عوامل موثر و روش های مقابله با افت تحصیلی دانش آموزان دوره ابتدایی



وزارت آموزش وپرورش
آموزش وپرورش ….
مدیریت آموزش وپرورش ….

عنوان مقاله:
عوامل موثر و روش های مقابله با افت تحصیلی دانش آموزان دوره ابتدایی

تهیه وتنظیم:

شماره پرسنلی:
……

فهرست مطالب
عنوان
صفحه
چکیده
5
مقدمه
7
علل افت تحصیلی
8
عمد ه ترین د لایل افت تحصیلی
9
راه های کاهش افت تحصیلی
9
خسارت های ناشی از افت تحصیلی
11
عوامل موثردر افت تحصیلی و شیوه های مقابله با افت تحصیلی
12
شیوه های مقابله با افت تحصیلی
15
عمد ه ترین د لائل افت تحصیلی
19
علل مدرسه ای
35
افت تحصیلی دانش آموزان ابتدایی
37
مطالعه صحیح
39
نقش خانواده و اجتماع
40
شناسایی و رفع عوامل افت تحصیلی دانش آموزان
41
علل فردی:
43
علل آموزشی
45
عوامل دیگر افت تحصیلی
45
برای تقویت حافظه
46
چه علت هایی برای افت تحصیلی وجود دارند؟
47
علل روانی موثر در افت تحصیلی شامل چه مواردی است؟
47
آیا مشکلات خانوادگی هم می تواند سبب بروز افت تحصیلی شود؟
48
مبانی روانشناختی
48
عمده ترین دلائل افت تحصیلی
51
راه های کاهش افت تحصیلی
52
افت تحصیلی در عصر دانایی
55
منظور از افت تحصیلی چیست؟
57
عوامل موثر بر افت تحصیلی:
58
نتیجه گیری
67
منابع
69

چکیده
افت تحصیلی یکی از موضوعاتی است که شاید همه دانش آموزان در طول سالهای تحصیل خود با آن دست و پنجه نرم کرده باشند.
گاهی اوقات افت تحصیلی از عوامل درونی نشات می گیرد و گاهی نیز عوامل محیطی دارد. اقتصاد بیمار ، تدریس بد ، وابستگی به کمکهای آموزشی خارج از مدرسه ، بیماری ، سرخوردگی های اجتماعی و خانوادگی و… از جمله عواملی هستند که هر کدام در افت تحصیلی دانش آموزان نقش بسزایی دارند.
یکی از دلایل عمده افت تحصیلی مخصوصا در دانش آموزان دوران دبستان وابستگی آنها به والدین است. مثلا وابستگی ای که در دوران ابتدایی بین والدین و فرزندان شکل می گیرد و وقتی آن نیروی کمکی به هر شکلی یا علتی نتواند دیگر به آنها کمک کند آن وقت زمینه افت تحصیلی در فرزند شما به وجود می آید. از آنجا که وابستگی به مرور زمان شکل می گیرد قطع وابستگی نیز باید در طول زمان صورت بگیرد. کودک شما باید روزی روی پای خود بایستد و بتواند تکالیفش را به تنهایی انجام دهد ، ولی عادت دادن او به این که همیشه کسی ، دوستی یا قوم و خویشی است که در دروس مدرسه به آنها کمک کند این تفکر که همیشه کسی برای تکیه کردن وجود دارد را در ذهن او تقویت می کند و سرانجام با از بین رفتن این تکیه گاه تحصیلی نشانه های افت تحصیلی در کارنامه فرزند دانش آموز شما جلب توجه می کند.
این به این معنی نیست که اصلا به دانش آموزان خود کمک نکنید بلکه هدف شما از کمک باید این باشد که او را در شرایطی قرار دهید که اگر ضعفی دارد روی پاهای خود بایستد. البته اگر شما به طور ناخواسته کودک تان را به خود وابسته کرده باشید با اولین تلاش نمی توانید شرایط لازم را برای داشتن استقلال تحصیلی در او به وجود بیاورید و حتی ممکن است قطع کمکهای آموزشی شما سبب افت تحصیلی موقت فرزند دانش آموزتان شود، ولی این دوره مدت زیادی به طول نخواهد انجامید ؛ البته شما باید زمان مناسبی را برای قطع کمکهای آموزشی خود انتخاب کنید. برای مثال در جریان امتحانات نباید یکدفعه پشت فرزند خود را خالی کنید.
بهترین زمان برای این کار وقتی است که امتحانات جدی در پیش روی فرزند دانش آموز شما وجود ندارد. اگر والدین ، فرزندان خود را به جای یادگیری در مدرسه به یادگیری در محیط خانه وابسته کنند برای همیشه معلول یک علت بزرگ باقی خواهند ماند.
افت تحصیلی به معنای دقیق آن ، زمانی است که فاصله قابل توجهی بین توان و استعداد بالقوه و توان بالفعل فرد در فعالیتهای درسی و پیشرفت تحصیلی مشهود باشد . گرچه این تعریف می تواند همه کسانی را که به دنبال شکستهای پی در پی تحصیل ، از تحصیل عقب مانده و عمدتاً به اصطلاح تجدید یا مردود شده اند را در بر گیرد اما مفهوم افت تحصیلی صرفاً در رفوزگی و تجدیدی خلاصه نمی شود و می تواند شامل هر دانش آموز و دانشجویی شود که اکتسابهای آموزشگاهی و پیشرفت دانشگاهی او کمتر از توان بالقوه و حد انتظار اوست . لذا بر اساس این تعریف دانش آموزان تیزهوش نیز ممکن است دچار افت تحصیلی و کم آموزی بشوند .

کلید واژه ها: علل افت تحصیلی، افت تحصیلی، دانش آموزان، ،دوره ابتدایی، راهکارها

مقدمه:
آموزش و پرورش، زیر بنای توسعه اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی هر جامعه است. بررسی عوامل موثربر پیشرفت وترقی جوامع پیشرفته نشان می دهد که همهٔ این کشورها، آموزش و پرورش توانمند و کارآمدی داشته اند. همچنین در هر نظام آموزشی، عوامل بسیاری با یکدیگر عمل می کنند تا یادگیری و پیشرفت تحصیلی برای دانش آموزان حاصل گردد. هرقسمت از این نظام باید به گونه ای آماده شود که دسترسی به بازده مطلوب و اهداف مورد نظر میسر شود، زیرا اگرجزئی از نظام ازکار باز ایستد، کارآیی اجزای دیگرنظام کاهش یافته و صدمه خواهد دید. با در نظر گرفتن و تجزیه و تحلیل درون دادهایی از قبیل متغیرهای فیزیکی، می توان با آگاهی بیشتری اقدام به برنامه ریزی نمود. البته علاوه بر عوامل فیزیکی، متغیرهای زیاد دیگری نیز وجود دارند که فرآیند یادگیری و پیشرفت تحصیلی را تحت تاثیر قرار می دهند که با انجام پژوهش می توان میزان تاثیر آنها را تشخیص داد. وقتی که نظامهای آموزشی اطلاعات لازم را در چنین زمینه های اساسی در اختیار نداشته باشند، نمی توان عملکرد صحیح را در عرصه های مختلف آموزشی و پرورشی انتظار داشت.
افت تحصیلی یکی از موضوعاتی است که شاید همه دانش آموزان در طول سالهای تحصیل خود با آن دست و پنجه نرم کرده باشند.
گاهی اوقات افت تحصیلی از عوامل درونی نشات می گیرد و گاهی نیز عوامل محیطی دارد. اقتصاد بیمار ، تدریس بد ، وابستگی به کمکهای آموزشی خارج از مدرسه ، بیماری ، سرخوردگی های اجتماعی و خانوادگی و… از جمله عواملی هستند که هر کدام در افت تحصیلی دانش آموزان نقش بسزایی دارند.

علل افت تحصیلی
وقتی صحبت از افت تحصیلی می شود ، منظور تکرار پایه تحصیلی در یک دوره و ترک تحصیل پیش از پایان د وره است.
وقتی صحبت از افت تحصیلی می شود ، منظور تکرار پایه تحصیلی د ر یک د وره و ترک تحصیل پیش از پایان د وره است. به عبارت د یگر افت تحصیلی شامل جنبه های مختلف شکست تحصیلی، چون غیبت مطلق از مد رسه، ترک تحصیل قبل از موعد مقرر، تکرار پایه تحصیلی، نسبت میان سنوات تحصیلی د انش آموز و سال های مقرر آموزش و کاهش کیفیت تحصیلات می شود . منظور از افت تحصیلی کاهش عملکرد تحصیلی و د رسی د انش آموز از سطح رضایت بخش به سطح نامطلوب است.
افت تحصیلی یعنی اینکه د انش آموز د ر هنگام تحصیل بعد از یک د وره موفقیت تحصیلی یا متوسط، به تد ریج ظرفیت یاد گیری او کاهش یافته و یا تکرار پایه تحصیلی د اشته باشد . به طورکلی نمرات او نسبت به ماه قبل یا سال های قبل سیر نزولی محسوس از خود نشان می د هد . افت تحصیلی به عنوان شاخص اتلاف آموزشی، از نظر مفهوم عام به هرگونه ضعف د ر سواد آموزی و یا وجود بیسواد ی گفته می شود . اما از نظر مفهوم خاص عبارت از محقق نشد ن انتظارات آموزشی و شکست د ر اهد اف آموزشی است و نا بسامانی د ر فرآیند یاد د هی – یاد گیری را در برمی گیرد . ناکامی های تحصیلی به شکل گریز از مدرسه، تجدیدی، مردودی و ترک تحصیلی به منصه ظهور می رسد .

عمد ه ترین د لایل افت تحصیلی
۱) عوامل فرد ی: شامل هوش، توجه و د قت، انگیزه، هیجانات و آشفتگی های عاطفی و نارسائی های جسمی.
۲) عوامل خانواد گی: شامل روابط خانواد گی، فقر مالی و اقتصاد ی، فقر فرهنگی والد ین، فقد ان والد ین یا والد .
۳) علل آموزشی مدرسه: شامل شیوه تدریس معلم، برنامه درسی مدرسه، پیشداوری معلم، شرایط فیزیکی کلاس، ارزیابی های ناد رست معلمان از عملکرد د انش آموزان، پایین بودن نسبت معلم به د انش آموزان، کمبود معلم مجرب، آموزش دیده و علاقه مند به تدریس و تحت پوشش قرار نگرفتن دانش آموزان واجب التعلیم.
راه های کاهش افت تحصیلی
افت تحصیلی موضوعی غیر قابل حل نیست، اما حل آن هم یک باره و ناگهانی و با شیوه های آنی میسر نیست. برای مقابله با این پد ید ه، به برنامه ریزی های د رازمدت و زیربنایی احتیاج است. برنامه هایی که بر اساس واقعیت های اجتماعی باشند و ضمانت اجرایی به عنوان یکی از اصول برنامه ریزی آموزشی را د اشته باشند .
الف) برنامه های د رازمدت یا بنیادی: این برنامه ها تدابیر زیربنایی است که یک سیاست کلی را د ر نظام آموزشی می طلبد . برخی از جزئیات این روش ها عبارتند از:
۱) تجدید نظر در نظام ارزشیابی.
۲) کاهش تعداد د انش آموزان هر کلاس.
۳) ارزیابی هوشی دانش آموزان قبل از دبستان.
۴) فراهم کردن امکانات آموزش و پرورش.
ب) برنامه های کوتاه مدت: جزئیات این برنامه ها به شرح زیر است:
۱) تهیه به موقع کتاب های د رسی و فراهم آورد ن وسایل کمک آموزشی.
۲) همکاری نزد یک اولیاء مد رسه و والد ین.
۳) ارزیابی عملکرد معلمان و تشویق معلمان کارآمد .
۴) تقویت انگیزه های د رونی دانش آموزان.
همچنین تغییر د ر نگرش های آموزشی معلمان، تغییر د ر سبک های مد یریت مد ارس، نوآوری د ر روش های تد ریس، اصلاح فرآیند یاد دهی- یاد گیری و توجه به مشارکت مرد می می تواند در کاهش مسائل آموزش و پرورش به ویژه افت تحصیلی مثمر ثمر باشد .
بهره گیری از مطالعات تطبیقی یعنی استفاد ه از تجربیات سایر کشورها نیز د ر این زمینه می تواند موثر باشد . به عنوان مثال د ر هند راه های زیر را به کار برد ه اند :
۱) روش های موثر تدریس عرضه شد .
۲) بازآموزی معلمین آغاز شد .
۳) بین والدین و معلمین رابطه نزد یک تر ایجاد شد .
د ر کشور پاکستان بیشتر روی بازآموزی ها تاکید شد ه و بازآموزی معلمین را سرلوحه کار خود قرار د اد ه اند و معتقد ند که این کار باید شامل آموزش مهارت های تد ریس، بازنگری محتوای د روس و آموزش مهارت هایی باشد که انگیزه د انش آموزان را به د رس و تحصیل بیشتر کند .

همچنین برای کاهش افت تحصیلی علاوه بر راه های د رون سازمانی به راه های برون سازمانی نیز نیاز است. مثلاً کاهش علائق افراد به تحصیلات به ویژ د ر پسران، به خاطر نبود بازار کار مناسب و شایسته برای د انش آموختگان است که این مهم عامل جد ی د ر کاهش انگیزش تحصیلی د ر آنها می شود ، به طوری که نابرابری های آموزشی د ر شهر و روستا و نیز نابرابری های جنسیتی (د ختران د ر مقابل پسران) د ر تحصیلات عالیه که د ر یک د هه اخیر بر عکس چند د هه قبل د ر نظام آموزش و پرورش و نظام آموزش عالی کشور ما رخ د اد ه است، به د لیل عد م تطابق نیازهای بازار کار به تخصص فارغ التحصیلان مد ارس و د انش آموختگان د انشگاه هاست.
خسارت های ناشی از افت تحصیلی:
۱) هزینه های تحمیل شد ه به دولت که شامل:
الف) اتلاف هزینه های جاری اد اره موسسات آموزشی توسط د ولت.
ب) اتلاف سرمایه گذاری های ثابت برای احداث و تجهیز فضاهای آموزشی و پرورشی.
۲) هزینه های تحمیل شد ه بر خانواد ه شامل:
الف) اتلاف هزینه های مستقیم خانواد ه مثل پرد اخت حق ثبت نام، هزینه لوازم التحریر.
ب) اتلاف هزینه های حمل و نقل، ارتباطات برای رفت و آمد د انش آموزان به مدرسه.
۳) خسارت های وارد ه به د انش آموزان شکست خورد ه شامل:
الف) هزینه فرصت از دست رفته بر اثر د یرتر راه یافتن به بازار کار.
ب) خسارت های دیگری که بر فرد وارد می شود مثل هزینه واقعی سرخوردگی، احساس حقارت و بی کفایتی و خود پند اری منفی.

