نکات آموزشی، روش تدریس و طرح درس
کتاب: مطالعات اجتماعی
پایـه: ششم دبستان
درس19 : همسایگان ما
مقدمه فصل 10
عنوان فصل 10 کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم دبستان ایران و همسایگان می باشد. این فصل شامل دو درس( همسایگان ما و مطالعه ی موردی ) می باشد. برخی از ارزش ها و نگرشی های این درس عبارتند از: احترام به سایر ملل، حمایت از مستضعفان، علاقه مندی به معرفی و شناساندن کشور خود به دیگران.
جمهوری اسلامی ایران بعد از چین و روسیه بیشترین تعداد همسایگان (١٥ کشور) را دارد که از این تعداد با ٨ کشور از طریق دریا و ٧ کشور از طریق خشکی همسایه می باشد. به طور کلی مرز ابزار پایه و اولیه قلمرو حاکمیتی یک دولت سرزمین است. و مفهوم مرز برای اثبات حاکمیت و روابط آن با کشورها و دولت های دیگر لازم و ضروری است. در این فصل دانش آموزان با مفهوم و اهمیت و انواع مرز آشنا می شوند و با بررسی برخی ویژگی های کشورهای همسایه به مقایسه آنها می پردازند.
اهداف و انتظارات یادگیری فصل 10
انتظار می رود دانش آموزان با یادگیری این درس بتوانند:
* اهمیت مرز را بشناسند و انواع مرزها را روی نقشه نمایش دهند.
* شرایط و چگونگی ورود و خروج از کشور را بنویسند و مقررات آن را بیان نمایند.
* شباهت ها و تفاوت های ما و کشورهای همسایه را ثبت و مقایسه نمایند.
* دلایل خود برای سفر به یک کشور همسایه را بیان کنند.
* نامه ای به دوست فرضی در کشور همسایه بنویسند و کشور خود را معرفی کنند.
* درباره کشورهای همسایه از منابع مختلف اطلاعاتی گردآوری کنند و نمایش دهند.
مواد و وسایل لازم برای تدریس فصل 10
کتاب درسی، کاربرگه ها، نقشه ایران و کشورهای همسایه، در صورت امکان تصاویری از کشورهای همسایه، فیلم و کتاب های آموزشی مربوط
** در ادامه، نکات آموزشی و طرح درس برای آموزش درس 19 آورده شده است. **
پیشنهاداتی برای شروع و پیشبرد درس
* درصورت امکان با رعایت نکات ایمنی دانش آموزان را به پشت بام مدرسه برده و از بالا، دیوارهای منازل و مدرسه، پرچین باغ ها، حصارها را به عنوان وجود سرزمین، زمین ها و خانه های مختلف به دانش آموزان نشان بدهید و علت این مرزبندی را سوال کنید.
* از دانش آموزان بپرسید اگر خانه ها فاقد دیوار بود چه اتفاقی می افتاد؟ چرا برای ورود به کلاس دیگر یا خانه همسایه در می زنیم و اجازه می گیریم؟ بعد از دانش آموزان بخواهید درباره مرز بین کشورها هر سوالی دارند، بپرسند. به کسانی که سوال بیشتری طرح می کنند امتیاز بدهید. سوالات را روی تخته بنویسید.
* از دانش آموزی بخواهید با ایفای نقش یک خلبان که از روی چند کشور عبور می کند با برج مراقبت تماس بگیرد و درخواست ورود به کشور دیگر کند. به این ترتیب دانش آموزان را با مفهوم مرز زمینی و مرز هوایی آشنا کنید.
* از دانش آموزان بخواهید کاربرگه شماره ٢٤ را در کلاس کامل کنند. آنها باید ابتدا روی همه مرزها را پر رنگ کنند. نام رودخانه های مرزی را بنویسند و طول مرزها را مقایسه کنند. روی همین کاربرگه تعداد کشورهای همسایه را بشمارند و نام آنها را بنویسند.
* جدول را کامل کنید.
همسایگان خشکی ایران
٧ کشور: پاکستان، افغانستان، ترکیه، عراق، ارمنستان، آذربایجان، ترکمنستان
همسایگان دریایی ایران
٨ کشور: کویت، عربستان، بحرین، قطر، امارات متحده، عمان، روسیه، قزاقستان
* در این بخش می توانید پاسپورت (گذرنامه) خودتان را به کلاس ببرید و به بچه ها نشان بدهید و زمینه را برای آموزش مفهوم روادید (ویزا) و اجازه خروج و… فراهم نمایید.
