رابطه بین حجم معاملات سهام و تغییر قیمت سهام در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق



دانشگاه آزاد اسلامی
واحد اراک
دانشکده مدیریت، گروه حسابداری
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد
گرایش: حسابداری

عنوان:
بررسی رابطه بین حجم معاملات سهام و تغییر قیمت سهام در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

استاد راهنما :
دکتر احمد احمدپور

استاد مشاور:
دکتر حسنعلی آقاجانی

نگارش:
مصطفی فدوی

تابستان 1389

Islamic Azad University
Arak Branch

Faculty of Management-Department of Accounting
((M.A)) Thesis

Subject:
The Investigation of the Relation Between Stock Price Changes and Trading Volume in Accepted Companies in Tehran Stock Exchange

Thesis Advisor:
A. Ahmad Pour Ph.D.

Consulted by:
H. Aghajani Ph.D.

By:
Mostafa Fadavi

Summer 2010

دانشگاه آزاد اسلامی
واحد اراک
دانشکده مدیریت، گروه حسابداری
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد
گرایش: حسابداری

عنوان:
بررسی رابطه بین حجم معاملات سهام و تغییر قیمت سهام در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

نگارش:
مصطفی فدوی
تابستان 1389

هیات داوران:
1- استاد راهنما: دکتر احمد احمد پور
2- استاد مشاور: دکتر حسنعلی آقاجانی
3- استاد داور: دکتر مجید زنجیر دار
4- مدیر گروه تخصصی: دکتر مجید زنجیر دار
سپاسگزاری:
سپاس ایزد منان را که توفیق فراگیری علم را برمن عطا فرمود و مرا در کوران مشکلات و سختی ها یاری نمود، تا این رساله را با موفقیت به پایان برسانم.
در طول دوران تحصیلی و تهیه این پایان نامه از راهنمایی ها و مساعدت های اساتید و سروران عزیزی بهره برده ام که در اینجا لازم است از همه ایشان مراتب سپاس قلبی و تشکر خالصانه خود را داشته باشــــم.
از استادان ارجمند و مهربانم جناب آقای دکتر احمد احمد پور که مسئولیت استاد راهنمای این رساله را به عهده گرفتند و همچنین جناب آقای دکتر حسنعلی آقاجانی که مسئولیت استاد مشاور این رساله را عهده دار بودند وبا حوصله ی بسیار و باریک بینی ژرف مرا در این رساله یاری کردند صمیمانه تشکر مینمایم و برایشان توفیقات روز افزون در خدمات علمی و فرهنگی و آموزشی آرزو میکنم .
هم چنین تشکر ویژه دارم از مدیریت پژوهش دانشکده به ویژه سرکار خانم کیوانفر و از خداوند متعال موفقیتهای بزرگتر در زندگی را برایشان آرزومندم
در پایان از تمامی افراد خانواده ام که بی نهایت خود را مدیون فداکاری ها و تلاش های ایشان در تمامی مراحل زندگی میدانم و نیز از زحمات بی دریغ خانواده ی همسرم که در تمامی فراز و نشیب های این تحقیق، یاری رسان و همراه اینجانب بوده اند بسیار سپاسگزارم و امیدوارم بتوانم گوشه ای از زحمات فراوان ایشان را جبران نمایم.

تقدیم به :

چشم های نگران مادرم،
دست های خسته ی پدرم
نگاه مهربان و پر امید همسرم

چکیده: 1
مقدمه: 2
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1 مقدمه 4
2-1- تاریخچه مطالعاتی 4
3-1- بیان مساله 5
4-1- چارچوب نظری 7
5-1- فرضیه های تحقیق 8
6-1- اهداف تحقیق 9
7-1- اهمیت تحقیق 10
8-1- حدود مطالعاتی 11
9-1- واژه های کلیدی و اصطلاحات 12
فصل دوم: مروری بر ادبیات تحقیق
1-2- مقدمه 15
2-2-مبانی نظری 16
1-2-2 قیمت سهام 16
2-2-2-تعیین قیمت سهام 16
3-2-2-عوامل موثر بر قیمت سهام 19
4-2-2- محتوای اطلاعاتی قیمت سهام 26
5-2-2- دو دیدگاه در مورد تغییرات گذشته قیمت سهام برای پیش بینی قیمت در آینده 29
6-2-2- نوسانات قیمت سهام ناشی از انتشار اطلاعات 30
7-2-2- حجم مبادلات 33
8-2-2- ادبیات موضوعی حجم معاملات 35
9-2-2- حجم معاملات و نقدینگی 40
10-2-2- رابطه ی حجم مبادلات و قیمت با اعلان سود 42
11-2-2- اهمیت رابطه حجم معاملات و قیمت سهام 43
12-2-2- مبانی تئوریک موضوع از دیدگاه کروچ 45
13-2-2- دلایل تئوریک ارتباط مثبت حجم معاملات، بازده و تغییر قیمت سهام 48
14-2-2- بسط مدلهای تئوریک رابطه حجم معاملات، قیمت و بازده سهام 54
15-2-2- بسط فرضیه ورود متوالی اطلاعات 54
16-2-2- بسط مدل ترکیب توزیع ها 59
17-2-2- خلاصه بخش اول 60
3-2 مبانی تجربی 61
1-3-2-مقدمه 61
2-3-2- سابقه تحقیقات مشابه 63
3-3-2- خلاصه ی بخش دوم 71
فصل سوم: روش اجرای تحقیق
1-3 مقدمه 77
2-3- روش تحقیق 77
3-3- جامعه آماری 78
4-3 مدل تحلیلی تحقیق 78
5-3- نمونه آماری 78
6-3- ابزار جمع آوری داده ها 82
7-3- روش جمع آوری داده ها 82
8-3- متغیرهای تحقیق 83
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها
1-4 مقدمه‏ 87
2-4 روش تجزیه و تحلیل داده ها 87
3-4 نحوه ی آماده سازی داده ها جهت آزمون آماری 88
4-4 آزمون فرضیات 93
1-4-4 آزمون فرضیه اول 93
2-4-4- آزمون فرضیه دوم 95
3-4-4- آزمون فرضیه سوم 98
4-4-4- آزمون فرضیه چهارم 100
5-4-4- آزمون فرضیه پنجم 102
6-4-4 – آزمون فرضیه ششم 105
5-4- خلاصه فصل چهارم 107
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات
1-5 مقدمه 110
2-5- نتیجه گیری بر اساس فرضیات تحقیق 110
3-5- بحث 112
4-5- پیشنهادات تحقیق 113
1-4-5- پیشنهادات در راستای یافته های تحقیق 113
2-4-5- پیشنهادات به محققین 115
5-5- محدودیت های تحقیق 115
پیوست ها
پیوست الف : خروجی نرم افزار 117
منابع و ماخذ
منابع فارسی: 147
منابع لاتین: 148
چکیده انگلیسی: 151

جدول 1-2 فهرست تحقیقات انجام شده در زمینه رابطه حجم معاملات و تغییر قیمت 71
جدول 1-3 مقایسه ی حجم معاملات صنایع دارای معامله در محدوده زمانی مورد نظر تحقیق 80
جدول 1-4 لیست شرکت های حاضر در صنایع پرمعامله (نمونه آماری تحقیق) 90
چدول 2-4آماره های توصیفی فرضیه اول 93
چدول 3-4 همبستگی فرضیه اول 94
جدول 4-4 تحلیل واریانس فرضیه اول 94
جدول 5-4 ضرائب فرضیه اول 95
جدول 6-4آماره های توصیفی فرضیه دوم 96
جدول 7-4 همبستگی فرضیه دوم 96
جدول 8-4 جدول تحلیل واریانس فرضیه دوم 97
جدول 9-4 جدول ضرائب فرضیه دوم 97
جدول 10-4 آماره های توصیفی فرضیه سوم 98
جدول 11-4 همبستگی فرضیه سوم 98
جدول 12-4 جدول تحلیل واریانس فرضیه سوم 99
جدول 13-4 جدول ضرائب فرضیه سوم 99
جدول 14-4 آماره های توصیفی فرضیه چهارم 100
جدول 15-4 همبستگی فرضیه چهارم 101
جدول 16-4 جدول تحلیل واریانس فرضیه چهارم 101
جدول 17-4 جدول ضرائب فرضیه چهارم 102
جدول 18-4 آماره های توصیفی فرضیه پنجم 103
جدول 19-4 همبستگی فرضیه پنجم 103
جدول 20-4 جدول تحلیل واریانس فرضیه پنجم 104
جدول 21-4 جدول ضرائب فرضیه پنجم 104
جدول 22-4 آماره های توصیفی فرضیه ششم 105
جدول 23-4 همبستگی فرضیه ششم 105
جدول 24-4 جدول تحلیل واریانس فرضیه ششم 106
جدول 25-4جدول ضرائب فرضیه ششم 106

نمودار1-2- عوامل موثر بر قیمت سهام (رفتار سهام) 19
نمودار 2-2: منحنی عمر کالا 24
نمودار 3-2 : داده های قدرمطلق بازده در طول یک روز معاملاتی با استفاده از نمودار هیستوگرام 49
نمودار4-2 داده های تعداد خبرهای رسیده در طی یک روز معاملاتی با استفاده از نمودار هیستوگرام 50
نمودار 5-2 : حجم معاملات در طی یک روز معاملاتی با استفاده از نمودار هیستوگرام 50
نمودار 1-3 مدل تحلیلی تحقیق 78
نمودار 1-4 نمونه ی فایل اکسل آماده سازی متغیرهای تحقیق 92

چکیده:
هدف از اجرای تحقیق حاضر، بررسی رابطه بین حجم معاملات سهام و تغییر قیمت سهام در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد. حجم مبادلات در واقع مسئله پایداری و صحت قیمت را مورد بررسی قرار می دهد و تحقیقاتی که حجم مبادلات را در کنار قیمت در نظر نمی گیرند در واقع مساله ی صحت قیمت را مورد توجه قرار نمی دهند. بر این اساس پس از مروری جامع بر ادبیات موضوعی مربوط به حجم معاملات و قیمت سهام، آزمون های تعیین همبستگی بین متغیرهای تحقیق بر روی دادههای مربوط به نمونه آماری تحقیق شامل 70 شرکت حاضر در سه صنعت پرمعامله ی بورس تهران انجام گردید. نتایج تحقیق نشان داده است که در ساختار معاملات بازار روابطی وجود دارد و تعداد دفعات معامله و تعداد سهام معامله شده و تغییر قیمت سهام روزانه با یکدیگر رابطه ی مثبت دارند. این ارتباط در فاصله ی زمانی یک روز نیز وجود دارد بنابراین تغییر قیمت سهام از تعداد سهام معامله شده و تعداد دفعات معامله شده ی روز قبل نیز نشات می گیرد، ضمن اینکه تغییر قیمت سهام طی روزهای متوالی از یک روند صعودی یا نزولی تبعیت می کند.

مقدمه:
یکی از ویژگی های مهم در کشورهای صنعتی توسعه یافته، وجود بازار پویای پول و سرمایه است. از سوی دیگر در هر سیستم اقتصادی گروهی با فعالیت بیشتر و صرفه جویی مناسب، پس اندازی برای آینده ایجاد می کنند، چگونگی استفاده از این پس اندازها می تواند برای جامعه آثار مثبت یا منفی به همراه داشته باشد. در صورتی که این پس اندازها با مکانیزم صحیح به بخش تولید هدایت شوند علاوه بر ایجاد بازده برای صاحبان سرمایه، می توانند به عنوان مهم ترین عامل تامین سرمایه برای راه اندازی طرح های اقتصادی جامعه نیز مفید باشند و در صورتی که به جریان های ناسالم اقتصادی راه پیدا کنند آثار نامناسبی برای جامعه خواهند داشت. یکی از مهم ترین ابزارهایی که توانایی جذب این نقدینگی ها را دارد بورس اوراق بهادار و مکانیزم عملیات خرید و فروش سهام است که در این رابطه نقش مهمی دارد. زیرا صاحبان سرمایه می توانند با خرید سهام، سرمایه های خود را با بازده مورد انتظار به کار انداخته و از سوی دیگر در تامین منابع مالی صنایع کشور نیز مشارکت داشته باشند.

فصل اول
کلیات تحقیق

1-1 مقدمه
ویژگی های بازار بورس اوراق بهادار باعث شده است که هم شرکت ها و هم سرمایه گذاران، بازار سرمایه را محل مناسبی برای جذب منابع مالی و سرمایه گذاری بدانند و به همین جهت است که امروزه در کشورهای توسعه یافته، بورس اوراق بهادار یکی از نهادهای اقتصادی جامعه است و عملیات آن به عنوان یکی از شاخص های مهمی است که بیانگر اوضاع اجتماعی- اقتصادی این کشورهاست و در این راستا مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. از سوی دیگر هرگونه تزلزل در بورس اوراق بهادار نیز می تواند به بحران های عظیم اقتصادی منجر شود. با گسترده شدن کمی و کیفی بازار سرمایه و افزایش تعداد فعالان بازار، لزوم افزایش مطالعات برای آگاهی دادن به قشر سرمایه گذار بیش از پیش مشهود می باشد(خسروآبادی،1384،ص77)1. لذا این مطالعه به منظور تشریح ساختار حاکم بر معاملات به بررسی ارتباط بین حجم معاملات و تغییرات قیمت در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته است.
در ادامه ی این فصل مطالبی در رابطه با اهمیت موضوع، بیان مساله، مدل مفهومی تحقیق، اهداف، فرضیات، قلمرو، تعریف واژه ها و محدودیت های تحقیق آمده است.

2-1- تاریخچه مطالعاتی
تحقیق حاضر در بورس های ایالات متحده و سایر بورس های دنیا انجام گرفته است.یینگ در سال 1966 اولین بار رابطه مذکور را کشف کرد.کروچ و کلارک ، اپس و اپس ، مرگان و هم چنین در سال های اخیر وی چین و نیز گیرارد و عمران با تغییر دادن دامنه های موضوعی و زمانی تحقیق به نتایج مشابهی دست یافتند. در تمام تحقیقات انجام شده همبستگی مثبت و ضعیفی بین حجم معاملات (v) و قدر مطلق تغییر قیمت |∆p| ملاحظه گردید. هم چنین محققینی نیز به بررسی رابطه بین v و ∆p پرداخته و رابطه های معنی داری را یافتند.
بررسی های انجام شده محقق حاکی است از آن است که در ایران نیز تنها تعداد معدودی تحقیق مشابه در این زمینه وجود دارد که در سال 1379 توسط مصطفی قائمی و در سال 1384 توسط مهدی زیوداری انجام و به این نتیجه رسیده اند که افزایش یا کاهش حجم مبادلات موجب افزایش در تغییر قیمت سهام می گردد.

3-1- بیان مساله
یکی از شاخصه های مهم هر بازار، حجم مبادلاتی است که در آن صورت می پذیرد. در واقع زمانی بازار یک کالا در اقتصاد مهم است که سهم بزرگتری از آن اقتصاد را به خود اختصاص دهد. ولی بازار اوراق بهادار یک تفاوت اساسی با بازار کالاهای دیگر دارد. در بازار کالاهای دیگر قسمت عمده ای از خریداران کالا، مصرف کنندگانی هستند که کالا را به خاطر نیازشان خریداری می کنند. هر کالا برای خود یک کشش تقاضا دارد و مصرف کننده می بایست کالای مورد نظر خود (یا جانشین آن را) حتی با وجود افزایش قیمت خریداری و مصرف نماید. حال آنکه در بازار اوراق بهادار کسی نیاز اساسی به اوراق بهادار ندارد و در صورتی که قیمت یک نوع اوراق بهادار نامتعادل باشد خریداران کمتری پیدا می کند بنابراین قیمت در بازار اوراق بهادار یک عامل اساسی است (امید قائمی،1379،ص89)1. لذا شناسایی و اندازه گیری رابطه ی قیمت اوراق بهادار با سایر عوامل موثر بر آن تاثیر بسزایی در تصمیم گیری های آینده ی عوامل بازار خواهد داشت.
در تحقیقاتی که در زمینه ی بورس اوراق بهادار تهران انجام گرفته، بیشتر رابطه ی اطلاعات داخلی شرکت ها و وضعیت مالی آنها با قیمت سهام شرکت بررسی شده و کمتر به خود بازار به عنوان یک عامل تاثیرگذار بر قیمت سهام شرکت ها توجه شده است. واقعیت این است که در بسیاری از موارد تغییر قیمت سهام شرکت ها ناشی از تغییر وضعیت مالی آنها نیست بلکه ناشی از عوامل روانی و درونی بازار است. همچنین در غالب تحقیقات، تاثیر انتشار اطلاعات شرکت ها بررسی شده، حال آنکه در این تحقیق تاثیر انتشار اطلاعات بازار و استفاده ی معامله گران از آن مد نظر است و از این رو اساسی ترین اطلاعاتی که از سوی سازمان بورس راجع به وضعیت معاملات منتشر می شود مورد توجه قرار گرفته است. آمار معاملات سهام روزانه تقریباً در تمام روزنامه های کثیرالانتشار به چاپ رسیده و به اطلاع عموم می رسد. انتشار اطلاعات به این شکل به خودی خود این سوال را در ذهن استفاده کنندگان اطلاعات تداعی میکند که آمار معاملات سهام حاوی چه اطلاعاتی است و علت تاکید سازمان بورس تهران و سایر بورس های جهان بر انتشار اطلاعات مزبور چیست؟
آیا افزایش و کاهش حجم معاملات یک سهم می تواند حکایت از وجود یکسری اطلاعاتی داشته باشد که قسمتی از معامله گران از آن مطلع نیستند؟ آیا معامله گران غیر مطلع بر اساس آمار معاملات و بدون بدست آوردن این اطلاعات اقدام به خرید سهام خواهند کرد یا خیر؟ تعداد دفعات معامله و تعداد سهام معامله شده نشانی از جاذبه ی سهام برای خریداران است و می تواند از یک سو حاکی از تعداد خریداران سهام یک شرکت و از سوی دیگر حاکی از تعداد فروشندگان سهام موردنظر باشد (قائمی ، 1379،ص125)1.
در همین راستا در تحقیق حاضر سعی گردید تا رابطه ی بین قیمت سهام و حجم مبادلات سهام بررسی شود. حجم مبادلات در واقع مسئله پایداری و صحت قیمت را مورد بررسی قرار می دهد و تحقیقاتی که حجم مبادلات را در کنار قیمت در نظر نمی گیرند در واقع مساله ی صحت قیمت را مورد توجه قرار نمی دهند. بر این اساس میتوان گفت که فقط قیمت هایی صحیح هستند که در آن، کلیه افرادی که به پول خود نیاز دارند سهام خود را عرضه میکنند و به عبارت دیگر حجم مبادلات نرمال در آن قیمت معامله می شود. در این حالت تغییر قیمت کم است و قیمت سهام از پایداری نسبی برخوردار است. لذا حالتی که در آن مبادلات کمتر یا بیشتری از میزان مبادلات نرمال انجام پذیرد مستلزم عرضه و تقاضای بیشتری است که به نوبه ی خود موجب تغییر قیمت می گردد.
اعتقاد کلی اقتصاددانان این است که زمانی که عرضه و تقاضا کنندگان زیادی در بازار وجود دارند و حجم معاملات در بازار زیاد است، قیمت شفاف تر است و از سوی دیگر در قیمت های شفاف است که مبادلات زیادی انجام می گیرد. لیکن تغییر قیمت نیز مستلزم انجام معامله است یعنی هر چه تغییر قیمت بیشتری انجام بگیرد حتماً می بایست معاملات بیشتری نیز صورت بگیرد (همان منبع،ص113)2.
می دانیم که یکی از معیارهای اصلی در سرمایه گذاری کوتاه مدت، قابلیت نقد شوندگی سرمایه گذاری است. سهامی که در بازار خریداران زیادی دارند و پرمعامله هستند از قابلیت نقدشوندگی بیشتری برخوردارند (خاکپور،1387،ص59)3. بی تردید تعداد دفعات معامله ی هر سهم و تعداد سهام معامله شده یک سهم به عنوان دو جنبه ی مهم در بررسی حجم معاملات می تواند نشانی از قابلیت نقدشوندگی سهام باشد. تغییر قیمت سهام در بورس تهران با دادوستد انجام می گیرد. اگر معاملات به نحو جهت داری قیمت سهام یک شرکت را به سمت افزایش یا کاهش هدایت کند، قیمت سهام آن شرکت تغییر خواهد کرد، لیکن این پرسش مطرح است که برای انجام هر تغییر قیمت چه حجم معاملاتی باید انجام بگیرد؟ آیا فرایند تغییر قیمت از معاملات روز قبل نیز می تواند تاثیر بپذیرد یا خیر؟
تحقیقاتی که در زمینه شناسایی رابطه میان حجم مبادلات و تغییر قیمت وجود دارد عموماً براساس نمونه هایی از بازار کامل انجام گرفته، لیکن بورس اوراق بهادار تهران یک نمونه از بازارهای نوظهوری است که با بازارهای کامل مانند بورس سهام نیویورک تفاوت های عمده ای دارد. از جمله این تفاوت ها وجود موانع معاملاتی مانند حجم مبنا، حد نوسان قیمت و توقف نماد معاملاتی شرکت ها به مدت نامشخص است که معاملات بورس تهران را تحت تاثیر قرار می دهد و این بازار را از یک بازار کامل دور می سازد. در حال حاضر در بورس تهران، معاملات متعددی با استفاده از اطلاعات نامتقارن انجام می شود و دستکاری قیمت امری جدی به نظر می رسد. به علاوه ساختار درونی این بازار، ترکیب سرمایه گذاران و رفتار سرمایه گذاری آنان بطور کاملاً محسوس نسبت به آن چه که در بازارهای کامل می باشد، تفاوت می کند (شعبان پور،1387،ص158)1. در چنین شرایطی این امکان وجود داشته که نتایجی که ما از انجام این تحقیقات این چنینی به آن رسیده ایم متفاوت از نتایج کسب شده این تحقیق در بازارهای کامل و حتی بازارهای نوظهوری که این تحقیق در آن ها انجام شده – مانند بورس سهام چین- باشد.
توجه به تحقیقات متعددی که در زمینه رابطه حجم معاملات و تغییر قیمت در بازار های کامل و بازارهای نوظهور در سایر کشورها انجام شده است و هم چنین اهمیت توجه بیشتر به ساختار خرد بورس اوراق بهادار تهران و تعداد محدود تحقیقات انجام شده در داخل کشور در این زمینه، محقق را بر آن داشت تا در تحقیق حاضر به بررسی رابطه بین حجم معاملات سهام و عوامل تشکیل دهنده ی آن با قیمت سهام در شرکت های پذیرفته شده در بورس تهران پرداخته و به سوالات ذیل پاسخ دهد:
1- آیا بین تعداد دفعات معامله هر سهم و تعداد سهام معامله شده در هر روز رابطه وجود دارد؟
2- آیا بین حجم معاملات در هر روز و تغییر قیمت سهام در همان روز رابطه وجود دارد؟
3- آیا بین حجم معاملات در هر روز و تغییر قیمت سهام در روز بعد رابطه وجود دارد؟
4- آیا بین تغییر قیمت سهام در هر روز با تغییر قیمت سهام روز بعد رابطه وجود دارد؟

4-1- چارچوب نظری
در تحقیق حاضر سعی گردیده رابطه بین حجم معاملات سهام و قیمت سهام در شرکت های پذیرفته شده در بورس تهران بررسی گردد. حجم معاملات عبارت است از حجم ریالی یا مقداری سهامی که در یک دوره از زمان دادوستد می شود به عبارت کامل تر حجمی از سهام که در یک دوره مشخص، مالکیت آن تغییر می کند. حجم معاملات هم چنین می تواند به عنوان تعداد خریدار و یا تعداد دفعات معامله در یک دوره از زمان نیز تعریف شود.
این متغیر یکی از معیارهای اصلی در تحلیل های تکنیکال است که به همراه قیمت می تواند تصویر کاملی از روندهای بازار را برای تحلیل گران نمایان سازد. بالطبع توجه به روند قیمت ها فارغ از تغییرات حجم معاملات که روحیه و جو بازار را مشخص می کند می تواند به استنباط های غلطی منجر شود و تغییرات قیمت در صورتی معنادار است که با تغییرات قابل توجه حجم همراه باشد (قائمی،1379،ص79)1.
حجم معاملات خود از دو جنبه قابل بررسی است. تعداد سهام معامله شده و تعداد دفعات معامله. تعداد سهام معامله شده عبارت است از تعداد سهامی که در یک فاصله زمانی مشخص در بورس اوراق بهادار مورد معامله قرار می گیرد و با توجه به اینکه فاصله زمانی مورد نظر این تحقیق یک روز است، لذا تعداد سهام معامله شده عبارت است از تعداد سهام یک شرکت که در یک روز فعال بورس مورد معامله قرار می گیرد. تعداد دفعات معامله نیز عبارت است از تعداد دفعاتی که سهام یک شرکت در یک فاصله زمانی مشخص در بورس اوراق بهادار مورد معامله قرار می گیرد. از سوی دیگر قیمت سهام در تحقیق حاضر، آخرین قیمت سهام در هر روز کاری بورس است. با توجه به اینکه یکی از اهداف اصلی این تحقیق، بررسی واکنش ها ی عمومی معامله گران و سرمایه گذاران است و آخرین قیمت هر سهم توسط روزنامه ها و رسانه های عمومی به اطلاع می رسد لذا از آخرین قیمت سهام جهت تحقیق استفاده شده است. تغییر قیمت سهام نیز عبارت است از افزایش یا کاهش قیمت سهام در یک فاصله زمانی مشخص که در این تحقیق یک روز است. از آن جا که ما در تعدادی از فرضیه های این تحقیق فقط به مقدار تغییر قیمت سهام صرف نظر از افرایش و کاهش قیمت توجه داریم لذا قدر مطلق تغییر فیمت سهام هر روز نسبت به روز قبل و بعد را مدنظر قرار می دهیم.
در تحقیق حاضر، حجم معاملات را به عنوان و تغییر قیمت سهام را به عنوان متغیرهای کلی تحقیق در نظر گرفته و روابط بین این متغیرها را از جنبه های مشروح در مدل مفهومی ذیل مورد بررسی و آزمون قرار داده ایم.

5-1- فرضیه های تحقیق
1- تعداد دفعات معامله در هر روز با تعداد سهام معامله شده در آن روز همبستگی مثبت دارد.
2- قدرمطلق تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز بعد با تعداد دفعات معامله روز مورد نظر رابطه دارد.
3- قدرمطلق تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز قبل با تعداد دفعات معامله روز مورد نظر همبستگی مثبت دارد.
4- قدرمطلق تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز بعد با تعداد سهام معامله شده روز مورد نظر رابطه دارد.
5- قدر مطلق تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز قبل با تعداد سهام معامله شده ی آن روز همبستگی مثبت دارد.
6- تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز قبل با تغییر قیمت سهام همان روز نسبت به روز بعد همبستگی مثبت دارد.

6-1- اهداف تحقیق
بررسی و شناخت بازارهای سرمایه و حساسیت این بازارها نسبت به مسائل پیرامونی به سبب اینکه بازار بورس اوراق بهادار به عنوان نمادی پویا و تکامل یافته در بازار سرمایه هر کشور مطرح است و نیز به سبب اهمیت، نقش و تاثیر آن در اقتصاد ملی، همواره انگیزه ی مناسبی برای انتخاب موضوع و انجام تحقیقات در زمینه های امور مالی عموماً و سرمایه گذاری و ارزیابی بورس اوراق بهادار به طور اخص بوده است. این شناخت بی شک از یکسو بر تصمیمات سرمایه گذاران و تامین امنیت مبادلات سهام و سرمایه و از سوی دیگر بر درک مسئولین و گردانندگان بازار به منظور بهبود نحوه ی عمل بازار و هدایت آن به سوی توسعه یافتگی و قانون مندی موثر خواهد بود (خسروآبادی، 1384، ص99)1.
تحقیق حاضر بر آن است که با استفاده از اصول و روشهای علمی، و بر اساس آزمون بازار و تجزیه و تحلیل آن، شناخت قابل قبولی از میزان حساسیت و درجه تاثیر پذیری آن بدست آورده و از یافته های تحقیق در جهت توسعه ی مکانیزم های موثر بر بورس استفاده نماید. بهرحال این پژوهش برای بررسی علمی ارتباط بین حجم مبادلات سهام و تغییرات قیمت سهام در چارچوب قلمرو تحقیق می باشد.
بطور خلاصه می توان از اهداف اساسی زیر برای انجام پژوهش حاضر نام برد:
1- اهداف علمی
– بررسی رابطه بین حجم معاملات و قیمت سهام در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران
2- اهداف کاربردی
– کمک به سرمایه گذاران بازار سرمایه در فرآیند تصمیم گیری و نیز تامین امنیت مبادلات سهام
– کمک به مسئولین و گردانندگان بازار به منظور درک نحوه عمل بازار و هدایت آن به سوی توسعه یافتگی و قانون مندی
– بررسی روند تغییر قیمت در بورس اوراق بهادار تهران
– شناخت عوامل روانی بازار که منجر به عرضه و تقاضای زیاد و یا موجب افزایش میزان مبادلات یک نوع اوراق بهادار می شود
– درک بیشتر روحیات حاکم بر بازار بورس تهران به منظور کمک به گردانندگان، معامله گران و عرضه کنندگان بازار بورس در تصمیم گیری های آینده
با تغییراتی که در رویکرد سرمایه گذاری سهامداران در طی سال های اخیر در بازار بورس تهران به وجود آمده است و با توجه به علمی تر شدن روند معاملات، نتایج این تحقیق می تواند راهنمایی برای سهامداران در انجام معاملاتشان باشد و زمینه را برای انجام تحقیقات آینده در بازار سرمایه فراهم نماید.

7-1- اهمیت تحقیق
اهمیت هر تحقیق از فلسفه و چرایی آن تحقیق حکایت دارد (خادم المله،1387،ص46)1. که این ضرورت در پژوهش حاضر از دیدگاه های مختلفی قابل طرح است:
1- گسترش دانش امور مالی: رشد و تکامل هر رشته از دانش بشری مرهون تلاش اندیشمندان ، تئوریسین ها و محققین در ایجاد و بسط تئوری ها با قدرت اندیشه و تحقیقات مستمر در این زمینه بوده است. آنان همواره در پی بررسی و تلاش برای یافتن پاسخی برای سوالات خود در موارد گوناگون بوده اند (خسروآبادی،1384،ص79)2. بدیهی است یکی از موارد اهمیت انجام پژوهش حاضر نیز تلاش در جهت بسط دانش مالی در حوزه ی بورس اوراق بهادار بوده است.
2- ضرورت آگاهی بخشی به سرمایه گذاران در جهت استمرار حضور در بورس: بورس اوراق بهادار تهران پس از سال 1368 و با شروع دوران سازندگی به عنوان محلی برای خرید و فروش سهام شرکت های خصوصی و نیمه خصوصی مورد توجه قرارگرفت و این توجه در سال 1376 با تغییر برخی ساختارها تکمیل گشت. اما با وجود گذشت چندین سال از فعالیت این سازمان هنوز در بین مردم عادی و افراد آشنا به علم مفهوم بازارهای مالی و بازار سرمایه شفاف نشده است.
3- علی رغم این مسائل، روزانه بر تعداد سهامداران کشور افزوده می شود. با افزایش تعداد سهامداران بر اهمیت نحوه انجام معاملات و سازوکارهای بازار سرمایه افزوده می شود که با شناخت هر چه بیشتر این سازوکارها شفافیت در بازار بورس افزایش یافته و سرمایه گذاران با ریسک کمتری به این بازار وارد می شوند (زیوداری،1384،ص178)1.
4- بررسی تاثیر ورود اطلاعات به بازار: در تحقیقاتی که در زمینه ی بورس اوراق بهادار تهران انجام گرفته غالباً به رابطه ی بین اطلاعات داخلی شرکت ها و وضعیت مالی آنها با قیمت سهام شرکت توجه شده و کمتر به خود بازار به عنوان یک عامل تاثیرگذار بر قیمت سهام شرکت ها توجه شده است. واقعیت این است که در بسیاری از موارد تغییر قیمت سهام شرکت ها ناشی از تغییر وضعیت مالی آنها نیست بلکه ناشی از عوامل روانی و درونی بازار است. به عبارت دیگر در بسیاری از موارد شرایط بازار و انتشار اطلاعات در آن ، قیمت سهام را تعیین میکند و اطلاعات شرکت ها به عنوان اطلاعات جنبی است(امیدقائمی،1379،ص45)2. در این تحقیق به عوامل فوق الذکر توجه شده و عواملی که موجب عرضه و تقاضای بیشتر سهم در بازار می شود مورد توجه قرار گرفته است.
5- بررسی ارزش اطلاعاتی آمار معاملات سهام: بسیاری از علاقمندان به بازار سرمایه هر روز در مطبوعات آمار مربوط به معاملات سهام را ملاحظه می کنند. در این آمار معاملات معمولاً چند ستون درج می شود. ستونی به تعداد دفعات معامله ی هر روز و ستونی به تعداد سهام معامله شده ی هر روز اختصاص یافته است و ستون های دیگری نیز به آخرین قیمت هر سهم و تغییر قیمت سهام اختصاص دارند. انتشار اطلاعات به این شکل به خودی خود این سوال را در ذهن استفاده کنندگان اطلاعات تداعی می کند که آمار معاملات سهام حاوی چه اطلاعاتی است، چه اهمیتی دارد و از تجزیه و تحلیل آنها چه نتیجه ای می توان گرفت (خسروآبادی،1379،ص179)3.

جدا از موارد فوق، قابل ذکر است که کارپوف نیز در سال 1987 چهار دلیل اصلی برای اهمیت رابطه حجم معاملات و تغییر قیمت ارائه داده است(زیوداری،1384،ص76)4. که در متن پایان نامه به طور کامل به آن ها اشاره گردیده است.

8-1- حدود مطالعاتی
قلمرو تحقیق حاضر به تفکیک قلمرو موضوعی، زمانی و مکانی تشریح میگردد.
– قلمرو موضوعی: در این تحقیق به بررسی رابطه بین حجم مبادلات و تغییرات قیمت سهام در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته ایم.
– قلمرو زمانی: قلمرو زمانی تحقیق حاضر، محدوده ی 4 ساله از سال 1385 تا 1388 را شامل می شود.
– قلمرو مکانی: قلمرو مکانی این تحقیق شامل شرکت هایی است که جزء صنایع پرمعامله در بورس اوراق بهادار تهران قرار گرفته اند.