به نظر می رسد که بعد روانی اجتماعی خسارت ها که به د انش آموز و خانواده او وارد می شود ، به مراتب ضربات روانی جد ی تری نسبت به بعد ماد ی خانواد ه بر فرد تحمیل می کند و متاسفانه جبران زخم های شکست تحصیلی به کندی انجام می شود .
عوامل موثردر افت تحصیلی و شیوه های مقابله با افت تحصیلی
منظور از افت تحصیلی <کاهش عملکرد تحصیلی دانش آموزان از سطحی رضایت بخش به سطحی نامطلوب است> بهترین شاخص برای <بررسی افت و پیشرفت تحصیلی> سطح عملکرد قبلی و فعلی خود دانش آموز است.
ابعاد افت تحصیلی دانش آموز که بهم وابسته هستند عبارتند از:
مدرسه
عدم هماهنگی مدرسه و خانواده در مسائل تربیتی و آموزشی به علت عدم مراجعه والدین به مدرسه و یا عدم فراخونی اولیاء به مدرسه از جانب مسئوولان فعالیت های تربیتی خانه و مدرسه با یکدیگر در تعارض بوده، برای دانش آموز ایجاد حیرت و سرگردانی می کند.
• تعویض معلمان در حین سال تحصیلی و تغییرات ناشی از مرخصی های زایمان خواهران معلم، اعمال روشهای آمرانه و تنبیهی، وجود محیطهای خشک خالی از محبت، باعث می شود برخی از دانش آموزان ازمدارس فرار کنند یا به کلی ترک تحصیل نمایند.
• عواملی چون عدم توجه معلمان به تفاوت های فردی درامر آموزش، روش های ارزشیابی غلط و سطح دشواری امتحانات، کمبود تجهیزات و وسایل آموزشی، می تواند افت تحصیلی را در پی داشته باشد.
• در کلاس های درس معمولاً معلم از شاگردان سوال می کند و آن ها پاسخ می گویند این پرسش و پاسخ ها اغلب طوطی وار بوده ونیز عدم درک ارتباط بین مطالب درسی و تجارب واقعی زندگی و احیاناً مشاهده تضاد و تناقض بین این دو موجب می شود که یادگیرنده درسراسر موضوع یادگیری مقاومت منفی از خود نشان دهد و همین امر نگرش منفی نسبت به درس و مدرسه یکی از علل عمده افت تحصیلی به شمار می رود.
• ویژگی های روانی و جسمانی دانش آموزان، به بیان دیگر یکی از عوامل مهم در یادگیری دروس، تمرکز حواس دانش آموزان می باشد دانش آموزانی که دچار اضطراب و ناراحتی هایی ازاین قبیل باشند، از نظر تحصیلی دچار افت میگردند و سلامت روانی آن ها به خطر می افتد که والدین می بایست در بهبود سلامت آن ها بکوشند.
خانواده
یکی ازعوامل مهمی که در افت تحصیلی دانش آموزان مطرح است خانواده می باشد، مثلاً هر قدر شمار فرزندان بیشتر باشد مسئوولیت والدین سنگین تر است.بنابراین اگر خانواده ای طالب فرزندان زیاد است باید توانایی وقدرت ارائه زندگی خود را نیز افزونتر ساخته، بتواند در همه ابعاد به بچه ها رسیدگی کند. والدین فقط در مورد ازدیاد نسل احساس مسئولیت می کنند ودر زمینه تربیت و رشد آنها معتقدند که خودشان بزرگ می شوند.
مورد دیگری که قابل ذکر است، امنیت محیط خانواده است، نحوه ارتباط والدین با یکدیگر اثر مستقیم روی بچه ها دارد. محیط خانواده ای که مبدل به کانون تشنج و درگیری والدین گردیده، بچه ها شدیداً احساس عدم امنیت کرده، سعی درگریز از محیط خانواده خواهندداشت.
همچنین رسیدگی والدین و مربیان به غیبت های دانش آموزان و جبران عقب ماندگی های درسی نقش مهمی در پیشرفت تحصیلی آنان دارد. به عبارت دیگر عدم آگاهی و یا بی توجهی والدین و پشت به غیبت های پی در پی دانش آموزان ، سبب می شود که لطمه شدیدی به یادگیری آنان وارد آید و دچار افت تحصیلی شوند.
علاه بر موارد فوق مساله سواد والدین است که ازعوامل مهم در پیشرفت یا افت تحصیلی دانش آموزان محسوب می شود اگر بچه ها در میحط خانواده احساس پشت گرمی نمایند و هرگاه از نظر درسی مشکلی برایشان پیش آید، مطمئن باشندکه اولیاء آن ها را کمک می کنند، دراین صورت دلگرمی بیشتری درس می خوانند.
شایان ذکر است که عدم حضور یکی از والدین نیز بر موفقیت و عدم موفقیت تحصیلی دانش آموزان تاثیر مستقیم دارد. به طوری که از دست دادن پدر یامادر به احتمال زاید مسائل و مشکلات عاطفی فراوانی را می تواند در دانش آموزان، مخصوصاً در دوره ابتدایی و راهنمایی ایجاد کند و در نتیجه بر موفقیت تحصیلی آنها اثر بگذارد.
وضعیت اقتصادی نیز از جمله عواملی است که درموفقیت تحصیلی دانش آموز موثر می باشد. فقر و محدودیت در عین حال که برای عده ای دارای سازندگی است،ولی برای عده ای تخریب کننده است، مخصوصاً زماین که ارزش های اخلاقی هم درکار نباشد
عوامل فردی
• توجه: برای یادگیری و به خاطر سپردن هر مطلبی اولین شرط، توجه به آن مطلب است. علت افت و شکست تحصیلی بعضی از دانش آموزان ناشی از عدم توجه به معلم و مواد تدریس شده و نیز عدم تمرکز حواس هنگام مطالعه و انجام تکلیف درسی است.
• انگیزه: انگیزه به حالت های درونی فرد که موجب هدایت رفتار او به سوی نوعی هدف است گفته می شود انگیزه موتور حرکت هر فردی است.بعضی از دانش آموزان این انگیزه را براثر تلقین منفی از دست می دهند مثلاً من نمی توانم مطالب درسی را یادبگیرم، در یادگیری ریاضی علوم فیزیک و … ضعیف می باشم، در حفظ کردن مطالب درسی ناتوانم. همین احساس ضعف تاثیر بسیاری در کاهش یادگیری از سطحی مطلوب و رضایت بخش به سطحی نامطلوب دارد که سلیگمن این گونه عدم یادگیری را درماندگی آموخته نامیده.
شیوه های مقابله با افت تحصیلی
• روشهای ترمیمی و جبرانی مقابله با افت تحصیلی
هدف از شیوه های آموزشی فوق ارائه اقداماتی به منظور بهبود وضعیت تحصیلی دانش آموزان و افزایش کارآیی مدرسه است . هدف اینست که دانش و مهارتهایی به دانش آموزان منتقل گردد تا در جهت موفقیت تحصیلی و اجتماعی از آن استفاده کنند.
• آموزش و پرورش جبرانی
مدرسه می کوشد تا با تنظیم برنامه های آموزشی و تربیتی خاص ، دانش آموزان را برای تسلط بر درس های مشکل آماده کند، از آن جمله کلاسهای جبرانی در مدارس که به منظور بالا بردن سطح یادگیری دانش آموزان و بنیه علمی آنان برنامه ریزی می شود در این روش مشاور جهت آگاه کردن والدین و ایجاد انگیزه درسی دانش آموزان نقش اساسی دارد.
• آموزش متقابل
استفاده از برخی دانش آموزان برای تدریس به دانش آموزان دیگر ، این روش آموزشی که با عنوان های مختلف مانند روش شاگرد – معلمی ، خلیفه گری نامیده می شود که در ایران سابقه طولانی شاگرد معلمی را می توان در مکتب خانه های قدیم و در حوزه های علمیه جست جو کرد. در این روش دانش آموز نقش معلم را بازی می کند که به او شاگرد معلم گفته شود، شاگرد معلم تلاش می کند تا با استفاده از ابتکار و خلاقیت خود دانش آموزان را به یادگیری فرا خواند.
• برگزاری کلاسهای آموزش خانواده و اداره آنها توسط صاحبان تعلیم و تربیت و ارتباط اولیاء با مدرسه و مسئولان ، بالا بردن اطلاعات خانواده و نحوه برخورد مناسب با فرزندان ، برگزاری جلسات مشاوره ای با والدین و دانش آموزانی که دچار افت تحصیلی می باشند و تقویت روحیه همکاری ، و تقویت اعتماد بنفس ، تلاش ، تکاپو و ایجاد انگیزه مثبت جهت تحصیل
• برنامه های آموزشی ، آموزشگاه به گونه ای تنظیم شود که دانش آموز زیاد خسته و یا زده از تحصیل نشود و به صورتی طرح ریزی شود که با استعداد و توان دانش آموزان در سطوح مختلف تناسب داشته باشد
• اولیاء زمینه استفاده از تفریحات سالم و ورزشهای مناسب برای فرزندان خود فراهم کنند .
• مدیر و معاونین و دبیران می بایست رابطه عاطفی با دانش آموز برقرار کنند بطوریکه دانش آموز مدرسه را محل امن بداند و در آن احساس امنیت کند و از بر چسب زدن به دانش آموزان ضعیف جداً خودداری شود و معلمان سعی کنند میزان انگیزش تحصیلی را در دانش آموزان به حد بالایی برسانند.
• وسایل و امکانات و تجهیزات مدارس به منظور بالا بردن میزان کمیت و کیفیت یادگیری دانش آموزان به کار گرفته شود تا در یادگیری دانش آموزان تاثیر مثبت داشته باشد .
• کلاسهای آموزش ضمن خدمت و دانش افزایی برای ارتقای دانش و آموزش روشهای نو در تعلیم و تربیت برگزار شود.
• ت• وجود برنامه درسی منسجم و هماهنگ برای دانش آموز . گاهی برنامه درسی طراحی شده از طرف مدرسه مناسب نیست عموماً دانش آموزان خسته می شوند.
• تعویض مکرر معلمان در طول سال تحصیلی و ناتوانی بعضی از دانش آموزان به منظور سازگاری با روش تدریس و خصوصیات معلم ممکن است در مقاطع آموزشی منجر به افت تحصیلی شود .
• تحصیل دانش آموز در رشته ای غیر از رشته تحصیلی دلخواه: در اوایل سال تحصیلی دانش آموزان مجبور به تحصیل در رشته ای غیر از رشته دلخواه می شوند معمولاً به علت کمبود فضای آموزشی ، عدم موافقت اداره با تشکیل کلاس ، عدم موافقت خانواده با دانش آموز و دوری مسافت برای تحصیل در رشته مورد علاقه.
• برگزاری کلاسها بصورت کاربردی و عملی: درسهایی که اغلب به شکل تئوری تدریس می شود دانش آموز را دچار یک روزمرگی می کند.
• گذاشتن اردوهای تفریحی – علمی – آموزشی برای دانش آموز: اگر در سراسر سال تحصیلی برای دانش آموز اردوهای آموزشی و تفریحی تدارک دیده شود و به این ترتیب آنها از محیط یکنواخت مدرسه که در چارچوب قوانینی خاص اداره می شود دور شوند . چه اشکالی دارد که برخی از درسها در محیطهای باز طبیعت تدریس شود .
• دور شدن دانش آموز از محیطی نظام مند: همیشه تصور ما از کلاس و مدرسه فضایی است بسته با تخته سیاه . در حالی که اگر بخشی از آموزش و پرورش در کلاس درس و بخش دیگر الزاماً خارج از کلاس صورت گیرد قطعاً محیطی خشک و دلزده برای دانش آموز فراهم نمی شود به عنوان مثال اگر درس تاریخ علاوه بر کلاس در موزه ها و یا اماکن تاریخی نیز ارائه شود در یادگیری بسیار موثر خواهد.
• در اختیار گذاردن امکانات مناسب برای آزمایشگاه ها و مراکز علمی : به عنوان مثال اکثر مدارس برای استفاده از آزمایشگاهی نظیر زیست و یا شیمی که تحت پوشش آموزش و پرورش هستند با مشکل مواجهند. من جمله رفت و آمد دانش آموز آیا بهتر نیست اینگونه مراکز استفاده عمومی دارای وسیله نقلیه باشند تا با شرایطی خاص و آسان ، مدارس استفاده نمایند.
• هماهنگ کردن ادارات آموزش و پرورش با دیگر مراکز علمی ، در این صورت میتوان دانش آموزان را با تحقیقات و پژوهشهایی آشنا کرد که مطمئناً برای کاربردی بودن دروس آنان لازم است و آنان را به تحقیق و پژوهش تشویق می کند.
• تفهیم درست انضباط به دانش آموز : که متاسفانه اکثر اوقات تعبیر و تفسیر ما از انضباط درست نیست ما همیشه دانش آموزان را ساکت و آرام می خواهیم که همین مساله باعث رکود و سکوت دانش آموز می شود . در خیلی موارد به علت کمبود فضای آموزشی حتی در ساعات ورزش از آنان می خواهیم بدون سر و صدا بازی کنند.
• عدم هماهنگی دبیران با یکدیگر: آیا بهتر نیست برای ارزشیابی دانش آموزان با سایر فعالیتها از برنامه کاری دیگر همکاران مطلع باشیم متاسفانه بیشتر اوقات معلم فقط درس خود را می بیند و بس و با تکلیف زیاد غیر کاربردی ، وقتی برای سایر دروس دانش آموز باقی نمی گذارد.
•ایجاد ارتباط خوب و مناسب بین پرسنل مدارس و اولیاء دانش آموزان
• ایجاد ارتباط صمیمی و عاطفی بین دبیر و دانش آموز
• ایجاد انگیزش در دانش آموز برای فعالیتهای علمی و درسی ابتدا بصورت گروهی و سپس بصورت فردی
• تدریس دروس بصورتی که باعث انگیزش دانش آموز برای اظهار نظر شود و ایجاد فرصت مناسب برای بحث و گفتگو
•تشویق دانش آموزان به اشکال مختلف: معمولاً دانش آموز به هنگام اشتباه سرزنش می شود ولی برای فعالیت صحیح تشویق نمی شود.
• توجه به پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در طول سال تحصیلی.
•برگزاری مسابقات علمی بین دانش آموزان آموزشگاهی
•ایجاد خلاقیت در دانش آموزان و دادن تکلیف خلاقه به جای تکالیف خشک و یکنواخت
•رفع تبعیض بین دانش آموزان زا سوی معلم و کادر مدرسه
•توجه به تغییر رفتار ( اخلاقی – عاطفی و … ) دانش آموز
• توجه به تفاوتهای فردی دانش آموزان ( ضعفهای مهارتی ، سطح اقتصادی ، خانوادگی ، شرایط محیطی …
•آشنایی با علایق و رغبتهای متنوع آنان
• آگاهی از سوابق تحصیلی دانش آموز
•محیط آرام خانواده، تغذیه مناسب ، شرایط مناسب برای مطالعه و دوری از اضطراب عداد دانش آموزان در کلاسها تقلیل یابد و در مورد برنامه ها نظارت و ارزشیابی بیشتری صورت پذیرد
عمد ه ترین د لائل افت تحصیلی
1 – عوامل فرد ی: شامل هوش، توجه و د قت، انگیزه، هیجانات و آشفتگی های عاطفی و نارسائی های جسمی.
2 – عوامل خانواد گی: شامل روابط خانواد گی، فقر مالی و اقتصاد ی، فقر فرهنگی والد ین، فقد ان والد ین یا والد .
3 – علل آموزشی مد رسه: شامل شیوه تد ریس معلم، برنامه د رسی مد رسه، پیشد اوری معلم، شرایط فیزیکی کلاس، ارزیابی های ناد رست معلمان از عملکرد د انش آموزان، پایین بود ن نسبت معلم به د انش آموزان، کمبود معلم مجرب، آموزش د ید ه و علاقه مند به تد ریس و تحت پوشش قرار نگرفتن د انش آموزان واجب التعلیم.
ازعلل دیگر افت تحصیلی می توان موارد زیر را بیان کرد
• کند ذهنی که ممکن است عامل وراثتی یا عامل محیطی باشد.
• از دست دادن یکی از اقوام نزدیک
• مشکلات خانوادگی یا متشنج بودن خانواده
• نرسیدن ویتامین های کافی به بدن
• ایجاد آلودگی های صوتی در منزل یا مدرسه
• همنشینی با دوستانی که پایین تر از سطح خودش می باشد
• زندگی کردن با افراد غیر از خانواده خودش
• خستگی ناشی از رفت و آمد به مدرسه
• مزاحمت مداوم یکی از همکلاسی ها
• از بین بردن اعتماد به نفس و کوچک شمردن دوستان یا اولیای خود دانش آموز
• برخورد نامناسب اولیا مدرسه یا دانش آموز
• نداشتن بیان شیوای معلم.
در این میان سه عامل وراثتی یا محیطی، کمبود یکی از والدین و از بین بردن اعتماد به نفس تاثیر بیشتری در این مساله دارند که در ذیل آن ها را بررسی می کنیم:
1 – عامل وراثتی یا محیطی: عامل وراثتی، ژنتیکی و خدادادی است اما عامل محیطی ناشی از مواردی مانند ضربه خوردن سر، تشنج کردن و سقوط از بلندی می باشد. در برخورد با این نوع دانش آموزان معلم ابتدایی می تواند کمک حال بچه باشد. عقب مانده ذهنی را معلم می تواند با رفتار خوبش جذب کلاس و درس کند، حتی با محبت کردن چون این دسته از دانش آموزان هم در خانواده و هم در مدرسه بی محبتی دیده اند. تنها راه مدارا کردن با این دانش آموزان است با محبت کردن می توان ارتباط عاطفی معلم و دانش آموز را به وجود آورد آن موقع دانش آموز تمام و کمال به حرف معلم گوش می دهد.
یکی دیگر از راه کارها این است که از آن ها به اندازه توانایی خودشان انتظار داشته باشیم. مثلا اگر بهره هوشی دانش آموزی ۶۵ است نباید انتظار نمره ۱۸-۱۷ را از او داشته باشیم. هر نمره ای که این دسته از دانش آموزان کسب می کنند اگر با تلاش گرفته شود، جای تقدیر دارد حتی اگر کم باشد. معلمان باید از دانش آموزان کند ذهن سوال هایی را بکنند که می دانند قادر به جواب دادن به آن هستند تا بدین گونه اعتماد به نفسشان بیشتر شود.
برای اینکه یک دانش آموز کندذهن در کلاس موفق باشد معلم سه اقدام را باید انجام دهد. پذیرش دانش آموز محبت کردن تشویق کردن ممکن است یکی سوال کند که با این دانش آموز ناهنجار باید چگونه برخورد کرد در پاسخ می گوییم که اگر فرزند خودمان همین وضعیت را داشت چه کار می کردیم، باید فرض کنیم فرزند خودمان است و آنگونه با وی رفتار کنیم. به خاطر همین باید رفتار مادرانه بکنیم تا نتیجه اش را ببینیم. اینگونه دانش آموزان اگر در خانواده و مدرسه محبت نبینند گرفتار محبت های کاذب می شوند و آن موقع کار سخت و دشوار می گردد.
