نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: مطالعات اجتماعی هفتم
فصل7: جمعیت و منابع
درس14 : منابع آب و خاک
مقدمه
عنوان فصل 7 کتاب مطالعات اجتماعی پایه هفتم "جمعیت و منابع" بوده و شامل دو درس (جمعیت ایران و منابع آب و خاک) می باشد. جمعیت کشور ما در سال 1395 به حدود 80 میلیون نفر رسیده است. ایران سرزمین پهناوری است که جمعیت آن در همه جا به طور یکسان پراکنده نشده است. در برخی نواحی تراکم جمعیت بسیار زیاد و در برخی نواحی کم است.
با افزایش جمعیت میزان مصرف منابع افزایش می یابد. برای حفظ منابع طبیعی چه باید کرد؟ آیا بهترین راه تغییر در سبک زندگی و مصرف نیست؟ یادتان نرود شما هم یکی از مصرف کنندگان هستید. حفاظت از منابع وظیفه مهم ما است. انسان ها نیز منابع و سرمایه های یک کشور هستند.
با آموختن این فصل و انجام فعاّلیت های آن در می یابیم که: معنای رشد جمعیت و تراکم جمعیت چیست؟ ، جمعیت ایران چه ویژگی هایی دارد؟ ، جمعیت ایران چگونه در کشور پراکنده شده است و این پراکندگی به چه عواملی بستگی دارد؟ ، چرا و چگونه باید از آب و خاک به عنوان دو منبع مهم محافظت کنیم؟
در ادامه نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس برای تدریس درس منابع آب و خاک آورده شده است.
اهداف و انتظارات
انتظار می رود دانش آموزان بتوانند…
* چرخه آب در طبیعت و مراحل آن را توضیح دهند.
* میانگین بارش سالیانه کشور را با توجه به نمودار با سایر کشورها مقایسه کنند.
* رودهای مهم و حوضه های آبریز کشور را روی نقشه جانمایی کنند و نشان دهند.
* درباره مصرف آب در گذشته با سالمندان خانواده مصاحبه کنند.
* راه های صحیح مصرف آب را بیان کنند و در این باره پیشنهادهایی بدهند.
* اهمیت و چگونگی تشکیل خاک را بیان کنند.
* علل آلودگی خاک را بیان کنند و پیشنهادهایی جهت مقابله با فرسایش خاک بدهند.
* نسبت به حفاظت از منابع آب و خاک حساس شوند.
پیشنهاداتی برای تدریس و پیشبرد درس
* آماده کنید
* تصاویری را که در آنها استفاده های مختلفی، از آب می شود، به دانش آموزان نشان دهید. برای مثال: کودکی در حال استحمام، فردی در حال ماهیگیری در کنار یک رودخانه، کشاورزی در حال آبیاری زمین و …
* از دانش آموزان بخواهید استفاده های دیگری را که در طی یک روز از آب می کنند، بگویند؛ سپس از آنها بپرسید چه فعالیت هایی در زندگی و محیط اطراف آنها وجود دارد که انجامش مستقیم یا غیر مستقیم به آب بستگی دارد. (فعالیت 1 صفحه 77)
* آموزش دهید
* تصویری مشابه تصویر صفحه 77 روی تابلو بکشید و از دانش آموزان بخواهید مراحل گردش آب در طبیعت را توضیح دهند. توجه کنید مقدار آب ثابت است و زیادتر نمی شود. آب ها تبخیر می شوند (آب های دریاها، رودها، آب های داخل گیاهان و…) دوباره پس از تشکیل ابر به صورت برف و باران به زمین می بارند و قسمتی از آب های سطحی و بخشی از آب زیر زمینی را تشکیل می دهند.
* از آنها بپرسید آب لوله کشی منزلشان از کجا تامین می شود؟ از آنجا که آنها در به آب رودها و آب های زیرزمینی اشاره می کنند، توجهشان را به ارتباط بین آب موجود در یک منطقه و میزان بارش در آن منطقه جلب کنید و از آنها بخواهید بعد از دیدن نمودار صفحه 78 به فعالیت 3 پاسخ دهند. این مقایسه نشان می دهد ایران کشور کم آبی است.
