نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: فارسی
پایـه: پنجم دبستان
فصل چهارم: نام آوران
درس11 : نقشِ خردمندان
مقدمه
عنوان فصل4 کتاب فارسی پایه پنجم دبستان نام آوران است. این فصل شامل چهار درس نام آوران دیروز، امروز، فردا، نامِ نیکو، نقشِ خردمندان و درس آزاد می باشد. اهداف کلی این فصل عبارتند از: پرورش حسّ علاقه مندی به مشاهیر علمی و فرهنگی و مطالعه سرگذشت آنها – تقویت روحیه خود باوری و اعتماد به نفس ملّی- ارتقا حسّ احترام نسبت به بزرگان فرهنگی و هنری- توسعه دامنه واژگان، تقویت سواد خواندن و درک متن – تقویت مهارت های زبان آموزی – کسب مهارت در نوشتن خطّ تحریری – آشنایی دانش آموزان با اجزای جمله – شناساندن چهره های ماندگار و حماسه آفرینان دفاع مقدّس و شهیدان – تقویت روحیه پشتکار و خدمت به مردم
*** در ادامه نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس برای تدریس درس نقشِ خردمندان شده است. ***
اهداف درس
* پرورش روحیه دفاع ملّی و حبّ وطن
* آشنایی با تاثیر مثبت دانشمندان در حفظ میراث فرهنگی
* آشنایی با نحوه نقل رویدادهای قصّه و تقویت درک عناصر و سیر رویدادها
* بهبود سواد خواندن و درک متن و تثبیت یادگیری ابزارهای انسجام متن
* آشنایی با گسترش گروه اسمی در جمله
* آشنایی با واژگان جدید این درس و کاربرد مناسب آنها در نوشتار و گفتار
نکات آموزشی و روش تدریس
جلسه اول: تدریس درس 50 دقیقه
روش پیشنهادی:
تدریس کاوشگری: این روش، کودکان کنجکاو و آماده رشد را در مسیر مناسبی برای به کارگیری نیرو و توانشان قرار می دهد. هدف عام این روش، کمک به پدیدآیی نظم ذهنی و مهارت های لازم برای پرسش و پاسخ گویی به سوال هایشان است. با این روش، دانش آموزانی پرورش می یابند که به طور مستقل و با روش نظام داری به کاوشگری می پردازند و درباره دلیل وقوع رویدادها و مفاهیم فکر می کنند، می پرسند و اطّلاعاتی گردآوری و تحلیل می کنند. در این روش، محتوا در اختیار دانش آموزان قرار نمی گیرد، بلکه آنان از طریق فرایند کار، آنچه را که در محتوا نهفته است، در می یابند.
مراحل روش:
1- بر هم زدن عادت ذهنی یا مواجه کردن دانش آموزان با مسئله و فهم آن: ارائه یک موقعیت پرسش برانگیز، معمّاگونه، مهیّج و غیر معمول یا عادت شکن، شروع خوبی برای این الگو است. برای ایجاد این موقعیت، باید سطح اطّلاعات علمی دانش آموزان را در نظر داشته باشید و از موارد ساده و پیش پا افتاده دوری کنید.
در این درس دانش آموزان با این پرسش مواجه می شوند: تاثیر نقش خردمندان و دانشمندان، بر افکار مردم و فرهنگ جامعه چیست؟
2- تفکّر و گردآوری اطّلاعات: دانش آموزان کارگروه هایی تشکیل می دهند و در مورد مسئله مطرح شده، به تفکّر و گردآوری اطّلاعات می پردازند. در واقع دانش آموزان افکار خود را روی مسئله متمرکز می کنند و به فرضیه سازی می پردازند.
3- کاربست اطّلاعات جمع آوری شده و سازماندهی اطّلاعات: برای تصمیم گیری درباره درستی یا نادرستی فرضیه ها، نیاز به اطّلاعات بیشتری هست. برای جمع آوری اطّلاعات، فرصت بیشتری به آنها بدهید و منابع علمی معتبر را معرّفی کنید.
4- بررسی و تحلیل داده ها (آزمایشگری): پس از تایید فرضیه ها، از دانش آموزان بخواهید به توضیح آنچه گذشت بپردازند و در واقع فرایند کاوشگری خود را شرح دهند. هدف اصلی، آگاه شدن و تسلّط بر فرایند تفکّر و کاوشگری است نه محتوای مسئله.