2 – از دست دادن یکی از والدین: این عامل ضربه بزرگی برای دانش آموز است. اگر دانش آموز پدر نداشته باشد تمام رفتارها و حرکات پدر را الگو قرار می دهد و یا از نظر عاطفی چون پدر کمتر در منزل حضور پیدا می کند، بچه ها تشنه پدران هستند.
اگر این نعمت را خدا یک دفعه از فردی بگیرد خلاء روانی به وجود می آید، بچه همیشه به دنبال گمشده اش می باشد ولی هرگز پیدا نمی کند. اگر گمشده فرزند مادر باشد، کار بدتر می شود چون مادر مدیر خانه و نظم دهنده به امورات منزل می باشد. از همه مهمتر از نظر تربیتی پوششی و خوراک و… مادر مسوول است و اگر مادر نباشد در یادگیری اختلال عمیق به وجود می آید.
3 – اعتماد به نفس: دیگر از مواردی که لازم به توضیح است اعتماد به نفس است. اگر معلمی به دانش آموز ضعیف مدام بگوید تو می دانی تو بهترین هستی، از چشم هایت مشخص است که تصمیم گرفتی درس بخوانی، دانش آموز مسیر خود را عوض می کند و شاید در آینده درس خوان تر از دیگران باشد. معلم در برابر دانش آموز که درسش ضعیف است باید تمام ترفندهایی که به ذهنش می رسد را به کار بندد
مثلا او را تشویق زبانی کند یا به او جایزه دهد و یا حتی با جواب دادن کمترین پاسخ سر را به معنی رضایت تکان داده تا دانش آموز تشویق شود. همچنین می تواند با مسئولیت دادن به او مثلا انتخابش به عنوان نماینده کلاس یا بهداشت یا سرگروه درسی و تکالیفی یا به عللی به دفتر فرستادن، اعتماد به نفس او را بیشتر کند تا شاید آن افت تحصیلی جبران شود
عوامل موثر برافت تحصیلی با توجه به تحقیقات و مطالعاتی که در سطح ایران و جهان در رابطه با مساله افت تحصیلی انجام گرفته است و تجارب شخصی، می تواند عوامل موثر بر افت تحصیلی دانش آموزان را به چهار مقوله اصلی تقسیم نمود:
الف- عوامل مربوط به نظام آموزشی
1 – نامتناسب بودن هدفها و محتوای برنامه ها با نیازها و استعدادها و علایق دانش آموزان: قصور نظام آموزشی در برقراری هدفها و برنامه هایی که با نیازهای رشد و تکامل فرد و علایق و انگیزه های او متناسب و هماهنگ باشد، برجریان تعلیم و تربیت تاثیر نامناسبی برجای گذارده و باعث افت تحصیلی می گردد.در تعیین اهداف باید نیازهای فردی و اجتماعی فراگیران همواره، مورد نظر باشد، علاوه بر این مشخص بودن اهداف، وسیله مناسبی برای تعیین نوع مواد آموزشی، محتوای برنامه ها و چگونگی ارزشیابی و ایجاد هماهنگی بین فعالیت های مختلف آموزشی، حیطه فعالیت معلم می باشد و شاگردان با آگاهی از هدفهای آموزشی با میل و علاقه بیشتری به یادگیری می پردازند. علاوه بر این هماهنگی بین اهداف آموزشی، با استعدادها، علایق و نیازهای فراگیران، برجریان آموزشی، تاثیر مطلوبی برجای می گذارد. بنابراین می توان گفت، عدم توجه به نیازها و استعدادهای دانش آموزان و تفاوتهای فردی آنان، در این زمینه علاقه و انگیزه آنان را برای آموختن، از بین برده و این عدم علاقه، بازتاب نامطلوبی، بر نتایج کار داشته و میزان افت تحصیلی را افزایش می دهد.
2 – کمبود فضا و امکانات آموزشی: معلم خوب در شرایط محدود نیز می تواند موثر واقع شود. اما شکی نیست که فضا و تجهیزات آموزشی مناسب می تواند در کیفیت تدریس معلم و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، بسیار موثر باشد و موجبات کاهش افت تحصیلی را فراهم آورد در رابطه با فضا و امکانات آموزشی می توان به موارد ذیل اشاره داشت: کثرت دانش آموزان در کلاس؛ با وجودی که آموزش و پرورش، سقف دانش آموزان هر کلاس را مشخص نموده اند (35 نفر برای مدارس شهری و 25 نفر برای مدارس روستایی) اما این سقف به علت کمبود کلاس، رعایت نمی شود و گاهی در کلاس، بیش از این تعداد، دانش آموز وجود دارد و همین عامل سبب می شود که معلم نتواند به طور موثر و شایسته با دانش آموزان کار کند و به ارزشیابی مستمر آنان بپردازد و نقاط ضعف و قوت هر دانش آموز را بسنجد و در رفع نواقص آن اقدام نماید.
-فقدان کتابخانه غنی فعال: با توجه به اهمیت روز افزون کتاب و کتابخوانی، در اکثر مدارس، کتابخانه ای وجود دارد ولی بیشتر محتوای این کتابخانه ها را کتابهای داستان تشکیل می دهد و کتابهای کمک آموزشی درصد ناچیزی را شامل می شود.
در موارد نادری که کتابخانه ای غنی هم وجود داشته باشد، فرهنگ مطالعه نه تنها در دانش آموزان ما، بلکه در کلیه افراد جامعه ما رشد نکرده و جا نیفتاده است باید دانش آموزان را به مطالعه و تشویق و ترغیب نماییم، چنانچه دانش آموزان به مطالعه پایبند و علاقمند باشند، هرگاه با مشکلی در امر تحصیل یا زندگی مواجه شوند در رفع آن اقدام می نمایند و خودشان می توانند نقاط ضعف خود را قوت بخشند.
-فقدان آزمایشگاه و تجهیزات مناسب: برای دروسی که جنبه علمی دارند (مثل درس علوم و … ) مدارس نیازمند به یک آزمایشگاه مجهز می باشند، ولی به جرات می توان گفت که بندرت در مدارس آزمایشگاه وجود دارد یا معلم (مسوول آزمایشگاه) آزمایش مربوطه را انجام می دهد وبه دانش آموزان فرصت انجام آزمایش را داد و معلم یا مسوول آزمایشگاه، جنبه هدایتی وارشادی داشته باشند. تخته سیاه و میز و نیمکت نا مناسب: در مدارس، بهترین وسیله برای انتقال اطلاعات و مفاهیم از ذهن معلم یا کتاب درسی به دانش آموزان، تخته سیاه می باشد که متاسفانه تخته سیاه های مدارس از کیفیت مطلوبی برخوردار نیستند. در ضمن میز و نیمکتهایی که دانش آموزان از آنها استفاده می کنند، کیفیت نامطلوبی دارند و حتی در مواردی که آمار دانش آموزان در کلاس بالا می باشد، تعداد زیادی از دانش آموزان از یک میز و نیمکت استفاده می کنند. در چنین حالتی که دانش آموزان با کمبود فضا مواجه می شوند چگونه می توان انتظار داشت که ذهنشان را به مطالب درسی و آموزشی متمرکز نمایند.
3 – نامتناسب بودن روش های ارزیابی : در اکثر نظام های آموزشی، پیشرفت تحصیلی و ارتقاء به کلاس بالاتر بر اساس ارزشیابی ها و امتحاناتی است که به طور فصلی و یا در پایان سال تحصیلی، از دانش آموزان به عمل و نمراتی که دانش آموزان در این امتحانات کسب می کنند، سرنوشت آینده آنان را روشن می سازد که به کلاس بالاتر می روند یا مردود شده و باید همان کلاس قبلی را تکرار کنند و یا ترک تحصیل گفته از نظام آموزشی خارج شوند. این تاکید زیادی بر نمرات امتحانی می شود.
از سوء دیگر نیز بر کل نظام آموزشی می گذرد یعنی دیگر این تکوین و تکامل فرد نیست که هدف اصلی نظام آموزش و پرورش است، بلکه توانایی یادگیری اموری که قابل اندازه گیری باشند، هدف اصلی بشما می آید و در این صورت نمره، به خودی هدف شده است و نه وسیله ای برای تصمیم گیری دوباره چگونگی کمک به آموزش و پرورش فرد.
نکته مهم دیگری که باید به آن توجه نمود، این است وقتی کار دانش آموز ارزیابی می شود بجای تاکید برآنچه که دانش آموز صحیح انجام داده است، براشتباهات او تاکید می شود. تغییر وتحول ونوآوری درروش های انتخابات وارزیابی پیشرفت تحصیلی باید ابتدا بصورت تغییر درنگرش معلم، نسبت به کار دانش آموزجلوه گر شود تابجای شمردن خطاهای دانش آموز، به آنچه که صحیح انجام داده توجه نموده وآنها را مورد تایید وتشویق قراردهد زیرا نتایج پژوهش های بسیاری از روانشناسان، براین امر دلالت داردکه اگر پاسخ های صحیح دانش آموز و پیشرفت های جزئی او هرچقدر هم ناچیز باشد مورد توجه وتایید قرارگیرد عملکرد وپیشرفت او بهبود خواهد یافت.
4 – نامناسب بودن مقررات، شرایط وفضای مدرسه: شرایط نامناسب مدرسه وکلاس، تهدیدها وتوبیخ های رسمی وغیررسمی وتنبیه ها وجریمه های مکرر، ثبات عاطفی وروانی دانش آموزان را مختل نموده، شخصیت آنان را متزلزل کرده وآنان را کینه توز وپرخاشجو ونامتعادل می سازد. لذا به تقلب، خشونت وبی انضباطی گرایش یافته واین شرایط ومقررات نامطلوب، کارآیی نامناسب مدارس را بصورت مردودی وافت تحصیلی را درپی خواهد داشت.
5 – ضعف مدیریت : تحقق هدف های آموزشی رابطه نزدیکی با اثربخشی مدیریت دارد، نقش مدیران آموزشی سازماندهی موثر وبسیج منابع انسانی ومالی ومادی وهدایت فعالیت های اجرایی برنامه های آموزشی است. گرچه عوامل عمده دراین جریان معلمین ودانش آموزان هستند ولی مدیران آموزشی می توانند با ایجاد روحیه وشرایط مناسب، تهیه وتدارک مواد ووسایل آموزشی راهنمایی ومساعدت فکری وارزشیابی عملکردها ونتایج فعالیت های آموزشی زمینه اجرای موثر برنامه ها وتحقق هدف ها را فراهم سازند. مدیران آموزشی با اقداماتی نظیر موارد زیر می توانند تغییرات چشمگیری دربازده کار معلمان ودانش آموزان بوجود آورند.
الف: هدف های کلی نظام آموزشی بصورت هدف داروتحقیق تعریف شوند.
ب: هدف های کلی به هدفهای فرعی تقسیم شوند به طوری که در سطح مدارس قابل درک باشند.
ج: مدیران به کمک معلمان ، هدفها را مجددا به صورت هدف های عملی قابل اجرا در کلاس تعریف نمایند.
د: مدیران با اقدامات مناسب و بالا بودن روحیه کارکنان شرایطی فراهم سازند که معلمان هدفهای شغلی و شخصی خود را با هم پیوند دهند.
ب – عوامل مربوط به معلم
1 – عدم تخصص معلم : در بسیاری از مناطق خصوصاً مناطق روستایی مدارس با کمبود معلمان متخصص مواجه هستند .در نتیجه آنان مجبورند به تدریس دروسی بپردازند که تجربه ومهارت کافی در آن درس را ندارند و همین امر کارایی نظام آموزشی را کاهش میدهد وموجبات افت تحصیلی را فراهم می کند.
2 – استفاده از معلمان طرح سربازی (سرباز معلمان ) این واقعیتی است که ما با کمبود معلم مواجه هستیم وآموزش و پرورش وظیفه دارد به تامین معلمان مورد نیاز مدارس بپردازند. یکی از طرح های آموزش وپرورش برای جبران کمبود معلم، استفاده از دیپلمه ها و … به صورت طرح سربازی است اگرچه به وسیله این طرح به ظاهر مشکل کمبود معلم تا حدی جبران می شود ولی این طرح خالی از اشکال نیست مهمترین اشکال این طرح این است که سرباز معلم، خصوصاً معلمان دیپلمه از مهارت و تجربه کافی در رابطه با درس مربوطه و امر تدریس و آموزش برخوردار نیست. دانش آموزی که به تازگی دیپلم گرفته است یا دانشجویی که تازه در رشته ای غیر از رشته های دبیری فارغ التحصیل شده است، بعد از گذراندن یک دوره کوتاه مدت آموزشی به امر مهم و خطیر تدریس و آموزش مشغول می شود در چنین حالتی چگونه می توانیم انتظار معجزه از این معلمان را داشته باشیم؟ علاوه بر این مورد، اشکال دوم این طرح کمبود انگیزه و رغبت این معلمان به امر آموزش است بیشترین انگیزه داوطلبان طرح سربازی، این است که با استفاده از این طرح،از آموزش در پادگان رهایی پیدا می کنند و مدت سربازی خود را در خارج از پادگان می گذرانند.
3 – استفاده از روش های تدریس نامناسب: تدریس را نباید به وسیله ای برای انتقال دانش، از ذهن معلم یا محتوای کتاب، به ذهن دانش آموز تلقی نمود بلکه مراد از تدریس فراهم کردن شرایط مناسبی است که دانش آموزان تحت آن شرایط به یادگیری بپردازند و روش آموختن اکتشافات و تفکر علمی را فراگیرند . امروزه اعتقاد بر این است که چنانچه معلم از شیوه تدریس فعال یادگیرنده محور استفاده نماید، موجبات کاهش افت تحصیلی را فراهم خواهد کرد. اما متاسفانه روشهای تدریس و یادگیری متداول در اکثر نظام های آموزشی بر اساس گوش دادن و بیان لفظی و حفظ کردن مطلب درسی، استوار است به جای تبادل افکار و بحث درباره امور و پدیده ها، معلم مطالب را بیان می کند و شاگردان گوش می کنند یا گوش نمی کنند و سپس آنها را تکرار می کنند. به هر حال، نادیده گرفتن این امور و تاکید بیش از حدی که بر روش های یادگیری غیر فعال معلم محور می شود، ذوق و خلاقیت و ابتکار دانش آموزان را نادیده گرفته، انگیزه ها و علایق آنان را برای آموختن از بین می برد، آنان را به افرادی منفعل و بی علاقه تبدیل می نماید که نتیجه آن به صورت بی حاصل بودن نظام آموزش و پرورش یا کارایی نامناسب نظام به صورت افت تحصیلی بروز می کند. به حق می توان گفت یکی از عوامل افت تحصیلی به ویژه افت کیفی در نظام آموزش و پرورش را باید در روش های تدریس معلمان جستجو کرد.
4-عدم توجه معلمان به روشهای صحیح تربیتی: کاربرد تنبیه ها، سرزنش دانش آموزان در جلو جمع، عدم توجه به نظرات دانش آموزان، عدم توجه به کاربرد تقویت کننده تشویق ها عدم ایجاد انگیزه در کلاس، تاکید بر اشتباهات دانش آموزان، به جای تاکید بر پاسخ های صحیح آنان، تاکید بر نقش عامرانه معلم در کلاس به جای نقش راهنما و هدایت کننده معلم و … همگی می توانند به عنوان علتی برای افت تحصیلی به شمار روند.5-کمبود امکانات رفاهی معلمان: شاید این مسئله به طور مستقیم با افت تحصیلی دانش آموزان در ارتباط نباشد، ولی بطور غیر مستقیم، در افت تحصیلی دانش آموزان موثر است.
وقتی معلمان در تامین معیشت خود، با مشکل مواجه شوند، چگونه می توانند با خاطر آزاد و باز به امر آموزش و پرورش دانش آموزان بپردازند؟ برای ایجاد جاذبه شغلی در حرفه معلمی، لازم است تدابیری اندیشیده وامکانات و شرایطی فراهم گردد تا معلمان چه از نظر مادی و چه از نظر معنوی و اجتماعی، تامین بیشتری داشته باشند و با خیال راحت و آسوده به امر آموزش و پرورش دانش آموزان بپردازند.ج – عوامل مربوط به والدین و محیط
1 – بی سوادی والدین: دانش آموزان خصوصاً در دوره ابتدایی نیازمند کمک والدین در انجام تکالیف درسی می باشند و دانش آموزانی که والدین آنها سواد لازم را نداشته باشند، در مسائل آموزشی و درسی با مشکل مواجه شده و موجبات افت تحصیلی آنان فراهم می گردد.
2 -کمک و دخالت مستقیم والدین : در انجام تکالیف درسی، گاهی والدین به جای اینکه نقش راهنمای و هدایت کننده را داشته باشند؛ شخصاً تکالیف دانش آموز را انجام می دهند این مساله معمولاً در خانواده هایی رخ می دهد که دانش آموز در انجام تکالیف درسی کوتاهی می کند و یا آنها را اصلاً انجام نمی دهدیا بصورت ناقص انجام می دهد.
3- فقر اقتصادی والدین : تحقیقات ثابت کرده است بین فقر اقتصادی و افت تحصیلی رابطه مستقیم وجود دارد. خانواده های فقیر و بی بضاعت در تامین وسایل اولیه تحصیل فرزندانشان کیف و کفش و … با مشکل مواجه می شوند. در بسیاری مواقع، خانواده ها به دلیل فقر مالی مجبور می شوند از کودکان خود بخواهند در تامین زندگی با آنها همکاری داشته باشند، چنین کودکانی بعد از تعطیل شدن مدارس پا به پای والدین به کارهای مختلف مثل واکسی- سیگار فروشی و … می پردازند و فرصتی برای تحصیل ندارند.
4- اعتیاد والدین: تحقیقات، اعتیاد والدین را به عنوان یکی از عوامل افت تحصیلی معرفی کرده است. اگر والدین یا یکی از آنها دچار مشکل اعتیاد باشند، نه تنها نمی توانند کودکانشان را در امور تحصیل هدایت و راهنمایی کنند، بلکه خود کودک به خاطر اعتیاد والدین (یا یکی از آنها) دچار سرخوردگی و حقارت می شود و موجبات افت تحصیلی فراهم می شود.
5- فوت والدین: وقتی دانش آموزی والدین، یا یکی از آنها را از دست می دهد، به آسانی و به راحتی نمی تواند با این موضوع کنار بیاید و این مساله فوت وابستگان تمام مسائل کودک از جمله امور تحصیل او را فراهم می کند.
6 – اختلافات موجود در خانواده: خانواده مهمترین مکان برای تامین امنیت و آسایش کودک است، ولی کشمکش و نزاع در خانواده، تعادل روحی و روانی و فکری کودک را بهم می زند و آرامش را از دانش آموز که لازمه یادگیری می باشد، سلب می کند. در چنین خانواده ای کودکان ثبات عاطفی و روانی نخواهند داشت و با مشکل مواجه می شوند. درهنگام تحصیل حواسشان به درس و امور درسی نیست چون مشکلات خانوادگی آنها را مشغول کرده است و موجبات افت تحصیلی آنها فراهم می شود.