* با توجه به قرار گرفتن سرزمینمان روی نوار بیابانی 20 شمالی، همچنین ارتفاع و جهت ناهمواری ها، دلیل کمبود بارش در ایران را توضیح دهید.
* از قبل، در حیاط مدرسه یا محلی دیگر با استفاده از خاک مدلی از ناهمواری ها، مشابه تصویر صفحه 77 بسازید (برای این کار می توانید از دانش آموزان کمک بگیرید)؛ سپس دانش آموزان را به حیاط ببرید تا با آب پاش روی این مدل آب بریزند. آنها خواهند دید آبی که از ارتفاعات جاری می شود، جوی های کوچک را تشکیل می دهد و به مناطق پست تر سرازیر می شود، روی این مدل مفهوم حوضه آبریز را برای دانش آموزان شرح دهید.
* از روی نقشه ناهمواری ها، تاثیر جهت قرار گرفتن و شیب کوه ها را در ایجاد سه حوضه آبریز دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان و حوضه آبریز داخلی توضیح دهید.
* از دانش آموزان بخواهید نقشه صفحه 78 را به دقت بررسی کنند و سپس کاربرگه شماره 11 را کامل کنند. آنها باید قادر باشند موقعیت برخی رودهای مهم را روی نقشه جانمایی کنند.
* فعالیت شماره 5 را مطرح کنید تا دانش آموزان درباره آن فکر کنند. پاسخ این است که آب دریاها شور و غیر قابل استفاده برای آشامیدن و کشاورزی است.
* مرحله بعد پیوند موضوع با تاریخ یا بهتر بگوییم روند تاریخی استفاده از آب های سطحی و زیرزمینی است. مطالب صفحه 80 را با توجه به تصاویر توضیح دهید و تاکید کنید که قنات و سد از ابداعات ایرانیان بوده است و ایرانیان توانسته اند با کم آبی و خشکی مقابله کنند و برای این منظور به چاره اندیشی پرداخته اند.
* در موضوع مصرف آب، حد مجاز مصرف آب و زحماتی را که برای تصفیه و انتقال آب لوله کشی کشیده می شود، بیان کنید.
* پیشنهاد می شود فعالیت شماره 1 را به کار ببندیم؛ یعنی دعوت از کارشناس سازمان آب و فاضلاب به کلاس را عملی کنید، همچنین می توانید دانش آموزان را به بازدید از یک مرکز تصفیه آب شهر یا روستا ببرید.
* برخی از روش های استفاده صحیح از آب را مطرح کنید؛ سپس به دانش آموزان اجازه بدهید با انجام کاربرگه شماره 13 پیشنهادهایی را برای مصرف صحیح آب در کلاس ارائه کنند. (فعالیت شماره ٧)
پاسخ های احتمالی:
آبیاری باغچه: هنگام غروب و عصر که تبخیر کمتر است، باغچه را آبیاری کنیم. از آب باقی مانده شستن برنج، میوه و سبزی برای آبیاری باغچه و گلدان ها استفاده کنیم.
مسواک زدن: هنگام مسواک زدن شیر آب را بازنگذاریم؛ از یک لیوان آب برای مسواک زدن استفاده کنیم.
حمام کردن: موقع شست و شو، دوش را بازنگذاریم. از دوش های مخصوص که قابلیت تنظیم آب کمتر دارند، استفاده کنیم. زمان حمام کردن را کوتاه تر کنیم.
شستن سبزی و میوه: ابتدا سبزی و میوه را در یک ظرف آب خیس کنیم تا پس از ضد عفونی با مقدار کمتری آب تمیز شوند. گل ها و ضایعات سبزی را بگیریم که آب کمتری مصرف شود.
شستن اتومبیل: به جای شیلنگ از سطل آب استفاده کنیم. حتی الامکان هر روز با پارچه های نم دار ماشین خود را تمیز کنیم.
استفاده از ماشین لباس شویی: صبر کنیم لباس های کثیف به مقدار کافی جمع شوند تا دفعات کمتری ماشین لباس شویی را روشن کنیم.
