نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: مطالعات اجتماعی
پایـه: پنجم دبستان
درس11 : کشورهای همسایه(1)
اهداف و انتظارات
انتظار می رود دانش آموزان با یادگیری این درس بتوانند…
* روی نقشه، کشورهای همسایه ایران را مشخص کنند.
* کشورهای همسایه را از نظر مساحت و جمعیت با یکدیگر مقایسه کنند.
* روی نقشه، برخی عوارض طبیعی مهم کشور جمهوری آذربایجان را نشان دهند.
* روی نقشه، برخی عوارض طبیعی مهم کشور جمهوری ارمنستان را نشان دهند.
* با استفاده از متن درس جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان کاربرگه شماره 10 را در کلاس انجام دهند.
* اشتراکات این کشورها را با ایران بیان کنند.
همکاران گرامی توجه داشته باشید که مطالب کشورهای همسایه ایران، گسترده تر از سال های پیش مطرح شده و انواع بازی ها، صنایع دستی، غذاهای متداول و جلوه های فرهنگی این کشورها معرفی شده است. اما نکته مهم این است که دانش آموزان از این بخش کتاب فقط برای انجام فعالیت های کاربرگه و فعالیت های کلاسی استفاده می کنند و لزومی به حفظ کردن مطالب آن نیست و به عبارت دیگر، این مطالب تدریس می شوند، اما مورد آزمون کتبی قرار نمی گیرند و هدف این بوده که دانش آموزان با مطالعه ویژگی های طبیعی و انسانی کشورها بتوانند فعالیت هایی را انجام دهند و اطلاعات را تجزیه و تحلیل کنند.
مراحل تدریس
* آماده کنید
برای دانش آموزان توضیح دهید همان طور که در محله و شهر و روستا افرادی در همسایگی یکدیگر زندگی می کنند، کشورها هم همسایگانی دارند. این همسایگان با هم روابطی دارند و دارای مشترکاتی هستند.
* آموزش دهید
نقشه ای که ایران و همسایگانش را نشان می دهد بر روی تخته کلاس بچسبانید و از دانش آموزان بخواهید نام این کشورها را با صدای بلند بخوانند. سپس فعالیت نقشه خوانی صفحه 56 و 57 را انجام دهید. دانش آموزان با توجه به نقشه صفحه 57 و جدول به پرسش ها پاسخ می دهند: جواب سوالات به شرح زیر است.
1. ترکمنستان، ارمنستان، جمهوری آذربایجان
2. افغانستان و پاکستان
3. بله
4. ارمنستان
5. جمهوری آذربایجان و ترکمنستان
6. پاکستان
7. دانش آموزان با توجه به تجربیاتشان پاسخ می دهند، پاسخ ها متفاوت است.
درس جمهوری آذربایجان
نظر دانش آموزان را به نقشه این کشور در صفحه 58 جلب کنید و با نشان دادن ناهمواری های آن، تنوع آب و هوا را برایشان توضیح دهید. از آنجایی که متن این درس برای افزایش اطلاعات دانش آموزان است از آنها بخواهید متن را به صورت گروهی بخوانند و سپس کاربرگه شماره 10 را انجام دهند. دانش آموزان را به دیدن تصاویر درس تشویق کنید و در صورت امکان تصاویر مشابه را در کلاس نمایش دهید تا بهتر به سوالات کاربرگه جواب دهند. پاسخ های کاربرگه به شرح زیر است.
1. کوه قفقاز
2. رود ارس دریای خزر
3. آستارا
4. لباس های گرم، زیرا بخش بزرگی از آذربایجان، کوهستانی است و دارای هوایی سرد است.
5. به علت قرارگیری در کنار دریای خزر
6. زیرا دارای جلگه های پست آبرفتی و آب و هوای مناسب است که برای فعالیت کشاورزی بسیار مناسب است.
7. دین اسلام، برگزاری جشن نوروز، بهره برداری مشترک از دریای خزر
درس جمهوری ارمنستان
کشور جمهوری ارمنستان را نیز به همین روش تدریس کنید.
