پروژه پایانی برای دریافت درجه کارشناسی
رشته: مهندسی معماری
عنوان:
طراحی معماری خانه سالمندان در آبادان
استاد راهنما:
?
بهار 1392
تقدیم به:
____________________________
تقدیم به پدر و مادر عزیزم و همه
کسانی که مرا علم آموختند.
سپاسگزاری:
______________________________ از کلیه اساتید بزرگوارم برای زحماتی که ،
و کلیه عزیزانی که مرا در انجام متقبل شده اند
تحقیقات مربوطه به پایان نامه یاری نموده اند،
ابراز می دارم. کمال تشکر و سپاس خود را
چکیده
مقصود اصلی از پروژه حاضر،طراحی خانه سالمندان برای سالمندانی است که از ذهن و جسم فعالی برخوردار هستند و یا از برخی جنبه ها دارای معلولیت جسمی هستند و احتیاج به مراقبت پزشکی، تغذیه و بهداشت در شرایط خاص دارند. بر این اساس، پروژه حاضر متناسب با اقیم شهر آبادان طراحی شده است و مساحت سایت در حدود 14000 متر مربع ، و زیر بنا 35000 مترمربع ،متشکل از 4 سوئیت 3 نفره با امکانات رفاهی (برای 24 سالمند که 12 نفر را زنان و 12 نفر را مردان تشکیل می دهند) ،و فضایی برای سرگرمی از قبیل(کتابخانه، اتاق فیلم، پارک و…) و همچنین فضای توتنبخشی و درمانی، نمازخانه، نشیمن های خصوصی و عمومی،اتاق های مدیریت ، بایگانی، نگهباتی و اتاق اقامت پرسنل و پرستاران است.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………………1
فصل اول:مطالعات جغرافیایی، اقلیمی
1-1 مطالعات جغرافیایی………………………………………………………………………………………………………………..3
1-2 موقعیت طبیعی……………………………………………………………………………………………………………………..5
1-3 مطالعات اقلیمی………………………………………………………………………………………………………………………5
1-4 نتیجه گیری و رهنمودهای اقلیمی موثر در طراحی……………………………………………………………..9
فصل دوم:مطالعات تاریخی،اجتماعی ، فرهنگی
2-1 مطالعات تاریخی……………………………………………………………………………………………………………………..11
2-2 موقعیت اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………………….13
2-3 مطالعات اقتصادی و جمعیتی………………………………………………………………………………………………….13
2-4 مکانهای دیدنی و تاریخی………………………………………………………………………………………………………..16
فصل سوم:مطالعات کالبدی و تحلیل سایت
3-1 مطالعات کالبدی…………………………………………………………………………………………………………………..20
3-2 ویژگی معماری بومی منطقه………………………………………………………………………………………………..22
3-3 شناخت عنصر شاخص شهری………………………………………………………………………………………………23
3-4 مناطق چند گانه شهر…………………………………………………………………………………………………………..23
3-5 بررسی سایت پیشنهادی……………………………………………………………………………………………………..27
فصل چهارم:تاریچه موضوع طرح
4-1 پیدایش خانه سالمندان در جهان………………………………………………………………………………………32
4- 2 خانه های سالمندان در ایران…………………………………………………………………………………………….34
4- 3 ساختار جمعیتی کشورهای جهان…………………………………………………………………………………….36
4-4 متوسط عمر در جهان…………………………………………………………………………………………………………37
4-5 جمعیت سالمندان در جهان……………………………………………………………………………………………….37
4-6 جمعیت سالمندان در ایران…………………………………………………………………………………………………48
4-7 وضعیت اشتغال سالمندان…………………………………………………………………………………………………..39
4- 8 لزوم ایجاد خانه های سالمندان در ایران…………………………………………………………………………..40
فصل پنجم:بررسی نمونه های داخلی و خارجی
5- 1بررسی چند نمونه خانه سالمندان در جهان…………………………………………………………………….44
5-2 بررسی چند نمونه خانه سالمندان در تهران…………………………………………………………………….57
5-3 ارزیابی مطالعات موردی……………………………………………………………………………………………………58
5-4 چگونگی طراحی معماری فضاها……………………………………………………………………………………….59
5-5 چگونگی طراحی محوطه و فضاهای بیرون……………………………………………………………………….59
5-6 شرایط سالمندان ساکن…………………………………………………………………………………………………….60
5-7 شرایط جسمانی و روانی سالمندان ساکن در خانه سالمندان………………………………………….60
5-8 جمع بندی مطالعات موردی خانه سالمندان…………………………………………………………………..61
فصل ششم:برنامه فیزیکی طرح و گزینش استانداردها
6-1 ویژگی های فیزیکی و روانی سالمندان و توصیه های طراحی جهت رفع
نیاز های آنان ……………………………………………………………………………………………………………………………66
6-2نیازهای جسمی سالمندان……………………………………………………………………………………………………69
6-3 ویژگی های روانی، احساسی و شخصیتی سالمندان…………………………………………………………..83
6- 4 رهنمودهای طراحی مهماری خانه های سالمندان……………………………………………………………88
6 -4-1- مکانیابی مناسب برای خانه سالمندان………………………………………………………………………..89
6-4-2- جهت گیری مناسب……………………………………………………………………………………………………..90
6-4-3- ورودی اصلی…………………………………………………………………………………………………………………91
6-4-4- هال ورودی……………………………………………………………………………………………………………………93
6-4-5- اتاق نشیمن…………………………………………………………………………………………………………………..95
6-4-6- کتابخانه…………………………………………………………………………………………………………………………97
6-4-7- اتاق های غداخوری………………………………………………………………………………………………………98
6-4-8- آشپزخانه……………………………………………………………………………………………………………………..103
6-4-9- اتاق خواب………………………………………………………………………………………………………………………106
6-4-10- اتاق کارکنان………………………………………………………………………………………………………………..111
6-4-11- اتاق مدیریت…………………………………………………………………………………………………………………111
6-4-12-اتاق درمانی و توانبخشی……………………………………………………………………………………………… 112
6-4-13- رختشویخانه مرکزی…………………………………………………………………………………………………….112
6-4-14- انبار وسایل……………………………………………………………………………………………………………………112
6-4-15- سرویس های بهداشتی…………………………………………………………………………………………………113
6-4-16- ارتباطات ضروری فضا ها در خانه سالمندان………………………………………………………………..118
6-4-17- آسانسور…………………………………………………………………………………………………………………………118
6-4-18- رمپ و سطوح شیب دار………………………………………………………………………………………………..119
6-4-19- پلکان……………………………………………………………………………………………………………………………..120
6-4-20- راهرو ها…………………………………………………………………………………………………………………………123
6-4-21- بازشو ها…………………………………………………………………………………………………………………………126
6-4-22- محوطه باغبانی……………………………………………………………………………………………………………..131
6-4-23- محوطه بازی برای فرزندان میهمانان……………………………………………………………………………131
6-4-24- مبلمان و اسباب و اثاثیه……………………………………………………………………………………………….132
6-4-25- کفپوش مناسب……………………………………………………………………………………………………………..134
6-4-26- نرده های کمکی…………………………………………………………………………………………………………….134
6-4-27- نشانه ها ………………………………………………………………………………………………………………………..135
6-5- رهنمودهای عمومی در رابطه با خانه سالمندان………………………………………………………………….135
6-6- جمع بندی و ارائه سرانه پیشنهادی……………………………………………………………………………………..136
فصل هفتم:سازه و تاسیسات
7-1معماری و سازه…………………………………………………………………………………………………………………….138
7-1-2-انتخاب مصالح مورد نظر……………………………………………………………………………………………….138
7-2- درز انقطاع…………………………………………………………………………………………………………………………143
فصل هشتم:مبانی نظری
8-1ایده طرح………………………………………………………………………………………………………………………………145
8-2ویژگی های طرح…………………………………………………………………………………………………………………..146
منابع و مآخذ
فهرست منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………………150
فهرست منابع غیر فارسی………………………………………………………………………………………………………….152
فهرست جدول ها
عنوان صفحه
جدول (4-1) آسایشگاه سالمندان استان تهران در سال 1378……………………………………………….35
جدول(4-2) جمعیت سالمندان در کل کشور…………………………………………………………………………..38
جدول(4-3) جمعیت 60سال و بیشتر بر حسب وضع اشتغال درسال1375…………………………..40
جدول(4-4) آمار سالمندان بالاتر از 60 سال در سال 1375…………………………………………………..44
جدول(6-1) گروهبندی سالمندان……………………………………………………………………………………………65
فهرست تصاویر
عنوان صفحه
شکل(6-1) نورپردازی مناسب پلکان………………………………………………………………………………………….73
شکل(6-2) استفاده از فضای واسطه در جلو در ورودی ساختمان……………………………………………..74
شکل(6-3) نوزپردازی مصنوعی در اتاق………………………………………………………………………………………76
شکل(6-4) نورپردازی تابلوهای حاوی اطلاعات………………………………………………………………………….77
شکل(6-5) نحوه قرار گیری چراغ مطالعه در اتاق………………………………………………………………………78
شکل(6-6) ایجاد خصوص شیار داردر نرده ه های کمکی………………………………………………………….82
شکل(6-7) استفاده ار علائم گرافیکی قوی………………………………………………………………………………..83
شکل(6-8) استفاده از پرده جهت ایجاد واحد مستقل……………………………………………………………87
شکل(6-9) در ورودی……………………………………………………………………………………………………………..93
شکل(6-10) پیش فضای ورودی قبل از اتاق خواب………………………………………………………………94
شکل(6-11) .هال ورودی مجموعه با نورپردازی مناسب ……………………………………………………..95
شکل(6-12) محوطه باز جهت نشیمن…………………………………………………………………………………..97
شکل(6-13) کتابخانه……………………………………………………………………………………………………………..97
شکل(6-14) غذاخوری بزرگ…………………………………………………………………………………………………98
شکل(6-15) غذاخوری کوچک………………………………………………………………………………………………98
شکل(6-16) پوشش مناسب جهت غذاخوری………………………………………………………………………..99
شکل(6-17) میزهای غداخوری با گوشه گرد………………………………………………………………………..100
شکل(6-18) میزهای غذاخوری جهت استفاده از صندلی چرخدار…………………………………….. 100
شکل(6-19) لبه دار نمودن سطح رویه میز………………………………………………………………………….101
شکل(6-20) تقسیم بندی مناسب فضا برای میز غذاخوری………………………………………………..102
شکل(6-21) فضای مناسب غذاخوری برای 4تا 6 نفر…………………………………………………………102
شکل(6-22) فضای مناسب جهت گردش صندلی چرخ دار………………………………………………..103
شکل(6-23) سطح رویی پیوسته برای کار در آشپزخانه……………………………………………………..104
شکل(6-24) ارتفاع مناسب قفسه آشپزخانه…………………………………………………………………………105
شکل(6-25) استفاده ار چراغ در کنار تخت خواب……………………………………………………………….107
شکل(6-26) ارتفاع مناسب تخت خواب……………………………………………………………………………….108
شکل(6-27) ابعاد مناسب اتاق خواب دو نفره……………………………………………………………………..110
شکل(6-28) ارتفاع مناسب توالت فرنگی و ندره کمکی آن…………………………………………………..112
شکل(6-29) ارتفاع مناسب کاسه دستشویی………………………………………………………………………….113
شکل(6-30) فضای مناسب حمام برای استفاده سالمندان…………………………………………………….114
شکل(6-31) ابعاد مناسب حمام بدون وان…………………………………………………………………………….115
شکل(6-32) محل مناسب قرارگیری در حمام……………………………………………………………………….116
شکل(6-33) ابعاد مناسب و تجهیزات اتاقک آسانسور……………………………………………………………118
شکل(6-34) استفاده از نرده های کمکی درپلکان…………………………………………………………………120
شکل(6-35) ابعاد مناسب پلکان……………………………………………………………………………………………..120
شکل(6-36) مقطع مناسب نرده های کمکی…………………………………………………………………………121
شکل(6-37) پهنای مناسب راهرو هاو استفاده از نرده های کمکی……………………………………….123
شکل(6-38) جاسازی رادیاتور شوفاژ و کپسول آتشنشانی…………………………………………………….124
شکل(6-39) ابعاد مناسب پنجره و ارتفای کف پنجره از زمین………………………………………………126
شکل(6-40) پخش نامناسب نور از پنجره……………………………………………………………………………..127
شکل(6-41) فضای باز مشترک………………………………………………………………………………………………128
شکل(6-42) تراس های خصوصی………………………………………………………………………………………….129
شکل(6-43) ارتفاع مناسب صندلی………………………………………………………………………………………..132
شکل(6-44) صندلی های مخصوص سالمندان……………………………………………………………………..132
فهرست نقشه ها
عنوان صفحه
نقشه(1-1) استان خوزستان……………………………………………………………………………………………………….2
نقشه(1-2)موقعیت آبادان……………………………………………………………………………………………………………3
نقشه(3-1) موقعیت طرح در شهر…………………………………………………………………………………………….21
نقشه(3-2) موقعیت طرح در شهر……………………………………………………………………………………………..22
نقشه(3-3) شبکه های ارتباطی درون شهری……………………………………………………………………………22
نقشه(3-4) کاربری های عمده شهری……………………………………………………………………………………….23
نقشه(3-5) شبکه ارتباطی درون و برون شهری………………………………………………………………………..25
نقشه(3-6) تحلیل کاربری های زمین در شهر…………………………………………………………………………..25
نقشه(3-7) پراکندگی کاربری های عمده شهری………… …………………………………………………………..26
نقشه(3-8) شبکه دسترسی………………………………………………………………………………………………………..27
نقشه(3-9) حوزه های مختلف شهر…………………………………………………………………………………………..27
نقشه(3-10) نشانه های مهم شهر…………………………………………………………………………………………….28
نقشه(3-11) ابعاد سایت پیشنهادی………………………………………………………………………………………….28
نقشه(3-12) همسایگی های سایت…………………………………………………………………………………………..29
نقشه(3-13) آلودکی های صوتی………………………………………………………………………………………………30
نقشه(3-14) نورهای مطلوب و نا مطلوب………………………………………………………………………………..30
نقشه(3-15) بادهای مطلوب و نا مطلوب………………………………………………………………………………..31
نقشه(5-1)پلان موقعیت………………………………………………………………………………………………………….48
نقشه(5-1) ارتباط فضا ها……………………………………………………………………………………………………….49
نقشه(5-1) پلان طبقه همکف………………………………………………………………………………………………..50
نقشه(5-1) فضاهای بسته و باز……………………………………………………………………………………………….51
نقشه(5-1) فضا های عمومی…………………………………………………………………………………………………..52
نقشه(5-1) دسترسی ها………………………………………………………………………………………………………….53
نقشه(5-1) پلان موقعیت………………………………………………………………………………………………………..55
نقشه(5-1) تقسیم بندی فضا ها…………………………………………………………………………………………….56
نقشه(5-1) پلان طبقه همکف………………………………………………………………………………………………..57
نقشه(5-1) فضاهای باز و بسته……………………………………………………………………………………………….58
نقشه(5-1) فضاهای عمومی……………………………………………………………………………………………………59
نقشه(5-1) دسترسی ها………………………………………………………………………………………………………….60
فهرست نمودار
عنوان صفحه
نمودار(1-1) روند تغییرات ماهانه دما در ایستگاه آبادان…………………………………………………….6
مقدمه
( الله الذی خلقکم من ضَعفٍ ثم جعل من ضَعفٍ قوه ثم جعل من بعد قوه ضعفاً و شیبه یخلق ما یشاءُ و هو العلیم القدیر) (قرآن کریم ، جزء 21 ، سوره 30 روم ، آیه 54 )
( خداوند آن کسی است که شما را در ابتدا از جسمی ضعیف و ناتوان (نطفه) آفرید، آن گاه پس از ضعف و ناتوانی (کودکی) توانا کرد و باز از توانا (دوره جوانی) به ضعف و سستی پیری برگردانید، که او هرچه بخواهد خلق می کند، زیرا خداوند به همه عالم دانا و به هر چه خواهد تواناست.
امروزه در اجتماعی که شخص سالمند در آن زندگی می کند، امکانات بسیاری چه از نظر جسمانی با کمک گرفتن از علوم پیشرفته روز ، و چه از نظر روانی با برقراری ارتباط اجتماعی و خانوادگی ، فضای زیست او فراهم آمده است که این فضاها باید دلپذیر و آرامش بخش باشد ، تا آن جا که از تجسم آن دوران در ذهن سالمند کاسته شود. گرچه این کار ، گریز ناپذیر است.
رشد تعداد سالمندان در ایران توجه به نحوه زندگی آنان و ایجاد شرایط مناسب زیستی و روانی از ضروریات به شمار می آید. از نضر نحوه زندگی ، سالمندان را می توان به چند گروه تقسیم نمود:
1- سالمندانی که به تنهایی یا در بین افراد خانواده خود بدون وجود مشکلی زندگی می کنند.
2- سالمندانی که به دلایل شخصی و یا اجتماعی ، امکان زندگی مستقل در میان خانواده خود را ندارند که شامل افراد زیر هستند:
نخست : افرادی که معلول و از کارافتاده ذهنی اند.
دوم : سالمندانی که از برخی از جنبه ها معلول جسمی بوده ولی ذهن فعال دارند.
سوم : افرادی که ذهن و جسم فعال برخوردار هستند.
فصل 1
1-مطالعات جغرافیایی و اقلیمی
1-1- محدوده جغرافیایی و موقعیت استان خوزستان و شهر ابادان
استان خوزستان با مساحت ۶۴0۰۵۷ کیلومتر مربع در جنوب غربی ایران در کرانه خلیج فارس و اروندرود قرار دارد و مرکز استخراج نفت ایران به شمار می آید. شهر اهواز مرکز استان خوزستان است. این استان پنجمین استان پرجمعیت ایران است.
نقشه(1-1)منبع، طرح جامع
1-1-1-آبادان
موقعیت جغرافیایی این شهر در درازای ۴۸ درجه و ۱۷ دقیقه و پهنای جغرافیایی ۳۰ درجه ۲۰ دقیقه و با بلندای ۳ متر از سطح دریا و با پهناوری ۲۷۹۶ کیلومتر مربع است. دارای فرودگاه و بندر است که به دلیل داشتن پالایشگاه نفت و راهبردی بودن و هم مرزی با کشور عراق از زمان جنگ جهانی دوم از پراهمیت ترین شهرهای خاورمیانه و ایران بوده است.
نقشه(1-2)منبع، طرح جامع
1-1-2-موقعیت استان خوزستان
خوزستان از شمال به استانلرستان، از شمال شرقی و شرق به استانهای اصفهان و چهارمحال و بختیاری، از شمال غربی به استان ایلام، از شرق و جنوب شرقی به استان کهگیلویه و بویراحمد، از جنوب به استان بوشهر وخلیج فارس، و از غرب به کشورعراق محدود می شود.[۳] این استان با جمعیّت ۴٬۵۳۱٬۷۲۰ نفر (سرشماری ۱۳۹۰) دارای ۱،۰۸۳،۳۴۱ خانوار است که این تعداد شامل ۷۹۳ هزار و ۲۸۹ خانوار شهری و ۲۹۰ هزار و ۵۲ خانوار روستایی است.[۴] استان خوزستان در محدوده ۴۷ درجه و ۴۲ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۳۹ دقیقه طول شرقی از نصف النهارگرینویچ و ۲۹ درجه و ۵۸ دقیقه تا ۳۲ درجه و ۵۸ دقیقه شمالی از خط استوا قراردارد.
خوزستان از جمله استان هایی است که در طول جنگ هشت ساله دچار آسیب و خسارت فراوانی شد. اشغال طولانی مدت برخی مناطق استان، موشک باران دایمی برخی شهرها و حملات هوایی و زمینی به شهرهای دزفول، بستان، هویزه، سوسنگرد، اهواز، شوش، شادگان، اندیمشک و بسیاری از مناطق دیگر، همه و همه باعث آسیب های فراوان به سرمایه های طبیعی و انسانی و زیرساخت های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آن شد.
آخرین آمار منتشر شده در در گاه آمار متعلق به مرکز آمار ایران نتایج سرشمار نفوس و مسکن سال ۱۳۸۹ است که بر اساس آن جمعیت استان خوزستان ۴۵۳۱۷۲۰ نفر بوده است. تعداد شهرستان های استان ۲۴ ، شهرها ۶۲ ، بخشها ۵۵، دهستان۱۳۲ می باشد.[۵]
از میان ۲۵ شهرستان این استان بیشترین تراکم عرب های خوزستان در شهرستان های دشت آزادگان، شادگان، (شهرک جنگزدگان)ماهشهر، خرمشهر و (روستاهای) آبادان است.[۶] بیش از ۹۹ درصد از عرب های خوزستان شیعه هستند.
1-1-3 موقعیت شهرستان ابادان
مرکز شهرستان آبادان، در جنوب غربی ایران و در استان خوزستان واقع است.این شهر مهمترین شهر خوزستان پس از اهواز است.حدود آبادان از شمال به شادگان، از شرق و جنوب به خلیج فارس از جنوب غربی و مغرب به کشور عراق که حد فاصل مرز طبیعی را رودخانه اروند تشکیل می دهد و از شمال غربی به خرمشهر محدود می گردد.
1-2-موقعیت طبیعی
1-2-1- جنس خاک
خاک آبادان را آبرفت رودهای کارون و دجله (که به هم پیوسته اند) پدید آورده است. شهر آبادان درون خشکی ای است که گرداگردش رود است. این خشکی به جزیره آبادان شناخته شده است. شهر آبادان و همچنین بخش اروندکنار و نیمی از شهر خرمشهر در این جزیره اند. رودهای گرداگرد آبادان که همگی به خلیج فارس می ریزند از دو رود بزرگ تر پیشیاد دجله و کارون است. بزرگ ترین شاخه ای که از برخورد این دو رود پدید آمده است اروندرود است. بخش دیگر این رود که در آنسوی این جزیره روان است و اهمیت کمتری دارد بهمن شیر خوانده می شود. رود بهمنشیر در بخش هایی از گذرگاهش کارون هم خوانده می شود.
1-3- مطالعات اقلیمی
1-3-1- دما
جنوبی ترین نقطه خوزستان هفت درجه از مدار راس السرطان بالاتر است از این رو اقلیمی مشابه با مناطق استواییدارد. خوزستان از زمان های قدیم به داشتن هوای گرم معروف بوده است و آبادان نیز که شهری از شهرهای جنوبی خوزستان است از این ویژگی مانند سایر شهرهای جنوبی استان برخوردار بوده است. این شهر دارای آب و هوای گرمسیری است تا جایی که در برخی از کتابها از آن به عنوان شهری که فاقد زمستان است نام برده اند، حتی برخی منابع، آبادان را تنها دارای دو فصل تابستان و پائیز می دانند. احمد مقدسی در "احسن التقاسیم" آن را "اقلیم حاره" خوانده است. اما واقعیت این است که آبادان به علت قرارگرفتن در کنار اروند رود، رود بهمنشیر و رود کارون و کلاً در جوار خلیج فارس دارای تابستانی بسیار گرم و زمستانی معتدل و فرحبخش است چنان که لطافت هوای آن گردشگران زمستانی و نوروزی را به خود جذب می کرد.
براساس آمار موجود، حداکثر دمای بهمن ماه و حداقل دمای همان ماه از بقیه ماه ها کمتر است. در حالی که حداکثر دمای شهریور از بقیه ماه ها بیشتر می باشد، حداقل دمای مرداد ماه از بقیه ماه ها بیشتر می باشد.
به استناد برخی منابع انتشار یافته معدل حداکثر حرارت سالهای پیش از انقلاب در آبادان ۵۱ درجه سانتی گراد بوده است که فقط ۶/۴ درجه از حداکثر مطلق در جهان(یعنی ۶/۵۶ درجه در تریپولی لیبی)کم تر است. این رقم نشانگر گرم و سوزان بودن درجه حرارت آبادان است یا به عبارت دیگر وضع درجه حرارت سالیانه آبادان به طور مشخص جنبه بری دارد و تعداد روزهای یخبندان آن بسیار اندک است. معدل روزهای یخبندان در طول سالهای قبل از انقلاب ۱۳۵۷ در آبادان ۷/۱ روز در سال بوده است.
پراکندگی فشار هوا در آبادان در طی سال، به دو صورت مشخص فصلی در می آید بدین ترتیب در آخر فصل پائیز و آغاز زمستان(آذر، دی، بهمن)که درجه گرما پایین است، میزان فشار جو به حداکثر خود می رسد و در تابستان(خرداد، تیر، مرداد)که درجه گرما بالا است، فشار هوا به حداقل کاهش می یابد.
(نمودار 1-1) روند تغییرات ماهانه دما در ایستگاه آبادانمنبع،طرح جامع
1-3-2- رطوبت نسبی
آبادان به طور کلی یک منطقه رطوبتی است. این رطوبت در بهار و تابستان کمتر از پائیز و زمستان است. رطوبت در زمستان حداکثر به ۸۹ درصد می رسد اما از آبادان رطوبت۱۰۰ درصد هم گزارش شده است. رطوبت نسبی آبادان در ماه های تیر و مرداد ۵۰ تا۶۰ درصد است و در ماههای دی و بهمن به ۷۰ تا۸۰ درصد هم می رسد. با توجه به ارقام جدول در هر صورت آبادان یک شهر با میزان بالای رطوبت است.
رطوبت نسبی در آبادان در میانه روز کاهش می یابد و در مواقعی که باد از جنوب جریان دارد رطوبت به سرعت بالا می رود. رطوبت نسبی آبادان درساعت ۳۰/۶ صبح ۶۴ درصد است، ولی همین رطوبت نسبی در ساعت ۳۰/۱۲ به ۳۲ درصد کاهش می یابد. کاهش مزبور به علت وزش بادهای شمالی است که رطوبت وسط روز را تقلیل می دهد، ولی به طور کلی توام شدن حداکثر درجه حرارت(۵۰ درجه سانتی گراد)با رطوبت نسبی بیش از ۵۰ درصد در آبادان، به طور محسوسی غیرقابل تحمل است.
1-3-3- باد
بادهای آبادان بر سه نوع است. نخست "بادهای منظم فصلی" که در اثر تغییرات فشار هوا در فصل های مختلف سال به وجود می آیند و معمولاً شدید نیستند، مگر عامل جوی دیگری موجب تشدید آنها شود. اگر هوا خنک باشد، نسیم ملایمی بوجود می آید و برعکس اگر هوا گرم باشد، بادی آزار دهنده و سوزان می وزد.
دوم"بادهای محلی" که خود بر دو نوع است:"باد شمال" و "باد شرجی" باد شمال از جریان های مدیترانه ای است که به ایران می رسد. این باد در تابستان به طور خشک و دایمی می وزد. باد شمال در زمستان اغلب طوفان های ناگهانی و خطرناکی بوجود می آورد ولی در تابستان از ۱۵ خرداد تا آخر تیر(۴۰ روز)با نظم و شدت فوق العاده می وزد. وزش ناگهانی و شدید باد شمال، همیشه برای قایق های کوچک ماهیگیری خطرناک است. وجود بادهای شمالی در آبادان، رطوبت وسط روز را کاهش داده و گرما را قابل تحمل می کند. باد شمال کلاً ۹ ماه در آبادان می وزد.
باد شرجی از جنوب غربی می وزد و با عبور از خلیج فارس مرطوب شده و با توجه به بالا بودن درجه حرارت هوا تا حدود زیادی سنگین می شود و نفس کشیدن را به خصوص برای کسانی که مشکلات تنفسی دارند دشوار می کند. این باد بسیار نامطلوب است و سبب تغییرات کلی در آب و هوای آبادان می شود. این تغییرات آب و هوایی جزیره آبادان و حوالی آن را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد. این باد از زمستان تا اواسط بهار در آبادان می وزد، اما معمولاً در اوایل تابستان هم احساس می شود. چون معمولاً مرطوب و گاهی توام با ابر و مه است سبب بارندگی می شود.
نوع سوم بادهای آبادان "باد سموم"یا "سام" است که از عربستان می وزد و همیشه خاک و شن همراه دارد. این باد بسیار خشک، گرم و سوزنده است. وزش آن به هنگام تابش آفتاب مخصوصاً در میانه روز شخص را مسموم می کند. حمزه اصفهانی مولف کتاب"سنی الملوک الارض و الانبیاء" درباره این باد و گذر آن در آبادان می نویسد:
"در سال ۲۳۴ هجری قمری باد سموم شدیدی وزید که مردم مانند آن ندیده بودند. مدت آن زیاد از ۵۰ روز بود. آغازش از سوم حزیران و انجامش آخر تموز، این باد کوفه، بغداد و واسط را فرا گرفت و به عبادان رسید و از اواسط به اهواز رفت و همگی رهگذران و کاروان ها را بکشت و چون به همدان رسید، مزارع را بسوخت و در صحرای سنجار موصل هر بشر و شجر و دابه را هلاک کرد و بازارهای موصل چند روز تعطیل شد و راه دهات از شهر منقطع گردید."
این گونه بادها هر چند سالی یکبار در آبادان می وزد و آسمان روز را به مثابه شب کاملا تیره و تاریک می کند. البته همه ساله نوع ملایم تر آن می وزد که با خاک و گرد و غبار توام است و تا حدودی شرایط عادی زندگی را دچار اخلال می کند.
1-3-4- بارندگی
آبادان از مناطق کم بارش کشور است که عمده همین بارندگی هم به رگبارهای زودگذر باران اختصاص دارد. بعضی مواقع این باران توام با تگرگ است. میزان بارندگی آبادان در طول ده سال آمارگیری حدفاصل سالهای ۱۳۴۳ تا۱۳۵۳ بین ۶/۵۴ تا ۷/۳۵۳ میلی متر در نوسان بوده است. (جدول ۵-۲)متوسط بارندگی سالانه ۳/۱۴۶ میلیمتر گزارش شده است. گزارش دیگر این میزان بارندگی را در سال های ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۷ به طور متوسط بین ۲۰۰ تا۲۵۰ میلی متر نشان داده است.
باران های موسمی و گاه بسیار شدید، از آذر تا اردیبهشت برخی مواقع موجب جاری شدن سیل در سطح خیابان ها می شود. اهمیت این بارندگی ها در کشاورزی منطقه حیاتی است. اوج بارندگی آبادان در ماه های آبان، آذر و دی است در ماه های بهمن، اسفند و فروردین باران نسبتاً مناسبی می آید اما شدید نیست و صرفاً در تغییرات جوی موثر است. معمولاً در آبادان در ماه های خرداد، تیر و مرداد بارندگی وجود ندارد در اردیبهشت و شهریور برخی از سال ها بارندگی بسیار خفیف گزارش شده است.
1-3-5- درجه حرارت
آبادان در دشت واقع شده و به علت مجاورت با صحراهای بزرگ و سوزان نظیر صحرای بزرگ عربستان و عراق، در مجموع هوای صحرایی گرم دارد. گرمای آن در ماه های تیر و مرداد تا ۵۸ درجه سانتی گراد بالا می رود و در بهمن ماه تا صفر درجه سانتی گراد هم پایین می آید. حداقل درجه حرارت آن در سال ۷/۱۷ و حداکثر ۶/۳۲درجه سانتی گراد می باشد. ایام یخبندان آن حداکثر در طول سال نه روز است.
میانگین درجه حرارت این شهر حد فاصل سال های ۱۳۲۶ تا ۱۳۳۷ ۳/۲۶ درجه سانتی گراد، سالهای ۳۸ و ۱۳۳۷ حدود ۸/۲۴ درجه و حد فاصل سال ۳۹-۱۳۳۸ به مقدار ۷/۲۵ درجه سانتی گراد بوده است.
در گزارش دیگری که مربوط به سال های ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۳ هجری شمسی است سانتی گراد در ایستگاه"سینوپتیک" و حداقل مطلق آن ۵/۴- درجه سانتی گراد بوده است. در این دوره زمانی معدل حداقل، تغییر چندانی نکرده است (۷/۱۷درجه سانتی گراد)و اما معدل حداکثر درجه حرارت بنی ۶/۳۱ تا ۶/۳۲ در نوسان بوده است.
1-3-9- روزهای یخندان
تعداد روزهای یخبندان آن بسیار اندکمعدل روزهای یخبندان در طول سال های قبل از انقلاب ۱۳۵۷ در آبادان ۷/۱ روز در سال بوده است.
1-3-10- فشار هوا
در آبادان در طی سال، به دو صورت مشخص فصلی در می آید. بدین ترتیب در آخر فصل پائیز و آغاز زمستان (آذر، دی، بهمن) که درجه ی گرما پایین است، میزان فشار جو به حداکثر خود می رسد و در تابستان (خرداد، تیر، مرداد) که درجه گرما بالا است، فشار هوا به حداقل کاهش می یابد. آبادان در دشت واقع شده و به علت مجاورت با صحراهای بزرگ و سوزان نظیر صحرای بزرگ عربستان و عراق، در مجموع هوای صحرایی گرم دارد.
1-4-نتیجه گیری و رهنمودهای اقلیمی موثر در طراحی
اصولی که در معماری این مناطق رعایت گردیده تا حدودی مشابه اصول معماری در مناطق معتدل و مرطوب بوده و به طور خلاصه عبارتند از:
1) استفاده از مصالح ساختمانی با ظرفیت حرارتی کم.