نظافت حیاط یا راه پله: از جارو برای جمع کردن آشغال ها استفاده کنیم نه از شیلنگ آب. برای شستن پله ها از سطل آب و زمین شوی استفاده کنیم.
* در پایان این بخش از دانش آموزان بخواهید فعالیت 6 کاربرگه شماره 13 یا مصاحبه با یکی از سالمندان خانواده یا فامیل درباره مصرف آب در گذشته و حال است را انجام دهند. از دانش آموزان بخواهید نتایج مصاحبه را در کلاس تعریف کنند.
* در مرحله بعد به منظور آموزش موضوع خاک ابتدا فعالیت شماره 10 را انجام دهید و اجازه دهید دانش آموزان خودشان تصاویر را توضیح دهند.
* همان طور که ملاحظه می شود، در این تصویر انسان از میوه و سبزی وغلات استفاده می کند. به عبارت دیگر بخشی از غذای انسان را گیاهان تشکیل می دهند و گیاهان نیز برای رشد و نمو به خاک نیاز دارند ومواد غذایی خود را از خاک می گیرند.
* همچنین بخش دیگری از غذای ما از جانوران تامین می شود. این جانوران مانند دام ها نیز برای تغذیه از علف استفاده می کنند. به عبارت دیگر این حیوانات گیاهخوارند و گیاهان مورد استفاده در خاک رشد می کنند. علاوه بر غذا، انسان ها از خاک برای ساختن ظروف و وسایل زندگی، جاده و خانه و… استفاده می کنند. پس از اینکه دانش آموزان خودشان تصاویر را توضیح دادند و شما یافته های آنان راتکمیل کردید، از آنها بخواهید فعالیت 11 را انجام دهند.
* دانش آموزان با انجام این فعالیت پی می برند که هر ماده غذایی که در جدول بنویسند، به خاک بستگی دارد و به عبارت دیگر اهمیت خاک بهتر لمس می شود.
* برای آموزش چگونگی تشکیل خاک، مقداری خاک مخلوط به سنگریزه ها و برگ ها را به کلاس ببرید و خرد شدن تدریجی سنگ ها در اثر عوامل مختلف و گیاه خاک یا هوموس را برای آنها توضیح دهید. به فرایند تدریجی بودن و کند تشکیل شدن خاک تاکید کنید. مجدداً از طریق پرسش و مطالب صفحه 85 عوامل از بین رفتن خاک و نقش و وظایف سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیز داری را توضیح دهید و به دانش آموزان یادآوری کنید که حفاظت از خاک تنها وظیفه این سازمان نیست؛ بلکه وظیفه همه ماست.
* به پایان ببرید
* با خلاصه کردن و جمع بندی مطالب مربوط به چرخه آب، حوضه های آبریز و پراکندگی رودهای ایران مصرف صحیح آب، اهمیت خاک وعوامل از بین رفتن آن، اهم مطالب را مرور کنید.
* به عنوان فعالیت پایانی و خارج از کلاس از دانش آموزان بخواهید یکی از دو فعالیت شماره 2 و 3 به کار ببندیم را انتخاب کنند و انجام دهند.
در فعالیت 2 گروهی که علاقه مند به تهیه پوسترند، پوستری را طراحی کنند. پوسترها را در محل مناسب برای مثال آبخوری مدرسه نصب کنید.
در فعالیت 3 دانش آموزان برای هریک از عوامل باید راه حل جست وجو و پیشنهادی ارائه کنند.
محورهای عمده ارزشیابی
بیان مراحل چرخه آب روی تصویر، معین کردن محل رودهای مهم ایران روی نقشه، انجام مصاحبه، تهیه پوستر، اظهارنظر درباره مصرف آب، بیان اهمیت های خاک و کلیه مواردی که در انتظارات یادگیری مطرح شده، محور ارزشیابی اند و برای این منظور از آزمون های کتبی و شفاهی و عملکردی و سیاهه های بررسی فعالیت1 و خودارزیابی و ارزشیابی ازطریق والدین می توان استفاده کرد.