پاسخ های نقشه خوانی جمهوری ارمنستان به شرح زیر است.
1. رود ارس
2. کشور ارمنستان به دریای خزر راه ندارد و هیچ دریای دیگری هم در نزدیکی آن نیست. دسترسی به دریا علاوه بر استفاده راه های دریایی برای حمل و نقل و منابع غذایی (ماهی و سایر محصولات دریایی) از منابع نفت و گاز آن هم می توان استفاده نمود.
3. زیرا دارای منابع معدنی نیست و باید مواد اولیه را از کشورهای دیگر وارد کند.
4. پاسخ ها متفاوت است. برای مثال انواع کباب، دلمه، آش و ماهی اشیخان، عروسک های چوبی، گلیم پشمی و سنگ های تزیینی.
5. زیرا مردم این کشور، ارمنی هستند و به همین زبان، صحبت می کنند.
* به پایان ببرید
با مرور مطالب و کنترل کاربرگه شماره 10 دانش آموزان درس را به پایان ببرید. قابل ذکر است که مطالب درس 10 برای آشنایی دانش آموزان با کشورهای همسایه است و نیازی به حفظ کردن اسامی و اطلاعات متون درس نیست، بلکه با انجام صحیح کاربرگه توسط دانش آموزان به اهداف آموزشی رسیده ایم.
محورهای عمده ارزشیابی
* همان طور که ذکر شد، نیازی به ارزشیابی کتبی نیست و بیشترین توجه به آزمون عملکردی و میزان مشارکت دانش آموزان در پاسخ گویی به سوالات کاربرگه شماره 10 است.
* البته شما می توانید به صورت کتاب باز و اجازه مطالعه متن توسط دانش آموزان سوالات استنباطی دیگری طرح کنید و از آنها بخواهید به پرسش ها پاسخ دهند.
* مثال: چرا جمهوری آذربایجان کشور ثروتمندی است؟ دریاچه سوان را روی نقشه ارمنستان مشاهده کنید. این دریاچه شبیه به کدام دریاچه کشور ماست؟
* همچنین می توانید از دانش آموزان بخواهید به طور گروهی یکی از کشورهای همسایه را انتخاب نموده و نتایج تحقیق خود را در کلاس ارائه کنند.
مواد و وسایل مورد نیاز
کتاب درسی، نقشه همسایه های ایران، کاربرگه شماره 10، در صورت امکان تصاویری از کشورهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان یا نمایش برخی صنایع دستی آنها در کلاس.
چگونگی تدریس(طرح درس)
* اهداف جزئی
– آشنایی با نوع حکومت کشورهای همسایه ایران
– آشنایی با نوع زبان کشورهای همسایه ایران
– آشنایی با محصولات کشاورزی کشورهای همسایه ایران
– آشنایی با نوع صادرات کشورهای همسایه ایران
* اهداف رفتاری
– موقعیت جغرافیایی کشورهای همسایه را تشخیص دهند. (مهارتی)
– همسایه کشورهای ایران را نام ببرند. (شناختی)
– روی نقشه دور کشورهای همسایه خط بکشند. (مهارتی)
– منابع، صنایع، زبان، مذهب و نوع حکومت هر یک از کشورهای همسایه ایران را با یکدیگر مقایسه نمایند. (مهارتی)
– مشاغل مهم کشورهای همسایه را از میان مشاغل مشخص شده برگزینند و به کشور مورد نظر ارتباط دهند. (مهارتی)
* ایجاد انگیزه
تصویری از یک هواپیما مسافربری و نقشه ی ایران را روی تخته سیاه نصب کرده و از فراگیران می خواهیم که آمادگی خود را در سفر با این وسیله اعلام دارند و به آنان می گوییم که می خواهیم یک سفر خیالی به کشورهای همسایه ی ایران داشته باشیم همه چشم ها را بسته و با هم سوار هواپیما شده و بر فراز آسمان پرواز کرده و وقتی به کشور مورد نظر رسیدیم چشم ها را باز کرده و از هواپیما پیاده شده و به گشت و گذار در آن کشور می پردازیم. (به این ترتیب علاقه ی دانش آموزان با این تخیل بر انگیخته می شود)
* روش تدریس
پس از ایجاد انگیزه به دانش آموزان می گوییم درس امروز راجع به کشورهای همسایه ایران است می خواهیم اطلاعاتی در مورد آن کشورها به دست آوریم برگه های از پیش تهیه شده مانند نمونه زیر را که در آن در مورد مشخصات کشورهای همسایه ایران (ترکیه، عراق، افغانستان، ارمنستان، آذربایجان و ترکمنستان) نوشته شده است؛ در بین اعضا توزیع می کند و افراد در گروه به مطالعه موارد ذکر شده جهت شناسایی کشورهای همسایه ایران می پردازند.