7- فرزندان طلاق : کودکانی که جدا از خانواده خود یا با یکی از آنها زندگی می کنند احساس پوچی و یاس می کنند. از آنجا که والدین از هم جدا شده اند کودک با هر یک از والدین باشد مورد محبت اولیه خانواده قرار نمی گیرد، خصوصاً اگر والدین جوان باشند.چون والدین حق دارند که دوباره ازدواج نمایند و راه خوشبختی خود را دوباره پیدا کنند اما با وجود کودک خصوصاً مادران برای ازدواج مجدد با مشکل مواجه می شوند و احتمالاً اگرهم کودک را بپذیرند محبت اولیه را نسبت به او نخواهند داشت و به همین سبب کودک احساس پوچی می کند و در امور تحصیلی با مشکل مواجه شده زمینه افت تحصیل او فراهم می شود.
8 – تعصب بی مورد نسبت به جنسیت : از دیرباز نسبت به جنس مونث تعصب بی مورد وجود داشته است و این فرهنگ غلط هنوز هم در کشور ما وجود دارد . خانواده ها معتقدند که دختر نهایتاً باید ازدواج نماید و به کار خانه داری مشغول شود واین وظیفه مرد است که مخارج منزل را تامین کند . همین طرز فکر سبب می شود که دختران نسبت به امر تحصیل بی تفاوت باشند . هرچند که الحمدا… بعد از انقلاب اسلامی این تعصب کم رنگ شده است .
9 – ازدواج زود هنگام دانش آموز: در بعضی از مناطق کشور، معمولاً افراد ، زود ازدواج می کنند و گاهی دانش آموز زبده و مستعد دختر و پسر قبل از پایان رساندن تحصیلات متوسطه به امر ازدواج تن می دهد . البته ازدواج ، آنگاه به عنوان مشکلی در امر تحصیل چهره می نماید که بدانیم معمولاً دختران، بعد از ازدواج ، نظام آموزشی را ترک می کنند و اگر هم به نظام آموزشی برگردند ، رغبت اولیه را نسبت به تحصیل ندارند .
10 – تحمیل رشته تحصیلی به دانش آموز: بیشتر والدین دوست دارند فرزندشان ، آینده درخشانی داشته باشد و این آینده درخشان را در رشته های تحصیلی خاصی به خصوص علوم تجربی و علوم ریاضی می بینند و به همین دلیل بدون توجه به علاقه و استعداد کودکشان ، تمایل دارند ، فرزندشان در همان رشته های مخصوص به تحصیل بپردازد در چنین مواقع ازآنجا که فرد در رشته مورد علاقه خود به تحصیل نمی پردازد ، نسبت به امر تحصیل وآموزش بی رغبت شده و موجبات افت او فراهم می شود .
12 – وجود مشاغل کاذب ، وجود منطقه آزاد تجاری برای هرکشور یا منطقه ای می تواند فواید بسیاری را درپی داشته باشد . ولی همین مساله سبب بسیاری از مسایل از جمله ایجاد مشاغل کاذب می شود . بسیاری از افراد برای خرید به منطقه آزاد تجاری چابهار سفر می کنند و ازآن جا که خودشان به تنهایی نمی توانند هر نوع وسایل و به هر مقدار را از منطقه آزاد تجاری خارج کنند ، از کودکان منطقه در ازای مقداری پول کمک می گیرند و همین امر سبب روی آوردن کودکان به مشاغل کاذب به اصطلاح امروزی چتربازی می شود و موجبات افت تحصیلی آنان را فراهم می سازد .
13 – عدم ارتباط والدین با مسولان مدارس : در ذهن بسیاری از والدین این تصور غلط وجود دارد هنگامی مسولان مدارس از آن ها دعوت می کنند تا در انجمن اولیاء و مربیان شرکت نمایند، هدفشان گرفتن پول می باشد . در صورتی که آگاه نیستند ،هدف اصلی از این انجمن ها توجه کردن به مسایل آموزشی است . درصورتی که اولیاءبا مربیان به طور مداوم در تماس باشند، مشکلات آموزشی دانش آموزان به حداقل خود می رسد.
د – عوامل مربوط به دانش آموزان
1 – دوزبانگی کودک : از آنجا که بیشتر دانش آموزان بعضی از مناطق ، به زبان مادری تکلم می نمایند که با زبان رسمی کشور هم در نگارش و هم درگویش ، تفاوت هایی دارد دانش آموزان در هنگام آموزش و تحصیل با مشکل فهمیدن مطالب مواجه می شوند و موجبات افت آنان فراهم می گردد . این مساله مشکل دوزبانگی بیشتر در مقطع ابتدایی رخ می دهد و در مقاطع راهنمایی و متوسطه تاثیر این عامل در افت تحصیلی کمتر می باشد . از طریق فرستادن کودکان به مهد کودکها تا حدود زیادی می توان این تاثیر را کاهش داد .
2-مبهم بودن آینده شغلی دانش آموزان : با توجه به وضعیت اشتغال در کشورو بیکاری فارغ التحصیلان بسیاری از دانش آموزان ، آینده مبهمی را برای خود تصور میکنند و این فکر گاهی برآنان حاکم می شود که الان فارغ التحصیلان دانشگاهی بیکار هستند وای به حال ما . همین طرز فکر نوعی ناامیدی در آنان به وجود می آورد و سبب می شود دانش آموزان دست از تلاش و کوشش بردارد وبه مساله تحصیل بی تفاوت باشد .
3 – وجود تفاوت های فردی : تحقیقات ثابت کرده است دوقلوهای همسان هم از نظر عقلانی و خصوصیات دیگر با همدیگر تفاوت دارند در نتیجه دانش آموزانی که ازگروههای مختلف و خانواده های متفاوت فردی بسیار می باشند و لازم است مشاوران ومربیان در برنامه های آموزشی خود تفاوت های فردی را در نظر بگیرند . دانش آموزان از نظر علایق ، توانایی ها ، استعداد ها ، نیازهای آموزشی ، سطح خانوادگی ، موقعیت اجتماعی و … با هم تفاوت دارند و لازم است که این تفاوت ها در نظر گرفته شوند .
4- تغذیه دانش آموزان : بسیاری از والدین به امر تغذیه دانش آموزان خصوصاً در زمانی که در مدرسه مشغول به تحصیل هستند توجه نمی کنند . چه بسا بسیاری از دانش آموزان بدون خوردن غذا ، صبحانه یا ناهار به مدرسه می آیند و اگر نیاز اولیه انسان یعنی همان نیاز فیزیولوژیکی بر طرف نشود ، دیگر نیازها هم برآورده نمی شود . دانش آموزانی که با شکم گرسنه به امر تحصیل می پردازند
چگونه می توانند ذهن خود را به امر تحصیل حدود 5 یا 6 ساعت در روز متمرکز نمایند . هر چند که آموزش و پرورش به دانش آموزان بعضی مدارس در طی روز تغذیه می دهد ، ولی تا زمانی که این مشکل به طور کلی برطرف نشود نمی توان مشکل افت تحصیل را کاهش داد .
1 -علاقه بند ، مقدمات مدیریت آموزشی ، تهران بعثت ، 1373 . مبانی روانشناختی افت تحصیلی:
1 – شرایط اجتماعی و اقتصاد ی: کود کانی که والد ین آنها از قد رت اقتصاد ی- اجتماعی پایین تری برخورد ارند و خانواد ه های آنها با محرومیت های اقتصاد ی مواجه می باشند ، افت تحصیلی بیشتری د ارند . همچنین د ر هر جامعه ای که د یکتاتوری، وحشت و ناامنی حاکم باشد ، کود کان د چار افت تحصیلی می شوند .
2 – شرایط آموزشی و امکانات مطلوب تحصیلی: د ر صورتی که از حواس مختلف انسان برای یاد گیری استفاد ه شود ، مسلماً یاد گیری راحت تر و عمیق تر صورت می گیرد و شرایط و امکانات آموزشی به تحقق این امر کمک شایانی می کند . عد م امکانات مطلوب تحصیلی و شرایط آموزشی معمولا عواملی هستند که د ر ایجاد افت تحصیلی د خیل می باشند . امکاناتی از قبیل مد رسه، کلاس، کتاب های د رسی مناسب و بهره مند ی از معلمان باسواد و کارآمد ، همه از عواملی اند که از پید ایش افت تحصیلی پیشگیری می کنند .
3 – شرایط فیزیولوژیک یاد گیرند ه: معمولاً شرایط فیزیولوژیک د انش آموزان د ر مد ارس ما مورد غفلت قرار می گیرند ، بعضی ها د چار ضعف شنوایی هستند حد ود 2 د رصد سخت شنواهستند . بعضی ضعف بینایی د ارند . مسئله د یگر گرسنگی کود کان است. تحقیقات نشان د اد ه است د انش آموزانی که از تغذیه مناسب برخورد ارند ، کمتر د چار افت تحصیلی می شوند .
4 – شرایط روانی – حرکتی: مانند د انش آموزانی که مبتلا به صرع می باشند حد ود 2 د رصد د انش آموزان مد ارس ما صرع د ارند . یا د انش آموزانی که د چار لکنت زبان هستند ، از آنجا که نمی توانند افکار خود را بازگو کنند ، د ائماً د ر فشار روانی، اضطراب و تنش به سر می برند . گروه د یگر د انش آموزانی هستند که به فلج مغزی د چار هستند . این قبیل کود کان لزوماً عقب ماند ه نیستند بلکه برخی از آنها تیزهوش نیز هستند و افت تحصیلی آنها به این د لیل است که فاقد حرکت هستند .
5 – سازش نایافتگی رفتاری: کود کانی که به ناسازگاری عاطفی مبتلا هستند ، از نظر رفتاری با محیط سازش ند ارند و از یک تعامل بین فرد ی به نحو مطلوب برخورد ار نیستند . 99 د رصد از این کود کان د ر مد ارس چون سازگاری با خود و محیط ند ارند ، افت تحصیلی بیشتری د ارند . به طور کلی رفتارهایی از قبیل بیش فعالی، بی توجهی، کمرویی، د ر خود فروماند گی و پرخاشگری همه تحت عنوان سازش نایافتگی رفتاری خواند ه می شوند و د ر ایجاد افت تحصیلی موثرند .
6 -شرایط عاطفی و روانی: شاید بتوان گفت این مورد د ر کشور ما عامل اصلی افت تحصیلی می باشد . همواره سخن بر سر این است که میان ظرفیت بالقوه کود کان و آنچه انجام می د هند ، فاصله ای وجود د ارد . امروزه روانشناسان معتقد ند نباید صرفاً به د نبال سنجش هوش کود کان بود بلکه باید ظرفیت یاد گیری آنها را به د ست آورد ، زیرا همواره ظرفیت یاد گیری بچه ها بسیار بیشتر از آن است که می آموزند .
جزئیات افت تحصیلی را می توان چنین برشمرد :
علل فردی : 1) هوش 2) توجه ؛ 3) انگیزه 4) آشفتگی های عاطفی و هیجانی ؛ 5) یک یا چند نارسایی جسمی به سبب ضعف بنیه دانش آموز . ضعف در بینایی و شنوایی ، ناراحتی در مراکز عصبی و ناهماهنگی های حس و حرکتی ، مشکلات ارتباطی . علل خانوادگی : روابط و نظام ارزشی در خانواده ؛ فقر مالی خانواده ؛ فقرفرهنگی ، بیسوادی یا کم سوادی والدین ؛ فقدان والد یا والدین ؛ مشاجره و ناسازگاری والدین ، نحوه ارتباط دانش آموزان با خواهر و برادران و مقایسه دائمی او با برادران و خواهرانش و سایر شاگردان در خانواده های آشنایان در منزل .
علل مدرسه ای :
شیوه تدریس معلم ، برنامه درسی مدرسه ، ارزش ها و پیش داوری های معلم ، شرایط فیزیکی کلاس ؛تعویض مکرر معلمان در طول سال تحصیلی ؛ ناسازگاری دانش آموز با روش تدریس وخصوصیات معلم ، روش نادرست ارزیابی معلم از عملکرد دانش آموزان ؛ شیوه نادرست معلم در کنترل و هدایت کلاس ؛ فقدان وسایل کمک آموزشی ، کمبود کتاب درسی ، عدم همکاری و ارتباط بین اولیاء و مدرسه .
کارشناسانی معتقدند این فهرست را می توان طولانی تر کرد : ایجاد اختلاف طبقاتی خصوصاً بین مدارس برخوردار و نیمه برخوردارو محروم ، نداشتن انگیزه کافی برای درس خواندن ، نبود برنامه ریزی مناسب و نگرانی نوجوان ازآینده ، پائین بودن سطح معلومات اولیا خصوصاً در مناطق محروم ، عدم ارتقای سطح علمی معلمان در مراکز تربیت معلم ، عدم تخصیص بودجه کافی به امر آموزش و ناکافی بودن بودجه دولتی ، تغییرات فوری و ناگهانی دو سیستم آموزش و پرورش درخصوص مدیریت ها و برنامه ریزی های آموزشی عدم تامین نیروی متخصص خصوصاً در پایه های آخر دبیرستان در استان های محروم و دورافتاده ، عدم مطالعه کافی معلمان در طول دوران تدریس و در نتیجه دور بودن از اطلاعات و دستاوردهای علمی روز ، تغییرات شدید و نبود آموزش کافی درخصوص نحوه اجرای خصوصاً آئین نامه امتحانات ؛ عدم نشاط کافی در دانش آموزان در نتیجه یکنواختی و جذاب نبودن کتابهای درسی . در تصورات رایج والدین ، دانش آموز را مقصر می دانند و کسانی نیز مدرسه و معلم را ،اما خانواده نیز ممکن است به همان اندازه در افت تحصیلی نقش داشته باشد که کم کاری معلم و نامساعد بودن محیط مدرسه و تاثیر همسالان .
دو جنبه درسی ، علل مردود شدن دانش آموزان را می توان این گونه طبقه بندی کرد با پایه درسی ضعیف به کلاس بالاتر بروند بدون آن که مهارت های لازم را کسب کنند. – از هوش کافی بهره مند نباشند یا دیر یاد بگیرند و در نتیجه بی توجهی مربیان مدرسه به تفاوت های فردی ، نتوانند پابه پای مدرسان پیشرفت کنند .
– کوری ذهن ، یعنی دانش آموز در اثر تجربه ای تلخ در خانه ، مدرسه یا اجتماع نسبت به ماده ای درسی بی علاقه شده باشد ، یا در نتیجه تنبیه با ترس مفرط ، اعتماد به نفس خود را از دست داده باشد .
– گاه دانش آموز قدرت جسمانی لازم را ندارد و دچار عوارضی است که باید به آن ها توجه شود . گرفتاری های خانوادگی نیز در کاهش تمرکز دانش آموز موثر است . – تداوم این احساس در دانش آموز که ارزشیابی پایه و اساس درستی ندارد و در محیط مدرسه و کلاس تبعیض هست ، سبب دلسردی ، یاس و افسردگی او در مدرسه شود و احساس کند فردی است شکست خورده که کسی دوستش ندارد . ترکیبی از این عوامل ممکن است سبب شود دانش آموز از همکلاسانش عقب بماند ، سطح نمراتش پائین بیاید و نهایتاً مردود شود . ابزار کمک آموزشی حتماً دستگاه های گرانقیمت الکترونیک نیست. تغییر بسیاری از جنبه های موثر در افت تحصیلی به کار و وقت بسیار نیازدارد . بااین همه ، یکی از راههای ایجاد انگیزه در دانش آموزان و پیشگیری از افت تحصیلی ، استفاده از ابزاری است که کمک کند از تکیه بر حفظ کردن کتاب درسی کاسته شود ، اما نباید پنداشت که چنین ابزاری لزوماً دستگاههایی است الکترونیک و گرانقیمت ، و در فیلم و نوار و اسلاید خلاصه می شود. هر وسیله ای که به معلم کمک کند کمتر متکی به سخنرانی و کتاب درسی باشد و در دانش آموزان انگیزه و خلاقیت ایجاد کند می تواند در حکم شیوه ای موثر باشد . توران میر هادی از تجربه های خود درمدرسه فرهاد می گوید :" در تهیه وسایل آزمایشگاهی از طریق خودباوری پیش رفتیم . کار از یک گنجه کوچک در راهرو مدرسه شروع شد و رفته رفته گسترش یافت ، تا جایی که آزمایشگاه و موزه مدرسه یک مرکز آموزش فعال برای همه دانش آموزان باشد . هر کس به سفرمی رفت بهترین ارمغانی که می توانست برای مدرسه می آورد : نمونه های مواد مختلف ، تصاویر ، نشریات ، نقشه ها، گیاهان خشک شده ، گوش ماهی و چیزهای دیگر ." میرهادی معتقد است وسایل و تجهیزات باید از محیط و نیازهای خود دانش آموزان تهیه شود و از طریق خودیاری بسیاری از مشکلات را می توان درمدرسه حل کرد .
افت تحصیلی دانش آموزان ابتدایی
اضطراب امتحان
منظور از اضطراب نوعی حالت هیجانی ناخوشایند و مبهم است که با پریشانی، وحشت، هراس، تپش قلب، بی قراری و… همراه است. امتحان نیز نوعی ارزشیابی است که به طور معمول نباید باعث اضطراب و ترس دانش آموز شود.
اما هنگامی که فرد نسبت به کارایی، عملکرد و توانایی خود در شرایط امتحان یا در موقعیت هایی که در آنها نیز مورد ارزشیابی قرار می گیرد دچار نگرانی و تشویش اضطراب می شود، می توان از اضطراب امتحان سخن گفت.
در واقع بعضی از دانش آموزان هنگام امتحان دچار تشویش شدید می شوند؛ قلبشان تند می زند، دست هایشان می لرزد، عرق می کنند و احساس می کنند که ذهنشان خالی است.
البته وجود اندکی اضطراب در انسان به عنوان یک حالت عاطفی و هیجانی نه تنها طبیعی است بلکه نبود آن می تواند مشکلاتی را هم به وجود آورد اما وقتی بیش از حد باشد باعث شکست می شود.
دانش آموزی که اضطراب امتحان دارد، به جای آنکه دقت و تمرکز خود را صرف پاسخ دادن به سوالات امتحان کند، با افکار نامربوط و ناخواسته ای که در آن هنگام در مورد امتحان و پیامدهای منفی آن دچارش شده، کلنجار می رود و در نتیجه نمره پایینی می گیرد.
برای کاهش اضطراب امتحان می توانید به این توصیه ها توجه کنید:
– محیط خانه، مدرسه و جو عاطفی حاکم بر دانش آموزان باید دور از تنش های عاطفی و مشاجره و بگومگو باشد.
– باید از ایجاد رقابت ناسالم در میان دانش آموزان اجتناب کرد.
– انتظارات و توقعات والدین و معلمان از دانش آموزان باید متناسب با توانایی ها و استعدادهای آنها باشد.
– با توجه به اینکه نداشتن توجه و تمرکز نقش مهمی در اضطراب امتحان دارد، بنابر این آموزش این مسئله و جلب توجه لازم بین دانش آموزان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

