نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: فارسی
پایـه: پنجم دبستان
فصل چهارم: نام آوران
درس 9: نام آوران دیروز، امروز، فردا
مقدمه
عنوان فصل4 کتاب فارسی پایه پنجم دبستان نام آوران است. این فصل شامل چهار درس نام آوران دیروز، امروز، فردا، نامِ نیکو، نقشِ خردمندان و درس آزاد می باشد. اهداف کلی این فصل عبارتند از: پرورش حسّ علاقه مندی به مشاهیر علمی و فرهنگی و مطالعه سرگذشت آنها – تقویت روحیه خود باوری و اعتماد به نفس ملّی- ارتقا حسّ احترام نسبت به بزرگان فرهنگی و هنری- توسعه دامنه واژگان، تقویت سواد خواندن و درک متن – تقویت مهارت های زبان آموزی – کسب مهارت در نوشتن خطّ تحریری – آشنایی دانش آموزان با اجزای جمله – شناساندن چهره های ماندگار و حماسه آفرینان دفاع مقدّس و شهیدان – تقویت روحیه پشتکار و خدمت به مردم
*** در ادامه نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس برای تدریس درس نام آوران دیروز، امروز، فردا آورده شده است. ***
اهداف درس
* آشنایی با فرهنگ مقاومت و دفاع از میهن
* آشنایی با برخی از مفاخر و مشاهیر از جمله شهدای هسته ای
* تقویت پشتکار و صبر و شکیبایی
* تقویت درک متن و سواد خواندن
* تقویت مهارت املانویسی و نگارش
* تثبیت مهارت شنیداری و قصّه گویی
* آشنایی با اجزای جمله و توجّه به کاربرد جمله های گسترش یافته و صحیح
* آشنایی و تشخیص بندهای بدنه در نگارش
نکات آموزشی و روش تدریس
جلسه اول: تدریس درس 50 دقیقه
روش تدریس پیشنهادی:
روش پیشنهادی برای تدریس این درس، روش پیش سازمان دهنده است. مقصود از روش پیش سازمان دهنده این است که با بهره گیری از شگردها و روش هایی، به کمک آموخته های پیشینی فراگیران، زمینه سازی ذهنی می کنیم تا ذهن و فکر آنها در مسیر یادگیری جدید سازماندهی گردد. در این روش، دانش آموزان فقط شنونده و اثرپذیر و منفعل نیستند، زیرا پیش سازمان دهنده های ارائه شده از سوی معلّمان، سبب می شود ذهن یادگیرندگان به تکاپو وادار گردد. این کار را پیش سازمان دهنده ها از طریق پیوند دادن دانش پیشین یادگیرنده با آموزه هایی که باید فراگرفته شوند، عملی می سازند. این روش، برای دانش آموزان یازده تا دوازده ساله، بسیار کارا و اثرگذار می باشد.
پیش سازمان دهنده، ارائه، خلاصه ای از اطّلاعات کلامی یا تصویری است که دیدی کلّی از محتوای موردنظر برای یادگیری می دهد و محتوای ویژه ای عرضه نمی شود. پیش سازمان دهنده ها، مفاهیم عمده ای هستند که همچون چتری برای یادگیری مفاهیم جدید تلقی می شوند. پیش سازمان دهنده های مطلوب، الزاماً دارای الگوهای ملموس، انواع قیاس ها و نمونه ها هستند. در این روش عامل سازماندهی در کمک به بازیابی از حافظه، بی نهایت حائز اهمّیت است. متن این درس، نوشته ی دکتر فریدون اکبری شلدره است.
مراحل این روش:
1- ارائه پیش سازمان دهنده: معلّم هدف یا اهداف درس را معیّن می کند، سپس پیش سازمان دهنده را عرضه می کند.
2- ارائه موادّ یادگیری یا مطلب درسی: مطالب مندرج در کتاب درسی تدارک دیده شده، از سوی معلّم، عرضه می شود.
3- استحکام بخشیدن به ساخت ذهنی یا ساختار شناختی: در این مرحله، با فعّال سازی یادگیرنده، آنچه که ارائه شده، در ساخت شناختی او جای گیر می شود. یکی از روش ها در این مرحله، استفاده از تفکّر انتقادی است.