5- برقراری ارتباط با دیگران و اعلام نتایج به دست آمده که منجر به تاثیر نقش خردمندان در جامعه می شود. (به صورت مکتوب)
خوانش متن:
متن را با آهنگی مناسب و با روش دکلمه خوانی بخوانید. سپس دانش آموزان جمع خوانی نمایند. البتّه در این زمینه، در درس های گذشته، به طور گسترده، توضیح داده ایم.
جلسه دوم: درک متن 25 دقیقه، دانش زبانی 25 دقیقه
درک متن:
قبلاً توضیح داده شده است. در قسمت ساختار کتاب درسی نیز اشاره ای به آن شده است.
دانش زبانی:
موضوع دانش زبانی این درس، توجّه دادن به دانش آموزان و برانگیختن شاخک های حسیّ آنان نسبت به شناخت و کاربرد مناسب کلمات در جمله است. می دانیم که جمله در زبان گفتار یا نوشتار، ترکیبی از واژگان است. معمولاً برای بیان مفاهیم و معانی مختلف، واژه های گوناگونی در زبان وجود دارد. پرورش شناخت درست و تقویت قدرت تشخیص دانش آموزان در به کارگیری واژه از اهداف اصلی این بخش است.
البتّه این توانایی به تمرین های زیادی نیاز دارد و لازم است زبان آموزان، نخست دامنه واژگانی خویش را غنی سازند و در نوشتن و گفتن از میان چند نمونه، بتوانند یکی را که مناسب تر است، به کار بگیرند. انتخاب کلمه مناسب در جایگاه صحیح جمله با حفظ معنا، کاری است که در این پایه در حدّ توانایی دانش آموزان پنجم انتظار داریم و امیدواریم در پایه های بالاتر با رشد ذهنی و گسترش دامنه واژگانی زبان آموزان، این مهارت، پرورده شود. به نمونه های زیر، توجّه کنید:
هوای امروز، لطیف است. (خوب، نرم، ملایم و… )
در هنگام بازی، یکی از دانش آموزان، فریاد کشید. (داد زد، سروصداکرد، جیغ کشید، بانگ برآورد و… )
جلسه سوم: تمرین خواندن 25 دقیقه، فعّالیت های کتاب نوشتاری 25 دقیقه
توضیحات لازم برای این جلسه در قسمت ساختار کتاب درسی آورده شده است.
جلسه چهارم: آموزش لحن 20 دقیقه، شعرخوانی و صندلی صمیمیت 30 دقیقه
آموزش لحن:
درس نقش خردمندان، دارای لحن اصلی "روایی داستانی" همراه با نمایش احساسات است. از نکات مهم در این درس، علاوه بر تعریف کردن، توصیف فضاها و موقعیت های پیش آمده، دقّت و تلاش دانشمندان برای حفظ میراث علمی کشور است.
برای شرح و توضیح این مباحث، به درس های پیش، مراجعه فرمایید. رعایت گام های یادشده، در فرایند خوانش و ادراک شعر، ضروری است.
جلسه پنجم: فعّالیت های کتاب نوشتاری (درک متن) 25 دقیقه، تمرین خواندن 25 دقیقه
به کمک مطالب قبلی و بهره گیری از خلّقیت آموزگار در آموزش، مطالب این جلسه ارائه شود.
جلسه ششم: املا 30 دقیقه، خوشنویسی صفحه هنر و سرگرمی 20 دقیقه
املا:
جمله گمشده: معلّم از دانش آموزان می خواهد تا متن درس را با دقّت مطالعه کنند. سپس کتاب را می بندند و معلّم یک کلمه می گوید و دانش آموزان باید جمله و یا سطری را که این کلمه در آن قرار داشت، به یادآورده، بنویسند.
جلسه هفتم: ارزشیابی از فعّالیت های درس 30 دقیقه، حکایت 20 دقیقه
به کمک مطالب قبلی و بهره گیری از خلّقیت آموزگار در آموزش، مطالب این جلسه ارائه شود.
جلسه هشتم: فعّالیت کتاب نوشتاری 50 دقیقه
فعّالیت های نوشتاری: نگارش (خلاصه نویسی)
خلاصه نویسی، یکی از راه های رشد و پرورش مهارت نوشتن است. مقصود از خلاصه نویسی این است که بتوانیم چکیده و فشرده یک اثر شنیداری یا خوانداری و مکتوب را بازنویسی کنیم و خلاصه محتوا و پیام آن را بیان نماییم. یادداشت برداری و خلاصه نویسی با اهداف زیر، انجام می شود:
سبب دقّت و تامّل بیشتر، هنگام مطالعه می شود و یادگیری را پایدارتر می سازد.