9-1- واژه های کلیدی و اصطلاحات
به اختصار مفاهیم و اصطلاحات مهم به کارگرفته شده در تحقیق را به شرح ذیل تعریف می نمائیم.
– اوراق بهادار: هر نوع ورقه یا مستندی است که متضمن حقوق مالی قابل و انتقال برای مالک عینی یا منفعت آن باشد (یکتا،1376،ص56)1.
– بازار سرمایه: به معنی یک بازار منسجم و رسمی است که در آن خرید و فروش سهام و سایر اوراق بهادار با سررسید بیش از یک سال تحت ضوابط خاص صورت می پذیرد (عربی، 1378، ص79)2.
– قیمت سهام: منظور قیمت بازار یا قیمت معاملاتی و در برگیرنده ارزشی است که برحسب توافق خریدار و فروشنده تعیین می گردد. قیمت هر سهم که بطور روزانه در تابلوی بورس منعکس می شود قیمت آخرین معامله ای است که بر روی آن سهم انجام شده است (خاکپور،1387،ص125)3.
– تغییر قیمت سهام: منظور تغییرات مختلف در ارزش مبادله ای سهامی است که در بازار بورس اوراق بهادار مورد معامله قرار می گیرد (همان منبع،1387،ص145)4.
– حجم معاملات: عبارت است از حجم ریالی یا تعدادی سهامی که در یک دوره از زمان دادوستد می شود. به عبارت کامل تر حجمی از سهام که در یک دوره مشخص مالکیت آن تغییر می کند، و هم چنین می تواند به عنوان تعداد خریدار و یا تعداد دفعات معامله در یک دوره از زمان تعریف شود (خادم المله،1387،ص135)5.
– تعداد سهام معامله شده در هر روز: عبارت است از تعداد سهامی که در یک روز معاملاتی بورس، مالکیت آن ها تغییر پیدا می کند (قائمی،1379،ص189)6.
– تعداد دفعات معامله هر روز: عبارت است از تعداد دفعاتی که در هر روز، سهام شرکت مورد معامله تغییر مالکیت می یابد (قائمی،1379،ص79)1.

فصل دوم
مروری بر ادبیات تحقیق

1-2- مقدمه
بورس اوراق بهادار یکی از اجزای بازارهای مالی است که حرکت چرخ های اقتصاد بدون وجود آن تقریباً غیر ممکن می باشد. امروزه تحولات اقتصادهای صنعتی، بازار سرمایه را به ماشینی تبدیل کرده است که نمی توان بدون تغییر اساسی در شیوه زندگی ملی، آن را از اقتصاد حذف کرد. به عقیده ی کینز اصلی ترین وظیفه ی یک بورس اوراق بهادار، جذب سرمایه گذاری ها با بالاترین بازده می باشد (زارعی،1371،ص79)1. بنابراین می توان گفت که بورس مکانی برای رقابت طالبان سرمایه در جهت سوق دادن منابع مالی دارندگان سرمایه به جانب فعالیت های خود است.
در مورد تغییرات قیمت سهام در بازار اوراق بهادار می توان گفت که رویدادهای عادی و غیرعادی متعددی از جمله عوامل سیاسی و اقتصادی و بسیاری عوامل دیگر می توانند بر قیمت سهام اثر بگذارند و باعث ایجاد تغییرات فزآینده و یا کاهنده در قیمت ها گردند (خاکپور،1387،ص89)2.
دو ضرب المثل مهم در بازار بورس وال استریت وجود دارد: 1- حجم معاملات است که تغییرات قیمت ها را به وجود می آورد. 2- حجم معاملات در بازارهای پر رونق نسبتاً سنگین و در بازارهای راکد نسبتاً سبک است(زیوداری،1384،ص87)3. مطالعات انجام شده در این حوزه به خوبی توانسته اند این دو ضرب المثل را مورد آزمون قرار دهند که تعداد زیادی از مطالعات تجربی تاییدهای زیادی را بر رابطه حجم معاملات و قدر مطلق تغییر قیمت بدست آورده (ضرب المثل اول) و ارتباط مثبت بین حجم معاملات و تغییر قیمت نیز تایید شده است .
در بخش اول این فصل به ارائه ی مطالبی درباره ی مبانی نظری موضوع از جمله عوامل موثر بر قیمت سهام، محتوای اطلاعاتی قیمت سهام، واکنش قیمت سهام به انتشار اطلاعات، حجم مبادلات، دلایل اهمیت رابطه حجم معاملات و قیمت سهام و مبانی تئوریک این رابطه می پردازیم. در نهایت نیز این بخش با ارائه ی خلاصه ای از موارد مذکور خاتمه می یابد.

2-2-مبانی نظری
1-2-2 قیمت سهام
منظور از قیمت سهام، قیمت بازار یا قیمت معاملاتی است که در برگیرنده ارزشی است که برحسب توافق خریدار و فروشنده تعیین می گردد. قیمت هر سهم که بطور روزانه در تابلوی بورس اوراق بهادار منعکس می شود قیمت آخرین معامله ای است که بر روی سهم مذکور انجام شده است.
و منظور از تغییر قیمت سهام نیز، تغییرات مختلف در ارزش مبادله ای سهامی است که در بازار بورس اوراق بهادار مورد معامله قرار می گیرد (قائمی،1379،ص76)1.

2-2-2-تعیین قیمت سهام
قیمت سهام هر لحظه و بر اثر تغییرات عرضه و تقاضای بازار قابل تغییر است. اگر تعداد خریداران یک سهم از تعداد فروشندگان آن بیشتر باشد، یعنی تقاضای خرید یک سهم بیشتر از میزان عرضه آن برای فروش باشد، قیمت آن سهم افزایش می یابد و برعکس. درک عرضه و تقاضا و تغییرات قیمتی ناشی از آن بسیار آسان است، اما آنچه دشوار است، فهم آن چیزی است که به تغییرات عرضه و تقاضا در بازار سهام می انجامد و سبب می شود برخی خواهان یا خریدار سهم خاصی شوند و برخی دیگر، رویگردان یا فروشنده آن باشند (خاکپور،1387،ص58)2.
مطابق تئوری اقتصادی الگوی قیمت گذاری داراییهای سرمایه ای3، قیمت یک دارایی تابعی از ریسک و نوسانات شرطی4 آن است. لذا، پیش بینی نوسانات قیمت یا بازدهی سهام اهمیت زیادی در انتخاب پرتفوی، مدیریت دارایی ها و حتی قیمت گذاری سهام شرکت هایی که تازه وارد بورس می شوند دارد (مهرآرا و عبدلی،1387،ص126)5.
توسعه همه جانبه و تعمق بازار سرمایه به عنوان موتور محرکه توسعه اقتصادی، نیازمند اعتماد عموم مشارکت کنندگان به کارایی و درستی آن در تعیین قیمت عادلانه اوراق بهادار است. یک سهم جدید در بازار هیچ قیمتی ندارد، زیرا هنوز در بازار آزاد معامله نشده است. بنابراین این پرسش مطرح می شود که قیمت مناسب برای این سهم چگونه تعیین می شود؟
تعیین قیمت سهام کار بسیار مشکلی است، بدیهی است شرکتی که این اوراق بهادار را منتشر کرده است می خواهد آنها را به بالاترین قیمت ممکن بفروشد و خریداران یا کسانی که میخواهند در این سهام سرمایه گذاری نمایند مایلند آن را به پایین ترین قیمت ممکن بخرند (عربی،1378،ص89)1. قیمت سهام شرکت ها بیشتر از طریق عرضه و تقاضا و یا توسط کارگزاران، موسسات تامین سرمایه و … تعیین می شود. جهت قیمت گذاری بایستی قیمتی تعیین شود که برای شرکت انتشار دهنده سهام معقول، مناسب و عادلانه باشد و از سوی دیگر نظر خریداران و سرمایه گذاران را هم جلب کند و رغبت و میل به سرمایه گذاری را در آنان برانگیزاند. تجربه نشان داده است که اگر قیمت سهامی به صورتی "معقول و مناسب" تعیین شود قیمت آن سهام کم کم، در بازار روند صعودی به خود میگیرد (خاکپور،1387،ص125)2.
یکی از موارد مهم جهت رشد و توسعه بازار سرمایه، ایجاد دانش عمومی در ارتباط با فرآیند تعیین قیمت اوراق بهادار از جمله سهام و عوامل موثر بر قیمت و حجم معاملات سهام و تفسیر رویدادهای مهم از قبیل اعلان افزایش سرمایه از طریق عرضه سهام جدید می باشد. عرضه سهام باعث می شود که سهام بیشتری در دست سهامداران باشد و حجم مبادلات افزایش یابد. حجم مبادلات نیز می تواند به عنوان اطلاعاتی مهم و با ارزش در تصمیم گیری های سرمایه گذاری مورد استفاده قرار گیرد و اطلاعات مفیدی در ارتباط با وضعیت فعلی و چشم انداز آینده قیمت به تصمیم گیرندگان و سرمایه گذاران ارائه نماید. شرکت هایی که حجم معاملاتشان نسبت به دیگر شرکت ها بالاتر است، به دلیل قابلیت نقدشوندگی بالاتر، ریسک کمتری در ارتباط با عدم امکان فروش سهام در بازار خواهند داشت.
قیمت سهام، اغلب بیانگر انتظارات بازار از وضعیت اقتصادی شرکتهاست. از این رو شاخص های بازار نمایانگر وضعیت و عملکرد آتی کل اقتصاد می باشند. تحلیلگران اوراق بهادار، مدیران پرتفوی و سایر متصدیان اقتصادی، از شاخص های بازار، برای بررسی متغیرهایی که حرکت کل قیمت های سهام را تحت تاثیر قرار می دهند، استفاده می کنند و با بررسی روند حرکتی بازار بورس، بازده سرمایه گذاری این بازار را می توان با سایر فرصت های سرمایه گذاری، مانند سرمایه گذاری در اوراق قرضه، طلا و ارز مقایسه نمود.
قیمت سهام هر روزه متاثر از شرایط بازار است. در حقیقت قیمت سهام را عرضه و تقاضای بازار مشخص می کند. اگر سهامداران تمایل به خرید سهامی خاص داشته باشند، در این حالت تقاضا بیشتر از عرضه است و قیمت ها افزایش می یابد و اگر سهامداران تمایل داشته باشند سهام خاصی را بفروشند، عرضه بیشتر از تقاضا می شود و ما شاهد کاهش قیمت خواهیم بود. تجزیه و تحلیل و فهم عرضه و تقاضا آسان است ولی نکته مهم آن است که تشخیص دهیم چه عواملی باعث شده سهامداران نسبت به یک سهم تمایل نشان دهند، در حالیکه قبلاً این سهام مورد توجه آن ها نبوده است.
جهت پاسخ به این سئوال عوامل زیادی را می توان بیان کرد که این عوامل همان اطلاعیه ها و اخبار مثبت و منفی در مورد سهام شرکت هستند که می توانند در مورد مدیریت شرکت، نسبت های مالی و سایر موارد باشند. البته بایستی توجه داشت هر سهامداری، ایده ها و استراتژی های خاص خود را دارد. از نظر تئوری، نوسانات قیمت سهام نشانگر احساس سرمایه گذاران در مورد ارزش شرکت است. البته نمی توان گفت شرکتی که دارای سهام گران تری است، با ارزش تر می باشد و یا بالعکس، بایستی کل ارزش سهام شرکت1 را در نظر بگیریم (خاکپور،1387،ص147)2.
یکی از اساسی ترین مبانی نظریه سرمایه گذاری این است که سرمایه گذاران خواستار بازده زیاد بوده و از ریسک پرهیز می نمایند. تغییر واژه ارزش به منظور نشان دادن بازده سرمایه گذاری در طول یک دوره زمانی معین، که بازده دوره نگهداری نامیده می شود، بکار برده می شود. بازده سهام یکی از مفاهیم پیچیده و مورد علاقه سرمایه گذاران و تصمیم گیرندگان است. برای تبیین و پیش بینی بازده سهام مدل ها و نظریه های مختلفی شامل مدل قیمت گذاری دارایی های سرمایه ای، مدل های عاملی یا شاخصی، مدل آربیتراژ، تحلیل های فنی و تحلیل های تکنیکی مطرح شده است. در تحلیل بنیادی بازده سهام تابعی از شرایط کلان اقتصادی، وضعیت صنعت و شرایط خاص شرکت می باشد. شرایط خاص شرکت شامل عملکرد و وضعیت مالی است که در قالب صورت های مالی اساسی ارائه می گردد. دانش حسابداری مدعی است که برای تصمیم گیرندگان اطلاعات سودمندی تهیه می کند و یکی از معیارهای سودمندی اطلاعات حسابداری، توان پیش بینی آن است (ثقفی و شعری،1384،ص189)3.
یکی از عمده ترین چهارچوب های نظریه سرمایه گذاری این است که بازده (در طولانی مدت)، بایستی با ریسک سازگار باشد. سرمایه گذار با خرید اوراق بهادار، ریسک می پذیرد و از بابت ریسکی که متحمل می شود، بازده کسب می نماید. پس می توان گفت مهم ترین عاملی که در تصمیم گیری برای خرید اوراق بهادار موثر است، بازده و ریسک آن در مقایسه با سایر فرصت های سرمایه گذاری است. یک سرمایه گذار منطقی از میان اوراق بهادار، اوراقی را انتخاب می کند که در صورت داشتن ریسک مساوی، نمود بیشتری داشته باشد و یا در صورت داشتن بازده های مساوی، اوراقی را انتخاب میکند که ریسک کمتری داشته باشد (خاکپور،1387،ص89)4.
بازده سهام در دوره های متفاوت، متغیر است و روند ثابت و یکنواختی را به همراه ندارد. بنابراین نوسان و تغییر پذیری، جزء لاینفک بازدهی سهام در طی زمان است. با توجه به تغییر پذیری و نوسان، بازده دوره های آتی نیز قابل اطمینان نیستند. عدم اطمینان نسبت به بازده های آتی سهام، سرمایه گذاری را با ریسک همراه می نماید.
سرمایه گذار همیشه به دنبال کاهش ریسک و افزایش اطمینان بازدهی است. سرمایه گذاران بر اساس عوامل ریسک، بازده و نقدشوندگی اقدام به اتخاذ تصمیم می کنند. دو عامل ریسک و بازده در ارتباط نزدیک با یکدیگر بوده و بطور نسبی هر یک می توانند متغیر وابسته و یا مستقل باشند، اما عامل نقدینگی متغیری کاملاً مستقل است، از این رو تدوین مقررات و روش های ساده و سهولت ورود و خروج به این بازار مالی نقش بسزایی در جذب افراد برای عرضه سرمایه خود دارد.

3-2-2-عوامل موثر بر قیمت سهام
عوامل موثر بر قیمت سهام (رفتار سهام) به 2 دسته عوامل تحت عنوان عوامل بیرونی و عوامل درونی تقسیم می شوند.

نمودار1-2- عوامل موثر بر قیمت سهام (رفتار سهام)

عوامل بیرونی
منظور آن دسته از وقایع، حوادث و تصمیماتی است که در خارج از شرکت رخ می دهد و از کنترل شرکت خارج است ولی بر قیمت سهام شرکت موثر است. عوامل بیرونی به 3 دسته عوامل اقتصادی، سیاسی- نظامی، و فرهنگی- رفتاری تقسیم می شوند :
1- عوامل اقتصادی
کلیه تصمیمات، وقایع و حوادثی که در سطح اقتصاد ملی کشور رخ می دهد که این عوامل به 3 دسته عوامل (اقتصادبخشی- اقتصاد کلان و اقتصاد خرد) تقسیم می شود.
الف- اقتصاد بخشی
منظور از اقتصاد بخشی آن بخشی از اقتصاد ملی کشور است که در ارتباط مستقیم با آن شرکت است و شرکت در آن بخش از اقتصاد فعالیت دارد مثل ارتباط شرکت های عضو بورس که در ارتباط با بخش بازار سرمایه می باشند.
الف-1- عرضه سهام وتقاضای بازار : طبق یکی از اصول اولیه اقتصاد تعادل در عرضه وتقاضای یک محصول یا کالا یا خدمت باعث ثبات قیمت می شود و همانطور که عرضه ی زیاد باعث کاهش خواهد شد عرضه کم نیز باعث افزایش قیمت ها خواهد شد. همین اصل در بازار سهام نیز حاکم می باشد. یعنی چنانچه عرضه سهام زیاد باشد قیمت ها شروع به کاهش خواهند نمود و چنانچه عرضه سهام کم شود قیمت ها شروع به افزایش خواهند نمود. در واقع کلیه عواملی که بر تقاضای سهام تاثیر دارند می توانند قیمت را دستخوش تغییر بنمایند (خسروآبادی،1384،ص189)1.
الف-2- سرعت نقل و انتقال در بازار سرمایه : همانطور که می دانید چنانچه شخصی یکسری از سهام شرکتی را بخرد از مرحله درخواست خرید تا صدور سهام به نام ایشان، مدت زمانی طولانی طول خواهد کشید. حال چنانچه سیستمی اجرا شود که نقل و انتقال سهام به سرعت انجام شود طبیعتاً روی عرضه سهام تاثیر می گذارد و می تواند به گسترش بازار کمک نماید.
الف-3- وجود ابزارهای حمایتی در بورس اوراق بهادار: بررسی های صورت گرفته در مورد اکثر بورس های کارآمد جهان دلالت بر وجود ابزار کارآمدی همانند وجود شرکت های بزرگ کارگزاری، پذیره نویسان، متخصصان، شرکت های بزرگ سرمایه داری، صندوق های همگانی سهام و… دارد که همگی در چارچوب یک خط مشی عملیاتی که منجر به ثبات در بازار می شود می پردازند.به عنوان مثال وقتی که قیمت سهمی به طور غیرعادی و بی مورد در حال کاهش است از طریق خرید و جمع کردن آن سهم در میز معاملات اوراق بهادار، مانع کاهش قیمت آن می شوند و زمانی که قیمت سهم شرکتی بدون علت در حال افزایش است، با عرضه زیاد سهم آن شرکت در بازار سرمایه از افزایش بی رویه ی قیمت آن سهم جلوگیری می کنند و بدین وسیله بازار سرمایه را متعادل می نمایند. به همین ترتیب عدم وجود چنین موسسات حمایت کننده ای در دولت، موجب عدم ثبات قیمت ها خواهد شد.
ب- عوامل اقتصاد کلان
ب-1- سیاست های پولی بانک مرکزی : اجرای سیاست های پولی انقباضی و انبساطی پول توسط بانک مرکزی و تحدید و افزایش سقف تسهیلات بانکی صنایع مختلف، شرکت ها را وادار می کند تا در جهت رفع تنگناهای موجود، تصمیماتی بگیرند که بر قیمت های سهام تاثیر خواهد گذاشت. به طور مثال تجدید سقف اعتباری تسهیلات بانکی، شرکت ها را در تامین وجوه مورد نیاز خود با مشکل مواجه خواهد ساخت و اینگونه شرکت ها برای تامین وجوه خود مجبور به تامین نیاز خود از روش های مختلفی هم چون افزایش سرمایه و یا عدم تقسیم سود می شوند که بر قیمت سهام تاثیر خواهد گذاشت. به عنوان مثال تاثیر ادامه ی سیاست های انقباضی از سوی نظام بانکی باعث شد تا بعضی از شرکت ها با سود مناسبی که پرداخت آن را به سهامداران وعده داده بودند برخی از سرمایه های جذب شده در بورس اوراق بهادار را نیز از این بازار بیرون کشیدند (یکتا،1376،ص79)1.
ب-2- سیاست های کلان قیمت گذاری محصولات : وجود سازمان هایی هم چون سازمان حمایت از مصرف کنندگان و تولیدکنندگان و قیمت های ضابطه ای این سازمان بر اساس شاخص های غیرواقعی در محاسبه ی بهای تمام شده محصولات شرکت ها، باعث خواهد شد که قیمت محصولات واقعی نباشد و در نتیجه شرکت ها با کاهش سود مواجه خواهند شد که کاهش سود باعث کنترل درآمد هر سهم می شود که آن هم به نوبه خود برقیمت های سهام تاثیر خواهد گذاشت.
ج- عوامل اقتصاد خرد
ج-1- نرخ ارز : تغییر نرخ ارز بر قیمت مواد اولیه وارداتی شرکت ها و یا قیمت صادراتی محصولات صادراتی آن ها تاثیر خواهد گذاشت که به نوبه ی خود بر سود شرکت ها تاثیرگذار است. چنانکه در ایران کارخانه ها بعد از سیاست تثبیت ارز در سال 74 مجبور به پرداخت مابه التفاوت نرخ ارز مواد اولیه ای شدند که آن ها را در سال های 71 و 72 مصرف کرده بودند و همین امر موجب خروج نقدینگی از کارخانه ها شد (گلریز،1374،ص88)2.
ج-2- نرخ مالیات : می دانیم که طبق ماده 143 قانون مالیات های مستقیم، شرکت های پذیرفته شده در بورس تهران نسبت به عملکرد خود از پرداخت مالیات معاف هستند ولی سود سهامداران مشمول ماده 131 می باشد که بیان می دارد به غیراز معافیت 15 درصدی برای سهامداران جزء، بقیه سود سهام مشمول مالیات یا نرخ و ضرایب تصاعدی بالا می باشد. لذا مالیات تاثیر بسیار زیادی روی قیمت های سهام خواهد داشت زیرا می تواند باعث کاهش سودآوری در سرمایه گذاری در سهام شود.
ج-3- سیاست های انقباضی بانک ها : هم چنانکه در بخش اقتصاد کلان گفتیم بانک مرکزی با سیاست های انقباضی از طریق تحدید تسهیلات اعتباری و وام به شرکت های صنعتی مشکلات نقدینگی چشمگیری را برای شرکت های عضو بورس می تواند بوجود آورد به همین دلیل بانک ها نیز که زیرمجموعه ای از بانک مرکزی هستند به خاطر همین سیاست، توانایی جبران کمبود نقدینگی شرکت ها را ندارند و یا علاقه ای به این کار نشان نمی دهند. لذا شرکت های پذیرفته شده در بورس به خاطر کمبود نقدینگی مجبور به تامین نیاز مالی خود از روش های دیگری هم چون افزایش سرمایه و یا عدم تقسیم سود می شوند که همین امر بر روی قیمت سهام تاثیرگذار خواهد بود.
ج-4- تورم : اصولاً در بازارهای بورس جهان رابطه ارزش سهام و تورم معکوس می باشد (یکتا،1376،ص159)1. تورم از چند جنبه بر قیمت های سهام تاثیر می گذارد اول اینکه چنانچه نرخ تورم بالا باشد طبیعتاً سرمایه گذاران و سهامداران در جستجوی بازده های بالاتر از نرخ تورم هستند تا نه تنها قدرت خرید پول خود را از دست ندهند بلکه کسب سود هم بنمایند، حال چنانچه سهامی نتواند این انتظار سهامداران را برآورده نماید قیمت آن کاهش خواهد یافت. هم چنین تورم باعث خواهد شد که بازده واقعی سهام و قدرت خرید پول کاهش یابد در نتیجه سرمایه گذاران با دریافت اصل و فرع سرمایه ی خود مقدار کالاها و خدمات بهتری می توانند بخرند. اگر بعد از خرید اوراق قرضه و اوراق بهادار نرخ تورم افزایش یابد نرخ بهره نیز در بازار افزایش خواهد یافت و این افزایش نرخ بهره ی بازار موجب کاهش ارزش و قیمت اوراق بهاداری خواهد شد که قبلاً منتشر شده بود.
2- عوامل سیاسی – نظامی
به تجربه ثابت شده که یکی از ویژگی های بورس، تاثیر فوری مسایل سیاسی روی معاملات است، به عنوان مثال احتمال به قدرت رسیدن یک جناح سیاسی تندرو که با دیدگاه های حاکم بر شرایط اقتصادی فعلی مخالف است و یا فوت ناگهانی یکی از مقامات بلندپایه یک کشور و یا ملی کردن تمام یا بخشی از دارائی های خاص، همگی می توانند جزو عوامل سیاسی موثر قرار بگیرند. هم چنین قطع رابطه سیاسی و اقتصادی با کشورها نیز می توانند بر قیمت سهام موثر باشند به خصوص اگر آن کشور روابط اقتصادی تنگاتنگی با کشور موردنظر داشته باشد.
مسایلی مثل جنگ و صلح روی قیمت های سهام تاثیر بسزایی دارند. . نمونه بارز آن بحران 11 سپتامبر است که آثار آن را بر بازارهای مالی می توان مشاهده کرد (خسروآبادی،1384،ص187)2. نمونه دیگر آن که چنانچه در کشوری جنگ باشد به علت اینکه مردم آن کشور بیشتر به دنبال حفاظت از جان ومال خود هستند معمولاً پس اندازهای خود را به صورت نقد و طلا و یا ارزهای معتبر نگهداری می کنند و دنبال سرمایه گذاری نیستند ولی برعکس در زمان صلح به دنبال سرمایه گذاری های مختلف و افزودن به سرمایه های خود می باشند.
3- عوامل فرهنگی- رفتاری
منظور از عوامل فرهنگی همان فرهنگ سرمایه گذاری حاکم برافراد جامعه است. چنانچه در کشوری که بیشتر افراد در فکر سفته بازی باشند خوب طبیعتاً فرهنگ سرمایه گذاری ضعیف است.
چنانچه فرهنگ سرمایه گذاری ضعیف باشد طبیعتاً بازار سهام رونقی نخواهد داشت چون همه به فکر یک شبه پولدارش هستند ولی اگر فرهنگ سرمایه گذاری قوی باشد ومردم از طبیعت بازار سهام اگاهی داشته باشند به سازمان ها وشرکت ها وموسسات مالی آشنایی داشته باشند، بازار سهام در آن کشور رونق خواهد داشت (گلریز،1374،ص76)1. هم چنین رفتارها وانتظارات سرمایه گذاران در قیمت سهام موثر است. قیمت های سهام معمولاً تجلی کننده ی انتظارات سهامداران و سرمایه گذاری در بازارهای اوراق بهادار می باشد به طوری که هر تصمیم و واقعه ای در مورد شرکت ها روی دهد که با انتظارات سرمایه گذاران مغایر باشد روی قیمت های سهام اثر می گذارد. به عبارت دیگر اگر این خلاف انتظار جنبه مثبت داشته باشد قیمت های سهام افزایش می یابد. مثلاً اگر سرمایه گذاران انتظار رشد 5% در سود سهم را داشته باشند ولی اطلاعاتی دریافت کنند که بیشتر از 5% رشد سود خواهند داشت همین مساله موجب افزایش قیمت آن سهام می شود و اگر خلاف انتظار جنبه منفی داشته باشد قیمت ها کاهش پیدا می کند .به همین دلیل یک مدل شناخته شده ارزشیابی قیمت سهام به تنزیل سودهای آینده استوار است. هم چنین تئوری انتظار عقلایی بر این نظر استوار است که مردم رفتار عقلایی دارند و بهترین عمل ممکن را انجام می دهند. به موجب این نظریه تصور مردم از آینده با توجه به همه اطلاعات در دسترس و هم چنین استنباط آن ها از کارکرد اقتصاد شکل می گیرد .براساس نظریه انتظارات عقلایی، قیمت های سهام تجلی اطلاعات حال و انتظارات مربوط به آینده است. عامل مهمی که موجب تغییر قیمت ها می شود اطلاعات جدید است .در این بخش منظور ما از اطلاعات یعنی اطلاعاتی که کاملاً جدید است و خارج از حوزه شرکت است، مثل اطلاع از وضعیت سیاسی و تغییر قوانین بانک ها و … .
عوامل درونی
منظور از عوامل درونی یعنی عواملی که در داخل شرکت بر قیمت سهام تاثیر می گذارد و یا تصمیماتی که در داخل یک شرکت اتخاذ می شود و بر قیمت تاثیر می گذارد. این عوامل عبارتند از :
1- عایدی هر سهم (درآمد و سود) یا بازده هر سهم : عایدات هر سهم باعث تاثیر روی قیمت سهام می شود.
تعداد زیادی از تحقیقات انجام شده بر روی بورس های اوراق بهادار اروپایی و نیویورک، اثر انتشار خبر درج مربوط به سود حسابداری و سود تقسیم نشده می باشد. بازده هر سهم عبارت است از مجموع سود بعلاوه سود غیرنقدی و اضافه ارزش سهم در پایان سال مالی نسبت به اول دوره.
2- روند قیمت سهام در گذشته : قیمت سهام شرکت ها نیز مثل انسان ها به تدریج برای عموم شناخته می شوند. حسن شهرت یا سوء شهرت سهام یک شرکت به عوامل متعددی بستگی دارد ولی تاثیر این عوامل روی قیمت سهام منعکس می شود. طبق یکی از اصول بازار مالی هر کالا و هر خدمتی دارای عمری است و منحنی عمر یک کالا در غالب موارد شبیه به شکل زیر است:

میزان فروش
زمان
نمودار 2-2: منحنی عمر کالا
به طوری که می بینید میزان فروش کالا ابتدا روندی فزاینده دارد ولی به تدریج که بازار اشباع
می شود مقدار فروش نیز روند نسبتاً ثابتی پیدا می کند در این وضعیت دیگر نمی توان متوقع سودهای سرشار بود، به همین دلیل اکثر اهل فن و خبره در امر سرمایه گذاری روند منحنی عمر کالای یک شرکت را در تعیین قیمت سهام موثر می دانند.
3- ساختار مالی شرکت : ساختار مالی یعنی اهمیت اقلام مختلف ترازنامه در مقایسه با یکدیگر. روابط میان اقلام ترازنامه از نظر سلامت مالی شرکت اهمیت زیادی دارند، مثلاً چنانچه بدهی های شرکت سررسید شده باشد اما موجودی وجوه نقد شرکت کفاف بدهی ها را نکند شرکت در زحمت خواهد بود. بنابراین بررسی مجموع دارایی های جاری نسبت به دیون جاری شرکت، نسبت سود به فروش شرکت، موجودی انبار و نسبت آن با میزان تولید و نظایر آن ساختار مالی شرکت را مشخص می کند. صحت و سلامت ساختار مالی یک شرکت در افزایش قیمت سهام آن شرکت تاثیر مثبت دارد.
4- تقاضا برای محصول : نوع کالا یا خدمتی که شرکت مورد نظر ارائه می دهد و کمیت و کیفیت مشتریان شرکت روی قیمت سهام آن تاثیر می گذارد. وقتی که شرکتی کالایی مصرفی تولید می کند که مورد نیاز همگان است بازار مصرف نسبتاً مطمئنی را برای محصول خود دارد (شرکت های نوشابه سازی نمونه بارز این گونه شرکت ها هستند) زیرا هم میزان مصرف کالا توسط یک فرد زیاد است و هم افراد زیادی آن را مصرف می کنند در مقابل کالایی مثل تراکتور را در نظر بگیرید که متقاضیان آن محدودترند و تکرار خرید آن به صورت یک کالای بادوام چند سالی به طول می انجامد و ضمناً متقاضیان آن فقط کشاورزان صاحب زمینی هستند که آن ها هم خریدشان محدود است.
روشن است که سهام کارخانجات و شرکت های تولید کننده ی کالای مصرفی در غالب موارد بهتر از سهام کارخانجات تولیدی سنگینی و صنایع مادر هستند.
5- تغییر در رویه حسابداری یک شرکت : تغییر در روش استهلاک و هم چنین تغییر در روش محاسبه ارزش موجودی ها می تواند در سود و زیان شرکت و در نهایت قیمت سهام تاثیر بگذارد.
6- مدیریت شرکت : مدیران کارآمد و خوشنام می توانند یک شرکت کوچک و ضعیف را به یک شرکت بزرگ و پیشرو تبدیل کنند و برعکس مدیران ضعیف می توانند شرکت عظیمی را در مدت کوتاهی به خاک سیاه بنشانند. لذا هر تغییری در مدیریت می تواند بر قیمت آن شرکت تاثیر بگذارد. پس وجود یک مدیریت قوی و کارافرین در یک شرکت روی قیمت آن تاثیرگذار است (خسروآبادی، 1384، ص146)1.
7- تصرف، تملک، ادغام : اطلاع از تصرف و تملک شرکت توسط شرکت های دیگر و برعکس. تصرف شرکت دیگری توسط شرکت ، باعث تغییر قیمت سهام می شود.
8- سود و سیاست های تقسیم سود : یکی از عوامل بسیار مهم بر قیمت سهام، سود شرکت ها می باشند که محور اصلی و تعیین کنننده ی موقعیت یک واحد است. همین سود نیز انتظارات افراد را نسبت به آینده شکل می دهد. البته مساله مهم دیگری که سرمایه گذاران به آن توجه دارند درجه عدم اطمینان در مورد این سودها و سرمایه گذاری آنان است. هنگامی که یک شرکت دارای نسبت بدهی غیرمعمول باشد طبیعتاً احتمال عدم پرداخت و بی ثباتی هر سهم نیز بیشتر خواهد بود و درست به همین دلیل است که سرمایه گذاران، بازده بیشتری برای جبران درجه عدم اطمینان آن سهام انتظار خواهند داشت و همین مساله به نوبه خود می توانند بر قیمت سهام اثر بگذارد (سینایی،1372،ص76)2.
9- سهام جایزه و تجزیه سهام : سهام جایزه تعدادی از اوراق صوری است که مالکیت سهامداران در سود انباشته را دلالت می کند و بدون اینکه سهامداران سود نقدی یا دارایی دیگری دریافت نمایند به وی داده می شود. سهام جایزه نوعی سود است بصورت سهام و به جای پول نقد توزیع می شود. این نوع سهام بر اساس تصمیم هیات مدیره شرکت ها انتشار می یابند. البته چون این عمل افزایش سرمایه محسوب می شود باید به تصویب مجمع عمومی نیز برسد. شرکت ها در عمل از حساب های اندوخته مبالغی را کاهش داده و به همان میزان به حساب سرمایه اضافی منظور می نمایند. این فی نفسه یک تغییر در حساب ها منظور میشود ولی موجبات تغییر در قیمت سهام مربوط را نیز فراهم می کند زیرا معمولاً به تصور افراد، سهام جایزه مترادف با یک خبر خوش تلقی می گردد (سینایی، 1372، ص59)3.
4-2-2- محتوای اطلاعاتی قیمت سهام
روند گسترش و پیچیدگی روز افزون سازمان ها در جهان پیشرفته امروزی، پیدایش عرصههای جدید کسب و کار و عملیات، تشدید رقابت، نوآوری ها و تغییرات سریع و مداوم فن آوری، توسعه تجارت الکترونیک و بروز انواع سوء جریانات و تقلبات لزوم تغییر در شیوه های گزارشگری و ارائه اطلاعات مالی را اجتناب ناپذیر ساخته است. زمانی اطلاعات به صورت مطلوب ارائه می شود که بتوان استفاده کنندگان مربوط، نیازهای آن ها، سطح پیچیدگی و از همه مهمتر توانایی آن ها در پردازش اطلاعات را تعیین کرد. همچنین باید بین نیازهای متضاد برای افشای اطلاعات از یکسو و از سوی دیگر خلاصه کردن حجم بزرگی از داده ها، نوعی توازن مناسب بدست آمده باشد.
اطلاعات از با ارزش ترین دارایی ها در بازار سهام به شمار می آید. وجود اطلاعات کافی در بازار و انعکاس سریع و به موقع اطلاعات بر قیمت اوراق بهادار به معنای کارآیی بازار است و اهداف اقتصادی مورد انتظار از بازار سرمایه عمدتاً در شرایط کارآیی بازار محقق می شود، از ویژگی مهم بازار کارآ این است که قیمت تعیین شده در بازار شاخص مناسبی برای ارزش واقعی اوراق بهادار باشد و در چنین بازاری سطح اعتماد عمومی که از الزامات و زمینه نهادی توسعه کمی در ابعاد افزایش ارزش، حجم، تعداد معاملات و … می باشد، تقویت می شود. مهم ترین فاکتور ها در تئوری اطلاعات مفید و دقیق بودن، به موقع بودن، قابل استناد بودن و قابلیت استنباط داشتن است که با توجه به وسعت دامنه کاربردی بحث اطلاعات متوجه می شویم شرکت های سرمایه پذیر تنها بخشی از عناصر موثر در این رابطه اند.
مبادله گران در بازار سرمایه به عنوان کسانی که نقش اساسی در سازوکارهای بازار دارند، میتوانند به طرق مختلف بر قیمت اوراق بهادار تاثیرگذار باشند. در حالت کلی قیمت سهام برآیندی از سودآوری شرکت ها، انتظارات سرمایه گذاران از آینده شرکت و صنعت مربوطه و انتشار اطلاعات میباشد. همانگونه که می دانیم بازار سرمایه محل برخورد دو قشر از سرمایه گذاران می باشد، یک دسته عرضه کننده و دیگری تقاضاکننده، تلاقی انتظارات این دو در یک نقطه نشان دهنده میزان تفاوت ها و شباهت های انتظارات سرمایه گذاران نسبت به آینده یک سهم خواهد بود، هر چه تقاضاکنندگان انتظارات بهتری نسبت به آینده داشته باشند، احتمال رشد قیمت سهام نیز بیشتر خواهد بود.
علت تفاوت انتظارات سرمایه گذاران نسبت به آینده یک سهم به نحوه تفسیر سرمایه گذاران از اطلاعات بر می گردد، برخی از سرمایه گذاران ممکن است از یک خبر تازه تفسیر خوب و برخی دیگر تفسیر بدی داشته باشند.
لذا نوع تفسیر اطلاعات می تواند اثرات بسیار متفاوتی بر قیمت سهام داشته باشد. پس ورود اطلاعات و رفتار سهامداران در ابعاد مختلف می تواند نقش اساسی در تعیین قیمت و تغییرات قیمت سهام داشته باشد. تغییر رفتار سهامداران در حجم معاملات نمود پیدا می کند و تغییرات زیاد در حجم معاملات نشان دهنده تفاوت های انتظارات سهامداران می باشد و می تواند با تغییرات قیمتی زیادی مواجه شود.
تقاضا جهت سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تونس2 طی سال های 1989 لغایت 1994 به شدت افزایش یافت، بطوری که حجم معاملات از 68 میلیون دینار در سال 1990 به 626 میلیون دینار در سال 1996 رسید، این افزایش تقاضا با عرضه سهام جدید همراه نبود و باعث افزایش قیمت سهام در بازار سهام تونس گردید و به دنبال آن شاخص نیز روند صعودی بخود گرفت بطوری که از 199واحد در سال 1992 به 634 واحد در سال 1995 رسید. ولی به دلیل مکانیزه کردن سیستم معاملات و شفافیت بازار از اکتبر سال 1996 به بعد، بازده مورد انتظار سهامداران کاهش یافت بطوری که شاخصBVMT3 در سال 1996 میزان 10% کاهش یافت و در سال 1997 نیز نسبت به سال قبل 20% افت داشت، ولی حجم معاملات افزایش یافت و نقدینگی در بازار بیشتر شد و قیمت سهام به ارزش ذاتی آن ها نزدیک گردید4.
در بورس اوراق بهادار کشورمان نیز به دنبال بروز نوسانات غیرمنطقی در قیمت سهام شرکت ها و افزایش بی سابقه شاخص سهام، مسئولان بورس تلاش نمودند تا با وضع رویه ها و محدودیت هایی مانع از ایجاد نوسانات در قیمت سهام شوند. در چنین شرایطی سعی شد تدابیری اندیشیده شود تا از نوسانات قیمت سهام شرکت هایی که بخش کوچکی از سهام آنها به صورت شناور آزاد است، جلوگیری به عمل آید. به دلیل اینکه متوسط گردش سهام در سال 1382 حدود 20 درصد بود، این عدد مبنای تمایز شرکت ها از نظر میزان گردش قابل قبول برای تغییر قیمت گردید. بر این اساس در صورتی که حداقل20 درصد از سهام یک شرکت در طول سال گردش داشته باشد، آنگاه سهام شرکت مذکور به اندازه کافی شناور خواهد بود و اجازه نوسان درصدی را خواهد داشت. به صورت ساده چون 250 روز کاری در طول یک سال وجود دارد، بنابراین 20 درصد بر 250 روز کاری تقسیم می شود و عدد هشت ده هزارم تعداد سهام هر شرکت به عنوان عدد حجم مبنا به دست می آید. به این ترتیب فقط نوسان قیمت سهامی پذیرفته می شود که تعداد سهام معامله شده آنها حداقل به اندازه حجم مبنا باشد.
البته استدلال معامله 8 ده هزارم از سهام یک شرکت به عنوان عاملی برای تمایز شناور بودن یا نبودن سهام در صورتی درست خواهد بود که رابطه خطی و مستقیمی بین درصد سهام شناور آزاد و حجم معاملات سهام شرکت ها وجود داشته باشد و توزیع تعداد سهام معامله شده در تمام روزهای سال یکسان باشد.
به عنوان مثال شرکت هایی وجود دارند که تعداد اندکی از سهام آن ها به صورت شناور آزاد است اما همین تعداد کم سهام تحت تاثیر فعالیت های سفته بازی قرار گرفته و قیمت آن ها رشد زیادی نموده است، در حالی که درصد مالکیت سهامداران عمده تغییر محسوسی ننموده و فقط تعداد مشخصی از سهام بین چند سهامدار به منظور افزایش قیمت و فعالیت های سفته بازی دست به دست شده است.
موضوع دیگری که در بورس اوراق بهادار ایران مورد بررسی قرار گرفت و برای کاهش نوسانات به کار گرفته شد، موضوع قیمت پایانی5 در هر روز بود. تا قبل از مهرماه 1382 قیمت پایانی سهام، آخرین قیمت معاملاتی سهام اعلام می شد. اما مشکل اصلی این بود که قیمت سهام در لحظات پایانی یک روز توسط حجم کوچکی از معاملات تغییرات زیادی پیدا می کرد. این مسئله برای فعالان بورس محتوای اطلاعاتی داشت و بر روی رفتار سرمایه گذاران در روزهای معاملاتی آینده تاثیرگذار بود. بنابراین مسئولان بورس اوراق بهادار تصمیم گرفتند که با استفاده از میانگین موزون قیمت معاملاتی هر سهم، قیمت پایانی هر روز را اعلام نمایند. به این ترتیب قیمت سهام در هر روز به قیمتی نزدیک می گردد که حجم بیشتر معاملات در آن قیمت انجام شده است.
با توجه به عوامل حجم مبنا و میانگین موزون قیمتها، قیمت یک سهم تنها در صورتی حد نوسان 5 درصدی خواهد داشت که :
– اولاً : تمام معاملات انجام شده بر روی قیمت سقف یا قیمت کف انجام شود.
– ثانیاً : حداقل تعداد 8 ده هزارم از سهام شرکت مذکور معامله شود.
واضح است که با بکارگیری همزمان این دو شرط در بورس اوراق بهادار رسیدن به حد نوسان قیمت سهام 5 درصدی نسبت به قبل از آن سخت تر شده است.