مطالعه صحیح
مطالعه نیز مانند هر کار دیگری نیازمند استفاده از روشی درست است. رشد و شکوفایی اندیشه، توانایی ها و فرهنگ هر فرد به چگونگی مطالعه او بستگی دارد. اگر دقت کنیم درمی یابیم که علل پیشرفت نداشتن بسیاری از دانش آموزان این است که شیوه مطالعه آنها طبق روش ها و اصول صحیح مطالعه نیست و این لزوما به این معنا نیست که اینگونه افراد کم مطالعه می کنند.بیشتر افراد تصور می کنند که برای یاد گرفتن مطالب اگر از روی متنی چند بار بخوانند، مطالب در حافظه آنها بهتر خواهد ماند اما این تصور درست نیست زیرا حتما خود شما هم شنیده اید که بعضی از دانش آموزان چندین بار دروس امتحانی شان را مرور می کنند ولی نمی توانند نتیجه خوبی بگیرند. پاسخ تا حدودی مشخص است؛ روش مطالعه و رعایت اصول آن نیز نقش مهمی در یادگیری و درک و فهم مطالب دارد.
بیشتر دانش آموزان از یک روش واحد مطالعه برای یادگیری استفاده می کنند، در حالی که در هر درسی روش مطالعه خاصی وجود دارد که با توجه به آن می توان به نتیجه مطلوب تری رسید. مثلاً یاد گرفتن و با خاطر سپردن درسی مانند ریاضی با تاریخ فرق دارد، حال آنکه بعضی دانش آموزان سعی می کنند به یک روش هر دوی این درس ها را حفظ کنند و به خاطر بسپارند.اغلب می بینیم 2دانش آموز، یکی با یک یا 2ساعت مطالعه در شبانه روز پیشرفت تحصیلی خوبی دارد و اما دیگری با 4ساعت مطالعه باز هم ضعیف است. دلیل عمده این موضوع هم شیوه مطالعه کردن آنهاست. بعضی دانش آموزان فکر می کنند هرچقدر بیشتر وقت صرف مطالعه بکنند، قطعا موفق تر خواهند شد؛ درحالی که چگونگی وقت صرف کردن و دقت داشتن و تمرکزکردن روی مطالب بسیار مهم تر از مدت زمانی است که به این کار اختصاص می دهند.
در اینجا مواردی را ذکر می کنیم که رعایت آنها می تواند برای مطالعه بهتر مفید باشد:
– هدف: قبل از شروع مطالعه، حتما هدف را مشخص کنید. هدف از مطالعه می تواند شامل لذت بردن از یک داستان، فهمیدن یک مطلب، شرکت در کنکور یا آمادگی برای امتحان باشد که شیوه مطالعه این موارد کاملا با یکدیگر متفاوت است.
– برنامه ریزی: بیشتر برای کارهای روزمره و تصمیم های خود برنامه داشته باشید. برنامه ریزی، همت و پشتکار گام های اصلی برای رسیدن به موفقیت هستند. سعی کنید طبق برنامه ریزی خود پیش بروید و منظم باشید؛ اما اگر هم نتوانستید کل آن را در مدت زمان مشخصی تمام کنید، ناامید نشوید.
– تمرکز حواس: برای به خاطر سپردن یا به یاد آوردن هر مطلب باید تمرکز حواس لازم را داشته باشید؛ به عبارت دیگر درحالی که حواستان به کار دیگری است، حافظه شما هم نمی تواند مطالب را درست به خاطر بسپارد یا به یاد آورد.
– فهمیدن مطالب: حتی الامکان سعی کنید مطالب را کاملا بفهمید و بعد به خاطر بسپارید زیرا مطالبی که بدون فهمیدن فقط حفظ شوند، خیلی زود هم فراموش می شوند. البته سعی کنید زیاد به حافظه خود فشار نیاورید. بهتر است بعداز هر 45دقیقه مطالعه، 10دقیقه به ذهنتان استراحت دهید و با تنفسی عمیق، دوباره خود را برای مطالعه بهتر آماده کنید.
نقش خانواده و اجتماع
یکی دیگر از عوامل مهم در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان عوامل خانوادگی است. خانواده اولین مکانی است که کودک در آن زندگی می کند و تربیت می شود. مهم ترین عوامل خانوادگی در پیشرفت تحصیلی عبارتنداز: شرایط عاطفی و امنیت خانواده، شرایط اجتماعی و اقتصادی، تحصیلات و سطح فرهنگ خانواده، تعداد اعضای خانواده، اشتغال کودکان، اشتغال مادران و ارتباط بین اولیا و مربیان.
سطح تحصیلات و فرهنگ خانواده ها نیز در پیشرفت تحصیلی یا افت تحصیلی دانش آموزان موثر است. معمولا وقتی خانواده ها نمی توانند به دلیل نداشتن اطلاعات کافی به فرزندان خود کمک کنند، دانش آموزان نیز در مقاطعی دچار افت تحصیلی می شوند. ولی برای کاهش چنین مشکلی بهتر است چنین خانواده هایی، فرزندانشان را برای مطالعه درس های مدرسه زیاد به خود وابسته نکنند زیرا در غیراین صورت در سال های بالاتر- با توجه به نداشتن سطح آگاهی لازم والدین- دانش آموزان معمولا با افت تحصیلی مواجه خواهند شد.
یکی دیگر از عوامل موثر در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان برخورداری از فضایی متعادل و هماهنگ در خانه و مدرسه است. محیط خانواده مناسب، الگوهای رفتاری صحیح را به کودکان آموزش می دهد و در آنان انگیزه و رغبت لازم را برای تحصیل به وجود می آورد. مدرسه نیز ضمن هدایت کردن دانش آموزان برای برخورداری از زندگی سازنده و خلاق اجتماعی، علم، دانش و مهارت کافی را به آنان می آموزد. بنابراین وظایف خانه و مدرسه نسبت به رشد و تربیت دانش آموزان متقابل و ممکن است ؛ یعنی اگر خانواده ای درگیر و علاقه مند به پیگیری وضعیت تحصیلی فرزند خود در مدرسه باشد و به این خاطر، رابطه خود را با مدرسه او مستحکم سازد، کودکان نیز با ذوق و شوق بیشتری تحصیل خواهند کرد و به موفقیت بیشتری هم دست خواهند یافت
شناسایی و رفع عوامل افت تحصیلی دانش آموزان
در عصر گسترش روزافزون اطلاعات و ارتباطات <عصر دانایی> به سر می بریم اهداف آموزش و پرورش در سطح جهان به خوبی بیانگر این مطلب است که از مهم ترین نیازهای هر جامعه تعلیم و تربیت افرادی است که با اتکا به نیروی اراده و تعقل خویش منطقی بیاندیشد و به جای وابستگی و استفاده از دستاوردهای اقتصادی و فرهنگی دیگران، خود مولد دانش، فناوری و فرهنگ مناسب برای زندگی مستقل درعصر دانایی باشند، در این راستا با مشکلی اساسی در نظام های آموزشی مواجه هستیم که همان <افت تحصیلی> است که هر ساله هزینه های سنگینی به بار می آورد و همچنان در حال افزایش است. بسیاری از دانش آموزان نمی توانند از پس مواد و محتوای آموزش مسایل برآمده یا در موعد مقرر به پایان رسانند، تاسف انگیزتر نیست که بدانیم بسیاری از این افراد توانایی های لازم برای کسب موفقیت را دارند و موفق نمی شوند، از طرفی هم علی رغم توسعه کمی آموزش رسمی در چند دهه اخیر شاهد انتقاداتی از شرایط کیفی تعلیم و تربیت در عرصه های مختلف بوده ایم، شرایطی که موجب پدید آمدن دانش آموزان بی احساس و انگیزه، فارغ التحصیلان بی علم و معلمان فاقد خلاقیت شده است، به طوری که هر چه سطح تحصیلی بالاتر می رود، شوق آموختن در دانش آموزان کمتر می شود.
در ابتدا به تعریف افت تحصیلی می پردازیم؛ منظور از افت تحصیلی <کاهش عملکرد تحصیلی دانش آموزان از سطحی رضایت بخش به سطحی نامطلوب است> بهترین شاخص برای <بررسی افت و پیشرفت تحصیلی> سطح عملکرد قبلی و فعلی خود دانش آموز است.
ابعاد افت تحصیلی دانش آموز که بهم وابسته هستند عبارتند از:
فردی (مانند: هوش، حافظه، مشکلات جسمی و…)
خانواده (مانند: ناآرامی محیط، نظام ارزشی حاکم بر خانواده و…)
مدرسه (مانند: شیوه تدریس و نحوه نگرش معلم، عدم استفاده مناسب از وسایل کمک آموزشی، تعداد زیاد دانش آموزان، شلوغی کلاس ها و…)
جامعه (مانند: بیکاری تحصیل کرده ها)