* برای آموزش ویژگی ها و اشتراک ما با همسایگان از آلبوم عکس و اسلاید و همچنین بیان خاطرات استفاده کنید. معمولاً برخی از دانش آموزان به سفرهای زیارتی رفته اند و ممکن است خاطراتی از این سفرها داشته باشند.
* فعالیت ٣ به منظور ظهور خلاقیت و واکنش فردی و اظهارنظر دانش آموز طراحی شده است.
دانستنی های درس
مرزهای ایران به دو بخش مرزهای سیاسی و مرزهای طبیعی تقسیم می شود. در حال حاضر طول مرزهای کشور جمهوری اسلامی ایران 8574 کیلومتر می باشد که از این مقدار 3965 کیلومتر مرز خشکی، 2045 کیلومتر مرز رودخانه ای، دریاچه ای و باتلاقی و 2564 کیلومتر آن نیز مرز دریایی است.
در جاهایی که رودخانه ای مرز بین دو کشور است، از تالوگ و یا خط عمیق ترین نقاط رودخانه برای تعیین مرز استفاده می شود.
ایران با کشورهای جنوب خلیج فارس از طریق پهنه دریایی خلیج فارس ارتباط دارد. لذا تحدید حدود مرزها براساس کنوانسیون حقوق دریاها صورت می پذیرد. در تعیین مرزهای دریایی و توافق بر سر آنها از معیارهایی چون خط مبدا (پست ترین حد جزر در ساحل) آب های داخلی (آب هایی که پشت خط مبدا قرار گرفته اند) آب های سرزمینی (اولین منطقه به سمت دریا از خط مبدا که عرض آن ٣ تا ١٢ مایل دریایی است) منطقه نظارت و فلات قاره استفاده می شود که هریک توضیحات مفصل دارند و برای اطلاع بیشتر می توانید به منابعی که در پایان فصل معرفی شده اند و کتاب های جغرافیای سیاسی مراجعه کنید.
چگونگی تدریس(طرح درس)
* هدف های جزئی
انتظار می ود که شاگردان بعد از پایان درس بدانند:
– همسایگان شرق ایران را نام ببرند.
– بدانند ایران با کدام کشورها مرز دارد.
– ویزا و گذرنامه را تعریف کنند.
– اعیاد مذهبی کشور های مسلمان را نام ببرند.
– مردم کشورهای همسایه برای زیارت کدام امام به ایران سفر می کنند.
– مردم کشور های همسایه برای زیارت کدام بانوی گرامی (س) به ایران سفر می کنند.
– بدانند ما با کشورهای همسایه چه روابطی داریم.
– ایران با کدام کشور طولانی ترین مرز را دارد.
– بدانند ایران با کشور های همسایه مسلمان در دین و زبان شباهت دارد.
– بدانند چه چیز هایی مرز ایران را با کشور های همسایه مشخص می کند.
* هدف های رفتاری (ورودی)
انتظار می رود دانش آموزان قبل از تدریس درس جدید…
– چند تا از کشور های همسایه ایران را نام ببرند.
– بدانند دو کشور به وسیله ی مرز از هم جدا می شوند.
– بدانند که ما با کشور ها روابط مختلف داریم.
– بدانند که برای رفتن به کشور های خارج باید از آن ها اجازه بگیریم.
– بتوانند از روی نقشه چند کشور نام ببرند که از طریق دریا با ما همسایه هستند.
– بتوانند چند تا از آداب مشترک کشور ما را با کشور های مسلمان همسایه نام ببرند.
* هدف های رفتاری (خروجی)
انتظار می رود دانش آموزان بعد از پایان درس جدید…
– مرز را تعریف کنند.
– بدانند تعیین مرز کشور ها چه چیزهایی است.
– کشورهایی که از طریق شما، جنوب، مشرق، مغرب و دریا با ما همسایه هستند نام ببرند.
– بدانند چرا در روی مرز ها پاسگاه ها مستقر می شوند.
– بدانند ایران با کدام کشور طولانی ترین و کوتاه ترین مرز را دارد.
– گذرنامه و ویزا را تعریف کنند.
– روابط ما با همسایگان را نام ببرند.
– چرا عده ای از مردم به کشور های خارجی سفر می کنند.
– ما با کشورهای مسلمان همسایه در چه چیز هایی شباهت داریم.
– عالم افروز نوروز کدام کشور است.