مثال: ارائه تعدادی اسم افراد نام آور ایرانی مانند چند دانشمند، چند شاعر، چند شهید دوران دفاع مقدّس و چند شهید هسته ای که دانش آموزان با رسم نمودار و طبقه بندی، آنها را در زیر طبقه مربوط به خود قرار دهند و به خاطر بسپارند.
جلسه دوم: درک متن 25 دقیقه، دانش زبانی 25 دقیقه
درک متن: درک مطلب در درس های گذشته توضیح داده شده است.
دانش زبانی: فضاسازی در سخن: خواست ما از فضا سازی گسترش دامنه کلام است. این کار هم می تواند در گفتار اتّفاق بیفتد و هم در نوشتار. یعنی گفتار و نوشتار کوتاه را به این شیوه می توانیم گسترش بدهیم و میزان تاثیرگذاری کلام را بیشتر کنیم. به نمونه های زیر، توجّه کنید:
سخن کوتاه
سخن فضا سازی شده و گسترش یافته
باران می بارید.
عصر دیروز، باران ملایم پاییزی در هوای مه گرفته، نم نمک می بارید.
دوستم، دیر آمد.
دوست صمیمی من هم لنگ لنگان، با عصایی در زیر بغل، آمد؛ ولی دیر آمد.
همان طور که دیدید می توان با افزودن اجزایی به ارکان جمله اصلی، فضای آن را تغییر داد و آن را تاثیرگذارتر و موثّرتر، بیان کرد. جمله هایی که بدین گونه، فضاسازی و گسترده می شوند، از نظر حسّ و حال و فضای عاطفی و تصویری، کاملاً اثربخش تر هستند و خواننده را در فضای واقعی نوشته قرار می دهند.
جلسه سوم: تمرین خواندن 25 دقیقه، فعّالیت های کتاب نوشتاری 25 دقیقه
تمرین خواندن و فعّالیت های کتاب نوشتاری: این دو فعّالیت در درس های گذشته توضیح داده شده است. (برای اطلاع بیشتر می توانید به قسمت ساختار کتاب فارسی پنجم دبستان، که در پایین همین فایل وجود دارد مراجعه نمائید. )
جلسه چهارم: آموزش لحن 25 دقیقه، گوش کن و بگو 25 دقیقه
آموزش لحن:
لحن متن درس دهم از نوع عاطفی/ خبری می باشد. خواندن زیبا، دمیدن روح به پیکره بی جان متن است. روخوانی آداب خاص دارد که باید این آداب را به دانش آموزان آموخت. در دوره معاصر متن های نثر بیشتر ساده، روزمره و همه فهم اند. برای خواندن این درس که دارای جملات عاطفی می باشد، خواننده باید خود را با احساسات نویسنده هماهنگ کند و لحنش را شکل دهد.
گوش کن و بگو: تقویت سواد شنیداری
گوش کن و بگوی این درس، با عنوان پرواز روباه نوشته ای طنز آمیز از کتاب مجموعه داستان های "وقتی که هنوز پنج شنبه و جمعه اختراع نشده بود" اثر فرهاد حسن زاده است.
در این بخش، نخست این داستان از طریق لوح فشرده باید پخش شود، اگر در دسترس نبود، کسی خوش خوان و خوش صدا، متن را پیوسته بخواند. در این هنگام لازم است، دانش آموزان، در سکوتی مطلق، با دقّت به خوانش متن، گوش بسپارند. این بخش در حقیقت، فرصتی است برای تقویت خوب گوش دادن.
سپس در مرحله دوم با توجّه به متن شنیده شده، به پرسش ها پاسخ دهند. از چگونگی پاسخ دانش آموزان، می توان به میزان دقّت شنیداری، توانایی درک شنیداری و تشخیص معیارهای خوانش درست برای کشف روابط محتوایی متن، پی برد.
گوش کن و بگوها در پایه پنجم، دو هدف و ماموریت اصلی دارند:
* پرورش مهارت گوش دادن فعّال و موثّر
* تقویت سواد ادراکی از راه شنیدار
جلسه پنجم: مرور آموخته ها 20 دقیقه، فعّالیت کتاب نوشتاری(درک متن) 30 دقیقه
به کمک مطالب قبلی و بهره گیری از خلّقیت آموزگار در آموزش، مطالب این جلسه ارائه شود. البتّه در بخش درک متن، به موضوع به کارگیری نشانه های نگارش و تاثیرگذاری آنها در صحیح خواندن و درک بهتر، باید توجّه شود.