فرصت بازخوانی و مراجعات مکرّر را فراهم می کند.
سبب صرفه جویی در زمان می شود.
فرصت مناسبی برای پرورش ذهن و زبان، به شمار می آید.
تمرین مناسبی برای تقویت مهارت نوشتن است.
جلسه نهم: املا 50 دقیقه
مباحث مربوط به آموزش املا در درس های پیش، گفته شده است.
جلسه دهم: صفحه پایانی هنر و سرگرمی 50 دقیقه
همچنان که در فایل های پیش از این(و توضیحات ساختار کتاب درسی) گفته ایم؛ این صفحه، هم کارایی هنری دارد؛ هم جنبه مرور و جمع بندی آموخته ها و هم گونه ای سرگرمی و بازی آموزشی تلقّی می شود. به همین سبب، لازم است همکاران گرامی در بررسی و اجرای این فعّالیت به کارکردهای چندگانه آن، توجّه داشته باشند.
ساختار کتاب فارسی پنجم دبستان
خواندن/ خوانش (مهارت های خوانداری): خواندن یکی از مهم ترین مهارت های زبانی است که در دوره ابتدایی به طور خاص مورد توجّه است. اوّلین سطح خواندن روخوانی است. روخوانی نیز خود سطوحی دارد که گام اوّل آن خواندن درست و روان یک متن است. گام بعدی در روخوانی، رعایت لحن و آهنگ متن با توجّه به شرایط موجود و متناسب با فضای حاکم بر متن است. در کلاس های درس معمولاً به روخوانی صحیح متن پرداخته می شود، امّا توجّه به لحن و آهنگ آن مغفول می ماند. خواندن زیبا مانند دمیدن روح بر پیکره بی جان متن است. درصورتی که متن با لحن مناسب خوانده نشود، زنده نیست و برای دانش آموزان جذّابیتی نخواهد داشت. سطح دوم خواندن، درک متن است که در یک فرایند گام به گام، این مهارت در دانش آموزان تقویت می شود.
واژه آموزی: این بخش، با هدف گسترش و تقویت دامنه واژگان پایه دانش آموزان و آشنایی آنان با شیوه های واژه سازی در زبان فارسی معیار، سازماندهی شد. این کار به رشد توانایی های زبانی کمک می کند. گسترش دامنه واژگانی دانش آموزان، در درک خوانداری و شنیداری و نیز در مهارت سخن گفتن و نوشتن، نمود می یابد. در این بخش ارائه مطالب از آسان به مشکل و با توجّه به بسامد فرایند واژه سازی است.
گوش کن وبگو: درک شنیداری، پیشنیاز درک خوانداری است، به همین سبب، لازم است گوش کن در دوره ابتدایی مورد توجّه ویژه قرار گیرد. این فرایند به صورت درهم تنیده با دیگر مهارت ها در پایه پنجم به صورت توسعه یافته، تقویت می شود. مهارت سخن گفتن توانایی خوب سخن گفتن، عامل مهمّی در رشد و شکوفایی فکری به شمار می آید. از این رو، نیکو گفتاری و پرورش فنّ بیان، در فرهنگ و آموزه های ما بسیار با اهمّیت است.
نگارش: نخست به تقویت سواد بصری می پردازد و به تعمیق تجربه های یادگیری در این زمینه، توجّه دارد و در پی آن، نوشتن و آفرینش نوشتاری، اصلی ترین موضوع این قسمت است. در بخش نگارش به انواع تولید متن در قالب گزارش نویسی، شرح حال نویسی، خلاصه نویسی و تحقیق نیز پرداخته شده است.
خواندن با لحن مناسب: روخوانی، گام هایی دارد؛ یکی از گام های آن، خواندن درست و روان یک متن است. گام بعدی روخوانی، رعایت لحن و آهنگ متن با توجّه به شرایط محتوایی و متناسب با فضای حاکم بر متن است. لحن حس و حال بخشیدن به آهنگ خواندن و روح دمیدن به متن است. درکلاس های درس معمولاً به روخوانی صحیح متن توجّه می شود، ولی چگونگی لحن و آهنگ آن آموزش داده نمی شود؛ لذا آموزش خواندن، ناتمام رها می شود.
اجرای نمایش (ایفای نقش): اجرای نمایش، در حقیقت ایجاد موقعیت های مختلف زندگی و یا شبیه سازی موقعیت هاست که در آنها زمینه های مناسبی برای رشد و شکوفایی شایستگی های فردی فراهم می آید. در این قسمت از دانش آموزان خواسته شود که نمایشی طرّاحی و اجرا کنند که متفاوت با نمایش اوّلیه تدریس درس می باشد. ایفای نقش فرصت برای دانش آموزان است تا خود را به طور عملی و واقعی در موقعیت های مختلف، حس کنند و بتوانند به فراخور آن از توانایی های زبانی خویش بهره بگیرند و نقش مفیدی را از شخصیت های مورد نظر به نمایش بگذارند.