5-2-2- دو دیدگاه در مورد تغییرات گذشته قیمت سهام برای پیش بینی قیمت در آینده
– دیدگاه نخست : طرفداران این دیدگاه اعتقاد دارند که رفتار قیمت سهام در گذشته مملو از اطلاعات رفتار قیمت سهام در آینده است و تعبیرشان این است که تاریخ تکرار می شود ، به طوری که الگوهای رفتار قیمت سهام در گذشته به رفتار قیمت سهام درآینده سرایت می کند. بدین ترتیب اگر شخص بر اساس نمودار قیمت از الگوهای قیمت آگاهی داشته باشد، می تواند رفتار قیمت سهام در آینده را تخمین بزند و در نهایت با استفاده از تحلیل آماری این داده ها، عایدی مورد انتظار خود را افزایش دهد. این گروه به چارتیست ها معروف می باشند .
– دیدگاه دوم : این دیدگاه به تئوری تغییرات تصادفی قیمت ها معتقد بوده و می گویند همان طور که اگر یک سری اعداد تصادفی روی هم ریخته شوند انتخاب آنها خیلی قابل پیش بینی نخواهد بود، مسیر قیمت ها در آینده نیز چندان قابل پیش بینی نمی باشد. دراصطلاح آماری، تغییرات قیمت در آینده، متغیرهای تصادفی مستقلی هستند که به طور یکسان توزیع نشده اند. به عبارت ساده تر، سری زمانی تغییرات قیمت فاقد حافظه است ، یعنی اینکه اطلاعات گذشته نمی تواند به طور معنی داری برای پیش بینی آینده به کار گرفته شود. البته این دسته معتقدند که براساس ابزار های آماری مناسب می توان احتمال رخ دادن قیمت ها را در سطوح مختلف بیان کرد. صاحب نظران این گروه برای به کارگیری مدل "گام زدن تصادفی" به منظور پیش بینی قیمت ها، دو مطلب را مطالعه می کنند :
1- تغییرات قیمت در آینده از قیمت های گذشته مستقل هستند .
2- تغییرات قیمت با بعضی از توزیع های احتمال تطابق دارند .
اما درباره ی برآورد قیمت سهام ، روشهای بسیاری مانند جریانات نقدی، سود سهام، ارزش ویژه، جریانات نقدی تنزیل شده، قیمت به درآمد و… ارزیابی شده اند. روش برآوردی ارزشیابی قیمت به درآمد قیمت سهام یک شرکت را به صورت محصولی از سود آن شرکت و ضریب قیمت به درآمد صنعت (شرکت های رقیب) برآورد می کند. امروزه بسیاری از تحلیل گران مالی ضریب قیمت به درآمد را به عنوان عامل تعیین کننده ارزش معرفی می نمایند. در حقیقت آنان قیمت سهام را با این روش با ضریب قیمت به درآمد صنعت هر شرکت و تغییرات کلی آن در بازار سنجیده و توسط آن، قیمت مورد انتظار دوره بعد شرکت را پیش بینی می کنند. به هر حال ارزیابی قیمت اوراق بهادار موضوعی است که سال هاست نظر متخصصین و محققین را به خود جلب کرده است.
6-2-2- نوسانات قیمت سهام ناشی از انتشار اطلاعات
کلارک6 (1973) فرض کرد که تغییرات قیمت روزانه، عبارت است از مجموع تغییرات تصادفی قیمت در طول روز. تغییرات در قیمت روزانه یک متغیر تصادفی است که به میانگینی که به تعداد معاملات بازار در طول روز صورت می گیرد، وابسته است. وی در ادامه بیان می کند که حجم معاملات به طور مثبتی با تعداد معاملات در روز وابسته است. بنابراین حجم معاملات ارتباط مثبتی با تغییرات قیمت دارا می باشد.
یک ضرب المثل قدیمی در وال استریت ژورنال آمده است که : "این حجم معاملات است که قیمت ها را حرکت می دهد". مطالعات زیادی نیز بیانگر رابطه مثبت بین قدر مطلق تغییر قیمت سهم و حجم معاملات هستند و آن را تایید کرده اند که یکی از آن ها مطالعه لی و اولیور در سال 2002 است که رابطه بین حجم معاملات و بازدهی سهام بین بازار نیویورک با بورس توکیو و لندن را با استفاده از اطلاعات روزانه در سه بازار مورد آزمون قرار داده اند. نتایج مطالعه آن ها نشان دهنده این است که :
1- حجم معاملات باعث ایجاد بازده سهام در هیچ کدام از این سه بازار نمی شود.
2- یک رابطه بازخوردی مثبت بین حجم معاملات و ناپایداری بازده در هر سه بازار وجود دارد.
3- تجزیه و تحلیل داده ها شواهدی مبنی بر افزایش قابل توجه حجم معاملات در بازارهای نیویورک و توکیو را نشان می دهد و بیان می کنند که : "گر چه برخی از مطالعات قبلی ممکن است رابطه پویا در بازده بازارهای مختلف و بین حجم معاملات و بازدهی سهام در یک بازار داخلی را انجام داده باشند، اما مطالعاتی که به بررسی رابطه بین حجم معاملات و بازده در سطح چند بازار بین المللی صورت گرفته باشد خیلی محدود است."
در بورس های اوراق بهادار کشورهای توسعه یافته جهت جلوگیری از نوسانات زیاد قیمت سهام، معاملات متوقف می شود. به عنوان مثال بورس اوراق بهادار نیویورک7 به منظور محافظت از سرمایه گذاران در مقابل نوسانات شدید قیمت از توقف معاملات استفاده می کند. بر اساس قانون 80B8 که در آوریل 1998 به تصویب رسید، بورس در شرایطی از توقف معاملات استفاده می کند که یک اخبار جدید و غیر منتظره درباره فعالیت شرکت منتشر شود و یا اینکه عدم تعادل در عرضه و تقاضای سهام یک شرکت به وجود آید. تدوین مقررات توسط نهادهای رسمی باعث تسهیل وظایف بازار در امر ارزشیابی شده و توانایی مدیریت در تحریف ارقام و اعداد گزارش شده را محدود می سازد.
استانداردهای حسابداری ارائه دهنده رهنمودهایی برای مدیران پیرامون چگونگی تهیه وتنظیم اطلاعات می باشد.این استانداردها در زمینه برقراری ارتباط با گروه های خارج از سازمان نارساست.
به کارگیری مطالعات مربوط به بررسی وقایع برای آزمون فرضیه بازار کارا9 در طی چند دهه ی گذشته، رشد فزآینده ای داشته است. این مطالعات به این امر می پردازند که چگونه نرخ های بازده یا قیمت، به اطلاعات اقتصادی مهم واکنش نشان می دهند.
مطالعات زیادی به منظور بررسی چگونگی واکنش بازار به وقایعی همچون اعلامیه های EPS ، سود نقدی و تجزیه سهام، انجام یافته است. در اکثر این مطالعات هدف عمده، اندازه گیری بازده اضافی سهام به دلیل بروز وقایع خاص بوده است. بازده اضافی در یک دوره معین به صورت تفاضل بازده واقعی و انتظاری سهام تعریف می شود(هانگن،19997، ص665-662)10.
در سال 1989 در لهستان و دیگر کشورهای اروپای شرقی، فرآیند انتقال از یک اقتصاد متمرکز برنامه ریزی شده به اقتصادی آزاد آغاز گردید و تا آن زمان نظریه ای اقتصادی در این خصوص که بتوان به آن تکیه کرد، وجود نداشت. درج لیست سهام در بورس اوراق بهادار وارسا از 16 آوریل 1991 شروع شد و از آن به عنوان روز تاسیس دوباره وارسا در بازار سهام لهستان پس از وقفه 50 ساله نام می برند. اما از سال 1996 معاملات بصورت مداوم دادوستد می شدند و فقط سهامی که قابلیت نقدینگی بیشتری داشتند در این بازار معامله می شد.
هنریک و همکاران11 در مطالعه خود به بررسی رابطه بین بازده سهام و حجم معاملات پرداختند که داده های خود را از اطلاعات روزانه سهام شرکت های لهستانی (تعداد بیست شرکت با بیشترین قابلیت نقدینگی در بورس اوراق بهادار وارسا12 استفاده کردند و دوره مورد مطالعه آنها از ژانویه 1995 لغایت آپریل 2005 بود. مطالعه آنها نشان می دهد که رابطه ای بین سطوح بازده سهام و حجم معاملات وجود ندارد. انتشار اطلاعات جدید، لزوماً باعث تغییرات قیمت ها نمی شود، بایستی توجه داشت که تغییر قیمت ها بستگی به تصمیم سرمایه گذاران دارد. شرکتی را در نظر بگیرید که میزان سود خود را تعدیل میکند و به بازار اعلام نماید، ممکن است سرمایه گذاران این اعلامیه را به عنوان نشانه مثبتی از عملکرد آتی شرکت تفسیر کنند و تقاضای خرید سهام شرکت مذکور را بنمایند.
از سوی دیگر، برخی از سهامداران ممکن است که با توجه به اعلامیه منتشره، عوامل برونداد سود سهام (دلایل مالیاتی) را در نظر گرفته و سهام خود را بفروش رسانند.
علی رغم اهمیت آن برای سرمایه گذاران، چنین اطلاعاتی به شکل قابل توجه بر قیمت ها تاثیر نمی گذارند یا ممکن است که سهامداران با اهداف متفاوتی اقدام به خرید سهام نموده باشند (مثلاً اطلاعات نامتقارن) که در این حالت می توان گفت که قیمت سهام، محتوای اطلاعاتی اخبار را در تمام موارد بیان نمیکند. در ادامه بیان می کنند که شرایط لازم برای تغییر قیمت سهام، روند صعودی حجم معاملات است که به عنوان منبعی برای تعیین قیمت های آتی و روند قیمت ها مورد توجه قرار گیرد.
یکی از ابتدایی ترین تحقیقات صورت گرفته به نقش حجم معاملات در فرآیند ایجاد قیمت توسط کلارک13 در سال 1973 صورت گرفت. او فرضیه توزیع و ترکیب MDH14 را توسعه داد. این فرضیه بیان می کند که بازده سهام بوسیله ترکیبی از بازده ها ایجاد می گردد. کلارک بیان می کند که بازده سهام و حجم معاملات دارای رابطه می باشند و در ادامه بیان می کند که هر چه در یک دوره زمانی، اطلاعات بیشتری از بازار بدست آید، قیمت سهام با شدت بیشتری تغییر می کند.
یک مدل مهم ارائه شده در مورد ارائه اطلاعات به بازار توسط کوپلند15 (1976) ارائه شده است. این روش بدین صورت بیان کرده که اطلاعات بصورت مرحله به مرحله و بصورت مداوم به سهامداران ارائه می شد. این حالت باعث ثبات قیمت ها می شود و حجم معاملات و داد و ستدها افزایش می یابد و تحقیق کاپلند بیانگر این است که بین تغییرات قیمت و حجم معاملات رابطه وجود دارد.
مطالعات صورت گرفته توسط بلوم و همکاران16 (1994) و سامینن17 (2001) که بصورت یک چارچوبی از نوسانات تصادفی قیمت سهام صورت گرفته، نشان می دهد که از طریق داده های مربوط به حجم معاملات، نمی توان به اطلاعات مهمی که نشان دهنده تغییر قیمت ها باشد، دست یافت و به سرمایه گذاران ارائه داد. بلوم و همکاران توضیح می دهند که معامله گران حرفه ای، اطلاعات خود را از طریق نحوه معاملات به بازار منتقل می کنند و معامله گران کم اطلاع می توانند از طریق این علائم و نشانه ها، به اطلاعاتی دست یابند.
به دنبال آن سامینن از یک مدل ساختار یافته در بازار استفاده کرده و حجم معاملات را به عنوان علائمی جهت استفاده معامله گران کم اطلاع از بازار معرفی می کند و توضیح می دهد که این امر باعث کاهش عدم تقارن اطلاعاتی در بازار میشود.
محققان زیادی روابط حجم معاملات و بازده سهام را تایید کرده اند که از آن جمله میتوان به کارپف18 (1978) ، بسم بیندر و سیون19 (1993) ، براک و بارون20 (1996) داو و جاندیو21 (2000) و لی و روی22 (2002) اشاره کرد. تمام این پژوهش ها شواهدی از رابطه زیاد بین بازه سهام و حجم معاملات را ارائه می دهند. برخلاف این محققین هنریک و همکاران23 بر اساس مطالعه خود درسال 2003 رابطه مثبت بین مطلوبیت بازده و حجم معاملات ارائه ندادند24.

7-2-2- حجم مبادلات
در ذیل به تشریح حجم مبادلات، ادبیات موضوعی حجم مبادلات و رابطه حجم مبادلات با نقدینگی پرداخته شده است :
تشریح حجم مبادلات
حجم معاملات عبارت است از حجم ریالی یا مقداری سهامی که در یک دوره از زمان داد و ستد می شود، به عبارت کامل تر حجمی از سهام که در یک دوره مالکیت آن تغییر می کند. هم چنین می تواند به عنوان تعداد خریدار و یا تعداد دفعات معامله در یک دوره از زمان تعریف شود. این متغیر یکی از معیارهای اصلی در تحلیل های تکنیکال می باشد که به همراه قیمت می تواند تصویر کاملی از روندهای بازار را برای تحلیل گران نمایان سازد. بالطبع توجه به روند قیمت ها فارغ از تغییرات حجم معاملات که روحیه و جو بازار را مشخص می کند می تواند به استنباط های غلطی منجر شود. تغییرات قیمت ها در صورتی معنی دار است که با تغییرات قابل توجه حجم همراه باشد (خادم المله،1387،ص79)8.
حجم معاملات از معیارهای اساسی نقدشوندگی است، لذا می تواند معرف ریسک نقدشوندگی اوراق بهادار باشد. در نتیجه سرمایه گذاران ریسک پذیر گرایش بیشتری به سهام با حجم معامله بالاتر که دارای نقدشوندگی بیشتر و ریسک کمتر می باشند دارند.

حجم معاملات از جاذبه های سهام برای خریداران می باشد از طرف دیگر هر چه حجم معاملات بالاتر باشد شفافیت بالاتر و قیمت ها واقعی تر است، همچنین حجم معاملات در کارایی و عملکرد بورس نیز نقش اساسی دارد.
حجم معاملات به نوبه خود به حجم اوراق منتشره ، حجم سهام استراتژی کنترلی و به عبارت دیگر سهام شناور آزاد25 ، حجم اطلاعات منتشره شرکت و ریسک متصور از آن اوراق بستگی دارد .
قابل تاکید است که در بسیاری از تحقیقات از معیار یا شاخص حجم نسبی یا گردش سهام26 استفاده شده که شامل حاصل تقسیم حجم معامله بر سهام منتشره می باشد ولی در این تحقیق به جهت خصوصیات آن که تغییرات سهام شرکت در آن تاثیری ندارد از حجم ریالی روزانه استفاده شده است.
از محدودیت های حجم معاملات، وجود معاملات حق تقدم ها، عرضه اولیه27 و معاملات عمده یا بلوکی در ترکیب آن است که می توان اثر آن ها را نادیده گرفت، چون در روزهای مختلف صورت می گیرند و تصادفی هستند (خادم المله،1387،ص159)4.
یکی از عوامل تعیین کننده ی عملکرد و کارآیی بورس، حجم مبادلات است. به نحوی که سازمان بورس نیز حجم مبادلات سهام هر شرکت را به عنوان یکی از عوامل اصلی در گزینش پنجاه شرکت برتر بورس می داند. زیرا هر چه حجم مبادلات سهام یک شرکت بیشتر باشد سهام آن شرکت قابلیت نقدینگی بیشتری دارد. نقدشوندگی یک ورقه سهم به معنی امکان فروش سریع آن است. هر چه سهامی را بتوان سریع تر و با هزینه کمتری به فروش رساند، قابلیت نقدینگی آن بیشتر است. اوراق بهاداری که به طور روزانه و به دفعات مکرر معامله می شوند نسبت به اوراق بهاداری که با تعداد محدود و یا دفعات کم معامله می شوند، قدرت نقدشوندگی بیشتر ودر نهایت ریسک کم تری دارند. قدرت نقدشوندگی یک ورقه سهم تا حدود زیادی به تعداد سهام در دست عموم بستگی دارد. هر چه تعداد سهامی که در دست مردم قرار دارد بیشتر باشد، حجم و سرعت گردش معاملات افزایش یافته و بازار، قیمت منصفانه و معقول تری برای آن پیدا می کند، برعکس هر چه تعداد سهام در دست مردم کم تر باشد، رکود بیشتری بر معاملات سهام حاکم شده و در صورت معامله قیمت ها شکل یک طرفه صعودی یا نزولی به خود می گیرد.

فهرست پنجاه شرکت فعال تر بورس که هر سه ماه یک بار منتشر می شود، راهکاری مناسب برای انتخاب سهامی است که از قدرت نقدشوندگی برخوردارند (امیدقائمی،1379،ص156)1. از سوی دیگر عرضه و مبادلات سهام موجب تغییر قیمت نیز می شود که اندازه این تغییرات موضوع بحث ما است.

8-2-2- ادبیات موضوعی حجم معاملات
فرنچ و رول ادعا کرند که حجم معاملات و نوسان پذیری بطور مثبت با هم مرتبط هستند وآن هم به خاطر وجود معامله گران مطلع می باشد (فرنچ و رول ،1986،ص79)2 .
گیوکا بیان می دارد که خود همبستگی مثبت مرتبط با حجم اطلاعات واندازه شرکت در بازده پرتفوی حتی پس از در نظرگرفتن همبستگی خود پرتفوی نیز وجود دارد (گیوکا،2005،ص78)3.
کرامر اعتقاد دارد که حجم معاملات بر روی هزینه نهایی معاملات اثر می گذارد و بنابراین حجم معامله یک منبع ریسک می باشد(کرامر،1999،ص89)4.
ادین بیان می دارد که مطالعات روان شناسی همواره ثابت کرده اند که افراد معمولاً دچار اطمینان بیش از حد درتصمیم گیری خود هستند و به طور سیستماتیک به بعضی از اطلاعات، اهمیت بیشتر و به بعضی دیگر اهمیت کمتری می دهند. این اطمینان بیش از اندازه، حجم معاملات مورد انتظار را افزایش می دهد و مطلوبیت مورد انتظار را برای این افراد کاهش می دهد. حجم معاملات ارتباط مستقیمی با نقدشوندگی سهام دارد که بر ریسک اوراق بهادار اثر می گذارد، به این صورت که افزایش حجم معاملات می تواند منجر به افزایش نقدشوندگی و در نتیجه کاهش ریسک نقدشوندگی اوراق شود که متعاقب آن حجم معاملات افزایش می یابد. هم چنین مطالعات نشان داده است که بین حجم معاملات و تغییر قیمت سهام ارتباط وجود دارد و نیز در زمان افزایش قیمت ها، حجم معاملات بیشتر می باشد )ادین ،1998،ص158)5.
کارپف6 بیان می دارد که حجم غیرعادی معاملات با قدر مطلق بازده های غیرعادی سهام ارتباط دارد
گراویس، کافیل و سینگل کرین نشان دادند که سهامی که در یک روز هفته حجم غیرعادی بالا و پایین را تجربه می کند گرایش دارد که در ماه آتی، بازده آن بالا رود (پایین بیاید).
این موضوع را صرف بازدهی حجم بالا 28 نامیدند و استدلال کردند که ایجاد شوک در حجم فعالیت یک سهام بر شفافیت آن اثر می گذارد و به نوبه ی خود بر تقاضای بعدی برای آن موثر بوده و در نهایت قیمت آن را تحت تاثیر قرار می دهد .
ونگ کشف کرد که حجم معاملات نه تنها بطور مثبت بر نوسانات سال جاری بازدهی اثرگذار است بلکه به طور منفی بر نوسانات آتی بازدهی نیز تاثیر می گذارد، او ادعا کرد که این الگوی رابطه بین حجم معاملات و نوسان پذیری می تواند از تئوری معامله براساس اطلاعات 29 در توضیح فعالیت های معامله در بازار سهام حمایت کند (به جای تئوری معامله براساس نقدینگی)30. یافته ی دیگر وی چنین بود که نقدشوندگی و درجه عدم تقارن اطلاعاتی بر روابط بین حجم معاملات و نوسانات بعدی اثر می گذارد (ونگ ،2004،ص98)31 .
ونگر و مارش به بررسی وابستگی بین حجم معاملات و بازدهی سهام در آمریکا و چند بورس بین المللی پرداختند. آن ها اعلام کردند که حجم غیرمنتظره ی معاملات به عنوان یک منبع جریان اطلاعات خصوصی می باشد و تئوری حجم معامله فراوان را برای مطالعه وابستگی بین حجم و بازدهی تحت شرایط مختلف به کار بردند، نتایج استفاده از مدلGARCH نشان می دهد که حجم غیرمنتظره در توضیح واریانس شرطی بسیار مناسب است و صرف ریسک مثبت بازار را مشخص می نماید که این رابطه در شرایط مختلف بازار معنی دار می باشد. این تحقیق شواهدی را مبنی بر وجود رابطه بین بازدهی و حجم معاملات ارائه می کند، این نتایج نشان می دهد که حجم معامله یک متغیر مهم برای کشف و درک بازدهی مورد انتظار نوسان پذیری بازدهی و حرکات بزرگ و عمده درقیمت ها می باشد. آن ها هم چنین روابط معنی داری را بین حجم معاملات و نوسان پذیری بازدهی کشف نمودند( ونگر و مارش،2003،ص89).32
بیدگلی و باطانی نشان دادند که با استفاده از قواعد فیلتر حجم ، تعداد دفعات و تعداد خریدار و حالت قبل از کسر هزینه های معاملاتی، می توان بازدهی اضافی حاصل کرد (بیدگلی و باطانی ، 1383، ص98)6.
اوماتی و پلیدرو و فاستر و ویسواناتان مدل هایی را برای بررسی الگوی وابسته به زمان در معاملات اوراق بهادار با رسیدن اطلاعات خصوصی طراحی و آزمون کردند.
هر دو مکان نشان می دهد که چگونه اطلاعات در قیمت گذاری شرکت می کند و چگونه گروه های مختلف سرمایه گذاران بر قیمت ها اثر می گذارند. به طور خاص هر دو مطالعه نقش نقد شوندگی و معامله گران آگاه را در توضیح انحراف حجم و نوسان پذیری بررسی کردند. به همین روال معامله گران ممکن است سعی کنند تا هزینه معاملات را کم کنند و بنابراین در مواقعی که هزینه های معاملاتی کمتر و یا نقدشوندگی بیشتر می باشد معامله می کنند(اوماتی و پلیدرو ،1998،ص156)33.
تفاوت تحقیقات فوق در مفروضات آن ها راجع به الگوی های معامله گران مطلع می باشد، در حالی که مدل پلیدرو و اوماتی پیش بینی می کند که هردو گروه معامله گران مطلع و نقدینه گرا با هم معامله می کنند. مدل فاسترو و ویسواناتان پیش بینی می کند که اطلاعات خصوصی کوتاه مدت است. معامله گران نقدینه گرا از معامله کردن با معامله گران مطلع اجتناب می کنند. کاربرد این دو مدل می تواند به این صورت باشد :
فاسترو و ویسواناتان پیشنهاد می کنند که معامله گران نقدینه گرا از معامله با معامله گران مطلع، هنگامی که حجم اطلاعات خصوصی زیاد است خودداری می کنند و بنابراین حجم معامله کم می شود و این خود می تواند دلالت داشته باشد بر اینکه حجم معاملات کم با نوسانات بالا ایجاد می شود ولی مدل اوماتی و پلیدرو پیشنهاد می کند که حجم معاملات می تواند بالا باشد وقتی که نوسانات قیمت خیلی بالا است.
به دنبال این مدل های تئوریکی ، فاسترو ویسواناتان کشف کردند که برای شرکت هایی که به طور فعال خرید و فروش می شوند، حجم معامله، هزینه های انتخاب نامطلوب و نوسان پذیری بازدهی در اولین نیم ساعت معاملات روز بالاتر می باشد به علاوه آنها کشف کردند که هزینه های معامله در دوشنبه ها بالاتر و حجم معاملات کمتر است (فاسترو ویسواناتان ،1993،ص123)34.
به طور مشابه چن، پینگار و اسکچر مشاهده کردند که الگوی نوسان پذیری U شکل در طول هفته در بازارهای آتی کالا وجود دارد و نیز کشف کردند وقتی که حجم معاملات در دوشنبه در کمترین میزان است، نوسان پذیری بازدهی در بالاترین مقدار خود می باشد که خود از مدل فاستر و وسیواناتان حمایت می کند (چن و همکاران،1997،ص189)35.
وی و زی نوسانات بیشتری را در جمعه ها و حجم کمتری را در دوشنبه ها و جمعه ها در بازار فیوچر ارز کشف کردند که نتایج تحقیق از مدل فاستر و ویسواناتان حمایت جزئی می نماید) وی و زی، 1998، ص129)36.
دو نوع معیار برای حجم معاملات در طول زمان زمان استفاده می شود که شامل حجم معاملات در طول زمان و گردش سهام37 که معرف حجم نسبی است می باشد. در واقع معیار دوم تغییرات حجم معاملات سهام را که ناشی از افزایش سهام منتشره می باشد از حجم معاملات واقعی جدا می کند و از حاصل تقسیم حجم معاملات روزانه بر تعداد سهام منتشره شده ی شرکت در آن زمان حاصل می شود (ونگ ،2004، ص98)38 .
مطالعات چندی پیشنهاد کرده اند که حجم معاملات گذشته ممکن است اطلاعات ارزشمندی را در مورد یک دارایی فراهم کند. برای مثال لامورکس و لاستراپس توانایی اطلاعات حجم معاملات گذشته را در ایجاد بینشی راجع به منبع مقاومت در نوسان پذیری بازدهی سهام بررسی کردند. آن ها کشف کردند که پویایی های روزانه واریانس بازدهی به تنهایی به خاطر مقاومت روزانه در سرعت جانبی رسیدن اطلاعات بازار می باشد که منجر به پویایی های مشابهی در سطح و حجم معاملات می شود (لامورکس و لاستراپس ،1994،ص78).39
بلوم مدلی را ارائه کرد که درآن معامله گران می توانند اطلاعات ارزشمندی را در مورد یک اوراق بهادار به وسیله ی مشاهده کردن قیمت ها و حجم معاملات گذشته ی آن بدست آورند ولی بهرحال مدل آن ها مشخص نمی کند ماهیت اطلاعاتی که ممکن است از حجم معاملات گذشته مشتق شود چیست( بلوم،1994،ص189)40.
ونگ پیشنهاد می کند که رابطه پویای بین حجم معامله و بازدهی با تغییرات انگیزه برای معامله با سرمایه گذاران مطلع تغییر می کند (ونگ ،2004،ص98)41 .
کارپف تلاش کرد یک تئوری برای ارتباط حجم معاملات و بازدهی سهام ارائه کند ولی در نهایت به یک مدل نامتقارن برای ارتباط حجم معاملات و قیمت سهام دست پیدا کرد(کارپف،1987،ص58)42 .
مک اینیش، وود و اورد استدلال کردند که از آنجا که حجم معاملات روزانه Uشکل است و نیز نوسان پذیری U شکل است پس می توان استباط کرد که بین حجم و نوسان پذیری رابطه وجود دارد) مک اینیش و همکاران،1985،ص159)43.
همسیترا و جونز آزمون علیت گرنجر خطی و غیرخطی را برای ارزیابی رابطه پویا بین بازدهی روی شاخص داوجوز و درصد تغییرات حجم معاملات درNYSE بکار بردند. یافته های کلی آن ها حکایت از وجود رابطه علیت غیرخطی معنی دار دوطرفه بین حجم معاملات و بازدهی می باشد. آن ها هم چنین بررسی کردند که آیا این علیت غیرخطی حجم معاملات و بازدهی می تواند توسط حجم معاملات به عنوان یک نماینده، برای جهان اطلاعات در فرآیند تصادفی ایجاد واریانس بازدهی توضیح داده شود یا نه. آن ها نشان دادند که رابطه بین تغییرات قیمت (بدون توجه به جهت آن) با حجم معامله معنی دار است. با استفاده از سه معیار حجم معامله برای کل بازار و نیز سهام انفرادی، آن ها رابطه بین حجم معامله را با نوسان پذیری شرطی با استفاده از چارچوب GARCH به آزمون کشیدند. نتایج آن ها نشان داد وقتی که حجم معاملات به صورت یک متغیر برون زا به مدل وارد می شود، معنی داری و اهمیت ضرایب معادله واریانس شرطی کم می شود. فرهنگ عامه نیز پیشنهاد می کند که حجم معاملات به صورت غیرمستقیم با نوسان پذیری بازده مرتبط می باشد(همسیترا و جونز،1994،ص89)44
کیماز و برومنت بیشترین حجم معاملات را در سه شنبه ها برای تمام بازارها و کمترین حجم معاملات را در دوشنبه ها و جمعه ها برای اکثر بازارها بدست آورند(کیماز و برومنت،2003،ص83)45.
هم چنین سلمان خادم المله در پایان نامه خود با عنوان بررسی اثر تعطیلات مناسبتی بر روی بازدهی و حجم معاملات در بورس اوراق بهادار به نتایج زیر رسید (خادم المله،1387،ص48)4.
1- حجم معاملات روز قبل از تعطیلات مناسبتی با حجم معاملات سایر روزها برابر نیست.
2- حجم معاملات روز بعد از تعطیلات مناسبتی با حجم معاملات سایر روزها برابر نیست.
3- تعطیلات دارای اثر معنی داری بر روی حجم معاملات نمی باشند.
محسن صادقی نیز در پایان نامه خود با عنوان بررسی اثر روزهای مختلف هفته بر روی بازدهی، نوسان پذیری و حجم معاملات در بورس اوراق بهادار تهران به نتایج زیر رسیده است.
1- نتایج این تحقیق نشان می دهد که اثر روزهای هفته به شکل قوی در بازدهی، حجم معاملات و نوسان پذیری در بورس اوراق بهادار تهران تایید می شود. اثر چهارشنبه یا آخر هفته و نیز اثر یکشنبه در اکثر تخمین ها معنادار بوده است.
2- هم چنین وجود رابطه معکوس بین بازدهی و حجم معاملات روزانه و نیز رابطه معکوس بین حجم معاملات و نوسان پذیری روزانه مورد تایید قرار می گیرد.