2) در سایه کامل قرار دادن ساختمان، در اینجا نیز ایوانهای عریض و سرپوشیده ای که هم از نفوذ باران بداخل جلوگیری نموده و هم سایه ای کامل بر روی دیوار اطاقها ایجاد مینمایند، مورد استفاده قرار گرفته اند.
3) در نقاط نزدیک به دریا بمنظور استفاده از نسیمهای خنک دریا بادگیرهایی بزرگ مورد استفاده قرار گرفته و اکثر ساختمانهای این نقاط دارای بادگیر هستند. اما در مناطق دور از دریا که کمتر تحت تاثیر نسیم دریا قرار دارند، بادگیرها بسیار کوچک و کوتاه بوده و در بسیاری از نقاط نیز از ساختمان حذف گردیده اند.
4) در این مناطق بدلیل گرمی و رطوبت زیاد هوا، میزان تهویه طبیعی از اهمیت زیادی برخوردار نبوده و بهمین دلیل پیش بینی های لازم در مورد ایجاد کوران در داخل ساختمان بعمل نیامده است.
فصل 2
مطالعات تاریخی ،اجتماعی ، فرهنگیو…
2-1-مطالعات تاریخی
2-1-1- تاریخچه ی شهر( پیش از اسلام)
نام آبادان تغییر شکل یافته عبادان است که در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی با تشکیل فرهنگستان ایران و با تصویب هیئت دولت در دوره رضاخان کلمه عبادان که نامی کهن و تاریخی از دوران اسلامی است به آبادان تغییر نام یافت. در سال ۱۳۱۴ طی مصوبه شورای وزرای وقت نام آبادان رسمی شدبخشی از جزیره آبادان در دوره ساسانیان بهمن اردشیر خوانده می شده است که نام رود بهمنشیر یادگار آن نام کهن است.اوپاتان نیز که نام کهنتر آبادان است امروز بیشتر زیب شرکتها و سازمانها در شهر آبادان است.به دلیل وجود زیارتگاه کوچکی که ادعا می شود خضر نبی در آن دیده شده است گاهی به این منطقه نام مذهبی جزیرهالخضر هم داده شده است.در نزهت القلوب حمدالله مستوفی آبادان مرز آخر ایران زمین در جنوب غرب معرفی می شود و در گذشته دور نیز آبادان را آخرین شهر ایران می دانستند و ورای آن جایی دیگر در ایران زمین نمی پنداشتند که مصداق آن مصرعی از منوچهری دامغانی شاعر دوره غزنوی است که بصورت مثل در آمده که می گوی :
برفراز همت او نیست جای
نیست آنسوتر ز عباداندهی
2-1-2- تاریخچه ی شهر در دوران پس از اسلام
با رویداد انقلاب اسلامی و پس از آن جنگ ایران و عراق این شهر رو به ویرانی نهاد و بسیاری از مردمش به شهرهای دیگر و به ویژه به بیرون از کشور کوچیدند و بیشتر آنان نیز دیگر بازنگشتند .امروز پس از گذشت 17 سال از پایان جنگ ایران و عراق – اثرات این جنگ خانمانسوز همچنان آبادان را در بر گرفته و با نظاره کردن نقاط مختلف شهر میتوان به این واقعیت پی برد.
آبادان امروز در معظلات اجتماعی قوطه میخورد
فقر – اعتیاد – تکدی گری – فحشا – ایدز- نا امنی اجتماعی و اقتصادی – نبود امکانات اولیه زندگی – وجود فاصله طبقاتی بسیار بالا – از جمله این معظلات به شمار می آید.و این در حالی است که هم اکنون پالایشگاه آبادان 50 درصد بنزین کشور را تامین میکند. و بندر آبادان سالانه حدود 120میلیون دلار درآمد زایی برای کشور دارد.
2-1-3- وجه تسمیه
نام آبادان تا پیش از ۱۳۱۴ش که به پیشنهاد فرهنگستان ایران و تصویب دولت، تلفظ و رسم الخط امروزی را پیدا کرد، به شکل عَبّادان خوانده و نوشته می شد. همه مورخان و جغرافی نویسان اسلامی که در گذشته یادی از این ناحیه ایران کرده اند، همین تلفظ و رسم الخط یعنی عَبّادان را به کار برده اند. آنان، عبادان را هم بر دِه یا شهر آبادان اطلاق کرده اند، هم برخود جزیره. [۳] آبادان (به پارسی میانه:)، به معنای "آباد، باصفا، بارونق و ضدویران" گفته شده است.[۴] در فرهنگ معین، "معمور، دایر، برپا و مقابل ویران و خراب" گفته شده است.[۵] آبادان در گذشته روستایی به نام عَبّادان بوده است.[۶]بطلمیوس دانشمند مصری روزگار اشکانیان در سده ۲ و در کتاب جغرافی خود از این شهر با نام آپفانا یاد کرده است. مارکیانوس جغرافی دان سده ۴ آن را به صورت آپفادانا آورده است.[۷]بهرام فره وشی این نام را به معنای "ایستگاه پاسداران ساحلی" می داند.[۸][۹] وی همچنین معتقد است که شکل کهن نام آبادان، اُپاتان بوده است که از سه بخش تشکیل شده است: اُ به معنای "آب"، پات از ریشهٔ پاییدن و ان، پسوند نسبت. به نظر می رسد نام آبادان، معرب همین نام باشد. تا پیش از سال ۱۳۱۴ به شکل عبادان نوشته و خوانده می شد. تمام مورخان و جغرافی دانان اسلامی که از این ناحیه یاد کرده اند، همین تلفظ و شکل نوشتاری یعنی عبادان را به کار برده اند. در وجه نام گذاری آبادان، چند قول وجود دارد: بلاذری در ریشه یابی این نام را برگرفته از نام عبّاد بن حصین حبطی از قبیلهٔ بنوتمیم می داند که از ملازمان حجاج بن یوسف بوده و در این منطقه پادگانی برپا کرده است. گروهی آن را بر گرفته از نام مردی مقدس به نام عبّاد که در سده های دوم و سوم قمری می زیسته است نسبت داده اند و گفته اند که وی عبادان را بنا نهاده است.[۱۰] حاج عبدالغفار نجم الملک همانند سایر مورخین پیش از خود آن ناحیه را جزیره الخضر نامیده است. [۱۱]
احمد کسروی نیز در طول کتابش آنجا را جزیره الخضر می نامد اما در قسمت واپسین کتابش نام آنجا را عبادان می آورد. [۱۲]
در سال ۱۳۱۴ هجری خورشیدی به موجب تشکیل فرهنگستان ایران و با تصویب هیئت دولت در دورهٔ رضاشاه واژهٔ عبادان به آبادان تغییر نام یافت. بخشی از جزیرهٔ آبادان در دورهٔ ساسانیان بهمن اردشیر خوانده می شده است که نام رود بهمنشیر یادگار آن نام کهن است. اوپاتان نیز که نام کهنتر آبادان است امروز بیشتر زیب شرکت ها و سازمان ها در شهر آبادان است. به دلیل وجود زیارتگاه کوچکی که ادعا می شود خضر نبی در آن دیده شده است گاهی به این منطقه نام مذهبی جزیرهالخضر هم داده شده است.
2-2 -موقعیت اجتماعی
طبق آمار رسمی منتشره در سال 2005 میلادی، جمعیت کنونی آبادان و مناطق حومه در حدود سیصد و سی هزار نفر می باشد. که اکثرا در پالایشگاه، صنایع پتروشیمی، کشتیرانی، ماهیگیری و تجارت فعالیت دارند. این شهرستان دارای سه نماینده در مجلس شورای اسلامی دارد.
شهرستان آبادان در حال حاضر دارای 3 دانشگاه می باشد که عبارتند از: دانشگاه صنعت نفت (دانشکده شهید تندگویان / دانشکده نفت آبادان) ، دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه پیامنور.شاید بارزترین خصوصیت شهرستان آبادان را بتوان صنعتی بودن آن نام برد که از مهمترین واحد های صنعتی می توان پالایشگاه آبادان و پتروشیمی آبادان را نام برد. همچنین در سال 1383، "منطقه آزاد تجاری و صنعتی اروند" نیز در این مکان به تصویب رسید.
2-2-1- زبان وگویش
زبان و گویش مردم آبادان، عربی ،فارسی و گویش آبادانی است.
2-2-2- دین و مذهب
استان خوزستان از تیره های گوناگون انسانی را در بر می گیرد. همچنین با اینکه بیشینه مردم این استان مذهب شیعه دارند، از دیرباز پیروان دیگر آیینها نیز در این استان زیسته اند و می زیند. در شهر اهواز گروه اندکی صابئین(در خوزستان به آنها صُبّی می گویند) در کرانه رود کارون ساکنند و بیشتر به کار زرگری مشغولند. همچنین پیروان آیینهای کهن زرتشتی و نیز کلدانی در این استان و به ویژه شهر اهواز زندگی می کنند که پس از انقلاب ۵۷ از شمارشان کاسته شده است. در شهر آبادان شماری از ارمنیان می زیند. این گروه تا پیش از انقلاب جمعیت بیشتری داشتند ولی امروزه تنها چند خانوار از اینان در شهرهای آبادان و اهواز می زیند. همچنین گروهی از پیروان آیین بهایی [نیازمند منبع] در این استان زندگی می کنند. پیروان دیگر آیینها و مردمان دیگری نیز در اینجا می زیسته اند که امروزه به جا نمانده اند. تا پیش از انقلاب شماری از پیروان آیینهای هندو و سیک و… نیز در بخش های صنعتی این استان می زیستند که امروز تنها بازمانده معبدهایشان در شهرهایی چون آبادان به جا مانده است.
2- 3- مطالعات اقتصادی و جمعیتی
2-3-1- مطالعات اقتصادی
در سال ۱۳۰۸ خورشیدی نخستین چاه نفت ایران و خاورمیانه، توسط گروهی بریتانیایی به سرپرستی ویلیام ناکس دارسی در شهر مسجد سلیمان در خوزستان حفر و نفت از آن استخراج شد. این چاه که به "چاه شماره یک" مشهور است، نخستین چاه نفت در جهان است که از آن در مقیاس صنعتی، نفت استخراج شده، و اولین گام در تاسیس صنعت نفت ایران و شرکت نفت ایران و انگلیس بوده است. چاه شماره یک هم اکنون بصورت موزه تحت مدیریت شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب(NISOC) اداره می شود. استان خوزستان غنی ترین استان ایران در زمینهٔ منابع نفت و گاز است که در حال حاضر عمدهٔ درآمد کشور از راه صدور این دو محصول حاصل می شود.
اهواز، مرکز صنایع پخش نفت و گاز در خوزستان و تمامی مناطق نفتخیز در جنوب، غرب و شرق ایران است. پالایشگاه آبادان و پتروشیمی بندر امام و پتروشیمی ماهشهر از جمله صنایع وابسته به نفت در این استان هستند.
کارخانجات ذوب و فولادسازی و محصولات آهنی و فولادی و لوله سازی از جمله صنایعی هستند که تاثیر بسزایی در اقتصاد منطقه و استان دارند. از جملهٔ این مجموعه ها می توان به شرکت لوله سازی خوزستان، گروه ملی صنعتی فولاد ایران، شرکت فولاد خوزستان، نورد کاویان اشاره کرد.
تا چندی پیش قابلیت کشتی رانی تجاری در رود کارون تا بندری در شهر اهواز وجود داشت و بخشی از بار ترانزیت تجاری از این راه منتقل می شد. اما در پی عدم رسیدگی این کاربرد درحال حاضر منتفی است و کشتی رانی تجاری عملاً انجام نمی گیرد. بندرهای آبادان و خرمشهر (با دسترسی از رود بهمن شیر) و ماهشهر و بندر امام پیش از جنگ ایران و عراق از لحاظ تجاری اهمیت فراوانی داشتند و مجموعهٔ این بنادر با خط آهنخرمشهر-تهران، مسیر پر اهمیتی برای حمل و نقل تجاری بود، اما در طول جنگ ایران و عراق، آسیب فراوانی دیدند و عملاً مخروبه و متروکه شدند و امروز با روندی بسیار کُند، به کسری از وضعیت سابق خود نزدیک می شوند…!
آب فراوان رودهای کارون، کرخه و هندیجان (زهره)، جراحی، مارون، اروند و دز که اکثراً جزو پرآب ترین رودهای ایران هستند و ساختار جلگه ای استان خوزستان، قابلیت بالقوهٔ کشاورزی فراوانی در آن ایجاد کرده است. جدا از کشاورزی سنتی و نیمه مکانیزهٔ محصولات سنتی (مثل برنج، گندم، مرکبات و صیفی جات)، نیشکر هم به صورت صنعتی در قالب طرح توسعه نیشکر و صنایع جانبی استان خوزستان در ابعاد جغرافیایی وسیعی کاشته شده و مورد بهره برداری قرار می گیرد.
از جمله صنایع جانبی قدیمی نیشکر در خوزستان، مجتمع کاغذسازی هفت تپهاست که از دیرباز با استفاده از ضایعات نیشکر به تولید کاغذ می پردازد.
2-3-2- جمعیت استان و شهر
آخرین آمار منتشر شده در در گاه آمار متعلق به مرکز آمار ایران نتایج سرشمار نفوس و مسکن سال ۱۳۸۹ است که بر اساس آن جمعیت استان خوزستان ۴۵۳۱۷۲۰ نفر بوده است. تعداد شهرستان های استان ۲۴ ، شهرها ۶۲ ، بخشها ۵۵، دهستان۱۳۲ می باشد.[۵]
از میان ۲۵ شهرستان این استان بیشترین تراکم عرب های خوزستان در شهرستان های دشت آزادگان، شادگان، (شهرک جنگزدگان)ماهشهر، خرمشهر و (روستاهای) آبادان است.[۶] بیش از ۹۹ درصد از عرب های خوزستان شیعه هستند
جمعیت شهرستان آبادان نزدیک به 350،000 نفر و جمعیت نسبی در هر کیلومتر مربع ۱۷۱ نفر است و بخشی از جمعیت آن را روستاییان که بیشتر ایرانیان عرب زبان هستند ، تشکیل میدهند.
2-3-3- جمعیت شهر نشینی و روستایی
مناطق روستایی شامل(سلامات، حلفی(حلاف)، نصاری، عموری، بنی تمیم، مطرقی، عبودی، فرحانی، ثامری، سیامری، بچاری، معرفاوی، مطوری، عبادی، طرفی، ربیعی، حمودی، غانمی، دریس، عیدانی، بغلانی و…) و (دشتی، زنگنه، انگالی، انصاری، قنواتی، عبداللهی، قنوتی، اسلامی، دوقه چی، پارسی نژاد، حاجیان عجم، صالحی، تاج امیری، نیک نژاد، مهری، حسین زاده، محمدی، لاری، گله داری، شولی، لامردی، بهبهانی و….) و لر(بویراحمدی، چرومی، بهرکانی، عیمی ،، خرم آبادی، جاسمیان، منصوری، ارجانی، غریبی، لرستانی ٍ، گودرزی، روزبهانی و … ) . در آبادان یکی از بزرگ ترین پالایشگاه های نفت جهان قرار دارد. نفت از اغلب مناطق خوزستان با لوله به این شهر می رسد و پس از تصفیه به کلیه جهان صادر می شود. نزدیکترین شهر به آبادان، خرمشهر است که حدود ۱۵ کیلومتر با این شهر فاصله دارد.
مکانهای گردشگری و دیدنی در آبادان
آبادان یکی از قدیمی ترین شهرهای ایران بوده که از زیباییهای طبیعی، تاریخی، گردشگری، تجاری و معنوی خاصی برخوردار است. همانطور که گفته شد بهترین زمان جهت عزیمت و تفریح در آبادان روزهای پایانی اسفندماه و ابتدای فروردین می باشد.
از مکانهای دیدنی و طبیعی آبادان می توان از ساحل بسیار زیبای رودخانه های اروند، بهمنشیر نام برد که با شناختی هر چند اولیه می توان از مکان های بی بدیل آن جهت ماهیگیری و تفریح استفاده کرد. نخلستان های اطراف شهر و خصوصا جزیره زیبای "مینو" از دیگر مکانهای طبیعی شهرهای آبادان و خرمشهر است که مطمئنا در دیگر نقاط کشور قابل یافتن نیست.
از مکانهای تاریخی شهر آبادان می توان از پالایشگاه نفت آبادان(پالایشگاه نفت آبادان یکی از قدیمی ترین پالایشگاه های نفت جهان است)، دانشکده نفت آبادان، کلیسای آبادان، سینما نفت، مناطق بوارده و بریم و … نام برد که هر کدام تاریخی گفتنی دارند.با توجه به تصویب منطقه آزاد تجاری اروند که بزودی در شهرهای آبادان و خرمشهر شروع به کار خواهند کرد، مطمئنا یکی از جاذبه های آبادان برای بازدیدکنندگان، جاذبه های تجاری خواهد بود. البته هم اکنون نیز بازارچه های متعددی درمرکز شهر دائر می باشند که به ارائه کالاهای مصرفی و تجاری می پردازند که از آن جمله می توان بازار مرکزی آبادان را نام برد که در کنار رودخانه زیبای اروند واقع شده است.اما جاذبه های معنوی آبادان و خرمشهر حدیث دیگری دارد. همه ساله با نزدیک شدن به ایام نوروز میلیون ها ایرانی عاشق در قالب کاروان راهیان نور از مکانهای دلیرمردی های مردان و زنان ایران زمین بازدید می کنند. ساحل اروندکنار که در کنار رودخانه اروند و در بین شهر مرزی اروند کنار ایران و شهر فاو عراق واقع شده است مکانی بسیار شیوا جهت به خاطر آوردن سالهای دفاع مقدس است. همه ساله در این مکان نمایشگاه ها و شبیه سازی هایی از ایام دفاع مقدس برپا می گردد که روزانه پذیرای دهها هزار مسافر است. همچنین می توان از مشهد شهدا، "شلمچه" نام برد که در فاصله نه چندان دوری از آبادان و خرمشهر قرار دارد.مسافران همچنین می توانند جهت اسکان از امکانات فراهم شده در سطح شهر و یا هتل های معتبری چون آزادی ، کاروانسرا و … استفاده کنند.
3-3-مکان های دیدنی ، تاریخی :
* تانک فارم
* مناطق عملیاتیآبادان
* سقاخانه خیابانمدرسه
* سقاخانه خیاباناروسیه
* حمام جرمن (گرمن = گرمه(
* مدرسهمهرگان
* بقعهخضر
* موزهآبادان
* مسجدرنگونیها
* سینمانفت
* ساختمان آموزشگاهفرهنگ
* موزه آبادان
* دبیرستان رازیآبادان
* سینما رکس
* سینما نفت
* دانشکدهنفت
* باشگاهایران
مکانهای ورزشی
* زمینگلف آبادان
* باشگاه اسب سواریآبادان
مکان های مذهبی
* قدمگاه خضر
* قدمگاه امامرضا
* چاه آبامیرالمومنین
* قدمگاه امامسجاد
* کلیسای سورپکاراپت
* مسجد مهدیموعود
* حسینیهشاهمرادی ها
* حسینیهخاقانی
* حسینیهلاری ها
* حسینهآقاجری ها
* حوزه علمیهقائمیه
* حوزه علمیهآبادان
* مسجدرنگونی ها
* مسجد بلوچها
* مسجددهدشتی ها
* حسینیهبختیاریها
آرامگاه ها
* مرقد سیدعباس
* مرقد سیدمحمد
* مرقد سیدابوورده
* مرقد سیدابوالحسن
* گورستانیهودیان
* گورستانانگلیسی ها
* آرامگاه از بین رفته شهیدگمنام
مکان های مهم:
* موزه هنرهای تجسمی آبادان
* موزه آبادان
* مدرسه مهرگان
* دبیرستان رازی آبادان
* سینما رکس
* سینما نفت( سینما تاج )
* باشگاه ایران
* تالار اشراق
* باشگاه پیروز
فصل3
مطالعات کالبدی و تحلیل سایت
3-1- مطالعات کالبدی
3-1-1- موقعیت طرح در شهر
نقشه(3-1)
نقشه(3-2)
3-1-2- شبکه ارتباطی درون شهری
نقشه(3-3)
3-1-3- کاربردهای عمده شهری
نقشه(3-4)منبع،طرح جامع
3-2-ویژگیهای معماری بومی منطقه
3-2-1-اصولی که در معماری این مناطق رعایت گردیده تا حدودی مشابه اصول معماری در مناطق معتدل و مرطوب بوده و به طور خلاصه عبارتند از:
1) استفاده از مصالح ساختمانی با ظرفیت حرارتی کم.
2) در سایه کامل قرار دادن ساختمان، در اینجا نیز ایوانهای عریض و سرپوشیده ای که هم از نفوذ باران بداخل جلوگیری نموده و هم سایه ای کامل بر روی دیوار اطاقها ایجاد مینمایند، مورد استفاده قرار گرفته اند.
3) در نقاط نزدیک به دریا بمنظور استفاده از نسیمهای خنک دریا بادگیرهایی بزرگ مورد استفاده قرار گرفته و اکثر ساختمانهای این نقاط دارای بادگیر هستند. اما در مناطق دور از دریا که کمتر تحت تاثیر نسیم دریا قرار دارند، بادگیرها بسیار کوچک و کوتاه بوده و در بسیاری از نقاط نیز از ساختمان حذف گردیده اند.
4) در این مناطق بدلیل گرمی و رطوبت زیاد هوا، میزان تهویه طبیعی از اهمیت زیادی برخوردار نبوده و بهمین دلیل پیش بینی های لازم در مورد ایجاد کوران در داخل ساختمان بعمل نیامده است.
3-2-2- عناصر تشکیل دهنده معماری سنتی ساختمانها
در مناطق گرم و مرطوب شدت تابش آفتاب در سمت شرق و غرب ایجاب مینماید که ساختمان فرمی کشیده داشته باشد و بشکل مکعب مستطیل در امتداد محور شرقی – غربی قرار گیرد.این فرم از نظر ایجاد کوران در داخل ساختمان و کاهش رطوبت هوای داخل ساختمان بسیار مناسب میباشد.در صورتیکه در اینگونه مناطق ساختمان در سایه کامل قرار گیرد پلان آن میتواند آزاد باشد.
3-3- شناخت عنصر شاخص شهری
مرقد سید عباس
رود بهمنشیر
موزه آبادان
سینما رکس
سینما نفت
3-4- مناطق چندگانه شهر
از محله های مشهور آبادان میتوان به امیری، بریم، بوارده (شمالی و جنوبی)، اروسی (اروسیه)، کوی لاله (فیه (fai'ie))، هزاریها، هلندیها، امیری، احمدآباد، شاه آباد، فرح آباد،
پیروزآباد، میدان طیب و بهمنشیر اشاره کرد.کوی قدس، کوی بهارستان، کوی گلستان، کوی ذوالفقاری، کوی ملت، کوی بهمن، کوی ولیعصر، تانک فارم، جمشیدآباد، سرویس قنواتی، هلال بریم، و ۷۰۰ دستگاه از دیگر محله ها و کوی های این شهر هستند.جزیره شادمانی در رود بهمنشیر و جزیره ارگ در اروندرود نیز از جزیرههای کوچک درون این شهر هستند.
1- شبکه ارتباطی درون و برون شهری
نقشه(3-5)
2- نقشه تحلیل کاربریهای زمین در شهر
نقشه(3-6)
3-نقشه پراکندگی کاربریهای عمده ی شهری
نقشه(3-7)
4-نقشه شبکه دسترسی( طرح عمده)
نقشه(3-8)منبع،طرح جامع
5-نقشه حوزه های مختلف شهر
نقشه(3-9)
6- نقشه های نشانه های مهم شهر
نقشه(3-10)
3-5-بررسی سایت پیشنهادی
3-5-1-موقعیت وخصوصیت بستر سایت
طول این سایت 200 متر و عرض آن در حدود 115 متر می باشدو مساحت آن تقریبا 19000 متر است.
نقشه(3-11)
3-5-2-معرفی و تحلیل دسترسیهای سایت
دسترسی اصلی در قسمت جنوب غربی سایت وجود دارد و دسترسی های فرعی نیز در شمال و شرق سایت می باشند.
3-5-3-همسایگی های سایت
در قسمت شمال و شمال شرقی سایت منازل مسکونی وجود دارد و در
شرق و جنوب آن ، منطقه تفریحی گردشی و در غرب آن نیز درمانگاه و منازل مسکونی وجود دارد.
نقشه(3-12)منبع،طرح جامع
3-5-4-آلودگی های صوتی
آلودگی صوتی این سایت بیشتر در قسمت جنوب غربی وجود دارد.
نقشه(3-13)
3-5-5-نور و بادهای مطلوب و نامطلوب
باد های غالب از سمت شمال و جنوب غربی سایت می وزند.
و نور نیز از سمت جنوب به شمال غربی سایت می تابد.
نقشه(3-14)
نقشه(3-15)
فصل 4
تاریخچه ی موضوع طرح
4-1-پیدایش خانه سالمندان در جهان
گرچه منبع کامل و دقیقی درباره تاریخچه ایجاد و تاسیس مراکز نگهداری سالمندان در دست نیست ولی از مطالب و اطلاعات پراکنده می توان دریافت که مراکز سالمندان اولیه در هر جامعه ، متناسب با وضعیت اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی آنها به صورت های کنونی گسترش و تجلی یافته اند ، در قرون وسطی سالمندانی که خانواده ای نداشتند و یا خانواده آنها قادر به نگهداری از آنان نبودند معمولا توسط دیر محل نگهداری می شدند.
شاید بتوان گفت که دیر اولین محلی است که برای نگهداری و مراقبت از سالمندان تنها و نیازمندان اختصاص می یافته است. در این خانه ها با سالمندان مانند دیوانه ها رفتار می شد و از هر 10 نفر، 8 نفر به ناراحتی روانی دچار می شد و 2 نفر جان خود را از دست می داد. این آمار تکان دهنده حقیقت انگار ناپذیری است که امروزه متخصصان پیری شناسی و پیری درمانی در دنیا به آن واقف هستند.
در بسیاری از کشورها برای جلوگیری از عوارض روانی دوره بازنشستگی به منظور ادامه زندگی اجتماعی و حفظ خصوصیات اجتماعی و روانی افراد سالمند، باشگاه های مخصوص سالمندان تاسیس گردیده است. که در آنها وسایل متعددی برای تفریح ، سرگرمی و ورزش و مطالعه و غیره وجود دارد. همچنین در بسیاری از باشگاه ها ، محل هایی برای اقامت افراد سالمند در نظر گرفته شده که خانه سالمندان می شود و افراد سالمند با پرداخت مبلغی به طور ماهیانه و سالیانه و در بعضی مراکز که ویژه که احتمالا توسط دولت ها به حمایت از سالمندان تاسیس گردیده اند، به طور رایگان و با شهریه کمی اقامت می کنند. امروزه بیش از چند میلیون خانه سالمندان در دنیا وجود دارد که دولت ها مبالغ زیادی صرف هزینه نگهداری و بهداشت و درمان سالمندان بی کس و بی خانمان می نمایند. ولی با وجود این خانه سالمندان همیشه"خانه سالمند "بوده وجای خالی خانواده را پر نمی کند. چرا که عواطف و احساسات موجود در میان خانواده ها در این خانه ها کم است.
در مقاله ای در روزنامه فرانس سوار، سال 1968خانم مادلین فرانک می نویسد:
"در سال 1968 در فرانسه 178 هزار تخت بیمارستان یا "خانه ناتوانان" در ساختمان هایی جا داشت که بیشتر از صد سال از عمر آنها می گذشت.
این ساختمان ها معمولاٌ بیمارستان های سابق، قلعه ها، سرباز خانه ها یا زندان هایی بود که به هیچ وجه برای وظایف آنها تناسب نداشت. در این ساختمان ها، پلکان های فراوان وجود داشت و اغلب از آسانسور در آنها خبری نبود، بنابراین سالمندان نمی توانستند از طبقه خود بیرون روند. در اتاق ها ، حتی فضایی به اندازه چند سانتی متری وجود نداشت که سالمندان آن را متعلق به خود ندارند. اتاق ها به سبب کهنه بودن ساختمان ها معمولاٌ تاریک و غم افزا بود، این خانه ها اغلب سرد بود زیرا یا دستگاه حرارت مرکزی نداشت و یا دستگاه گرمازایی آنها همه موسسه را نمی توانست گرم کند. تاسیسات بهداشتی خانه ها ناکافی بود. در بیشتر این خانه ها حمام وجود نداشت و تنها به نصب دوش کفایت می شده است . سالمندان این خانه ها اغلب هفته ایی یا حتی ماهی یک بار حمام می کردند. با این شرایط کاملاً قابل فهم است که چرا سالمندان رفتن به این خانه ها را به صورت واقعی غم انگیز می دانند. بر اساس آمار گرفته شده توسط دکتر پکی نیو ، بیش از 50 درصد سالمندان در همان اولین سال پذیرش در این خانه ها فوت می کنند . در بسیاری از خانه ها، ساکنان از محدودیت های تحمیل شده بر آنان رنج می برند. ساکنان خانه ، از گذشته خود راز محیط خویش گسسته می شوند. اغلب آنان لباس متحد الشکل و مشابه بر تن دارند. معمولاً ملاقات با آنان همه روزه میسر است ولی خانواده ها به ندرت به دیدن آنها می آیند. در پاره ای موارد هم اصولاً بازدیدی از آنها به عمل نمی آید. سطح علایق آنها به صفر تنزل می کند و در نتیجه که می تواند توجه جامعه سالمند را به خود جلب کند، کارهای دستی است . این اشتغال احساس مفید بودن را در آن ها به وجود می آورد."(8)
در ایالات متحد، امریکا نیز چندین مرکز سالمندان به نام " شهر خورشید " یا " آفتاب شهر " برای اسکان سالخوردگان با سطح زندگی بالا وجود دارد. در فرانسه 45/1 در صد از مردم سالخورده را در خانه های دولتی که مخصوص سالمندان است نگهداری می کنند.
اکثر سالمندان در نیوزیلند در مناظر شخصی زندگی می کنند به نحوی که از هر 10 سالمند، 9 نفر منزل شخصی دارند و 8/2 درصد در آسایشگاه به سر می برند. در ژاپن خانواده ای که شالوده زندگی افراد سالمند خود را در همان خانه بنا نمایند از اهمیت خاصی بر خوردار است. اکثر والدین ژاپنی مایلند با دیگر اعضای خانواده زندگی کنند . در سال 1980، 69% مردان و زنان 65 سال به بالا با فرزندانشان زندگی می کردند . در ژاپن علاوه بر خانه سالمندان محل هایی آسایشگاه سالمندانی نیز وجود دارد. همچنین خانه هایی با شهریه کم و مناسب برای نگهداری افراد کهن سال تاسیس شده است . ولی هرکدام از این سه نوع خانه سالمندان دارای شرایط خاصی است. به عنوان مثال آسایشگاه افراد بالای 65 سال را که به دلیل معلولیت جسمی و ذهنشان به مراقبت کامل نیاز دارند، می پذیرد.
در سال 1981، 1165 نوع از این گونه موسسات در ژاپن وجود داشت که 89510 نفر را تحت حمایت قرار داده بود. در ژاپن بدلیل اهمیتی که برای افراد سالمندان خود به عنوان کیان خانواده قائلند، روز 15 سپتامبر هر سال را به عنوان "روز توجه به سالمندان " نامگذاری کرده و آن روز را تعطیل عمومی اعلام داشته اند. قدمت این بدعت گذاری به سال 1966 مربوط می شود. کشورهای اسکاندیناوی بیشترین کوشش را در این راه بکار برده اند . "دهکده پیران" که شهرت جهانی دارد. در 1919 در کهن هاک و در سال 1950 ،آن را نوسازی کردند . این مجموعه ابتدا با 1600 تخت شروع بکار کرد. در سوئد، قانون حمایت و نگهداری سالمندان ، در سال 1930 به تصویب رسید به موجب این قانون سالمندان در خانه های بزرگ و یا واحد های آپارتمانی زندگی می کنند.
مراکز بهداشت و بهزیستی دولتی ،در آسایشگاه های محلی همراه با مراکز تفریحات سالم وجود دارد. به گونه ای که افراد و سازمان های داوطلب نیز در مورد سالمندان همکاری دارند. امروزه حدود 200 هزار واحد آپارتمانی مدرن در سوئد احداث شد که به ویژه به مستعمری بگیران و باز نشستگان کرایه داده می شوند در سوئد جمعیت کهنسالان 12% و سن متوسط77 سال است در سال 1945 محله های فقیر نشین سوئد سکونتگاه تعدادی از کهنسالان بود ولی اکنون خانه های جدیدی مخصوص سالمندان در این کشور ساخته شده است . بنا به قول "سیمون دو بوار" از 1941 تا 1350 خانه برای سالمندان در سوئد تاسیس گردیده بود که 45 هزار سالمند در آن زندگی می کردند.
4-2-خانه های سالمندان در ایران
در ایران توجه به سالمندان به صورت جدی در اوایل در دهه 40 قرن حاضر در قانون برنامه چهارم عمران کشور مطرح شد و درآن برنامه اعتباری به منظور جمع آوری سالمندان در خانه های مخصوص و نگهداری از آنان پیش بینی گردید که براساس آن در آسایشگاه خیریه در سال 1342 در تهران تاسیس گردید و سپس در سال های بعد بر تعداد آنها افزوده گشت.
