مطالعاتی کوچک
فراموش نکنیم، آنان که تحت پوشش آموزش از راه دور قرار می گیرد دانش آموزانی هستند که در یکی از پایه های راهنمایی و یامتوسطه تحصیلی از مدرسه فاصله گرفته اند و بازمانده از تحصیل می باشند، یعنی در شرایط موجود به هیج آموزه ای اعم از آموزشی یا تربیتی نظام تعلیم و تربیت دسترسی ندارند!!
5- متفاوت های با دلیل یا بدون دلیل روشن
مقاومت هایی که عمدتاً متمرکز در ستاد آموزش و پرورش است می تواند به دلایل ذیل صورت پذیرد:
1- ابهام از آینده، و عدم توجیه نسبت به تدابیری که اندیشیده شده است.
2- خوگرفتن به گذشته و عادت به روش های تقدیس شده مورد توافق
3- مقاومت های منفعت جویانه، که ناشی از کیش شخصیت، عرصه های رقابت در حوزه ستاد و تعطیلی برخی از منافع احتمالی می باشد.
4- مقاومت سازمانی، که ابهام جایگاه موسسه و مراکز مجری ناشی از آن می باشد.
6- بودجه
امروزه اهمیت سرمایه گذاری در آموزش بویژه آموزش های عمومی بر کسی پوشیده نیست و دور جدید رقابت های بین دولی بر موضوع "آموزش" تکیه دارد. امروزه هر کشوری و هر دولتی اعم از توسعه یافته، در حال توسعه و یا توسعه نایافته، آموزش را از موضوعات حاکمیتی قلمداد می کنند وبه طرف آموزش عمومی همگانی، رایگان و اجباری پیش می روند. استفاده از تنوع شیوه های تحصیلی برای کیفیت بخشی به آموزش ها، وسایل کمک آموزشی در اختیار و سرانجام "مهندسی آموزشی" نظام های آموزشی، فاصله بسیاری با یکدیگر پیدا کرده است و در حدود 75% موسسات آموزش از راه دور در کشورهای پیشرفته متمرکز شده اند و مسئولیت تنوع و کیفیت بخشی را برعهده دارند (نه پوشش تحصیلی را) و میزان دسترسی دانش آموزان دو نظام، به شبکه های جهانی ارتباطات اینترنتی قابل مقایسه نیست.
سرمایه گذاری برای جذب بازماندگان از تحصیل و افزایش پوشش تحصیلی و نیز بزرگسالان، یکی از ضرورت های بی بدلیل است. ولی راه آن الزاماً ایجاد مدارس جدید در روستاها و محل زندگی عشایر یا گسترش این مدارس در خارج از کشور نیست. به نظر می رسد آموزش های "نیمه حضوری" و "غیر حضوری" با کیفیت، قابل طراحی و اجرا می باشد. هزینه این آموزش ها در دراز مدت تا یک پنجم معادل آموزش های حضوری قابل کاهش است. ضمناً قابل تعمیم به افراد و گروههایی است که نمی توانند به هر دلیلی در حصار فیزیکی مدرسه قرار گیرند.
شاید در یک تجدید نظر اصولی، بتوان بسیاری از هزینه های فرهنگی، هزینه های مبارزه با مواد مخدر و زندان ها را با گسترش پوشش تحصیلی و ارتقاء سطح سواد در جامعه، کاهش داد و به برخوردایی های زیربنایی تر با توسل به آموزش های نیمه حضوری و غیر حضوری روی آورد.
به هر حال، عدم تامین اعتبارات لازم برای پشتیبانی از مراکز مجری و یا تولید واسطه های آموزشی ضروری، برای اجرای این آموزش ها، از جمله تولید محتوای همبسته و مناسب می تواند تهدیدی جدی و دغدغه ای عمیق محسوب شود.
7- قوانین و مقررات مناسب
به طور طبیعی،طراحی نظام آموزشی نوین (آموزش از راه دور)، نیازمند تدوین اهداف و ادبیات جدید، قوانین، مقررات و شیوه نامه های آموزشی و اجرایی، تنظیم مناسبات حاکم بر فرایند یاد دهی- یادگیری و تعبیه سازمان و ساماندهی واسطه های آموزشی است.
نوع قوانین و مقررات، می تواند به انعطاف و یا انسداد و عملیاتی منجر شوند، همان طور که می توانند پشتوانه "کیفیت" و اعتبار و رسمیت نظام آموزشی قرار گیرند.
تعریف صحیح آموزش از راه دور در قوانین و مقررات، از آنجا اهمیت دارد که به مبنای درست و یا غلط فعالیت منجر می گردد. ضعف شناخت مراکز تصمیم سازی و قانون گذاری، از آموزش از راه دور می تواند محل و موضوع دغدغه خاطر باشد.
فصل سوم
روش تحقیق :
با توجه به این که تحقیق به صورت توصیفی می باشد؛ روش مورد استفاده در گردآوری و جمع آوری اطلاعات، روش کتابخانه ای می باشد که محقق با مراجعه به کتب مختلف در زمینه موضوع، به انجام تحقیق پرداخته است.
فصل چهارم
طرح تحقیق
از آنجا که تحقیق به صورت کتابخانه ای می باشد، داده های آماری موجود نیست و از منابع کتابخانه ای استفاده شده است، لذا جامعه آماری تحقیق عملاً منابع و گردهمایی های آموزش از راه دور، کتاب راهبردهایی برای مدیران مراکز آموزش از راه دور، پرورش نسل خلاق در ایران، مقدمه ای بر آموزش از راه دور، جزوه آموزش سیر تحول تاریخی آموزش از راه دور و ماهنامه پژوهشی مجلس شورای اسلامی می باشد.