علل فردی:
1- هوش: الف) هوش عمومی، توانایی است که در اغلب فعالیت های انسان خود را نشان می دهد (رابطه عمومی بین نمرات دروس مختلف). ب) هوش اختصاصی: هر فرد در یک زمینه خاصی از آن بهره مند است. امروزه دیگر مثل گذشته به هوش اهمیتی داده نمی شود، تحقیقات نشان می دهد؛ حدود 10 درصد از موارد افت تحصیلی به علت ناتوانی ذهنی و عدم کنش فرد است، از بین دو دانش آموز با بهره هوشی مساوی آن موفق تر خواهد شد که تلاش بیشتر نموده و پشتکار زیادتر داشته باشد.
2- توجه: برای یادگیری و به خاطر سپردن هر مطلبی، اولین شرط توجه به آن مطلب است. حتی اگر دانش آموز هوش بالا داشته باشد، ولی توجه نکند نمی تواند خوب یاد بگیرد؛ علت افت و شکست بعضی از دانش آموزان عدم توجه به معلم و مواد تدریس شده و عدم تمرکز حواس هنگام مطالعه و انجام تکالیف است.
3- انگیزه: به حالت های درونی فرد که موجب هدایت رفتار او به سوی نوعی هدف خاص، که در واقع موتور حرکت هر فرد را انگیزه گویند. کسانی که دارای ترس شدید از شکست هستند یا افرادی کمال گرا مطلقا نمره خوب می خواهند، به سوی تکلیف بسیار آسان که احتمال موفقیت در آنها زیاد و احتمال شکست بسیار کم است، روی می آورند یا به تکالیف بسیار دشوار که بتوانند از دشواری آنها به عنوان بهانه ای برای عدم موفقیت استفاده کرد.
4- آشفتگی های عاطفی و هیجانی: فشارهای روانی خاص هر مرحله از رشد می تواند باعث اشتغال خاطر، آسیب وارد آمدن به قوای هوشی، تحلیل انرژی ذهنی، عدم تمرکز حواس و در نهایت افت تحصیلی دانش آموزان شود (در دوره نوجوانی مساله میزان توجه و نوع ارتباط با جنس مخالف و میزان پذیرفته شدن در جامعه و در جمع همسالان و خانواده بسیار تعیین کننده است).
نارسایی و یا ناتوانی جسمی
الف) بنیه ضعیف جسمی و آماده ابتلا به انواع بیماری ها.
ب) ضعف در بینایی و شنوایی.
ج) ناراحتی های مربوط به مراکز عصبی و ناهماهنگی های جسمی و حرکتی.
د) مشکلات ارتباطی- فقدان مهارت اجتماعی (برقراری ارتباط با معلمان و همکلاسی ها) باعث گوشه گیری انزواگزینی کودک و افت تحصیلی خواهد شد.
علل خانوادگی افت تحصیلی:
الف) روابط نظام ارزشی خانواده: مهم ترین عامل موثر در نگرش دانش آموز نسبت به <تحصیل> خانواده است؛ اگر نگرش خانواده نسبت به درس، مدرسه، معلمان منفی باشد به تدریج دانش آموز هم نگرشی منفی پیدا می کند، موارد زیادی از افت و یا شکست تحصیلی مربوط به همین مساله نگرش منفی و تضادهاست. مهم ترین نقش خانواده ایجاد محیطی آرام، مساعد مطالعه و انجام تکالیف به دور از سر و صدا و تلویزیون، بازی سایر کودکان است و علاوه بر آن عدم برگزاری مراسم ، جشن ها در ایام امتحانات، غنی کردن محیط.
خانواده: بدین صورت که به جای خرید اشیاء و مواد غیرضروری از طریق خرید کتاب های کمک درسی، غیردرسی و وسایل کمک آموزشی تا به وسیله آنها اوقات فراغت دانش آموز با آنها پر شود.
ب) فقر مالی خانواده که محروم ماندن از غذای سالم و کافی تاثیر غیرمستقیم بر افت تحصیلی دارد.
ج) فقر فرهنگی، بی سوادی و یا کم سوادی والدین.
د) فقدان والد یا والدین.
ه-) وجود مشاجرات و ناسازگاری میان والدین.
و) نحوه ارتباط دانش آموز با برادران و خواهران و الگو گرفتن از رفتار آنان (اگر همه اهل مطالعه و تحصیل باشند، او نیز رغبت بیشتر به این مساله پیدا می کند و برعکس).
علل آموزشی <مدرسه ای>
شیوه تدریس معلم: هر دانش آموز به شیوه خاص مطالب را فرامی گیرد، معلمان می بایستی با توجه به شناخت از دانش آموزان و توجه به اصل تفاوت های فردی آنان روش خود را انتخاب و اجرا نمایند.
برنامه درسی مدرسه: مناسب نبودن زمان (همه درس های سخت با هم در یک روز تدریس شوند).
انتظارات و پیش داوری های معلم: انتظار عدم موفقیت و پیش داوری غلط معلم از دانش آموز.
شرایط فیزیکی کلاس: گرما، سرما، نظافت، نور، سر و صدای غیرمعمول.
تعویض مکرر معلمان: در طی سال تحصیلی و ناتوانی بعضی از دانش آموزان در سازگاری با روش تدریس و خصوصیات معلم.
ارزیابی های نادرست معلمان از عملکرد دانش آموزان، پیش داوری ها و زیر سوال بردن شخصیت دانش آموزان.
عوامل دیگر افت تحصیلی:
کنترل نامناسب کلاس توسط معلم.
فقدان وسایل کمک آموزشی.
عدم همکاری و ارتباط مستمر بین اولیا و مدرسه.
فقدان نظم و انضباط در کلاس و مدرسه.
کمبود فضاهای آموزشی.
راهکارها:
– تشویق تعامل میان معلم و دانش آموزان
– گسترش همکاری بین دانش آموزان
– تشویق و توسعه یادگیری فعال
4 اصل یادگیری موثر برای دانش آموزان:
– نیت
– واکنش فعالانه داشته باشند
– زمان های استراتژیک برای مطالعه را در نظر داشته باشند
– ایجاد بازخورد سریع
– تاکید بر استفاده از زمان
– افزایش سطح انتظارات از دانش آموزان
– پذیرش استعدادهای گوناگون و روش های یادگیری
– معلمان احساس نیاز به آن مطلب یا درس را در دانش آموز ایجاد کنند.
– اگر دانش آموز شکست در درسی داشت کمک به کسب موفقیت و احساس کردن موفقیت، تا بار نگرش منفی در آن درس را از بین برد.
– انتظار در هر درس چیست؟ هدف ها روشن و شفاف باشند.
– معلم در آغاز تدریس روش مطالعه خاص درس خود را به دانش آموز بگوید.
– تشویق کلامی در شرایط ایجاد شده از جانب معلم، اولیا و مسوولان.
– تکالیف درسی نه خیلی سخت، نه خیلی مشکل باشند.
– تکالیف یکنواخت نباشد.
– آزمون ها و نمره ها به عنوان وسیله ایجاد انگیزه باشد.
– مطالب از ساده به مشکل باشد.
– فعال کردن دانش آموز هنگام تدریس نفی حسادت و چشم هم چشمی، بلکه ایجاد رقابت مثبت بین آنها.
برای تقویت حافظه
1- رژیم غذایی سالم و نخوردن غذاهای آماده
2- داشتن فعالیت مرتب هوازی (مثل پیاده روی)
3- به کار بردن روش های پرورش و فعال سازی ذهن مثل حل جدول
4- داشتن برنامه آرام سازی بدن (مثل ریلکسیشن).
چه علت هایی برای افت تحصیلی وجود دارند؟
ـ این امر به علل و عوامل مختلفی بستگی دارد. اما در مجموع ضریب هوشی کودک، میزان یادگیری او را تعیین می کند. عوامل مهم دیگری مانند محیط خانوادگی، نظارت در مدرسه، توانایی معلم، تعداد دانش آموزان کلاس و علل روانی هم می توانند سبب بروز افت تحصیلی در دانش آموز شوند. به عنوان نمونه، زیاد بودن تعداد دانش آموزان در کلاس سبب می شود معلم نتواند به همه دانش آموزان توجه کافی نشان دهد. در نتیجه، دانش آموز نمی تواند توانایی خود را نشان دهد و همین امر منجر به افت تحصیلی او می شود.
علل روانی موثر در افت تحصیلی شامل چه مواردی است؟
ـ علل روانی از مهم ترین علت های بروز افت تحصیلی در دانش آموزان است. به عنوان نمونه اضطراب سبب می شود دانش آموز درس را خوب فرا بگیرد اما به علت اضطراب تمرکز کمی داشته باشد و در نتیجه بازدهی اش کم شود. گاهی هم اختلال در یادگیری به خصوص اختلال در خواندن و نوشتن باعث می شود که کودک دچار افت تحصیلی شود. اگر به چنین کودکی زود رسیدگی نشود، احتمال دارد باعث ایجاد ترس از مدرسه و مشکلات بعدی شود.
آیا مشکلات خانوادگی هم می تواند سبب بروز افت تحصیلی شود؟
ـ بله؛ آشفتگی در خانه، بروز تضادها و درگیری در خانواده سبب می شود که کودک آرامش ذهنی نداشته باشد و افت تحصیلی رخ دهد. گاهی هم افسردگی (به خصوص در نوجوانان) اتفاق می افتد که باید هرچه سریع تر به آن رسیدگی شود و درغیر این صورت به افت تحصیلی شدید در دانش آموز می انجامد.
اینکه اخیرا از سوی برخی مقام های رسمی آموزش و پروش اعلام شده افت تحصیلی در کلاس اول ابتدایی بیشتر است به نظر شما صحیح است؟
ـ نه چندان! در این مقطع، افت تحصیلی چندان مشخص نمی شود چون افت تحصیلی یک دانش آموز را باید در مقایسه با مقاطع پیشین سنجید. البته احتمال دارد که این افت را در مقایسه با مقطع پیش دبستانی اعلام کرده باشند. اما معمولا کودکانی که پیش دبستانی می روند در کلاس اول هم خوب هستند و در این سطح نمی توان تصور کرد که افت تحصیلی زیادی وجود داشته باشد. اما در پایه چهارم دبستان بسیاری از دانش آموزان به خصوص در درس ریاضی دچار افت تحصیلی می شوند. حجم آموخته های ریاضی در این پایه زیاد است و البته مشکل گاهی به روش تدریس بعضی معلم ها برمی گردد.
عده ای از معلمان هنوز از روش های جدید در تدریس درس ریاضی استفاده نمی کنند و همین امر سبب می شود آموختن این درس برای دانش آموزان به خصوص در پایه چهارم دشوار باشد.
به جز ابتدایی، افت تحصیلی در چه مقطعی بیشتر دیده می شود؟
ـ در مجموع، افت تحصیلی با تغییر مقطع بیشتر دیده می شود. چه تغییر مقطع از دوره ابتدایی به راهنمایی و چه از مقطع راهنمایی به دبیرستان. البته طرح جدیدی که در دبستان ها اجرا می شود این است که در کلاس های چهارم و پنجم، ۳ یا ۴ معلم در کلاس تدریس می کنند. از این طرح به عنوان طرح "شناور شدن معلم" نام برده می شود که سبب می شود دانش آموزان برای مقطع راهنمایی (که تعداد معلم ها زیاد می شود) آماده شوند. به این ترتیب، دانش آموزان یاد می گیرند خود را با خلق وخوها و روش های تدریس مختلف تطبیق دهند و تا حدی افت تحصیلی آنها در مقطع راهنمایی کم شود.
آیا خانواده ها می توانند با نظارت بر فرزندان خود، این افت را کاهش دهند؟
ـ دانش آموزان از حدود پایه دوم و سوم دبستان به تدریج خودکفا می شوند و نیاز چندانی ندارند که والدین مدام و از نزدیک روی تکالیف آنها نظارت کنند. اما در بعضی کودکان به خصوص کودکان بیش فعال، لازم است که حتی تا سنین بالاتر و در مقطع راهنمایی هم والدین از راه دور روی انجام تکالیف دانش آموز نظارت داشته باشند. اگر والدین گمان می کنند که این کودکان بزرگ شده اند و دیگر نیازی به نظارت ندارند، در اشتباه هستند.
گاهی دیده می شود که برخی دانش آموزان در مقطع دبیرستان یا حتی در دانشگاه تحصیل را رها می کنند؛ چرا؟
ـ این امر معمولا به علت نگرشی است که پدر و مادر ایجاد کرده اند (البته به صورت غیرمستقیم.) گفت وگوهای ضمنی پدر و مادر (مثلا بحث اینکه فلانی با ۲ کلاس سواد سوار چه ماشینی شده است!) سبب می شود به تدریج فرزندشان خط مشی فکری آنها را بگیرد و به جای تحصیل به دنبال پول و درآمد باشد. این اتفاق به خصوص در پسران بیشتر از دختران رخ می دهد.
کاربرد اصطلاح افت تحصیلی یا اتلاف در آموزش و پرورش، از زبان اقتصاددانان گرفته شده و آموزش و پرورش را به صنعتی تشبیه می کند که بخشی از سرمایه و مواد اولیه را که باید به محصول نهایی تبدیل می شد، تلف کرده و نتیجه مطلوب و مورد انتظار را به بار نیاورده است. البته کاربرد اصطلاح قصور و واماندگی در تحصیل مطلوب تر است.
وقتی صحبت از افت تحصیلی می شود، منظور تکرار پایه تحصیلی در یک دوره و ترک تحصیل پیش از پایان دوره است. به عبارت دیگر افت تحصیلی شامل جنبه های مختلف شکست تحصیلی، چون غیبت مطلق از مدرسه، ترک تحصیل قبل از موعد مقرر، تکرار پایه تحصیلی، نسبت میان سال های تحصیلی دانش آموز و سال های مقرر آموزش و کیفیت نازل تحصیلات می شود.
منظور از افت تحصیلی کاهش عملکرد تحصیلی و درسی دانش آموز از سطح رضایت بخش و سطح نامطلوب است.
افت تحصیلی یعنی دانش آموز در هنگام تحصیل بعد از یک دوره موفقیت تحصیلی یا متوسط، به تدریج ظرفیت یادگیری او کاهش یافته و یا تکرار پایه تحصیلی داشته باشد. به طور کلی نمرات او نسبت به ماه قبل یا سال های قبل سیر نزولی محسوس از خود نشان می دهد.
افت تحصیلی به عنوان شاخص اتلاف آموزشی، از نظر مفهوم عام به هرگونه ضعف در سوادآموزی و یا وجود بیسوادی گفته می شود اما از نظر مفهوم خاص عبارت از محقق نشدن انتظارات آموزشی و شکست در اهداف آموزشی است.