"درشهریور سال 1353 ، وزارت رفاه اجتماعی وقت ، نظارت برامور سرای سالمندان را برعهده گرفت وسپس با ادغام وزارت رفاه و وزارت بهداری به نام وزارت بهداری و زیستی این گونه سراها زیر نظر حوضه بهزیستی وزارت بهداری و بهزیستی قرار گرفت .
در سال 1359 با تفکیک حوضه بهزیستی از وزارت بهداری و تاسیس سازمان بهزیستی کشور، سراهای سالمندان در حوضه وظایف سازمان بهزیستی کشور قرار گرفت که تحت نظر معاونت رفاهی سازمان مذکور به فعالیت خود ادامه می داد. در سال 1360، این واحد از حوضه معاونت حمایتی به حوضه معاونت توانبخشی انتقال یافت. و به نام آسایشگاه سالمندان معلول نامیده شد. در حال حاضر 43 آسایشگاه در سطح کشور فعالیت دارند که 28 واحد آن دولتی و 15 واحدآن را غیر دولتی است و رقمی حدود3000 نفر سالمند را تحت پوشش دارند . از کل آسایشگاه های کشور 18 واحد آن را دراستان تهران و بقیه (درحدود25 واحد) در دیگر استان ها قرار دارند.(1)( جدول 2)
خانه های سالمندان درایران زیر نظر مسئولان و پزشکان قرار دارند و اداره بهزیستی و وزارت بهداشت و درمان به طور مداوم برکار آنها و از نظر دارو درمان و بهداشت ، نظارت کامل دارند.
ردیف
نام آسایشگاه های سالمندان
تعداد کل سالمندان
نشانی
1
آسایشگاه هشتم شهریور
15
2
آسایشگاه نیکان
55
پاسداران
3
آسایشگاه حضرت مریم
30
جمهوری
4
آسایشگاه زغفرانیه
108
ولیعصر
5
آسایشگاه پاسداران
48
پاسداران
6
آسایشگاه ایران
47
پاسداران
7
آسایشگاه ابن سینا
50
خ تهرانسرا
8
آسایشگاه گورک مقدس
19
وحدت اسلامی
9
آسایشگاه ارتدوکس روسی
17
خ مبارز
10
آسایشگاه سوسه مایریک
25
بهار شیراز
11
آسایشگاه چیلویان
30
اسد آبادی
12
آسایشگاه خانه پیران
35
13
آسایشگاه فاطمیه
34
14
آسایشگاه قدس
118
جاده قدیم کرج
15
آسایشگاه کهریزک
326
کهریزک
16
آسایشگاه هاشمی نژاد
83
کهریزک
17
آسایشگاه مهرایران کرج
70
کرج
18
آسایشگاه دادخواه
15
خواجه عبدالله انصاری
19
آسایشگاه شایستگان
میدان از گل
20
آسایشگاه فزرانگان
50
شهرک قدس
جدول (4-1) آسایشگاه سالمندان استان تهران در سال1378
"ازسال 1361 تاکنون، به تدریج سپردن سالمندان به آسایشگاه ها سیر صعودی داشته ،چنانکه از6/1درصد به 7/29 درصد در سال 1370 افزایش یافته است . این امرنشان دهنده چند عامل مهم می تواند باشد :
1- دگرگونی سیستم خویشاوندی و گذر خانواده از مرحله گسترده به هسته ای به گونه ای که 6/53 در صد از سالمندان به نوعی تنها و بدون خانواده زندگی می کنند و این مساله می تواند ناشی از انزوای اجتماعی سالمند باشد که پیامد تغییرات سیستم خویشاوندی است .
2- افزایش تعدادافراد خیلی پیر و نیز ناتوان و همچنین افزایش تعداد افرادی که ناتوانی جسمی و یا مشکلات بهداشت روانی دارند.
3- کاهش تعداد افرادی که برای مراقبت از سالمندان در دسترس و یا نزدیک به آنان زندگی می کنند.(12)
با توجه به مطالب داده شده و توجه به این مساله مهم که هر چه افراد پیرتر می شوند، بیشتر به سمت خانه تمایل پیدا می کنند و اهمیت خانه به عنوان پناهگاه ، هر چه که بقیه عوامل اجتماعی از زندگی فرد محو می شوند ، افزایش می یابد و همچنین از آنجا که آسایشگاه های کنونی غالباً در اماکنی تشکیل شده اندکه برای این کار ساخته شده و اغلب آنها شرایط رفاهی و ایمنی لازم را برای زیستن سالمندان ندارد، لذا تحقیقات مبنی بر ارائه ضوابطی کامل و مناسب جهت طراحی این گونه خانه سالمندان بسیار لازم و ضروری است و همچنین لازم است تا مسائل خاص سالمندان در تعیین ضوابط معماری و شهرسازی مورد توجه قرار گیرد. البته لازم است تا برنامه ریزی دقیق و سنجیده ای در این خصوص انجام گیرد تا خانه سالمندان به منزله خانه دوم آنان باشد، نه بعنوان " سالن انتظار مرگ " .
ساختار جمعیت و مسائل اجتماعی ، اقتصادی سالمندان
4-3-ساختار جمعیتی کشورهای جهان
بر اساس تقسیم بندی سازمان ملل متحد، کشورها دارای سه نوع ساخت جمعیتی جوان، بزرگسال و سالخورده می باشند. شاخص این نوع ساختار نسبت به جمعیت سالخورده 65 ساله و بالاتر در کشورهاست. به این
صورت که : در کشورهای دارای جمعیت جوان ، کشورهایی هستند که نسبت سالخوردگان آنها زیر 4 درصد باشد. کشورهای دارای جمعیت بزرگسال، کشورهایی هستند که نسبت جمعیت سالمند آنها بین 4 تا 6 درصد و در کشورهای دارای جمعیت سالخورده ، کشورهایی هستند که نسبت جمعیت سالمند آنها 7 درصد و یا بیشتر باشد که در این باره طبق تحقیقاتی که در سال 1980 به عمل آمده است : تعداد 89 کشور جهان دارای جمعیت جوان ، 10 کشور دارای جمعیت بزرگسال و 37 کشور دارای جمعیت سالخورده بودند.(1) بر اساس این تعریف از سال 1375 ، ایران جزء کشورهای با ساختار جمعیتی بزرگسال به شمار می آید.
4-4-متوسط عمر در جهان
آخرین گزارش سازمان ملل متحد گویای این واقعیت است که در اکثر کشورهای صنعتی ، عمر متوسط معمولا بیش از 70 سال و حال آنکه در کشورهای در حال توسعه ، عمر متوسط در حدود 50 تا 60 سال است. به علت تفاوت میزان عمر متوسط در میان زنان و مردان و بالاتر بودن امید زندگی در میان زنان، به ویژه در سطح کشورهای صنعتی، اطلاعات جمعیتی سازمان ملل متحد نشان می دهد که به طور کلی نسبت جنسی در سنین 60 ساله و بالاتر به طور کلی کمتر از 100 می باشد و در برخی از کشورها، حتی در حد فاصل 50 تا 70 قرار دارد و مفهوم این اعداد نشان دهنده برابر بودن تعداد زنان و مردان در این مقطع سنی است. در ایران، متوسط عمر از 52 سالگی در سال 1350 رو به افزایش نهاد. به طوری که در سال 1375 به 65 سالگی رسیده است و پیش بینی می شود که در سال 1400 متوسط عمر به 71 سال برسد.
4-5-جمعیت سالمندان در جهان
امروزه اکثر کشورهای صنعتی ، با فرآیند سالمند شدن جمعیت روبرو می باشند. اگر چه در حال حاضر، بسیاری از کشورهای در حال توسعه با چنین مسئله ای مواجه نیستند ولی در قرن آینده این کشورها نیز همانند کشورهای صنعتی امروز با مشکل جمعیت سالمند رو به رو خواهند شد. براساس برآوردهای سالانه، گفته شده است که جمعیت جهان بین سال های 2025-1950 ، 3 برابر ، تعداد افراد مسن 4 برابر و تعداد افراد بسیار مسن 10 برابر خواهد شد. گزارش های جمعیتی سازمان ملل متحد در سال 1990 نشان می دهد که نسبت جمعیت 65 ساله و بالاتر در سطح دنیا بسیار متفاوت است.
معمولا بالاترین نسبت ها متعلق به کشورهای اروپای غربی و شمالی است. به عنوان مثال این نسبت در اتریش 20% ، دانمارک 20.2 درصد ، ایتالیا 20.8 درصد و انگلستان 20.6 درصد بوده است.
در سال 1991 ، در آمریکا 31 میلیون نفر جمعیت را سالمندان بالای 65 سال تشکیل می دادند ، پیش بینی شده است که این رقم در سال 2005 به 33.5 میلیون برسد و این در حالی است که افزایش جمعیت در سطح جهان ، در همان سال به 600 میلیون نفر می رسد.
در مقابل ، کمترین نسبت ها مربوط به کشورهای آسیایی و آفریقایی بوده است. به عنوان مثال ، در بنگلادش 5 درصد ، چاد 4.7 درصد ، نیجریه 4.3 درصد ، الجزایر 5.7 درصد و ایران 5.4 درصد بوده است. بر اساس برآوردهای سالانه حدود 2.5 درصد بر تعداد افراد 65 ساله و بیشتر در جهان افزوده می شود که 90 درصد این افزایش در کشورهای در حال رشد، از جمله کشورهای آسیایی خواهد بود.همچنین پیش بینی شده است که در سال 2025 از هر 7 نفر جمعیت دنیا 1 نفر بیش از 65 سال عمر خواهد کرد که بر این اساس تعداد سالمندان به رقمی بیش از 1 میلیارد نفر خواهد رسید که حدو 13.7 درصد جمعیت در آن خواهد بود. تغییر توزیع سنی مشخص کننده پدیده سالخوردگی جمعیت است. با افزایش تعداد سالمندان ، نیازهای اختصاصی تر مربوط به سالمندی ( نیازهای دارویی ، تغذیه ، نگهداری از اشخاص سالمند و تامین مایحتاج زندگی آنها ) نیز افزایش می یابد و هر چه درجه سالخوردگی جمعیت بالا رود، جامعه با مشکلات بیشتری در ارتباط با سالمندان مواجه خواهد شد.
4-6-جمعیت سالمندان در ایران
تعداد جمعیت سالمندان ایران طی دهه 1365 تا 55 اگر چه افزایش یافته است، به علت رشد موالید و کاهش مرگ و میر نوزادان سهم این گروه جمعیتی از 3.5 درصد در سال 1355 به 3 درصد در سال 1365 کاهش یافته است. در دهه 65-1375 با افزایش جمعیت سالمند 65 ساله و بالاتر ، درصد سالمندان این گروه از 3 درصد به 4.3 درصد افزایش یافته است. این مطلب بیان کننده این نکته است که با افزایش امید زندگی و کاهش سطح باروری ، ساختار جمعیت کشور از ساختار جوان به ساختار جمعیت بزرگسال تغییر یافته است.(جدول 3)
سال سرشماری
تعداد کل جمعیت کشور
تعداد کل سالمندان 65 سال به بالا
درصد کل سالمندان 65 سال به بالا به جمعیت کل کشور
درصد مردان سالمند بر کل سالمندان کشور
درصد زنان سالمند به کل سالمندان کشور
1335
18،800،000
752،000
4
5/52
5/47
1345
26،131،578
993،000
8/3
5/52
5/47
1355
33،885،714
1،186،000
5/3
52
48
1365
50،081،200
1،502،436
3
52
48
1375
60،055،488
2،595،181
32/4
3/53
7/46
جدول (4-2) جمعیت سالمندان در کل کشور
4-6-1-جمعیت سالمندی در استان تهران
طبق سرشماری انجام گرفته در سال 1370 ، 3.4 درصد جمعیت استان تهران را سالمندان 65 سال و بالاتر تشکیل می دهند، این رقم در سال 1375 به 4.1 درصد افزایش یافته ، که از این تعداد در سال 1375 ، 12 درصد به تنهایی زندگی می کنند که برابر است با 55207 نفر.
4-6-2-جمعیت سالمندان در شهرستان تهران
بر ساس آمار بدست آمده ، 4.7 درصد ساکنان شهر تهران را سالمندان 65 سال به بالا تشکیل می دهند. این رقم معادل 321319 می باشد که از این تعداد 13.7 درصد شاغل هستند. همچنین 12.9 درصد سالمندان تهرانی تنها زندگی می کنند که برابر با 41534 نفر است.
بررسی جمعیت مناطق 20 گانه تهران نشان می دهدکه نیمی از مناطق تهران دارای نسبت سالمندان بالاتر از متوسط کل تهران هستند و نیمی دیگر کمتر از آن.
بالاترین نسبت سالخوردگی در مناطق 20 گانه شهر تهران مربوط به 2 منطقه شش و سه تهران است که با 9.9 درصد جمعیت 60 ساله و بالاتر به عنوان پیرترین مناطق و کمترین نسبت سالخوردگی در مناطق 20 گانه مربوط به منطقه 19 است که با 3.4 درصد جمعیت 60 ساله و بالاتر به عنوان جوانترین منطقه تهران به شمار می رود.
با وجود اینکه جمعیت کل کشور جوان است و جوانان زیادی به تهران مهاجرت می نمایند ولی باز هم در برخی مناطق ذکر شده تهران جمعیت رو به کهن سالی می رود. بنابراین می توان برای کارهای سالمندان و نیز مکانیابی امکانات و فضاهای مخصوص برای آنها در مناطق مختلف برنامه ریزی کرد. به عنوان مثال ، دو منطقه 3 و 6 را که بالاترین نسبت سالمندان تهرانی را دارا می باشند می توان مورد بررسی و مطالعات بیشتری قرار داد.
4-7-وضعیت اشتغال سالمندان
از کل جمعیت سالمندان کشور در سال 1375 ، 91.6 درصد شاغل و 8.4 درصد بیکارند که از این تعداد 91.5 درصد شاغل مربوط به مردان و 93.5 درصد شاغل مربوط به زنان است. همچنین 90 درصد شاغلین در بخش خصوصی و 7.4 درصد آنها در بخش عمومی مشغول به کارند. ( جدول 6 ) .
سالمندان
شاغل
بیکار
بخش خصوصی
بخش عمومی
تعداد
درصد
تعداد
درصد
تعداد
درصد
جمع
مردان
زنان
1،364،269
1302948
61521
1،124،585
1،076،974
47،611
90
90
82
92،289
84620
7669
4/7
7
13
114،498
110466
4032
4/8
5/8
5/6
جدول(4-3) جمعیت 60 سال و بیشتر بر حسب وضع اشتغال در سال 1375
4-8-لزوم ایجاد خانه های سالمندان در ایران
در جوامعی که فرهنگ ویژه دارند و نیز در نظام های سیاسی اقتصادی گوناگون ، کهنسالی را به شیوه های متفاوت می نگرند.جوامع قبیله ای و کشاورزی ، کشورهای صنعتی ، کشورهای اسلامی و مجتمع های سرمایه داری هر یک بر پایه معیارهای گوناگونی که دارند با کهنسالی برخورد می کنند و پایگاه آن را روشن می سازند. در جایی که سالخوردگان مردکانی گرامی و ارجمندند ، در سرزمینی دیگر آنان را باری گران بر دوش و موجود بیهوده و ناسودمند در کنار زندگی به شمار می آورند.
در سطح خیلی از کشورهای دنیا با اینکه در مقایسه با چند دهه قبل تعداد سالمندانی که دارای تعداد بیشتری از فرزندان در قید حیات هستند افزایش یافته است ، اما توانایی و تمایل آن فرزندان به مراقبت والدین سالمند در حال کاهش است. همچنین خانه ها با افزایش هزینه های ساختمانی از نظر فضا در حال کوچک شدن بوده و هنگامی که پدر یا مادر سالم هستند و در خانواده باقی می مانند ، به نظر می رسد که حداقل در موارد قابل ملاحظه ای فشارهای عصبی ناشی از در گیری ها، محدودیت های فضایی و یا مشکلات مالی افزایش می یابد. بر اساس اطلاعات آماری بدست آمده در حدود 3.6 میلیون نفر از افراد سالمند بالای 85 سال جامعه آمریکا امروزه به طور مستقل زندگی می کنند. همچنین در بریتانیا بیش از 95 درصد سالمندان بالای 65 سال در خانه های شخصی خود زندگی می کنند. یکی از دلایلی که در پاره ای از جوامع پیشرفت معاصر ، تعداد سالمندانی که به تنهایی زندگی می کنند رو به افزایش است، آن است که دوستان منبع محبت ، رضایت و حمایت اجتماعی برای آنها هستند، به گونه ای که اوقات زیادی را با هم سن وسالان خود سپری می کنند.
اغلب افراد سالمند ، افراد همسال خود را قابل اعتمادتر از افراد جوان تر حتی فرزندان خود می دانند. در کشورهای صنعتی مطالعات جامعه شناسان نشان داده است که در طول سال های اخیر گروه قابل ملاحظه ای از سالمندان ترجیح می دهند که جدا از فرزندان خود و معمولا در فاصله ای نزدیک " و نه با آنها " زندگی کنند. با افزایش تعداد سالمندان با افراد همسال خود ، بسیاری از آنها خود را تنها احساس نمی کنند ، حتی کسانی که بیوه یا مطلقه یا ازدواج نکرده هستند.
در کشور ما که هنوز پیوند عاطفی ، سنت های فرهنگی و باورهای دینی و پیوستگی های خانوادگی به سستس ننشسته است، مردم به گونه ای همگانی، کهنسالان خود را دوست دارند، به آنها ارج می نهند و برای تجربه سالخوردگان و پختگی رای و اندیشه والای آنان جایگاه ویژه ای قائلند. در حالی که جامعه ما وجود سراهای سالمندی را آن گونه که در جوامع سرمایه داری غرب معمول است پذیرا نیست ولی سالمندانی وجود دارند که در شرایط اجتماعی خاص قرار می گیرند و به اجبار زندگی در سراهای سالمندان را می پذیرند که این شرایط شامل موارد زیر است :
1- افرادی که وابستگان نزدیک و یا ارتباط اجتماعی ندارند .
2- خانواده هایی که از نظر مالی قادر به حمایت از سالمندان خود نیستند .
3- ناکامی بودن و نامناسب بودن وسایل و لوازم سالمندان برای زیست مستقل .
4- سالمندانی که خواستار زندگی مستقل اند و نمی توانند با فرزندان خود زندگی کنند.
5- سالمندان معلول و بیمار که نیاز به مراقبت های خاص با امکانات پزشکی و پرستاری و مددکاری مطلوب دارند.
در جدول 10 آمار خانوارهای تک نفره و بیشتر در جمعیت سالمندان بالاتر از 60 سال در سال 1375 ارائه شده است.
سالمندان بالاتر از 60 سال در کشور
دارای همسر
سالمندانی که تنها زندگی می کنند
سالمندانکه با دیگران زندگی می کنند.
تعداد
درصد
تعداد
درصد
تعداد
درصد
جمع
3978127
2879706
5/72
355610
9
1077230
27
مرد
2135950
1934834
67
78236
7/3
196156
9
زن
1842177
944872
33
277374
15
881074
48
جدول (4-4)آمار سالمندان بالاتر از 60 سا در سال 1375
بر اساس جدول 10 ، 33 درصد زنان و67 درصد مردان دارای همسر بوده و تعداد زنان بیوه از مردان سالمندی که همسر خود را از دست داده اند و یا اصلا ازدواج نکرده اند ، بیشتر است. از این تعداد 15 درصد زنان به تنهایی زندگی کرده و 48 درصد آنان با فرزندانشان زندگی می کنند ولی در مردان مجرد و بی همسر 3.7 درصد به تنهایی زندگی کرده و 9 درصد آنان با فرزندان به زندگی ادامه می دهند. این آمار بیان کننده این مطلب است که زنان سالمند بیش از مردان سالمند به تنها زندگی کردن تمایل دارند.
همچنین با کوچک شدن خانواده و محدودیت مسکن ( آپارتمان نشینی ) در شهرهای بزرگ و کار کردن زن و شوهر در بیرون از خانه و حضور فرزندان در موسسه های آموزشی و تربیتی ، بخصوص در تهران ، این احتمال وجود دراد که خانواده کوچک هسته ای امکان نگهداری از سالمندان خود را از دست بدهند و ناگزیر آنها را راهی سراهای سالمندی کنند.
با وجود چنین شرایطی در شهرهای بزرگ ( بویژه در کلان شهر تهران ) ایجاد باشگاه ها و انجمن ها و حتی خانه های سالمندان یا داشتن وسایل رفاهی و بهداشتی و درمانی و تفریحی می تواند تا حدود زیادی احساس تنهایی سالمندان را کاهش داد.
فصل 5
بررسی نمونه های داخلی و خارجی
5-1بررسی چند نمونه خانه سالمندان در جهان
5-1-1-خانه سالمندان در حاشیه دریا(ساحل نیوجرسی)
این خانه با دقت زیادی برای بهبود کیفیت زندگی سالمندان طراحی شده است.در این مجموعه، طراح به نیاز های خاص سالمندان ساکن در آنجا توجه زیادی داشته و فضاهای خصوصی را در واحدهای یک و دو نفره با تقسیم بندیهای مشخص به وجود آورده است.مبلمان ثابت واحد ها،حمام و راهرو ها به گونه ای است که به آنها این احساس را می دهد که در محیط زیست جدید دارای استقلال اند و ارزش وجودیشان مورد توجه است.
چهار اتاق غذاخوری مجزا در مکانهای مختلف طراحی شده استکه سالمندان می توانند از هر یک از آنها در زمانهای مختلف روز استفاده نمایند.
این طرح در سال 1994به بهره برداری رسیده و ظرفیت سکونت 120 سالمند را در 2 طبقه داراست.
نقشه(5-1)
نقشه(5-2)
نقشه(5-3)
5-1-2- اقامتگاه سالمندان"میدوویو"(کانکاکی،ایلینویز)[8]
این ساختمان از 26 واحد1 یا 2 نفره تشکیل شده و نهایت طراحی در آن به کار رفته است.هر دو واحد به صورت یک واحد همسایگی به هم متصل اندو همگی به یک هال مرکزی و اصلی که اتاق های غذاخوری،نشیمن ، ورودی اصلی و فضاهای پشتیبانی در آنجا قرار دارد ،ارتباط دارند.واحدهای همسایگی در دو طرف راهرویی قرار گرفته اند که پهنای آن 87 متر است.نورپردازی در این ساختمان (اتاق ها،راهرو ها،رختشوی خانه،حمام و… با نصب چراغ های سقفی تامین می شود.
هر یک از واحدهای مسکونی دارای یک در ورودی عقب نشسته و پنجره خلیجی است که پنجره ها علاوه بر ایجاد دید و منظر وجهت یابی ،بین هر دو واحد کناری ارتباط بصری ایجاد و سالمندان را به داشتن ارتباط اجتماعی با یکدیگر تشویق می کنند .
این ساختمان در سال 1995 به بهره برداری رسیده است و ظرفیت سکونت 50 نفر را دارد.
5-2-بررسی چند نمونه خانه سالمندان در تهران
5-2-1-کلیات
در مطالعات موردی دز سطح تهران که با هماهنگی سازمان بهزیستی استان تهران انجام گرفت، پرسشنامه هایی در زمینه ی معماری، سرپرست خانه و سالمندان تهیه گردید . برای تکمیل پرسشنامه ها لازم بود که مصاحبه ای با سرپرست خانه و نیز با سالمندان که جنبه ی گفت و گوی دوستانه ای را داشته باشد، به عمل اید. از میان تعداد خانه های سالمندان ، سه واحد که بیشترین تعداد سالمند غیر معلول ذهنی و جسمی را داشتند انتخاب گردید و اطلاعات لازم به دست آمد:
1-آسایشگاه زعفرانیه
2- آسایشگاه دادخواه
3- آسایشگاه فرزانگان
5-2-1-1-آسایشگاه زعفرانیه
این آسایشگاه که در خیابان مقدس اردبیلی واقع گردیده، کاربری پیشین آن ، در ابتدا مسکونی و بعد آسایشگاه روانی و در سال 1363 به آسایشگاه سالمندان تبدیل گردیده است. زیر بنای ساختمان ، 4000 متر مربع در دو طبقه و در زمینی به مساحت 17000 متر مربع است. تغییرات معماری در ساحتمان مذکور جهت تبدیل به وضع موجود، با نصب یا ساخت دیوارهای جداگر در داخل فضاها و تهیه سرویس های بهداشتی انجام گرفته است .
تعداد سالمندان ساکن در آسایشگاه 110 زن و 35 مرد گزارش شده، که برای این تعداد سالمند جمعا 17 اتاق تعبیه گردیده است.دو پزشک معالج به صورت یک روز در میان ، یک فیزیوتراپ به صورت سه روز در هفته و نیز مدد کار اجتماعی هر ماه یک بار به اسایشگاه مراجعه میکنند و سالمندان را تحت مراقبت درمانی قرار می دهند و 6 پرستار به صورت مداوم در آسایشگاه به مراقبت از سالمندان اشتغال دارند.
5-2-1-2-آسایشگاه دادخواه
آسایشگاه دادخواه در خیابان خواجه عبدالله انصاری واقع گردیده است. کاربری پیشین این آسایشگاه در ابتدا مسکونی و بعد به مرکز ترک اعتیاد و سپس به بیمارستان معتادین و در سال 1364 به آسایشگاه سالمندان تبدییل گردیده است. زیر بنای ساختمان1000متر مربع در دو طبقه و مساحت فضای سبز بیرون ساختمان،250 متر مربع است. هیچ تغییرات معماری در ساختمان جهت تبدیل به وضع موجود انجام نگرفته است.
تعداد 15 زن سالمند در آسایشگاه اقامت دارند. برای این تعداد 4 اتاق ،یک آبدار خانه ،دو سرویس بهداشتی و حمام ،یک آشپزخانه و یک دفتر اداری تعبیه شده است. یک پزشک معالج به صورت روزانه،یک فیزیوتراپ به صورت هفته ای یک بار و مدد کار اجتماعی ، هر ماه یک بار سالمندان را تحت مراقبت درمانی قرار میدهند.
5-2-1-3-آسایشگاه فرزانگان
این آسایشگاه در شهرک قدس واقع شده، کاربری پیشین آن به صورت مسکونی بوده و سپس در سال 1377 به خانه سالمندان تبدیل گردیده است. زیر بنای ساختمان 1000 متر مربع در دو طبقه دوبلکس و در زمینی به مساحت 12000 متر مربع قرار دارد. تغییرات معماری در ساختمان جهت تبدیل به وضع موجود انجام نگرفته است. تعداد سالمندان در آسایشگاه 40 زن و 10 مرد گزارش گردیده،که برای این تعداد سالمند جمعا 10 اتاق تعبیه شده است.
سه پزشک معالج در تمام روزهای هفته به جز روزهای تعطیل و دو فیزیوتراپ در 5 روز از هفته،و یک مدد کار اجتماعی به صورت ماهی یک بار سالمندان راتحت مراقبت درمانی قرار می دهند و 4 پرستار و یک بهیار به صورت مداوم در آسایشگاه به مراقبت از سالمندان اشتغال دارند.
5-3-ارزیابی مطالعات موردی
گزارش مطالعه موردی انجام گرفته در سطح تهران را میتوان در دو بخش خلاصه نمود:
الف) تحلیل و ارزیابی شرایط خانه سالمندان .
ب) تحلیل و ارزیابی شرایط سالمندان ساکن در خانه سالمندان.
هر کدام از این دو بخش را می توان از دیدگاه های مختلف مورد بررسی قرار داد:
الف) شرایط خانه سالمندان
-موقعیت قرار گیری
-چگونگی طراحی معماری فضا ها،امکانات و تجهیزات موجود.
-چگونگی طراحی محوطه و فضاهای بیرونی،امکانات و تجهیزات موجود.
-شیوه مدیریت .
-تعداد کارکنان و کادر خدماتی و پزشکی.
-جایگاه اقتصادی-اجتماعی خانه سالمندان در جامعه.
ب) شرایط سالمندان ساکن در خانه سالمندان
-شرایط جسمی
-شرایط روحی-روانی
-شرایط و موقعیت اقتصادی-اجتماعی
5-3-1-خانه یا آسایشگاه خصوصی در ایران ،عموما مکان نگهداری سالمندان بسیار کم توان و یا نانوان و غیر مستقل می باشد،البته سالمندانی که توان مالی لازم برای اقامت در خانه سالمندی را دارا باشد. بنابر این به نظر می رسد که فراهم ساختن زمینه های اقتصادی-اجتماعی-فرهنگی لازم جهت تامین امکانات ساخت، بهره برداری و مدریت خانه های سالمندان مطابق با استانداردها و ضوابط همسو با شرایط ویژه سالمندان کشور در بلند مدت ضروری خواهد بود.
5-3-2موقعیت قرارگیری
آسایشگاه های بازدید شده در مطالعه موردی ، هیچ کدام اساسا در ابتدا برای کاربری فعلی در نظر گرفته نشده و در نتیجه مطابق معیار های نظری خاص خانه های سالمندان نیز مکانیابی نشده بودند.لذا دسترسی به آنها برای سالمندان ساکن که امکان حرکت و جابه جایی مستقل و یا با کمک دیگران را دارند ،به جز با وسیله نقلیه اختصاصی غملا غیر ممکن میباشد.
5-4-چگونگی طراحی معماری فضاها ، امکانات و تجهیرات موجود
از آنجا که آسایشگاه مورد مطالعه، از ابتدا با هدف سکونت خصوصی طراحی و ساخته شده اند ،به نظر می رسد که با تغییر کاربری آنها به مراکز نگهداری سالمندان ،پاره ای تغییرات در جهت مناسب سازی های کلی و جزئی صورت گرفته است.اما این تغییرات انجام شده عموما در جهت افزایش سرعت ، بازده و سهولت کار کارکنان بوده است تا مناسب سازی فضاها با شرایط خاص جسمی و روانی سالمندان ساکن.به عنوان مثال میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
1- تبدیل کاربری برخی فضا ها به مکان شوستشوی لباسو ملحفه با تجهیزات و ملزومات مربوط به آن.
2- افزودن فضا های مجاور آشپزخانه اولیه و به کار بردن برخی فضاهای مجاور دیگر جهت انبار کردن مواد غذایی.
3- تقسیم برخی اتاق ها و فضاهای بزرگ با استفاده از دیوارهای جدا کننده داخلی به اتاق ها و فضاهای کوچکتر.
4- صیقل دادن کف راهرو ها و دیوارهای سنگی و نیز استفاده از موزاییک صیقل یافته برای پوشش کف اتاق ها جهت سهولت و نظافت و نگهداری آنها، که به سبب لغزندگی شدید برای تحرک و راه رفتن معدود سالمندان بسیار نامناسب است.
5- قرار دادن حداکثر تخت خواب در اتاق، جهت استفاده حداکثر از فضا ، که با ایجاد راهرو های باریک در اتاق ها و بین تخت ها سبب دشواری تحرک برای سالمندان و نیز کارکنان می گردد.
6- عدم وجود عایق بندی صوتی مناسب بین فضا های گوناگون سبب ایجاد همهمه پایدار در ساعات روز به ویژه ساعات اداری و برهم خوردن آسایش سالمندان ساکن می گردد.
7- در بعضی از خانه های سالمندان، نزدیکی فضای آشپزخانه به اتاق های استراحت ،سبب انتشار بوی تند ناشی از پخت و پز در طول روز میگردد که این پیوستگی انتشار باعث کم اشتهایی و بی تفاوتی آنان نسبت به صرف غذا می گردد.
8- وجود راه پله های طولانی و مسیر های لغزنده، سبب کاهش انگیزه سالمندان سالم جهت تحرک و حتی استفاده آنان از فضاهای عمومی،تلویزیون و دیگر تجهیزات سرگرمی و استفاده از محوطه باز خارج از ساختمان و ایجاد تماس با دیگر سالمندان می گردد.
9- نا مناسب بودن ابعاد میز ،مبل وصندلی هایی برای استفاده سالمندان بکار می رود.
5-5-چگونگی طراحیمحوطه و فضا های بیرونی ،امکانات و تجهیزات موجود
ابعاد فضایی و سطوح محوطه بیرونی خانه های سالمندان مطالعه شده قابل قبول است. هر چند ، عموما برای استفاده فعال تر سالمندان بایستی فضا سازی شوند. البته با توجه به اینکه شمار محدودی از سالمندان قادر به استفاده روزانه از فضاهای باز بیرونی می باشند ، انگیزه لازم برای مناسب سازی این فضا ها وجود نداشته است . به عنوان مثال:
1-وجود معابر با پوشش کفنامناسب، استفاده از بلوک های بتنی که با فاصله چیده شده اند، پوشش کف از شن های درشت که برای قدم برداشتن و راه رفتن سالمندان مناسب نیست.
2-عدم وجود مسیر های پیاده متنوع که بین ورودیها ، نقاط هدفو یا فضا های خارجی محافظت شده جهت توقف و استراحت ،ارتباط برقرار سازد و سالمندان سالم رابه تحرک تشویق نماید.
3- عدم وجود روشنایی مصنوعی منظم در نقاط مناسب برای نورپرداز در نقاط تاریک عصر و شب .
4-عدم وجود نیمکت و یا سایر مبلمان مناسب در فضای خارجی در فواصل منظم جهت توقف و استراحت یا استفاده از آفتاب در ساعات مناسب روز.