* تکنولوژی آموزشی
کتاب درسی، نقشه، فیلم، کره جغرافیا، تصاویر مرز ها، تخته، گچ، ماژیک
* روش تدریس
ترکیبی از روش های مختلف تدریس
* ایجاد رابطه عاطفی
سلام و احوالپرسی از دانش آموزان، حضور و غیاب، بیان یک حدیث، آیه، لطیفه یا یک مطلب جاذب
* دیدن تکالیف
بررسی تکالیف یا فعالیت های جلسات قبل
* انجام ارزشیابی تشخیص آغازین
– انبار نفت جهان چیست؟
– بزرگ ترین منبع ماهیان خاویاری در جهان در کدام دریاست؟
– کدام دریا است که تخم ماهیان خاویاری آن به مروارید سیاه مشهور است؟
– دریا چگونه مکانی است؟
– در شهر های بندری مردم به چه کار هایی مشغولند؟
– چرا باید از دریا محافظت کنیم؟
* تنظیم وضعیت کلاس
U شکل یا به صورت گروه های 3 یا 4 نفره
* ایجاد انگیزه برای درس
ارائه ی تصاویری از مرزهای ایران با آوردن نقشه ی ایران و کره جغرافیا یا فیلم های در مورد مرزهای ایران به دانش آموزان و توضیحاتی در مورد مرز های ایران باعث ایجاد انگیزه در آنان می شویم و دانش آموزان را برای ارائه ی درس جدید آماده می کنیم.
* ارائه درس
ابتدا موضوع درس (همسایگان ما) روی تابلوی کلاس نوشته می شود. سپس نقشه ی ایران را به دانش آموزان نشان داده و از آنان می خواهیم به نقشه نگاه کنند و چند تا از کشور های همسایه ی ایران را از جهات مختلف جغرافیایی نام ببرند. سپس از چند دانش آموز سوالاتی در مورد همسایگان ایران می پرسیم. بطور مثال: همسایگان شرق ایران را نام ببرید.
برای آموزش مرز و تعیین مرز کشور ها تصاویر مختلفی از مرز های ایران با دیگر کشور ها را با استفاده روش های پرسش و پاسخ، مشاهده ای، بحث و گفت و گو و توضیحی نشان داده و بحث آموزش مرز و تعیین مرز را به آن ها تفهیم می کنیم.
سپس چیز هایی که مرز ما با دیگر کشور ها را مشخص می کنند به دانش آموزان تفهیم می کنیم. تعیین مرزهایی مانند خطوط، فضا، پدیده های طبیعی
برای آموزش گذرنامه و ویزا با استفاده از تصاویر مختلف به دانش آموزان این دو موضوع را تفهیم می کنیم. برای آموزش روابط ما با همسایگان با استفاده از تصاویر، پرسش و پاسخ و بحث و گفت وگو به آنان تفهیم می کنیم همان طور که ما همسایگان برای حل مشکلات با هم ارتباط داریم کشور ما برای پیشرفت خود در جهان نیازمند ارتباط با دیگر کشور هاست. مانند ارتباط بازرگانی و ارتباط فرهنگی دارد. برای آموزش شباهت های ما با دیگر کشور های مسلمان و همسایه با استفاده از تصاویر مختلف با فیلم آموزشی، پرسش و پاسخ و بحث و گفت و گو شباهت های ما با دیگر کشور ها را به دانش آموزان تفهیم می کنیم.
* ارزشیابی مرحله ای
– مرز چیست؟
– چه چیز هایی مرز کشور ما را با دیگر کشور ها مشخص می کنند؟
– مرز ایران با ترکیه را چه چیزی تشکیل می دهد؟
– کدام کشور ها از طریق دریا با ما همسایه هستند؟
– گذرنامه و ویزا را تعریف کنید؟
– ما در چه چیز هایی با کشور های همسایه ی مسلمان شباهت داریم؟
– دو عید مذهبی کشور های مسلمان را نام ببرید؟
– در کدام کشور ها زبان فارسی رایج است؟ عالم افروز چیست؟
* ارزشیابی پایانی
– مرز چیست؟
– تعیین مرز کشور ها چه چیز هایی است؟
– چند رود مرزی در ایران نام ببرید؟
– کشورهای افغانستان و پاکستان به چه زبانی صحبت می کنند؟
– در کشور ایران هنگام نوروز چه کار می کنند؟
– ایران با کدام کشور ها طولانی ترین و کوتاه ترین مرز را دارد؟
– کدام کشور ها از طریق دریا با ما همسایه هستند؟
– اگر شما خواستید به یکی از کشور های خارج مسافرت کنید باید چه کار کنید؟
– صادرات و واردات چیست؟
– شباهت ما با کشور های مسلمان در چیست؟
– در کدام کشور ها چیدن سفره ی هفت میوه رواج دارد؟
* نتیجه گیری و جمع بندی
کشور ایران از جهات مختلف با دیگر کشورها همسایه می باشد. در بین کشور ها مرز وجود دارد. مرز یک خط مشخص است که کشوری را از کشور دیگر جدا می کند. مرز کشور ها به وسیله ی خطوط، فضا و پدیده طبیعی مشخص می شود. در مرز های زمینی بر روی خطوط علامت هایی یا تیرک هایی در زمین قرار می دهند. در بعضی مرز های زمینی پاسگاه هایی مستقر می شوند تا عبور غیر قانونی صورا نگیرد. برای مسافرت به دیگر کشور ها باید گذرنامه و ویزا گرفت. ما با دیگر کشور ها روابط بازرگانی (صادرات – واردات) و فرهنگی (سفر های زیارتی – دیدن آثار تاریخی – دیدن آثار گردشگری) داریم. ما با کشور های همسایه در دین و زبان شباهت هایی داریم.