9-2-2- حجم معاملات و نقدینگی
نقد شوندگی یک ورقه ی سهم به معنی امکان فروش سریع آن است. هر چه سهامی را بتوان سریع تر و با هزینه ی کمتری به فروش رساند، قابلیت نقدینگی آن بیشتر است. اوراق بهاداری که به طور روزانه و به دفعات مکرر معامله می شوند نسبت به اوراق بهاداری که با تعداد محدود و یا دفعات کم معامله می شوند، قدرت نقدشوندگی بیشتر و در نهایت ریسک کم تری دارند. قدرت نقدشوندگی یک ورقه ی سهم تا حدود زیادی به تعداد سهام در دست عموم بستگی دارد. هر چه تعداد سهامی که در دست مردم قرار دارد، بیشتر باشد، حجم و سرعت گردش معاملات افزایش یافته و بازار، قیمت منصفانه و معقول تری برای آن پیدا می کند، برعکس هر چه تعداد سهام در دست مردم کم تر باشد، رکود بیشتری بر معاملات سهام حاکم شده و در صورت معامله قیمت ها شکل یک طرفه صعودی یا نزولی به خود می گیرد. فهرست پنجاه شرکت فعال تر بورس که هر سه ماه یک بار منتشر می شود، راهکار مناسب برای انتخاب سهامی است که از قدرت نقدشوندگی برخوردارند.
پس از عرضه اوراق بهادار در بازار اولیه و به منظور آن که این اوراق بتوانند مورد داد و ستد قرار گیرند، به بازار دیگری نیاز است که به آن بازار ثانویه اوراق بهادار گفته می شود. در این بازار اوراق قابلیت داد و ستد می یابند و به عنوان یک گزینه ی مناسب برای سرمایه گذاری افراد محسوب می شوند. وجود بازار دست دوم، صرفاً به این دلیل است که قابلیت نقدینگی اوراق بهادار منتشر شده در بازار دست اول را افزایش می دهد، ضمن این که شرایطی فراهم می آورد که قرض دهندگان و قرض گیرندگان در صورت لزوم به آسانی بتوانند تصمیمات سرمایه گذاری خود را تغییر داده، به فروش اوراق بهادار خریداری شده یا خرید اوراق بهادار دیگر اقدام نمایند.
داد و ستد در بازار دست دوم به دفعات نامحدود انجام می شود و بنابراین با جابجا شدن مالکیت ابزارهای مالی قابل داد و ستد در آن بازار، قدرت نقدشوندگی زیادی ایجاد می شود.
در این حالت، از نقد شدن پیش از سررسید بدهی واحدهای متقاضی سرمایه یا ناشران اوراق بهادار جلوگیری می شود و در نتیجه ضربه های کمبود نقدینگی تاثیر محدودتری بر واحدهای سرمایه گذار خواهد داشت.
در واقع نقش بازار سرمایه، در گردآوری وجوه نقد راکد یا غیر مولد و هدایت منابع پس اندازی سرگردان به سوی مصارف سرمایه گذاری و تامین مالی فعالیت های اقتصادی مولد، جلب مشارکت های مردمی در راه عمران کشور، گسترش مبانی مالکیت مردم، گسترش اقتصاد زیرزمینی، جذب سرمایه های خارجی و کمک به رشد اقتصادی انکار ناپذیر است. تجهیز منابع مالی از طریق فروش سهام یا انتشار اوراق مشارکت، از مهمترین شیوه های گردآوری وجوه لازم برای سرمایه گذاریهای هنگفت و تاسیس واحدهای بزرگ تولیدی و صنعتی است. ولی سرمایه گذاران، نقدشوندگی46 را از این دیدگاه مورد توجه قرار می دهند که بتوانند یک دارایی را سریعاً بخرند و یا بفروشند، بدون آنکه قیمت آن دستخوش تغییرات شدید شود و از همین دیدگاه است که می گویند دارایی مزبور دارای قدرت نقدشوندگی بالایی است. هر قدر خرید و فروش یک دارایی سریع تر انجام شود، ریسک نقد شوندگی، کمتر خواهد بود. بدین دلیل است که یکی از عوامل مهم در انتخاب اوراق بهادار، قابلیت نقدینگی آن ها است. افزایش میزان معاملات اوراق بهادار سبب ایجاد یک اطمینان خاطر می شود که کارکرد بازار را بیشتر می کند، ازدیاد حجم دادوستد سهام در بازار، نقدینگی اوراق را بالا می برد. از آنجایی که نقدینگی بوسیله سفارشات خرید یا فروش قابل محاسبه نمی باشد، آن را با استفاده از حجم معاملات مورد محاسبه قرار می دهند.
وجود فضای یک بازار کارا، سبب جذب سرمایه های سرگردان جامعه شده و نقدینگی در آن افزایش می یابد و همچنین در چنین بازاری قابلیت رقابتی بودن قیمت ها باعث تخصیص بهینه منابع می گردد. در بیشتر بازارهای بورس در شناسایی شرکت های فعال تر در بازار سرمایه، معیار نقدینگی از اهمیت زیادی برخوردار است. هفلین و شاو47 (2000) به بررسی رابطه بین سهامداران عمده (مالکیت 5 درصد یا بیشتر) با عدم نقدینگی بازار در بورس اوراق بهادار استرالیا پرداختند و بیان کردند سهامداران عمده، از آگاهی بیشتری نسبت به بقیه سهامداران برخوردارند و به اطلاعاتی که بر قیمت تاثیر می گذارد، دسترسی دارند. در ادامه اعلام می دارد هر چه تعداد سهامداران حرفه ای در بازار بیشتر باشد، باعث عدم تقارن اطلاعاتی و به دنبال آن ایجاد نقدینگی بیشتر بازار می گردد و هر چقدر درصد سهام شرکت توسط سهامداران عمده بصورت بلوکی نگهداری شده باشد، نقدینگی کمتر خواهد بود. کودر48 (1997) بعد از دمستز ،1968، بیان کردند که افزایش تمرکز مالکیت سهام و محدود شدن تعداد زیادی از سهام در دست چند سهامدار عمده باعث کاهش حجم معاملات می گردد و باعث می شود که بازار از عمق کمتری برخوردار باشد.

10-2-2- رابطه ی حجم مبادلات و قیمت با اعلان سود
در تحقیقاتی که در دهه 1970در بازار سهام ایالات متحده انجام شد سه عامل اساسی مورد توجه قرار گرفت :
1- تئوری تقاضا در بازار سهام برای تحلیل روند قیمت در بورس کافی نیست و از پیش بینی یک مکانیسم برای قیمت ناتوان است .
2- حجم مبادلات در بازار کالا یک جاذبه اقتصادی به خصوص دارد و لذا بیشتر توسط اقتصاددانان مورد توجه قرار می گیرد.
3- حجم مبادلات و قیمت سهام دو عامل بهم پیوسته از مکانیسم بازار هستند بنابراین هر مدلی که قیمت را بدون توجه به حجم مبادلات (یا بالعکس) مورد توجه قرار دهد نتایج ناقص و اشتباهی خواهد داشت.
بیور49 معتقد است که تغییر قیمت، میانگین تغییر در عقاید مبادله کنندگان نسبت به اعلان سود را منعکس می کند در حالی که حجم مبادلات، اندیشه فردی مبادله کنندگان را منعکس می سازد. به عبارت دیگر در این بخش اختلاف واکنش مبادله کنندگان ناشی از اختلاف دقت در اطلاعات فردی آن هاست. در حال حاضر، اطلاعات مربوط به اعلان سود برای مبادله کنندگانی که اطلاعات شخصی آن ها از دقت کمتری برخوردار است و بدین ترتیب آسیب بیشتری از اطلاعات و اعتقاد شخصی شان می برند، اهمیت زیادی دارد. حجم مبادلات، کل اختلافات در واکنش مبادله کنندگان را منعکس می کند در حالی که تغییر قیمت فقط میانگین واکنش را اندازه گیری می کند. در نتیجه حجم مبادلات با هر دو عامل تغییر قیمت و اختلاف در میزان دقت مربوط می باشد. همچنین این نتیجه با نتایج تجربی تناسب دارد که حجم غیرعادی قطعاً با قدر مطلق بازده غیرعادی در ارتباط است. نتیجه سوم، تعمیم نظریه هولتوژن50 و ورکای51 در سال 1998 است، این دو کسانی هستند که تغییرات قیمت بر اثر اعلان سود را در یک مدل دو دوره ای تحلیل کرده اند، در این دو مدل (دو دوره ای)، سرمایه گذارانی که فاقد اطلاعات ویژه ای باشند عقاید تقریباً یکسانی دارند . آن ها نشان دادند که واکنش قیمت در مقابل اعلان سود روی هم رفته افزایش در دقت و کاهش در میزان اطلاعات قبل از اعلان سود را منعکس می کند، در تحقیقی دیگر کیم و ورکای نشان داده اند که حجم مورد انتظار و انحراف تغییرات قیمت، تابع صعودی از دقت نسبت اعلان سود و تابع نزولی از میزان اطلاعات قبل از اعلان سود یا اطلاعات فردی می باشند. بنابراین نتایج نظریه ورکای و هولتوژن راجع به تعمیم واکنش قیمت نسبت به حجم صحیح است.
بر اساس تحقیقات فلایدر52 در سال 1984 و هولتوژن و ورکای در سال 1990 این طرز تلقی وجود دارد که حجم، در مقابل اختلاف در تفسیر اطلاعات ناشی از اعلان سود بین سرمایه گذاران افزایش می یابد. در تحلیل واریان53 در سال 1985 فرض شده است که حجم به اختلاف در عقاید قبلی مرتبط است. براون و جنینگز54 و کریشمن55 نیز درسال 1987 از مدل دو دوره ای استفاده کرده اند. مدل به کار گرفته شده در این تحقیق بنابر پیشنهاد محققان نباید به صورت گسترده تفسیر شود هر چند این مدل بینش محققان را نسبت به اینکه اعلان سود چگونه بر روی تغییر قیمت و حجم از طریق تفاوتی که در دقت نسبت به اطلاعات فردی تاثیری می گذارد، گسترش می دهد.
بیور در مقاله ای در سال 1986 نتایج تحقیق خود را چنین عنوان می کند: تغییر در عکس العمل های قیمت، با میانگین تغییر در عقاید مبادله کنندگان بر اثر اعلان سود همراه است در صورتی که اثر اعلان سود بر حجم مبادلات بیان کننده کل اختلاف در عکس العمل های مبادله کنندگان است. او با سبکی عالی و فرضیه ای قوی تحقیق خود را انجام داد گرچه نتایج حاصل در اغلب موارد به طور کلی واضح است و به نظر نمی رسد که نیازی به ساده کردن و مختصر کردن فرضیات مربوط به آن باشد نتیجه اصلی مقاله او این بود که حجم مبادلات شاخص کم دقت تری برای متغیر اطلاعات می باشد.
این مقاله روشن می کند که تفاوت دقت سرمایه گذاران در سهام همانند یک فاکتور بالقوه مهم روی حجم به نسبت تغییر قیمت اثر می گذارد. این موضوع می تواند در سایر مسائل مالی یا حسابداری که به تفاوت در کیفیت اطلاعات سرمایه گذاران مربوط هستند راهگشا باشد.

11-2-2- اهمیت رابطه حجم معاملات و قیمت سهام
دو ضرب المثل مهم در بازار بورس وال استریت وجود دارد :
1- حجم معاملات است که تغییرات قیمت ها را به وجود می آورد.
2- حجم معاملات در بازارهای پررونق56 نسبتاً سنگین و در بازارهای راکد57 نسبتاً سبک است.
مطالعات انجام شده در این حوزه به خوبی توانسته اند این دو ضرب المثل را مورد آزمون قرار دهند. نتایج تعداد زیادی از مطالعات تجربی تاییدهای زیادی را بر رابطه حجم معاملات و قدرمطلق تغییر قیمت بدست آورده (ضرب المثل اول) و ارتباط مثبت بین حجم معاملات و تغییر قیمت نیز تایید شده است (ضرب المثل دوم).
حداقل چهار دلیل برای اهمیت ارتباط حجم معاملات و قیمت سهام از دیدگاه کارپوف ،1987، وجود دارد (زیوداری،1384،ص189)2 .
– اول : روشن شدن نحوه ی ارتباط حجم معاملات و قیمت سهام، دیدگاه ها را نسبت به بازارهای مالی شفاف می کند. مدل هایی که در این موضوع مورد بحث و بررسی قرار می گیرد روابط مختلفی بین حجم معاملات و قیمت سهام پیش بینی می کند که به نرخ ورود اطلاعات به بازار، چگونگی انتشار اطلاعات، اندازه بازار و وجود قیدهای معاملات کوتاه مدت، بستگی دارند و لذا روابط تجربی بین قیمت سهام و حجم معاملات می تواند به تشخیص (تمایز) فرضیه های مختلف در مورد ساختار بازار کمک کند.
– دوم : آگاهی از نحوه ی ارتباط حجم معاملات و قیمت سهام برای مطالعاتی که از ترکیبی از داده های حجم معاملات و قیمت سهام جهت تفاسیر خود استفاده می کنند اهمیت دارد. اگر قیمت تغییر کند و حجم مبادلات نیز به تبع آن تغییر کند بنابراین مشارکت حجم مبادلات و قیمت می تواند ضریب اطمینان این آزمون ها را افزایش دهد. به عنوان مثال ریچاردسون58، سفیک59 و تامپسون60 از قیمت و حجم مبادلات برای آزمون دیدگاه سهامداران در مورد تقسیم سود استفاده کردند و در آزمون دیگری نیز تغییر قیمت به عنوان ارزیابی بازار از اطلاعات جدید تعبیر شده است، زمانی که حجم مبادلات مربوطه نیز به عنوان یک شاخص از میزان توافق سرمایه گذاران بر سر معنی اطلاعات وارده تلقی گردد ساختار اینگونه آزمون ها و میزان اعتبار آنها منوط به رابطه ی حجم مبادلات و تغییر قیمت است.
– سوم : رابطه بین حجم مبادلات و قیمت یک مساله اساسی در مورد وضعیت توزیع قیمت سهام است، زمانی که قیمت در فاصله های زمانی ثابت نمونه گیری شود نرخ بازده در این حالت دارای یک توزیع منحنی شکل شبه نرمال است که انحنای آن از تحدب منحنی نرمال متفاوت است. در این مورد دو فرضیه رقیب وجود دارد : فرضیه اول این است که نرخ بازده بهترین عامل برای طبقه بندی کردن و نمونه گیری فرضیه61 است و دومین فرضیه این است که هنگامی که در یک دوره مشخص از داده های روزانه نمونه گیری می شود، نرخ بازده در مقایسه با توزیع نرمال، توزیعی کشیده تر بوده و توزیع نرخ بازده به صورت یک منحنی با پخ زیاد است. دلیل این است که قیمت از توزیع های ترکیبی با واریانسهای متفاوت نمونه گیری شده و اطلاعات نمونه گیری شده، واریانسهای متفاوتی دارند (فرضیه توزیعهای ترکیبی). رابطه بین حجم مبادلات و قیمت عمدتاً از فرضیه دوم حمایت می کند و این مورد دارای کاربردهایی است. به عنوان مثال اطلاعات مربوط به قیمت را می توانیم در فرآیند نمونه گیری از طریق متغیرهایی با واریانس های مختلف با استفاده از حجم مبادلات طبقه بندی کنیم. دانش ما راجع به رابطه حجم مبادلات و قیمت می تواند برای تعیین میزان تغییر در واریانس قیمت در احتمال های مختلف به کار گرفته شود.
– چهارم : رابطه حجم مبادلات و قیمت کاربرد قابل ملاحظه ای برای محققین در بازار پیش خرید کالاها دارد. تغییر قیمت بر حجم معاملات در قرارداد های پیش خرید کالاها تاثیر دارد و در واقع در برگیرنده ی این نظریه است که آیا سفته بازی به صورت یک عامل تثبیت کننده قیمت کالاها در آینده عمل می کند و یا ثبات قیمت های آینده را بهم می زند. زمان تحویل کالا در قرارداد های پیش خرید کالا حجم مبادلات را تحت تاثیر قرار می دهد و بر اساس این عامل و همچنین احتمال تحویل کالا قیمت تغییر می کند. رابطه بین حجم مبادلات و قیمت همچنین اهمیت اطلاعات عمومی را نسبت به کالاهای مناسب جهت سرمایه گذاری مشخص می کند .رابطه ی حجم معاملات و قیمت سهام می تواند اهمیت اطلاعات خصوصی در مقابل عمومی در تعیین تقاضای سرمایه گذاران را نشان دهد.

12-2-2- مبانی تئوریک موضوع از دیدگاه کروچ
اگر به عرضه ی یک اوراق بهادار توجه کنید می بینید که در یک دوره ی زمانی کوتاه مدت به صورت غیر قابل انعطافی با قیمت اوراق بهادار مربوط است و مقدار مشخصی اوراق بهادار در بازار وجود دارد که می بایست توسط افرادی تملک گردد.
تغییر در قیمت اوراق بهادار عده زیادی از سرمایه گذاران را تحریک می کند تا تمام سهام صادر شده را تملک کنند واگر تقاضا برای اوراق بهادار تغییرکند قیمت تغییر می کند تا زمانی که سر مایه گذاران مجدداً به تملک کل اوراق قرضه علاقه مند شوند.
برای بهتر درک کردن موضوع فرض کنید که جمعیت سرمایه گذار فقط شامل دو نفر باشند شخصA و شخص B و کل سهام صادره بین آنها توزیع شده باشد و عرضه سهام بین این دو نفر تقسیم شده باشد و آن ها به مقادیر Sa و Sbسهام عرضه نمایند بنابر این داریم:
S = Sa + Sb
فرض کنید تقاضای این دو شخص برای سهام معادل Da و Db است. بنابراین کل تقاضای بازار عبارت است از :
D = Da + Db
در این حالت قیمت تعادلی عبارت است از 1P . در این موقعیت قیمت ثابت است و هیچ معامله ای صورت نمی گیرد و A و B میل به تملک میزان سهام بیشتری از آنچه که به واقع مالک آن هستند ندارند.
حال فرض کنید که ترجیحات فردی Aو Bدر زمینه سهام تغییر کند، بنابراین تقاضای آنها برای سهام D́aو D́bمی شود. شخصA مایل است که میزان مالکیتش را افزایش دهد و B مایل است که از میزان مالکیتش بکاهد، البته در این حالت کل تقاضا تغییر نمی کند و هر کس که می خواهد سرمایه اش را از این اوراق بهادار خارج کند شخص دیگری را پیدا می کند که می خواهد در این اوراق بهادار سرمایه گذاری کند. در این حالت تقاضای کل بازار D = Da + D́b است و قیمت تعادل هنوز 1P است، اما معامله رخ می دهد و اینجاست که فوراً رابطه ی کامل بین حجم معامله مشخص می شود. سطح معاملات با تغییر صفر در قیمت، حجم معاملات نرمال نامیده می شود که در واقع حجم مبادلاتی است که ناشی از تغییر ترجیحات فردی سرمایه گذاران می باشد . اکنون فرض کنید که ترجیحات فردی A و B جهت تملک این سهام به D́a وD"b تغییر یابد بنابراین تقاضای کل عبارت است از :
D"b + D́a = D́
اگر متخصصین و معامله گران بازار از این تغییر تقاضا مطلع شوند آنها فوراً قیمت 2P را مظنه می کنند، در این قیمت هم A و همB راضی می شوند و همان میزان سهام قبلی خود را نگاه می دارند و به میزان مالکیت خود اضافه نمی کنند. در این حالت است که قیمت تغییر می کند بدون اینکه هیچ معامله ای رخ بدهد.
از آنچه گفته شد نتیجه می شود که در این حالت معامله گران یک بازار را می سازند، بازاری که در آن مجموع جریانات نقد ورودی و خروجی به بازار صفر است، واکنشی که از این نوع توسط معامله گران انجام می شود روند پیش بینی قیمت نامیده می شود.
حال فرض کنید که متخصصان بازار به طور کامل نتوانند تغییر قیمت را پیش بینی کنند آن ها با همان چرخه ی قبلی مواجه می شوند، آنها ابتدا در نقطه 1P سفارش خرید دریافت می کنند و در میزان تقاضا برای سهام با افزایش مواجه می شوند و شروع می کنند که قیمت را افزایش دهند، و با دیگر فروشندگان سهام مذاکره می کنند (که البته در این مدل ساده وجود ندارد). تا زمانی که قیمت کمتر از 2P است آنها سفارش خرید دریافت می کنند و قیمت را بالا می برند، اینجاست که اولین همبستگی بین تعداد معاملات و تغییر قیمت و قدر مطلق تغییر قیمت ظاهر می شود. توجه کنید که در این مورد معامله گران محدودی در بازار وجود دارند و آن ها سهامی را می فروشند که قادر به عرضه آن هستند. در اینجا اتفاقی که می افتد این است که معامله گران قیمت را تا میزان 2P بالا می برند، برای اینکه عرضه اضافی تری را به دست بیاورند و سهامی که برای AوB لازم دارند بخرند و به آنها تحویل بدهند. قیمت های بالاتر و پایین تری از 2P برای تعادل بازار در دراز مدت مناسب نیستند. واضح است که در مدل ساده دو نفری ما انعطاف پذیری کمتری وجود دارد. در یک مدل چند نفری که افراد زیادی مالک تعداد زیادی سهام هستند و هر کدام منحنی تقاضای مخصوص به خود را دارند افزایش قیمت تا 2P فقط با یک معامله انجام نمی شود، و افرادی هستند که حاضرند سهامشان را به قیمتی بین 1P و 2P بفروشند، در این حالت معامله گران می توانند قیمتهای بینی را استفاده کنند و آن ها می توانند در یک بازار فعال به تعهدات خود عمل کنند، و همبستگی بین تعداد معاملات و قیمت و تغییر قیمت و قدر مطلق تغییر قیمت و حجم مبادلات حفظ می شود، و هر کس می تواند ببیند که حجم معادلات و فاصله 1P و 2P تابع یکدیگرند.
همان طور که ذکر شد اگر ما از یک نقطه تعادل بازار شروع کنیم و تقاضا را برای سهامی کاهش دهیم قیمت در بازار کاهش می یابد واز 1P به 3P می رسد. در طول فرایند اصلاح قیمت معاملاتی رخ می دهد که تعداد این معاملات تابعی از میزان تغییر قیمت است.
بنابراین یک تغییر قیمت منفی وجود دارد و تعداد معاملات بسته به میزان این تغییر قیمت زیاد می شود. لذا حجم مبادلات، چه قیمت بالا برود و چه قیمت کاهش یابد زیاد می شود. لذا می توان تصور کرد که همبستگی حجم مبادلات و تغییر قیمت صفر است مگر در حالتی که از علامت تغییر قیمت صرف نظر شود.
بنابراین اگر V حجم مبادلات باشد و |∆P| قدر مطلق تغییر قیمت، فرضیات بالا به شرح ذیل خواهند بود:
H0 : |∆P| = F(V)
H1 : P ≠ F(V)
در این حالت ملاحظه می شود که بازار برای یک نوع سهام نیز همبستگی دارد. این بدان معناست که قیمت در یک بازار می تواند تغییر کند علیرغم اینکه عرضه وتقاضا مساوی هستند و این حالت زمانی اتفاق می افتد که معامله گران تقاضای اضافی تری پیش بینی می کنند. بخاطر افزایش قیمتی که در سهام های مشابه رخ داده است و قیمت را در بازار سهام خودشان اصلاح می کنند با روش خود قیمت بعدی را پیش بینی می کنند. تفسیر اوضاع بازار توسط افراد موجب این تغییرات قیمت می شود و این یک روش معمولی در بازار است و به وضوح سیستم پیش بینی قیمت را در بازار نشان می دهد.
از سوی دیگر دو نوع نحوه عمل معامله گران موجب تقویت رابطه قدرمطلق تغییر قیمت و حجم مبادلات می شود و این دو نوع نحوه عمل دستور جلوگیری از فروش سهام و دستور خرید بالاتر از قیمت بازار62 است که سفارش های خرید و یا فروش مشتریان را محدود می کند و این بدان معناست که زمانی قیمت تغییر می کند مقداری از حجم مبادلات به اتوماتیک انجام می شود و به علاوه افرادی که سهام را برای منافع حاصل از آن می خرند وقتی با یک کاهش قیمت مواجه می شوند دیگر قادر نخواهند بود تا سود مورد نظر خود را بدست بیاورند. بنابراین آن ها مجبور می شوند سهامشان را بفروشند و این عمل آن ها مجدداً رابطه بین قدر مطلق تغییر قیمت و حجم مبادلات را افزایش می دهد.
اگر چه فرضیات فوق برای بازار یک نوع اوراق بهادار طراحی شده است لیکن قابل استفاده برای مجموعه سهام های موجود در بازار نیز هست بنابراین کروچ فرضیات خود را هم برای شاخص های بازار و هم برای چند سهام خاص آزمون کرد که نتایج کلی آن ها در بخش دوم این فصل آمده است.

13-2-2- دلایل تئوریک ارتباط مثبت حجم معاملات، بازده و تغییر قیمت سهام
از تفاسیری که به صورت سطحی وجود رابطه بین حجم معاملات و تغییر قیمت و بازدهی سهام را ارزیابی نموده اند بحث U شکل63 بودن حجم و بازدهی در طول یک روز معاملاتی می باشد.

این موضوع توسط برایلسفورد ،1994، اینگونه ارائه شده است : "در مطالعات هاریس64 (1986) و مک اینیش و وود65 (1985) نشان داده شده است که الگوی بازدهی در معاملات در طول روز به شکل Uمی باشد. نوسانات بین روزی نیز Uشکل می باشد. در مطالعات جین و جو ،1998 ، مک اینیش و اورد نیز نشان داده شده است که حجم معاملات U شکل می باشد. از این رو با توجه به الگوهای مشابهی که برای حجم معاملات و بازده سهام مشاهده شده است می توان یک رابطه مثبت بین حجم و تغییر قیمت را تعریف نمود."
علاوه بر مطالعات برایلسفورد،1994، در مطالعه کالف، لیو و فام66 (2002) که به بررسی نوسانات بازده و ورود اطلاعات عام در بین روز معاملاتی با استفاده از داده های تعداد خبرهای وارده به بازار، قدرمطلق بازدهی و حجم معاملات در طول یک روز معاملاتی -که به 12 دوره نیم ساعتی تقسیم کرده است – پرداخته است بحث U شکل بودن با استفاده از شکل های زیر اینگونه ارائه شده است:

نمودار 3-2 : داده های قدرمطلق بازده در طول یک روز معاملاتی با استفاده از نمودار هیستوگرام

نمودار 3-2 نشان می دهد که بالاترین تغییرات قیمت در دوره های آغازین معاملات در طول روز می باشد، در حالی که در اطراف ظهر شاهد کمترین تغییرات قیمت هستیم و همچنین با عبور از ظهر دوباره شاهد حرکات قیمتها و افزایش قدر مطلق قیمت هستیم هر چند که این تغییر قیمت ها قابل مقایسه با تغییرات قیمت در دوره باز شدن و آغاز معاملات نیست.

نمودار4-2 داده های تعداد خبرهای رسیده در طی یک روز معاملاتی با استفاده از نمودار هیستوگرام

در شکل2-3 تعداد خبرهای وارده به بازار در طول 12 دوره نیم ساعته در بازار ارائه شده است. همانطور که از این شکل مشاهده می شود ورود خبرها به بازار و تعداد آنها نیز دارای یک الگوی Uشکل می باشد هر چند که قدرت آن نسبت به شکل تغییر قیمت کمتر است. علت یو- شکل شدن در این متغیر را می توان اینگونه تفسیر نمود که اخبار و اطلاعات در طول دوره بسته بودن بازار جمع و به یکباره به بازار وارد می شود.
در شکل2-4 نیز وجود دو موج قوی در آغاز و پایان معاملات در طول روز را برای حجم معاملات و یو- شکل شدن آن شاهد هستیم. (در کلیه شکل ها جهت نشان دادن Uشکل بودن داده ها، یک منحنی چندجمله ای67 برازش شده است).

شکل 5-2 : حجم معاملات در طی یک روز معاملاتی با استفاده از نمودار هیستوگرام

از توضیحات مطالعه کالف، لیو و فام ،2002، می توان اینگونه نتیجه گرفت که فزونی گرفتن حجم معاملات، تغییر قیمت و تعداد اخبار رسیده به بازار در دوره های آغاز و پایان معاملات می تواند نشانگر این موضوع باشد که احتمالا این متغیرها به گونه ای با هم ارتباط مثبت دارند.
به دنبال بررسی یو- شکل بودن متغیرها در طول یک روز معاملاتی محققان زیادی سعی در بررسی دلایل ارتباط مثبت حجم معاملات، بازده سهام و تغییر قیمت نموده اند و در نهایت چهار دلیل تئوریک را می توان توضیح داد .
دلیل اول: (فرضیه ورود متوالی اطلاعات) 68
با مطالعات ارائه شده توسط کوپلند69 (1976) ، جنینگ، استارکس و فلینگهام70 (1981) ،جنینگ و باری 71 (1983) مدل SIAH بسط و توسعه داده شد. در این فرضیه اطلاعات جدید به صورت متوالی به مبادله گران می رسد و مبادله گرانی که هنوز مطلع نشده اند نمی توانند به طول کامل رفتار و طرز برخورد مبادله گران مطلع را تفسیر نمایند. در نهایت ورود متوالی اخبار جدید به بازار، هم باعث حرکات قیمت و حجم معاملات می شوند و هم از آنها در طول دوره بوسیله شوکها، اطلاعات فراوانی مشخص می شود.
دلیل دوم : ( فرضیه ترکیب توزیع ها)72
یک تفسیر برای همبستگی مثبت بین حجم معاملات و نوسانات از تحقیقات بر روی توزیع قیمتهای سفته بازی بدست آمده است. کلارک73 (1973) ، اپس و اپس74 (1976) بر طبق فرضیه MDH نشان دادند که نوسانات قیمت و حجم معاملات می بایست به صورت مثبتی همبستگی داشته باشند زیرا آنها در یک متغیر مشترک و نهفته با هم ارتباط دارند. این متغیر می تواند نرخ جریان اطلاعات به بازار باشد. به عبارت دیگر، هم قیمت و هم حجم معاملات به صورت همزمان به اطلاعات جدید حساسیت نشان می دهد.
کلارک75 (1973) فرض کرد که تغییر قیمت روزانه، عبارت است از مجموع تغییرات تصادفی قیمت در طول روز.
بنابراین تغییرات در قیمت روزانه یک متغیر تصادفی است با میانگینی که به تعداد معاملات بازار در طول روز وابسته می باشد. کلارک می گوید که حجم معاملات به طور مثبتی با تعداد معاملات در روز وابسته است، بنابراین حجم معاملات ارتباط مثبتی با تغییرات قیمت دارا می باشد.
اپس و اپس 76 (1976) مکانیزمی را برای معاملات در طول روز آزمون نمود که تغییر قیمت بازار در هر معامله در طول روز با متوسط تغییرات در قیمتهای مورد نظر همه مبادله گران برابر است. آنها فرض کردند که یک رابطه مثبت بین دامنه اختلاف نظر مبادله گران ناسازگار (مخالف هم) -وقتی که آنها قیمتهای مورد نظرشان را مورد بازنگری قرار می دهند -و قدر مطلق تغییر قیمت وجود دارد. یعنی یک افزایش در دامنه اختلاف نظر مبادله گران ناسازگار با هم می تواند قدر مطلق تغییرات قیمت را افزایش دهد. بنابراین روابط بین حجم معاملات و تغییرات قیمتی شکل می گیرد زیرا حجم معاملات به وسعت مبادله گران ناسازگار هنگامی که می خواهند قیمتهایشان را مورد بازنگری قرار دهند به طور مثبتی مربوط می باشد. ریشه مبادلات سفته بازانه از اختلاف نظر بین مبادله گران در ارتباط بین خبر و عمل نهایی آنها محل سوال می باشد. این چنین اختلاف نظرهایی می تواند یا به دلیل این موضوع باشد که سفته بازان اطلاعات نهانی متفاوت دارند و یا اینکه آنها اطلاعات عمومی را به طور متفاوتی تفسیر می کنند.
دلیل سوم : (قیمت گذاری داراییها بر اساس انتظارات عقلایی)77
مدلهای انتظارات عقلایی برای قیمت گذاری داراییها نشان داده اند که اختلاف نظر ها نشات گرفته از اطلاعات محرمانه78 می باشد. این مدل ها به طور کلی مبادلات را بین مبادله گران زیر درگیر می دانند:
– مبادله گران مطلع از اطلاعات محرمانه79
– مبادله گران نامطلع80
– مبادله گران خنثی81
وانگ یک مدل تعادلی مبادلات سهام را توسعه داد که سرمایه گذاران هماهنگ در اطلاعات و فرصتهای سرمایه گذاری خصوصی شان و به دلایل اطلاعاتی و غیر اطلاعاتی مبادلات عاقلانه ای انجام می دهند.
در مدل او چون سرمایه گذاران ریسک گریزند مبادله همیشه با تغییرات قیمت توام است، برای مثال وقتی که گروهی از سرمایه گذاران جهت ایجاد تعادل در سبد سهامشان اقدام به فروش سهام می کنند، اما جهت وادار کردن سایرین جهت خرید، قیمت سهام بایستی پایین بیاید. هنگامی که تقارن اطلاعات افزایش می یابد، مبادله گران غیر مطلع که اقدام به خرید سهام از افراد مطلع می کنند خواستار تخفیف بیشتری در قیمت سهام می شوند. بنابراین اینگونه نتیجه گرفته می شود که سرمایه گذاران غیر مطلع جهت حفظ خود از اطلاعات نهانی بدین شکل ریسک خود را می پوشانند و در نتیجه حجم معاملات همیشه با قدر مطلق تغییرات قیمت رابطه مثبت دارد و این همبستگی با افزایش ناتقارنی اطلاعات افزایش می یابد.
دلیل چهارم : (اختلاف عقیده )82
هریس و راویو 83 (1993) فرض کردند که مبادله گران اطلاعات مشترکی به دستشان می رسد. اما مبادله گران در تحلیل و تفسیر آنها تفاوت دارند و هر یک از مبادله گران تحلیل خود را معتبر می پندارند. آنها بدین موضوع اشاره می کنند که مبادله گران اختلاف سلیقه دارند و فرض کردند که مبادله گران در ابتدا اعتقادات مشترکی در مورد بازدهی یک دارایی خاص دارند، هنگامی که اطلاعات در مورد آن دارایی می آید هر کدام از مبادله گران مدل خودش از ارتباط بین اخبار واصله و بازدهی دارایی را جهت بازنگری در اعتقادات خودش به کار می برد.
هریس و راویو فرض کردند که دو نوع ریسک طبیعی وجود دارد و با توجه به این موضوع نیز دو دسته مبادله گر وجود دارد. این دو دسته در اینکه آیا یک دسته اطلاعات قابل توجه هستند یا نه سازگاری دارند اما آنها در دامنه اهمیت اخبار اختلاف نظر دارند. وقتی که آنها اطلاعات قابل توجه (یا غیر قابل توجه) دریافت می کنند، سفته بازان در گروه حساس احتمال انتظار بازدهی بالا را افزایش (کاهش) می دهند. سفته بازان در گروه غیر حساس اینگونه نیستند. در نتیجه وقتی که اثرات جمعی اطلاعات گذشته قابل توجه باشد سفته بازان حساس قیمت دارایی ها را بیشتر ارزیابی نموده، اما هنگامی که اثرات جمعی اطلاعات گذشته قابل توجه نباشد سفته بازان غیر حساس قیمت دارایی ها را بالا ارزیابی می نمایند. مبادله هنگامی (و فقط هنگامی) رخ می دهد که اطلاعات جمعی از قابل توجه به غیر قابل توجه منتقل شود و یا برعکس .درنتیجه این دو محقق نتیجه می گیرند که قدر مطلق تغییر قیمت و حجم معاملات به طور مثبتی همبسته می باشند.