5-وجود اختلاف سطح زیاد ، پلکان و موارد مشابه آنها بین فضاهای درونی و بیرون، که دسترسی سالمندان را به فضای محوطه خارجی ساختمان بدون برخورداری از کمک دیگران عملا غیر ممکن می سازد.
5-6-شرایط سالمندان ساکن
بررسی و ارزیابی شرایط سالمندان ،با تکیه بر پاسخ های مندرج در پرسشنامه هایی تکمیل شده صورت می پذیرد. با توجه به اینکه تعداد بسیار کمی از سالمندان ساکن در آسایشگاه های مطالعه شده بنا بر شرایط خود در تکمیل پرسشنامه شرکت داشتند ، لذا این بررسی تنها به همان شمار محدود سالمندان اختصاص دارد ولی شرایط جسمانی ، روحی و روانی مشترک سالمندان را تا حدودی به ما می نمایاند که در این بحث به تحلیل آنها می پردازیم:
5-7-شرایط جسمانی و روانی سالمندان ساکن در خانه های سالمندان
آنچه که محتوای پاسخ های پرسشنامه ها استنباط می شود آن است که سالمندان ساکن در آسایشگاه های مطالعه شده دچار نوعی "روزمرگی" شدیدند که البته با توجه به محدودیت امکانات و شرایط،چنین پدیده ای غیر قابل اجتناب به نظر می رسد. سالمندان ایرانی هنگامی به آسایشگاه "پناه" می آورند که دیگر بیش از این قادر به زندگی مستقل و یا نزد فامیل و فرزندان نباشد و چنانچه فرزندان و خویشاوندان تمایل به نگهداری و مراقبت از سالمند خود نداشته و یا اساسا قافد امکانات کافی جهت نگهداری از آنان باشند، لذا سالمند بایستی با صرف هزینه ای نسبتا زیاد ، بدون میل شخصی ساکن خانه سالمندان شود.
در بیشترین موارد ، بیماری ها و یا ضعف و اختلالات شدید جسمانی ، باعث اقامت اجباری در آسایشگاه سالمندان می شود.در برخی موارد نیز افرادی مسن و حتی میان سال به سبب مشکلات و اختلالات شدید روانی، افسردگی و یا بیماری های غیر قابل درمان ، مجبور به اقامت در آسایشگاه می گردند.
در خانه های سالمندان مورد مطالعه ، افرادی با شرایط متنوع و پیشینه های گوناگون اقتصادی ،اجتماعی و فرهنگی با تفاوت های متنوع در میزان توانایی ها یا ضعف ها و محدودیت های جسمانی و روانی ، تحت شرایط کم و بیش مشابه و اجباری زندگی می کنند. "روزمرگی" شدید ، بی تفاوتی گسترده ای را نسبت به محیط و شرایط آن ، بین سالمندان به وجود آورده است.صرف نظر از سالمندان ناتوان و تختخواب نشین و یا بستری توام با مشکلات شدید جسمانی و روانی ، سالمندانی که تحرک محدود و یا با کمک دیگران توانایی لازم را دارا هستند ، قادر به مطالعه اند و یا میتوانند از راه گوش دادن به رادیو ، تماشای تلویزیون و دیگر رسانه های گروهی ارتباط خود را با جهان خارج از اسایشگاه زنده نگه دارد ، در بیشتر موارد به سبب جبر شرایط نامناسب از این گونه توانایی های خود فاصله گرفته و منزوی تر می شوند .روشن است که عدم استفاده از حواس و توانایی های موجود باعث می شود تا این حواس و توانایی ها رو به کاستی و ضعف گذاشته و تحلیل رود . بنابر این به نظر می رسد که هماهنگ بودن شرایط جسمانی و روانی سالمندانی که در یک اتاق و یا در یک بخش مشترک از ساختمان با هم زندگی می کنند ، عامل بسیار مهمی برای حفظ پبوند های انسانی و در نتیجه بهبود روحیه و شرایط آنان است که در مجموع می تواند برای سالمندان دلپذیر و موجب تسلی خاطر باشد.
5-8-جمع بندی مطالعات موردی خانه های سالمندان
جمع بندی حاصل، بر اساس برداشت های کارشناسی پژوهشگران از مکان های بازدید شده و در محدوده شرایط و امکانات پروژه قرار گرفته است. در این مطالعات تلاش شده است تا یافته های حاصل از مطالعات نظری با شرایط سالمندان و خانه های سالمندان در محیط واقعی مقایسه و نتایج بررسی به بحث گذاشته شود.البته لازم است قبل از ارائه نتایج بررسی ها از زحمات مدیران و کارکنان دلسوز خانه های سالمندان، به خصوص آسایشگاه های مورد مطالعه قدر دانی شود . چرا که در تمامی خانه های مذکور ، بهداشت، محبت ، تغذیه ، مدیریت صحیح و رفتار کارکنان با سالمندان بسیار مناسب و قابل مشاهده بود.اما موارد انتقادی ذکر شده در مطالعات موردی به دو عامل اساسی باز می گردد که عبارتند از :
1-شرایط نامناسب محیطی فضا های زیستی سالمندان و عدم کارایی مناسب خانه های سالمندان موجود ، به دلیل نداشتن طراحی معماری و مناسب از پیش تعریف شده بر اساس ظوابط و استاندارد های مشخص .
2-نا مناسب بودن شرایط روحی سالمندان در نتیجه بی توجهی و رفتار نا مناسب فرزندان و خانواده خود، که نا خوشنودی آنان را فراهم میسازد . از آنجا که تمامی سالمندان بر خلاف تمایل قلبی به خانه های سالمندی آورده شده اند، اگر بعضی از آنها ظاهرا عنوان نمایند که با میل شخصی خود به آنجا آمده اند مشخصا و قلبا به گفته خود اعتقاد ندارند . بنابر این تمامی این موارد باعث بروز معضلات روحی ، روانی و بی تفاوتی های فاحش نسبت به محیط زیست آنان در خانه سالمندان گردیده است.
با توجه به عوامل ذکر شده ، بیان این مطلب لازم است که اگر چه دومین عامل تا حدی به وضعیت اجتماعی – اقتصادی – فرهنگی خانواده ها مربوط بوده و شاید قابل تغییر نیز نباشد، ولی در مورد عامل اول می توان با ایجاد محیط مناسب و از پیش طراحی شده بر اساس ضوابط و استاندارد های مدون ، شرایط محیطی مطلوبی را برای سالمندان ایجاد نمود تا آنها بتوانند با حس استقلال و این که هنوز مفید اند، به آرامش روحی از دست رفته خود دست یابند و در محیطی مطلوب و مناسب ، سال های بیشتری را به زندگی بی نیاز و یا با نیاز کمتر به کمک دیگران ادامه دهند و از شرایط محیط زیست خود احساس رضایت بیشتری نمایند.
فصل 6
برنامه فیزیکی طرح و گزینش استانداردها:
6-1-ویژگی های فیزیکی و روانی سالمندان و توصیه های طراحی جهت رفع نیازهای آنان:
مهمترین ویژگی دوران کهنسالی ، زوال توانایی جسمی و روانی و آغاز دوران ناتوانی است. از دیدگاه اجتماعی ، سالمندی سنی است که انسان به طور مستقل قادر به انجام دادن کارهای خود نیست.
طبق آمار، 29.6 درصد مردان و 8.8 درصد زنان با افزایش سن، بیشتر به پزشک مراجعه می کنند. 25 درصد سالمندان قادر به فعالیت های روزانه نبوده و 10 درصد آنان کاملا زمین گیر می باشند. در ایران ، فعالیت فیزیولوژیکی افراد بین 30 تا 70 ساله به طور میانگین 25 درصد تا 35 درصد کاهش می یابد. البته شایان ذکر است که در بین اشخاص مختلف ، تفاوت های زیادی در تطابق با فشارهای روحی و جسمانی هست که 50 درصد آن ناشی از مسائل ژنتیکی و 50 درصد ناشی از عوامل محیطی است. ولی در کل برای شناخت آثار فعالیت روی بدن در سنین بالا باید آثار سن را بر روی اعضای تغییر شکل یافته بدن بررسی کرد. تاریخچه شغلی فرد ، نوع تغذیه و سلامت وی از عوامل اصلی هستند که باید در بررسی نهایی در نظر گرفته شوند.
" روانشناسان، از روحیه و فعالیت سالمندان چهار ترکیب کلی به دست آور ده اند:
– فعالیت بالا و روحیه بالا
– فعالیت ضعیف و روحیه بالا
– فعالیت بالا و روحیه پایین
– فعالیت ضعیف و روحیه ضعیف"]2[
بر اساس این نگرش، سه عامل مهم بر سطح فعالیت فرد مسن تاثیر می گذارد:
1- سلامت جسمانی
2- وضعیت مالی
3- پشتیبانی های اجتماعی
سلامت جسمانی مهمترین عامل در ارتقای فعالیت سالمندان است زیرا بسیاری از افراد مسن، به دلیل آثار بر جای مانده از بیماری های مزمن که فعالیت های آنها را محدود می سازد، دچار معلولیت می گردند.
عدم توانایی سالمندان در موارد مختلف برای فرد آزار دهنده است زیرا باعث می گردد این احساس در شخص ایجاد شود که توانایی ایجاد رابطه با دیگران را ندارد. توانایی های محدود و دگرگونی های جسمانی و روانی سالمندان موجب می گردد که محیط مسکونی جهت زندگی آنان با دقت و جزییات بیشتری طراحی گردد. براساس جدول زیر سالمندان را از نظر سن، توانایی و نوع فعالیت مورد علاقه شان می توان گروه بندی نمود.(جدول11)]1[
سالمند جوان
سالمند میانسال
سالمند پیر
مسکن
مجموعه های بازنشستگان
مجموعه های بزرگسالان
مسکن شخصی
مراکز مراقبت های گروهی
مراکز مراقبت های مداوم
مراقبت های خانگی
خانه های پرستاری
مراقبت های خانگی
مراقبت شخصی
سن
حدود 55 تا 70 و بالاتر
حدود 70 تا 80 و بالاتر
حدود 80 و بالاتر
توانایی
مستقل ، متحرک
نیمه مستقل ، نیمه متحرک
وابسته، تحرک محدود، نیاز زیاد به مراقبت بهداشتی
نوع فعالیت مورد علاقه
خود آغاز، تفریح، اوقات فراغت، اجتماعی، بهداشتی، بهزیستی
خود آغاز، یکجانشین، اجتماعی، بهداشتی، بهزیستی
خودآغازی محدود، یکجانشین، اجتاعی، درمانی
جدول(6-1) گروه بندی سالمندان
6-1-1-ویژگی های جسمانی
دگرگونی ها و ویژگی های خاص سالمندان از فردی به فرد دیگر به طور قابل ملاحظه ای تغییر می کند، بنابراین در طراحی خانه های سالمندان بایستی به آنها توجه نمود. این ویژگی ها عبارتند از :
– تغییرات ظاهری
– ضعف قوای حرکتی و ماهیچه ها
– کاهش عملکرد دستگاه گوارش
– تغییرات عملکردی قلب و عروق
– تغییر در حافظه و هوش
– ضعف بینایی
– ضعف شنوایی
– ضعف حواس چشایی و بویایی
– ضعف لامسه
– سایر تغییرات جسمانی
6-1-2-تغییرات ظاهری
با افزایش سن تغییراتی در اسکلت و استخوان بندی بدن، آستانه تحمل درد و سلسله اعصاب مرکزی به وجود می آید. ستون فقرات تغییر شکل می دهد و خمیده می شود و به علت انهدام مقداری از سلول ها، وزن بدن کاهش می یابد و چربی زیر پوستی تحلیل می رود و چین و چروک هایی در سطح پوست پدید می آید. رشد ناخن ها متوقف می شود و موها شروع به سفید شدن و ریزش می کند. همچنین با نازک شدن پوست بدن سالمندان، تحمل سرما و گرما در آنان پایین می آید.
با اختلال در کار مخچه، سرگیجه و ناتوانی در حفظ تعادل بدن در آنان ایجاد شده و سالمندان ناگزیر می شوند برای حفظ تعادل خود از وسایل کمکی نظیر عصا استفاده کنند.
6-1-3-تضعیف قوای حرکتی و ماهیچه ها
"با افزایش سن از تعداد و قدرت و سرعت انقباضی سلول های عضلانی کاسته می شود. نرمی و انعطاف بافت ها کم می شود و نهایتا قدرت ذخیره بدن کاهش می یابد. ضعف ناشی از افت تدریجی توده ماهیجه ها و کند شدن واکنش ها و کاهش هماهنگی و در نتیجه افزایش دشواری های حسی و ادراکی، توانایی انجام بعضی فعالیت های دشوار و خسته کننده را در سالمندان به تاخیر می اندازد. آنان کند راه می روند، قدم های کوتاه تری بر می دارند و برای حفظ تعادل خود از وسایل کمکی مانند عصا و بعضا صندلی چرخ دار استفاده می نمایند."]4[
فعالیت های جسمانی مناسب و آموزش های اصولی می تواند قدرت بدن سالمند را تا حدی بهبود ببخشد و به همین نسبت بر سرعت عضلات بیفزاید و بر کارایی فرد آثار مثبت برجای گذارد. ولی به دلیل پایین بودن توان ذخیره بدن، این برنامه های فعالسازی سالمندان بایستی دقیق و حساب شده باشند.
6-1-4-کاهش عملکرد دستگاه گوارش
حجم شیر معده در سالمندان کاهش می یابد که این امر می تواند در هضم پروتئین ها تاثیر بگذارد. ترشح "فکتور داخلی" نیز که به جذب ویتامین B_12کمک می کند نقصان می یابد. جذب مواد مغذی شامل چربی، پروتئین و بعضی املاح و ویتامین ها کاهش می یابد.بنابراین در سالمندان مشکلات گوارشی از قبیل یبوست به دلیل کاهش توانایی روده ها در جلو راندن غذا، دریافت ناکامی مایعات، رژیم های کم فیبر و کم حجم، تجویز برخی داروها و ورزش نکردن شایع است. بنابراین توصیه می شود مواد غذایی حاوی فیبر مانند سبزیجات، میوه جات، غلات و حبوبات کامل در برنامه غذایی سالمندان به مقدار کافی وجود داشته باشد.
6-1-5تغییرات عملکردی قلب و عروق
در سالمندان حداکثر ضربان قلب در اثر فشارهای ناشی از تمرینات، فعالیت ها، بیماری ها و … کاهش می یابد و در صورتی که فرد سالمند بیماری یا فشارهای روانی دیگری داشته باشد، با بیماری های قلبی ترکیب شده و به صورت یک مجموعه منجر به افزایش پتانسیل نارسایی قلبی خواهد شد و می تواند در نهایت منجر به کاهش ظرفیت عملکردی قلب گردد.
در نتیجه کاهش حالت الاستیکی عروق و افزایش بافت پیوندی، انبساط پذیری دیواره شریان ها کاهش یافته و با سالمندی، قابلیت انجام کار و مانور آنها کم می شود. به طور خلاصه قابل ذکر است که تغییرات قلبی و عروقی در ارتباط با افزایش سن از میانسالی شروع شده و در طی سال های بعد نیز پیشرفت می کند. زمانی که فرد سالمند به واسطه فعالیت های زیادی و بیماری خاص تحت فشار قرار می گیرد، قلب وی دچار کاهش برون ده می شود و اگر همراه با تغییرات عروقی نیز باشد، احتمالا دچار مشکلات پیچیده تری خواهد شد که اینها در نهایت به سالمندی مربوط می گردد.
6-1-6-تغییر در حافظه و هوش
حافظه را می توان به دو بخش، حافظه کوتاه مدت و بلند مدت تقسیم نمود:
غالبا حافظه کوتاه مدت به عنوان قربانی پیر شدن به حساب آمده است حال آنکه عقیده بر این است که حافظه بلند مدت کمتر مختل می شود. پژوهشگران معتقدند که حافظه وقایع گذشته سالمندان بهتر از جوانان است، اما این پدیده می تواند محصول تمرین و تفاوت سن در لحظه آزمایش باشد. از آن جا که برانگیختگی سالمندان قطعا شدیدتر از جوانان است، بنابراین علت نمی دانم گفتن افراد سالمند احتمالا این خواهد بود که آنان حوصله پاسخ گویی را ندارند.
تفاوت های هوشی جوانان و سالمندان بیشتر به عوامل خارجی مربوط می شود که این عوامل عبارتند از: تفاوت های تحصیل بین نسل ها- سرعت پاسخ ها در آزمون هایی که محدودیت زمانی دارد- محافظه کاری – عدم عادت به آزمون ها- انواع مختلف محرومیت ها- نقایص حسی یا نقایص دیگر و…
پژوهشگران ظرفیت هوشی را به دو دسته تقسیم نموده اند:1- هوش سیال 2- هوش متبلور
هوش سیال، هوشی است که توانایی حل مسائل تازه را دارد و به توانایی تحول و سازگاری سریع و موثر با موقعیت های تازه بستگی پیدا می کند. این هوش به همراه افزایش سن کاهش می یابد.
هوش متبلور، هوشی است که تراکم تجربه های قبلی را در موقعیت فعلی به کار می برد و به همراه افزایش سن افزوده می شود.]2[
6-1-7-ضعف بینایی
بر اثر کاهش ترشحات داخلی چشم در سالمندان، قرنیه کدر کی شود و تشخیص رنگ ها و حروف ریز دشوار می گردد، از این رو کتاب های مورد استفاده سالمندان بایستی با حروف درشت نوشته شود و نیز محل زندگی آنان با رنگ های روشن رنگ آمیزی گردد و از علائم بصری در جهت درک محیط روزانه استفاده شود. همگام با پیرشدن، عدسی چشم کلفت می شود و قسمتی از شکل پذیری و توانایی تطبیق خود را از دست می دهد. بنابراین طراحی ساختمان بایستی به شیوه ساده و مستقیم باشد تا بتواند به جهت یابی سالمندان و به حرکت درونی آن کمک نماید.
6-1-8-ضعف شنوایی
"قدرت شنوایی نیز با افزایش سن رو به ضعف می گراید و عملکرد پرده های گوش مختل می شود چنان که به درستی قادر به تشخیص جهت صدا نیستند که خود می تواند خطرات امنیتی بزرگی به وجود آورد. البته افت شنوایی به طور کامل نمی باشد، زیرا در بسیاری از موارد این افت انتخابی بوده و فقط تواترهای بالا را شامل می گردد. ولی هنگامی که افت اصوات زیر شدت می یابد به درک سخن لطمه می زند. فرد مسنی که به پیر گوشی مبتلا می شود، تصور می کند که اطرافیان زمزمه می کنند و در نتیجه آنها را متهم به واضح صحبت نکردن می نماید و بنابراین عدم توانایی در فهم کامل کلمات منجر به عدم اطمینان در شخص سالمند می گردد. کنترل حساب شده تراز صدا در برقراری آسایش افراد موثر است، لذا در طراحی فضاها و تجهیزات و انتخاب جنس مصالح بایستی توجه داشت تا از عواملی که باعث بوجود آمدن همهمه می شوند و یا منجر به تشدید انعکاس صدا می شوند جلوگیری شود. تاثیر نوفه یا صدای ناخواسته نیز بر روی کیفیت اجرای کار حائز اهمیت است زیرا نوفه زیاد باعث اغتشاش در شنیدن شده و امکان تبادل نظر کاهش می یابد، لذا لازم است تا با طراحی صحیح آکوستیکی و عایق کاری صوتی صحیح، فضایی مناسب جهت مشاهده تلویزیون و منابع صوتی دور برای سالمندانی که از سمعک استفاده می نمایند و نیز ایجاد فضایی مطلوب جهت گفتگوهای نزدیک به دور از اغتشاش و همهمه صوتی، ایجاد نمود."]2[
6-1-9-ضعف حس چشایی و بویایی
با افزایش سن و به دلیل کاهش بزاق، عملکرد پرزهای بویایی و چشایی ضعیف می گردد به طوری که شخص سالمند دیگر نمی تواند مزه و طعم غذاها را مانند گذشته احساس کند. بنابراین اشتها به غذا در آنان از بین می رود و کمبود تغذیه را در سالمندان باعث می گردد.
6-1-10-ضعف لامسه
هنگامی که حواس دیگر مانند بینایی و شنوایی مختل می شود، سالمندان بر حس شناخت لامسه ای خود متکی می گردند، در حالی که با افزایش سن، حساسیت در درک داده های حاصل از شناخت لامسه ای نیز کاهش می یابد. کاهش قابلیت شناخت لامسه ای ممکن است شماری از واکنش ها را به دنبال داشته باشد، مانند خودداری از شرکت در فعالیت هایی که شناخت لامسه ای لازمه آنهاست، نگهداری اشیا با نیروی بیش از حد دست و … همچنین کاهش حس لامسه ممکن است مخاطراتی نظیر سوختگی را به همراه آورد. بنابراین برای یاری رساندن به سالمندان بایستی میزان و تنوع بافتی اشیا را در محیط افزایش داد.
سایر تغییرات جسمانی
با بالا رفتن سن، تغییرات جسمانی به صورت جزیی و کلی قابل پیش بینی و مشاهده می باشد. به طور مثال ، تغییر در نحوه ایستادن و راه رفتن، افت قوای ذهنی، کاهش وزن، چاقی، آرتروز و شکستگی ها، افزایش فشار خون، افزایش تپش قلب، کاهش حجم مغز، تغییرات سیستم ایمنی، ایجاد بیماری های ریوی و افزایش بیماری های ادراری و … را می توان نام برد.
6-2-نیازهای جسمانی سالمندان
6-2-1-آسایش حرارتی و برودتی سالمندان
برای رسیدن به آسایش جسمانی در خانه های سالمندان و محیط مسکونی آنان، لازم است تا ابتدا به آسایش حرارتی و برودتی آنان در محیط پرداخته شود. اسایش حرارتی براساس گرمای متابولیک بدن افراد تعیین می شود و عبارت است از " توانایی هر شخصی جهت جذب حرارت و انتقال آن به محیط اطراف ". درک آسایش حرارتی بر حسب خصوصیات هر فرد تغییر می کند و نیز بستگی به شرایط محیطی دارد.
خصوصیات افراد شامل متغیر هایی از قبیل میزان تندرستی، سطح فعالیت، نوع لباس پوشیدن، الگوهای رفتاری و وضعیت روحی و فکری است و شرایط محیطی شامل دمای هوا، کیفیت و نوع هوا و رطوبت نسبی است که بر درک آسایش حرارتی افراد تاثیر می گذارد.
بشر همواره برای حفظ سلامت خود نیازمند دمای ثابت محیط زیست است. وقتی دمای هوا و سطوح اطراف آن تغییر می کند، بدن انسان یک سری از تغییرات فیزیولوژیکی را برای اتلاف، بهبود و یا جذب حرارت تحمل می کند. در هوای سرد، خون انسان به سوی اندام های اصلی به منظور حفظ دمای داخلی بدن برمی گردد و سبب می شود که اعضای انتهایی بدن، مانند نوک انگشتان دست یا پا سرد شده و احساس عدم آسایش حرارتی نماید.
به دلیل ضعف سازوکار تنظیم حرارت و جابجایی آن در بدن سالمندان، این گونه افراد حساسیت بیشتری به تغییرات دما و خشکی هوا دارند و محیط گرم تاثیر قابل توجهی بر آسایش جسمانی و روانی آنان می گذارد بنابراین ضرورت دارد که جهت آسایش حرارتی سالمندان، بخصوص در ماه های سرد سال، میزان دمای هوای مطلوب باید در نظر گرفته شود. همچنین از سرد شدن کف اتاق ها بایستی جلوگیری و بیش از حد معمول نباید گرم شود زیرا باعث بی نظمی گردش خون در پاها می گردد و ایجاد عدم تعادل در سالمندان می نماید.
وقتی پوست بدن سالمند خشک می شود، تحمل حفاظت گرما را ندارند زیرا بدن آنان نسبت به سوزش و پوسته شدن بسیار حساس است. هنگامی که سالمندان احساس سرما می کنند، طبیعتا به سوی منبع حرارتی کشیده می شوند، در حالی که پوست بدنشان تحمل گرمای بیش از حد را ندارد و این احتمال وجود دارد که در معرض آسیب پذیری قرار گیرند.
الف) سطح فعالیت: بدن انسان حرارت را از طریق سوخت وساز به دست می آورد. وقتی درصد فعالیت بدن کاهش یابد، انرژی بیشتری باید به منظور حفظ دمای بدن مصرف شود. از آن جا که سالمندان مستمرا فعالیتشان کاهش می یابد و در نتیجه با کاهش سوخت و ساز بدن مواجه اند، دیگر قادر به حفظ دمای بدنشان به مدت طولانی نبوده و در نتیجه احساس سرما می نمایند.
ب) نوع لباس پوشیدن: لباس، بدن انسان را در برابر از دست دادن گرما عایق می نماید. اگر ضخامت لباس افزایش یابد، میزان نفوذ سرما کاهش پیدا می کند. در هوای سرد می توان تعداد لباس بیشتری پوشید. نکته حایز اهمیت این است که لباس باید بطور یکنواخت در سطح بدن افزایش یابد.
براساس مطالب عنوان ش ده می توان نتیجه گرفت که اثر عایق سازی لباس کمتر از تاثیر افزایش درجه سوخت وساز بدن است. بدین معنی که اگرچه افراد جوان تر و نیز افراد فعال تر با میزان سوخت وساز بیشتر می توانند سرمای هوا را با افزایش لباس جبران نمایند ولی افراد سالمند که میزان سوخت وساز پایین تر و نیز فعالیت کمتری دارند با افزایش تعداد لباس، بیشتر نیازمند محیط گرم هستند.
پ) الگوهای رفتاری: افراد جوان تر به منظور به حداقل رساندن عدم آسایش حرارتی بیشتر می توانند خود را با نوسان زیاد شرایط محیطی تطبیق دهند بدین گونه که آنها می توانند فعالیت خود را افزایش داده و یا با تغییر نوع لباس و پوشش خود، سازگاری بیشتری با شرایط حرارتی محیط ایجاد نمایند. در هر حال افزایش سن، درک و احساس دمای پیرامون را کاهش می دهد و سالمندان نسبت به دما حساس تر می شوند و نسبت به تغییرات آن کمتر عکس العمل نشان می دهند. در هوای سرد، سالمندان کمتر قادر هستند که کاهش دمای محیط را در ک نمایند و در جهت جبران تغییرات حرادتی آهسته تر عمل می کنند. بنابراین تاخیر در پوشیدن لباس بیشتر در جهت تعدیل سطوح حرارتی، ممکن است منجر به بروز بیماری ها و خطرهای احتمالی گردد.
ت) وضعیت روحی و فکری: احساس آسایش حرارتی یک امر طبیعی است و از فردی به فرد دیگر تغییر می کند.]6[
توصیه های طراحی
– از پنجره های دو جداره برای جلوگیری از جریان باد و نفوذ گرما استفاده شود.
– اتاقی که سالمندان بیشتر وقت خود را در آن می گذرانند آفتاب گیر باشد.
– از گرم و سرد شدن ناگهانی هوا در اتاق ها جلوگیری شود.
– سیستم حرارتی سریع بوده و به طور یکنواخت در بخش های مختلف ساختمان به ویژه حمام و اتاق خواب ، پخش گردد.
– به دلیل این که سالمندان در شب به دفعات به توالت می روند، پخش گرما برای هر فضا متناسب با احتیاجات ساکنان تنظیم گردد.
شرایط محیطی موثر بر آسایش حرارتی
چهار ویژگی عمده محیطی موثر بر آسایش حرارتی عبارتند از: دمای هوا، کیفیت و نوع هوا، جریان هوا و رطوبت نسبی.
الف) کیفیت و نوع هوا: آسایش بشر، بیشتر بستگی به نوع هوایی دارد که تنفس می نماید. سالمندانی که مدت زیادی از عمرشان را در درون خانه سپری می کنند، نیاز دارند که در هوایی تازه و به دور از آلودگی تنفس نمایند. هوای مطلوب می تواند به صورت زیر تعریف شود:
" هوایی که بدون آلودگی است، ایجاد حساسیت، ناراحتی و بیماری قلبی برای انسان نمی نماید."
کیفیت هوای داخلی ساختمان از دو عامل اصلی تاثیر می پذیرد: آلودگی که درون ساختمان تولید می شود و آلودگی که از فضای بیرون به داخل ساختمان وارد می شود.
ب) آلاینده ها: آلاینده های اصلی که در درون ساختمان تولید می شوند عبارتند از بخار آب و بوهای ایجاد شده. بخار آب از فعالیت هایی نظیر پخت و پز و شستشو حاصل می شود. وقتی میزان رطوبت هوا افزایش پیدا می کند، در سطوح سرد انقباض صورت می گیرد و همچنین مرطوب می شود که این رطوبت منجر به کپک زدن شده و ایجاد آلودگی در تنفس می کند.
بوها توسط فعالیت هایی نظیر پخت و پز و سیگار تولید می شود. اگرچه بوها به ندرت زیان آورند، می توانند منجر به افسردگی و فشارهای عصبی شوند. ضمنا ذرات درشت، ایجاد لکه هایی بر روی سطح دیوار و یا مبلمان می نماید و ذرات ریز میکروسکوپی و کوچک خواصی شبیه به ترکیبات گازی دارد و منجر به بروز مشکلات تنفسی می شود. موثرترین روش برای کنترل آلاینده های داخلی، جابه جا کردن منبع آلاینده است مثلا ممنوع کردن کشیدن سیگار.
روش دوم تهویه است، مثلا دستگاه تهویه ای که در حمام یا آشپزخانه نصب می شود. البته روشی را به کار برد که از جابجایی دوباره هوای آلوده اجتناب شود.
سالمندان نسبت به کوران و جریان هوا حساسیت زیادی دارند و وقتی که در جریان هوا قرار می گیرند، پوست بدن آنان حساس می شود. نخستین مطلبی که باید در مورد تهویه به آن توجه شود این است که:
– ساختمان های مسکونی نباید در مسیر کوران قرار گیرند.
– سیستم حرارتی به نحوی باشد که سالمندان در مسیر جریان هوای گرم قرار نگیرند.
– هواکش به تعداد کافی و در نقاط مورد لزوم نصب گردد.
– در کلیه بخش های ورودی و خروجی یا پنجره ها، توری نصب شود.]6[
6-2-2-نور پردازی مناسب جهت ارتقای عملکرد بینایی در سالمندان
نور پردازی می تواند به منظور تاکید بر روی یک نقطه یا فضای خاص و یا جهت تعریف یک لبه یا محوطه و یا برای فراهم نمودن احساس امنیت در افراد مورد استفاده قرار گیرد.
کم و زیاد بودن نور در محیط های مسکونی برای سالمندان مشکلاتی را در دراز مدت پدید می آورد. به عنوان مثال، بر اثر کم بودن نور و ایجاد سایه های نامناسب و تداخل و ترکیب آنها ممکن است تصوری نادرست از پله ها و یا برآمدگی هایی که وجود ندارند و یا فرو رفتگی های اضافه در نظر شخص سالمند ایجاد شود. هنچنین ممکن است باعث مخفی نمایاندن پله ها و برآمدگی های واقعی از دید شخص گردد که این امر باعث بروز خطرهای احتمالی خواهد شد.(6-1)
شکل(6-1) نورپردازی مناسب پلکان]6[منبع،(فصلنامه سالمند.شماره1.زمستان 1374)
سالمندان برای دیدن اشیای پیرامون خود، نیاز به نور بیشتری نسبت به دید معمولی افراد جوان تر دارند. سالمندان در مقایسه با گروه های سنی جوان تر، در تطابق با تغییرات نوری از یک درجه روشن به درجه دیگر و بالعکس، کند تر عمل می کنند. بنابراین لازم است تا انتقال از یک فضا به فضای دیگر با تغییر روشنایی شدید به تدریج صورت می گیرد. توصیه می شود که از فضاهای واسطه استفاده گردد. به عنوان مثال، ایجاد پیش فضا در جلو در ورودی ساختمان چه در روز و چه در شب بسیار مناسب است.(6-2)شکل (6-2)استفاده از فضاهای واسطه در جلو در ورودی ساختمان منبع،
(فصلنامه سالمند.شماره 6.بهار 1377)
به منظور جبران دید ضعیف سالمندان، لازم است سطح روشنایی در فضاهای مسکونی خاص آنان، دو برابر میزان روشنایی در فضاهای معمولی باشد. همچنین کاهش توانایی آنان برای تطابق با روشنایی، تاثیر خود را در حساسیت ویژه این افراد به درخشندگی نشان می دهد و این درخشندگی باعث نامطلوب شدن محیط می گردد.درخشندگی زیاد موجب به وجود آمدن نوعی احساس تدافعی در شخص می گردد، زیرا ممکن است بر تشخیص فواصل تاثیر بگذارد. بنابراین اگر چه سالمندان نیاز به نور زیاد برای فعالیت های روزانه خود دارند، این نورپردازی شدید نباید منجر به خیرگی نور شود و در طراحی فضاها لازم است تا از ایجاد سطوح منعکس کننده نور خورشید اجتناب گردد. همچنین از قرار دادن پنجره های بزرگ در انتهای راهروها که سبب عدم آسایش و ایجاد اغتشاش در نور پردازی می گردد خودداری شود. با استفاده از تغییر جهت نور و انتشار آن به طور پراکنده نیز می توان از خیرگی نورپردازی جلوگیری کرد.برای مطالعه روشنایی های مناسب لازم است دو مبحث نور طبیعی و نور مصنوعی مورد بررسی قرار گیرد:
الف) نور طبیعی
تنظیم نور در اطراف پنجره ها بسیار حائز اهمیت است. پنجره های سرتاسری از کف تا سقف اجازه می دهد تا نور به مقدار بیشتری در اتاق های کوچک نفوذ کند و پنجره های تعبیه شده در قسمت بالای دیوارها نسبت به پنجره هایی که در قسمت های پایین تر دیوار قرار دارند، سطوح افقی بیشتری را نور افشانی می کنند. پنجره ها هم از جهت ایجاد ارتباط بصری و هم به عنوان یک منبع نور روزانه بسیار اهمیت دارند. البته لازم است تا نور شدید آفتاب در روز به طور ماهرانه ای کنترل شود که این کاهش نور می تواند توسط پرده ها یا نصب سایبان در فضای بیرونی انجام گیرد. همچنین لازم است تا از کنتراست زیاد نورها و رنگ ها جلوگیری و نیز به سالمند کمک شود تا بتواند به راحتی از سطح آزاد و شفاف پنجره ها به بیرون نگاه کند، زیرا نشستن و از پنجره به بیرون نگریستن برای سالمندان نوعی آرامش روحی است که همه روزه تکرار می شود و به آنان فرصت می دهد که در این حالت، به خاطرات همه سال های زندگی گذشته شان برگردند و آنها را در ذهنشان مرور کنند که این خود، نوعی دل مشغولی است.