جلسه ششم: تمرین خواندن 20 دقیقه، املا 30 دقیقه
تمرین خواندن:
قبلاً توضیح داده شده است. (برای اطلاع بیشتر می توانید به قسمت ساختار کتاب فارسی پنجم دبستان، که در پایین همین فایل وجود دارد مراجعه نمائید. )
املا: املای تصحیح کردنی
آموزگار، از قبل یک متن املای ده سطری تهیه کرده و در آن 10 کلمه با املای نادرست قرار می دهد. قبل از شروع فعّالیت املایی، دانش آموزان متن درس را مرور می کنند. سپس کتاب ها را می بندند و برگه های املا بین دانش آموزان توزیع می گردد.
دانش آموزان با دقّت، متن املا را مطالعه کرده، کلمات نادرست را شناسایی می کنند و شکل درست کلمات را بالای آنها می نویسند.
جلسه هفتم: تمرین خوشنویسی از صفحه هنر و سرگرمی 15 دقیقه، ارزشیابی از فعّالیت های درس 35 دقیقه
تمرین خوشنویسی:
برای اطلاع بیشتر می توانید به قسمت ساختار کتاب فارسی پنجم دبستان، که در پایین همین فایل وجود دارد مراجعه نمائید.
ارزشیابی از فعّالیت های درس:
" برای ارزشیابی، برگزاری یک آزمون کتبی پیشنهاد می گردد. از دانش آموز بخواهید آنچه را که از درس دهم یاد گرفته است، به صورت خلاصه بنویسد. نوشته. دانش آموز که حاصل تفکّر و مهارت او در نوشتن است، می تواند مورد ارزشیابی قرار گیرد.
جلسه هشتم: فعّالیت کتاب نوشتاری 50 دقیقه
فعّالیت نوشتاری (نگارش):
بهره گیری از روش مقایسه در آموزش نوشتن بسیار موثّر است؛ زیرا به ذهن کمک می کند که پدیده ها را با هم، در کنار هم ببیند و آنها را بسنجد؛ این کار به زایش ذهن و آفرینش فکر می انجامد. در روش مقایسه، ذهن دست به طبقه بندی ویژگی های پدیده ها می زند و آنها را در حداقل دو دسته تفاوت ها و شباهت ها جای می دهد.
درحقیقت، مقایسه کردن موضوع ها با یکدیگر، شگردی برای پروردن ذهن و زبان است و زمینه ساز رشد تفکّر و تخیّل و باروری فکر در هنگام نوشتن، به شمار می آید.
جلسه نهم: بخوان و حفظ کن (سرای امید) 50 دقیقه
در آموزش بخوان و حفظ کن لازم نیست روی معنای سروده ها تاکید شود، بلکه حفظ شعر با توجّه به لحن و آهنگ و رعایت پاره مهارت های خوانداری و لذّت بردن از شعر، هدف آموزشی ماست. توضیحات بیشتر در درس های پیش آمده است.
جلسه دهم: املا 50 دقیقه
مثل دروس قبل، املای دو قسمتی، شامل املای تقریری و فعّالیت های املایی برگزار می شود. معلّم می تواند کلمات دارای ارزش املایی متن درس را استخراج نموده و با استفاده از آنان متن جدید یا داستانکی زیبا به عنوان متن املا، تهیه کند.
مثال: فروردین، منظّم، خوش نما، تصویر رنگارنگ، میهن، محو تماشا، مهربان و…
قسمتی از متن جدید براساس کلمات درس نهم:
میهن عزیزمان ایران، در ماه فروردین از فصل بهار، تصویری خوش نما و زیبا برای تماشا دارد. بچّه ها محو تماشا و غرق زیبایی های سیمای فروردین می شوند و با چشمان پر امید…
ساختار کتاب فارسی پنجم دبستان
خواندن/ خوانش (مهارت های خوانداری): خواندن یکی از مهم ترین مهارت های زبانی است که در دوره ابتدایی به طور خاص مورد توجّه است. اوّلین سطح خواندن روخوانی است. روخوانی نیز خود سطوحی دارد که گام اوّل آن خواندن درست و روان یک متن است. گام بعدی در روخوانی، رعایت لحن و آهنگ متن با توجّه به شرایط موجود و متناسب با فضای حاکم بر متن است. در کلاس های درس معمولاً به روخوانی صحیح متن پرداخته می شود، امّا توجّه به لحن و آهنگ آن مغفول می ماند. خواندن زیبا مانند دمیدن روح بر پیکره بی جان متن است. درصورتی که متن با لحن مناسب خوانده نشود، زنده نیست و برای دانش آموزان جذّابیتی نخواهد داشت. سطح دوم خواندن، درک متن است که در یک فرایند گام به گام، این مهارت در دانش آموزان تقویت می شود.