فعّالیت های کتاب نوشتاری (هنر و سرگرمی): در پایان هر فصل کتاب نوشتاری، بخشی با عنوان هنر و سرگرمی و مرور آموخته ها گنجانده شده است. هدف از فعّالیت های این بخش، مرور آموخته های فصل در قالب فعّالیت های جالب و بازی و یادگیری است که مورد علاقه دانش آموزان است. همچنین تمرین در جهت بهبود و ارتقاء سطح زیبا نویسی دانش آموزان با تمرین خو شنویسی نیز همراه شده است.
پاسخ فعالیت های کتاب
* درست و نادرست صفحه 86
1- به گفته خواجه نصیر توسی، برای حفظ جامعه شمشیر از همه کارسازتر است. نادرست
2- سعدی در یکی از مدارس نظامیه تحصیل کرده است. درست
3- خواجه نصیر توسی با زیرکی توانست رصدخانه ای در شهر ری بسازد. نادرست
* درک مطلب صفحه 87
1- منظور از جمله زیر چیست؟
جامعه برای حفظ خود به شمشیر، قلم و دینار نیازمند است. یعنی یک جامعه برای ادامه حیات خود نیاز به قدرت دفاع دانش و ثروت دارد.
2- چرا هلاکو خان به علم خواجه نصیر نیازمند بود؟ هلاکو برای اداره صحیح امور جامعه به هوش و دانایی یک مشاور اندیشمند و با تجربه نیاز داشت.
3- کارهای مشترک خواجه نظام الملک و خواجه نصیر توسی چه بودند؟ هر دو با زیرکی و کاردانی باعث افزایش آگاهی و دانسته های مردم و گسترش دانش و سوادآموزی شدند. هر دو برای پیشرفت علم نجوم رصدخانه ساختند.
4- پیش بینی حوادث چه کمکی می تواند به ما بکند؟ هرگز غافلگیر نشویم و به وحشت نیفتیم و از قبل چاره ای و تدبیری بیندیشیم.
5- مدارس نظامیه چه نوع مدرسه ای بودند و چگونه اداره می شدند؟ مدارس شبانه روزی بودند که در آن ها انواع علوم آموزش داده می شد و مانند دانشگاه های امروزی اداره می شدند.
چگونگی تدریس(طرح درس)
* اهداف درس
پرورش روحیه دفاع ملی و حب وطن
آشنایی با تاثیر مثبت دانشمندان در حفظ میراث فرهنگی
آشنایی با نحوه نقل رویدادهای قصه
آشنایی با گسترش گروه های اسمی در جمله
* وسایل مورد نیاز
عکس رصد خانه ری، فیلمی درباره پیش بینی حوادث طبیعی، کتاب مطالعات اجتماعی
* قبل از شروع تدریس
سلام و احوالپرسی با دانش آموزان، حضور و غیاب
* آماده سازی و ایجاد انگیزه و معرفی درس جدید
عکس هایی از رصد خانه ی ری و ارائه مطالبی در مورد خواجه نصیر
پخش فیلمی درباره ی فعالیت های علمی درباره پیش بینی حوادث طبیعی
* ارائه درس
از دانش آموزان می خواهیم تا درس 22 مطالعات اجتماعی خود را صامت خوانی کرده و سپس از آنها در مورد تاثیر نقش خردمندان و دانشمندان بر افکار مردم و فرهنگ جامعه پرسیده می شود.
از دانش آموزان می خواهیم تا درباره ی نقش فیلم ها و ماهواره بر روی افکار عمومی جامع نظر دهند. درباره تهاجم فرهنگی از دانش آموزان نظر خواهی می کنیم.
دانش آموزان کار گروه هایی را تشکیل داده و در مورد مسئله ای مطرح شده به تفکر و گرد آوری اطلاعات می پردازند.
* ارزشیابی پایانی
حل درست و نادرست و درک مطلب درس و سپس پرسش از آنها و ارائه پاسخ صحیح به صورت کلی
* فعالیت های تکمیلی
از دانش آموزان می خواهیم تا بصورت گروهی گزارشی در سطح مدرسه در مورد مسائل مطرح شده تهیه کرده و به کلاس ارائه دهند.