توصیه های طراحی
– پنجره اتاق هی نشیمن باید به گونه ای طراحی شود تا شخص سالمند که بر روی صندلی راحتی لمیده است بتواند به راحتی فضای بیرون را تماشا کند و بر این اساس لازم است که " ارتفاع کف پنجره ها از زمین بیش از 95 سانتیمتر نباشد و حداقل این اندازه نیز 30 سانتیمتر پیشنهاد می گردد ".]6[
– در اتاق های خواب، ارتفاع پنجره از کف باید به گونه ای باشد تا شخص سالمند به هنگامی که بر روی تختخواب در حال استراحت است به راحتی بتواند فضای بیرون را ببیند. این گونه پنجره ها باید حداکثر 60 سانتیمتر از کف اتاق فاصله داشته باشد. همچنین تختخواب بایستی به نحوی در اتاق قرار گیرد که نور از پهلو به آن بتابد نه از پایین یا بالا.
– برای روشن تر شدن اتاق ها بایستی دیوارها و سقف ها با رنگ روشن رنگ آمیزی شوند. البته رنگ های سقف نباید انعکاس زیادی ایجاد نمایند و ترجیحا سقف اتاق خواب را نباید با رنگ سفید رنگ آمیزی نمود، بلکه بایستی از رنگ های مات استفاده شود. دیوارها نیز بهتر است رنگ های ملایم داشته باشند.
– برای انتخاب کفپوش اتاق ها باید از رنگ های بسیار روشن و تیره پرهیز شود تا انعکاس نور کمتری ایجاد گردد.
– در اتاق غذاخوری، ارتفاع پنجره از کف اتاق را می توان 70 سانتیمتر در نظر گرفت تا مدت زمانی که شخص سالمند بر روی صندلی و پشت میز غذا خوری نشسته است بتواند فضای بیرون را ببیند.
– " در حمام و آشپزخانه، سطح دید بستگی به موقعیت ایستاده شخص دارد که می تواند بین 96 تا 200 سانتیمتر در نظر گرفته شود ".]6[
– " بهتر است جهت گشوده شدن آسانتر پنجره ها، عرض هر واحد پنجره به حداکثر 60 سانتیمتر باشد و در مورد دستگیره پنجره ها نیز توصیه می گردد که بین 90 تا 120 سانتیمتر بالاتر از کف زمین قرار گیرد ".
ب) نور مصنوعی
در هنگام شب، از کنتراست شدید نور بایستی جلوگیری نمود. بنابراین، منابع نوری همیشه بایستی دارای روکش باشند.
توصیه های طراحی
– برای تشخیص آسان در شب، بهتر است بر روی علایم محوطه و سایت که اطلاعات لازم را نمایش می دهد نور پردازی شده و از سطوح غیرانعکاسی استفاده شود که البته جهت جلوگیری از درخشندگی و خیرگی سطوح بهتر است نورپردازی ها بر روی هم قرار گیرند و از چراغ هایی استفاده شود که به جای نورپردازی به سمت بالا و بیرون، به سمت پایین انجام پذیرد.(6-3)
شکل (6-3) نورپردازی مصنوعی در اتاق. منبع،
Robson.david…homes for the third age.1997))
در مورد تابلوهای حاوی اطلاعات و علایمی که در هال ورودی نصب می شوند، اگرچه نورهای مترکز منفرد می توانند با ایجاد خطوط نور متمرکز و قیف های نوری توجه بیشتری را به خطوط معطوف نمایند، اختلالاتی در خواندن نوشته ها ایجاد می گردد. بنابراین بهتر است به جای نورهای متمرکز از چندین منبع نور به طور همزمان و در کنار هم استفاده شود تا نور یکنواخت و پراکنده ای ایجاد نماید.(6-4)
شکل (6-4) نوردازی تابلو های حاوی اطلاعات.منبع،
Robson.david…homes for the third age.1997))
– در محوطه خارجی ساختمان، فضاهایی که به میزان زیاد مورد استفاده قرار می گیرند، بهتر است نورپردازی شوند تا به تعریف لبه های پیاده رو کمک کرده و از ایجاد سایه روشن های شدید جلوگیری نماید.
– در داخل ساختمان بهتر است از چراغ های سقفی استفاده نشود تا هنگام تمیز کردن و یا تعویض لامپ ها خطرهای احتمالی به وجود نیاید.
– در اتاق خواب بهتر است نور از پهلو بتابد، نه از بالا یا پایین. همچنین برای سالمندانی که زمان بیشتری را در رختخواب می گذرانند و نیز سالمندانی که مشکل عدم کنترل دفع ادراری دارند، وجود چراغ کنار تختخواب ضروری است و توجه ویژه ای نسبت به طراحی این گونه چراغ ها به دلیل اهمیت آن برای سالمندان بایستی مبذول گردد. (6-5)
شکل (6-5) نحوه قرارگیری چراغ مطالعه در اتاق.منبع،
(design for again…1997)
در اتاق نشیمن، نورپردازی بایستی به گونه ای باشد که از دو طرف نور کافی وجود داشته باشد که برای رسیدن به این منظور، نورپردازی از پشت سر مناسب تر خواهد بود زیرا نور به طور مساوی پخش می گردد. نورپردازی جهت داده شده، برای بعضی فعالیت های سالمندان، مانند مطالعه، خیاطی و یا آماده سازی غذا می تواند بسیار مفید و قابل استفاده باشد. همچنین در مورد بعضی جزییات لازم در نورپردازی ها توجهات بیشتری مبذول گردد که به ذکر مطالب لازم در این زمینه می پردازیم:
1- کلید های مربوط به چراغ های اتاق بایستی در نزدیکی در ورودی، قبل از وارد شدن به اتاق قرار داشته باشند. همچنین کلیه کلیدهای چراغ ها بایستی به راحتی در دسترس سالمندان باشند و حداکثر در ارتفاع یم متری از کف قرار گیرند.
2- استفاده از کلیدهای تنظیم کننده نور، سالمندان را نسبت به تنظیم نور مورد نیازشان جهت فعالی های مختلف روزانه خود قادر می سازد.
3- لامپ های مورد استفاده در چراغ ها بایستی به گونه ای باشند تا از ایجاد نور ذخیره کننده جلوگیری شود.
4- لامپ های چراغ ها نباید به سختی بیرون آورده شوند و بایستی با کمترین تماس سریعا باز و یا بسته شوند.
5- سیم های رابط هرگز نباید در مسیرهای پررفت وآمد بر روی زمین باشد. همچنین نباید از زیر مبلمان و یا فرش اتاق عبور نماید.
6- کلیدهی مربوط به چراغ های کنار تختخواب بایستی در محلی قرار گیرد که در هنگام شب نیاز به جستجو توسط سالمند نبوده و به راحتی قابل لمس باشد.]11[
7- لازم است که ساختمان های مورد سکونت سالمندان حتما دارای سیستم روشنایی اضطراری باشد.]1[
6-2-2-1-رنگ آمیزی مناسب جهت اذتقای عملکرد بینایی در سالمندان
انسان ها به طور کلی از کنتراست رنگ ها برای تشخیص تفاوت بین سطوح کمک می گیرند. با افزایش سن، عدسی چشم به تدریج رنگ زرد به خود می گیرد و باعث می شود کیفیت نور وارد شونده به مردمک چشم را دگرگون سازد. این زردی تدریجی همانند فیلتر عمل می کند و باعث می شود تا در ک بعضی از رنگ ها مانند آبی، سبز و بنفش مختل شود. همچنین رنگ های زرد، نارنجی و قرمز بیشتر قابل تشخیص برای سالمندان هستند.
مطالعات نشان داده اند که برخی واکنش های مشخص می توانند رفتارهای مشخصی را باعث شوند. واکنش نسبت به رنگ ها بر اساس پیشینه فرهنگی، نورپردازی، بافت و دیگر عوامل ناشناخته و یا کمتر شناخته شده، صورت می پذیرد.
توصیه های طراحی
– از کنتراست رنگ ها در خانه های سالمندان می توان برای جداکردن در، چارچوب اطراف آن، لبه پله از کف آن و موارد مشابه استفاده نمود. برای مشخص تر نمودن کلید چراغ ها، دستگیره های درون راهروها و نیز تاکید محل اتصال دو سطح از یک دیواره به یکدیگر و یا دیوار با سقف وکف جانبی آن نیز می توان از کنتراست رنگ ها استفاده نمود.
– برای رنگ آمیزی کلیه دیوارهای داخلی خانه های سالمندان تا ارتفاع 75 سانتیمتر، از رنگ روغن استفاده شود.
– رنگ های تند و زمینه دار برای کف پوش ها به دلیل انعکاس شدید نور توصیه نمی گردد.
– لوازم و تجهیزات لازم که بر روی دیوار نصب می شوند، مانند ساعت، تابلو اعلانات، علایم جلب توجه کننده و … لازم است که با کنتراست گرافیکی بسیار قوی و فابل تشخیص رنگ آمیزی و نمایش داده شوند.
– کنتراست رنگ به خیلی از عملکردهای زندگی روزانه سالمندان کمک می نماید. به عنوان مثال، تفاوت رنگ بین مسواک و سینک دستشویی، دمپایی و روفرشی ها با کف زمین، پیراهن و شلوار، غذا و بشقاب، دیوار و نرده کمکی کنار آن و خیلی موارد جزیی و کلی دیگر می تواند برای سالمندان بسیار مفید باشد.
– سالمندان علاقه به حفظ گرمای بدنشان دارند و اثر روانی رنگ آمیزی با رنگ های به ظاهر گرم در سالمندان این گونه است که اتاق آنها را در روزهای سرد زمستان و به خصوص در بعد از ظهرهای این فصل، گرم تر می نمایاند. همچنین کف و دیوارهای حمام و دستشویی ها بهتر است با رنگ های گرم تزیین و رنگ آمیزی شود.
– تحقیقات نشان داده اند که رنگ های تحریک آمیز اشتها را افزایش می دهد و رنگ های گرم به غذا ظاهر اشتهابرانگیزاننده تری نسبت به رنگ های سرد می دهند، به همین منظور توصیه می شود که در سالن های غذاخوری بخصوص برای سالمندان که اشتهای نسبتا کمتری دارند از رنگ های گرم استفاده شود. به جهت استفاده از کنتراست رنگ ها در فضاهای غذاخوری سالمندان توصیه می شود به موارد زیر توجه گردد:
– هنگامی که رنگ غذا تیره است، از ظروف با رنگ های روشن و سفره تیره رنگ استفاده شود و هنگامی که رنگ غذای سرو شده روشن می باشد، از ظروف تیره و سفره روشن استفاده شود.
– از به کار بردن پارچه های رومیزی طرح دار که برای چشم سالمندان ایجاد اغتشاش می نماید، برای میز غذاخوری اجتناب گردد.
– برای ایجاد مطلوبیت بیشتر، سعی شود از ظروف، زیر بشقابی ها و پارچه های رومیزی که با یکدیگر کنتراست رنگی دارند به طور همزمان استفاده گردد.]6[
– ممکن است این گونه تصور شود که استفاده از رنگ های تند و کنتراست های شدید ایجاد تصویر ناخوشایند و پر زرق و برقی در ذهن می نماید، ولی آنچه مسلم است این است که این کنتراست ها اگر با فکر و تحقیق همراه باشدو اگر از درجه رنگ های ملایم تر برای ایجاد کنتراست های لازم استفاده شود، نه تنها تصویر ناخوشایندی ایجاد نمی نماید، بلکه در تشخیص مرزهای سطوح به سالمندان کمک نموده و فضایی دلچسب، روشن و زیبا برای آنان به وجود خواهد آورد.
توصیه های طراحی و نکات فضایی
با توجه به ویژگی ها و نیازهای جسمانی سالمندان بایستی در طراحی خانه های مناسب آنان و بخصوص خانه های سالمندان به نکات مهمی توجه شود.این نکات به عنوان توصیه های طراحی به شرح زیر است:
1- به دلیل ضعف قوای حرکتی در سالمندان، بایسته است که فواصل و فضاهای بین ساختمان ها و طول مسیرهای قابل دسترس را از حالت عادی کمتر و عرض راهروهای داخلی و ابعاد فضاهای ساختمان را مطابق با وسایل کمکی مورد استفاده سالمندان طراحی نمود. همچنین به دلیل این که بعضی از افراد مسن در موقع راه رفتن پای خود را بر زمین می کشند، لذا باید توجه داشت که هیچ گونه بلندی و یا موانعی در آستانه در و یا روی زمین نباشد که موجب افتادن آنها گردد. همچنین اختلال در حفظ تعادل و درک موقعیت بدن، سبب انتقال سنگینی بدن از مرکز ثقل به سوی پنجه پاهادرسالمند می شود.به همین دلیل سالمندان استفاده ازپله راایمن تر و راحت ترازرامپ می دانند.
2- ضعف ماهیچه ها باعث زمین خوردن سالمند می شود، که گاه ممکن است عواقب وخیمی به همراه داشته باشد. برای جلوگیری از زمین خوردن سالمند و صدمات جسمانی او، لازم است کف اتاق های محل زیست سالمندان با اسفنج که حداقل قطر آن 5 سانتیمتر باشد، پوشانده شود. این گونه سالمندان ممکن است به هنگام پایین آمدن از تختخواب تعادلشان را نیز از دست بدهند و آسیب ببینند. به منظور جلوگیری از بروز این گونه حوادث توصیه می شود که تختخواب سالمندان دارای حفاظ فلزی باشد که به راحتی باز و بسته شود. هم چنین صندلی راحتی آنان به گونه ای طراحی شود که نشستن و برخاستن سالمند به آسانی صورت گیرد.
3- تحریکات حس لامسه می تواند مهم ترین نقش را در کمک به افراد نابینا و نیز افراد دارای اختلالات جزیی بینایی در جهت ایجاد حرکت استقلال حرکتی ایفا نماید. سالمندان به دلیل ضعف بینایی نیاز به این گونه تحریکات لامسه ای در شناخت محیط اطراف خود دارند، لذا بهتر است به توصیه های زیر عمل شود:
– ایجاد تغییرات در بافت سطوح کف می تواند به عنوان شاخص های منطقه ای انجام پذیرد و نیز اخطاری جهت اطلاع از خطرهای احتمالی باشد. با توجه به اینکه سطوح سفالی، سرامیک، کفپوش، موکت، فرش و قطعات وینیل یا آجری هر کدام درجات متفاوتی از بافت را ارائه و احساس لامسه ای متفاوتی در اشخاص ایجاد می نمایند، لذا هر یک از پوشش ها می تواند به عنوان شاخص های هر فضا به کار رود.
– توصیه می شود از علایم هشدار دهنده لامسه ای در ابتدا و انتهای شیب پله ها استفاده شود.
– دستگیره های کمکی می توانند از مصالح متنوعی ساخته شوند. همچنین می توان با ایجاد خطوط شیاردار و یا برآمدگی هایی جهت ایجاد هویت و کمک به تشخیص فضاهای مختلف و یا بخش هایی از فضا مورد استفاده قرار گیرد.(6-6)
شکل (6-6)ایجاد خطوط شبیر دار در نرده های کمکی.منبع،
(design for again…1997)
– دگمه های کنترل کننده بعضی تجهیزات مانند اجاق گاز، دوش حمام و واحدهای گرم کننده، لازم است با کلیدهای لامسه ای محافظت شوند.
– توصیه می شود که از علایم گرافیکی قوی جهت علایم اطلاعاتی لامسه ای استفاده شود. (6-7)
شکل(6-7)استفاده از علائم گرافیکی قوی]6[
منبع،(robson.david…homes for the third age.1997)
– سطوح بافت دار دیوارها می توانند به تعیین موقعیت افراد کمک کند ولی توصیه می شود از بافت های خشن و زبر به دلیل امکان آسیب رسانی به افراد، استفاده نشود.]6[
6-3-ویژگی های روانی، احساسی و شخصیتی سالمندان
جاناتان سویفت، نویسنده کتاب " سفرهای گالیور " در 62 سالگی می نویسد:
" هر بامدادکهاز خواب چشم می گشایم، زندگی را اندکی بیشتر از روز پیش خالی از سرگرمی می یابم ولی آنچه مرا از همه بیشتر افسرده می سازد، به خاطرآوردن زندگیم در بیست سال پیش و سپس انتقال ناگهانی به زمان حال است ".
در سال 1922 روانشناسی سالمندی در دنیا مطرح گردید و از آنجایی که اصطلاح سالمندی در مفهوم جهانی آن اغلب کلیه تغییرات مربوط به تفاوت های میان فردی و درون فردی سالمندان را در بر می گیرد، برای پی بردن به عواملی که بر بهداشت روانی سالمندان تاثیر می گذارد، نیاز به بررسی جنبه های مختلفی داریم:
1- جنبه های زیست شناختی
2- جنبه های روانشناختی
3- جنبه های جامعه شناختی
الف) جنبه های زیست شناختی
در این مرحله، عوامل ارثی و تاثیر بیماری ها و ضربه های مختلف روانی که بر سالمند وارد می شود بر فرآیند روانی سالمند تاثیر می گذارد. توان از دست رفته سالمند باعث می شود تا او اعتماد به نفس خود را از دست بدهد و از توانایی هایش در زمینه شرکت در فعالیت های جمعی کاسته شود که نتیجه آن، جاماندن وی از جمع است. به همین دلیل بایستی در جهت دوستی و مراوده سالمند با جمعی متعادل، اقداماتی صورت بگیرد، تا دگربار اعتماد به نفس خود را بازیابد.
ب) جنبه های روانشناختی
سازگاری سالمند با محیط زیست جدید به دلایلی به سختی صورت می گیرد. آنان با مشکلات روانی و عاطفی خاصی روبرو می شوند. احساس تنهایی و اینکه همسر و فرزندی ندارد که به دیدنشان بیاید،میل به جلب توجه اطرافیان و تملک دارند و لذا برای ابراز وجود و کاهش این فشارهای روانی ممکن است بخواهند محیط را به کنتری خود درآورند و دیگران را نیز وادار به اطاعت از خود نمایند، اما بی توجهی دیگر سالمندان، آنان را آزرده می سازد و بر احساس تنهایی شان می افزاید.
بین انزوا و تنهایی تفاوت زیادی وجود دارد. معمولا کسانی که مدت مدیدی را به حالت انزوا و تنهایی زندگی کرده اند به هنگام پیری اختلالات روانی نشان نمی دهند، اما کسانی که شاهد کاهش روابط خود با دیگران هستند، دچار اختلالات روانی می شوند. سالمندانی که تنها زندگی می کنند غالبا بخش اعظم وقت خود را به فکر کردن درباره فرزندان دور از خود یا با حسرت خوردن برای همسر از دست رفته شان و یا هر دو مورد می گذرانند. این گونه انزوا ممکن است منجر به افسردگی شود و به کنش مناسب اجتماعی سالمند زیان برساند.
تغییرات ایجاد شده در شخصیت سالمندان از سه جنبه قابل بررسی است:
1- تحول درونی شامل حالت های هیجانی، تفکرات و خویشتن پنداری.
2- رفتار بیرونی که عبارت است از پاسخ یا عدم پاسخ در موقعیت های تازه و قدیمی.
3- محیط خارجی شامل نقش ها و فشارهای روحی و عصبی.
تاثیر این تحولات در زندگی سالمند بر اساس ساختار شخصیت قبلی وی صورت می گیرد. هر چه شخصیت فرد سالمند در گذشته طبیعی تر بوده باشد، بهتر می تواند با مقوله کهنسالی کنار بیاید.
پ) جنبه های جامعه شناختی
رویدادهای مهم زندگی در شکل گیری بیماری های روانی و تشدید آنها تاثیر فراوانی دارد. این رویدادها عبارتند از : بازنشستگی، مرگ همسر، محدودیت های اقتصادی، روابط اجتماعی، که بطور مستقیم بر بهداشت روانی سالمند تاثیر می گذارند.
گاه این رویدادها منجر به بروز افسردگی در سالمندان می گردد، که این افسردگی معمولا قابل پیشگیری و درمان پذیر است و رفع آن سبب افزایش کیفیت زندگی در آنان می شود. بنابراین بایستی با ابراز علاقه و توجه بیشتر و نیز تشویق به تحرک همراه با فیزیوتراپی و بهبود شرایط غذایی و رژیم مناسب و اضافه کردن مکمل های ویتامینی و مواد معدنی، محیط مناسبی را برای رفع این بیماری فراهم نمود. افسردگی های درمان نشده در سالمندان نه تنها موجب ناامیدی، زوال روانی – اجتماعی و ناخوشی های جسمانی، بیحالی و نیز افزایش میزان نگهداری در خانه های سالمندان می گردد، بلکه آمار خودکشی را نیز به میزان قابل توجهی نغییر می دهد. بنابراین لازم است با توجه به مسائل روانی و احساسات سالمندان از بروز چنین مواردی جلوگیری شود.
" برخی احساسات مشترک در میان سالمندان عبارت است از :
– احساس غم واندوه به خاطر عدم توجه فرزندان و اطرافیان که عمری برای رفاه آنها تلاش کرده اند.
– احساس تنهایی به علت طرد شدن .
– احساس یاس و ناامیدی بخصوص در سالمندانی که مشکل مالی دارند.
– احساس اضطراب و نگرانی بخصوص در سالمندانی که خود سرپرست خانواده اند.
– احساس هرز رفتن و بیهوده بودن.
– احساس سربار بودن به علت فقر مالی.]3[
توصیه های طراحی
1- سالمندانی که در خانه های سالمندان زندگی می کنند سعی بر این دارند که سبک زندگی جدید خود را مشابه با همان الگویی که در زندگی خانوادگی خود داشتند ادامه دهند. بعضی از آنان تمایل به داشتن اتاق خصوصی برای خود دارند زیرا قلمرو شخصی را ارجح ترین محیط برای امکان تطلبق می دانند و اگر این فضای شخصی و خصوصی در اختیار آنان قرار نگیرد ممکن است اقدام به فعالیت های زیر نمایند:
الف – قلمرو شخصی برای خود ایجاد نمایند.
ب – جهت پرهیز از تماس با دیگران همیشه در حال حرکت باشند ویا دربعضی موارددرحال خواب.
ج – دل آزردگی خود را از وضعیت جدید ابراز نمایند.
د – انگیزه ای برای ادامه زندگی از خود نشان ندهند.
ه – و یا کلا از سعی کردن منصرف شوند.]6[
بنابراین لازم است تا فضای اختصاص یافته برای هر فرد سالمند ساکن آسایشگاه به نحوی طراحی شود تا ضمن تامین حریم خلوت و زندگی او، در عین حال امکان حرکت و رسیدگی به اموال او را در آن محدوده به او بدهد و اگر اتاق انفرادی وجود نداشته باشد می توان با نصب و تعبیه پرده هایی، واحد های انفرادی و مستقل ایجاد نمود و نیز لازم است محل هایی برای عیادت کنندگان در نظر گرفته شود.(6-8)
شکل (6-8)استفاده از پدره جهت ایجاد واحد هاس مستقلدر اتاق خواب]8[
منبع،(robson.david…1997)
2- خانه های سالمندان نبایستی ارتباط خود را با فضای بیرون قطع کنند بنابراین لازم است به موارد زیر توجه شود :
الف) ایجاد فرصت برای خلوت کردن ( تنها بودن )
ب) ایجاد فرصت برای داشتن فعالیت اجتماعی و مسئولیت هایی در جامعه.
ج) ایجاد ارتباط متقابل با دنیای بیرون.
د) دادن حق انتخاب به سالمندان و نیز حق خودگرانی محیط به آنان.
ه) طراحی فضای کلی، تزئینات و چیدمان اثاث خانه سالمندان.
و) ایجاد فرصت برای فعالیت های تازه، مانند باغبانی، مطالعه و … علاوه بر فعالیت های روزمره. ]3[
3- بعضی از سالمندان به دلیل داشتن حالت های روانی خاص و یا نیازهای ویژه بهتر است طبقه بندی شوند. همچنین برخی افراد از این که مجبورند روز خود را در کنار دیگران بگذرانند احساس شرمندگی می نمایند.مثلا سالمندانی که نیاز به استفاده متناوب از سرویس بهداشتی دارند که ممکن است همراه با پرستار انجام پذیرد به دلیل اجبار به ترک مداوم محوطه زندگی روزانه در مقابل چشم دیگر سالمندان، ناراحت می شوند. همچنین اگر سرویس بهداشتی به طور مناسبی تهویه نگردد، بعضی از آنان از ترس به جا گذاردن بوی نامطبوع از خود، نسبت به استفاده از سرویس های بهداشتی بی میلی نشان می دهند. لذا لازم است با توجه بیشتر به حالت های روانی و احساسات خاص سالمندان به این موارد توجه گردد.
بعضی از سالمندان به دلیل مشکلات جسمی، مانند ضعف بینایی، شنوایی و یا مشکلات تکلم و قرار گرفتن در کنار دیگر سالمندان قوی تر و پرسروصداتر ممکن است نتوانند از امکانات و تجهیزات موجود به طور کامل استفاده نمایند. بنابراین توجه به این مسائل نیز لازم است تا اتاق ها و تجهیزات به طور مشخص و برای هر گروه خاص طبقه بندی شوند. زیرا عدم توجه به این موارد جزیی می تواند منجر به مشکلات روانی و افسردگی های شدید گردد.
6-4-رهنمود های طراحی معماری خانه های سالمندان
اگر چه سالمندان ممکن است از بسیاری جهات شبیه افراد جوان تر به نظر آیند، مسئله تفاوت در توانایی های آنان و افراد جوان باعث می شود تا توجه خاصی به نیازهای ویژه آنها و چگونگی برآوردن این نیازها به وجود آید. سالمند شدن به معنای به وجود آمدن تغییرات شدید و با ملایم جسمانی و دقت در قوای حسی است. این تغییرات که باعث کاهش حوزه فعالیتی فرد سالمند و اعتماد به نفس او شده و به همین جهت طراحی کردن برای سالمندان، نیازمند یافتن راه حل های طراحی معماری برای چنین نیازهایی است.
" بر اساس بیانیه های سازمان ملل،هیچ بخشی از محیط مصنوع نباید به طور جداگانه و خاص برای ناتوانان ساخته شود، بلکه بایستی محیطی فراهم نمود که همه افراد بتوانند از آن استفاده کنند. محیط مناسب سالمندان بایستی دارای شرایط خاص زیر باشد :
– اجتناب از موانع محیطی و برطرف کردن آنها
– ایجاد تغییرات لازم در سطوح و پله ها
– دادن ابعاد کافی به بازشوها
– فراهم نمودن محیطی مناسب از نظر شرایط خاص روحی و روانی سالمندان ".]5[
برای سالمندان آسایش، امنیت، محافظت، سهولت دسترسی و فراهم آمدن فرصت هایی برای ملاقات دیگران از اهمیت زیادی برخوردار است. همچنین احساس خود مختاری، استقلال و مفید بودن سالمندان با اجازه مسئولان به آنان برای انجام دادن کارهای روزمره شان بایسته است که مورد توجه طراحان قرار گیرد.
فضاهای مورد نیاز سالمندان که بایستی در خانه های سالمندان در نظر گرفته شوند عبارتند از :
– فضاهای خصوصی
– فضاهای نیمه خصوصی
– فضاهای عمومی
– فضاهای خدماتی
که به تعریف هر یک و ارائه رهنمودهای طراحی معماری یکایک فضاهای مورد نیاز می پردازیم :
6-4-1-مکانیابی مناسب برای خانه سالمندان
کارشناسان براین باورند که تامین بهداشت روانی و ایجاد فضایی آرام و به دور از تنش ها می تواند سالمندان را به ادامه زندگی تشویق کند و از آنان عناصری زنده، پویا و خودجوش بسازد. همچنین لازم است تا امکان برخوردهای اجتماعی برای سالمندان فراهم شود و نیز احساس امنیت و محافظت فضاهای خارجی در آنها به وجود آید.
توصیه های طراحی
1- لازم است تا خانه های سالمندان در مجاورت خیابان های اصلی پر رفت وآمد، چهارراه ها، میدان ها، محل ریختن و دفع زباله و محل نگهداری حیوانات و یا در مجاورت کشتارگاه ها، کارخانه ها و مشابه آن نباشد.
2- محل ساختمان باید به دور از آلاینده ها و سر و صداهای ناهنجار باشد.
3- محل ساختمان نباید نزذیک به مدرسه، زمین بازی بچه ها یا محیط تولیدی فعال که توسط جوانان یا افراد بالغ استفاده می شود قرار گیرد.
4- خانه سالمندان لازم است در ارتباط مستقیم با فروشگاههای زنجیره ای، بانک ها، مساجد، کتابخانه ها، مراکز درمانی مانند درمانگاه، بیمارستان، داروخانه، دفترپست، سینما، پارک و مانند آنها به اندازه مسافت کوتاهی که حداکثر شعاع پیاده روی سالمندان باشد قرار گیرد. به عبارت دیگر، طول مسیرهای قابل دسترس باید از حالت عادی کمتر بوده و حداکثر 1000 متر باشد.
5- دسترسی آسان به ایستگاه اتوبوس، به ساکنان توانایی تحرک مستقل می بخشد و در شکل ایده آل آن می توان گفت که خانه سالمندان بهتر است در فاصله 500 متری از ایستگاه اتوبوس با مسیری ایمن، مسطح و با روشنایی مناسب در ارتباط باشد، که البته خود ایستگاه اتوبوس نیز باید دارای سرپناه و مکانی برای نشستن باشد.
6- از آن جا که بسیاری از سالمندان دوست دارند که در نزدیکی خانه سابق خود و شبکه همسایگی و پیوندهای اجتماعی آن باقی بمانند و یا انتظار دارند که در نزدیکی خویشاوندان خود مستقر باشند، لذا بهتر است به این مهم نیز توجه گردد که در هر محله و یا برای هر چند محله، یک خانه سالمندان با ظرفیت محدود و کوچک تر مطابق با شرایط افراد آن محله تاسیس گردد.
7- محیط اطراف خانه سالمندان بهتر است به گونه ای قابل قبول مسطح باشد و راه های ارتباطی، ایمن و خلوت بوده و نیز با درختان و فضای سبز مناسبی احاطه شده باشد.
8- در طراحی احداث سرای سالمندان بهتر است این سرا یک طبقه و در صورت لزوم برای طبقات بیشتر، تعداد اندکی پله در نظر گرفته شود به گونه ای که بیش از سه یا چهار پله بین طبقات فاصله نباشد و نرده های حفاظتی نیز حتما به کار رود و یا از آسانسور با ابعاد مناسب استفاده شود. یک آسانسور به همان راحتی دو طبقه می تواند به شش طبقه سرویس دهد. افزایش تعداد طبقات منجر به کوتاه تر شدن فواصل افقی از آپارتمان تا آسانسور می گردد. البته اگر تعداد طبقات سرای سالمندان از دو طبقه بیشتر شود، احساس سالمند را نسبت به فضای جدید زیست، یعنی سرای سالمندان از دست می دهد و احساس ساختمان اداری را به سالمند القاء می نماید.
9- اندازه ساختمان بهتر است کوچک و تعداد افراد ساکن بهتر است کم باشد تا راحتی و امکان رسیدگی بیشتری را فراهم نماید.
10- از نظر تامین حداکثر امنیت، لازم است تا ساختمان سرای سالمندان ضد حریق باشد.
6-4-2-جهت گیری مناسب
به طور کلی بایستی به این مطلب توجه داشت که هر چند افراد سالمند ممکن است نیاز به پرهیز از نور مستقیم داشته باشند، آنان می توانند از آفتاب بهره فراوان ببرند. بنابراین به عنوان یک توصیه و نیز مقررات ساختمانی بایستی از طراحی خانه های سالمندان رو به شمال پرهیز کرد به گونه ای که هر یک از اتاق های مسکونی در بخشی از روز از نود مستقیم خورشید برخوردار گردند. همچنین برای جلوگیری از نفوذ تابش آفتاب به اتاق هایی که پنجره آنها رو به جنوب شرق و یا جنوب غرب است، باید طرح تجهیز پنجره این گونه اتاق ها به سایبان اجرا شود.