سپس آموزگار دانش آموزانی می خواهد که نام کشورهای همسایه را روی تخته سیاه لیست نماید. آموزگار در مقابل هریک از کشورها گزینه ی بله یا خیر را می نویسد آنگاه از دانش آموزان می خواهد به جدول خود نگاه کرده و با اعضای خود مشورت کرده و دلیل عنوان انتخاب شده (بلی یا خیر) در مقابل هر کدام از کشورها را پیدا کنند.
در ادامه دانش آموزان به تدوین و آزمون فرضیه ها می پردازند و به نتیجه می رسند که چه مطلبی مورد نظر بوده است. و آموزگار نتیجه بدست آمده توسط دانش آموزان را روی مقوای بزرگی که در کنار تابلو نصب شده است می نویسد و برای یاد گیری بهتر این مقوا را برای دو هفته در کلاس نگه می دارد.
* جمع بندی مطالب
در پایان آموزگار، مفاهیم و مطالب مهمی را که توسط آموزگار و دانش آموزان نتیجه گیری و بیان شده به صورت کامل تر بیان می کند.
* ارزشیابی پایانی
– کشورهای همسایه ایران را نام ببرند.
– همسایگان غربی و شمالی را روی نقشه نشان دهند.
– با کشیدن یک جدول نوع حکومت، زبان، دین، صنایع و منابع کشورهای همسایه را لیست نمایند.
* تکلیف خلاقیتی
از دانش آموزان می خواهیم برای جلسه ی آینده اطلاعات در مورد آداب و رسوم، درصد باسوادی، واردات، جمعیت، سطح زندگی کشورهای همسایه جمع آوری کرده و به کلاس ارائه دهند.
سوالات درس به همراه پاسخ
1- در شهر و روستا افرادی در………………………. یکدیگر زندگی می کنند و کشورها نیز همسایه هایی دارند.
جواب: همسایگی
۲- ایران با چند کشور همسایه است؟
جواب: هفت کشور
٣- ایران از همه کشورهای همسایه اش…………………….. است.
جواب: پهناورتر
۴- کشورهای همسایه در شمال ایران را نام ببرید؟
جواب: ترکمنستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان
5- همسایگان شرقی ایران کدام کشورها هستند؟
جواب: افغانستان و پاکستان
۶- همسایگان غربی ایران…………………….. هستند.
جواب: ترکیه و عراق
۷- کم وسعت ترین و کوچکترین همسایه ایران کدام کشور است؟
جواب: ارمنستان
۸- کدام یک از کشورهای همسایه ایران به دریای خزر راه دارند؟
جواب: ترکمنستان و جمهوری آذربایجان
9- کدام کشور همسایه به دریای عمان راه دارد؟
جواب: پاکستان
۱۰- رشته کوه اصلی جمهوری آذربایجان کدام است؟
جواب: قفقاز
۱۱- رود ارس بین……………………….. و………………………. قرار داد و به دریای خزر می ریزد.
جواب: ایران، جمهوری آذربایجان
۱۲- کدام رود کشور ایران را از ارمنستان جدا می کند؟
جواب: رود ارس
۱۳- چرا کشور ارمنستان به این نام نام گذاری شد؟
جواب: ۹۸ درصد مردم ارمنستان پیرو دین مسیح هستند و ارمنی هستند.
۱۴- شهر آستارا در………………………….. و………………………… هم نام هستند.
جواب: جمهوری آذربایجان، ایران