مبانی روانشناختی
* شرایط اجتماعی و اقتصادی: کودکانی که والدین آنها از قدرت اقتصادی و اجتماعی پایین تری برخوردارند و خانواده های آنها با محرومیت های اقتصادی مواجه می باشند، افت تحصیلی بیشتری دارند.
* شرایط آموزشی و امکانات مطلوب تحصیلی: در صورتی که از حواس مختلف انسان برای اندازه گیری استفاده شود، مسلماً یادگیری راحت تر و عمیق تر صورت می گیرد و شرایط و امکانات آموزشی به تحقق این امر کمک شایانی می کند. نبود امکانات مطلوب تحصیلی و شرایط آموزشی معمولاً عواملی هستند که در ایجاد افت تحصیلی موثرند.
* شرایط فیزیولوژیک یاد گیرنده: معمولاً شرایط فیزیولوژیک دانش آموزان در مدارس ما مورد غفلت قرار می گیرند.
بعضی ها دچار ضعف شنوایی هستند و بعضی ضعف بینایی دارند. مساله دیگر گرسنگی کودکان است. تحقیقات نشان داده است دانش آموزانی که از تغذیه مناسب برخوردارند، کمتر دچار افت تحصیلی می شوند.
* شرایط روانی و حرکتی: مانند دانش آموزانی که مبتلا به صرع هستند یا دانش آموزانی که دچار لکنت زبانند نمی توانند افکار خود را بازگو کنند. دائماً در فشار روانی، اضطراب و تنش هستند.
* سازش نایافتگی رفتاری: کودکانی که به ناسازگاری عاطفی مبتلا هستند، از نظر رفتاری با محیط سازش ندارند و از یک تعامل بین فردی به نحو مطلوب برخوردار نیستند. این کودکان در مدارس چون سازگاری با خود و محیط ندارند، افت تحصیلی بیشتری دارند.
* شرایط عاطفی و روانی: شاید بتوان گفت این مورد در کشور ما عامل اصلی افت تحصیلی است. همواره سخن بر سر این است که میان ظرفیت بالقوه کودکان و آنچه انجام می دهند، فاصله ای وجود دارد.
امروزه روانشناسان معتقدند نباید صرفاً به دنبال سنجش هوش کودکان بود بلکه، باید ظرفیت یادگیری آنها را به دست آورد، زیرا همواره ظرفیت یادگیری بچه ها بسیار بیشتر از آن است که می آموزند.
عمده ترین دلائل افت تحصیلی
1- عوامل فردی: شامل هوش، توجه و دقت، انگیزه و هیجانات و آشفتگی های عاطفی و نارسایی های جسمی.
2- عوامل خانوادگی: شامل روابط خانوادگی، فقر مالی و اقتصادی، فقر فرهنگی والدین.
3- علل آموزشی مدرسه: شامل شیوه تدریس معلم، برنامه درسی مدرسه، پیشداوری معلم، شرایط فیزیکی کلاس و ارزیابی های نادرست معلمان از عملکرد دانش آموزان.
راهکارها
افت تحصیلی موضوعی غیرقابل حل نیست. اما حل آن هم یکباره و ناگهانی و با شیوه های آنی میسر نیست. برای مقابله با این پدیده، به برنامه ریزی های درازمدت و زیربنایی نیاز است که براساس واقعیت های اجتماعی باشند و ضمانت اجرایی به عنوان یکی از اصول برنامه ریزی آموزشی را داشته باشند.
الف) برنامه های درازمدت یا بنیادی: این برنامه ها تدابیر زیربنایی است که یک سیاست کلی را در نظام آموزشی می طلبد. برخی از جزئیات این روش ها عبارتند از:
* تجدیدنظر در نظام ارزشیابی.
* کاهش تعداد دانش آموزان هر کلاس.
* ارزیابی هوشی دانش آموزان قبل از دبستان.
*فراهم کردن امکانات آموزش و پرورش.
ب) برنامه های کوتاه مدت: جزئیات این برنامه ها به شرح زیر است:
* تهیه به موقع کتاب های درسی و فراهم آوردن وسایل کمک آموزشی.
* همکاری نزدیک اولیا، مدرسه و والدین.
* ارزیابی عملکرد معلمان و تشویق معلمان کارآمد.
* تقویت انگیزه های درونی دانش آموزان.
خسارت ها
1- هزینه های تحمیل شده به دولت که شامل:
الف) اتلاف هزینه های جاری اداره موسسات آموزشی توسط دولت.
ب) اتلاف سرمایه گذاری های ثابت برای ساخت و تجهیز فضاهای آموزشی و پرورشی.
2- هزینه های تحمیل شده بر خانواده شامل:
الف: اتلاف هزینه های مستقیم خانواده مثل پرداخت حق ثبت نام و هزینه لوازم التحریر.
ب: اتلاف هزینه های حمل و نقل. ارتباطات برای رفت و آمد دانش آموزان به مدرسه.
3- خسارت های وارده به دانش آموزان شکست خورده شامل:
الف) هزینه فرصت از دست رفته بر اثر دیرتر راه یافتن به بازار کار.
ب) خسارت های دیگری که بر فرد وارد می شود مثل هزینه واقعی سرخوردگی، احساس حقارت و بی کفایتی و خودپنداری منفی.
راه های کاهش افت تحصیلی
افت تحصیلی موضوعی غیر قابل حل نیست، اما حل آن هم یکباره و ناگهانی و با شیوه های آنی میسر نیست. برای مقابله با این پد ید ه، به برنامه ریزی های د رازمد ت و زیربنایی احتیاج است. برنامه هایی که بر اساس واقعیت های اجتماعی باشند و ضمانت اجرایی به عنوان یکی از اصول برنامه ریزی آموزشی را د اشته باشند .
الف: برنامه های د رازمد ت یا بنیاد ی: این برنامه ها تد ابیر زیربنایی است که یک سیاست کلی را د ر نظام آموزشی می طلبد .
برخی از جزییات این روش ها عبارتند از:
1- تجد ید نظر د ر نظام ارزشیابی.
2- کاهش تعد اد د انش آموزان هر کلاس.
3- ارزیابی هوشی د انش آموزان قبل از د بستان.
4- فراهم کرد ن امکانات آموزش و پرورش.
ب: برنامه های کوتاه مد ت: جزئیات این برنامه ها به شرح زیر است:
1- تهیه به موقع کتاب های د رسی و فراهم آورد ن وسایل کمک آموزشی .
2- همکاری نزد یک اولیاء مد رسه و والد ین. 3- ارزیابی عملکرد معلمان و تشویق معلمان کارآمد .
4- تقویت انگیزه های د رونی د انش آموزان. همچنین تغییر د ر نگرش های آموزشی معلمان، تغییر د ر سبک های مد یریت مد ارس، نوآوری د ر روش های تد ریس، اصلاح فرآیند یاد د هی- یاد گیری و توجه به مشارکت مرد می می تواند د ر کاهش مسائل آموزش و پرورش به ویژه افت تحصیلی مثمر ثمر باشد .
بهره گیری از مطالعات تطبیقی یعنی استفاد ه از تجربیات سایر کشورها د ر این زمینه میتواند موثر باشد . به عنوان مثال د ر هند راه های زیر را به کار برد ه اند :
1-روش های موثر تد ریس عرضه گرد ید .
2-بازآموزی معلمین آغاز شد .
3- بین والد ین و معلمین رابطه نزد یک تر ایجاد شد . د ر کشور پاکستان بیشتر روی بازآموزی ها تاکید شد ه و بازآموزی معلمین را سرلوحه کار خود قرار د اد ه اند و معتقد ند که این کار باید شامل آموزش مهارت های تد ریس، بازنگری محتوای د روس و آموزش مهارت هایی باشد که انگیزه د انش آموزان را به د رس و تحصیل بیشتر کند .
همچنین برای کاهش افت تحصیلی علاوه بر راه های د رون سازمانی به راه های برون سازمانی نیز نیاز است.
مثلا کاهش علائق افراد به تحصیلات به ویژ د ر پسران، به خاطر نبود بازار کار مناسب و شایسته برای د انش آموختگان است که این مهم عامل جد ی د ر کاهش انگیزش تحصیلی د ر آنها می شود ، به طوری که نابرابری های آموزشی د ر شهر و روستا و نیز نابرابری های جنسیتی (د ختران د ر مقابل پسران) د ر تحصیلات عالیه که د ر یک د هه اخیر بر عکس چند د هه قبل د ر نظام آموزش و پرورش و نظام آموزش عالی کشور ما رخ د اد ه است، به د لیل عد م تطابق نیازهای بازار کار به تخصص فارغ التحصیلان مد ارس و د انش آموختگان د انشگاه هاست.
افت تحصیلی در عصر دانایی
بدون شک ، این برداشت که افت تحصیلی به معنای ناتوانی دانش آموز در یادگیری مواد و محتوای درسی است ، نادرست و غیر منطقی است . ناتوانی ممکن است از توانایی های افت تحصیلی به معنای تنزل از یک سطح بالاتر به مرتبه ی پایین تر در تحصیل و آموزش و یا کاهش عملکرد تحصیلی دانش آموز از سطحی رضایت بخش به سطحی نامطلوب است .
باتوجه به این تعریف مقایسه و سنجش سطح عملکرد بر اساس نمرات تحصیلی قبلی و فعلی بهترین شاخص افت تحصیلی است . ولی آیا واقعاً این چنین است . آیاامتحان می تواند توانایی ها و ناتونایی های فرزندانمان رابه آموزش بکشد ؟ عصردانایی ، عصرآموزش ، فراگیری و یادگیری مستمر و مادام العمر را به امری حیاتی در سرنوشت افراد ، خانواده ها ، گروه ها ، کشورها و حتی نوع بشر تبدیل نموده است و ازسوی دیگر عوارض ناشی از بی قیدی های تربیتی و حذف ارزش های معنوی و پیامد های مرگبار روحی و روانی ومادی و معیشتی را ارمغان دوران ساخته است . اگر در فرآیند یادگیری و آموزش و فراگیری به تجربه درهر یک از سطوح و مراحل گردآوری اطلاعات ، طبقه بندی آن ها ، تجزیه و تحلیل و در نهایت قضاوت ، ارزیابی و تعمیم یافته ها ونیل به تحصیل نظری و عملی مورد توجه قرار گیرد ، آموزش ها مفید و کارآمد خواهد بود .به طوری که درسامان یافتگی و تقسیم بندی اوقات عمر انسانی نیز ثلثی به"فراگیری " و، ثلثی به "فرادهی" و قسمتی به "فراخوری " انتظام و اختصاص یافته است و به همین سان به سامانه تخصیص اعتبار و هزینه و بازدهی جوامع و کشورها نیز بخشی به تولید علم و دانش ، ثلثی به توجه به حوایج و دستیابی به نعمات مادی و قسمتی ازفرصت ها به انباشت وسرمایه گذاری اختصاص می یابد . افت تحصیلی که به غلط یکی از شاخص ها و مولفه های توسعه نیافتگی و عدم توسعه سازمان های آموزش و پرورش در جهان تبدیل شده و نظام های آموزشی دانسته یا ندانسته آنرا با انواع نمایشاتی ازآمارو ارقام و نمودارها بیان می کنند ، به خودی خود از مرجعیت و اعتبار کافی برخورد او نیست . لازم است در دیدگاه و ارزش های خود درباره شیوه و ارزشیابی و سنجش آموخته ها تجدیدنظر کرده و طرحی نو دراندازیم . چون حقیقت این است که هر فراگیربربسته مجموعه ای ازشرایط داخلی و خارجی آموزش می بیندو می آموزد که برخی ازآنها را می توان به شرح زیر تقسیم بندی کرد :نظیر علل آموزشی : مثل تراکم برنامه های درسی ، فقدان برنامه ریزی تحصیلی مناسب ، عدم انطباق اهداف و محتواهای آموزشی . دلایل فردی نظیر : هوش، میل و انگیزه تحصیلی، آشفتگیهای عاطفی و هیجانی،بلوغ،نارسایی های جسمی ، فراموشی مقطعی و ادواری.
علل خانوادگی نظیر : روابط ونظام ارزشی حاکم بر خانواده ، اشتغال کودکان ، فقدان والد یاوالدین، میزان سود و تحصیلات والدین ، بی توجهی خانواده نسبت به نیازهای کودکان .بنابراین دانش آموز همانی را می آموزد که می تواند بیاموزد و باتوانایی و امکان آنرا دارد .
حقیقت این است که دیگر حتی لغت و مفهوم امتحان برخاسته از ریشه محسن و رنج برای طراحی فرآیند یادگیری و برنامه ریزی درسی کاربرد چندانی ندارد وبه همین دلیل صاحبنظران علوم یادگیری و تعلیم وتربیت مفهوم و لغت ارزیابی و ارزیابی تکوینی و پروسه ای را به جای آن در منظومه فراگیری تعبیه نموده اند که به موجب آن ارزشیابی بخشی ضروری و مفرح و برخاسته ازجوهر یادگیری و در منظومه یادگیری است که شادابی و نشاط را به ارمغان می آورد و بار دیگر منطق یادگیری و آموزشی را به جای ایسنادن برسر به قاعده آن می ایستادند . باشد تا آن روز که افت تحصیلی دیگر به ناتوانی فرزندانمان تعبیر نشود
منظور از افت تحصیلی چیست؟
افت تحصیلی کاهش نسبی فعالیت درسی و مطالعه یک دانش آموز در یک دوره نسبی در مقایسه با دوره نسبی قبل از آن می باشد.مثلاً کسی که طی سه ماه نمرات در حد 15 داشته اما در دو هفته اخیر در تمامی یا تعدادی از دروس نمرات حدود 12 کسب کرده، می گوییم در حال حاضر نسبت به سه ماه پیش افت تحصیلی دارد. منظور از آوردن کلمه نسبی این است که افت تحصیلی تنها شامل دانش آموزان ضعیف نبوده حتی کسی که چند ماه پیش نمرات حدود 18 داشته اگر در حال حاضر نمرات حدود 16 کسب می کند ، دو نمره نسبت به دوره قبل افت دارد.
عوامل موثر بر افت تحصیلی:
۱. عوامل مربوط به خود دانش آموز
· عوامل فیزیولوژیکی و جسمی مانند ضعف بینایی و شنوایی و غیره
· عوامل ذهنی و روانی مانند میزان هوش و قدرت حافظه و سلامت روانی
· نداشتن هدف واقعی و عینی و روشن از تحصیل
· عدم انگیزش درونی برای تحصیل و مطالعه
· نداشتن اعتماد به نفس کافی
· ضعف اراده در تصمیم گیری های تحصیلی و مطالعه و اجرای تصمیمات
· عدم برنامه ریزی دقیق از لحاظ زمان و میزان مطالعه روزانه
· نداشتن روش مطالعه مناسب برای دروس مختلف
· مهارت های مطالعه نادرست
· عدم وجود انگیزه تحصیلی در دانش آموز:
شاید به جرئت بتوان گفت مهمترین عاملی که می تواند در نظام آموزشی ما اختلال ایجاد کند این است که دانش آموزان نمی دانند چرا و باچه هدفی باید مدرسه بروند که این موضوع به عدم اطمینان دانش آموزان نسبت به آینده شغلی آنها مربوط می شود. ترس از قبول نشدن در امتحانات، عدم استفاده از برنامه غذایی مناسب در روستاها و حاشیه شهرها به علت فقر مالی در خانواده و فقدان برادر و خواهر تحصیل کرده، ارتباط دانش آموزان با افراد شکست خورده تحصیلی خارج از مدرسه که به نوعی او را ترغیب به ترک تحصیل می کنند.
عدم ارتباط عاطفی دانش آموز با دبیر خود که گاهی مجبور است در برابر روش غلط تدریس دبیرش سکوت کند، عدم تشویق دانش آموز از سوی مدرسه حتی به صورت جزئی که این امر درمورد دانش آموزانی که از اعتماد به نفس، تشویق درونی نیز بی بهره اند، آثار زیان باری بیشتری دارد.
۲. عوامل مربوط به خانواده
· اختلاف خانوادگی و خانواده آشفته ، طلاق فیزیکی یا روانی والدین ، وجود نا مادری یا نا پدری و غیره
· اختلاف فرزندان با خانواده مانند لجبازی با والدین و اعتراض به جو خانواده
· وابسته و متکی نمودن فرزندان به والدین در امور درسی و تکالیف منزل از دوران ابتدایی
· تحقیر ، سرزنش و مقایسه نادرست فرزندان با همسالان موفق و در نتیجه پایین آوردن اعتماد به نفس و خود پنداری آنان
· تغییرات منفی در خانواده مانند ورشکستگی سیاسی و اقتصادی و اعتیاد و غیره
· تغییر در جهت ارتقای سریع و غیر مترقبه سطح اقتصادی یا اجتماعی خانواده و از خود باختگی و غافلگیر شدن فرزندان و انواع انحرافات
· عدم توجه خانواده به وضعیت تحصیلی دانش آموز که این امر به علت مشغله زیاد پدر بیشتر می شود.
تلقین کلماتی از سوی اولیاء دانش آموز مثل این جملات که در آینده کاره ای نمی شوی که این امر در سرخوردگی دانش آموز تاثیر زیادی می گذارد.
تحمیل اجباری یک رشته خاص به دانش آموز از سوی خانواده های تحصیل کرده و وسواس و حساسیت به آن رشته که موردعلاقه یا استعداد دانش آموز نیست که باعث افت تحصیلی او در سال های بعدی دبیرستان یا هنرستان می شود. عدم داشتن اطلاعات روان شناسی اعضای خانواده درخصوص تربیت صحیح فرزندان، مسائل اعتیاد، طلاق و در آخر این که تعداد زیاد فرزند، فقر مالی یا ثروت زیاد در خانواده، عدم حضور چندماهه یا چندساله پدر به علت اشتغال در خارج از کشور و گاهی اشتغال همزمان مادر به همراه پدر در خانواده های کارمندی باعث عدم توجه کافی به وضع درسی دانش آموز می شود.
۳ . عوامل مربوط به مدرسه
· گروه همسالان مانند مزاحمت و شوخی های نابجا در کلاس درس
· رفتارهای نا مناسب عوامل اجرایی مدرسه مانند مدیر ، معاونین ، دبیران و مشاوران
· جو عمومی حاکم بر مدرسه از لحاظ درسی مانند سخت گیری بیش از حد دبیران در دادن نمره به خاطر بالا فرض کردن سطح علمی مدرسه یا همرنگ شدن دانش آموز با سایر دانش آموزان ضعیف با فرض اینکه همه دانش آموزان مدرسه ضعیف هستند.
4 . عوامل مربوط به نظام آموزشی آموزش و پرورش
تغییرات متوالی کتاب های درسی که یک نوع آشفتگی روحی در دانش آموز ایجاد می کند و در کنار آن وجود مطالب خشک و بی روح بعضی از کتاب ها که گاهی هضم آن را توسط دانش آموز بسیار سخت می کند.
تاکید زیاد نظام آموزشی بر حفظیات و بی توجهی به خلاقیت در کتاب های درسی، عدم آشنایی بعضی از دبیران با اصول روانشناسی کودک و نوجوان که گاهی باعث برخورد نامناسب و سرخوردگی دانش آموز می شود.
بی توجهی بعضی از دبیران ۲ یا ۳شغله به تدریس مناسب در کلاس، عدم وجود تعداد زیاد دبیران باتجربه و با تحصیلات عالی در مناطق محروم شهرها و روستاهای کشور که این موضوع در تشدید افت تحصیلی تاثیر زیاد می گذارد.
در کنار آن اشتغال دبیران مجرب در مناطق مرفه شهرها یک نوع تشدید طبقاتی در زمینه تحصیلی ایجاد می کند.
وجود شیوه معلم محوری (سخنرانی) به عنوان روش مرسوم و قدیمی در مقام آموزشی، عدم شکوفایی استعدادها را به دنبال دارد و در کنار آن نبود امکانات سمعی و بصری در مدارس این مشکل را حادتر می کند.
5. عوامل مربوط به اجتماع
دوستان نا باب
استفاده نادرست از کلوپ های ورزشی ، بدن سازی ، بیلیارد و غیره
استفاده نادرست از کافی نت ها و گیم نت ها
گذراندن وقت زیاد در خیابان ها و خارج از منزل
همچنین در سال های اخیر ورود انواع رسانه های مجاز یا غیرمجاز و سایت های اینترنتی که دانش آموزان را به خود جذب می کند و وجود گیم نت ها، ویدئو کلوپ ها، ماهواره، بی ارزش شدن درس و این که پول و ثروت بهترین راه بری محسوب شود، اثر مخربی در دانش آموز گذاشته است.
6. محتواى کتب درسى
در کشور ما محتواى کتب درسى توسط دفاتر تحقیق و تالیف کتب درسى به وسیله اساتید متخصص تدوین مى شود. سطح ارتباط مولفین کتاب با عوامل درگیر با محتواى کتب معلم و شاگرد ضعیف بوده و نسبت به نیاز دانش آموز و تقاضاى معلم بى اطلاع هستند یا حداقل شناخت از نزدیک وجود ندارد. لذا متخصصان به پشتوانه رشته تحصیلى خود به تعیین محتواى درسى پرداخته اند. موضوع هاى درسى مدون به عنوان منبع اصلى اطلاعاتى در برنامه آموزشى ایجاب مى کند که یک سازماندهى منطقى و از پیش تعیین شده داشته باشیم. حتى گام هاى تدریس باید از پیش تعیین شده باشد تا مجموعه آموزشى بتواند به نحوى موثر و کارآمد به انتقال دانش بپردازد. با توجه به حجم کتب و نامتناسب بودن با درک و فهم دانش آموز و حتى زمان و مکان آموزشى با چالش هاى جدى روبه رو هستیم. با این شیوه جریان یادگیرى به یک جریان مکانیکى مبدل شده. نقاط ضعف این شیوه طرح محتواى کتب درسى عبارتند از:
۱- معلومات تکه تکه شده و مجزا از یکدیگر در قالب دروس مجزا ارائه مى شود لذا سریع فراموش مى شود و از کاربرد علوم آموخته شده کاسته خواهد شد.
۲- برنامه درسى با موضوع محور ارتباطى با دنیاى واقعى دانش آموز ندارد و مسائل و مشکلات و امور زندگى دانش آموز به طور پیوسته در برنامه درسى او گنجانده نشده است.
۳- به توانمندى ها، علایق و نیازها و تجربه هاى گذشته دانش آموزان توجه کافى مبذول نمى شود. لذا انگیزه هاى لازم براى یادگیرى از آنها را سلب مى کند.
۴- محتواى کتب باید با زندگى طبیعى بیگانه نباشد.
۵- درک دانش آموز از محتوا نباید تحت الشعاع کمیت آموزش قرار گیرد.
۶- مهارت هاى شناختى مورد توجه قرار گیرد.
۷- باتوجه به گسترش دانش بشرى و پیداشدن قلمروهاى جدید در علم و کثرت موضوع هاى درسى هماهنگى با طول زمان کلاس، تعداد شاگردان و فضاى آموزش ندارد.
از طرفى مى دانیم:
۱- همه معلمین توان طراحى درسى را ندارند.
۲- همه متخصصین هم آشنایى با تدوین برنامه درسى را ندارند.
۳- برنامه درسى هاى روییدنى که از تعامل بین معلم و شاگرد به وجود مى آید به هدف هاى اجتماعى تعلیم و تربیت و میراث فرهنگى نمى تواند توجه کافى مبذول کند.
۴- به هدف هاى مشترک و عام دست نمى یابیم.
لذا نیاز داریم:
۱- متخصصین رشته هاى گوناگون با ادبیات برنامه ریزى آشنا باشند.
۲- مولفین در محل اجراى محتواى درس قرار بگیرند.
۳- به نقد و بررسى محتوا پرداخته شود.
۴- نظرات معلمین، نیازهاى دانش آموزان و جامعه و تجزیه و تحلیل بررسى ها را یکپارچه کنند.
تصمیم گیرى هاى آگاهانه مبتنى بر روش هاى روشن بینانه متکى بر اهداف کلى باشد و توان اجراى اهداف رفتارى را نیز داشته باشد.محتواى دروس با تغییرات علوم، جوامع، علایق و نیازهاى یادگیرنده و جامعه متغیر باشد.
7. سطح علمى معلم
معلمى چیزى فراتر از یک تخصص علمى است. معلم باید با زمینه هاى تربیتى، روانشناسى، برنامه ریزى، طرح درس و شیوه هاى آموزش آشنا باشد که این امر با یک برنامه ریزى دقیق در سطح دانشگاهى که معلمین بعد از دستیابى به تخصص رشته اى باید در علوم رفتارى دوره ببینند بعد از تسلط کامل به جریان آموزش وارد نشوند. شغل معلمى جاى آزمون و خطا نیست. متخصص آگاه و کاردان باید معلم باشد. معلمان در دوره هاى تربیت معلم براى تدریس و برنامه ریزى آگاهى هاى لازم را کسب کنند شناخت دائمى با نیازهاى دانش آموزان لازمه کار معلمى است. در دنیاى امروز نقش حاکمانه معلم که زاییده خبرگى اوست به نقش تسهیل کنندگى و مشاور و راهنماى یادگیرنده تبدیل شده.
ج: ناآشنایى با حیطه عاطفى دانش آموزان
در سیستمى که یادگیرى براساس علایق و نیازهاى فراگیران نیست ایجاد انگیزه تقریباً صفر است و در صورتى که انگیزه و رغبت درونى براى یادگیرى لازم است مواجه شدن کودک با مسائل واقعى ایجاد شگفتى، کنجکاوى و محرک درونى براى او مى نماید و احتیاج به تشویق و تنبیه و محرک هاى بیرونى ندارد. در سیستم ما دانش آموزان به کسب دانش و معلومات نائل مى شوند اما سطحى و صورى و متکى بر حافظه آنها است در صورتى که یادگیرى باید معنادار و پایدار باشد.
مهمترین انتظار از سیستم آموزشى تربیت عقلانى است. حال ما تا چه اندازه فرزندانمان را با مسائل واقعى مواجه مى کنیم تا تفکر کنند و با عقل و تدبیر خود به حل مسئله بپردازند.
موضوع تعلیم و تربیت رشد در بعد عقلانى، عاطفى، اجتماعى و اخلاقى است.
ادراک صحیح مطلب، مقایسه نظرات، درک ارتباط میان مطالب، استنتاج، استدلال و ارزیابى تا چه حد در برنامه هاى آموزشى ما دنبال مى شود. مسئولیت پذیرى، رعایت حقوق دیگران، ارزشگذارى به کار دیگران و در نظر گرفتن عدالت در بحث تا چه اندازه مدنظر واقع مى شود.
پس بررسى افت تحصیلى فقط بررسى چرایى آمار مردودى و تجدیدى نیست چه بسا کسانى که مردود مى شوند ولى از نظر موضوع تعلیم و تربیت به مرحله رشد رسیده اند و چه بسا سیستم ارزشیابى ما دچار نواقصى است.
در سیستم آموزش و پرورش تا چه حد کارایى (انگیزه* تخصص) تقسیم بر (هزینه* زمان) کلاس اندازه گیرى مى شود.
به اقتصاد زمان نظرداشتن باید یکى از اهداف ما باشد.
استقلال عقلانى و سرعت در انتقال یادگیرى، افزایش بازدهى آموزشى را فراهم مى آورد. با چنین تفکراتى هر دانش آموز برنامه آموزشى خاص خود را نیاز دارد. هر دانش آموز باید نقطه شروع و جایگاهى را که در آن قرار دارد شناسایى کند و پیوستن بین مطلب جدید و قدیم برقرار شود و هر شخصى با سطح خود ارزشیابى شود.
مهارت هاى چگونه یادگرفتن و کشف مجهول را باید در اختیار دانش آموزان قرار داد. متاسفانه در شرایط کنونى که با نقصان هاى مهارتى معلمان روبه رو هستیم مسئولیت واگذارى این زمینه به ایشان داراى محدودیت است.
با استفاده از وسائل کمک آموزشى _ رسانه اى آموزش داده شود.
آنچه که از out come نظام بر مى آید برآورد نظامى است که نوع طراحى آن موجب گریز دانش آموزان از مدرسه شده است.
یکى از دلایل ترک بى موقع مدرسه بى ارتباطى محتوا با زندگى و شغل و جامعه آنان است. باید در نظام آموزش و پرورش ظرفیت ایجاد ارتباط زندگى و مدرسه را به وجود آوریم تا از نرخ ترک تحصیل بکاهیم. نجات نظام آموزش و پرورش از حالت خشک و بى روح انتزاعى و بى معنا براى دانش آموزان شاید یک راه اصلى جلوگیرى از افت تحصیلى باشد.
تطابق کیفیت یادگیرى در محیط هاى آموزشى با یادگیرى هایى که در محیط هاى طبیعى اتفاق مى افتد در مدرسه در قالب زنگ ها با یادگیرى موضوعى سر و کار داریم، حال آن که در وراى مرزهاى مدرسه افراد در بستر زمان به گونه اى جارى و پیوسته بدون تقسیم بندى حوزه اى از دانش زندگى مى کنند، باید مشوق پویایى و رفتار خلاق دانش آموزان بود.
هدف آسا ن کردن کار معلم و سازمان نباشد بلکه هدف باید آنچه باشد تا یادگیرى موثر و کارا رخ دهد. پژوهش ها موید آن است که مغز انسان در دریافت معنا و مفهوم به کاوش براى کشف نقشه ها و پیوندهاى متقابل میان عناصر و مولفه هاى یادگیرى مى پردازد لذا طراحى آموزشى باید برمبناى ارتباط و پیوندى منطقى موجه باشد و با تلفیق مطالب از وجود مطالب تکرارى غیرضرورى بکاهیم و پیوسته و مستمر در حال پالایش برنامه هاى درسى باشیم و پیوسته و مستمر در حال آموزش معلم (در حین خدمت) باشیم. هر برنامه اى علاوه بر معیارهاى عقلانى مستلزم در نظرگرفتن شرایط و امکانات محیط اجرا اعم از امکانات و شرایط انسانى و فیزیکى است.