همان گونه که جهت گیری مناسب ساختمان برای دستیابی به تابش مناسب آفتاب اهمیت دارد، توجه به منظر و داشتن دید مطلوب نیز مهم است. هرچه افراد پیرتر می شوند، از قابلیت تحرک آنان نیز کاسته می شود و دنیای آنها شروع به کوچک تر شدن می کند. بنابراین مهم است تا با بهره گیری از منظر و ایجاد مسیرهایی برای دسترسی سالمندان به فضای بیرون از اتاق مسکونی شان توجه شود. برخی از سالمندان، از این که بتوانند شمار معدودی درخت و تغییر الگوی تابش آفتاب را تماشا کنند شادمان می شوند و برخی دیگر، تماشای مسیر شلوغ و رفت و آمد درون خانه را ترجیح می دهند. بنابراین هر یک از اتاق های سالمندان بایستی حداقل یک پنجره بزرگ روبه بیرون داشته باشد.
6-4-3-ورودی اصلی
ورودی اصلی هر ساختمان از اهمیت زیادی برخوردار بوده و نیازمند دقت در طراحی است و باید به عنوان فضای منفردی در نظر گرفته شود زیرا بخشی از آن به داخل و بخشی به خارج ساختمان تعلق دارد. ورودی اصلی خانه سالمندان، هم از جهت دسترسی سالمندان و دیدار کنندگان و هم از نظر ارائه تصویر کلی از مجموعه اهمیت دارد. بنابراین ایجاد امنیت و دسترسی آسان از ملاحظات اساسی طراحی است که باید در نظر گرفته شود.
توصیه های طراحی
1- در مجموعه های "شمالی"، ورودی اصلی مجموعه بهتر است بر روی محور ناحیه ورودی به ساختمان قرار گیرد تا کاملا از سوی دفتر مدیریت قابل کنترل بوده و یا با قرار دادن اتاق نگهبانی در نزدیکی در ورودی مجموعه قابل محافظت باشد.
2- ورودی اصلی بایستی به وضوح قابل رویت و شناسایی باشد که برای این منظور بهتر است چارچوب در را با رنگی متضاد با دیوار جانبی آن رنگ آمیزی نمود.
3- محوطه پیاده و سواره بایستی به طور واضح قابل تشخیص باشد که می توان این وضوح را با ایجاد تفاوت در نوع کفسازی ( رنگ، جنس و … ) مشخص نمود.
4- ورودی اصلی ساختمان های جنوبی بایستی از مسیر اصلی اتومبیل رو عقب تر کشیده شود، تا تاکسی و آمبولانس بتوانند بی واسطه به ورودی نزدیک شده و دسترسی آسانی با ساکنان ساختمان داشته باشند.
5- قرار دادن نیمکت راحتی برای افرادی که در انتظار تاکسی می باشند در جلو ورودی مفید است و می تواند نقطه استقرار مناسبی را برای تماشای محیط پیرامون ساختمان فراهم سازد. ایجاد ساختمان در جلوی ورودی می تواند از تابش شدید آفتاب و یا مزاحمت باران و برف برای افراد منتظر جهت تاکسی جلوگیری نماید. برای ایجاد فضای مسقفی که در جلو ورودی برای محافظت از عوامل آب و هوایی در نظر گرفته می شود باید به مسائل زیر توجه نمود :
" – پهنای ساختمان به اندازه ای باشد که برای کسانی که با صندلی چرخ دار حرکت می کنند و نیز کسانی که در کنار هم راه می روند، پوشش ایجاد نماید. همچنین در هنگام ریزش برف و باران حتی زمانی که باد می وزد مکان امنی ایجاد گردد.
– با ایجاد نورگیر و یا با استفاده از مصالح شفاف در سقف سایبان از تاریکی بیش از حد در جلو ورودی باید جلوگیری شود."]1[
6- "در ورودی باید محرمیت را تضمین کند و در عین حال مشوق تماس با همسایه ها و خوشامدگوینده باشد. نه مانند سطحی عریان یا یک سوراخ دید مخفی، بلکه با رنگی روشن و صفحه دید به اندازه کافی و در ارتفاعی که برای افراد،درهر دوشکل ایستاده ونشسته مناسب باشد،یعنی بین 2/1 تا 8/1 متر ازکف "]6[. همچنین بهتر است بخشی از در یا تمام آن از شیشه پوشیده شود تا از تصادم ساکنان جلوگیری نموده و نیز دید و منظر مناسبی نسبت به محوطه بیرون ایجاد نماید.
7- "برای روشن ساختن ورودی اصلی بایستی از تابش نور به سوی پایین استفاده شود، به گونه ای که روشنایی کافی برای دستگیره، سوراخ کلید، علامات و … فراهم شود. زنگ در و جعبه پست نیز بایستی در ارتفاع حدود 1/1 متر از کف نصب شود."]6[
8- از ایجاد اختلاف سطح در ورودی اصلی بایستی جدا پرهیز شود و اگر وجود جدول و سطح شیب دار الزامی است باید حتما از دستگیره های کمکی که تا جدول امتداد دارند، استفاده شود.
9- برای تسهیل استفاده کنندگان از صندلی چرخ دار، بایستی آستانه در ورودی حذف شود و یا حداکثر 20 میلیمتر ارتفاع داشته باشد و رنگ آن با رنگ کف زمین کنتراست ایجاد نموده و توصیه می شود در پاره ای موارد، آستانه های با لاستیک بادی جانشین آستانه معمولی شود. همچنین لازم است تا بازکننده های خودکار در کنار در ورودی نصب شود تا از لگد خوردن و صدمه دیدن افراد ناتوان جلوگیری شود.
10- زبانه قفل بایستی به گونه ای تنظیم شده باشد تا در بتواند با حداقل فشار باز شود. همچنین بسته شدن در بایستی شامل یک تاخیر وحرکت نهایی برای جفت شدن باشد تا ازهرگونه خطرگیرکردن افراد یا برخورد با آن جلوگیری شود.
11- "دستگیره در باید حدود 80 تا 90 سانتی متر از کف زمین ارتفاع داشته باشد تا حرکت در هر دو وضعیت ایستاده و نشسته به سهولت انجام گیرد. همچنین میزان بازشو در ورودی باید به اندازه حداقل 1 متر باشد."]5[
شکل (6-9)در ورودی]6[
منبع،(design for aging…1997)
6-4-4-هال ورودی
یکی از تغییرات اساسی فیزیولوژیک که همراه با بالا رفتن سن ایجاد می شود، حساسیت شدید به نور خیره کننده ای است که سالمندان هنگام حرکت از فضاهای درونی به فضاهای بیرونی با آن مواجه هستند. بنابراین با ایجاد منطقه ای در نیمه راه بین فضای داخلی و خارجی جهت صبرکردن و انطباق با تغییرات نوری، دما، سروصدا و نیز ایجاد احساس امنیت و محافظت می توان زمان لازم را برای منطبق شدن با وضعیت جدید و آمادگی سالمندان قبل از خارج شدن از ساختمان فراهم ساخت. هال ورودی بایستی به آسانسور اصلی، پلکان و نیز اتاق های عمومی نشیمن و غذاخوری دسترسی مستقیم را فراهم سازد.(6-10)
شکل (6-10) پیش فضای ورودی قبل از اتاقهای خواب]6[
منبع،(design for aging…1997)
وجود رخت آویز به اندازه مناسب در داخل هال ورودی ضروری است. البته بایستی قلاب های آویز آن به گونه ای باشد که در ارتفاع 2/1 متر از کف قرار گیرد تا به آسانی قابل دسترس افراد ناتوانی باشد که از صندلی چرخ دار استفاده می کنند. تابلو اطلاعات که به خوبی نورپردازی شده باشد جهت اراوه مطالب ضروری به بازدیدکنندگان، به همراه نقشه واضحی از ساختمان بایستی فراهم شود و در هال ورودی نصب گردد.(6-11)
شکل (6-11) هال ورودی مجموعه با نورپردازی مناسب]8[
منبع،(design for aging…1997)
6-4-5-اتاق نشیمن
در خانه سالمندان، اتاق نشیمن باید به گونه ای طراحی شود، که سالمندان پس از فعالیت روزانه بتوانند در آن جا گرد هم آیند و کوتاه زمانی به استراحت بپردازند. طراحی معماری این فضا بایستی بر اساس نیازهای خاص ساکنان تعریف شود و باید بتواند قابلیت تطابق با روحیه تمامی سالمندان ساکن را داشته باشد. همچنین لازم است تا ارتباط و دسترسی راحت با اتاق های خواب را نیز فراهم نماید.
تجربه نشان داده است که نشیمن های بزرگ که احساس اداری را به سالمندان القاء می کند، کمتر مورد استفاده آنان قرار می گیرد. این گونه اتاق ها فقط برای کاربردهای خاص و در زمان های محدود مانند جلسات بحث و سخنرانی ساکنان، اجرای کنسرت و برگزاری میهمانی ها می تواند مورد استفاده قرار گیرد. در حالی که در فضاهای عمومی خانه های سالمندان لازم است فعالیت های گوناگونی انجام پذیرد مانند : تماشای تلویزیون، بازی های فکری، مطالعه و خیاطی.
بنابراین توصیه می شود که از چندین فضا با ابعاد کوچک تر که در ارتباط با یک فضای عمومی تر هستند و می توانند به صورت خوشه ای چیده شوند استفاده گردد تا برای سالمندان مطلوب تر باشد. هر یک از این فضاها بایستی از تناسب خانوادگی برخوردار باشند و قابلیت استفاده یک گروه بیش از 8 نفر که بتوانند به آسودگی در آن به فعالیت های خاص بپردازند داشته باشد. بنابراین حداقل ابعاد برای این گونه فضاها حدود 4.5×3.5 مترمربع و همچنین فضای استاندارد برای هر نفر در اتاق های عمومی 5/1متر مربع توصیه می شود.
– فضایی که به عنوان استراحت به گونه ای پیاپی مورد استفاده گروه های دو یا سه نفره قرار می گیرد بایستی برای نشستن و صحبت کردن مناسب و برای تماشای تلویزیون نیز مطلوب باشد.
– فضاهایی ساکت و مناسب برای بازی های فکری دو نفره یا بیشتر و مطالعه بایستی در نظر گرفته شود.
– یک اتاق کوچک به عنوان نمازخانه بایستی طراحی شود.
– لازم است اتاق هایی برای مشاوره پزشکی، فیزیوتراپی و … در نظر گرفته شود.
– اگر فضای نشیمن دور از آشپزخانه اصلی باشد می توان آشپزخانه کوچکی برای تهیه چای یا قهوه برای ساکنان در نظر گرفت. همچنین اگر فضای نشیمن و غذاخوری در مجاورت هم هستند می توان از دیوار های جداکننده متحرک و تاشو در بین دو فضا استفاده نمود.
– با توجه به این که اتاق های نشیمن در خانه های سالمندان بایستی روحیه شاد و هیجان انگیزی در سالمندان ایجاد نماید، لذا بایستی با رنگ های درخشان و گرم و کتابخانه و اتاق های مطالعه بایستی با رنگ های آرامش بخش و ملایم رنگ آکیزی گردند.
– توصیه می شود که اتاق افراد سیگاری از غیر سیگاری ها جدا شود.
– مبلمان اتاق های نشیمن و عمومی بایستی به گونه ای باشد که اولا سبک بوده و به آسانی قابل جا به جا شدن باشند و ثانیا از پارچه هایی استفاده شود که لکه ها و آلودگی ها را مخفی نگاه داشته و به آسانی تمیز شوند و سالمند از نشستن بر روی آنها احساس راحتی و ارامش نماید. همچنین مجموع سطح وسایل و مبلمان نشیمن بایستی به گونه ای باشد که زمان انعکاس صدا را نسبتا کوتاه نماید تا از ایجاد همهمه جلوگیری شود.
– توصیه می شود تا از طریق ایجاد تراس و بالکن های سرپوشیده در جلو اتاق های نشیمن، ارتباط بصری به محوطه سبز و باز بیرون که برای سالمندان مطلوب می باشد برقرار شود. همچنین پنجره های نشیمن بایستی کوتاه باشد تا شخص با نشستن بر روی صندلی راحتی قادر به تماشای فضای بیرون باشد. بنابراین ارتفاع کف پنجره ها از زمین بایستی بین 30تا 90 سانتی متر و ارتفاع قاب پنجره برای راحت گشودن، 1.8 متر در نظر گرفته شود.
– برای ایجاد روشنایی یکنواخت و مناسب شرایط ویژه بینایی سالمندان بایستی از چراغ هایی که به طور موازی قرار می گیرند استفاده شود. همچنین توصیه می شود که روشنایی معادل 200 وات در فضای نشیمن فراهم شود.
شکل (6-12) محوطه باز جهت نشیمن]8[
منبع،(design for aging…1997)
6-4-6-کتابخانه
در صورتی که ایجاد فضایی مجزا از دیگر فضاها برای مطالعه از لحاظ اقتصادی مشکل باشد می توان فضایی مختص به این عملکرد در کنار اتاق نشیمن در نظر گرفت. این فضا به عنوان مکانی ساکت تر از سایر جاهای خانه سالمندان به شمار می رود که بایستی دارای صندلی های راحت، میزهای موقت و قفسه های نگهداری مجلات و روزنامه ها باشد.(6-13)
شکل (6-13)شکل 24 غذاخوری بزرگ کتابخانه]8[
منبع،(design for aging…1997)
6-4-7-اتاق های غذاخوری
سالمندانی که به تنهایی زندگی می کنند، اهمیت اجتماعی غذاخوردن را درک نمی کنند. به همین دلیل آنان وضعیت روحی و اجتماعی نامساعدتری نسبت به سالمندانی که به طوردسته جمعی درسرای سالمندان زندگی می کنند و یا سالمندانی که از نظر اجتماعی هنوز خود را جدا نکرده اند، دارند. در خانه های سالمندان این امکان وجود دارد که آنان در تهیه و تدارک مواد غذایی سهیم شوند. این امر، اهمیت اجتماعی تغذیه را برای آنان آشکار می سازد زیرا علایق، خواسته ها و پیشنهادهای سالمندان در برنامه ریزی غذایی تاثیر بسیار مثبتی بر شرایط جسمی و روانی آنان خواهد داشت.
برای صرف غذا در خانه های سالمندان می توان به سه روش عمل نمود :
1- سالمندان غذایشان را با هم و در یک غذاخوری بزرگ صرف کنند.
شکل(6-14) غذاخوری بزرگ]3[
منبع، (green.Isaac… housing for the elderly.1975)
2- سالمندان غذای خود را به طور گروهی و در غذاخوری های کوچک صرف کنند.(6-15)
شکل(6-15)غذاخوری کوچک]3[
منبع، (green.Isaac… housing for the elderly.1975)
3- سالمندان غذای خود را در اتاق های خویش صرف کنند.
غذاخوردن در اتاق های شخصی، احساس مستقل بودن را در سالمندان تقویت می کند. همچنین صرف غذا به طور گروهی و با هم می تواند انگیزه ای باشد برای در ک سالمند از زندگی و همکاری با دیگر سالمندان. ایجاد غذاخوری عمومی می تواند برای ملاقات های بزرگ نیز قابل استفاده باشد. ولی به هر حال تجربه نشان داده است که سالمندان معمولا غذاخوری های کوچک را ترجیح می دهند. البته مناسب است که سالمندان کم توان تر غذای خود را در اتاق های شخصی خود صرف نمایند.
توصیه های طراحی
1- اتاق های غذاخوری بهتر است به تراس و یا فضاهای باز و سبز بیرونی ارتباط داشته باشند تا سالمندان بتوانند در تابستان برای صرف غذا از هوای آزاد بهره مند گردند.
2- پوشش کف اتاق های غذاخوری بایستی به گونه ای انتخاب شود که از خیرگی و انعکاس نور جلوگیری نموده و به آسانی قابل تمیز شدن باشد. همچنین بایستی قابلیت جذب کنندگی صوتی نیز داشته باشد.(6-16)
شکل (6-16) پوشش مناسب جهت اتاقهای غذاخوری]8[
منبع، (green.Isaac… housing for the elderly.1975)
3- پیشنهاد می گردد به منظور برانگیختن اشتهای سالمندان از رنگ های گرم، روشن وشاد جهت رنگ آمیزی دیوارها و مبلمان اتاق غذاخوری استفاده شود و نیز میزان روشنایی بر روی سطوح رویه میز غذاخوری با شدت بیشتر و به صورت منفرد انجام گیرد.
4- ارتفاع پنجره از کف 70 سانتیمتر پیشنهاد می گردد تا افراد در هنگام غذاخوردن بتوانند از منظره فضای بیرون لذت ببرند.
5- میزهای غذاخوری بایستی در اندازه های متفاوت 2، 4 یا 6 نفره و به شکل مربع یا مستطیل با گوشه های گرد در نظر گرفته شود. (6-17)
شکل(6-17) میزهای غذاخوری در شکلهای مربع یا مستطیل با گوشه های گرد]6[
منبع،(robson.david…1997)
6- ارتفاع میز غذاخوری با ارتفاع نشیمنگاه صندلی مرتبط است ولی پیشنهاد می گردد که 70 سانتی متر باشد تا امکان ایجاد فضای کافی برای حرکت پاها و یا صندلی چرخ دار تامین شود(6-18)
شکل (6-18)میز غذاخوری با پایه مرکزی جهت استفاده بهینه با صندلی چرخ دار]6[
منبع،(robson.david…1997)
7- سطح روی یه میز بایستی توسط پایه ای مرکزی تراز شده باشد تا نیاز به ایجاد پایه در گوشه های میز را برطرف نماید. در این صورت دسترسی افراد استفاده کننده از صندلی چرخ دار آسان می گردد. همچنین می توان سطح رویه میز را لبه دار نمود تا ازریختن مایعات جلوگیری شود و خطر افتادن اشیاء را به حداقل رساند.
شکل (6-19) لبه دار نمودن سطح رویه میز]6[
منبع،(robson.david…1997)
8- "اندازه صفحه رویه میز ترجیحا 90×90 سانتی متر پیشنهاد می گردد. (حداقل اندازه مطلق که 75×75 سانتی متر می باشدغالبا کافی نیست)".(شکل 34)]11[
9- بهتر است از صندلی های سبک وزن از جنس قابل نظافت و پایه های غیر لغزنده مناسب استفاده شود. بر اساس توصیه های طراحی ذکر شده می توان فضای معمولی را طوری در نظر گرفت که برای غذاخوردن 4 تا 6 نفر، با در نظرگرفتن نیازهای سالمندان کم توان واستفاده کنندگان ازصندلی چرخ دار در حدود 2/2 متر مربع مناسب باشد.(6-20)
شکل (6-20) تقسیمبندی مناسب فضا برای غذاخوری]6[
منبع،(robson.david…1997)
شکل (6-21) فضای مناسب غذاخوری برای 4تا 6 نفر معادل 2/2 متر مربع]6[
منبع،(robson.david…1997)
6-4-8-آشپزخانه
در خانه های سالمندان لازم است تا فضایی به عنوان آشپزخانه عمومی ایجاد شود که در ساعات مختلف روز، غذایی متناسب با شرایط خاص سالمندان را تهیه نماید و در فضای غذاخوری با اتاق های شخصی شان، در اختیار آنان قرار گیرد. بر اساس پ‍‍‍‍ژوهش های انجام گرفته، سالمندانی که در تهیه غذا و امور خانه داری مشارکت می نمایند از روحیه بالاتری برخوردارند. به علاوه، این احساس را در آنان به وجود می آورد که دذ خانه شخصی خودشان هستند.
اندلزه و طرحکلی آشژزخانه به طبیعت سرویس غذایی که در آن ارائه می شودبستگی دارد.همچنین بایستی مطابق با شرایط جسمانی سالمندان جهت دسترسی های راحت تر طراحی شود.در هر صورت لازم است که اشپزخانه دارای یک ورودی به حیاط خلوت کوچکی برای جادادن ظروف زباله باشد.همچنین لازم است از یک طرف به غذاخوری و نشیمن ارتباط داشته باشد.
سه روش اصلی برای توزیع غذا به سالن غذاخوری پیشنهاد شده است:
1-غذا در آشپزخانه کشیده شود که در این حالت کمترین مقدار انتخاب را برای تعیین نوع و یا کیفیت غذا ایجاد میکند.
2-غذا در کنار میز غذاخوری کشیده میود که در این حالت اجازه انتخاب ایجاد میشود.
3-غذا به صورت سلف سرویس توزیع می شود.
در طراحی آشپزخانه به این حقیقت باید توجه داشتکه سالمندان عموما توانایی کمتری برای خم شدن به سوی پایین یا کشیدنخود دارند.و افرادی کهدرون صندلی چرخ دار نشسته اند به قضای باز برای پاهای خود در زیر سطوح کار در آشپزخانه نیاز دارند.بنابراین میزهای کار باید حدودا 75 سانتیمتر پهنا و از کف زمین 85 سانتیمتر ارتفاع داشته باشد.برای گردش صندلی چرخ دار لازم است تا فضای بازدایره ای با قطر 1.5 متر در مرکز اشپزخانه ایجاد شود.(6-22)
شکل (6-22) فضای مناسب جهت گردش صندلی چرخ دار]6[
منبع،(robson.david…1997)
تجهیزات اصلی که لازم است در فضای اشپزخانه قرار کیرد عبارتند از:یخچال،فریزر،اجاق گاز،سینکظرفشویی دوقلو و کابینت.
چیدمان L شکل نجهیزات با سطح رویی پیوسته برای کار ،مناسب تر است.(6-23)
شکل (6-23) سطح رویی پیوسته برای کار در آشپزخانه]6[
منبع،(robson.david…1997)
کابینت ها بایستی به گونه مناسبی در دسترس باشدوحتی الامکان نباید استفاده کننده را مجبور به خم شدن نماید.تمامی کابینت های اشپزخانه بایستی بالاتر از سطح میز کار قرار گیرندو بیشترین تاکید بر قفسه های دیواری است که این قفسه ها نباید از ارتفاع 70 سانتیمتر پایین ترو از ارتفاع 140 سانتیمتر بالاتر باشد.(6-24)
شکل (6-24)ارتفاع مناسب قفسه های آشپزخانه]6[
منبع،(robson.david…1997)
بجز تهیه و توزیع غذا،چای و قهوه رانیز در آشپزخانه اماده می کنند.معمولا وسایل درست کردن چای و قهوه،مثل سماور و کتری را در کنار غذاخوری قرار می دهند.
"برای مجموعه هایی با حداکثر40 نفر سالمند،فضایی حدود 30 متر مربع برای آشپزی و آماده سازی غذا،انبارهای نگهداری ااضافه وچند یخچال پیشنهاد می گردد."]11[
توصیه های طراحی
1- آشپزخانه ها معمولا مراکز تولید صدا و بو هستند.بنابراین برای کنترل صدا و نصب تهویه،به دور از پنجرهف فضاهای دیگر لازم است تا اقدامات ویژه انجام گیرد.
2- برای ایجاد نور کافی در آشپزخانه،بایستی پنجره های مناسبی تعبیه گردد.این پنجره ه به گونه ای باید طراحی شوند که برای تمیز کردن و باز نمودن آنها شخص مجبوربه خم شدن روی ظرفشویی یا میز کار نباشد.
3- مواد نظافت وضدعفونی ها بایستی به طور جداگانه نگهداری شوند.
4- کف اشپزخانه بایستی غیر لغزنده باشد
5- از تضاد رنگها برای تشخیصعناصر کلیدی بایستی استفاده شود.
6- از سطوحی در آشپزخانه بایستی استفاده کرد که به سهولت قابل تمیز شدن بوده و رنگروشن و بدون درخشندکی داشته باشد.
7- لبه های سطوحمیز کار بایستی گرد شود تا میزان صدمات کاهش یابد.
6-4-9-اتاق خواب
با توجه به این که بیشتر سالمندان زمان بیشتری را در اتاق خواب می گذرانند ،لذا لازم است تاکید بیشتری بر طرح آن اعمال شود. بیشتر سالمندان معمولا اتاق تک نفره را ترجیح می دهند .آنان خواستاراستقلال فردی بوده و مایل نیستند خود را با هم اتاقی بیگانه وفق دهند و تنها تعداد کمی از سالمندان به دلیل ترس از تنهایی و یا این که هم اتاقی شان دوست یا خویشاونداست تمایل به زندگی در اتاق تک نفره دارند. البته به دلیل محدودیت های فضایی،گاه امکان ایجاد اتاق های تک نفره مقدور نیست . بنابر این پیشنهادمی شود که با ایجاد دیوارهای جداگر و یا متحرک و سبک ، اتاق های بزرگ به چند فضای خصوصی تر تقسیم شود تا محدوده ای مستقل در اطراف هر تخت ایجاد گردد . همچنین باید به سالمندان اجازه داده شود تا در چیدمان اثاث اتاق یا محدوده خصوصی خود با اعمال سلیقه شخصی خودشان آزاد باشند .
از نظر دسترسی ها،اتاق خواب باید با حمام ارتباط مستقیم داشته باشدو همچنین دسترس مناسب و آسان با اتاق نشیمن توصیه می شود . ایجاد ایوان سر پوشیده هم به جهت کنترل نور خورشید و فراهم آوردن فضای اضافه برای اتاق خواب و هم به جهت دسترسی و دید بصری با محوطه فضای باز خارج ساختمان توصیه می شود .
6-4-9-1-پنجره در اتاق خواب
نحوه عملکرد پنجره در اتاق خواب باستی به گونه ای باشد که همزمان با ایجاد روشنایی مناسب وکافی ، ازخیرگی و درخشندگی شدیدنور جلوگیری نماید . ارتفاع کف پنجره از زمین بهتر است 30-60 سانتی متر باشد تا سالمندانی که بر روی تخت دراز کشیده اند قادر به تماشای فضای بیرون باشند . همچنین ارتفاع قاب پنجره به جهت کاستن اندازه باز شده 120 سانتی متر توصیه می گردد وعرض قاب و هر واحد باز شو پنجره بهتر است حداکثر60 سانتیمتر باشد تا آسان تر گشوده شود . ارتفاع دستگیره پنجره تا کف زمین نیز بین 90 تا120 سانتی متر توصیه می گردد.
بیشتر سالمندان ترجیح می دهند که در اتاق خود به پرورش گیاه بپردازند،لذا توصیه می شود از گزاشتن رادیاتور در زیر پنجره خودداری شود زیرا معمولا گلدانها را در کنار پنجره نگهداری می کنند.
6-4-9-2-روشنایی ورنگ آمیزی اتاق خواب
با توجه به نیاز سالمندان به اتاق گرم تر و روشن تر،لازم است از رنگ های گرم که به ظاهر اتاق گرم تری را در بعداز ظهر زمستان نمایان می سازداستفاده شود.برای روشن تر شدن اتاق خواب نیز بایستی اتاق خواب و سقف ها را ا رنگ های روشن رنگ آمیزی نمود.البته رنگ آمیزی سقف اتاق ترجیحا بایستی از رنک های مات که ایجاد انعکاس نمی نماید بهره کرفت.
برای پوشش کف اتاق خواب بایستی از مصالح نرم،بی خطر و در عین حال از کفپوش هایی استفاده شود که به سهولت قابل نگهداری و تمیز شدن است.همچنین از رنگ های بسیار تیره و بسیار روشن بدلیل انعکاس شدید نور بهتر است پرهیز شود.جهت اسایش حرارتی سالمندان در اتاق خواب بهتر است دمای اتاق بین 21 تا 24 درجه سانتی گراد در نظر گرفته شود.
توصیه می شود که کلیدهای مربوط به چراغ های اتاق خواب در نزدیکی در ورودی قبل از وارد شدن به اتاق قرار گیرند و حداکثر در ارتفاع یک متری از کف باشند.از آنجا که سالمندان بیشتر وقت خود را در تختخواب میگذرانند، لذا وجود چراغ مطالعه در کنار تختخواب توصیه می گردد. همچنین کلیدهای مربوط به این نوع چراغ ها بایستی قابل دسترس بخصوص در شب باشند.(6-25)
شکل (6-25) استفاده از چراغ در کنار تخت خواب]9[
منبع،(Lidmar Reinius. Karin… 1984)
استفاده از کلید های تنظیم کننده نور ، سالمندان را نسبت به تنظیم میزان نور مورد نیازشان جهت انجام فعالیت های مختلف روزانه خود قادر می سازند.بنابراین بهتر است از اینگونه چراغ ها استفاده شود.همچنین لازم است تا امکاناتی جه نصب سیستم زنگ اضطراری فراهم شود.
6-4-9-3-وسایل مورد نیاز در اتاق خواب سالمندان
به دلیل کم بودن قدرت سالمندان،توصیه می شود که ازاثاث و لوازم سبک استفاده شود که حرکت دادن صندلی ومیزسنگین توسط سالمندان به اسانی صورت گیرد.تختخواب،پاتختی ،صندلی چرخ دار،کمد،مبل یا صندلی و میز کنار آن و…از وسایل وتجهیزات اولیه وضروری است که در اتق خواب سالمندان باید وجود داشته باشد.یادآورمی شود،که فضای لازم برای اینگونه وسایل باید در نظر گرفته شود.
تختخواب
ارتفاع تخت باید به اندازه ایی باشد که وقتی شخص بر لبه می نشیند،قادر باشدهردوپای خود رابرزمین بگذارد.برای سالمندان دارای قد متوسط،این ارتفاع در حدود45سانتی مترازبالای تشک تخت تا کف زمین درنظرگرفته می شودو ازآن جا که ضخامت تشک پشمی یا پنبه ایی معمولا 10سانتی متر اس،لذا ارتفاع چهارچوب تخت حدودا 35سانتی متر باید باشد.البته توجه به این نقطه ضروری است که برای افراد بینهایت کوتاه یا بینهایت بلندبایستی موارد استثنایی در نظر گرفت.پهنای مناسب تخت برای سالمندان90سانتی متراست.نرده یا میله محافظ برای جلوگیری از افتادن ونیز به عنوان تکیه گاهی برای بلند شدن ازتخت ویا نشستن بر روی آن در کنار تخت الزامی است.(6-26)
شکل (6-26)ارتفاع مناسب تختخواب]9[
منبع،(Lidmar Reinius. Karin… 1984)
محل قرارگیری تختخواب یا تختخواب ها باید به گونه ایی باشد که فضای اطراف آن ویاآنهادر حدی باشد که گردش شخص سالمند یا پرستار را برای مرتب کردن تختخواب امکان پذیر سازد.همچنین برای دیدبهتر به فضای سبز و محوطه بیرون ریا،تختخواب ها بایستی مشرف به پنجره باشد،زیرا نشستن یا خوابیدن و از پنجره به بیرون نگاه کردن برای سالمندان نوعی سرگرمی به شمار می رود.
6-4-9-4-کمد
برای این که از خم و راس شدن های بیش از حد سالمندان جلوگیری نماییم،لازم است به منظور تغییر پذیری در چیدمان اثاث،از کمد های قابل جابه جایی استفاده شود وبرای بهره برداری بیشتر از فضای درون کمدها،توصیه می شود که به عوض قفسه بندی کمد از کشو استفاده شود.
ازآنجا که برداشتن وگذاشتن چمدان و اشیای سنگین مشابه از بالای کمد برای سالمندان خطر آفرین است،لذا بهتراست سطح بالای کمدبه صورت شیب دار درنظر گرفته شود.
در مورد ابعاد وارتفاع کمدها لازم است به موارد زیر توجه شود:
– ارتفاع بالاترین قفسه کمد از کف زمین نباید از 160 سانتی متر بیشترشود.
– ارتفاع پایین ترین قفسه کمد از کف نباید از 25 سانتی متر کمتر باشد.
– ارتفاع بالاترین کشو کمد از کف نباید از 135سانتی متر بیشتر باشد.
– عمق کمد ها بهتر است 60 سانتی متر در نظر گرفته شود.
– فاصله دستگیره درهای کمد از کف نباید از90 سانتی متر بیشتر باشد.
6-4-9-5-میز کنار تختخواب
لازم است میز کوچکی در کنار تختخواب برای نگهداری لوازمی که سالمندهر روزبه آنها نیاز دارد،مثل کتاب،ریش تراش برقی و…در نظر گرفته شود.
6-4-9-6-امکانات آشپزی وشستشو
در دسترس قرار دادن امکانات برای آشپزی و شستشو و نیز تهیه چای یا قهوه ویا شام مختصر باعث می شودکه سالمندان احساس کنند به راحتی می توانند مستقل باشند و به فعالیت روزانه خود ادامه دهند.صندلی یامبل راحتی،میز جلومبل،ساعت دیواری،تلفن ومیز آرایش از دیگر وسایلی است که وجودش در اتاق خواب سالمندان ضروری است.