واژه آموزی: این بخش، با هدف گسترش و تقویت دامنه واژگان پایه دانش آموزان و آشنایی آنان با شیوه های واژه سازی در زبان فارسی معیار، سازماندهی شد. این کار به رشد توانایی های زبانی کمک می کند. گسترش دامنه واژگانی دانش آموزان، در درک خوانداری و شنیداری و نیز در مهارت سخن گفتن و نوشتن، نمود می یابد. در این بخش ارائه مطالب از آسان به مشکل و با توجّه به بسامد فرایند واژه سازی است.
گوش کن وبگو: درک شنیداری، پیشنیاز درک خوانداری است، به همین سبب، لازم است گوش کن در دوره ابتدایی مورد توجّه ویژه قرار گیرد. این فرایند به صورت درهم تنیده با دیگر مهارت ها در پایه پنجم به صورت توسعه یافته، تقویت می شود. مهارت سخن گفتن توانایی خوب سخن گفتن، عامل مهمّی در رشد و شکوفایی فکری به شمار می آید. از این رو، نیکو گفتاری و پرورش فنّ بیان، در فرهنگ و آموزه های ما بسیار با اهمّیت است.
نگارش: نخست به تقویت سواد بصری می پردازد و به تعمیق تجربه های یادگیری در این زمینه، توجّه دارد و در پی آن، نوشتن و آفرینش نوشتاری، اصلی ترین موضوع این قسمت است. در بخش نگارش به انواع تولید متن در قالب گزارش نویسی، شرح حال نویسی، خلاصه نویسی و تحقیق نیز پرداخته شده است.
خواندن با لحن مناسب: روخوانی، گام هایی دارد؛ یکی از گام های آن، خواندن درست و روان یک متن است. گام بعدی روخوانی، رعایت لحن و آهنگ متن با توجّه به شرایط محتوایی و متناسب با فضای حاکم بر متن است. لحن حس و حال بخشیدن به آهنگ خواندن و روح دمیدن به متن است. درکلاس های درس معمولاً به روخوانی صحیح متن توجّه می شود، ولی چگونگی لحن و آهنگ آن آموزش داده نمی شود؛ لذا آموزش خواندن، ناتمام رها می شود.
اجرای نمایش (ایفای نقش): اجرای نمایش، در حقیقت ایجاد موقعیت های مختلف زندگی و یا شبیه سازی موقعیت هاست که در آنها زمینه های مناسبی برای رشد و شکوفایی شایستگی های فردی فراهم می آید. در این قسمت از دانش آموزان خواسته شود که نمایشی طرّاحی و اجرا کنند که متفاوت با نمایش اوّلیه تدریس درس می باشد. ایفای نقش فرصت برای دانش آموزان است تا خود را به طور عملی و واقعی در موقعیت های مختلف، حس کنند و بتوانند به فراخور آن از توانایی های زبانی خویش بهره بگیرند و نقش مفیدی را از شخصیت های مورد نظر به نمایش بگذارند.
فعّالیت های کتاب نوشتاری (هنر و سرگرمی): در پایان هر فصل کتاب نوشتاری، بخشی با عنوان هنر و سرگرمی و مرور آموخته ها گنجانده شده است. هدف از فعّالیت های این بخش، مرور آموخته های فصل در قالب فعّالیت های جالب و بازی و یادگیری است که مورد علاقه دانش آموزان است. همچنین تمرین در جهت بهبود و ارتقاء سطح زیبا نویسی دانش آموزان با تمرین خو شنویسی نیز همراه شده است.