14-2-2- بسط مدلهای تئوریک رابطه حجم معاملات، قیمت و بازده سهام
در قسمت بالا خلاصه ای از دلایل تئوریکی علت رابطه مثبت بین حجم معاملات ، بازده سهام و تغییرقیمت ارائه شد. اما امر مسلم این است که همه این فرضیه ها پس از گذر زمان نمی توانند اهمیت یکسانی داشته باشند و هر کدام از آنها ایرادات مخصوص به خودشان را دارا هستند و لذا به مرور زمان استفاده از این فرضیه ها و آزمون تجربی برخی از آنها در طول زمان متداول تر شده است.
از میان چهار فرضیه و دلیل تئوریکی گفته شده اغلب محققان به بررسی دو فرضیه SIAH و MDHبه عنوان دو فرضیه ی رقیب پرداخته اند. به عنوان مثال در مطالعه ی دارات و همکاران84 (2003) این گونه بیان شده است که: " دو توصیف تئوریکی برای تشریح ارتباط بین حجم معاملات و نوسانات وجود دارد. یکی SIAH ارائه شده توسط کوپلند ،1976 و توسعه داده شده توسط جنینگ، استارکس و فلینگهام ،1981 و دیگری فرضیه MDH بسط داده شده توسط کلارک ،1975،و اپس و اپسر85 (1975) " . در ادامه به بررسی این دو فرضیه می پردازیم.

15-2-2- بسط فرضیه ورود متوالی اطلاعات
این مدل توسط کوپلند در سال ،1976، ارائه شد و توسط جنینگ، استارکس و فلینگهام ،1981، توسعه داده شد. در این مدل مبادله گران به دو دسته خوشبین و بدبین تقسیم شده اند. همچنین مبادلات کوتاه مدت پرهزینه تر از مبادلات بلندمدت می باشد، بنابراین سرمایه گذارانی که خرید و فروش کوتاه مدت می کنند نسبت به تغییرات قیمت کمتر حساس هستند. آنها نشان دادند که به طور عمومی وقتی که مبادله گران بدبین هستند حجم معاملات کمتر از هنگامی است که مبادله گران خوشبین هستند. در مدل SIAH ارائه شده توسط کوپلند ،1976 ، مورس،1980 ، جنینگ، استارکس و فلینگهام ،1981 و جنینگ و باری ،1983 یک رابطه مثبت همزمان (و علّی) بین حجم معاملات و قدر مطلق تغییرقیمت اخذ شده است. در این مدل فرض می شود که اطلاعات در یک شیوه تصادفی و دائمی به دست مبادله گران می رسد، بدین صورت که مدل در آغاز از یک موقعیت86 تعادلی اولیه که همه مبادله گران اطلاعات مشابهی در اختیار دارند شروع شده و در نهایت با ورود اطلاعات جدید به بازار مبادله گران در انتظاراتشان بازنگری می کنند.
به هر حال مبادله گران علائم87 اطلاعاتی را به طور همزمان دریافت نمی کنند. عکس العمل های متفاوت مبادله گران به اطلاعات بخشی از یک سری تعادل های ناقص می باشد. هنگامی که همه مبادله گران تحت تاثیر سیگنال های اطلاعاتی قرار گرفتند، پایان تعادل رسیده است.
عکس العمل مداوم به اطلاعات در SIAHپیشنهاد می کند که مقادیر با وقفه نوسانات، توانایی این را دارند که حجم معاملات جاری را تحت تاثیر قرار دهند و بر عکس. به عبارت دیگر طبق مدل SIAH حجم معاملات با وقفه، قدرت پیش بینی برای بازدهی سهام و متغیر با وقفه بازدهی سهام، قدرت پیش بینی حجم معاملات جاری را دارا می باشند.
قبل از اینکه مدل ارائه شده SIAH توسط جنینگ، استارکس و فلینگهام ،1981 را توضیح دهیم، این مدل را از بیان کارپوف ،1987 ارائه می دهیم :
طبق این فرضیه اطلاعات در یک زمان فقط به یک نفر می رسد و این مدل بر ارتباط مثبت و بین حجم معاملات و قدر مطلق تغییر قیمت (V ، |∆P| ) دلالت دارد، اطلاعات منتشره شده باعث می شود که منحنی تقاضای خوشبین ها به اندازه مقدار ثابت  به سمت بالا و برای بدبین ها به اندازه  به سمت پایین منتقل شود. معامله پس از اینکه هر مبادله گری صاحب اطلاعات شد اتفاق می افتد. اما مبادله گران غیر مطلع از اعمال مبادله گران محتویات اطلاعات را بررسی می کنند. در این مدل خرید و فروش های کوتاه مدت محدوده شده است.
بازاری با Nنفر مبادله گر فرض شده که در هر نقطه ای از زمان قبل از اینکه همه سرمایه گذاران سرمایه گذاران مطلع شوند به طور کلی kنفر خوشبین، r نفر بدبین و N-k-r نفر سرمایه گذاران غیر مطلع وجود دارد. مقادیر k,r به میزان سرمایه گذاران مطلع شده بستگی دارد. به خاطر اینکه در این مدل معاملات کوتاه مدت منع شده است، حجم معاملات ایجاد شده توسط بدبین ها عموماً از حجم معاملات ایجاد شده توسط خوشبین ها (بدبین ها به دنبال خبرها نمی توانند فروش های کوتاه مدت انجام دهند) کمتر است. بنابراین تغییر قیمت و حجم معاملات هنگامی که یک مبادله گر مطلع می شود بستگی دارد به دو مورد:
1- الگوی قبلی شخصی که مطلع شده است.
2- اینکه آیا مبادله کننده بعدی خوشبین است یا بدبین.
علاوه بر این کل حجم معاملات پس از اینکه همه مبادله گران مطلع شدند بستگی دارد به اینکه مسیر نهایی تعادل چگونه فراهم می شود که آن یک متغیر تصادفی با مقدار انتظاری برابر با میانگین وزنی حجم معاملات تحت هر مسیر ممکن در انتشار اطلاعات می باشد.
آزمون های شبیه سازی نشان داده اند که حجم معاملات هنگامی که همه مبادله گران خوشبین یا بدبین هستند بیشترین حد را دارا می باشد. هم چنین|∆P| هنگامی که درصد خوشبین ها با هنگامی که V کمترین حد را دارد در کمترین حد است و با افزایشV افزایش می یابد. این موضوع ارتباط مثبت بینV و |∆P| را اثبات می کند.
مدل ورود متوالی اطلاعات حداقل با دو نقد مواجه بوده است:
1- این فرض که مبادله گران از اطلاعات تغییر قیمت ناشی از آگاهی سایرین استفاده نمی کنند.
2- اینکه حجم معاملات هنگامی که همه مبادله گران در تفسیر اطلاعات موافق هستند در بیشترین حد است، که این موضوع بر خلاف استنتاج بدست آمده از مقدار بالای حجم معاملات می باشد و همچنین با مطالعات تجربی کومیسکی و همکاران (1984)88 در تضاد می باشد.
کوپلند این موضوع را به قید فروش های کوتاه مدت مربوط دانسته است هر چند که این موضوع بخشی از قضیه است.
جنینگ و باری مدلی از SIAH را توسعه دادند که در آن به مبادله گران اجازه سفته بازی داده می شد. سفته بازی باعث می شود که قیمت ها سریع تر به اطلاعات جدید واکنش نشان داده و خود را تعدیل کنند.
در سال 1981 جنینگ، استارکس و فلینگهام در تلاش برای فهم بهتر فرایند پویای تعدیل قیمت بازار مدلی را تشریح کردند که در آن از طریق تغییر در انتظارات سرمایه گذاران چگونگی تعدیل یک بازار به اطلاعات جدید تشریح شده است و تاکید آن بر تاثیر اطلاعات بر قیمتهای دارایی و حجم معاملات می باشد. این محققان نشان دادند که روابط حجم معاملات و تغییر قیمت و بازده سهام تحت تاثیر تعداد سرمایه گذاران در بازار، درجه اطلاعات منتشر شده و تفاوت در تفسیر اطلاعات می باشند.
قیمت گذاری دارایی های سرمایه ای و کارایی بازار در دهه گذشته غالب مطالعات مالی را به خود اختصاص داده است. اغلب این مطالعات اثرات اطلاعات بر انتظارات سرمایه گذاران را تصریح نکرده اند.
مطالعه ی اثرات اطلاعات شامل این است که چگونه اخبار به بازار می رسد و توسط یک فعال بازار89 پردازش می شود، چگونه بازنگری در نظرات منجر به عکس العمل یک فعال بازار می شود و چگونه بازار به این شوک عکس العمل نشان می دهد.
مدل SIAH که توسط کوپلند ارائه شد، یک چارچوب برای این فرایند پویای تعدیل ارائه داده است در مدل SIAH جنینگ، استارکس و فلینگهام فرایند تعدیل از یک تعادل اولیه در بازار آغاز می شود و سپس یک خبر به بازار وارد می شود .در مطالعات قبلی که از تحلیل تعادل استفاده نموده اند، فرض شده بود که همه فعالان بازار به طور همزمان از اخبار مطلع می شوند در حالی که در مدل SIAH فرض شده است که در آغاز فقط یک مبادله گر صاحب خبر می شود. این مبادله گر خبرها را تفسیر نموده، نظراتش را بازنگری نموده و معامله به یک موقعیت بهینه جدید می رسد. نتیجه این سری از حوادث ایجاد حجم معاملات و یک تعادل جدید می باشد .پس از اینکه بازار به تعادل جدید رسید، مبادله گر بعدی صاحب خبر می شود و پس از طی حوادث مشابه، تعادل موقتی بعدی ایجاد می شود. این فرایند تا هنگامی ادامه می یابد که همه مبادله گران مطلع شوند وقتی که مبادله گر نهایی اطلاعات را دریافت نمود، بازار به تعادل نهایی می رسد .فرآیند متوالی اجازه می دهد که افراد مسیر مبادلات، قیمت ها و حجم معاملات را مشاهده نمایند .بعلاوه این مدل، یک مدل واقعی تر برای حوادث و ورود اطلاعات می باشد.
SIAH در یک موقعیت تعادلی که در آن همه مبادله گران از وضعیت پرتفولیوی خود راضی هستند آغاز می شود. یک خبر به بازار وارد می شود، بر خلاف بسیاری از تحلیل های قبلی، فقط یک مبادله گر به اخبار دسترسی دارد .بر پایه آن اخبار، این فعال بازار نظرات خود را با توجه به ارزش انتظاری توزیع قیمت پایان دوره یک سهام پرریسک اصلاح می کند.
انتظارات مبادله گر، به اندازه یک مقدار ثابت ∆E به سمت بالا یا پایین جابجا می شود. سرمایه گذاری که انتظاراتش را کاهش می دهد پس از این اصلاحات در عقاید، سرمایه گذاری که به تازگی مطلع شده از وضعیت پرتفولیوی خود ناراضی می شود، به بازار وارد شده و تا هنگامی که به تعادل جدید می رسد معامله می کند .این نتایج در بازار جدید باعث اصلاح قیمت و ایجاد حجم می شود .این توالی برای همه مبادله گران شکل می گیرد. به عبارت دیگر:
گام اول:
1- الف) مبادله گر اول اطلاعات را دریافت می کند.
1- ب) مبادله گر اول نظراتش را اصلاح می کند.
1- ج) بازار به تعادل جدید می رسد.
گام دوم :
2- الف) مبادله گر دوم اطلاعات را دریافت می کند.
2- ب) مبادله گر دوم نظراتش را اصلاح می کند.
2- ج) بازار به تعادل جدید می رسد.
و …. گام Mام:
-M الف) مبادله گر M ام اطلاعات را دریافت می کند.
-M ب) مبادله گر M ام نظراتش را اصلاح می کند.
-M ج) بازار به تعادل جدید می رسد.
در نتیجه نهایتاً 1M+ تعادل به وجود می آید، یک تعادل اولیه و M تعادل برای همه M مبادله کننده هنگامی که خبر را دریافت می کنند.
همه تعادل ها به جز تعادل نهایی موقتی در نظر گرفته می شود .این تعادل های لحظه ای تا هنگامی که مبادله گر بعدی صاحب اطلاعات می شود وجود دارد.
از آنجا که قیمت های تعادلی با ورود اخبار به سرمایه گذاران تغییر می کند، همه فعالان بازار وضعیت پرتفولیوی خود را در هر موقعیت مبادله ای بر طبق منحنی تقاضایشان اصلاح می کنند .این بدین به معنی است که سرمایه گذار i به صورت متوالی میزان نگهداری اش از یک دارایی را در پاسخ به تغییر قیمت آن دارایی اصلاح می کند.
در نهایت اینکه مدل SIAH یک رابطه پیچیده بین تغییر قیمت، حجم معاملات و فاکتورهایی که این دو متغیر را تحت تاثیر قرار می دهند پیش بینی می کند و نشان داده شده است که این دو متغیر به موارد زیر حساس می باشد:
– تعداد سرمایه گذاران
– ترکیب بدبین ها و خوشبین ها و افراد نامطلع
– سطح واقعی انتظارات هر دسته از سرمایه گذاران
انتقاداتی که خود محققان به این مدل وارد می کنند عبارت است از اینکه به طور آشکاری این مدل نمی تواند شکل دقیقی از فرایند تعدیل عدم تعادل را ارائه دهد زیرا این مدل شامل یک سری از تعادل های بازار می باشد.
از پیچیدگی های این مدل این است که ممکن است در هر لحظه از زمان چندین شوک اطلاعاتی به بازار وارد شود و مانع از تشکیل یک تعادل نهایی شود و قبل از اینکه یک خبر به همه مبادله گران برسد، خبر دیگر به بازار وارد شود. همچنین دو شکل از رفتار سرمایه گذاران مطلع هیچ اطلاعاتی از تغییر قیمت دریافت نمی کنند. اینکه چگونه سرمایه گذاران از تغییر قیمت اطلاعات خاصی را می گیرند خودش یک زمینه مطالعاتی دیگر می طلبد اما پاسخ به این سوال خود اثرات مهمی بر مدل SIAH دارد.

16-2-2- بسط مدل ترکیب توزیع ها
مدل MDH در ابتدا توسط کلارک در سال 1973 ارائه شد و بعدها در سال 1976 توسط اپس و اپس توسعه داده شد. فرضیه MDH به عنوان جایگزینی برای فرضیه SIAH بر این موضوع دلالت دارد که ارتباط بین حجم معاملات و بازده سهام به نرخ جریان اطلاعات به بازار وابسته می باشد .در این مدل همه مبادله گران سیگنال های قیمت جدید را به صورت همزمان دریافت می کنند و انتقال به تعادل های جدید فوراً صورت می پذیرد و تعادل های واسطه شکل نمی گیرند این موضوع بر خلاف SIAH است که می گوید تعادل های واسطه جهت رسیدن به تعادل نهایی شکل می گیرد. درنتیجه بر طبق فرضیه MDH نباید هیچ گونه اطلاعاتی در داده های نوسانات گذشته وجود داشته باشد که بتوان از آن برای پیش بینی حجم ( یا بالعکس) استفاده نمود زیرا این متغیرها به صورت همزمان در پاسخ به ورود اطلاعات جدید تغییر کرده اند.
فرضیه MDH به عنوان تفسیری از ارتباط بین حجم معاملات، تغییر قیمت و نرخ جریان اطلاعات پیشنهاد شده است. این مدل فرض می کند که قیمت ها و حجم معاملات به جریان ورود اطلاعات در طول زمان معاملات واکنش نشان می دهد. از این رو تغییر قیمت روزانه مجموعه ای از تغییرات قیمت روزانه است.
در مدل MDHکلارک ،1973 و اپس و اپس جریان اطلاعات به عنوان متغیر نهانی که حجم معاملات را تحت تاثیر قرار می دهد دیده شد. این مدل پیشنهاد می کند که تغییر قیمت و حجم معاملات به واسطه وابستگی شان در یک حادثه مشترک یک ارتباط مثبت دارند.
مدل های مختلف MDH تفاسیر متفاوتی از ارتباط مثبت بین بازده جاری سهام و حجم معاملات ارائه داده اند.
در مدل کلارک، جایگزینی حجم معاملات به جای سرعت اطلاعات که به عنوان فاکتور مشترک پنهانی معرفی می شود ارتباط مثبت مشاهده شده بین حجم معاملات و واریانس تغییر قیمت را توضیح می دهد. در این مدل همچنین رابطه علّی از حجم معاملات به بازدهی وجود ندارد. برعکس اپس و اپس از حجم معاملات به عنوان معیار اختلاف نظر بین مبادله گران استفاده نموده است، زیرا مبادله گران هنگامی که اطلاعات جدید وارد بازار می شود نظرات خودشان (و قیمت های مورد نظرشان) را مورد بازنگری قرار می دهند .بنابراین انتظار می رود سطح حجم معاملات با افزایش اختلاف نظر بین سرمایه گذاران افزایش یابد. در این مدل وجود روابط علّی از حجم معاملات به قدر مطلق بازدهی سهام قابل پیش بینی است.
در یک شکل فرضیه MDH ارائه شده توسط اپس و اپس ،1976 مدلی استخراج شد که در آن واریانس تغییر قیمت در یک معامله شرطی بر روی حجم آن معامله می باشد. مدل آنها مشابه مدل SIAH است که در آن راه های اخذ اطلاعات و پاسخ دادن سرمایه گذاران به آن ها همه یک ساختار ویژه می باشد و آن ها برای مدلشان تاییدهای تجربی نیز مبنی بر ارتباط ,V ∆P در سطوح معاملات آورند، این یافته ها در مطالعات وود، مک اینیش و اورد ،1985 و مطالعات دیگری نیز تایید شد.
بایستی توجه شود که در مدل اپس و اپس ،1976 ضروری است که همه سرمایه گذاران به طور همزمان و نه تدریجی (همانند مدل SIAH که مبادله گران به صورت متوالی و تدریجی مطلع می شوند) صاحب اطلاعات شوند.
به طور کلی مدل های MDH به دو دلیل متداول تر از مدل های SIAH هستند:
1- این مدل ها هم با انتشار اطلاعات به صورت همزمان و هم تدریجی سازگارند. در حالی که مدل کوپلند دلالت بر یک ارتباط منفی بین |∆P| ,Vوقتی که به صورت همزمان منتشر می شود، دارد.
2- مدلMDH با توزیع تجربی تغییرات قیمت و تفاوت در همبستگی بین |∆P| ,V در فراوانی های متفاوت سازگار می باشد.

17-2-2- خلاصه بخش اول
وجود بازار سرمایه در کشورها یکی از علائم توسعه اقتصادی آن هاست و فعال بودن آن موجب سهولت تامین مالی شرکت ها و هدایت سرمایه های کوچک سرمایه گذاران خرد در مسیر تولید و جلوگیری از راکد ماندن احتمالی آنها و کسب درآمد برای عموم و سایر مزایای مربوط به بازار خواهد بود. هدف سرمایه گذاران از روی آوردن به بازار و سرمایه گذاری، کسب سود و افزایش ثروت است.
بنابراین ارائه اطلاعاتی که بتواند آن ها را در انتخاب اوراق بهادار یاری رساند ضروری است. بایستی توجه داشت که عوامل مختلفی بر قیمت سهام تاثیر دارند نظیر: "سیاست تقسیم سود، ساختار سرمایه، کیفیت اطلاعات مالی، مدیریت شرکت، صنعت، تغییرات عمده قیمت محصولات نهایی، مصوبات مجمع عمومی سهامداران، عوامل اقتصادی، عوامل فرهنگی و اجتماعی، عوامل سیاسی، عملکرد بورس اوراق بهادار مخصوصاً در زمینه قانون گذاری و نحوه اجرای آن و استفاده از ابزارهای حمایتی و… .
در شرایط بالا بودن قدرت نقدشوندگی در بازار، حجم معاملات نیز بالا رفته و اطلاعات در میان معامله گران بطور همگن وجود خواهد داشت و سرمایه گذاران با خطای انتخاب کمتری وارد معامله می شوند و در صورتی که قیمت در نتیجه افزایش تقاضا بالا رفته باشد، کاهش می یابد و اهمیت نقدشوندگی و نقش آن در بازار مشخص می شود. . حجم معاملات یکی از معیارهای اصلی در تحلیل های تکنیکال می باشد که به همراه قیمت می تواند تصویر کاملی از روندهای بازار را برای تحلیل گران نمایان سازد. بالطبع توجه به روند قیمت ها فارغ از تغییرات حجم معاملات که روحیه و جو بازار را مشخص می کند می تواند به استنباط های غلطی منجر شود. تغییرات قیمت ها در صورتی معنی دار است که با تغییرات قابل توجه حجم همراه باشد.
در این فصل به ارائه ی مطالبی در مورد ادبیات موضوع از جمله رفتار قیمت، محتوای اطلاعاتی قیمت سهام، نوسانات قیمت سهام ناشی از انتشار اطلاعات، ادبیات موضوعی حجم معاملات، اهمیت رابطه حجم معاملات و قیمت سهام از دیدگاه کارپوف، مبانی تئوریک رابطه حجم معاملات و قیمت سهام از دیدگاه کروچ پرداخته شده است. در نهایت نیز فصل با ارائه ی مدل های تئوریک ارتباط مثبت حجم معاملات، بازده و تغییر قیمت سهام و بسط آن ها خاتمه یافته است.

3-2 مبانی تجربی
1-3-2-مقدمه
یک ضرب المثل قدیمی در وال استریت می گوید : "این حجم معاملات است که قیمت ها را حرکت می دهد." مقدار زیادی یافته های تجربی وجود دارد که از آنچه که رابطه مثبت بین تغییر قیمت و حجم مبادلات می نامیم حمایت می کند.
مطالعه رابطه تجربی بین قیمت سهام و حجم معاملات اقتصاددانان مالی زیادی را در طی سالیان زیادی به خود جذب کرده است. آغاز این موضوع جذاب توسط آبسورن90 در سال 1959 بود. او تلاش کرد که مدلی را برای تغییر قیمت به عنوان یک فرآیند نشات گرفته از تعداد دفعات معامله بسازد و در آن تحقیق به این نتیجه رسید که یک همبستگی مثبت بین حجم معاملات و قدر مطلق تغییر قیمت وجود دارد. پس از او محققان دیگری ارتباط بین قیمت سهام و حجم معاملات را از جنبه ها و دیدگاه های متفاوتی مورد بررسی قرار دادند. برای مثال مطالعات تجربی قدیمی، رابطه بین شاخص قیمت ها و مجموع حجم مبادلات گرنجر و مورگنستن ،1963 ، ارتباط همزمان تغییر قیمت و حجم معاملات کروچ ،1970، رابطه بین تغییر قیمت و حجم معاملات تاچن و پیتس ،1983، وسترفیلد ،1977 و روگلاسکی ،1978 و ارتباط بین مجذور تغییرات قیمت و حجم معاملات هاریس،1986، را مورد بررسی قرار دادند.
از این تحقیقات، دو رابطه تجربی به عنوان واقعیات تثبیت شده نتیجه گرفته شد (کارپف ،1987 ، ص58)91.
– اول: همبستگی بین حجم معاملات و قدر مطلق تغییر قیمت مثبت است.
– دوم : همبستگی بین حجم معاملات و تغییر قیمت سهام نیز مثبت است.
فولکور بازار پیشنهاد می کند که حجم معاملات به صورت مثبتی به تغییرات قیمت سهام مربوط باشد. در حالی که ضرب المثل های مشهور محکمی در این مورد وجود دارد اما شواهد علمی اندکی در مورد آن وجود دارد. مخصوصاً در کشوری مثل ایران که هنوز بازار سرمایه از عمر چندانی برخوردار نیست.
به طور کلی مطالعات انجام شده در این حوزه را می توان از لحاظ محتوایی به چهار دسته تقسیم بندی نمود، در این پایان نامه تفاوت مطالعات در قالب محتوای متفاوت ارائه می شود (زیوداری،1384،ص48)3.
1- بررسی رابطه حجم معاملات و تغییر قیمت
2- بررسی رابطه حجم معاملات و قدر مطلق تغییر قیمت
3- بررسی روابط پویا و علیّ بین حجم معاملات و تغییر قیمت (که البته اکثرا به جای تغییر قیمت ، متغیر بازده سهام را جایگزین نموده اند)
4- بررسی ناپایداری بازده و بررسی فرایند خودتوضیح واریانس ناهمگن شرطی یا اثراتGARCH و. ARCH
تحقیق حاضر در مطالعات دسته دوم جای می گیرد. با این حال با توجه به ارتباط نزدیک، مطالعات انجام شده در دو دسته اول و دوم در ذیل می آید. شایان ذکر است تحقیقات در دو قسمت خارج و داخل ایران به تفکیک محتوای فوق الذکر ارائه می گردد :

2-3-2- سابقه تحقیقات مشابه
اولین تحقیقات آکادمیک بر روی رابطه بین قیمت و حجم مبادلات در دهه 1960 را می توان به اوزبرن نسبت داد. او تلاش کرد که مدلی را برای تغییر قیمت به عنوان یک فرایند نشات گرفته از تعداد دفعات معامله بسازد و در آن تحقیق به این نتیجه رسید که یک همبستگی مثبت بین حجم مبادلات V و قدر مطلق تغییر قیمت |∆P| وجود دارد. این مدل بعدها توسط کلارک92، توچن93 و پیتز94 و هاریس95 توسعه یافت. با فرض اینکه تعداد معاملات به صورت مساوی و مناسب در طول زمانی توزیع شده است اوزبرن توانست فرآیند تغییر قیمت را در فاصله های زمانی مساوی تغییر کند ولی بطور مستقیم اشاره ای به رابطه حجم مبادلات و قیمت نکرد.
یکی دیگر از تحقیقاتی که در این رابطه انجام شده است مربوط به تحقیقات گرانگر96 و مورگنسترن97 می باشد آنها با استفاده از اطلاعات هفته ای بازار سهام از سال 1939 تا سال 1961 هیچ رابطه ای را بین ترکیبی بازار98 و سطح معاملات در بازار سهام نیویورک پیدا نکردند. همچنین اطلاعاتی که از معاملات سهام دو شرکت خاص توسط آنها مورد آزمون قرار گرفت هیچگونه رابطه ای بین قیمت سهام و حجم مبادلات نشان نداد. در سال 1964 گودفری، مورگنسترن و گرانگر99 شواهد جدیدی را از چند سری اطلاعاتی شامل اطلاعات روزانه معاملات سهام چند شرکت خاص پیدا کردند اما یک بار دیگر آنها نتوانستند همبستگی قابل ملاحظه ای را بین قیمت و حجم مبادلات بیابند.
نتیجه دیگر کار گودفری و مورگنسترن این بود گه حجم مبادلات روزانه با تغییر قیمت سهام در روزهایی که تغییر قیمت زیاد یا تغییر قیمت کم است همبستگی مثبت دارد این نتیجه توسط تحقیقات بعدی مورد تایید قرار گرفت و تحقیقات بعدی نشان داد که حجم مبادلات روزانه با مربع تغییرات قیمت روزانه همبستگی دارد. آنها این همبستگی را به سفارشات تعلیق دستور فروش100 یا دستور خریدهای بالای قیمت بازار101 نسبت دادند. زیرا این عوامل حجم مبادلات را افزایش می دهند و قیمت را از نقطه تعادل خود منحرف می سازند. نظریه اپس و اپس102 این بود که حجم مبادلات براثر حرکت قیمت در طی روز تغییر می کند و به همین دلیل توزیع متغیر قیمت تابعی از حجم مبادلات است.
بدون شک تحقیقات گود فری و همکارانش جهت یافتن رابطه قیمت وحجم مبادلات، یینگ و کروچ را تشویق کرد تا در این زمینه فعالیت کنند. یینگ با استفاده از توزیع کاید و روش تحلیل واریانس103 و همچنین شاخص قیمت روزانه طی شش سال متوالی آزمونی را انجام داد. او از شاخص ترکیبی استاندارد و پورز جهت 500 شرکت104 استفاده کرد وآن را با شاخص تقسیم سود105 اصلاح کرد. همچنین حجم مبادلات را با تعداد کل سهام موجود در بازار سهام نیویورک اصلاح کرد و به نتایج ذیل دست یافت:
– حجم مبادلات کم عموماً با کاهش قیمت همراه است
– حجم مبادلات زیاد عموماً با افزایش قیمت همراه است.
– یک افزایش زیاد در حجم مبادلات عموماً با یک افزایش زیاد و با یک کاهش زیاد در قیمت همراه است.
تحقیقات یینگ مورد انتقاد واقع شد اما آیتم های اول و دوم نتایج تحقیقات او، وجود همبستگی مثبت بین V و|∆P| را نشان می دهد و آیتم سوم نیز وجود همبستگی بین V و|∆P| را نشان داد. این تغییر توسط تحقیقات بعدی مورد تاکید قرار گرفت. بنابراین یینگ اولین کسی بود که همبستگی بین حجم مبادلات و تغییر قیمت را اثبات نمود (امیدقائمی،1379،ص179)7.
مطالعات انجام شده در زمینه ی تحقیق حاضر در دو دسته ذیل ارائه می گردد.
1- سوابق تحقیقات انجام شده بر روی حجم مبادلات و تغییر قیمت
2- سوابق تحقیقات انجام شده بر روی حجم مبادلات و قدر مطلق تغییر قیمت
سوابق تحقیقات انجام شده بر روی حجم مبادلات و تغییر قیمت
اپس106 ابتدا آزمون هایی بر روی اوراق قرضه و سپس بر روی سهام انجام داد. این آزمون ها نشان می دادند که نرخ همبستگی V و|∆P| زمانی که قیمت روند صعودی دارد از زمانی که قیمت کاهش می یابد بیشتر است. آن ها هم چنین مشاهده کردند که رابطه V و|∆P| در فاصله زمانی یکروز صرف نظر از روند افزایشی یا کاهش قیمت وجود دارد. اپس مدلی را ساخت که براساس آن حجم مبادلات در معاملاتی که تغییر قیمت مثبت است بیشتر از معاملاتی است که در آن روند قیمت منفی است او فرض که دو گروه از سرمایه گذاران وجود دارد گروه خوشبین ها107 و گروه بدبین ها108. تفاوت اصلی بین دو گروه این است که گروه خوشبین تشخیص سریع تر و مناسب تری نسبت به سودمندی سرمایه گذاری می دهند و به همین دلیل منحنی تقاضا سریع تر از منحنی عرضه حرکت می کند و بدین لحاظ نرخ همبستگی حجم مبادلات و قیمت هنگامی که منحنی قیمت افزایش می یابد بیشتر است.
وود، مکینش و اُرد109 شواهدی مغایر با نتایج اپس به دست آوردند. آن ها دریافتند که نرخ همبستگی V و|∆P| وقتی قیمت روند کاهنده دارد بیشتر است.
اسمیرلاک110 و استارک111دریافتند که فقط در روزهایی که جریان پیوسته اطلاعات وجود دارد نظر اپس صحیح است و در سایر روزها همبستگی V و|∆P| در دوران افزایش قیمت کمتر از دوران کاهش قیمت است و علت این امر را به هزینه معاملات نسبت دادند.
جین و جوه112 دریافتند که حجم مبادلات به اندازه تغییر قیمت مربوط است اما حجم مبادلات به طور محسوسی نسبت به افزایش قیمت واکنش نشان می دهد تا نسبت به کاهش قیمت، آن ها از اطلاعات مربوط به شاخص ساعتی بازار استفاده کردند. نتایج تحقیقات فوق وجود رابطه بین حجم مبادلات و تغییر قیمت را اثبات کرد.
یینگ با استفاده از آزمون ضریب همبستگی و شاخص بازار وبررسی این رابطه پرداخت.
روگالسکی113 با استفاده از آمار معاملات ماهانه 10 نوع سهام و 10 نوع حق تقدم سهام یک ضریب همبستگی مثبت بین حجم مبادلات و تغییرقیمت به صورت همزمان پیدا کرد اما هیچگونه فاصله زمانی را آزمون نکرد.
هاریس و مرگان در سال های 1976 و 1986 همبستگی مثبت حجم مبادلات و تغییر قیمت را به عنوان نتایج جنبی تحقیق خود مطرح کردند. مرگان می گوید که حجم مبادلات ارتباط مستقیمی با ریسک سیستماتیک و بازده سهام دارد. هاریس از طریق فرضیه توزیع MDH سعی در توجیه نتایج آزمون هایش نمود. او گفت که همبستگی مثیت ∆P و V براساس نمونه های منتخب از قیمت سهام در نظر گرفته می شود و به تعداد اطلاعات وارده به بازار بستگی دارد بنابراین میانگین تغییر قیمت در هرنمونه دارای همان پارامترهایی است که میانگین حجم مبادلات داراست و بدین ترتیب روشن نیست که این ارتباط چگونه عمل می کند درواقع با استفاده ازتئوری MDH و میانگین نمونه های انتخابی نمی توان قیمت تعادلی بازار را تعیین کرد، بدین لحاظ تغییر قیمت ناشی از ورود اطلاعات جدید به بازار می باشد و به صورت اتفاقی رخ نمی دهد.
سفیک، ریچاردسون، تامپسون، ویکز، والکینگ و کمیسکی114 یک همبستگی متقابل مثبت بین گردش سالانه هر سهم و تغییرات قیمت آن پیدا کردند جیمزو ادمیستر115سهام ها را بر اساس میانگین تعداد سهام معامله شده روزانه آن ها درجه بندی کردند و تغییر حجم مبادلات را نسبت به میانگین حجم مبادلات روزانه اندازه گرفتند آن ها هیچ رابطه ای بین تغییر قیمت و حجم مبادلات نیافتند.
جنینگ، استارک و فلینگ هام116یک تئوری جدید ایجاد کردند که با همبستگی ∆P و V مطابقت دارد. در این مدل فروش سرمایه گذاری کوتاه مدت ممنوع فرض شده است لیکن پر هزینه تر از سرمایه گذاری در سهام بصورت بلند مدت است و این بدان معناست که سرمایه گذارانی که قصد سرمایه گذاری کوتاه مدت را دارند کمتر تابع تقاضا و قیمت را تحت تاثیر قرار می دهند نسبت به سرمایه گذارانی که مقاصد بلند مدت دارند. مدل J.S.F (جنینگ، استارک، فلینگ هام ) نشان می دهد که بسیاری از موارد حجم سهام مورد تقاضا وقتی که معامله گران تفسیرهای بدبینانه دارند از زمانی که معامله گران تفسیر خوش بینانه دارد کمتر است، بنابراین وقتی قیمت کاهش می یابد که بدبین ها سهامشان را بفروشند و زمانی قیمت افزایش می یابد که افراد خوشبین اقدام به خرید سهام می کنند به همین دلیل است که حجم مبادلات وقتی قیمت افزایش می یابد زیاد است و سطح مبادلات وقتی قیمت کاهش می یابد پایین است.
دو خصوصیت اصلی تحقیقات فوق بشرح ذیل است:
– اول: اینکه بر خلاف آنچه درمورد رابطه V و|∆P| گفته شد اگر همبستگی ها در بازار سهام یا اوراق قرضه گزارش شده اند در بازار پیش خرید کالا رابطه ای بین V و|∆P| گزارش نشده است.
– دوم: اینکه مشابه آنچه در مورد رابط بین V و|∆P| گفته شد اغلب نتایج آماری حاصله ضعیف هستند به عنوان مثال ضریب همبستگی که توسط روگالسکی جهت سهام های عادی محاسبه شده به طور میانگین حدود 395/0 است و جهت حق تقدم خرید سهام های مذکور این رقم معدل 318/0 محاسبه شده است به علاوه ضریب های همبستگی محاسبه شده در این مورد همگی مثبت نیستند.
از مجموع آنچه گفته شد نتایج ذیل حاصل می شود :
1- بین حجم مبادلات و خود قیمت هیج رابطه ای وجود ندارد.
2- همبستگی مثبت بین V و |∆P|وجود دارد.
3- همبستگی بین V و∆P وجود دارد.
4- حجم مبادلات V زمانی که قیمت افزایش می یابد بیشتر است.