با توجه به موارد ذکر شده و با توجه به ابعاد هر یک از تجهیزات از قبیل تخت،کمد،مبل و…ونیزدرنظر گرفتن فضای چرخش صندلی چرخ دار،می توان به فضایی در ابعاد 2/3×6/3متر مربع جهت اتاق خواب دست یافت.همچنین اگر لازم باشد که اتاق های بزگ را با دیوار های جداگر و دیوارهای متحرک به صورت فضاهای مستقل فردی تقصیم بندی نماییم،5/2×5/2متر مربع پیشنهاد می گردد.(6-27)
شکل(6-27)ابعاد مناسب اتاق خواب 2 نفره]6[
منبع،(Green, Isaac. … 1975)
6-4-10-اتاق کارکنان
کارکنانخانه سالمندان بایستی دارای امکانات مناسبی جهت خواب و نشیمن باشند. همچنین یک اتاق استراحت و غذاخوری برای آنان کاملا جدا از قسمت های دیگر در نظر گرفته شود تا در ساعت غیر کاری نیز بتوانند به استراحت بپردازند. بنابراین برای هر یک از کارکنان، اتاقی به مساحت 8 متر مربع با امکانات حمام و سرویس بهداشتی می توان در نظر گرفت.
6-4-11-اتاق مدیریت
برای امور اداری مجموعه باید فضایی با مساحت حدود 9 متر مربع در نظر گرفت. این اتاق بایستی در نزدیکی در ورودی قرار گیرد و شامل فضایی برای نگهداری پرونده های سالمندان ساکن، تعدادی مبل راحتی و یک پیشخوان برای دریافت و پرداخت وجه باشد. مدیرخانه سالمندان همچنین بایستی دارای امکانات رفاهی مثل خواب، نشیمن، آشپزخانه، توالت و حمام باشد تا بتواند حتی در ساعات غیر اداری به زندگی روزمره خود بپردازد.
6-4-12-اتاق های درمانی و توانبخشی
در خانه های سالمندان، تدابیر توانبخشی و درمانی جهت ارائه خدمات به ساکنین ضروری است. وجود پزشک، فیزیوتراپیست، مددکار اجتماعی، کارشناس مواد غذایی و پرستاران در تمام مدت برای سالمندان لازم است. بنابراین وجود فضاهای مناسب جهت ارائه این خدمات در طبقه همکف خانه های سالمندان الزامی است.
هدف از طرح توانبخشی این است که به فرد نیازمند توانبخشی کمک شود تا بتواند با حداکثر توانایی خود بکار بپردازد و خود را با جامعه تطبیق دهد و فرد را از جهات جسمانی، روانی، اجتماعی برای نوعی زندگی که در حد توانایی اوست آماده سازد. در بخش توانبخشی بایستی به تقویت نیروی ماهیچه های سالمندان پرداخته شود و یا در مورد نحوه استفاده از چوب یا عصای زیربغل یا در صورت استفاده سالمند از صندلی چرخ دار، نحوه دقیق و صحیح استفاده از صندلی به او آموخته شود. چنانچه فیزیوتراپی همراه با کمک مددکاران اجتماعی و یا روان پزشکان صورت گیرد و در تمام طول درمان ادامه یابد، سالمندان سریع تر و آسان تر به نتیجه خواهند رسید و توانایی خود را بدست خواهند آورد.
اتاق معاینه و درمان بایستی پاسخ گوی فعالیت های زیر باشد :
– معاینه سالمندان هر چند یک بار توسط پزشک
– تزریق و درمان با دارو
این اتاق بایستی دارای درهای دولنگه با مجموع پهنای 120 سانتی متر باشد و پیشنهاد می شود که مساحت اتاق معاینه حدود 18 متر مربع در نظر گرفته شود.
6-4-13-رختشویخانه مرکزی
فضایی است با مساحتی حدود 18 متر مربع که خدمات آن شامل شستن، خشک کردن، اتوکشی و … می شود. از آن جا که کیفیت شستشو با سیستم های نیمه اتوماتیک بهتر و هزینه های آن کمتر است، نصب این گونه سیستم ها در خانه های سالمندان مقرون به صرفه است.
6-4-14-انبار وسایل
برای نگهداری وسایل نظافت، مثل ملحفه، پتو، روبالشی و … انباری به مساحت حدود 1 متر مربه برای هر یک از سالمندان مورد نیاز است که این فضا اغلب می تواند در کنار حمام قرار گیرد و توصیه می شود که کاملا کاشی کاری شود تا نظافت آن آسان تر انجام پذیرد.
6-4-15-سرویس های بهداشتی
6-4-15-1-توالت
"از آن جایی که سالمندان در طول شب نیاز به توالت پیدا می کنند، لذا لازم است که محل آن در کنار اتاق های خواب آنان باشد. حداقل ابعاد فضای مناسب برای توالت سالمندانی که از صندلی چرخ دار استفاده می کنند 170×170 سانتی متر مربع باید باشد. ارتفاع کاسه توالت ( البته منظور توالت فرنگی است زیرا استفاده از توالت ایرانی برای سالمندان، حتی اگر قادر به استفاده باشند مناسب نمی باشد ) از کف نباید بیش از 38 سانتی متر باشد و در هر طرف آن روی دیوار باید نرده کمکی به فاصله 70 سانتی متر از کف نصب شود تا به کمک آن نشستن و برخاستن میسر باشد."(6-28)]5[
شکل (6-28) ارتفاع مناسب توالت فرنگی و نرده کمکی آن]3[
منبع،(robson.david…1997)
6-4-15-2-دستشویی
دستشویی مورد استفاده در خانه های سالمندان باید بدون پایه و در ارتفاع 85 سانتی متر ونصب گرددولی برای افرادی که در صندلی چرخ دار هستند این ارتفاع می تواند تا ارتفاع 75کوتاه شود.بنابراین توصیه می شود که دستشویی به گونه ای طراحی گردد که ارتفاع آن قابل تنظیم باشد.(6-29)
شکل (6-29) ارتفاع مناسب مناسب کاسه دستشویی]3[
منبع،(robson.david…1997)
توصیه های طراحی
1-حداقل عرض در سرویس های بهداشتی پیشنهاد می گردد.
2-کف و دیوار دستشویی،توالت و حمام بایستی با کاشی مناسب پوشیده شود.
3-شیرهای آب بایستی اهرمی باشد و به سهولت باز و بسته شود تا سالمندانی که از آرتروز و ورم مفاصل رنج می برند به راحتی از آن استفاده کنند.
4-حداقل ابعاد کاسه دستشویی 40*65 سانتی متر مربع پیشنهاد می شود و ارتفاع لبه ان باید در ارتفاع ساعد دست و حداقل 85 سانتی متر از کف باشد.
5-در کشور های با اب و هوای سردفترجیحا دستشویی نباید در کنار دیوار خارجی باشد.
6-4-15-3-حمام
برای سالمندان و افرادی که که کم توان تر می شوند،حمام اهمیت بیشتری پیدا می کند و باید با حداکثر آسایش طراحی شود.حمام ها بایستی کاملا برای استفاده کنندگان از صندلی چرخ دار ، بدون همراه یا برای افرادی که نیاز به یک یا حتی دو همراه برای کمک دارند قابل استفاده باشد.(شکل 47)
هرچند،بسیاری از سالمندان ، وان را به دوش ترجیح می دهند ، به دلایل گوناگون از جمله قابلیت دسترسی بیشتر، پاکیزه تر و اقتصادی تر بودن و قابلیت کنترل دمای بهتر،استفاده از دوش در خانه های سالمندان مناسب تر است. ولی به هر حال افراد بسیار کم توان که حتی با وجود همراه نیز قادر به استحمام نیستند و انهایی که مشکلات پوستی دارند و با غوطه ور شدن در آب التیام می یابند نیاز به وان برای استحمام دارند.بنابراین بایستی تعداد کمی حمام وان دار در خانه های سالمندان طراحی گردد.
تجهیزات اصلی و ضروری در حمام عبارتند از:وان یا دوش،توالت،لگن دستشویی،کمکد کمک های اولیه و آینه ،این تجهیزات بایستی چنان جا داده شوند که توسط افراد با تحرک کامل ، استفاده کنندگان بدون همراه و با همراه از سوی افراد درون صندلی چرخ دار قابل دسترس باشند.
شکل (6-30) فضای مناسب حمام برای استفاده سالمندان]6[
منبع،(robson.david…1997)
ابعاد حمام بدون وان 2/2×2/2 متر مربع و حمام های وان دار به مساحت 12 متر مربع پیشنهاد می گردد.که در هر صورت لازم است در ارتباط نزدیک با اتاق های خواب سالمندان باشد.
توصیه های طراحی
1- عموما توصیه می شود که برای هر 15تا 20 سالمند، یک حمام فراهم باشد. (شکل 48)
2- در حمام بایستی با حداقل پهنای 90 سانتی متربه سوی بیرون باز شود. قفل در حمام بایستی هم از داخل و هم از خارج قابل باز شدن باشد زیرا در وضعیت اضطراری بتوانند به آسانی به فضای داخل یا خارج دست یابند.
3- برای جلوگیری از دیده شدن سالمند در هنگام بازبودن در، بایستی جلو ورودی پوشیده شود.(6-31)
شکل (6-31) ابعاد مناسب حمام بدون وان]6[
منبع،(robson.david…1997)
شکل (6-32) محل مناسب قرارگیری در حمام]6[
منبع،(robson.david…1997)
پوشش کف حمام بایستی به گونه ای باشد که هنگام خیس شدن، لغزنده نباشد و برای ایستادن پایداری ایجاد کند و ترجیحا لاستیکی باشد. همچنین بایستی دارای شیب ملایم به سوی مجرای فاضلاب باشد.
4- سطح دیوارها و یا کف بایستی به آسانی قابل شستشو باشد و با استفاده از کاشی های مات جهت کاستن از خیرگی چشم تا حداقل 1/2 متر بالای کف تمام شده کاشی کاری شود.
5- در حمام های وان دار، بایستی کناره های وان باز بوده و با میله و دستگیره های کمکی مجهز شده باشد تا سالمندان قادر به حرکت بتوانند بدون همراه از آن استفاده کنند.
6- توالت، دستشویی و امکانات برای تعویض و نگهداری لباس باید در حمام پیش بینی شود.
7- در حمام های بدون وان، برای وارد و خارج شدن از زیر دوشی، استفاده از میله های دستگیره ای به فاصله 90 سانتی متر از کف ضروری است.
8- فضاهایی برای گردش آسانتر صندلی چرخ دار به قطر 5/1 متر بایستی در مرکز حمام در نظر گرفته شود.
9- از هواکش های جذب کننده رطوبت که به کلید چراغ متصل اند و خاموش شدن آنها با تاخیر نسبت به چراغ صورت می گیرد بایستی استفاده شود.
10- شیر های کنترل دوش بایستی دارای عملکرد ساده باشد و به راحتی باز و بسته شوند بخصوص برای استفاده سالمندانی که آرتروز انگشت دارند.
11- سیستم آ‍یر خطر در حمام ضروری است.
6-4-16-ارتباطات ضروری فضاها در خانه های سالمندان
با توجه شرایط جسمانی سالمندان،خانه های سالمندان بهتر است یک طبقه باشد و در صورت لزوم برای ساختمان های بیشتر از دو طبقه ،استفاده از آسانسور الزامی است.هر چند غالبا این گونه فرض می شود که بشترین شمار سالمندان به طور طبیعی از آسانسور استفاده می کنند،ولی استفاده منظم از پلکان با طراحی مناسب ،مفید تشخیص داده شده است و می تواند استفاده از آن را تشویق نمایدد.
در خانه های سالمندان تا دو طبقه ، استفاده از رامپ، جانشین مناسبی برای پلکان نمی باشد زیرا شیب رامپ باعث تغییری در قرارگیری نقطه ثقل بدن می شود و خود این موضوع باعث ایجاد مشکلاتی در راه رفتن سالمندان می گردد. به همین دلیل توصیه می شود ، در جایی که ایجاد تغییرات ارتفاعی لازم باشد ، سالمندانی قادر به حرکت در طبقه دوم ساکن شوند که در رفت و آمد بتوتنند از راه پله و سالمندان ناتوان که در طبقه اول ساکن اند از رامپ استفاده کنند. توصیه می شود که در خانه های سالمندان بیش از یک طبقه (همکف)نصب آسانسور بهترین راه حل است.
6-4-17-آسانسور
در خانه های سالمندان (بخصوص در خانه های بیش از دو طبقه )استفاده از آسانسور ضروری می باشد.آسانسور بایستی نزدیک به در ورودی اصلی ساختمان کار گذاشته شده و در هر یک از طبقات ،بدون بالا و پایین رفتن از پله قابل دسترسی باشد.
از آنجا که سالمندان خیلی آهسته حرکت می کنند ،لذا درهای اتوماتیک آسانسورها باید به گونه ای تنظیم شوند که زمان کافی برای داخل شدن به اتاقک آسانسور و خارج شدن از آن به افراد داده شود.همچنین بایستی توقف اسانسورها به نسبت طولانی تر از حد معمول باشد .
توصیه های طراحی
1-"حداقل ابعاد اتاقک آسانسور 1/1×4/1 متر مربع و در ان ،به عرض باز شونده 80-90 سانتی متر باید باشد.(شکل 51)
2-در داخل اتاقک آسانسور نصب نرده ای به قاصله 90 سانتی متر از کف برای حفظ تعادل سالمندان بایستی در نظر گرفته شود.
3-لازم است از صندلی تاشو در داخل اسانسور استفاده شود.
4-اتاقک آسانسور بایستی به زنگ اضطراری و یک خط تلفن جهت ارتباط به بیرون و نیز دکمه های کنترل و سایر تجهیزات لازم که جهت استفاده در داخل آسانسور بر روی دیواره اتاقک نصب می شود،لازم است بین 90 تا 130 سانتی متر قرار گیرد."]6[
شکل (6-33) ابعاد مناسب و تجهیزات اتاقک آسانسور]6[
منبع،(robson.david…1997)
6-4-18-رامپ و سطوح شیب دار
به دلیل محدودیت های چندکانه سالمندان از قبیل دید کم و قدرت و توانایی کاهش یافته در آنان بایستی شیب تدریجی مطابق با استانداردهای جهانی باشد تا بتواند امکان دسترسی برای همه افراد را فراهم نماید.
"در صورتی که شیب رمپ 8 درصد باشد ، طول آن نباید از 6 متر تجاوز کند و وقتی که به رمپ های طولانی تر نیاز باشد باید آنها را به وسیله پاگردهایی به طول حداقل 5/1 متر از هم جدا کرد.همچنین در ابتدا و انتهای رامپ ها همیشه باید سطحی که از 8/1 متر مربع کمتر نباشد در نظر کرقته شود."]5[
توصیه می شود که در دو طرف رامپ از نرده های کمکی به فاصله90 سانتی متر از هم و به فاصله 70 سانتی متر از کف استفاده شود.
6-4-19-پلکان
الگوی راه رفتن افراد بر روی سطوح صاف، به طول گام و سرعت حرکت آنها بستگی دارد. بنابراین چگونگی قرار دادن پا، به اراده فرد سالمند بستگی دارد و حتی ممکن است ناخودآگاه باشد، در حالی که استفاده از پله تا حد زیادی به ابعاد و شرایط آن بستگی دارد.
معمولا پایین آمدن از پله، خطرناک تر از بالا رفتن است. مطالعات انجام گرفته بر روی 32000 استفاده کننده از پله ( Carsons. Etal.1978 ) مشخص نموده است که هنگام پایین رفتن، فرد در معرض فرآیندهای پیچیده بصری و حرکتی بدن قرار می گیرد. اشخاص ابتدا مستقیما به اولین پله نگاه می کنند و سپس با پایین رفتن از پله های دوموسوم، شروع به شمارش پله ها در ذهن خود می نمایند. مطالعاتی که بر روی سالمندان آسیب دیده به هنگاماستفاده از پلکان انجام گرفته، نشان داده است که بینایی ممکن است یکی از عوامل اصلی در ضربه پذیری افراد باشد. در این گونه آسیب پذیری سالمندان دو دلیل اصلی وجود دارد:
1- اختلال در بینایی که توجه فرد را از پله منحرف می سازد.
2- خطای چشم که ناشی از نحوه طراحی پله می باشد.
طراحی پلکان باید تامین کننده امنیت و دارای اندازه های متناسب، نور کافی و نرده های مناسب باشد. پله های مستقیم ممکن است اقتصادی تر به نظر برسند ولی معمولا به دلیل این که طولانی بودن خیز پله برای سالمندان و افراد کم توان ترس آور می باشد، لذا بهتر است به دونیم خیز تقسیم شود که البته این امر باعث می گردد بر تعداد پله ها افزوده شود ولی از نظر امنیتی و ایجاد تعادل بیشتر برای سالمندان مناسب تر است. حداکثر تعداد مناسب پله ها برای هر خیز، 9 پله و برای تعداد پله بیشتر، ایجاد پاگردی برای استراحت الزامی است.(6-34)
شکل (6-34) استفاده از نرده های کمکی در پلکان]6[
منبع،(robson.david…1997)
برای سالمندان کف پله ای مناسب است که پهنای کافی داشته باشدتا بتواند با کمی ایمنی روی ْآن ایستاده و نفسی تازه کنند.(6-35)
شکل (6-35) ابعاد منلسب پلکان]6[
منبع،(robson.david…1997)
ارتفاع هر پله 15 سانتی متر و عرض پاخور آن 27-30 سانتی متر پیشنهاد می کردد.برای سالمندانی که نمی توانند به راحتی راه بروند و حتما بایستی با گرفتن نرده خود را بالا بکشند ، نصب نرده های کمکی در دو طرف پله ضروری است.پلکان بی نرده برای افراد مسن و اشخاص مستعد سرگیجه خطر آفرین است.
فاصله بین نرده های دو طرف ،90سانتی متر توصیه می شود تا براحتی قابل دسترس سالمندان باشد.ارتفاع این نرده ها تا کف پله، 90 سانتی متر و سطح مقطع آنها نیز دایره ای به قطر 4 سانتی متر پیشنهاد می گردد. (6-36)
شکل (6-36)مقطع مناسب نرده های کمکی]3[
منبع،(robson.david…1997)
پهنای پلکان بایستی به اندازه ای باشد که عبور افراد را ممکن ساخته و در عین حال ترس آور به نظر نرسد. توصیه می شود که رنگ پله های بالایی و پایینی با دیگر پله ها و نیز پاگردها در تضاد باشد. همچنین سطح رویه پله ها بایستی از مصالح غیر لغزنده پوشانده شود.
توصیه های طراحی
1- لبه کف نبایستی بیرون زدگی داشته باشد.
2- پله ها نبایستی شل و یا ناپایدار باشند.
3- هیچ گونه اشیایی، حتی به طور موقت نبایستی روی پلکان گذاشته شود.
4- لبه پله ها، بایستی ازبقیه پلکان قابل تشخیص باشد که می توان با روشنایی مناسب به این مهم دست یافت.
6-4-20-راهروها
در خانه های سالمندان، راهروها بایستی دارای پهنای کافی و نورپردازی مناسب باشند تا افراد درون صندلی چرخ دار، افراد با عصا و پیاده با همراه، در هر دو جهت بتوانند حرکت کنند. برای افرادی که از عصا استفاده می کنند، پهنای 70 سانتی متر و برای اشخاصی که از صندلی چرخ دار استفاده می کنند، پهنای راهرو بین 100 تا 120 سانتی متر باید باشد. اگر عرض راهرو 180 سانتی متر در نظر گرفته شود، امکان حرکت دو صندلی چرخ دار از کنار هم فراهم خواهد شد. بنابراین پیشنهاد می شود که عرض راهروهای خانه های سالمندان حداقل 150 سانتی متر باشد و همواره سعی شود از راهروهای پرپیچ وخم که ایجاد سردرگمی در سالمندان می نماید پرهیز گردد.
(6-37)
شکل (6-37) پهنای مناسب راهروها و استفاده از نردهخای کمکی]3[
منبع،(Green, Isaac. … 1975)
فرورفتگی و پیشامدگی های سنجیده و طراحی شده در طول راهرو می تواند به پهنای راهرو تنوع بخشد و آن را از حالت یکنواختی بیرون آورد. فرورفتگی ها، توقفگاه موقت سالمندان برای رفع خستگی نیز هست . معمولا این گونه فرورفتگی ها را با وسایل استراحت، مثل نیمکت یا صندلی پر می کنند. پنجره در برخی نقاط از طول راهرو می تواند به جهت یابی سالمندان کمک نموده و ارتباط آنان را با فضای بیرون بیشتر نماید ولی باید توجه داشت که از طراحی ÷نجره بزرگ در انتهای راهرو به دلیل تابش شدید نور پرهیز شود. در مناطقی که آب و هوای معتدل دارد بهتر است راهروها شمالی – جنوبی ساخته شوند و همچنین نباید در جریان باد باشند. توصیه می شود که دیوارهای راهرو با رنگ های روشن و مات رنگ آمیزی شوند که روشنایی طبیعی و غیر طبیعی را منعکس نکنند. هم چنین کف راهروها برای ایجاد تضاد رنگ ها، تیره تر از دیوارها باشد. همچنین بایستی کف راهرو، جاذب صدا و غیر لغزنده باشد. نصب دستگیره های نرده ای در طول راهرو، برای یاری رساندن به افراد نامتعادل ضروری است و نیز مسیر راهرو باید عاری از موانعی مانند رادیاتورهای پیش آمده و یا کپسول های آتش نشانی باشد.(6-38)
شکل (6-38) رادیاتور شوفاژو نیز کپسول آتشنشانی باید در جاسازی دیوار راهرو نصب شود]6[
(Green, Isaac. … 1975)
6-4-21-بازشوها
6-4-21-1-درها
معمولا درها برای سالمندان دشواری های زیادی ایجاد می کنند. از آن جا که بیشتر سالمندان دارای ورم مفاصل اند و مشکل می توانند انگشتان خود را خم کنند، لذا دستگیره های در نباید از نوع مدور باشد، بنابراین استفاده از دستگیره های اهرمی با شکل D ÷یشنهاد می گردد. توصیه می شود دستگیره در، حدود 90 سانتی متر از کف راهروها فاصله داشته باشد تا حرکت در هر دو وضع نشسته و ایستاده به آسانی انجام گیرد. از آن جا که اغلب سالمندان در حالت راه رفتن پای خود را بر زمین می کشند، لذا هیچ نوع برآمدگی در آستانه در، که موجب افتادن آنها می شود نباید وجود داشته باشد. همچنین سالمندانی که با صندلی چرخ دار حرکت می کنند، تغییرات ناگهانی در کف راهرو را نمی توانند تحمل کنند، بنابراین تا آنجا که امکان دارد باید آستانه های در را حذف نمود و یا در صورت الزام استفاده از آستانه، حداکثر 2 سانتی متر ارتفاع ÷یشنهاد می گردد.
– بازشو آزاد درها باید بین 80 تا 85 سانتی متر باشد تا عبور صندلی چرخ دار به آسانی انجام گیرد. همچنین بایستی درها به سمت خارج اتاق و یا به صورت کشویی به طرفین باز شوند.]6[
– برای جلوگیری ازصدای برخورددرها به هم و جهن کاهش نوفه، لبه درها بایستی با نوارهای درزگیر پوشیده شوند.
6-4-21-2-پنجره ها
پنجره ها برای فراهم ساختن نور کافی و تهویه و ارتباطات بصری با دنیای بیرون مورد نیازند و بایستی مطمئن و ایمن بوده و محرمیت ایجاد کنند. ادوات پنجره بایستی قابل دسترس بوده و عملکرد راحتی داشته باشند. همچنین طراحی آنها بایستی در ارتباط با اندازه اتاق و عملکردهای مورد انتظار باشد. قسمت های بازشو پنجره ها باید به گونه ای باشد که در تابستان هوای بیرون را به داخل اتاق ها هدایت کرده و در زمستان از این جریان هوا جلوگیری کند. جابجایی و تعویض هوای گرم ساکن زیر سقف و ورود هوای تازه، موجب تلطیف هوای اتاق سالمند می شود و از خشکی هوا که سالمند به آن حساسیت دارند می کاهد.
نشستن و از پنجره به بیرون نگاه کردن برای سالمندان نوعی مشغولیت هر روزه است." بنابراین، پنجره های اتاق نشیمن باید کوتاه باشد تا شخصی که در صندلی راحتی لمیده است بتواند به راحتی بیرون را تماشا کند که این ارتفاع می تواند بین 30 تا 90 سانتی متر در نظر گرفته شود.
در اتاق خواب ارتفاع پنجره بایستی آن قدر کم باشد که شخص هنگام خوابیدن بر روی تخت به راحتی بتواند بیرون را ببیند که این ارتفاع باید بین 30- 60 سانتی متر از کف اتاق در نظر گرفته شود. در اتاق غذا خوری ارتفاع 70 سانتی متر برای کف پنجره ها پیشنهاد می گردد تا سالمندان در حالت نشسته به راحتی بتوانند به تماشای بیرون بپردازند."]6[
کف پنجره ها بایستی به اندازه ای باشد تا فضا برای تزیینات و گلدان های کوچک گل فراهم شود. محل نصب نرده های ایمنی در بیرون پنجره بایستی به گونه ای در نظر گرفته شود که منظر سالمند را به فضای خارج به هم زند. (شکل 60)
دستگیره ها و قفل های پنجره ها بایستی به گونه ای طراحی شود تا با استفاده از کمترین نیرو عمل کنند. همچنین بایددرسطحی پایین وقابل دسترس قرار داشته،ودرارتفاع بین 90 تا 120 سانتی متر از کف باشند.
شکل (6-39) ابعاد مناسب پنجره و ارتفاع کف پنجره از زمین]6[
منبع،(Green, Isaac. … 1975)
توصیه های طراحی
1- پنجره هایی که نور را به صورت یکنواخت به داخل اتاق پخش می کنند مناسب تر از پنجره هایی هستند که نور را با قسمت قسمت وارد اتاق می کنند(6-40)
شکل (6-40) پخش نا مناسب نور از پنجره
منبع،(Green, Isaac. … 1975)
2- برای جلوگیری از جریان باد و گرما بایستی از پنجره های دو جداره استفاده شود.
3- بایستی از سایبان های خارجی استفاده شود تا تابش شدید خورشید از پنجره های جنوبی و غربی که موجب ناراحتی بینایی سالمندان می شود به حداقل برسد.
6-4-21-3-تراس های خصوصی
سالمندان ارزش زیادی برای داشتن فضای خارجی که متعلق به خورشان باشد قائل اند. وجود تراس های خصوصی در مجاورت اتاق های شخصی باعث می شود که فضای مسکونی، بیشتر حالت خانگی و کمتر حالت رسمی داشته باشد. در نظر گرفتن تراس های خصوصی در جلو اتاق ها، باعث می شود که سالمندان استقلال بیشتری داشته باشند و وجود خود را مفید بدانند. این نوع فضاها جایگاهی هستند برای تداوم یافتن بسیاری از کارهای خانه که بخشی از زندگی روزمره آنان از قبیل باغبانی، خشک کردن لباس و … را پر می کند. چنین فضاهایی باید هم احساس در فضای خاجی بودن و هم احساس محصور بودن را برای سالمند فراهم کند. بر همین اساس تراس هایی که محدوده های آنها به خوبی تعریف نشده است، غالبا مورد استفاده قرار نمی گیرند. برای تعیین محدوده تراس، لازم است حصاری مناسب که در عین حالی که ایجاد احساس امنیت و خلوت می نماید، امکان منظر به درون محوطه های عمومی را نیز فراهم سازد، پیش بینی شود.
6-4-21-4-تراس های مشترک
تراس های مشترک می توانند وسیله ای برای برقراری روابط اجتماعی گروه های کوچک و بزرگ باشند. اگر این فضاها به خوبی طراحی شوند، سالمندانی که توانایی های کمتری دارند و نیازمند به دسترسی های آسان، آسایش و امنیت هستند نیز می توانند از آنها استفاده کنند. تراس های مشترک بهتر است در مرکز ساختمان و فعالیت های مجموعه قرار گرفته و دارای دید کافی و دسترسی های اسان به فضاهای داخلی باشند. چنین مکانی ضریب امنیت واطمینان را بالا می برد و استفاده غیر رسمی از تراس را تشویق می کند.(6-41)
شکل (6-41) فضاهای باز مشترک]8[
منبع،(Robson,David…1997)
توصیه های طراحی
1- تراس های خصوصی و مشترک به گونه ای باید طراحی شوند که در بیشتر اوقات روز به آنها نور مستقیم خورشید بتابد و در عین حال تمهیداتی برای محافظت در مقابل نور شدید خورشید، سرما و باد شدید را دارا باشند.
2- ایجاد تراس های سرپوشیده در کنترل نفوذ نور خورشید و فراهم آوردن فضای اضافه برای اتاق های خواب و نشیمن مناسب می باشد.(شکل 64)
3- "مساحت تراس ها الزاما از 3 متر مربع نباید کمتر باشد،چون از نظر عملکردی فضای نامناسبی می شود"]1[.
شکل (6-42) تراس های خصوصی]7[
منبع،(Robson,David…1997)
6-4-22-محوطه باغبانی
از ارزشمندترین نوع فعالیت هایی که می توان برای سالمندان در نظر گرفت فعالیت باغبانی است (حتی اگر تعداد کمی از آنان به این توع فعالیت علاقه مند باشند).
باغبانی را می توان به عنوان ابزاری جهت به نمایش گذاردن توانایی ها و دست آوردهای سالمندان در نظر گرفت.
دو نوع باغچه در اکثر خانه های سالمندان وجود دارد :
– پاسیوها و بالکن های خصوصی
– محوطه ها و کرت های مخصوص این کار
به سالمندان این امکان باید داده شود که در محیط زیست خود، به باغبانی و پرورش گل بپردازند و باغچه ای را که در اختیارشان گذاشته شده است با گل های مورد علاقه شان بیارایند. این امر، نه تنها باعث دلبستگی بیشتر آنان به محیط زیست خود می شود، بلکه این احساس در وجودشان برانگیخته می شود که آن جا را متعلق به خود بدانند. افزون بر این، هزینه های جنبی خانه کاسته می شود.
توصیه می شود باغچه های جمعی به نحوی که از اتاق های خصوصی سالمندان و یا از فضاهای عمومی آنها قابل رویت باشد و در طول روز از نور خورشید استفاده کند، در خانه های سالمندان ایجاد گردد.
6-4-23-محوطه بازی برای فرزندان میهمانان
برای سالمندانی که نوه های آنها به دیدنشان می آیند، یک محوطه خارجی بازی برای کودکان بسیار مطلوب است ولی سروصدای بچه ها و کنترل آنها توسط کارکنان خانه، موجب نگرانی بسیاری لز سالمندان می شود. بنابراین در صورتی که قرار باشد محوطه بازی درون مجموعه قرار گیرد، بایستی موارد زیر را در نظر گرفت :
– قرار دادن محوطه بازی دور از بخش های آرام مجموعه از قبیل واحد های مسکونی یا فضاهای خصوصی.
– جاگیری فضای بازی در مکانی که تنها توسط میهمانان قابل استفاده باشد.
– فراهم نمودن نیمکت هایی در محوطه بازی برای استفاده سالمندان و میهمانان برای مراقبت از بچه ها.
– استفاده از فضاهای خارجی برای سالمندانی که قادر به دیدن ÷له ها، خواندن علایم و یا بلند شدن از روی نیمکت ها نیستند، مناسب نیست و بعضی از تجهیزات و جزییات لازم مطمئنا اهمیت بیشتری برای امنیت و آسایش سالمندان ایجاد می نماید.
6-4-24-مبلمان و اثاث ثابت
مبلمان مورد استفاده در خانه های سالمندان نیاز به مناسب سازی دارد. برای چیدمان مبلمان در فضاهای نشیمن، نهارخوری و دیگر فضاهای مورد استفاده سالمندان بایستی مسیرهای آزاد برای آمدوشد فراهم شود و هیچگونه مبلمان سبک و ناپایدار نبایستی وجود داشته باشد. از میزهای کوتاه (میزهای عسلی) نبایستی در فضاها استفاده نمود، تا برای سالمندان با اختلالات بینایی و یا ناتوانی جهت حفظ تعادل ایجاد دشواری نکنند. میزهایی که دارای یک پایه ستونی هستند برای دسترسی افرادی که از صندلی چرخ دار استفاده می کنند مناسب تر است، اما هنگامی که افراد کم توان سنگینی خود را بر روی میز می اندازند، ای ن میزها راحت تر از میزهای پایه دار واژگون می شوند.بنابراین هر چه قطر میز بیشتر باشد، پایه یا ستون وسط آن نیز باید سنگین تر باشد تا از واژگون شدن میز جلوگیری کند. میزهای مربع پایه دار عموما پایدارترند و فضای کمتری را اشغال می کنند. این میزها را می توان برای ایجاد میزهای دراز به دنبال یکدیگر قرار داد که راه حل عملی برای اتاق های چند منظوره است.
به دلیل تغییرات کالبدی، مانند گرفتگی و ضعف عمومی عضلات، کاهش انعطاف پذیری و … که همراه پیری مشکلاتی را هنگام نشستن و برخاستن به مدت طولانی ایجاد می کند، بایستی صندلی های راحتی فراهم کرد. از آن جایی که قد متوسط سالمندان حدود 150- 160 سانتی متر می باشد، نشیمنگاه صندلی بایستی حدود 40- 43 سانتی متر باشد. پیشنهاد می شود که صندلی هایی با ارتفاعات مختلف ولی در همین محدوده فراهم شود تا خود سالمندان، صندلی مطلوب خود را پیدا کنند. (6-43)صندلی های سبک و قابل حرکت دادن نسبت به نوع ثابت آن ترجیح دارد. پشتی صندلی باید نرم باشد تا تکیه گاه خوبی برای شانه ها و کمر باشد، دسته های صندلی بایستی تا اندازه ای به جلو بیرون زدگی داشته باشد که نشستن و برخاستن از صندلی به سهولت انجام پذیرد.