مواد و وسایل مورد نیاز
نقشه ناهمواری های ایران، نقشه توزیع بارش در ایران، مدلی ساخته شده از گل رس با توجه به تصویر صفحه 77، سنگریزه و خاک برگ، تصاویری از استفاده های انسان از آب، تصاویری از راه های بهره برداری از منابع آب، در صورت امکان دسترسی به اینترنت، کتاب درسی.
پاسخ فعالیت های کتاب
* فعّالیت صفحه 79
١- همفکری کنید و روی یک کاغذ بنویسید مردم در چه فعّالیت هایی (در منزل، شهر، روستا، مدرسه و…) از آب استفاده می کنند؟ فهرست خود را در کلاس بخوانید. مانند آب آشامیدنی، آبیاری باغچه ها، آب برای تهیه غذا، استحمام، شستن ماشین، شستن ظروف و لباس ها، آب کولر، نظافت خانه، دست شستن و…
* فعّالیت صفحه 79
٢- به شکل چرخه (گردش) آب درطبیعت توجّه کنید ومقابل اعداد ۱ تا ۵، هر مرحله را توضیح دهید.
۱- آب از سطح دریاها و اقیانوس ها تبخیر شده و به هوا می رود.
۲- بخارهای آب در کنار هم قرار گرفته و ابر را تشکیل می دهند.
۳- ابرها متراکم و سرد شده و شروع به بارش می کنند.
۴- بارش بر روی سطح زمین آبهای جاری یا روان آب ها را ایجاد می کند.
۵- ریختن آب ها به داخل دریاچه ها و برکه ها یافرورفتن در زمین (آب های زیرزمینی)بخشی از آب باران نیز به درون زمین نفوذ کرده و آب های زیر زمینی را ایجاد می کند.
* فعّالیت صفحه 80
٣- میانگین بارش سالانه کشور ما حدود ۲۳۰ میلی متر است. روی نمودار بالا این میانگین را با برخی از کشو رهای همسایه مقایسه کنید. چه نتیجه ای می گیرید؟ کشور ایران دارای بارش سالانه کم بوده و جز کشورهای کم باران است. نتیجه این که باید در مصرف آب صرفه جویی کنیم تا از این نعمت خداوند همیشه بهره مند باشیم.
* فعّالیت صفحه 81
۵- اگر به شما بگویند چرا با آنکه کشور ایران از شمال و جنوب به دریاهای بزرگی راه دارد با مشکل کمبود آب مواجه است، شما چه پاسخی می دهید؟ ایران در ناحیه خشک و نیمه خشک قرار دارد، در نواحی شمالی به دلیل وجود رشته کوه های البرز بادهای مرطوب به نواحی داخلی کشور نمی وزند و از میزان بارندگی در داخل کشور کم می شود. نواحی مرکزی هم به دلیل تابش زیاد نور خورشید گرم می شود و امکان تشکیل ابر و بارندگی در زمین این نواحی کم است.
* فعّالیت صفحه 85
۸- اگر ۱۰ دقیقه زمان دوش گرفتن در حمام طول بکشد چند لیتر آب (معادل چند لیوان) مصرف می شود؟ حساب کنید. هر دقیقه 20 لیتر و هر یک لیتر 4 لیوان آب می شود. 200 لیتر را در 4 ضرب می کنیم که عبارتی معادل 800 لیوان به دست خواهد آمد.
10- به این تصویر دقت کنید و با همفکری یکدیگر بگویید خاک چه اهمیتی در زندگی موجودات زنده دارد؟
خاک اساس هستی، تولید و انبار مواد خام است و بدون داشتن خاک سالم حیات
روی زمین امکان پذیر نخواهد بود 95 درصد غذای انسان مستقیم و یا غیرمستقیم
از زمین حاصل می شود.
چگونگی تدریس(طرح درس)
هدف کلی جلسه: دانش آموزان باید مفاهیم منابع آب و خاک را در پایه هفتم به طور کامل فرا بگیرند.
رئوس مطالب
اهداف جزئی
انتظارات
آشنایی کامل دانش آموزان با مفهوم درس و ایجاد تفکر و خلاقیت در فرایند یاد دهی – یادگیری
1. تعدادجلساتی که در هفته به این تدریس کتاب مطالعات اجتماعی منابع آب و خاک پایه هفتم اختصاص داده شده است.