* تعیین تکلیف و فعالیت های تکمیلی
کلاس را به دو گروه تقسیم می کنیم و از گروه اول می خواهیم که عکسی از یکی از بنا ها و آثار تاریخی شهر خودشان و یا دیگر شهر ها بگیرند و با ارائه ی توضیحاتی در مورد آن با خود به کلاس بیاورند.
از گروه دوم می خواهیم که نقشه ی ایران را بکشند و کشور های همسایه ی آن را بر روی نقشه بنویسند و با خود به کلاس بیاورند. در پایان با فرستادن صلوات درس به پایان می رسد.
پاسخ فعالیت های کتاب
* فعّالیت 2
خانه کعبه؛ حرم مطّهر پیامبر گرامی اسلام (ص)؛ حرم حضرت علی بن ابیطالب (ع)؛ امام حسین (ع ) و حضرت ابوالفضل (ع) در کدام شهرهای کشورهای همسایه قرار دارند؟ روی نقشه دور این شهرها خط بکشید.
خانه کعبه در شهر مکّه در کشور عربستان و حرم مطّهر پیامبر گرامی اسلام (ص) در شهر مدینه در کشور عربستان قرار دارد. حرم حضرت علی بن ابیطالب (ع) در شهر نجف، حرم امام حسین (ع) و حضرت ابوالفضل (ع) در شهر کربلا در کشور عراق قرار دارند.
* فعّالیت 3
آیا تاکنون به یکی از کشورهای همسایه سفر کرده اید؟ اگر پاسخ شما بلی است در کلاس تعریف کنید.
پاسخ پیشنهادی: بله به شهر های استانبول و آنکارا در ترکیه سفر کرده ام و از دیدن آثار باستانی شهر استانبول مثل مسجد و ایاصوفیه لذّت می برم.
* فعّالیت 4
اگر قرار باشد از یکی از کشورهای همسایه ایران دیدن کنید، کدام را انتخاب می کنید؟ دلایل شما برای سفر به آن کشور چیست؟
پاسخ پیشنهادی: ترکیه: به دلیل داشتن مکان های باستانی و تفریحی، سواحل زیبا و جاذبه های گردشگری.
* فعّالیت 5
فکر کنید چرا نوروز که یک جشن ایرانی است در کشورهای همسایه ما نیز وجود دارد؟ زیرا در زمان هخامنشیان، سرزمین ایران گسترده بود و افغانستان و پاکستان و ترکمنستان و جمهوری آذربایجان بخشی از سرزمین ایران بودند و آداب و رسوم ایرانیان را داشتند و جشن نوروز به جا مانده از آداب و رسوم گذشته ایران است.
سوالات درس به همراه پاسخ
1- مرز چیست؟
جواب: مرز یک خطّ مشخّص است که کشوری را از کشور دیگر جدا می کند.
2- مرز کشورها چگونه تعیین می شود؟
جواب: ابتدا کشورها بر سر خطوط مرزی به توافق می رسند و مابین خود خطوطی را معیّن می کنند، سپس نقشه کش ها با دقت نقشه هایی از مرزها ترسیم می کنند که طبق آن در خطوط مرزی با میله یا تیرک علامت گذاری می کنند.
3- وظیفه پاسگاه مرزی چیست؟
جواب: در این پاسگاه افرادی مشغول دیده بانی و حفاظت از مرزها هستند تا عبور غیر قانونی از مرز صورت نگیرد و از این راه به کشور خدمت می کنند.
4- آیا خطّ مرزی تنها روی زمین است؟ توضیح دهید.
جواب: خیر فضای بالای مرز زمینی هم جزء مرز است یعنی در بالای مرزهای زمینی، یک دیوار فرضی وجود دارد.