پاسخ فعالیت های کتاب
* درست و نادرست صفحه 73
1- بهمن در بعد از ظهر یکی از روزهای بهاری به کتاب فروشی رفت. درست
2- در فصل دوم کتاب، در مورد نام آوران دیروز مطالبی نوشته شده بود. نادرست
3- دلاوران دوران هشت سال دفاع مقدّس، از نام آوران معاصر کشورمان هستند. درست
* درک مطلب صفحه 74
1- آقای فرهنگ کدام کتاب را برای بچّه ها مناسب دانست؟ کتابی که بچه ها را با بزرگ مردان و دلاوران دیروز و امروز میهن عزیزمان ایران آشنا می کند.
2- شناختن بزرگ مردان و دلاوران گذشته و امروز، چه کمکی به ما می کند؟ ما اگر گذشته و امروزمان را خوب بشناسیم در آینده ای نزدیک با تلاش زیاد و اراده استوار خودمان هم یکی از نام آوران فردای ایران خواهیم شد.
3- از نام آوران دیروز چه کسانی را می شناسید؟ کوروش و داریوش هخامنشی، سورنا، آریوبرزن، آرش کماندار، فردوسی، حافظ، سعدی، مولوی، ابوعلی سینا، زکریای رازی، خوارزمی، خیام، ابوریحان بیرونی و…
4- به نظر شما، مقصود از "نام آوران فردا" چه کسانی هستند؟ دانش آموزانی که امروز با کوشش و تلاش و انگیزه و علاقه فراوان درس هایشان را به خوبی می آموزند تا آینده ای درخشان و شکوهمند برای کشوز ایران بسازند.
* گوش کن و بگو صفحه 75
2- زمان سفر، مربوط به چه دوره ای بود؟ خیلی خیلی قدیم زمانی که هنوز اتوبوس اختراع نشده بود!
3- چرا مهمان دار، روباه را از هواپیما اخراج کرد؟ چون به همراه دوستانش برای بار سوم او را سر کار گذاشته بود.
4- در این داستان از چه ضرب المثل هایی استفاده شده است؟ کبوتر با کبوتر، باز با باز، کند همجنس با همجنس شوخی!
5- مسیر سفر از کجا به کجا بود؟ سمرقند به بخارا
6- چرا روباه به گریه افتاد؟ چون مهماندار در هواپیما را باز کرد و قصد داشت او را وسط زمین و آسمان پیاده کند.
7- چرا مهماندار کلاغ و دارکوب را از هواپیما بیرون نینداخت؟ چون آنها پرنده بودند و از نظر مهماندار احترام پرنده ها بسیار واجب است.
8- روباه پس از اخراج از هواپیما، کجا افتاد و چه کرد؟ روباه روی سقف یک مرغدانی سقوط کرد و پس از سقوط، خود را تکاند و شکمی از عزا در آورد.
چگونگی تدریس(طرح درس)
* اهداف درس
آشنایی با فرهنگ مقاومت و دفاع از میهن
آشنایی با شهدای هسته ای
تقویت پشتکار و صبر و شکیبایی
تقویت مهارت املا نویسی و نگارش
آشنایی و تشخیص بدنه در نگارش
* وسایل مورد نیاز
عکس شهدای هسته ای، فایل شعر سرای امید، کتاب درسی، برد هوشمند
* قبل از شروع تدریس
سلام و احوالپرسی با دانش آموزان حضور و غیاب
* آماده سازی و ایجاد انگیزه و معرفی درس جدید
نمایش عکس شهدای هسته ای و همزمان با آن پخش شعر سرای امید
* ارائه درس جدید
گروه بندی دانش آموزان و نشستن آنها در کنار هم گروهی هایشان، خلاصه ای از اطلاعات کلامی یا تصویر و یا دید کلی از محتوای مورد نظر به یاد گیرندگان ارائه می دهیم.
تعدادی اسم افراد نام آوران ایرانی در کلاس ذکر می شود و دانش آموزان با رسم نمودار آن ها را طبقه بندی کرده و به خاطر می سپارند.
قسمتی از چند کتاب با محتوای مربوط ارائه می گردد و از دانش آموزان می خواهیم تا آنها را صامت خوانی کرده و برای دانش آموزان دیگر به صورت خلاصه ارائه می دهند.
* ارزشیابی پایانی
حل درست و ندرست و درک مطلب درس بصورت فردی و بررسی پاسخ ها در گروه
* فعالیت های تکمیلی
درباره یکی از شهدای هسته ای تحقیقی آماده کرده و به کلاس ارائه دهند.