سوابق تحقیقات انجام گرفته بر روی رابطه حجم مبادلات و قدر مطلق تغییر قیمت
بر اساس یک ضرب المثل قدیمی در بورس نیویورک، این حجم مبادلات است که قیمت را به حرکت در می آورد. به علاوه نتایج تعداد زیادی از تحقیقات، ایده ای که در اینجا همبستگی مثبت و مستقیم حجم مبادلات و قدر مطلق تغییر قیمت نامیده می شود را مورد تاکید قرار می دهد.
کروچ در سال 1970 یک همبستگی مثبت بین قدر مطلق تغییرات قیمت سهام به صورت روزانه و حجم مبادلات روزانه جهت قیمت سهام چند شرکت خاصی راپیدا کرد.
کلارک در سال 1973 بین مربع تغییرات قیمت روزانه ومجموع کل مبادلات در بازار پیش خرید محصول پنیر به یک همبستگی مثبت دست یافت.
مورگان در سال 1976با استفاده از آمار معاملات سهام 17 شرکت منتخب در فاصله زمانی 4 روزه و هم چنین آمار معاملات سهام ماهانه 44 شرکت منتخب دیگر، آزمون هایی انجام داد و ملاحظه کرد که در همه موارد تغییر قیمت و حجم مبادلات با یکدیگر رابطه مستقیم دارند.
وستر فیلد117 با انتخاب سهام عادی 315 شرکت خاص و تغییرات روزانه قیمت آنها و حجم مبادلات روزانه آنها به همان نتایج دست یافت.
توچن و پیتز118 نیز در سال 1983 با استفاده از اطلاعات روزانه در بازار خرید و فروش اوراق قرضه یک همبستگی مثبت بین حجم مبادلات وتغییر قیمت روزانه یافتند. مدل توچن و پیتز نشان داد که همبستگی V و |∆P| به همراه نرخ روزانه جریان ورودی اطلاعات به بازار افزایش می یابد و هرچه تعداد معامله گران افزایش می یابد به همراه نرخ روزانه جریان ورودی اطلاعات به بازار، حجم مبادلات افزایش می یابد و هر چه تعداد معامله گران افزایش می یابد حجم مبادلات افزایش می یابد و تغییرات قیمت کمتر می شود و این موارد با نتایج تحقیقاتی که در زمینه بازار پیش خرید کالا انجام گرفته است مطابقت دارد.
اپس و اپس همبستگی مثبت رادر سطوح مختلف معاملات در 20 نوع سهم عادی یافتند. مدل اپس و اپس شبیه مدل جریان ورودی اطلاعات119 است که در آن معامله گران اطلاعات را دریافت می کنند و نسبت به این اطلاعات واکنش نشان می دهند.
وود ، مکینیش و اُرد در سال 1985 یک همبستگی مثبت را بین حجم مبادلات و میزان تغییر قیمت در سطوح مختلف معادلات گزارش کردند.
اپتون و شانون120 برخلاف وود، مکینش و اُرد به این نتیجه رسیدند که قدر مطلق تغییرات قیمت در سطوح مختلف معاملات با طول مدت زمان بین معاملات همبستگی مثبت دارد و این با فرضیه اصلی این مدل مطابقت دارد. فرضیه اصلی این مدل این است که توزیع طبقه بندی شده قیمت ها بر اساس حجم مبادلات از تعداد دفعات معامله در یک فاصله زمانی مشخص مستقل است
جوین و جوه در سال 1986 یک نتیجه مشابه را با فاصله زمانی یک ساعت و با استفاده از اطلاعات مربوط به تغییر شاخص یافتند.
کرنل121 یک همبستگی مثبت بین تغییر در حجم مبادلات وتغییر قیمت زمانی که هر دو آیتم با یک فاصله زمانی دو ماهه اندازه گیری می شوند پیدا کرد. این همبستگی به میزان قابل ملاحظه ای در تمام فاصله های زمانی انتخاب شد و تمام شاخص های مختلف ضعیف بود، این تحقیق در زمینه بازار خرید وفروش امتیازهای پیش خرید محصولات انجام گرفت.
جنینگ، استارک، فلینگ هام و مرس122 مدل کوپلند را توسعه دادند. آنها مدل جریان ورود اطلاعات را توسعه دادند و فرضیه آنها این بود که اگر حجم مبادلات به صورت غیر عادی بالا برود در زمان متناظری قدر مطلق تغییرات بازده نیز افزایش خواهد یافت.
برگ123 و جنینگ یک مدل توسعه یافته تراز مدل فوق ساختند آنها به وسیله کنترل ورود اطلاعات به بازار موقعیت های مختلفی در بازار ایحاد کردند و مشاهده کردند که سفته بازی در بازار سهام موجب می شود که قیمت ها اصلاح شود مدل آنها یک همبستگی مثبت رابین V و|∆P| برای قسمتی از معاملات سرمایه گذاران توجیه می کرد اما زمانی که فاصله زمانی مورد استفاده بیش از یک روز بود این همبستگی وضعیت مبهمی به خود می گرفت.
گراماتیکوس و ساندرز124 همبستگی مثبت قیمت و حجم مبادلات را در بازار قراردادهای پیش خرید ارزهای خارجی یافتند. آن ها بیان کردند که فرایند تغییرقیمت در قراردادهای پیش خرید و نسبت مدت باقیمانده از قرارداد کمتر می شود.
روتلگ125 نیز در سال 1984 یک همبستگی مثبت و قوی را بین حجم مبادلات روزانه و قدر مطلق تغییر قیمت برای قراردادهای پیش خرید 113 کالا از مجموع 136 کالایی که مورد بررسی قرار گرفتند پیدا کرد.
لهوری و لوی126 نشان دادند که تخمین های کاربردی از ریسک سیستماتیک به طور محسوسی به فاصله زمانی انتخاب شده جهت محاسبه بازده بستگی دارد.
کارپنتر127 و اپتون مدلی را پیشنهاد کردند که در آن تعداد اطلاعات وارده به بازار (M) یک معیار مناسب جهت اندازه گیری زمان موثر برای انجام فرآیند تغییر قیمت است. بنابراین تخمین بتا128 نیز به طور محسوسی به M بستگی دارد و بنابراین حجم مبادلات در تصحیح بازده و ریسک سهام شرکت ها ایفای نقش می کند و در واقع حجم مبادلات برای نرخ جریان ورود اطلاعات M یک متغیر جانشین (وکیل) است.
ویکز، والکینگ و کمیسکی یک رابطه مشابه با استفاده از اطلاعات مربوط به چند سهام به خصوصی پیدا کردند.
سفیک، ریچارد سون و تامپسون مشاهده کردند که حجم مبادلات همزمان با مربع تغییرات بازده غیر عادی سهام در محدوه زمانی اعلام تغییر سود هر سهم افزایش می یابد.
هاریس نیز با استفاده ازآمار معاملاتی روزانه معاملات 479 نوع سهم عادی و میزان ضریب همبستگی مشاهده شده متوجه شدکه میزان همبستگی زمانی که ازآمار معاملات روزانه استفاده می شود نسبت به زمانی که از آمار هر معامله نسبت به معامله بعدی استفاده می شود بیشتر است. او همبستگی V و|∆P| را در مشاهدات آمار معاملات روزانه مشاهده کرد ولی در آمار هر معامله نسبت به معامله بعدی سهام به چنین رابطه ای دست نیافت.
دو نکته اساسی در مورد تحقیقات فوق قابل ذکر است :
اول: همبستگی V و |∆P| هم در بازار سهام و هم در بازار پیش خرید کالا مشاهده است.
دوم: علی رغم اینکه در اغلب موارد همبستگی مثبت ملاحظه شده است لیکن تعداد زیادی از این تحقیقات نشان می دهند که همبستگی ضعیف است به عنوان مثال میانگین ضریب همبستگی که به وسیله کروچ محاسبه شده در حدود 23/0 است این رقم در مورد شاخص بازار 2/0 است.
در داخل کشور نیز تحقیقات معدودی در این زمینه انجام شده که در ذیل به آن ها اشاره می گردد:
مصطفی امید قائمی در پایان نامه خود به بررسی رابطه حجم معاملات و قدرمطلق تغییر قیمت سهام بر روی 24 شرکت پرمعامله بورسی در محدوده زمانی 78-74 پرداخت. نتایج کلی که او از تحقیق حاصل نمود عبارت است از :
1- تعداد دفعات معامله هر سهم با تعداد سهام معامله شده در هر روز همبستگی مثبت دارند. این بدان معنی است که در بورس اوراق بهادار تهران، تعداد معاملات کلان بسیار کمتر از تعداد معاملات جزئی است.
2- تعداد دفعات معامله در هر روز و تعداد سهام معامله شده در هر روز با تغییر قیمت سهام در آن روز رابطه مثبت و هم جهتی با هم دارند.
3- تعداد دفعات معامله و تعداد سهام معامله شده امروز رابطه هم جهتی با تغییر قیمت فردا دارد.
مهدی زیوداری در پایان نامه ی خود به بررسی رابطه بین حجم معاملات، قیمت سهام و نوسانات بازده بر روی داده های 15 شرکت بورسی که در هر چهار لیست مربوط به 50 شرکت فعال بورس در سال 83 قرار داشته اند در دوره زمانی 8/1/83 تا 11/3/84 پرداخته است. در این مطالعه سعی شد روابط همزمان و علّی حجم معاملات و تغییرات قیمت و نوسانات بازده مورد بررسی قرار بگیرد. نتایج این تحقیق ارتباط همزمان بین حجم معاملات و تغییر قیمت سهام و نیز ارتباط همزمان بین حجم معاملات و قدرمطلق تغییر قیمت سهام را تایید نمود، هم چنین ارتباط بازخوردی (دو طرفه) بین حجم معاملات و بازده سهام را مورد تایید قرار داد اما این فرضیه که حجم معاملات توضیح دهنده نوسانات بازده است و اطلاعات به صورت همزمان به بازار وارد می شود تایید نشد.
پژمان شعبان پور فرد نیز در پایان نامه ی خود به بررسی تاثیر تعداد معاملات و سایز معاملات بر حجم سهام و نوسان پذیری قیمت بر روی داده های 252 شرکت بورسی که به طور متوسط، تعداد دفعات معامله ی آن ها در طی روزهای معاملاتی بیشتر یا مساوی پنج معامله در روز بوده، در دوره زمانی 1/1/85 تا 29/1/86 پرداخته است. در این مطالعه سعی شده است تا مشخص شود کدامیک از دو عامل تعداد دفعات معاملات و متوسط اندازه ی معاملات، بر نوسان پذیری قیمت موثرتر است.
نتایج آزمون فرضیه های این تحقیق حاکی از آن است که در بزرگ ترین شرکت های موجود در بورس اوراق بهادار تهران، عامل تعداد دفعات معاملات و در کوچک ترین شرکت ها، عامل متوسط اندازه معاملات بر نوسان پذیری قیمت موثر می باشد. در حالت کلی نیز بر اساس محاسبات آماری در دوره موردنظر بر روی نمونه ی مورد بررسی، در بین سه عامل حجم سهام مبادله شده، متوسط اندازه ی معاملات و تعداد دفعات معاملات، تنها عامل موثر بر نوسان پذیری، متوسط اندازه ی معاملات می باشد.

3-3-2- خلاصه ی بخش دوم
در بخش پایانی فصل دوم، جدول خلاصه تحقیقات و مطالعات انجام شده در زمینه ی موضوع تحقیق به تفکیک نام محقق، سال تحقیق، دوره مورد بررسی و وجود یا عدم وجود رابطه مثبت با ذکر رابطه ی مدنظر تحقیق آمده است :

جدول 1-2 : فهرست تحقیقات انجام شده در زمینه رابطه حجم معاملات و تغییر قیمت
ردیف
نام محقق
سال تحقیق
داده های تحقیق
دوره مورد بررسی
ارتباط مثبت
رابطه مدنظر تحقیق
1
گرنجر و مورگنستن
1963
شاخص کلی بازار
و 2 سهم
61-1939
ندارد
حجم و تغییر قیمت
2
گادفری، گرنجر و مورگنستن

1964
شاخص کلی بازار
و 3 سهم

62-195 54-1951
ندارد
حجم و تغییر قیمت
3
گادفری، گرنجر و مورگنستن
1964
شاخص کل بازار
و سه سهم
62-1959 54-1951
ندارد
حجم و قدر مطلق تغییر قیمت
4
یینگ
1966
شاخص کل بازار
62-1957
دارد
حجم و تغییر قیمت
5
یینگ
1966
شاخص کل بازار
62-1957
دارد
حجم و قدر مطلق تغییر قیمت
6
کروچ
1970
پنج سهم
67-1963
دارد
حجم و قدر مطلق تغییر قیمت
7
کروچ
1970
شاخص کل بازار
و سه سهم
68-1966
دارد
حجم و قدر مطلق تغییر قیمت
8
کلارک
1973
بازار آتی کتان
58-1945
دارد
حجم و قدر مطلق تغییر قیمت
9
اپس
1975
20 اوراق قرضه
نیویورک
75-1962
دارد
حجم و تغییر قیمت
10
مورگان
1976
17 سهم و
44 سهم
65-1962 68-1962
دارد
حجم و تغییر قیمت
11
اپس و اپس
1976
بیست سهم
1971
دارد
حجم و قدر مطلق تغییر قیمت
12
مورگان
1976
7 سهم و
44 سهم
65-1962 68-1962
دارد
حجم و قدر مطلق تغییر قیمت
13
اپس
1977
20 سهم
ژانویه 1971
دارد
حجم و تغییر قیمت
14
وسترفیلد
1977
سهم 315
69-1968
دارد
حجم و قدر مطلق تغییر قیمت
15
هانا
1978
20 اوراق قرضه
بازار نیویورک
1971
دارد
حجم و تغییر قیمت
16
روگالسکی
1978
10 سهم
73-1968
دارد
حجم وتغییر قیمت
17
کرنل
1981
بازار کالا
79-1968
دارد
حجم و قدر مطلق تغییر قیمت
18
جیمز و ارمیستر
1983
500 سهم
79-1977 1975
ندارد
حجم و تغییر قیمت
19
کومیسکی، والکتیگ و ویکس
1984
211 سهم
79-1976
دارد
حجم و تغییر قیمت
20
هاریس
1984
50 سهم
83-1981
دارد
حجم و تغییر قیمت
21
هاریس
1984
50 سهم
83-1981
دارد
حجم و قدر مطلق تغییر قیمت
22
روتلج
1984
قرارداد آتی
13 کالا
76-1973
دارد
حجم و قدر مطلق تغییر قیمت
23
اسمیرلوک و استارکس
1985
131 سهم
1981
دارد
حجم و تغییر قیمت
24
وود، مک اینیش و اورد
1985
946 سهم و
1138 سهم
72-1971 1982
ندارد
حجم و تغییر قیمت
25
وود، مک اینیش و اورد
1985
946 سهم و
1138 سهم
72-1971 1982
دارد
حجم و قدر مطلق تغییر قیمت
26
هریس
1986
479 سهم
77-1976
دارد
حجم و تغییر قیمت
27
جین و جو
1986
شاخص کل بازار
83-1979
دارد
حجم و تغییر قیمت
28
هریس
1986
479 سهم
77-1976
دارد
حجم و قدر مطلق تغییر قیمت
29
جین و جو
1986
شاخص کل بازار
83-1979
دارد
حجم و قدر مطلق تغییر قیمت
30
ریچاردسون،
سفیک و تامپسون
1987
106 سهم
82-1973
دارد
حجم و تغییر قیمت
31
ریچاردسون، سفیک و تامپسون
1987
106 سهم
82-1973
دارد
حجم و قدر مطلق تغییر قیمت
32
تیموثی برایلسفورد
1994
شاخص کلی
بازار استرالیا
آوریل 1982 تا دسامبر 1993
دارد
حجم و قدر مطلق تغییر قیمت
33
مارتین بوهل و هارالد هنگ
2000
بورس سهام لهستان
ژانویه تا اکتبر 2000
دارد
حجم و تغییر قیمت(بازده)
34
گاندوز و حاتمی
2000
چک، روسیه، ترکیه،مجارستان، لهستان
2000-1998
دارد
(به جز چک)
حجم و تغییر قیمت
35
چن، میکائیل فیرث و اولیور روی
2001
شاخص های کلی
9 بازار معتبر دنیا
2000-1973
دارد
حجم و قدرمطلق تغییر قیمت
36
هانگ و یانگ
2001
بورس سهام تایوان
1989-1993
ندارد
حجم و تغییر قیمت(بازده)
37
لی و اولیور روی
2002
شاخص های کلی
سه بازار معتبر دنیا
متفاوت 99-1973
دارد
حجم و تغییر قیمت(بازده)
38
مستل، گروگول و مجدوز
2003
31 سهم بازار استرالیا
2003-2000
دارد
حجم و قدر مطلق تغییر قیمت
39
دارت، رحمان و ژونگ
2003
30 سهم بازار
دکشیدگیونز
آوریل تا ژوئن 1998
دارد
حجم و تغییر قیمت(بازده)
40
فن، وو، گرانولد
2003
بازار سهام چین
2002-1997
دارد
حجم و تغییر قیمت(بازده)
41
دارت، چنگ، ژنگ
2005
بورس نیویورک
جولای 2002
دارد
حجم و تغییر قیمت(بازده)
42
پیسد تاسالاسیا و گونا سکریج
2005
اندونزی،مالزی،
فیلیپین، سنگاپور،تایلند
2004-1990
دوسویه(سنگاپور)
– سایر(یک سویه
،از بازده به حجم)
رابطه سببی میان حجم و تغییر قیمت(بازدهی)
43
داگلر و نگیون
2006
بورس سهام شیکاگو
2002-1998
یک سویه،
از بازده به حجم
رابطه سببی میان حجم و تغییر قیمت(بازدهی)
44
سانگ، هوی تان و یوفنگ وو
2007
566 سهم در
بورس شانگهای
2006-2001
دارد
عناصر حجم و تغییر قیمت(بازده)
45
مستل، گروگول و مجدوز
2007
بورس سهام لهستان
2005-1995
یک سویه،
از بازده به حجم
رابطه سببی میان حجم و تغییر قیمت(بازدهی)
46
امیدقائمی
1379
24 سهم پرمعامله
بورس تهران
78-1374
دارد
حجم و قدر مطلق تغییر قیمت
47
زیوداری
1384
15 سهم در
بورس تهران

84-1383
دارد
حجم و تغییر قیمت
48
زیوداری
1384
15 سهم در
بورس تهران
84-1383
دارد
حجم و قدر مطلق تغییر قیمت

فصل سوم
روش اجرای تحقیق

1-3 مقدمه
هدف تمام علوم، شناخت و درک دنیای پیرامون ما است. به منظور آگاهی از مسایل و مشکلات دنیای اجتماعی، روشهای علمی تغییرات قابل ملاحظه ای پیدا کرده اند. این روندها و حرکت ها سبب شده است که برای بررسی رشته های مختلف بشری، از روش علمی استفاده شود. (ایران نژاد پاریزی،1378،ص156)1.
مهم ترین ادعاى روش تحقیق که تمام علوم بر آن مبتنى هستند، در این جمله خلاصه مى شود که این روش ها مى توانند محقق را به واقعیت یک پدیده نزدیک تر و به عبارتى دیگر، نقاط مجهول را براى وى کمتر و او را به روشى نسبتاٌ درست تر هدایت کنند. هر چه نتیجه کار محقق از خط تقابلى جهل به علم، نزدیک تر شود، درجه اطمینان نتیجه کار وى نیز بالاتر خواهد بود. پس مهم ترین نتیجه خاص به کارگیرى روشهاى تحقیق براى محقق، بالابردن درجه اطمینان به نتایج تحقیقاتى است.
در این فصل ابتدا به معرفی روش تحقیق به کار گرفته شده در تحقیق حاضر و جزئیّات مربوط به آن، پرداخته شده و سپس جامعه، نمونه و روش نمونه گیری و روش های آماری مورد استفاده در تحقیق مورد بررسی قرار گرفته اند. در این فرآیند با بهره گیری و گردآوری داده ها و تبدیل آنها به یافته ها، ابهام حاصله از مسئله تحقیق به حداقل ممکن کاهش می یابد.

2-3- روش تحقیق
اگر روش تحقیق را مراحل اجرای تحقیق فرض نمائیم بر این اساس گام های اجرایی تحقیق حاضر به شرح زیر می باشد:
– مطالعات کتابخانه‏ای(مرور ادبیات موضوعی)
– تدوین مطالعات کتابخانه ای
– تبیین چارچوب نظری تحقیق و طراحی(بومی سازی) ابزار جمع آوری داده ها
– جمع آوری داده ها و اطلاعات مورد نیاز
– انجام محاسبات لازم بر روی داده های جمع آوری شده
– تجزیه و تحلیل آماری
– تدوین نتایج مطالعات میدانی
در یک جمع بندی کلی می توان گفت که تحقیق حاضر، یک تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی پیمایشی می باشد. همچنین از آنجایی که نتایج این تحقیق می تواند به طور عملی، مورد استفاده قرار گیرد، یک تحقیق مورد پژوهی کاربردی می باشد. همچنین برای تجزیه تحلیل داده ها از ابزار آمار استنباطی استفاده شده است.

3-3- جامعه آماری
جامعه آماری تحقیق شامل کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است که در دوره 4 ساله 1385 تا 1388 در بورس اوراق بهادار تهران فعالیت داشته اند.

4-3 مدل تحلیلی تحقیق

نمودار 1-3 مدل تحلیلی تحقیق

5-3- نمونه آماری
در انتخاب جامعه آماری این نوع تحقیقات گاه مشکلات مهمی بروز می نماید. یینگ از شاخص قیمت سهام استفاده نمود و چون شاخص بر اثر تقسیم سود تغییر می کرد برای حذف این تغییرات غیرمربوط، شاخص را با شاخص تقسیم سود که به صورت هر سه ماه یک بار در بورس نیویورک در دسترس می باشد اصلاح کرد. لیکن در بورس تهران شاخص قیمت را نمی توان به این ترتیب اصلاح کرد و اصولاٌ عوامل متعددی موجب مخدوش بودن آن هستند. بنابراین استفاده از شاخص امکان پذیر نیست به همین دلیل ما یکایک شرکت ها در نظر گرفته ایم. لیکن قیمت سهام شرکت و هم چنین تعداد سهام صادره ی آن ها پس از هر مجمع عادی یا فوق العاده تغییر می کند و این تغییرات می تواند نتایج تحقیق ما را مخدوش کند. مضافاٌ به اینکه قبل از برگزاری مجمع عادی به مدت چند روز معامله سهام شرکت ها متوقف است و حجم مبادلات سهام شرکت ها نیز صفر است و بالطبع تغییر قیمتی وجود ندارد. این ارقام نیز در نتایج تحقیق ما موثر است. بدین لحاظ کلیه اقلام انتخابی می بایست در فاصله زمانی بین دو مجمع باشند تا عوامل مخدوش کننده ی فوق الذکر نتایج تحقیق ما را مخدوش نکند.
همانطور که قبلاٌ گفته شد از آمار معاملات سهام به صورت هفته ای، روزانه، ماهانه، سالانه و یا معامله به معامله می توان استفاده کرد. آمار معاملات به صورت ماهانه، سالانه و هفته ای در اختیار سهامداران قرار می گیرد اما آنچه که بیشتر مورد توجه عموم است آمار معاملات به صورت روزانه است. بررسی های انجام شده نشان می دهد که قسمت عمده ای از معاملات بورس توسط کارگزاران و شرکت های سرمایه گذاری و معامله گرانی که به صورت روزانه با سازمان بورس اوراق بهادار تهران سروکار دارند انجام می گیرد. مضافاٌ به اینکه در اکثر تحقیقات مشابه خارجی نیز از آمار معاملات روزانه استفاده شده است. آمار روزانه توسط روزنامه ها و رسانه های عمومی به صورت عمومی تر در اختیار جامعه قرار می گیرد. به همین لحاظ در این تحقیق از آمار معاملات روزانه استفاده شده است.
سهام تعداد زیادی از شرکت ها ممکن است طی روزهای متوالی به دلایل مختلف مورد معامله قرار نگیرد مثلاٌ به دلیل اینکه عرضه کننده یا خریداری وجود ندارد. یا از سوی دیگر قسمت عمده ای از سهام موجود در اختیار شرکت های سرمایه گذاری و سازمان های دولتی است که مایل به فروش سهام خود نبوده و لذا دارای حجم معاملات قابل بررسی نیستند. از طرف دیگر با توجه به این که در تحقیق حاضر از متغیر حجم معاملات و تغییر قیمت به صورت روزانه و به تفکیک شرکت و نیز به تفکیک مجامع هر شرکت استفاده گردیده، لذا آماده سازی اطلاعات تمامی شرکت ها و تفکیک آن به مجامع برگزار شده به زمان بسیاری نیاز داشت که از توان محقق با توجه به محدودیت زمانی تحقیق خارج بود. بدین جهت در این تحقیق سهام شرکت هایی که جزء صنایع پرمعامله هستند در نظر گرفته شده است. صنایعی پرمعامله تلقی شده اند که چه از لحاظ تعداد دفعات معامله و چه از لحاظ تعداد سهام معامله شده طی دوره زمانی مورد نظر تحقیق (88-85) دارای بیشترین حجم معامله بوده اند.
بنابراین آمار معاملات مربوط به محدوده زمانی 4 ساله ی تحقیق به تفکیک صنایع حاضر در بورس اخذ و 3 صنعت برتر که حجم معاملات آن ها هم از لحاظ تعداد سهام معامله شده و هم از لحاظ دفعات معامله سهام بیشتر از بقیه بود انتخاب شد. نمونه انتخابی ما برای اظهار نظر نسبت به کل معاملات سازمان بورس اوراق بهادار تهران کافی به نظر می رسد. زیرا تعداد معاملاتی که بر روی سهام شرکت های منتخب در بورس تهران انجام می گیرد در حدود 49% کل معاملات انجام گرفته در محدوده زمانی مورد نظر را شامل شده و تعداد سهام معامله شده ای این شرکت ها نیز در حدود 53% کل سهام معامله شده در محدوده زمانی موردنظر را در بر می گیرد. جدول مقایسه ی حجم معاملات صنایع دارای معامله در محدوده زمانی مورد نظر تحقیق که برای انتخاب صنایع پرمعامله مورد استفاده قرار گرفته در جدول 3-1 آمده است.

جدول 1-3 : مقایسه ی حجم معاملات صنایع دارای معامله در محدوده زمانی مورد نظر تحقیق
نام صنعت
تعداد دفعات معامله
تعداد سهام معامله شده
کشاورزی ، دامپروری و خدمات وابسته
560
1,423,740
سایر تجهیزات حمل و نقل
810
3,609,907
دباغی ، پرداخت چرم و ساخت انواع پاپوش
826
3,891,772
ساخت مبلمان مصنوعات طبقه بندی نشده در جای دیگر
1,152
7,889,563
استخراج معادن
1,529
4,667,805
ساخت چوب ، محصولات چوب و چوب پنبه
1,617
6,139,035
انتشار ، چاپ و تکثیر رسانه های ضبط شده
1,636
1,841,545
ساخت منسوجات
2,764
16,515,759
ساخت کاغذ و محصولات کاغذی
8,862
22,458,338
استخراج ذغال سنگ، لینیت و ذغال سنگ نارس (تورب)
13,658
32,793,045
ساخت ابزار پزشکی ، ابزار دقیق و ابزار اپتیکی ، ساعت مچی
28,255
150,026,910
ساخت محصولات از لاستیک و پلاستیک
42,625
219,127,596
مشاوره مربوط به نرم افزار و عرضه نرم افزار
49,891
255,633,959
ساخت محصولات غذایی و انواع آشامیدنیها
93,150
673,862,190
شرکت های حمل و نقل، انبارداری و ارتباطات
99,692
965,805,741
ساخت محصولات فلزی فابریکی بجز ماشین آلات
123,791
720,373,741
ساخت ماشین آلات و دستگاههای برقی طبقه بندی نشده در جای دیگر
132,366
684,472,071
ساخت سایرمحصولات کانی غیر فلزی
133,604
645,689,663
پیمانکاری عمومی
169,840
1,339,748,806
انبوه سازی، املاک و مستغلات
221,401
3,276,245,023
ساخت رادیو و تلویزیون ودستگاهها و وسایل ارتباطی
225,311
4,548,129,932
ساخت ماشین آلات و تجهیزات طبقه بندی نشده در جای دیگر
252,999
2,046,100,874
ساخت کک ، فرآورده های حاصل از تصفیه نفت و سوختهای هسته ای
266,649
3,399,246,788
شرکت های معظم چند رشته ای صنعتی
319,094
5,439,367,623
ساخت مواد و محصولات شیمیایی
649,026
3,192,829,200
استخراج کانه های فلزی
695,047
4,002,540,371
ساخت فلزات اساسی
922,378
15,790,678,053
واسطه گریهای مالی به جز تامین وجوه بیمه و بازنشستگی
1,097,830
9,941,555,202
وسایل نقلیه موتوری ، تریلرو نیم تریلر
1,318,649
9,817,430,193

فاصله زمانی موردنظر تحقیق از سال 85 تا سال 88 را در برمی گیرد.(با توجه اینکه تاریخ مجامع شرکت ها یکسان نیست بنابراین تاریخ شروع نیز برای شرکت ها یکسان نبوده و از اطلاعات بعد از مجمع سال 85 شرکت ها استفاده شده است). آخرین تاریخ نیز در مورد همه شرکت ها تا دیرترین زمان مجمع شرکت های حاضر در تحقیق در سال 88 است. انتخاب این دوره زمانی موجب می شود که ما در این تحقیق هم شرایط رکود و هم شرایط رونق بورس را لحاظ کنیم. زیرا هم دوران رونق بورس (از اواخر سال 86 و اوایل سال87) و هم دوران رکود (سال 85) در این مطالعه مدنظر قرار می گیرد. بدین لحاظ نتایج تحقیق با توجه به شرایط رونق یا رکود بورس قابل استفاده است .
با توجه به اینکه فاصله مورد نظر، فاصله زمانی بین دو مجمع شرکت است بنابراین از تاریخ شروع تا تاریخ خاتمه اطلاعات هر شرکت بسته به تعداد مجامع عمومی (اعم از عادی یا فوق العاده) که شرکت طی مدت مذکور برگزار نموده و درآن مجامع سود تقسیم شده و یا افزایش سرمایه انجام شده بود رشته های آمار معاملات را از یکدیگر جدا کردیم بنابراین آمار معاملات هر شرکت در مدت مذکور حداقل به سه قسمت تقسیم گردید و از تفکیک اطلاعات 70 شرکت حاضر در تحقیق به مجامع آن ها، تعداد 238 فایل اکسل حاصل گردید. سپس با توجه به اینکه تجزیه و تحلیل آزمون های تحقیق در سطح کلی بوده است لذا اطلاعات کلیه فایل های اکسل فوق جهت انجام آزمون های آماری به صورت متوالی به یک فایل اکسل شامل اطلاعات تمامی 238 نمونه آماری منتقل گردید تا بتوان نتایج آزمون ها را برای حالت کلی (شامل 70 شرکت) استخراج کرد. هم چنین برای استخراج نتایج به تفکیک هر یک از صنایع حاضر در نمونه آماری نیز یک فایل اکسل برای هر کدام از صنایع فوق شامل اطلاعات شرکت های حاضر در همان صنعت تهیه گردید.

6-3- ابزار جمع آوری داده ها
ابزار جمع آوری مورد استفاده در تحقیق حاضر استفاده از اسناد و مدارک بوده است. برای گرد آوری اطلاعات مربوط به ادبیات نظری از مقالات، کتب، تحقیقات، مطالعات و پایان نامه های انجام شده در این زمینه (که از طریق کتابخانه ها و پایگاه های اطلاعاتی گردآوری شده اند)، استفاده شده است.
هم چنین اطلاعات مورد نیاز آزمون های آماری تحقیق نیز از پایگاههای الکترونیکی و بانک های اطلاعاتی سازمان بورس و اوراق بهادار اخذ گردیده اند..