2. تعداد دروس کتاب درسی با رعایت پیچیدگی مفاهیم کتاب مطالعات اجتماعی منابع آب و خاک پایه هفتم
3. تعدا د ماهی که به این درس کتاب مطالعات اجتماعی منابع آب و خاک پایه هفتم تخصیص یافته است.
بنا بر این بعد از در نظر گرفتن مسائل و مواردی که ذکر گردید، زمانبندی کتاب مطالعات اجتماعی منابع آب و خاک پایه هفتم را بررسی و تدوین می نماییم.
اندیشیدن در مورد توانایی های دیگران و چگونگی تدریس کتاب مطالعات اجتماعی منابع آب و خاک پایه هفتم
علاقه به استفاده از نتایج تدریس کتاب مطالعات اجتماعی منابع آب و خاک پایه هفتم
آگاهی و اطلاع از کاربرد این درس در زندگی روزمره
تفکر در مورد دانستنی های تدریس کتاب مطالعات اجتماعی منابع آب و خاک پایه هفتم
ایمان و باور داشتن به فراگیری تدریس کتاب مطالعات اجتماعی منابع آب و خاک پایه هفتم
مفاهیم کلیدی
چیدمان کلاس
روش های تدریس
وسایل آموزشی
فکر کردن در مورد توانایی های دیگران و مفاهیم درس و زندگی چه ارتباطی با هم دارند علاقه به استفاده از عمل کاربرد درس و محاسبه های مربوط به محیط بیرون و طبیعت
درک و آگاهی از اندازه گیری آفریده های خداوند در طبیعت
استفاده از درس در طبیعت
اندیشیدن در مورد اینکه در طبیعت چگونه می توان از این روش استفاده کرد و خدا نیز چگونه به کار برده است.
ایمان داشتن به اینکه می توانم با تدریس کتاب مطالعات اجتماعی منابع آب و خاک پایه هفتم بهتر زندگی کنم
درک و آگاهی نسبت به شناخت این درس به عنوان نعمت الهی
معلم کلاس را آماده کرده و به صورت یو شکل در می آورد و دانش آموزان را به چند گروه تقسیم می کند که بهتر بتواند با دانش آموزان ارتباط برقرار کرده و درس را تدریس نماید.
پرسش و پاسخ، گروهی
سی دی های آموزشی. تولید محتوای الکترونیکی. پاورپوینت آموزشی. قلم نوری. برد هوشمند
فعالیت های حین تدریس
فعالیت های یادگیری
فعالیت دبیر
فعالیت دانش آموز
روش تدریس
کاربردوسایل
زمان لازم
فعالیت های عمومی
( مقدماتی )
با یاد و نام خدا و سلام و احوالپرسی بررسی وضعیت روحی و روانی و حضور و غیاب و پرسش و پاسخ
دانش آموزان مراحل مورد نظر را بر اساس خواسته های معلم انجام می دهند.
پرسش و پاسخ، گروهی
سی دی های آموزشی. تولید محتوای الکترونیکی. پاورپوینت آموزشی. قلم نوری. برد هوشمند
رفتارهای ورودی
وارزشیابی ورودی
معلم بعد از احوالپرسی نظر دانش آموزان را راجع به کتاب مطالعات اجتماعی پایه هفتم و منابع آب و خاک می پرسد و روش های علاقه مند نمودن دانش آموزان به این درس را به کار می گیرد.
دانش آموزان مراحل مورد نظر را بر اساس خواسته های معلم انجام می دهند.
پرسش و پاسخ، گروهی
Cd های آموزشی. تولید محتوای الکترونیکی. پاورپوینت آموزشی. قلم نوری. برد هوشمند
ارزشیابی تشخیصی
معلم درباره موضوعاتی که در منابع آب و خاک در کتاب مطالعات اجتماعی پایه هفتم وجود دارد به دانش آموزان تعدادی برگه که از قبل سوالاتی نوشته شده می دهد تا به سوالات پاسخ دهند و هم گروهی ها آنها را تصحیح کنند.
دانش آموزان مراحل مورد نظر را بر اساس خواسته های معلم انجام می دهند.