5- خلبانان در هنگام عبور از مرز هوایی یا آسمان یک کشور چه کاری باید انجام دهند؟
جواب: باید به آن کشور اطلاع بدهند و برای ورود از آن ها اجازه بگیرند.
6- چگونه پدیده های طبیعی مرز بین کشورها محسوب می شوند؟ مثال بزنید.
جواب: گاهی یک پدیده ی طبیعی مانند رودخانه، کوه، بیابان و دریاچه بین دو کشور قرار دارد و از همان پدیده برای تعیین مرز استفاده می کنند، مثلا ارتفاعات آرارت بخشی از مرز ایران و ترکیه را تشکیل می دهد.
7- رودهای مرزی ایران را نام برده و بنویسید ایران را از کدام کشورها جدا می کنند؟
جواب: اترک ایران را از ترکمنستان جدا می کند. ارس ایران را از ارمنستان و آذربایجان جدا می کند و اروندرود ایران را از عراق جدا می کند.
8- کدام کشورها از طریق دریا با کشور ما همسایه هستند؟ نام ببرید.
جواب: کویت، عربستان، قطر، امارات و عمان
9- گذرنامه چیست؟ و چه مشخصاتی در آن ذکر می شود؟
جواب: برای این که یک فرد از کشور خارج شود، به گذرنامه نیاز دارد. گذرنامه مانند شناسنامه ی خارجی فرد است و در آن مشخصات فرد و ملیّت او ذکر شده است.
10- " روادید " چیست و گرفتن آن به چه معناست؟
جواب: برای مسافرت به کشور دیگر باید از سفارتخانه ی آن کشور اجازه گرفت به این اجازه " ویزا " می گویند. وقتی یک کشور به فردی ویزا می دهد، به او اجازه یا پذیرش داده تا به آن جا سفر کند.
11- انواع روابط ایران با کشورهای همسایه ی خود را نام ببرید.
جواب: روابط بازرگانی، روابط فرهنگی
12- روابط فرهنگی ایران با کشورهای همسایه شامل چه مواردی می شود؟
جواب: سفرهای زیارتی و سفرهایی برای بازدید از آثار تاریخی و مناطق تفریحی
13- ایرانیان برای زیارت چه اماکن مقدّسی و به کدام کشورهای همسایه سفر می کنند؟
جواب: همه ساله عدّه ی زیادی از مردم کشور ما برای زیارت خانه ی کعبه و مرقد مطّهر پیامبر گرامی اسلام (ص) به کشور عربستان سفر می کنند. هم چنین زائرین حضرت علی بن ابیطالب (ع)، امام حسین (ع) و حضرت ابوالفضل (ع) به کشور عراق سفر می کنند.
14- مرد مسلمان کشورهای همسایه برای زیارت کدام اماکن مقدّس به ایران سفر می کنند؟
جواب: عدّه ای از مسلمانان کشورهای همسایه ی ایران برای زیارت مرقد امام هشتم، امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س) به ایران سفر می کنند.
15- نوروز چگونه و در کدام کشورهای همسایه جشن گرفته می شود؟
جواب:
در افغانستان سال رسمی با نوروز شروع می شود در بعضی کشورهای دیگر نوروز به عنوان آغاز فصل بهار جشن گرفته می شود. در جمهوری آذربایجان روی سفره های نوروز آجیل می گذارند. در پاکستان نوروز را عالم افروز می نامند.
در ترکمنستان اجرای مراسم ورزشی و بازی های مختلف و طبیعت گردی در هنگام نوروز رایج است. برخی از مردم شمال کشور ترکیه نیز نوروز را جشن می گیرند.
16- چیدن سفرهای هفت سین یا شبیه به آن در کدام کشورها رواج دارد؟ توضیح دهید. *
جواب: در هنگام نوروز در ایران سفره های هفت سین می چینند. در کابل و مرزهای شمال افغانستان و برخی شهرهای پاکستان چیدن سفره ی هفت میوه رواج دارد. در جمهوری آذربایجان، روی سفره های نوروز آجیل می گذراند.
17- ایران با کشورهای همسایه خود در برگزاری کدام جشن ها و عیاد شباهت هایی دارد؟
جواب: در برگزاری مراسم نوروز و مراسم اعیاد مذهبی مانند عید فطر و عید قربان
18- همسایگان شمالی ایران را نام ببرید.
جواب: ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و ارمنستان
19- همسایگان غربی ایران کدام اند؟
جواب: ترکیه و عراق
20- همسایگان شرقی ایران را نام ببرید.
جواب: افغانستان و پاکستان