7-3- روش جمع آوری داده ها
در رابطه با ادبیات موضوع و مبانی تئوریک آن، اطلاعات لازم از طریق مطالعات کتابخانه ای (شامل کتب و مجلات خارجی و داخلی و پایان نامه های تحقیقاتی) و نیز جستجو در پایگاه های علمی معتبر جمع آوری گردید و در این رابطه سعی شد تا مفاهیم و مبانی تئوریک تا حد امکان جامع و تلخیص شده باشد.
اطلاعات آماری مورد نیاز تحقیق نیز از پایگاه های الکترونیکی سازمان بورس و نیز شرکت بورس اوراق بهادار تهران، سیستم های ره آورد نوین و تدبیر پرداز و نیز گزارش های انتشار یافته توسط سازمان بورس تهیه گردید.
8-3- متغیرهای تحقیق
متغیرها مقدار عددی ویژگی ها و کیفیت های اندازه گیری شده هستند که برای بررسی روابط فیمابین آن ویژگی ها و کیفیت ها به کار میروند.جهت انجام مراحل تحقیق حاضر متغیرهایی به شرح ذیل تعریف شده اند:
– حجم معاملات: حجم معاملات عبارت است از حجم ریالی یا مقداری سهامی که در یک دوره از زمان دادوستد می شود، به عبارت کامل تر حجمی از سهام که در یک دوره مشخص، مالکیت آن تغییر می کند. حجم معاملات هم چنین می تواند به عنوان تعداد خریدار و یا تعداد دفعات یک معامله در یک دوره از زمان نیز تعریف شود.
– تعداد دفعات معامله: تعداد دفعات معامله عبارتست از تعداد دفعاتی که سهام یک شرکت در یک فاصله زمانی مشخص در سازمان بورس اوراق بهادار تهران مورد استفاده قرار می گیرد. تعداد دفعات معامله هر روز در این تحقیق به وسیله نماد TDM نمایش داده شده است.
– تعداد سهام معامله شده: حجم مبادلات سهام عبارتست از تعداد سهامی که در یک فاصله زمانی مشخص در سازمان بورس و اوراق بهادار تهران مورد معامله قرار می گیرد. با توجه به اینکه فاصله زمانی مورد نظر این تحقیق یک روز است لذا حجم مبادلات سهام عبارتست از تعداد سهام یک شرکت که در یک روز فعال بورس مورد معامله قرار می گیرد. حجم مبادلات هر روز در این تحقیق با نمادTSM نشان داده شده است.
– قیمت سهام: منظور از قیمت سهام در این تحقیق آخرین قیمت سهام در هر روز کاری سازمان بورس است. با توجه به اینکه یکی از اهداف اصلی این تحقیق بررسی واکنش های عمومی معامله گران و سرمایه گذاران است و آخرین قیمت هر سهم توسط روزنامه ها و رسانه های عمومی به اطلاع می رسد لذا از آخرین قیمت سهام جهت تحقیق استفاده شده است. قیمت سهام هر روز در این تحقیق با نماد Pt مشخص شده است.
– تغییر قیمت سهام: تغییر قیمت سهام عبارتست از افزایش یا کاهش قیمت سهام در یک فاصله زمانی مشخص که در اینجا یک روز است. بنابراین تغییر قیمت هر سهم در یک روز عبارت است از تغییر آخرین قیمت هر سهم در هر روز نسبت به آخرین قیمت همان سهم در روز قبل از آن. بنابراین در صورتی که قیمت سهامی طی یک روز کاهش یابد مقدار عددی این تغییر قیمت منفی خواهد بود و در صورتی که قیمت سهام افزایش یابد مقدار عددی این تغییر قیمت مثبت خواهد بود. تغییر قیمت سهام با نماد 〖∆P〗_t مشخص شده و نماد ریاضی نحوه محاسبه آن به شرح ذیل است :
〖∆P〗_t = Pt – P t-1
– قدر مطلق تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز قبل: از آن جا که ما در تعدادی از فرضیه های این تحقیق فقط به مقدار تغییر قیمت سهام صرف نظر از افزایش و کاهش قیمت (مثبت یا منفی بودن تغییر قیمت) توجه داریم. لذا از قدر مطلق تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز قبل استفاده می نماییم. این متغیر را میتوان تغییر قیمت سهام امروز نیز نامید. قدر مطلق تغییر قیمت سهام امروز با نماد |〖∆P〗_t | مشخص شده و به شکل زیر محاسبه می شود :
|〖∆P〗_t |= |Pt – P t-1|
– قدر مطلق تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز بعد: این متغیر را میتوان تغییر قیمت سهام فردا نیز نامید. یعنی اگر روز t را در نظر بگیریم تغییر قیمت سهام فردا عبارتست از|Pt+1 – P t| . قدر مطلق تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز بعد نیز با نماد |〖∆P〗_(t+1) | نشان داده می شود و به شکل زیر محاسبه می گردد:
|Pt+1 – P t| = |〖∆P〗_(t+1) |
تفکیک متغیرهای تغییر قیمت به امروز و فردا از این جهت مهم است که شاید ما اطلاعات راجع به امروز را داریم و می خواهیم نسبت به وقایع فردا تصمیم بگیریم، یا این که می خواهیم تاثیر وقایع را به طور همزمان بررسی کنیم، یعنی اینکه بدانیم تغییر قیمت امروز ناشی از چه عوامل و محرک هایی است.
در تحقیق حاضر سعی گردیده رابطه بین حجم معاملات سهام و قیمت سهام در شرکت های پذیرفته شده در بورس تهران بررسی گردد. متغیر حجم معاملات یکی از معیارهای اصلی در تحلیل های تکنیکال می باشد که به همراه قیمت می تواند تصویر کاملی از روندهای بازار را برای تحلیل گران نمایان سازد. بالطبع توجه به روند قیمت ها فارغ از تغییرات حجم معاملات که روحیه وجو بازار را مشخص می کند می تواند به استنباط های غلطی منجر شود و تغییرات قیمت ها در صورتی معنادار است که با تغییرات قابل توجه حجم همراه باشد.
متغیرها بر اساس نقشی که در پژوهش بر عهده دارند، به دو دسته تقسیم می شوند :
الف) متغیر مستقل: متغیری است که به وسیله پژوهشگر اندازه گیری، دستکاری یا انتخابمی شود تا تاثیر یا ارتباط آن با متغیر دیگری معین شود.
ب ) متغیر وابسته: متغیری است که مشاهده یا اندازه گیری می شود تا تاثیر متغیر مستقل بر آن معلوم شود. این متغیر از طریق متغیر مستقل پیش بینی می شود. در مطالعه همبستگی، به دلیل آن که وجود متغیر وابسته بستگی به متغیر مستقل دارد، لذا آن را متغیر تابع یا وابسته می نامیم.
در تحقیق حاضر حجم معاملات سهام را به عنوان "متغیر مستقل" و قیمت سهام را به عنوان "متغیر وابسته" در نظر گرفته و روابط بین متغیر مستقل و وابسته را از جنبه های مشروح در مدل تحلیلی(نمودار 3-1) مورد بررسی و آزمون قرار داده ایم.

فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده ها

1-4 مقدمه‏
اطلاعات جمع آوری شده ارقام و مشخصاتی هستند که گرچه با خود معانی مجردی می آورند اما معانی به مدد کیفیت ها استغنا می یابند. این کیفیت ها در قالب زبان آمار و احتمالات نمودار می شوند و با یافته هایی حاصل از آزمون تجربی، بار اطلاعاتی معنی دار و گویاتری به آن می بخشند.
تجزیه و تحلیل داده ها برای بررسی صحت و سقم فرضیات برای هر نوع تحقیق از اهمیت خاصی برخوردار است. امروزه در بیشتر تحقیقاتی که متکی بر اطلاعات جمع آوری شده از موضوع مورد تحقیق می باشد، تجزیه و تحلیل اطلاعات از اصلی ترین و مهمترین بخش های تحقیق محسوب می شود. داده های خام با استفاده از فنون آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرند و پس از پردازش به شکل اطلاعات در اختیار استفاده کنندگان قرار می گیرند.
در این فصل مطالبی راجع به نحوه ی آماده سازی داده ها جهت آزمون آماری، آزمون فرضیات شش گانه شامل فرضیه پژوهشی، فرضیه آماری، آزمون های انجام شده، نتایج آزمون و جدول وضعیت تایید فرضیات در حالت کلی آمده است.

2-4- روش تجزیه و تحلیل داده ها
تحقیق حاضر از نوع تحقیق همبستگی یا همخوانی است. در روش همبستگی هدف اصلی آن است که مشخص شود آیا رابطه ای بین دو یا چند متغیر کمی (قابل سنجش) وجود دارد و در صورت وجود ، اندازه آن چقدر است. هدف از این مطالعه ممکن است برقراری یک رابطه یا نبود آن و بکارگیری روابط در انجام پیش بینی ها باشد. مطالعات همبستگی تعدادی از متغیرهایی را که تصور می رود با مسئله مرتبط هستند ارزیابی می کند. این تحقیق صرفاً وجود یک رابطه را توصیف می کند. (خاکی،1384،ص78)1.
تحقیق همبستگی روابط احتمالی بین متغیرها را بررسی میکند و قصد بررسی اثر متغیرها را ندارد. نحوه توصیف روابط متغیرها در تحقیق همبستگی، در مقایسه با سایر انواع تحقیقات، کاملاً متفاوت است. تحقیق همبستگی درجه ی ارتباط دو یا چند متغیر کمی را، با استفاده از ضریب همبستگی توصیف می کند. (حسن زاده،1386،ص79)1.
نکته قابل ذکر این است که وقتی ضریب همبستگی را به عنوان معیاری برای رابطه به کار می بریم باید مراقب باشیم از امکان تاثیر یک متغیر پنهانی بر هر یک از متغیرهای تحت بررسی اجتناب کنیم.
در این تحقیق شرایط رونق و رکود بازار سهام می تواند به عنوان یک متغیر پنهانی بر هر دو متغیر این تحقیق تاثیر بگذارد، به همین دلیل در انتخاب قلمرو زمانی تلاش شده تا دوره های رونق و رکود بورس مورد آزمون قرار بگیرد.
برای سنجش همبستگی فوق در تحقیق حاضر، پس از جمع آوری داده ها و تفکیک و مرتب سازی آن ها در نرم افزار Excel ، با انجام برخی محاسبات، متغیرهای مدنظر تحقیق آماده گردید. پس از آماده شدن نمونه های آماری، آزمون های آماری بر روی این نمونه ها انجام پذیرفت که نتایج آن به تفکیک هر فرضیه و نیز به تفکیک صنعت در نتایج آزمون ها آمده است.
نرم افزارهایی که جهت تخمین آزمون ها به کار برده شده عبارت است از Excell Microsoft و Spss. لازم به ذکر است آزمون های انجام شده برای حالت کلی (3 صنعت) و نتایج حاصل از آن در فصل چهارم ذکر گردیده و برای تفکیک آن به هر کدام از این 3 صنعت نیز نتایج آن در این فصل و آزمون های انجام شده بر روی اطلاعات هر صنعت در بخش ضمائم آمده است.

3-4- نحوه ی آماده سازی داده ها جهت آزمون آماری
هدف تحقیق حاضر بررسی رابطه بین حجم معاملات و تغییرات قیمت سهام در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بوده است. از آنجا که فاصله زمانی مورد نظر در این تحقیق با توجه به توضیحات فصل های پیشین، یک روز بوده لذا اطلاعات مربوط به حجم معاملات و قیمت روزانه ی شرکت ها مورد نیاز بوده است. بنابراین در ابتدای کار با مراجعه به کتابخانه سازمان بورس اوراق بهادار، اطلاعات مربوط به حجم معاملات و قیمت کلیه ی صنایع به تفکیک شرکت ها در فاصله زمانی ابتدای سال 85 تا پایان سال 88 از طریق نرم افزار ره آورد نوین و تدبیر پرداز اخذ گردید.
از آنجا که ما در تحقیق حاضر می بایستی از اطلاعات شرکت ها در فاصله زمانی بین دو مجمع استفاده نمائیم لذا اطلاعات مربوط به مجامع شرکت ها اعم از عادی و فوق العاده نیز در محدوده زمانی فوق الذکر تهیه شد.
در مرحله بعد با توجه به اینکه آمار معاملات بسیاری از شرکت ها به دلیل کم بودن حجم مبادلات قابل اعتنا نبوده، لذا با مراجعه به آمار معاملات صنایع مختلف، سه صنعت پرمعامله از بین آن ها انتخاب گردید تا به عنوان نمونه آماری تحقیق مورد استفاده قرار گیرد. این سه صنعت عبارتند از :
1- ساخت فلزات اساسی- (21 شرکت)
2- وسایل نقلیه موتوری، تریلر و نیم تریلر- (30 شرکت)
3- واسطه گریهای مالی به جز تامین وجوه بیمه و بازنشستگی- (19 شرکت)
نتایج حاصل از تحقیق بر روی این سه صنعت به کلیه صنایع قابل تعمیم به نظر می رسد زیرا این سه صنعت از لحاظ تعداد دفعات معامله در محدوده زمانی مورد نظر تحقیق، 49% کل دفعات معامله انجام شده در سازمان بورس را شامل شده و از لحاظ تعداد سهام معامله شده نیز در این محدوده زمانی، 53% کلیه سهام های معامله شده را شامل می شود. لیست شرکت های حاضر در سه صنعت فوق در جدول شماره 4-1 آمده است.
جهت آماده سازی اطلاعات برای آزمون های تحقیق، در ابتدا یک فایل اکسل آماده شد که شامل کلیه روزهای تقویمی از ابتدای سال 85 تا انتهای سال 88 بود، در مرحله ی بعد از این فایل تمامی روزهای پنج شنبه و جمعه و نیز تمامی روزهای تعطیل تقویمی که سازمان بورس اوراق بهادار در آن روزها تعطیل بوده و معامله ای صورت نگرفته بود، حذف گردید. سپس اطلاعات مربوط به تمام روزهایی که سهام شرکت مورد نظر در آن روزها معامله شده بود از فایل اکسل مربوط به همان شرکت به ردیف های متناظر آن تاریخ در فایل اکسل آماده شده جهت تحقیق انتقال یافت. از آنجا که در روزهایی که معامله ای انجام نگرفته بود تغییر قیمتی هم وجود نداشت لذا در این موارد از قیمت آخرین روز معامله شده ی قبلی استفاده گردید.

جدول 1-4: لیست شرکت های حاضر در صنایع پرمعامله (نمونه آماری تحقیق
نام صنعت: وسایل نقلیه موتوری، تریلرو نیم تریلر
نام صنعت: ساخت فلزات اساسی
نام صنعت: واسطه گریهای مالی به جز تامین وجوه بیمه و بازنشستگی
آهنگری تراکتور
آلومتک
بانک اقتصاد نوین
الکتریک خودرو
آلومراد
بانک پارسیان
ایران خودرو دیزل
آلومینیوم ابران
بانک کارآفرین
ایران خودرو
تجهیزات سدید
سرمایه گذاری ملت
پارس خودرو
سپنتا
سرمایه گذاری آتیه دماوند
چرخشگر
سرمایه گذاری توکا فولاد
سرمایه گذاری صنعت و معدن
رادیاتور ایران
صنعتی سپاهان
سرمایه گذاری بوعلی
ریخته گری تراکتور
فرآوری مواد معدنی
سرمایه گذاری بهمن
رینگ سازی مشهد
فروسیلیس ایران
سرمایه گذاری توسعه صنعتی
زامیاد
فرومولیبدن کرمان
سرمایه گذاری توسعه ملی
سازه پویش
فولاد امیرکبیر
سرمایه گذاری سپه
سایپا
فولاد کاویان
سرمایه گذاری صنعت بیمه
سایپا آذین
فولاد مبارکه اصفهان
سرمایه گذاری گروه بهشهر
سایپا دیزل
کالسیمین
سرمایه گذاری ملی
سرمایه گذاری ایران خودرو
گروه صنعتی سدید
سرمایه گذاری نیرو
سرمایه گذاری رنا
لوله و ماشین سازی
لیزینگ رایان سایپا
صنایع ریخته گری
مس باهنر
لیزینگ صنعت و ممعدن
فنرسازی خاور
ملی سرب و روی
لیزینگ خودرو غدیر
فنرسازی زر
ملی صنایع مس ایران
لیزینگ ایران
قطعات اتومبیل
نورد آلومینیوم

کاربراتور ایران
نورد قطعات فولادی

کمک فنر ایندامین

گروه بهمن

لنت ترمز

محور خودرو

محورسازان

موتورسازان تراکتور

مهرکام پارس

نصیر ماشین

نیرو محرکه

پس از انتقال اطلاعات کلیه شرکت های مورد نظر نمونه ی آماری تحقیق به فایل اکسل مورد نظر، لازم بود تا تغییراتی در این فایل ها جهت تعیین متغیرهای تحقیق صورت گیرد، لذا ستون های مربوط به متغیرها ایجاد و اطلاعات لازم با استفاده از فرمول های اکسل تهیه گردید. نمونه ی فایل اکسل آماده شده در نمودار شماره 4-1آمده است.
در ادامه ی کار نیز با توجه به اینکه قیمت سهام شرکت ها و تعداد سهام صادره ی آن ها پس از هر مجمع عادی یا فوق العاده ممکن است تغییراتی داشته باشد که این تغییرات، می تواند نتایج ما را مخدوش کند و همچنین به دلیل اینکه قبل از برگزاری مجمع عادی ، معامله ی سهام شرکت مورد نظر به مدت چند روز متوقف و حجم مبادلات شرکت ها در آن روزها صفر است و بالطبع تغییر قیمتی نیز وجود ندارد، بنابراین این ارقام نیز در نتایج تحقیق ما موثر است. بدین لحاظ لازم است تا اطلاعات مربوط به هر شرکت به فواصل زمانی بین دو مجمع تفکیک شود تا عوامل فوق الذکر نتایج تحقیق ما را مخدوش نکند.
پس از انجام این مورد بر روی فایل های اکسل 70 شرکت، مجموعاٌ تعداد 238 نمونه آماری حاصل گردید که هرکدام از آن ها شامل اطلاعات مربوط به متغیرهای تحقیق در فاصله زمانی بین دو مجمع بودند و هر یک از این صفحه های اطلاعاتی با اضافه کردن سال مجمع به نام شرکت، نامگذاری شدند. سپس با توجه به اینکه تجزیه و تحلیل آزمون های تحقیق در سطح کل بوده است لذا اطلاعات کلیه فایل های اکسل فوق جهت انجام آزمون های آماری به صورت متوالی به یک فایل اکسل شامل اطلاعات تمامی 238 نمونه آماری منتقل گردید تا بتوان نتایج آزمون ها را برای حالت کلی (شامل 70 شرکت) استخراج کرد. هم چنین برای استخراج نتایج به تفکیک هر یک از صنایع حاضر در نمونه آماری نیز یک فایل اکسل برای هر کدام از صنایع فوق شامل اطلاعات شرکتهای حاضر در همان صنعت تهیه گردید.

نمودار 1-4 نمونه ی فایل اکسل آماده سازی متغیرهای تحقیق

پس از آماده شدن نمونه های آماری، آزمون های آماری بر روی این نمونه ها انجام پذیرفت که نتایج آن به تفکیک هر فرضیه و نیز به تفکیک صنعت در نتایج آزمون ها آمده است.
نرم افزارهایی که جهت تخمین آزمون ها به کار برده شده عبارت است از Excell Microsoft و Spss. لازم به ذکر است آزمون های انجام شده برای حالت کلی (3 صنعت) و نتایج حاصل از آن در فصل چهارم ذکر گردیده و برای تفکیک آن به هر کدام از این 3 صنعت نیز نتایج آن در این فصل و آزمون های انجام شده بر روی اطلاعات هر صنعت در بخش ضمائم آمده است.

4-4- آزمون فرضیات
در ذیل آزمون فرضیات به تفکیک فرضیه پژوهشی، فرضیه آماری، آزمون های انجام شده و نتیجه آزمون آمده است. نتیجه هر فرضیه نیز در حالت کلی و نیز به تفکیک هر صنعت در جدول نتیجه تحقیق آن فرضیه ذکر شده است.

1-4-4 آزمون فرضیه اول
فرضیه پژوهشی
فرضیه صفر : تعداد دفعات معامله هر روز با تعداد سهام معامله شده درآن روز همبستگی مثبت ندارد.
فرضیه یک : تعداد دفعات معامله هر روز با تعداد سهام معامله شده درآن روز همبستگی مثبت دارد.
فرضیه آماری
H0 : ρ ≤ 0
H1 : ρ > 0
آزمون های انجام شده
چدول 2-4آماره های توصیفی فرضیه اول

میانگین
انحراف معیار
تعداد نمونه
TDM
45.4284
176.25906
46760
TSM
453111.5
8394373.36
46760

چدول 3-4 همبستگی فرضیه اول

TDM
TSM
همبستگی پیرسون TDM
1.000
0.185
TSM
0.185
1.000
سطح معنی داری TDM
–
0.000
TSM
0.000
–
تعداد نمونه TDM
46760
46760
TSM
46760
46760

برای بررسی نوع و میزان ارتباط بین دو متغیر تعداد دفعات معامله و تعداد سهام معامله شده از رگرسیون استفاده شده است که با توجه به آزمون های انجام شده رگرسیون خطی آن مورد تایید قرار گرفته است. جدول ANOVA به صورت زیر است.

جدول 4-4 تحلیل واریانس فرضیه اول

منشا پراکندگی
درجه آزادی
مجموع مربعات
میانگین مربعات
F محاسبه شده
Pv محاسبه شده
رگرسیون
1
5E+007
49636273.3
1654.192
0 .000
خطا
46758
1E+009
30006.364

کل
46759
1E+009

مدل بالا خطی بودن رگرسیون را تایید می کند و معادله رگرسیونی به صورت زیر است.

که در آن y تعداد دفعات معامله و x تعداد سهام معامله شده می باشد.
جدول5-4 ضرائب فرضیه اول
مدل

ضرائب استاندارد نشده
ضرائب استاندارد شده
t محاسبه شده

سطح معنی داری

B
خطای استاندارد
بتا

ضریب ثابت
43.67
0.802

54.435
0 .000
TSM
3.9E-06
0.000
0.185
40.672
0 .000

نتیجه آزمون فرضیه اول
با توجه به نتایج حاصل از آزمون های انجام شده در سطح کل (به شرح فوق) و نیز در سطح هر کدام از سه صنعت (به شرح پیوست)، این فرضیه هم در سطح کل و هم در سطح هر کدام از صنایع مدنظر تحقیق مورد پذیرش قرار می گیرد، بنابراین بین تعداد دفعات معامله شده در هر روز و تعداد سهام معامله شده در آن روز رابطه هم جهت وجود دارد. یعنی با افزایش تعداد دفعات معامله، تعداد سهام معامله شده نیز افزایش می یابد. از فرضیه فوق می توان استنباط کرد که اکثر معاملات در سازمان بورس اوراق بهادار توسط معامله گران خرده پا انجام می شود و در نتیجه تعداد کمی از معاملات در سطح عمده انجام می پذیرد. نتیجه ی دیگری که می توان در نظر قرار داد این است که برای خرید تعداد زیادی سهام باید عرضه کنندگان بیشتری را هدف قرار داده و با آنها وارد معامله شد.

2-4-4- آزمون فرضیه دوم
فرضیه پژوهشی
فرضیه صفر : قدر مطلق تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز بعد با تعداد دفعات معامله ی روز مورد نظر رابطه ندارد.
فرضیه یک : قدر مطلق تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز بعد با تعداد دفعات معامله ی روز مورد نظر رابطه دارد.

فرضیه آماری
H0 : ρ = 0
H1 : ρ ≠ 0
آزمون های انجام شده
جدول 6-4آماره های توصیفی فرضیه دوم
آماره های توصیفی

میانگین
انحراف معیار
تعداد نمونه
TDM
45.4284
176.25906
46760
GHTF
11.4374
45.70180
46760

جدول 7-4 همبستگی فرضیه دوم

TDM
GHTF
همبستگی پیرسون TDM
1.000
0.091
GHTF
0.091
1.000
سطح معنی داری TDM
–
0.000
GHTF
0.000
–

برای بررسی نوع و میزان ارتباط بین دو متغیر تعداد دفعات معامله و قدرمطلق تغییر قیمت فردا از رگرسیون استفاده شده است که با توجه به آزمون های انجام شده رگرسیون خطی آن مورد تایید قرار گرفته است. جدول ANOVA به صورت زیر است.

جدول 8-4 جدول تحلیل واریانس فرضیه دوم
منشا پراکندگی
درجه آزادی
مجموع مربعات
میانگین مربعات
F محاسبه شده
Pv محاسبه شده
رگرسیون
1
1E+007
12113278.8
393.175
0.000
خطا
46758
1E+009
30808.858

کل
46759
1E+009

مدل بالا خطی بودن رگرسیون را تایید می کند و معادله رگرسیونی به صورت زیر است.

که در آن y تعداد دفعات معامله و x قدرمطلق تغییر قیمت فردا می باشد.

جدول 9-4 جدول ضرائب فرضیه دوم
مدل
ضرائب استاندارد نشده
ضرائب استاندارد شده
t محاسبه شده

سطح معنی داری

B
خطای استاندارد
بتا

ضریب ثابت
41.400
0.837

49.478
0 .000
GHTF
0.352
0 .018
0.091
19.829
0 .000

نتیجه آزمون فرضیه دوم
با توجه به نتایج حاصل از آزمون های انجام شده در سطح کل (به شرح فوق) و نیز در سطح هر کدام از سه صنعت (به شرح پیوست)، این فرضیه هم در سطح کل و هم در سطح هر کدام از صنایع مدنظر تحقیق مورد پذیرش قرار می گیرد، بنابراین می توان نتیجه گرفت که بین قدر مطلق تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز بعد و تعداد دفعات معامله در هر روز رابطه وجود داشته و در اکثر موارد این دو متغیر مستقل از یکدیگر عمل نمی کنند. این بدان معناست که در فاصله زمانی یک روز تعداد دفعات معامله می تواند معیار مناسبی جهت پیش بینی قیمت سهام باشد و سهامداران و معامله گران به این معیار جهت تغییر میزان عرضه و تقاضای خود توجه می کنند.
3-4-4- آزمون فرضیه سوم
فرضیه پژوهشی
فرضیه صفر : قدر مطلق تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز قبل با تعداد دفعات روز مورد نظر همبستگی مثبت ندارد.
فرضیه یک : قدر مطلق تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز قبل با تعداد دفعات روز مورد نظر همبستگی مثبت دارد.
فرضیه آماری
H0 : ρ ≤ 0
H1 : ρ > 0
آزمون های انجام شده
جدول 10-4 آماره های توصیفی فرضیه سوم

میانگین
انحراف معیار
تعداد نمونه
TDM
45.4284
176.25906
46760
GHTE
11.4374
45.70180
46760

جدول 11-4 همبستگی فرضیه سوم

TDM
GHTE
همبستگی پیرسون TDM
1.000
0.129
GHTE
0.129
1.000
سطح معنی داری TDM
–
0.000
GHTE
0.000
–
تعداد نمونه TDM
46760
46760
GHTE
46760
46760

برای بررسی نوع و میزان ارتباط بین دو متغیر تعداد دفعات معامله و قدرمطلق تغییر قیمت امروز از رگرسیون استفاده شده است که با توجه به آزمون های انجام شده رگرسیون خطی آن مورد تایید قرار گرفته است. جدول ANOVA به صورت زیر است.

جدول 12-4 جدول تحلیل واریانس فرضیه سوم

منشا پراکندگی
درجه آزادی
مجموع مربعات
میانگین مربعات
F محاسبه شده
Pv محاسبه شده
رگرسیون
1
E+0072
24059517.9
787.459
0.000
خطا
46758
1E+009
30553.367

کل
46759
1E+009

مدل بالا خطی بودن رگرسیون را تایید می کند و معادله رگرسیونی به صورت زیر است.

که در آن y تعداد دفعات معامله و x قدرمطلق تغییر قیمت امروز می باشد.

جدول 13-4 جدول ضرائب فرضیه سوم
مدل

ضرائب استاندارد نشده
ضرائب استاندارد شده
t محاسبه شده

سطح معنی داری

B
خطای استاندارد
بتا

ضریب ثابت
39.752
0.833

47.706
0 .000
GHTE
0.496
0 .018
0.129
28.62
0 .000

نتیجه آزمون فرضیه سوم
با توجه به نتایج حاصل از آزمون های انجام شده در سطح کل (به شرح فوق) و نیز در سطح هر کدام از سه صنعت (به شرح پیوست)، این فرضیه هم در سطح کل و هم در سطح هر کدام از صنایع مدنظر تحقیق مورد پذیرش قرار می گیرد، از آنجا که هدف از طرح این فرضیه شناسایی معاملات بازار است لذا پذیرش فرضیه ی فوق نشان می دهد که بین متغیرهای فرضیه یعنی قدر مطلق تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز قبل و تعداد دفعات معامله در آن روز همبستگی مثبت وجود دارد، به عبارت دیگر هر چه بخواهیم تغییر قیمت سهام طی یک روز کاری سازمان بورس بیشتر باشد باید تعداد معاملات بیشتری نیز بر روی سهام مورد نظر صورت بگیرد. بنابراین هر چه در یک روز کاری بورس تعداد معاملات بیشتری صورت بگیرد میزان تغییر قیمت سهام نیز بیشتر خواهد بود.

4-4-4- آزمون فرضیه چهارم
فرضیه پژوهشی
فرضیه صفر : قدرمطلق تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز بعد با تعداد سهام معامله شده ی آن روز رابطه ندارد.
فرضیه یک : قدرمطلق تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز بعد با تعداد سهام معامله شده ی آن روز رابطه دارد.
فرضیه آماری
H0 : ρ = 0
H1 : ρ ≠ 0
آزمون های انجام شده
جدول 14-4 آماره های توصیفی فرضیه چهارم

میانگین
انحراف معیار
تعداد نمونه
TSM
453111.5
8394373.36
46760
GHTF
11.4374
45.70180
46760

جدول 15-4 همبستگی فرضیه چهارم

TSM
GHTF
همبستگی پیرسون TSM
1.000
0.016
GHTF
0.016
1.000
سطح معنی داری TSM
–
0.000
GHTF
0.000
–
تعداد نمونه TSM
46760
46760
GHTF
46760
46760

برای بررسی نوع و میزان ارتباط بین دو متغیر تعداد سهام معامله شده و قدرمطلق تغییر قیمت فردا از رگرسیون استفاده شده است که با توجه به آزمون های انجام شده رگرسیون خطی آن مورد تایید قرار گرفته است. جدول ANOVA به صورت زیر است.

جدول 16-4 جدول تحلیل واریانس فرضیه چهارم

منشا پراکندگی
درجه آزادی
مجموع مربعات
میانگین مربعات
F محاسبه شده
Pv محاسبه شده
رگرسیون
1
8E+014
E+0147.92
11.0246
0.001
خطا
46758
3E+018
7.05E+013

کل
46759
3E+018

مدل بالا خطی بودن رگرسیون را تایید می کند و معادله رگرسیونی به صورت زیر است.

که در آن y تعداد سهام معامله شده و x قدرمطلق تغییر قیمت فردا می باشد.

جدول 17-4 جدول ضرائب فرضیه چهارم
مدل

ضرائب استاندارد نشده
ضرائب استاندارد شده
t محاسبه شده

سطح معنی داری

B
خطای استاندارد
بتا

ضریب ثابت
420535.9
412.43

10.510
0 .000
GHTF
2848.171
849.327
0.016
3.353
0 .001

نتیجه آزمون فرضیه چهارم
با توجه به نتایج حاصل از آزمون های انجام شده در سطح کل (به شرح فوق) و نیز در سطح هر کدام از سه صنعت (به شرح پیوست)، این فرضیه هم در سطح کل و هم در سطح هر کدام از صنایع مدنظر تحقیق مورد پذیرش قرار می گیرد، بنابراین می توان نتیجه گرفت که بین قدر مطلق تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز بعد و تعداد سهام معامله شده در آن روز رابطه وجود دارد. به عبارت دیگر دو متغیر مستقل از یکدیگر عمل نمی کنند.
بنابراین معامله گرانی که در هر روز قصد خرید سهام به قیمت بالاتر از قیمت بازار (و یا قصد فروش سهام به قیمت کمتر از قیمت روز قبل) را دارند، به تعداد سهام معامله شده ی روز قبل توجه می کنند و قیمت پیشنهادی خود را متناسب با آن افزایش (کاهش) می دهند.

5-4-4- آزمون فرضیه پنجم
فرضیه پژوهشی
فرضیه صفر : قدرمطلق تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز قبل با تعداد سهام معامله شده ی آن روز همبستگی مثبت ندارد.
فرضیه یک : قدرمطلق تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز قبل با تعداد سهام معامله شده ی آن روز همبستگی مثبت دارد.
فرضیه آماری
H0 : ρ ≤ 0
H1 : ρ > 0

آزمون های انجام شده
جدول 18-4 آماره های توصیفی فرضیه پنجم

میانگین
انحراف معیار
تعداد نمونه
TSM
453111.5
8394373.36
46760
GHTE
11.4374
45.70180
46760

جدول 19-4 همبستگی فرضیه پنجم

TSM
GHTE
همبستگی پیرسون TSM
1.000
0.028
GHTE
0.028
1.000
سطح معنی داری TSM
–
0.000
GHTE
0.000
–
تعداد نمونه TSM
46760
46760
GHTE
46760
46760

برای بررسی نوع و میزان ارتباط بین دو متغیر تعداد سهام معامله شده و قدرمطلق تغییر قیمت امروز از رگرسیون استفاده شده است که با توجه به آزمون های انجام شده رگرسیون خطی آن مورد تایید قرار گرفته است. جدول ANOVA به صورت زیر است.
جدول 20-4 جدول تحلیل واریانس فرضیه پنجم
منشا پراکندگی
درجه آزادی
مجموع مربعات
میانگین مربعات
F محاسبه شده
Pv محاسبه شده
رگرسیون
1
3E+015
2.53E+015
35.891
0.000
خطا
46758
3E+018
7.04E+013

کل
46759
3E+018

مدل بالا خطی بودن رگرسیون را تایید می کند و معادله رگرسیونی به صورت زیر است.

که در آن y تعداد سهام معامله شده و x قدرمطلق تغییر قیمت امروز می باشد.

جدول 21-4 جدول ضرائب فرضیه پنجم
مدل

ضرائب استاندارد نشده
ضرائب استاندارد شده
t محاسبه شده

سطح معنی داری

B
خطای استاندارد
بتا

ضریب ثابت
394931.2
40001.88

9.873
0 .000
GHTE
5086.865
849.102
0.028
5.991
0 .000

نتیجه آزمون فرضیه پنجم
با توجه به نتایج حاصل از آزمون های انجام شده در سطح کل (به شرح فوق) و نیز در سطح هر کدام از سه صنعت (به شرح پیوست)، این فرضیه هم در سطح کل و هم در سطح هر کدام از صنایع مدنظر تحقیق مورد پذیرش قرار می گیرد، بنابراین بین تعداد سهام معامله شده و قدر مطلق تغییر قیمت هر روز نسبت به روز قبل رابطه مستقیم وجود دارد. به عبارت دیگر هر چه تغییر قیمت سهامی بیشتر باشد، احتمالاً باید تعداد سهام بیشتری مورد معامله قرار بگیرد و جهت ایجاد یک تغییر بزرگ در قیمت سهام یک شرکت بالطبع باید سهام بیشتری خریداری شود و بدین لحاظ وجه نقد بیشتری مورد نیاز است. هم چنین برای یک کاهش بزرگ در قیمت می بایست تعداد سهام بیشتری را به فروش رساند.
6-4-4 – آزمون فرضیه ششم
فرضیه پژوهشی
فرضیه صفر : تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز قبل با تغییر قیمت سهام همان روز نسبت به روز بعد همبستگی مثبت ندارد.
فرضیه یک : تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز قبل با تغییر قیمت سهام همان روز نسبت به روز بعد همبستگی مثبت دارد.
فرضیه آماری
H0 : ρ ≤ 0
H1 : ρ > 0
آزمون های انجام شده
جدول 22-4 آماره های توصیفی فرضیه ششم

میانگین
انحراف معیار
تعداد نمونه
TF
11.4374
45.70180
46760
TE
11.4374
45.70180
46760

جدول 23-4 همبستگی فرضیه ششم

TF
TE
همبستگی پیرسون TF
1.000
0.633
TE
0.633
1.000
سطح معنی داری TF
–
0.000
TE
0.000
–
تعداد نمونه TF
46760
46760
TE
46760
46760

برای بررسی نوع و میزان ازتباط بین دو متغیر تغییر قیمت فردا و تغییر قیمت امروز از رگرسیون استفاده شده است که با توجه به آزمون های انجام شده رگرسیون خطی آن مورد تایید قرار گرفته است. جدول ANOVA به صورت زیر است.