نتیجه گیری
مساله افت تحصیلی به عنوان قد یمی ترین و بحث انگیزترین مساله آموزش و پرورش ایران د ر د هه های اخیر بود ه است که فاصله بین وضعیت علمی موجود فراگیران با وضعیت مورد انتظار آنها از حد معقول و مقبول آن فراتر رفته است و منجر به خسارت های اقتصاد ی، روانی و اجتماعی شد ه است.
تحقیقات انجام شد ه نشان می د هد د ر کشور ما شکست تحصیلی زیاد و پرحجم بود ه و از همان سال اول ابتد ایی گریبانگیر برخی از د انش آموزان می شود . تحلیل های آماری نشان می د هند که این پد ید ه د ر ایران نیز همانند سایر جوامع گزینشی بود ه و همه طبقات به یک نسبت با آن مواجه نیستند . این امر د ر مناطق محروم و روستایی و د ر میان حاشیه نشینان شهرها بسیار عمیق تر است.
متاسفانه گه گاه د ر ارائه آمار و ارقام، د قت لازم صورت نمی گیرد تا میزان و حجم واقعی معضلات آموزشی و فرهنگی مشخص شود . وقتی د ر موارد ی مانند مساله بی سواد ی آمار متفاوتی از 22 تا 32 د رصد ارائه می شود ، چگونه انتظار د اریم برنامه ریزی د رستی د ر این مورد صورت گیرد؟ متاسفانه بد تر از این، در بحث افت تحصیلی پاک کرد ن صورت مساله، به جای حل مساله د ر بحث افت تحصیلی قابل تامل است. یعنی به جای مرد ود ی و تجد ید ی، اجازه تکرار امتحان د ر نوبت های متوالی را به معنی کاهش افت تحصیلی بیان می کنند .
شناخت علل فرد ی، اجتماعی از یک طرف و علل ساختاری و آموزشی نظام تعلیم و تربیت از طرف د یگر مسائل را پیچید ه تر کرد ه است. بد ین منظور برای کاهش افت تحصیلی می توان از تغییر و نوآوری آموزش د ر عرصه تربیت هنر، نظام ارزشیابی، روش های تد ریس، مشارکت اولیاء، و سبک های مد یریت مد ارس استفاد ه کرد .
آنچه باید در هر نظام تعلیم و تربیت و ملحوظ باشد، تربیت شهروندان سازگار، ساختن و پرداختن شخصیتهای سالم، انتقال علوم و معارفی است که ابعاد وجود مختلف جهان هستی را می شناساند. پر واضح است که انتقال علوم و معارف تنها نقش ابزار و مقدمه دارند نه هدف. لکن متاسفانه آنچه در نظام آموزشی ما به عنوان هدف اصلی قلمداد می شود تنها انتقال دانش و معارف موجود در کتابهاست!

منابع:
1- سیف،علی اکبر- روانشناسی پرورشی ، انتشارات آگاه ، چاپ اول 1376
2- ریتاویکس،نلسون-الن سی،ایزرائل،ترجمه محمدتقی منشی-انتشارات آستان قدس 1375
3-سایت آفتاب www.aftab.ir
4- روش های پیشگیری از افت تحصیلی، نشر انجمن اولیاء و مربیان
5- مسائل آموزش و پرورش ایران و راهکارهای آن، د کتر عباس شکاری

4