فصل پنجم
یافته ها و نتایج
بر اساس مطالعات اسنادی، توضیحات ارائه شده و مدل های آموزشی مورد اهتمام نظام رو به تکامل و پویای آموزش از راه دور، یافته ها و نتایج تحقیق را می توان بر اساس سوالات از پیش طرح شده، به شرح ذیل دسته بندی نمود:
1- آموزرش از راه دور دقیقاً فرصتی نوین فراروی آموزش و پرورش هاست. آموزش و پرورش ایران نیز می تواند از آن بخوبی بهره بگیرد و همگام با تلاش های بین المللی برای این منظور، دستاوردهای ذیل را به همراه داشته باشد.
الف – افزایش پوشش تحصیلی در کشور
ب – انعطاف بخشی به نظام تعلیم و تربیت
2- آموزش از راه دور برای مخاطبین (دانش آموزان آن سیستم)، یک امتیاز و فرصت است. زیرا همان گونه که بیان شد اولاً، مخاطبین می توانند با هر شرایطی از نظر اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی به تحصیل بپردازند. ثانیاً، کمترین هزینه ها و کمترین فرصت های کاری را به تحصیل اختصاص دهند یا به عبارتی، آموزش آسان، همیشه و همه جا، دسترسی آن ها را در نقاط محروم، حاشیه شهرها و حتی خارج از کشور به تحصیل در آموزش و پرورش ایران فراهم آورد. از این رو، آموزش از راه دور فرصت بی بدیلی را برای جامعه بوجود می آورد.
3- آموزش از راه دور می تواند فاصله تکنولوژیکی نظام آموزشی را با کشورهای رقیب کمتر کند؛ زیرا پیوند صنعت آموزش دنیا، با توسعه تکنولوژی ارتباطات و انتقال پیام، راه آسا ن تر و ارزان تری را پیشنهاد می کند و نظام آموزشی کشورهایی موفق تر خواهند بود که پیشتازی و پویایی مورد نیاز آموزش و پرورش فردا را تامین نماید.
4- روش های اتخاذی در آموزش از راه دور می تواند در گسترش پوشش تحصیلی و مقابله با پدیده اتلاف در آموزش و پرورش موثر و مناسب باشد. همان گونه که ملاحظه شد، انعطاف گسترده روشی آموزش از راه دور و بهره گیری آن از انواع رسانه های مکتوب، دیداری و شنیداری و نیز ارتباطات دنیای مجازی با شبکه های گسترده جهانی، امتیازی است که آموزش های سنتی کمترین بهره را از آن دارند. مساله ای که در متناسب سازی آموزش ها با شرایط زندگی فرد از یک سو و استفاده از خود انگیختگی و خودآموزی و خود مدیریتی آموزش مخاطبین، از دیگر سو تامین کننده اهداف فوق است.
5-آموزش و پرورش به آموزش از راه دور به عنوان یک نیاز و ضرورت پی برده است، و علیرغم انتقادات بخش سنتی رویکردی اثباتی به این نوع آموزش های مدرن پرداخته است. مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی آموزش و پرورش و مجلس شورای اسلامی، هر یک در مصوبات مرتبط با آموزش از راه دور، پاسخ های نسبتاً یکسانی به این نیاز داده اند و راه را برای فعالیت آن در آموزش و پرورش هموار نموده اند.
در پایان، امید دارم تحقیقات بیشتر و گسترده تری در هر یک از ابعاد آموزش از راه دور، به انجام برسد تا پشتوانه های نظری محکم تری در نظام تعلیم و تربیت کشور بیابد.
محدودیت های تحقیق
زمان در اختیار پژوهشگر محدود بوده است همچنین مطالعه و پژوهش در مورد آموزش از راه دور مستلزم عمق بخشی به پژوهش و نیز انجام پژوهش های تطبیقی فراوان است. که حداقل در بخش آموزش و پرورش کمتر به این مساله اهمیت داده شده است. لذا محدودیت منابع و ماخذ در کتابخانه ها وجود داشته است. هچنین نوپدید بودن آموزش از راه دور در کشور از دیگر محدودیت های مطالعاتی در این زمینه است، که پیش روی محقق بوده است.
راه کارهای پیشنهادی تحقیق
1- تقویت بنیان های مطالعاتی – پژوهشی مربوط به آموزش از راه دور در کشور
2- در اولویت قرار گرفتن موضوع آموزش از راه دور در آموزش و پرورش
3- تنظیم محتوای آموزشی متنوع و گسترده، متناسب با نیاز مخاطبان
4- بهره گیری از رادیو – تلویزیون، در روش های مورد عمل آموزش از راه دور
منابع و مآخذ
منابع و ماخذ
1- ابراهیم زاده – عیسی – مقاله گردهمایی آموزش دبیران موسسه آموزش از راه دور- موسسه فرهنگی منادی تربیت – تهران 1383.
2- ابراهیم زاده – عیسی – راهبردهایی برای مدیران مراکز آموزش از راه دور – موسسه فرهنگی منادی تربیت- تهران 1383.
3- ابوترابیان – محمدرضا، پرورش نسل خلّاق در ایران، انتشارات مدرسه، تهران 1382.
4- الحسینی، سید حسن، مقدمه ای بر آموزش از راه دور، موسسه فرهنگی منادی تربیت، تهران 1384
5- شعاری نژاد – علی اکبر- فلسفه آموزش و پرورش، تهران، امیرکبیر، چاپ ششم، 1381.
6- جزوه آموزشی سیر تحول تاریخی آموزش از راه دور، مدرسه آموزش از راه دور، تهران، 1383.
0