جدول 24-4 جدول تحلیل واریانس فرضیه ششم

منشا پراکندگی
درجه آزادی
مجموع مربعات
میانگین مربعات
F محاسبه شده
Pv محاسبه شده
رگرسیون
1
4E+007
39170336.1
31311.86
0.000
خطا
46758
6E+007
1250.974

کل
46759
1E+008

مدل بالا خطی بودن رگرسیون را تایید می کند و معادله رگرسیونی به صورت زیر است.

که در آن y تغییر قیمت فردا و x تغییر قیمت امروز می باشد.

جدول 25-4جدول ضرائب فرضیه ششم
مدل

ضرائب استاندارد نشده
ضرائب استاندارد شده
t محاسبه شده

سطح معنی داری

B
خطای استاندارد
بتا

ضریب ثابت
4.194
0.169

24.875
0 .000
TE
0.633
0.004
0.633
176.952
0 .000

نتیجه آزمون فرضیه ششم
با توجه به نتایج حاصل از آزمون های انجام شده در سطح کل (به شرح فوق) و نیز در سطح هر کدام از سه صنعت (به شرح پیوست)، این فرضیه هم در سطح کل و هم در سطح هر کدام از صنایع مدنظر تحقیق مورد پذیرش قرار می گیرد، بنابراین بین تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز قبل و تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز بعد در اکثر موارد همبستگی مثبت وجود دارد. بدین معنا که اگر قیمت سهام در یک روز افزایش یافت احتمالا ً در روز بعد نیز به مقداری متناظر، قیمت سهام افزایش، و یا اگر در یک روز قیمت کاهش یافت احتمالاً در روز بعد نیز به میزان متناظری کاهش خواهد یافت.
" لازم به توضیح است که در تمام فرضیات فوق ما به دنبال ساختن مدل نبوده ایم و فقط هدف بررسی وجود یا عدم وجود رابطه ای معنادار بین متغیرها بوده است. "

5-4- خلاصه فصل چهارم
هدف تحقیق حاضر بررسی رابطه بین حجم معاملات و تغییرات قیمت سهام در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بوده است. لذا با مراجعه به آمار معاملات صنایع مختلف، سه صنعت پرمعامله از بین آن ها انتخاب گردید تا به عنوان نمونه آماری تحقیق مورد استفاده قرار گیرد. پس از تفکیک مجامع بر روی فایل های اکسل 70 شرکت، مجموعاٌ تعداد 238 نمونه آماری حاصل گردید که هرکدام از آن ها شامل اطلاعات مربوط به متغیرهای تحقیق در فاصله زمانی بین دو مجمع بودند. سپس با توجه به اینکه تجزیه و تحلیل آزمون ها در سطح کل بوده است لذا اطلاعات کلیه فایل های اکسل فوق جهت انجام آزمون های آماری به صورت متوالی به یک فایل اکسل شامل اطلاعات تمامی 238 نمونه آماری منتقل گردید تا بتوان نتایج آزمون ها را برای حالت کلی (شامل 70 شرکت) استخراج کرد. هم چنین برای استخراج نتایج به تفکیک هر یک از صنایع حاضر در نمونه آماری نیز یک فایل اکسل برای هر کدام از صنایع فوق شامل اطلاعات شرکتهای حاضر در همان صنعت تهیه گردید. پس از آماده شدن نمونه های آماری، آزمون های آماری بر روی این نمونه ها انجام پذیرفت که نتایج آن به تفکیک هر فرضیه و نیز به تفکیک صنعت در نتایج آزمون ها آمده است.
نرم افزارهایی که جهت تخمین آزمون ها به کار برده شده عبارت است از Excell Microsoft و Spss. لازم به ذکر است آزمون های انجام شده برای حالت کلی (3 صنعت) و نتایج حاصل از آن در فصل چهارم ذکر گردیده و برای تفکیک آن به هر کدام از این 3 صنعت نیز نتایج آن در این فصل و آزمون های انجام شده بر روی اطلاعات هر صنعت در بخش ضمائم آمده است.
در این فصل به ارائه ی مطالبی در مورد نحوه آماده سازی داده ها جهت آزمون آماری پرداخته شده و در نهایت نیز فصل با آزمون فرضیات شش گانه و ارائه ی نتایج آن ها خاتمه یافته است.

فصل پنجم
نتیجه گیری و پیشنهادات

1-5 مقدمه
گام های نهایی تحقیق، از اصلیترین و بنیادیترین مراحل انجام آن می باشند. تجزیه و تحلیل دقیق و نتیجهگیری درست از دادههای جمع آوری شده، بدین دلیل که مبنایی برای برنامهریزیهای آتی در جامعه مورد تحقیق قرار می گیرند، از اهمیت دو چندانی برخوردار می باشند. در واقع نتیجههای به دست آمده، باید آن چنان مستند و قابل تشریح باشند که جامعه مورد تحقیق به درستی و صحت آنها اعتماد داشته تا برای اصلاح نواقص و کاستیها با توجه به نتیجه های به دست آمده، برنامهریزی جامعی انجام داده و به نتیجههای قابل پیش بینی دست یابند(زارع،1388).
نتایج این تحقیق به قسمتی از سوالات و ابهامات موجود در زمینه رابطه تغییر قیمت و حجم مبادلات پاسخ میدهد لیکن جهت ایجاد یک مدل کامل برای رابطه حجم مبادلات و تغییر قیمت سهام می بایست تحقیقات بیشتری صورت بگیرد و رابطه دو متغیر در فاصله های زمانی متفاوت و با استفاده از شاخص های زمانی همگن کننده و با انتخاب مقیاس های زمانی دیگر (نظیر هفته و ماه) آزمون شود تا بتوان در حالت کلی نسبت به وجود رابطه قضاوت کرد و هم چنین بتوان با طراحی یک مدل با استفاده از معاملات گذشته یک سهام راجع به معاملات آینده آن قضاوت نمود
در این فصل ابتدا یافته ها و مقایسه نتایج تحقیق حاضر با نتایج قبلی انجام شده عنوان گردیده، سپس پیشنهادات حاصل از این تحقیق و پیشنهادات برای پژوهش های آینده مطرح می شود و در انتها محدودیت تحقیق ذکر گردیده است.

2-5- نتیجه گیری بر اساس فرضیات تحقیق
ضرب المثل معروف زیر در بازار بورس آمریکا (وال استریت) وجود دارد:
"این حجم معاملات است که تغییرات قیمت ها را به وجود می آورد".
در پایان نامه حاضر وجود این ضرب المثل در بازار بورس تهران مورد آزمون قرار گرفته است. این ضرب المثل که نشان دهنده ی ارتباط همزمان بین حجم معاملات و قدر مطلق تغییر قیمت می باشد به خوبی در بازار بورس اوراق بهادار تهران نتیجه داده است .
برای انجام آزمون های فوق، متغیر قیمت به دو متغیر "قدرمطلق تغییر قیمت امروز" و "قدرمطلق تغییر قیمت فردا" تقسیم شد. متغیر حجم معاملات نیز به دو متغیر "تعداد دفعات معامله" و "تعداد سهام معامله شده" تقسیم گردید و شش فرضیه مبنی بر وجود رابطه بین این متغیرها تدوین گردید که یافته های حاصل از آزمون این فرضیات در شرکت های موجود در پرمعامله ترین گروه های حاضر در بورس به شرح ذیل است:
1- تعداد دفعات معامله سهام در هر روز با تعداد سهام معامله شده در آن روز همبستگی مثبت دارد. . یعنی با افزایش تعداد دفعات معامله، تعداد سهام معامله شده نیز افزایش می یابد. از فرضیه فوق می توان استنباط کرد که اکثر معاملات در سازمان بورس اوراق بهادار توسط معامله گران خرده پا انجام و در نتیجه تعداد کمی از معاملات در سطح عمده انجام می پذیرد. نتیجه ی دیگری که می توان در نظر قرار داد این است که برای خرید تعداد زیادی سهام باید عرضه کنندگان بیشتری را هدف قرار داده و با آنها وارد معامله شد.
2- قدرمطلق تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز بعد با تعداد دفعات معامله ی روز مورد نظر رابطه دارد. این بدان معناست که در فاصله زمانی یک روز تعداد دفعات معامله می تواند معیار مناسبی جهت پیش بینی قیمت سهام باشد و سهامداران و معامله گران به این معیار جهت تغییر میزان عرضه و تقاضای خود توجه می کنند.
3- قدرمطلق تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز قبل با تعداد دفعات معامله ی روز مورد نظر همبستگی مثبت دارد. به عبارت دیگر هرچه بخواهیم تغییر قیمت سهام طی یک روز کاری سازمان بورس بیشتر باشد باید تعداد معاملات بیشتری صورت بگیرد. بنابراین هر چه در یک روز کاری بورس تعداد معاملات بیشتری صورت بگیرد میزان تغییر قیمت سهام نیز بیشتر خواهد بود.
4- قدرمطلق تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز بعد با تعداد سهام معامله شده ی آن روز رابطه دارد. بنابراین معامله گرانی که در هر روز قصد خرید سهام به قیمت بالاتر از قیمت بازار (و یا قصد فروش سهام به قیمت کمتر از قیمت روز قبل) را دارند، به تعداد سهام معامله شده روز قبل توجه می کنند و قیمت پیشنهادی خود را متناسب با آن افزایش (کاهش) می دهند.
5- قدرمطلق تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز قبل با تعداد سهام معامله شده ی آن روز همبستگی مثبت دارد. به عبارت دیگر هر چه تغییر قیمت سهامی بیشتر باشد، احتمالا ٌ باید تعداد سهام بیشتری مورد معامله قرار بگیرد و جهت ایجاد یک تغییر بزرگ در قیمت سهام یک شرکت بالطبع باید سهام بیشتری خریداری شود و بدین لحاظ وجه نقد بیشتری مورد نیاز است. هم چنین برای یک کاهش بزرگ در قیمت می بایست تعداد سهام بیشتری را به فروش رساند.
6- تغییر قیمت سهام هر روز نسبت به روز قبل با تغییر قیمت سهام همان روز نسبت به روز بعد همبستگی مثبت دارد. . بدین معنا که اگر قیمت سهام در یک روز افزایش یافت احتمالا ٌ در روز بعد نیز به مقداری متناظر، قیمت سهام افزایش خواهد یافت یا اگر در یک روز قیمت سهام کاهش یافت احتمالا ٌ در روز بعد نیز به میزان متناظری کاهش خواهد یافت.

3-5- بحث
همان طور که در جدول شماره 2-1 قابل مشاهده است در اکثر تحقیقات انجام شده بین حجم معاملات و قدرمطلق تغییر قیمت، همبستگی ملاحظه گردید به طوریکه در همه موارد انجام شده در بورس نیویورک این همبستگی ضعیف و مثبت بوده است. نتایج و روش های به کار گرفته شده در این تحقیق با تحقیقات انجام شده ی کروچ در این زمینه مشابهت فراوان دارد و همبستگی مثبت در هر دو بورس به طور همزمان ملاحظه می شود. یینگ علاوه بر آزمون همزمان این متغیرها به این نتیجه رسید که حجم معاملات هر روز با تغییر قیمت سهام در روز بعد نیز مرتبط است که چنین نتیجه ای در بورس تهران نیز حاصل گردید. هم چنین نتایج این تحقیق با نتایج تحقیقات انجام شده توسط توچن و پیتز، اپتون و شانون، اپس و اپس، روتلگ، برگ و جنینگ، هاریس و … نیز از لحاظ وجود همبستگی بین حجم معاملات و قدرمطلق تغییر قیمت مشابهت دارد.
در تحقیق انجام شده توسط امیدقائمی (1379) ارتباط مثبت بین تعداد سهام معامله شده و تعداد دفعات معامله با قدرمطلق تغییر قیمت سهام امروز نسبت به دیروز تایید شد اما وجود رابطه بین تعداد سهام معامله شده و تعداد دفعات معامله با قدرمطلق تغییر قیمت سهام فردا نسبت به امروز اثبات نگردید حال آنکه در تحقیق حاضر وجود هر دو رابطه ی فوق اثبات گردیده است و این ارتباط در فاصله ی زمانی یک روز نیز وجود دارد بنابراین تغییر قیمت سهام از تعداد سهام معامله شده و تعداد دفعات معامله شده ی روز قبل نشات می گیرد، ضمن اینکه تغییر قیمت سهام طی روزهای متوالی از یک روند صعودی و نزولی تبعیت می کند که این مورد در تحقیق امیدقائمی نیز تایید گردیده بود. هم چنین نتیجه کلی این تحقیق با نتیجه فرضیه مشابه تحقیق زیوداری (1384) مشابهت دارد. شایان ذکر است در تمامی موارد فوق از داده های روزانه ی شرکت های بورسی جهت آزمون استفاده شده است.

4-5- پیشنهادات تحقیق
1-4-5- پیشنهادات در راستای یافته های تحقیق
به طور کلی چهار نتیجه به شرح ذیل از پژوهش حاضر حاصل گردید :
1- تعداد دفعات معامله هر روز با تعداد سهام معامله شده درآن روز همبستگی دارد یعنی افزایش و کاهش هر کدام باعث افزایش و کاهش دیگری می شود و این نکته بیانگر آن است که عرضه و تقاضا کنندگان سهام در بازار بورس تهران غالباً تعداد زیادی سهام برای فروش نداشته و یا قصد خرید تعداد زیادی سهام در یک روز را ندارند و در واقع سهامداران عمده نسبت به سهامداران جزء کمتر وارد معامله می شوند و تعداد معاملات عمده به مراتب کمتر از تعداد معاملات جزئی است.
2- تعداد دفعات معامله هر روز و تعداد سهام معامله شده هر روز با تغییر قیمت آن روز رابطه معنادار و هم جهتی دارند بدین گونه که افزایش و کاهش یکی باعث افزایش و کاهش دیگری می شود. بنابراین اگر فردی تعداد سهام زیادی را در طی یک روز بخرد و یا تعداد سهام زیادی را در طی یک روز بفروشد باید توقع داشته باشد که قیمتی که او سهم را میخرد یا می فروشد قیمت شروع معاملات روز نیست و تغییر زیادی خواهد کرد و هم چنین تعداد معاملات زیادی را باید در یک روز انجام دهد و با خریداران و فروشندگان زیادی باید معامله کند تا بتواند تعداد سهام زیاد مورد نظر خود را بخرد یا بفروشد.
3- تعداد دفعات معامله و تعداد سهام معامله شده امروز رابطه ای معنادار با تغییر قیمت سهام فردا دارد یعنی اگر امروز تعداد سهام معامله شده و تعداد دفعات معامله زیادی انجام بگیرد می توان استنباط کرد که فردا تغییر قیمت زیادی صورت می گیرد. با توجه به نتایج فرضیات قبل که تغییر قیمت سهام هر روز با تعداد سهام معامله شده و تعداد دفعات معامله آن روز رابطه هم جهتی دارند می توان استنتاج کرد که تعداد دفعات معامله و تعداد سهام معامله شده امروز با تعداد دفعات معامله و تعداد سهام معامله شده فردا با هم رابطه دارند و به طور مستقل از یکدیگر عمل نمی کنند.
4- تغییر قیمت امروز با تغییر قیمت فردا مربوط و هم جهت است یعنی اگر قیمت سهامی امروز افزایش یافت احتمالاً فردا نیز افزایش خواهد یافت و در صورتی که سایر عوامل دخیل نباشند به میزانی متناسب با افزایش قیمت امروز، قیمت سهام فردا هم احتمالاً افزایش خواهد یافت.
با توجه به اهمیت بازار سرمایه به عنوان یکی از ابزارهای تامین مالی چه از جانب شرکت ها و چه از جانب دولت ها و هم چنین نقش مهم آن در تخصیص بهینه منابع کشور جا دارد به موضوع تحقیق حاضر توجه بیشتری معطوف گردد. لذا با توجه به اهمیت این موضوع و هم چنین یافته های تحقیق در مورد شیوه اطلاع رسانی و قیمت سهام در بورس تهران پیشنهاداتی به شرح ذیل ارائه می گردد:
1- همانگونه که ملاحظه کردیم سرمایه گذاران تا حدی به حجم معاملات و تعداد معامله هر سهم توجه دارند و در فاصله زمانی یک روز نسبت به این اطلاعات واکنش نشان می دهند. بنابراین لازم است تا انتشار اطلاعات به نحوی مناسب تر انجام شود تا سرمایه گذاران را در انتخاب سهام مورد نظر خود راهنمایی نماید. به عنوان مثال تغییر قیمت نسبت به ماه قبل یا حجم مبادلات هفته گذشته یا چند روز گذشته هر سهم ، به نحوی که مورد درخواست معامله گران است نیز در آمار معاملات سهام درج شود.
2- اطلاعاتی نظیر درآمد هر سهم (EPS) و نسبت قیمت به درآمد هر سهم (P/E) در کنار قیمت سهم درج شود زیرا به خودی خود و بدون داشتن اطلاعات نمی توان یک سهم را انتخاب و راجع به خرید آن تصمیم گیری کرد.
3- شرکت های سرمایه گذاری و سهامداران عمده شرکت ها سعی کنند با عرضه سهام شرکت های تابعه خود تعداد سهامداران شرکت را افزایش دهند و از طریق افزایش حجم مبادلات هر سهم شفافیت و گردش عملیات سهام را افزایش دهند و قیمت سهام را از پایداری نسبی برخوردار سازند
4- اطلاعات مربوط به پیشنهاد خرید و پیشنهادهای فروش سهام که در پایان معاملات هر روز به علت عدم توافق خریدار و فروشنده بر سر قیمت معامله ای بر روی آنها انجام نگرفته است از طریق انتشار اطلاعات مناسب به آگاهی عموم برسد تا همه معامله گران از وضعیت روند قیمت سهام خود و عرضه و تقاضای آن آگاه شوند
5- محدودیت هایی نظیر محدودیت در سرمایه گذاری کوتاه مدت (Short Sale) که در سایر بورس های جهان وجود دارد و معامله گران را برای فروش سهام هایی که به صورت کوتاه مدت خریده اند ملزم به پرداخت کارمزد فروش بیشتری می کند در بورس تهران نیز اعمال شود تا معامله گران هنگام خرید سهام بیشتر مقاصد بلند مدت را دنبال کنند.
6- شرکت های پذیرفته شده در بورس از طریق افزایش سرمایه به موقع و مناسب مقدار عددی قیمت سهام خود را به نحوی کنترل کنند که هم از ریسک کمتری برخوردار شود و هم حجم مبادلات آن افزایش یابد.
7- ادبیات موضوع بسیار قوی در این حوزه وجود دارد که پرداختن به آن از توان یک پایان نامه خارج است و لذا پیشنهاد این است که در راستای نقد و بررسی ادبیات موضوع مطالعات بیشتری انجام شود.
8- کارپوف در سال 1987 اقدام به جمع آوری و بررسی کامل و دقیق مطالعات و نظریه های موجود در حوزه ارتباط حجم معاملات و قیمت سهام نموده است که پس از آن کمبود چنین مطالعاتی مشهود است و لذا وجود چنین مطالعه ای به صورت توصیفی لازم به نظر می رسد.

2-4-5- پیشنهادات به محققین
نظر به اینکه تحقیق حاضر از معدود تحقیقاتی است که در این زمینه در کشور اجرا می شود بایستی آن را زمینه ای برای انجام مطالعات بیشتر در این حوزه دانست، لذا پیشنهادات زیر به عنوان راهبردهایی برای تحقیقات آتی ارائه می گردد:
1- بررسی رابطه حجم مبادلات و تغییر قیمت سهام در فاصله های زمانی متفاوت (دو روزه ، هفتگی، ماهانه یا …)
2- بررسی دیدگاه معامله گران بازار نسبت به نحوه ی ارائه ی اطلاعات آمار معاملات سهام
3- بررسی رابطه حجم معاملات و سهام شناور شرکت ها در بورس تهران
4- بررسی توزیع زمانی و فصلی مبادلات سهام شرکت ها در بورس تهران
5- مطالعه توصیفی نظریه های موجود در حوزه ارتباط حجم معاملات و قیمت سهام
با انجام تحقیقات بیشتر می توان شناخت بیشتری از رفتار معاملات و قیمت سهام شرکت ها بدست آورده و امکانات بیشتری جهت پیش بینی در بورس اوراق بهادار تهران فراهم نمود.

5-5- محدودیت های تحقیق
قابل ذکر است که انجام آزمون های تحقیق برای تمامی صنایع حاضر در بورس، امکان بهره برداری بیشتر و جامع تر از نتایج آن را برای کلیه استفاده کنندگان تحقیق فراهم می ساخت، اما با توجه به این که در تحقیق حاضر از متغیر حجم معاملات و تغییر قیمت به صورت روزانه و به تفکیک شرکت و برای هر شرکت نیز به تفکیک مجامع آن استفاده گردیده، لذا آماده سازی داده های تمامی شرکت ها جهت انجام آزمون آماری مستلزم صرف زمان بسیاری بود که از توان محقق با توجه به محدودیت زمانی تحقیق خارج بود، لذا 70 شرکت حاضر در سه صنعت پرمعامله ی محدوده ی زمانی مدنظر تحقیق به عنوان نمونه آماری انتخاب گردید. محقق این موضوع را به عنوان محدودیت تحقیق در نظر گرفته است.

پیوست ها

پیوست الف : خروجی نرم افزار
Regression
[DataSet1] D:fadaviFELEZAT.sav

————————————————————————————————————

Regression
[DataSet1] D:fadaviFELEZAT.sav

——————————————————————————————————–

Regression
[DataSet1] D:fadaviFELEZAT.sav

——————————————————————————————————-

Regression
[DataSet1] D:fadaviFELEZAT.sav

——————————————————————————————————-

Regression
[DataSet1] D:fadaviFELEZAT.sav

———————————————————————————————————-

Regression
[DataSet1] D:fadaviFELEZAT.sav

آزمون های تحقیق _ صنعت وسایل نقلیه موتوری، تریلرو نیم تریلر

Regression
[DataSet2] D:fadaviNAGHLIE.sav

——————————————————————————————————–

Regression
[DataSet2] D:fadaviNAGHLIE.sav

———————————————————————————————————

Regression
[DataSet2] D:fadaviNAGHLIE.sav

—————————————————————————————————–

Regression
[DataSet2] D:fadaviNAGHLIE.sav

—————————————————————————————————-

Regression
[DataSet2] D:fadaviNAGHLIE.sav

———————————————————————————————————
Regression
[DataSet2] D:fadaviNAGHLIE.sav

———————————————————————————————————-
آزمون های تحقیق _ صنعت واسطه گریهای مالی به جز تامین وجوه بیمه و بازنشستگی

Regression
[DataSet3] D:fadaviVASETEGARY.sav

——————————————————————————————————–

Regression
[DataSet3] D:fadaviVASETEGARY.sav

——————————————————————————————————-

Regression
[DataSet3] D:fadaviVASETEGARY.sav

———————————————————————————————————

Regression
[DataSet3] D:fadaviVASETEGARY.sav

———————————————————————————————————-

Regression
[DataSet3] D:fadaviVASETEGARY.sav

——————————————————————————————————
Regression
[DataSet3] D:fadaviVASETEGARY.sav

———————————————————————————————————
آزمون های تحقیق _ در سطح کل (70 شرکت حاضر در سه صنعت مدنظر تحقیق)

Regression
[DataSet1] C:3SANAT.sav

——————————————————————————————————-

Regression
[DataSet1] C:3SANAT.sav

——————————————————————————————————-

Regression
[DataSet1] C:3SANAT.sav

——————————————————————————————————-

Regression
[DataSet1] C:3SANAT.sav

——————————————————————————————————-

Regression
[DataSet1] C:3SANAT.sav

——————————————————————————————————-

Regression
[DataSet1] C:3SANAT.sav

——————————————————————————————————-

منابع و ماخذ

منابع فارسی:
1. امیدقائمی، م، 1379، "بررسی رابطه بین حجم معاملات و قیمت سهام در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، پایان نامه تحصیلی، دانشکده علوم اداری، دانشگاه شهید بهشتی.
2. امیرخانی، م.، 1376، "بررسی و ارزیابی علل تغییرات سهام در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، پایان نامه تحصیلی دانشکده مدیریت، دانشگاه تهران.
3. حسنی، ا، 1378، "بررسی تحلیلی محتوای اطلاعاتی قیمت سهام به عنوان عامل پیش بینی کننده ی سود"، پایان نامه تحصیلی دانشکده علوم اداری، دانشگاه شهید بهشتی.
4. خادم المله، س، 1387، "بررسی اثر تعطیلات مناسبتی بر روی بازدهی و حجم معاملات در بورس تهران"، پایان نامه تحصیلی دانشکده علوم اداری، دانشگاه شهید بهشتی.
5. خاکپور، ح، 1387، "بررسی رابطه بین قیمت سهام و سهام شناور در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، پایان نامه تحصیلی دانشکده علوم اداری، دانشگاه مازندران.
6. زیوداری، م، 1384، "بررسی رابطه تجربی بین حجم معاملات، بازده سهام و نوسانات بازده در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، پایان نامه تحصیلی دانشکده علوم اداری، دانشگاه تربیت مدرس.

منابع لاتین:

1. Admati, A.R. and Pfleiderer, P., 1988, "A Theory of Intraday Trading Patterns: Volume and Price Variability", Review of Financial Studies,Vol.1, pp.3-40.
2. Brailsford, T. 1996: "The empirical relationship between trading volume, returns, and volatility", Accounting and Finance, 35, 89_111.
3. Chen G.M., Firth, M. , Rui O.M, 2001 , "The Dynamic Relation Between Stock Returns, Trading Volume and Volatility",The Financial Review, 38, 153-174.
4. Clark, P. K. ,1973 , "A subordinated stochastic process model with nite variance for speculative prices", Econometrica, 41, 135_156.
5. Copeland, T. E. 1976, "A Model of Asset Trading Under the Assumption of Sequential Information Arrival", Journal of Finance 31,1149-1168.
6. Darrat AF, Rahman S, Zhong M ,2003, "Intraday trading volume and return volatility of the DJIA stocks: A note". Journal of Banking and Finance 27 ,2035-2043.
7. Epps, W., and M. Epps, 1976, "The stochastic dependence of security price changes and transaction volumes: implications for the mixture of distributions hypothesis", Econometrica, 44, 305_321.
8. Gallant A.R., Rossi P.E., and Tauchen G. 1992, "Stock Prices and Volume", Review of Financial Studies 5, 199-242.
9. Hiemstra C., and Jones J.D. 1994 , "Testing for Linear and Nonlinear Granger Causality in the Stock Price-Volume Relation", Journal of Finance, 49, 1639-1664.
10. Hung, B.N, Yang , C.W, 2001, "An empirical investigation of trading volume and return volatility of the Taiwan Stock Market", Global Finance Journal, 12, 55-77.
11. Jain P.C and Joh G.H. 1988, "The Dependence Between Hourly Prices and Trading Volume", Journal of Financial & Quantitative Analysis 23, 269-283.
12. Jennings R. H. Starks L. and Fellingham J. 1981, "An Equilibrium Model of Asset Trading with Sequential Information Arrival", Journal of Finance 36, 143-161.
13. Jennings R.H. and Barry C. 1983 , "Information Dissemination and Portfolio Choice", Journal of Financial and Quantitative Analysis,18, 1-19.
14. Kalev,P.S., Liu ,W.M, Pham, P.K., 2002" Public Information Arrival and Volatility of Intraday Stock Returns", working paper,
15. Karpoff, J.M., 1986, "A Theory of Trading Volume", Journal of Finance, December, Vol.41, pp.1069-1088.
16. Karpoff, J.M., 1987, "The Relation Between Price Changes and Trading Volume", Journal of Financial and Quantitative Analysis, March, Vol.22, pp.109-126.
17. Lamoureux, C. G., and W. D. Lastrapes ,1990," Heteroskedasticity in Stock Return Data: Volume versus GARCH Effects", Journal of Finance, 45(1), 221_229.
18. Lee B-S., and Rui O. M. ,2002, "The Dynamic Relationship Between Stock Returns and Trading Volume: Domestic and Cross-Country Evidence", Journal of Banking and Finance (26), 51-78.
19. McInish, T.H. and Wood, R.A., 1990, "A Transactions Data Analysis of the Variability of Common Stock Returns During 1980-1984", Journal of Banking and Finance, Vol.14, pp.99-112.
20. McInish, T.H. and Wood, R.A., 1990, "An Analysis of Transactions Data for the Toronto Stock Exchange: Return Patterns and End of the Day Effect", Journal of Banking and Finance, Vol.14, pp.441-458.
21. Mestel , R. and Gurgul , H.,Majdosz ,P., 2003, "The Relationship Between Stock Returns, Return Volatility and Trading Volume on The Austrian Stock Market",working paper
22. Omran, M. F., and E. McKenzie ,2000, "Heteroskedasticity in stock returns data revisited: volume versus GARCH effects", Applied Financial Economics, 10,553_560.
23. Smirlock M., and Starks L.T.,1988, "An Empirical Analysis of the Stock Price-Volume Relationship", Journal of Banking & Finance 12 (1), 802-816.
24. Tauchen, G. E., and M. Pitts 1983, "The price variabilityvolume relationship on speculative market", Econometrica, 51,485_505.
25. Tauchen, G., and Pitts, M. ,1983, "The Price Variability-Volume Relationship on Speculative Markets", Econometrica, 51, 485-505.

Abstract:
The purpose of present research is the investigation of the relation between stock price changes and trading volume in accepted companies in Tehran stock exchange. The trading volume describes the consistency and accuracy of the price. In fact, the researches which doesn't consider trading volume along with price changes, does not take in to the account the price accuracy. Therefore after a comprehensive review of subject literature, tests of variables correlation was done on samples of 70 companies in 3 high transaction industries. The results indicated that there are correlations in market structure. Trade frequency, the number of traded stocks and daily price changes had positive correlations with each other. These correlations also exist in interval of one day. So the price changes are caused from Trade frequency and the numbers of traded stocks taken place the day before. Furthermore, the price changes follow ascending or descending trends during consecutive days.

Islamic Azad University
Arak Branch

Faculty of Management-Department of Accounting
((M.A)) Thesis

Subject:
The Investigation of the Relation Between Stock Price Changes and Trading Volume in Accepted Companies in Tehran Stock Exchange

Thesis Advisor:
A. Ahmad Pour Ph.D.

Consulted by:
H. Aghajani Ph.D.

By:
Mostafa Fadavi

Summer 2010
3.Capital Asset Pricing Model
4.Conditional Volatility
1.Market Capitalization
2.Tunisian Stock Market
3.Bourse des Valuers Mobilieres de Tunis
4.Olfa Benouda Sioud and Dorra Mezzez
5.Closing Price
6 .Klark,1973
7. Newyork Stock Exchange
8. B80 Rule
9.EMH
10.Haugen, 1997, p 662-665
11.Henryk et al
12.Warsaw Stock Exchangr
13.Klark,1973
14.Mixture of Distribution Hypothesis
15.Copeland,1976
16.Blume et al,1994
17.Suominen,2001
18. Karpoff,1978
19 .Bessembinder and Seguin,1993
20 .Brock and LeBaron,1996
21 .Avouyi-Dovi and Jondeau,2000
22 .Lee and Rui,2002
23 .Darrat et al
24 .Henryk Gurgul et al,2003
25. Free float
26 .Turn over ratio
27. IPO
2. French & Rull, 1986,p79
3. Giuka, 2005,p78
4. Cramer, 1999,p89
5. Edin,1998,p158
6. Karpoff
28.High Volume Return Premium
29.IDT
30.LDT
31.Weng,2004,p98
32.Venger & Marsh,2003,p89
33.Omati & Peliedru,1988,p156
34.Foster& Wisvanatan,1993,p123
35.Chen, et al,1997,p189
36.Wee & Zee,1998,p129
37 Turn over Ratio
38.Weng,2004,p98
39. lamorex & lusterapps,1994,p78
40. Beloum,1994,p189
41.Weng,2004,p98
42. Karpoff,1987,p58
43.Mcinish, et al,1985,p159
44.Hiemstra & Jones,1994,p89
45.Kimaz & Berument,2003,p83
46.Liquidity
47. Heflin& Shaw,2000
48. Kothare,1997
49 .Beaver
50. Holthausen
51.Verrecchia,1998
52.fleider
53 .Varian
54. Jennings & Brown
55 .Crishman
56 .Bullish Market
57 .Bearish Market
58 .Richardson
59 .sefcik
60 .Thompson
61- the stable paretian
62. stop loss – buy above market
63.U-Shape
64. Harris
65.Mcinish and Wood
66. Kalev, Liu & Pham
67.Polynominal
68 .Sequential Information Arraival Hypothesis(SIAH)
69 .Coepland,1976
70. Jennings , starks and Fellingham,1981
71. Jenning and Barry,1983
72. Mixture of Distribution Hypothesis(MDH)
73 .Clark,1973
74. Epps & Epps,1976
75. Clark,1973
76. Epps & Epps,1976
77. Rational Expectation Asset Pricing (REAP)
78 .Private information
79. Privately informed traders
80 .Uninformed traders
81 .Noise trader
82 .Difference of Opinion(DO)
83. Harris and Raviv
84. Darrat et al,2003
85. Epps & Epps,1976
86 .Position
87 .Signal
88 .Comiskey et al,1984
89 .Agent
90.Osborne,1959
91. Karpoff,1987,p58
92 .Clarck
93. Tauchen
94 .Pitts
95 .Harris
96 .Granger
97 .Morgrstern
98 .Exchange Commissior Cmposite priceindex
99 .Godfrey ، Morgrstern & Granger
100.Stoploss
101.Buy above market
102.Epps & Epps
103.Cross Spectral Mebhods
104.Composite Standard And Poors 500Index
105.Dvidend Pegout
106.Epps
107.Bulls
108.Bears
109.Wood ، Mcinsh & Ord
110.Smirlock
111.Stark
112.Jain & Joh،
113.Rogalski
114.Suffick، Richarson، Tompson، Weeks، Walking & Comiskey
115.James & Edmister
116.Jenning، Stark & Fellingham
117.Weste feld
118.Tauchen & Pites
119.Sequential arrival of in Formation
120.Upton &Shannon
121.Cornel
122 .Morse
123 .Berg
124 .Grammatikos & Saunders
125 .Rottledge
126 .Lehvari & Levy
127 .Carpenter
128 .Beta
—————

————————————————————

—————

————————————————————

د

فهرست مطالب
عنوان صفحه

ط

فهرست جداول
عنوان صفحه

ل

فهرست نمودارها
عنوان صفحه

2

فصل اول …………………………………………………………………………………… کلیات تحقیق

13

فصل دوم ………………………………………………………………………. مروری بر ادبیات تحقیق

75

فصل سوم ………………………………………………………………………. روش اجرای تحقیق

85

فصل چهارم ………………………………………………………………………. تجزیه و تحلیل داده ها

108

فصل پنجم …………………………………………………………………….. نتیجه گیری و پیشنهادات

115

150

148

151