پرسش و پاسخ، گروهی
سی دی های آموزشی. تولید محتوای الکترونیکی. پاورپوینت آموزشی. قلم نوری. برد هوشمند
آماده سازی
بالا بردن قدرت استدلال دانش آموزان با استفاده از شیوه ی مناسب- علاقه مند کردن دانش آموزان به تدریس کتاب مطالعات اجتماعی منابع آب و خاک پایه هفتم و بیان موارد مختلف و توجه دادن آنها به اهداف درس
دانش آموزان مراحل مورد نظر را بر اساس خواسته های معلم انجام می دهند.
پرسش و پاسخ، گروهی
سی دی های آموزشی. تولید محتوای الکترونیکی. پاورپوینت آموزشی. قلم نوری. برد هوشمند
ارائه درس جدید
معلم تدریس منابع آب و خاک را آغاز می کند
معلم در رابطه با منابع آب و خاک اهداف را بیان می کند.
معلم تدریس منابع آب و خاک را به کمک برد هوشمند و محتوا سازی تکمیل می کند.
معلم در حین تدریس منابع آب و خاک دانش آموزی را پای تابلو می آورد.
معلم یک جمع بندی نهایی را درباره منابع آب و خاک برای دانش آموزان بیان می کند.
دانش آموزان کاملا به درس گوش می دهند.
دانش آموزان با توجه به اهداف بیان شده مثال می زنند.
دانش آموزان با اشتیاق مراحل تدریس را دنبال می کنند.
دانش آموز به دقت هنگام تدریس همکاری می کند.
دانش آموزان از تدریس حاضر راضی و خشنود می شوند و به دقت گوش می دهند.
پرسش و پاسخ، گروهی
سی دی های آموزشی. تولید محتوای الکترونیکی.
پاورپوینت آموزشی. قلم نوری. برد هوشمند
ارزشیابی فرایندی
( تکوینی )
پس از نظارت بر کار دانش آموزان از گروه ها خواسته می شود که با مشورت هم گروهی های خود چگونگی انجام منابع آب و خاک، توجه به فعالیت های انجام شده را با راهنمایی سرگروه انجام دهند.
– پس از آموزش درس به صورت کلامی، از دانش آموزان خواسته می شود فعالیت ها را به صورت نمایش انجام دهند.
پرسش و پاسخ، گروهی
سی دی های آموزشی. تولید محتوای الکترونیکی. پاورپوینت آموزشی. قلم نوری. برد هوشمند
پیش بینی موارد خاص
موارد جزئی از تدریس مورد نظر بر اساس برنامه درس ملی انجام می شود.
– بعد از بررسی فعالیت های انجام شده توسط دانش آموزان از آنها خواسته می شود سوالات کار در کلاس هم به صورت گروهی انجام دهند. و برای آن یک بازی بسازند.
پرسش و پاسخ، گروهی
سی دی های آموزشی. تولید محتوای الکترونیکی. پاورپوینت آموزشی. قلم نوری. برد هوشمند
فعالیت های بعد از تدریس
فعالیت دبیر
فعالیت دانش آموز
زمان
فعالیت تکمیلی
وجمع بندی
با استفاده از کارت های آموزشی از دانش آموزان خواسته می شود که سوالات مربوط به منابع آب و خاک را جواب دهند.
دانش آموزان مراحل مورد نظر را بر اساس خواسته های معلم انجام می دهند.
ارزشیابی پایانی
پس از نظارت بر کار دانش آموزان از گروه ها خواسته می شود که با مشورت هم گروهی های خود چگونگی انجام درس، توجه به فعالیت های انجام شده را با راهنمایی سرگروه انجام دهند.
دانش آموزان مراحل مورد نظر را بر اساس خواسته های معلم انجام می دهند.
تعیین تکلیف وفعالیت های خارج ازکلاس
از دانش آموزان خواسته می شود، تا برای جلسه ی بعد با توجه به تدریس کتاب مطالعات اجتماعی منابع آب و خاک پایه هفتم نمونه واقعی در زندگی بیان کنند.
دانش آموزان مراحل مورد نظر را بر اساس خواسته های معلم انجام می دهند.