شکل (6-43) ارتفاع مناسب صندلی]9[
منبع،(LidmarReinius, Karin. …1984)
بسیاری از سالمندان هنگام بلند شدن از صندلی بدن خود را بر روی آن می کشند که علت آن کاهش قدرت پاها و عدم توانایی در جمع کردن پاها در زیر صندلی است. بنبراین برای ایجاد سهولت در حرکت نباید رویه صندلی بیش از حد در عقب قرار بگیرد و نباید بلند یا کوتاه باشد.(6-44)
پیشنهاد می شود که پشتی صندلی ها در حدود 5 تا 10 درجه نسبت به صفحه عمودی زاویه داشته باشد تا در هنگام نشستن حالت مطلوب تری ایجاد نماید.
شکل (6-44) صندل های مخصوص سالمندان]9[
منبع،(LidmarReinius, Karin). …1984
6-4-25-کفپوش های مناسب
کف راهرو اتاق های خانه سالمندان بایستی غیر لغزان، استوار و به گونه ای هموار باشد که مانع عبور صندلی چرخ دار و یا باعث از دست دادن تعادل آنان نگردد. عدم انتخاب مناسب پوشش کف به ویژه در راهروها از سهولت و ایمنی عبور سالمندان می کاهد و امکان دسترسی ها را کاهش می دهد. مناسب ترین کفپوش ها عبارتند از پوشش هایی از جنس وینیل یا پوشش های نرم. بایستی توجه داشت که انتخاب آن دسته از کفپوش ها که نیاز به واکس زدن یا هر مورد مشابهی که باعث لیز شدن سطح کفپوش می گردد و باعث سر خوردن وکاهش میزان تعادل می شود، خودداری شود. فرش و موکت نیز دارای معایب زیادی است : 1- گرد و غبار معلق در فضا را جذب می کند. 2- هر نوع مایعات که بر روی آنها ریخته شود، بوی نامطبوع آن در فضای اتاق و راهرو پخش می شود. 3- به راحتی قابل تمیز کردن نیست. به طور کلی، فرش و موکت برای خانه سالمندان غیر بهداشتی است و به هیچ وجه توصیه نمی شود.
توصیه های طراحی
1- آستانه در اتاق ها و نیز ورودی راهروها نباید دارای برجستگی های غیر ضروری باشد. همچنین سیستم تلفن و تلویزیون نباید در مسیر رفت وآمد سالمندان قرار داده شود.
2- از پهن کردن قالیچه بر کف اتاق ها و راهروها اجتناب شود و در صورت امکان از فرش کردن ابتدا و انتهای پلکان با فرش یا قالیچه خودداری گردد.
3- کف اتاق ها و راهروها بایستی به گونه ای باشد که گردوغبار، خرده های نان خشک و … به راحتی قابل جابجایی و تمیز کردن باشد. همچنین بهتر است کف کلیه فضاهای ساختمان قابل شستشو و میکروب زدایی باشد.
4- رنگ های تند و زمینه دار برای کفپوش ها به دلیل انعکاس شدید نور توصیه نمی گردد.
6-4-26-نرده های کمکی
نرده های کمکی بایستی در دو طرف مسیر تردد سالمندان قرار گیرد تا امکان استفاده از آن به راحتی میسر باشد. دستگیره های کمکی به سالمندان امنیت حسی و واقعی می دهد و معمولا باید در جاهایی استفاده شود که بیشترین کمک را به اشخاص ناتوان بنماید. مثلا در جاهایی که زوایا و شیب تغییر می کند و یا در حمام و سرویس های بهداشتی و نیز در هر جایی که ممکن است مدت زمان کوتاهی جهت تمرکز حواس نیاز باشد ( مانند خرج شدن از یک فضای تاریک به فضای روشن ) استفاده از نرده های کمکی ضروری است. برای استفاده هر دو گروه سالمند توانا یا ناتوان که از صندلی چرخ دار استفاده می کنند، دو دستگیره یکی در ارتفاع 90 سانتی متر و دیگری در ارتفاع 65 سانتی متر باید در نظر گرفته شود.همچنین برای اینکه سالمند بتواند دستگیره های کمکی را به آسانی و با حد اکثر ضریب امنیت و اطمینان در دست گیرد بایستی مقطع دستگیره ها مدور و به قطر تقریبی 4 سانتی متر و حدود 5 سانتی متر از دیوار فاصله داشته باشد.پیشنهاد می شود به منظور کمک به تشخیص بهتر سالمندان، رنگ نرده ها و رنگ دیوار مجاور آن در تضاد و کنتراست باشد.
جنس دستگیره های کمکی باید از موادی باشد که در آب و هوای متفاوت بتوان از آن استفاده کرد.از آنجا که جنس فلزی آن در هوای سرد، سرد میشود و در هوای مرطوب ، خیس می گردد ، لذا بهتر است که از رویه پلاستیکی و یا وینیل استفاده شود.همچنین پیشنهاد می شود که برای کمک به افراد با بینایی محدود ، سطح نرده ها دارای بافت سطحی باشند.
6-4-27-نشانه ها
همواره این سوال مطرح است که آیا نشانه ها به راستی ضروری هستند؟در جواب باید گفت که استفاده از نشانه های گرافیکی می تواند ماثر و ضروری باشند ولی نشانه های ناشناخته ممکن است سالمندان را دچار سردرگمی نماید.
تجهیزات و وسایل مهم بایستی در مسیرهای روشن و ثابت قرار داده شوند و برای سالمندان قابل تشخیص باشد.تمامی کلیدها و کنترل هل مانند دگمه های آسانسور ،زنگ ها،تلفن ها ، چراغ ها و … بایستی طوری نصب شوند که علاوه بر قابل تشخیص بودن ،دست افراد ناتوان نیز به آنها برسد،یعنی بین 90 تا120 سانتی متر از کف اتاق فاصله داشته باشند.تابلو های جلب توجه کننده بایدبزرگ و برای تشخیص آسان در شب ،نور پردازی شوند.همچنین نوشته های روی انها با رنگ سفید، حروف بزرگ و با فواصل مناسب از هم که خواندن را آسانتر می نماید نوشته شود.توصیه می شود نشانه ها در فاصله 120 تا 150 سانتی متر بالاتر از کف زمین که به راحتی قابل دیدن و لمس کردن توسط سالمندان باشد قرار گیرند.
6-5-رهنمود های عمومی در رابطه با خانه های سالمندان
تعبیه وسایل اطفای حریق ،درهای خروجی اظطراری مناسب ، سیستم سیم کشی کاملا مطمئن و بی خطر، انتقال مرتب و مداوم زباله از درون اتاق ها و مراکز تجمع به خارج خانه سالمندان ، وجود میله های حفاظتی در تمام طول راهروها و مسیرها ،راه های با شیب مناسب جهت عبور صندلی چرخ دار،در جه حرارت مناسب در ساختمان، امکانات مناسب جهت جدا کردن سالمندان برحال و نیز فراهم نمودن فضای کافی جهت اجرای برنامه های ورزشی و توانبخشی و نیز مراکزی جهت پرداختن به زمینه های حرفه ای و تخصصی سالمندان، مانند کارگاه های کوچک ولی مجهز صنعتی و … از مسائل دیگری است که بایستی در خانه های سالمندان مورد توجه قرار گیرد.
6-6-جمع بندی و ارائه سرانه های پیشنهادی
در مباحث گذشته، کلیه فضاهایی که در خانه های سالمندان مورد نیاز است معرفی گردید و تجهیزات ضروری جهت ایجاد آسایش نسبی برای این افراد به همراه ابعاد مناسب فضاها تعیین شد. در هر یک از کاربری ها، توصیه هایی جهت ارتقاء کیفیت فضای سکونتی با استفاده از رنگ آمیزی و نور مطلوب و نیز بکار بردن پوشش های کف مناسب و نیز دسترسی های صحیح ارائه شد که در کلیه مباحث تفصیلی گذشته بصورت جمع بندی شده و خلاصه ارائه می گردد. می توان با استفاده از این اطلاعات، جمع سرانه لازم برای ظرفیت های مختلف را بدست آورده و متراژ مناسب برای طراحی مطلوب خانه های سالمندان را پیش بینی نمود.
فصل 7
7-1-معماری و سازه
7-1-2-جزئیات اجرایی اسکلت فلزی
احداث ساختمان به منظور رفع احتیاج انسانها صورت گرفتهومهندسین،معماران مسئولیت تهیه اشکال و اجراء مناسب بنا را برعهده دارند؛ محور اصلی مسئولیت عبارت است از:
الف ) ایمنی ب ) زیبائی ج) اقتصاد
با توجه به اینکه ساختمان های احداثی در کشور ما اکثرا" بصورت فلزی یا بتنی بوده و ساختمانهای بنایی غیر مسلح با محدودیت خاص طبق آئین نامه 2800 زلزله ایران ساخته میشود، آشنایی با مزایا و معایب ساختمانها می تواند درتصمیم گیری مالکین ، مهندسین نقش اساسی داشته باشد.
مزایای ساختمان فلزی:
مقاومت زیاد: مقاومت قطعات فلزی زیاد بوده و نسبت مقاومت به وزن از مصالح بتن بزرگتر است ، به این علت در دهانه های بزرگ سوله ها وساختمان های مرتفع ، ساختمانهائی که برزمینهای سست قرارمیگیرند ، حائز اهمیت فراوان میباشد .
خواص یکنواخت : فلز در کارخانجات بزرگ تحت نظارت دقیق تهیه میشود ، یکنواخت بودن خواص آن میتوان اطمینان کرد و خواص آن بر خلاف بتن با عوامل خارجی تحت تاثیر قرار نمی گیرد ، اطمینان در یکنواختی خواص مصالح در انتخاب ضریب اطمینان کوچک موثر است که خود صرفه جو یی در مصرف مصالح را باعث میشود .
دوام : دوام فولاد بسیار خوب است ، ساختمانهای فلزی که در نگهداری آنها دقت گردد . برای مدت طولانی قابل بهره برداری خواهند بود .
خواص ارتجاعی : خواص مفروض ارتجاعی فولاد با تقریبی بسیار خوبی مصداق عملی دارد . فولاد با تنشهای بزرگی از قانون هوک بخوبی پیروی مینماید . مثلآ ممان اینرسی یک مقطع فولادی را میتوان با اطمینان در محاسبه وارد نمود . حال اینکه در مورد مقطع بتنی ارقام مربوطه چندان معین و قابل اطمینان نمی باشد..
شکل پذیری : از خاصیت مثبت مصالح فلزی شکل پذیری آن است که قادرند تمرکز تنش را که در واقع علت شروع خرابی است ونیروی دینامیکی و ضربه ای را تحمل نماید ،در حالیکه مصالح بتن ترد و شکننده در مقابل این نیروها فوق العاده ضعیف اند. یکی از عواملی که در هنگام خرابی ،عضو خود خبر داده و ازخرابی ناگهانی وخطرات آن جلوگیری میکند.
پیوستگی مصالح : قطعات فلزی با توجه به مواد متشکله آن پیوسته و همگن می باشد و ولی در قطعات بتنی صدمات وارده در هر زلزله به پوشش بتنی روی سلاح میلگرد وارد میگردد ، ترکهائی که در پوشش بتن پدید می آید ، قابل کنترل نبوده و احتمالا" ساختمان در پس لرزه یا زلزله بعدی ضعف بیشتر داشته و تخریب شود .مقاومت متعادل مصالح،مقاومت : مصالح فلزی در کشش و فشار یکسان و در برش نیز خوب و نزدیک به کشش و فشار است .در تغییر وضع بارها، نیروی وارده فشاری ، کششی قابل تعویض بوده و همچنین مقاطعی که در بار گذاری عادی تنش برشی در آنها کوچک است ، در بارهای پیش بینی شده ،تحت اثر پیچش و در نتیجه برش ناشی از ان قرار میگیرند. در ساختمانهای بتنی مسلح مقاومت بتن در فشار خوب ، ولی در کشش و یا برش کم است. پس در صورتی که مناطقی احتمالا تحت نیروی کششی قرار گرفته و مسلح نشده باشد تولید ترک و خرابی مینماید.
انفجار : در ساختمانهای بارهای وارده توسط اسکلت ساختمان تحمل شده ، از قطعات پرکننده مانند تیغه ها و دیواره ها استفاده نمی شود . نیرویتخریبی انفجار سطوح حائل را از اسکلت جدا می کند و انرژی مخرب آشکار میشود ، ولی ساختمان کلا" ویران نخواهد گردید . در ساختمانهایی بتن مسلح خرابی دیوارها باعث ویرانی ساختمان خواهد شد .
تقویت پذیری و امکان مقاوم سازی : اعضاء ضعیف ساختمان فلزی را در اثر محاسبات اشتباه ، تغییر مقررات و ضوابط ، اجراء و …. میتوان با جوش یا پرچ یا پیچ کردن قطعات جدید ، تقویت نمود و یا قسمت یا دهانه هائی اضافه کرد .
شرایط آسان ساخت و نصب : تهیه قطعات فلزی در کارخانجات و نصب آن در موقعیت ، شرایط جوی متفاوت با تمهیدات لازم قابل اجراء است..
سرعت نصب : سرعت نصب قطعات فلزی نسبت به اجراء قطعات بتنی مدت زمان کمتری می طلبد .
پرت مصالح : با توجه به تهیه قطعات از کارخانجات ، پرت مصالح نسبت به تهیه و بکارگیری بتن کمتر است .
وزن کم : میانگین وزن ساختمان فولادی را می توان بین 245 تا 390 کیلوگرم بر مترمربع و یا بین 80 تا 128 کیلوگرم بر مترمکعب تخمین زد ، درحالی که در ساختمانهای بتن مسلح این ارقام به ترتیب بین 480 تا 780 کیلوگرم برمترمربع یا 160 تا 250 کیلوگرم برمترمکعب می باشد . .
اشغال فضا :در دو ساختمان مساوی از نظر ارتفاع و ابعاد ، ستون و تیرهای ساختمانهای فلزی از نظر ابعاد کوچکتر از ساختمانهای بتنی میباشد ، سطح اشغال یا فضا مرده در ساختمانهای بتنی بیشتر ایجاد میشود .
ضریب نیروی لرزه ای : حرکت زمین در اثر زلزله موجب اعمال نیروهای درونی در اجزاء ساختمان میشود ، بعبارت دیگر ساختمان برروی زمینی که بصورت تصادفی و غیر همگن در حال ارتعاش است ، بایستی ایستایی داشته و ارتعاش زمین را تحمل کند . در قابهای بتن مسلح که وزن بیشتر دارد ، ضریب نیروی لرزه ای بیشتر از قابهای فلزی است . تجربه نشان میدهد که خسارت وارده برساختمانهای کوتاه و صلب که در زمینهای محکم ساخته شده اند ، زیاد است . درحالیکه در ساختمانهای بلند و انعطاف پذیر ، آنهائی که در زمینهائی نرم ساخته شده اند ، صدمات بیشتری از زلزله دیده اند . بعبارت دیگر در زمینهای نرم که پریود ارتعاش زمین نسبتا" بزرگ است ، ساختمان های کوتاه نتایج بهتری داده اند و برعکس در زمینهای سفت با پریود کوچک ، ساختمان بلند احتمال خرابی کمتر دارند.
عکس العمل ساختمانها در مقابل حرکت زلزله بستگی به مشخصات خود ساختمان از نظر صلبیت و یا انعطاف پذیری آن دارد و مهمترین مشخصه ساختمان در رفتار آن در مقابل زلزله ، پریود طبیعی ارتعاش ساختمان است . .
معایب ساختمانهای فلزی: :
ضعف در دمای زیاد : مقاومت ساختمان فلزی با افزایش دما نقصان می یابد . اگر دمای اسکلت فلزی از 500 تا 600 درجه سانتی گراد برسد ، تعادل ساختمان به خطر می افتد ..
خوردگی و فساد فلز در مقابل عوامل خارجی : قطعات مصرفی در ساختمان فلزی در مقابل عوامل جوی خورده شده و از ابعاد آن کاسته میشود و مخارج نگهداری و محافظت زیاد است..
تمایل قطعات فشاری به کمانش : با توجه به اینکه قطعات فلزی زیاد و ابعاد مصرفی معمولا" کوچک است ، تمایل به کمانش در این قطعات یک نقطه ضعف بحساب می رسد..
جوش نامناسب : در ساختمانهای فلزی اتصال قطعات به همدیگر با جوش ، پرچ ، پیچ صورت میگیرد . استفاده از پیچ و مهره وتهیه ، ساخت قطعات در کارخانجات اقتصادی ترین ، فنی ترین کار می باشد که در کشور ما برای ساختمانهای متداول چنین امکاناتی مهیا نیست . اتصال با جوش بعلت عدم مهارت جوشکاران ، استفاده از ماشین آلات قدیمی ، عدم کنترل دقیق توسط مهندسین ناظر ، گران بودن هزینه آزمایش جوش و …. بزرگترین ضعف میباشد. .
تجربه ثابت کرده است که سوله های ساخته شده در کارخانجات درصورت رعایت مشخصات فنی و استاندارد ، این عیب را نداشته و دارای مقاومت سازه ای بهتر در برابر بارهای وارده و نیروی زلزله است.
چگونگی اجراء و نصب پیچهای مهاری ( بولت) و صفحه کف ستونی (baseplate) (Baseplate)
ستونهای یک ساختمان اسکلت فلزی ، نقش انتقال دهنده بارهای وارد شده را به فونداسیون (به صورت نیروی فشاری ، کششی ، برشی یا لنگر خمشی) به عهده دارند. در این میان ، ستون فلزی با صفحه ای فلزی که از یک سو با ستون و از سوی دیگر با بتن درگیر شده است روی فونداسیون قرار می گیرد. توجه به اینکه ستون فلزی به علت مقاومت بسیار زیاد تنشهای بزرگی را تحمل می کند و بتن قابلیت تحمل این تنشها را ندارد ؛ بنابراین صفحه ستون واسطه ای است که ضمن افزایش سطح تماس ستون با پی ، سبب می گردد توزیع نیروهای ستون در خد قابل تحمل برای بتن باشد. کار اتصال صفحه زیر ستونی با بتن بوسیله میله مهار (بولت (Bolt صورت می گیرد و برای ایجاد اتصال ، انتهای آن را خم می کنیم و مقدار طول بولت را محاسبه تعیین می کند. تعداد بولت ها بسته به نوع کار از دو عدد به بالا تغییر می کند ، حداقل قطر این میله های مهاری میل گرد نمره 20 است ؛ در حالی که صفحه تنها فشار را تحمل می کند ، بولت نقش عمده ای ندارد و تنها پایه را در محل خود ثابت نگه می دارد . نکته مهم هنگام نصب ستون بر روی صفحه تقسیم فشار این است که حتما انتهای ستون سنگ خورده و صاف باشد تا تمام نقاط مقطع ستون بر روی صفحه بیس پلیت بنشیند و عمل انتقال نیرو بخوبی انجام پذیرد . از آنجا که علاوه بر فشار ، لنگر نیز بر صفحه زیر ستونی وارد می شود ، طول بولت باید به اندازه ای باشد که کشش وارد شده را تحمل نماید که این امر با محاسبه تعیین خواهد شد. .
انواع اتصال ستون به شالوده:::
جزئیات اتصال ستون فلزی به شالوده بتنی به نیروی موجود در پای ستون بستگی دارد . در ستون با انتهای مفصلی فقط نیروی فشاری و برشی از ستون به شالوده منتقل می شوند. اگر بخواهیم لنگر خمشی را نیز به شالوده منتقل نماییم ، در آن صورت ، نیاز به طرح اتصال مناسب برای این کار خواهیم داشت که اتصال گیردار خوانده می شود.
روش نصب پیچهای مهاری : :
به طور کلی ، دو روش برای نصب پیچهای مهاری وجود دارد : :
الف) نصب پیچهای مهاری در موقع بتن ریزی شالوده ها : در این روش ، پیچها را در محلهای تعیین شده قرار می دهند و موقیعت آنها را به وسیله مناسبی تثبیت می کنند ؛ سپس اطرافشان را با بتن می پوشانند . روشهای گوناگونی برای تثبیت پیچهای مهاری در محل خود وجود دارد که صورت زیر توضیح خواهم داد::
روش اول : ابتدا بوسیله صفحه ای نازک مشابه با ورق کف ستونی که شابلن یا الگو نامیده می شود . قسمت فوقانی بولت و قسمت پایین را بوسیله نبشی به یکدیگر می بندیم تا مجموعه ای بدون تغییر شکل به دست آید ؛ آن گاه محورهای طولی و عرضی صفحه الگو را با مداد رنگی ( گچ و یا رنگ) مشخص می کنیم ؛ سپس بوسیله ریسمان کار یا دوربیت تئودولیت با میخهای کنترول محور کلی فونداسیون را در جهت های طولی و عرضی به دست می آوریم و به کمک شخصی با تجربه در موقیعت مناسب آن قرار می دهیم. ( محور طولی و عرضی صفحه شابلن بر محور طولی و عرضی کلی فونداسیون منطبق می شود و در ارتفاع صحیح و به صورت کاملا تراز نصب می گردد.) سپس به وسیله قطعات آرماتور آن را به میلگردهای شبکه آرماتور فونداسیون یا به قطعات ورقی (که در بتن قرارداده اند ) جوش (مونتاژ) داده می شود ؛ به گونه ای که هنگام بتن ریزی ، صفحه از جای خود حرکتی نداشته باشد. باید دقت داشته باشیم که در موقع بتن ریزی ، هوا در زیر صفحه شابلن ، محبوس نسود . برای این منظور ، معمولا سوراخ بزرگی در وسط شابلن تعبیه می کنند که وقتی بتن از اطراف زیر صفحه را پر می کند ، هوا از راه سوراخ خارج گردد و با بیرون زدن بتن از وسط صفحه ، از پر شدن کامل زیر آن اطمینان حاصل شود.
روش دوم : صفحه تقسیم فشار پیش از بتن ریزی پی به طور دقیق در محل خود قرار می گیرد و بوسیله آن بولت ها در جای خود ثابت می شوند . پس از بتن ریزی ، صفحه را از جای خود خارج می کنند و در کارگاه به طور مستقیم به پای ستون متصل می نمایند و پس از نصب ستون به همراه صفحه مهذه ها را محکم می بندند. در این حالت ، هر صفحه ای باید کاملا علامت گذاری شود تا هنگام نصب اشتباهی رخ ندهد . .
روش سوم : صفحه را قدری بالاتر از محل اصلی خود نگه می دارند تا محل میله های مهار به طور دقیق تعیین شود ؛ سپس میله مهارها را ثابت می کنند و عمل بتن ریزی را انجام می دهند ؛ در حالی که صفحه هنوز در جای خود ثابت است . پس از پایان یافتن بتن ریزی صفحه را در تراز مورد نظر نگه می دارند . این عمل را می توان به وسیله مهره های فلزی در زیر صفحه ای که میله مهارها از درون آنها عبور کرده اند با پیچاندن و تنظیم آنها تا تراز لازم انجام داد. سپس فاصله های بین دو صفحه و روی بتن پی با ملات ماسه شسته و سیمان به نسبت یک حجم سیمان به دو حجم ماسه کاملا پر می گردد یا از ماسه سیمان نرم (گروت) استفاده می گردد.
ب) نصب پیچهای مهاری پس از بتن ریزی شالوده : در این روش ، در محل پیچهای مهاری به وسیله قالب در داخل بتن فضای خالی ایجاد می کنند که این قالب جعبه نامیده می شود . میل گردی در بتن قرار می دهیم ، پس از گرفتن و سخت شدن بتن شالوده ، جعبه را از محل خود خارج می کنیم ؛ سپس پیچ مهاری را در محل خود درگیر با آرماتور قرار می دهیم و تنظیم می کنیم و اطراف آن را با بتن ریزدانه ( با حفظ اصول بتن ریزی) پر می کنیم . جعبه ای که برای ایجاد فضای خالی لازم برای نصب پیچ مهاری به کار می رود ، باید چنان طرح ریزی و ساخته شده باشد که به سادگی و در حد امکان ، بدون ضربه زدن ، شکستن و خرد کردن از داخل بتن خارج شود. برای این منظور می توان از جعبه هایی که قطعات آنها به صورت کام و زبانه متصل می شوند یا از جعبه های لولایی و سایر اقسام جعبه ها استفاده کرد . در مواردی که از پیچهای مهاری با قلاب انتهایی و رکاب یا از پیچهای مهاری با انتهای کلنگی استفاده می شود . برای سرعت بخشیدن به کار ، از جعبه های ساخته شده یا ورقهای فولادی که در درون بتن باقی می مانند ، استفاده می شود . باید توجه داشت که این شیوه کار بیشتر برای فونداسیون ماشین آلات صنعتی در کارخانجات کاربرد دارند . لازم به ذکر است در بعضی مواقع برای اتصال کف ستون به شالوده ، به جای پیچهای مهاری از میل گردها یا تسمه هایی استفاده می کنند که به ورق کف ستون جوش داده می شوند که به این صورت می باشد که معمولا در موقع بتن ریزی ، مجموع ورق کف ستونها و مهارها را در شالوده کار می گذارند ، پس از گرفتن و سخت شدن بتن ، ستون را روی ورق کف ستون قرار می دهند و جوشکاری می کنند.
محافظت کف ستونها و پیچهای مهاری ( مهره و حدیده) : :
کف ستون ها از جمله قطعات ساختمانی هستند که اغلب در معرض اثر شدید رطوبت قرار دارند و باید به نحو مطلوب حفاظت شوند . در ساختمانهای معمولی و به طور کلی در ساختمانهایی که پس از پایان یافتن کار اسکلت فلزی دیگر نیازی به بازدید و تنظیم کف ستونها نیست ، اطراف کف ستون را با بتن پر می کنند و در صورتی که قبل از بتن ریزی سطوح فولادی خوب تمیز شده و زغال جوش برداشته شده باشد ، بتن به فولاد می چسبد و آن را کاملا محافظت می کند . در بعضی دیگر از ساختمانها ، کف ستونها را نظیر سایر قطعات به وسیله رنگ محافظت می کنند . در ساختمانهای صنعتی که امکان باز کردن و نصب مجدد آنها وجود دارد ، با مواد قیری مخلوط با ماسه نرم از کف ستون ها حفاظت می شود ؛ همچنین برای تمیز ماندن حدیدهای پیچهای مهاری و دوری از آسیب دیدگی باید قبل از بتن ریزی فونداسیون ، قسمت حدیدها به وسیله پلاستیک یا گونی یا سیم مناسب بسته شده ، پوشش مناسب صورت گیرد
انواع اتصالات در ساختمانهای فلزی: :
جهت وصل کردن یک یا چند قطعه در ساختمانهای فولادی نیاز به یک قطعه رابطی می باشد که دو قطعه بتوانند توسط جوش به هم متصل شوند که این قطعه رابط همان انواع اتصالات است .
انواع اتصالات در ساختمانهای فلزی به شرح زیر است: :
1- انواع اتصالات تیر به ستون .
2- انواع اتصالات پای ستون .
3- اتصال دو تیرآهن به هم و تولید ستون یا تیر دوبل چ
.4- اتصالات بادبندها به ستونها وتیرها
.1-انواع اتصالات تیربه ستون
:اتصال تیر به ستون معمولا به دو صورت است یا به صورت صلب و گیردار هستند ویا به صورت مفصلی اند .هر کدام از حالتهای مذکور نیزچند قسمت دارند که شامل موارد زیر می باشد . .
الف ) اتصال صلب با جفت صفحه موازی.
ب ) اتصال صلب با جفت سپری.
ج ) اتصال صلب با صفحه انتهایی روی ستون.. اتصالات صلب در مواردی به کار می روند که از جانب تیر یا ستون در سر گره ها ممان جذب شود . اتصال صلبی که امروزه در کشور اجراء می گردد و به صورت کامل اجراء نمی شود اتصال صلب با جفت صفحه موازی است. در اتصال صلب باید جوش به صورتی باشد که قطعه کاملا گیردار باشد و جای هیچ گونه حرکتی وجود نداشته باشدیعنی دور تا دور قطعه جوش شود
اتصالات مفصلی هم معملا در همه ساختمانها در یک طرف سازه بکار می روند که این اتصال بسیار ساده است وفقط جهت اتصال دو قطعه بکار می رود وممانی تحمل نمی کند . در این اتصال تغییر شکل وجود دارد در حالی که در اتصال مفصلی هیچ گونه تغییر شکلی نداریم . نحوه جوش دادن اتصالات مفصلی به این صورت است که(در مورد نبشی ها ) فقط بر بالایی و پائینی جوش می شود و بقیه قسمت ها نباید جوش شود . .
انواع اتصالات مفصلی
الف ) اتصال ساده نشسته ( نبشی نشیمن ) )
ب ) اتصال به وسیله صفحه نشیمن ولچکی . .
ج )اتصال به وسیله صفحه نشیمن و صفحه برشگیر ( تیغه) )
آنچه که امروزه اجراء می شود اتصال ساده نشسته و اتصال با صفحه نشیمن ولچکی است
اتصالات ساختمان به این صورت است که در جهت صلب اتصال با جفت صفحه موازی است ودر جهت مفصلی اتصال به وسیله نبشی نشیمن ولچکی انجام می شود…
خصوصیت اصلی اتصال مفصلی این است که زاویه بین تیر و ستون بتواند تغییر کند و خصوصیت اصلی اتصال صلب این است که زاویه بین تیر وستون نتواند تغییر کند . .
در اتصال ساده نشسته – نبشی هایی که در بالا می گذارند فقط برای ایجاد تعادل است و نقش باربری ندارد و حداقل نمره آن 6 خواهد بود. .
2- انواع اتصالات پای ستون : :
اتصالات پای ستون نیز مانند سایر اتصالات هم صلب و هم مفصلی دارند . که در اتصال صلب از سخت کننده استفاده می شود ودر اتصال مفصلی از نبشی ها ولچکی ها استفاده میشود .اتصال صلب را در جهتی می گذاریم که ممان داریم و اتصال مفصلی را نیز در جهتی می گذاریم که ممان نداریم . جوش اتصال پای ستون نیز باید شرایط دو اتصال صلب و مفصلی را تامین کند .
3- اتصال دو تیر آهن بهم : :
برای تولید ستون دوبل یا تیر دوبل لازم است که دو تیرآهن را به هم توسط بست یا پلیت متصل کرد ونیز برای طویل کردن ستونها نیز باید بین تیرآهن ها اتصال وجود داشته باشد( چون طول شاخه های تیرآهن12 متر است)
4- اتصالات بادبند ها به تیر و ستون ها : :
معمولا بادبندها توسط یک صفحه فلزی که از قبل در محل تقاطع تیر به ستون جوش داده شده است به ستونها وتیرها متصل میشوند .این صفحات که تحت فشار وکشش هستند باید برای هر دو عامل طرح شوند وبادبند هایی که روی این صفحات قرار می گیرند باید به طور کامل جوش داده شوند.
بعضی وقت ها در وسط نیز صفحه می گذارند . چون بادبندها نمی توانند از روی هم عبور کنند در وسط قطع می شوند وبه صفحه وسط کاملا جوش داده می شوند وادامه می یابند . همانطور که قبلا ذکر شد بادبند های این ساختمان ناودانی تک ودبل می باشد که بوسیله صفحات تقویت به تیر و ستونها متصل شده اند..
اتصالخورجینی::
اتصال خورجینی متداول ترین شکل اتصال در ساختمان های اسکلت فلزی در ایران است؛ مبدع این اتصال ایرانیان هستند و در هیچ کجا شناخته شده نیست! نحوه اجرای اتصال خورجینی بدین طریق است که تیرهای باربر از طرفین ستون ها به طور یکسره عبور داده می شوند و روی نبشی هایی که در طرفین ستون نصب شده اند قرار می گیرند و معمولا در بالای هر تیر هم یک نبشی قرار می دهند، لذا اتصال خورجینی تامین کننده نشیمن برای عبور یک جفت تیر سرتاسری از طرفین ستون است.
اتصال خورجینی کاربرد گسترده ای در ایران دارد که علت آن عمدتا سادگی اجرا، کاهش هزینه، کم کردن نیمرخ بال پهن و شماره های بالای نیمرخ IPE است. به طور کلی ساختمان های فولادی به دلیل نرمی و انعطاف پذیری از پایداری خوبی در برابر نیروهای ناشی از زلزله برخوردارند، اما متاسفانه در زلزله های خرداد ماه 69 منجیل و رودبار و زلزله اخیر بم برخلاف انتظار، شدیدا آسیب دیدند و خسارات جبران ناپذیری را به بار آوردند . .
علت این امر را باید عمدتا در کیفیت اتصالات جست. ضابطه اصلی طرح اتصالات در نقاط زلزله خیز قابلیت انتقال لنگر برای سازه هایی است که فاقد بادبند یا دیوار برشی بتن آرمه اند؛ در حالی که اتصالات خورجینی از سوی هیچ کدام از آیین نامه های موجود به عنوان اتصالات گیردار شناخته نشده اند.
7-2- درز انقطاع
درز انقطاع فضایی ست جهت جدا سازی بین سازه های دو ساختمان مجاور یکدیگر که در موقع زلزله از برخورد دو سازه به هم و ایجاد خسارت مضاعف توسط ضربه سازه ها بهم جلوگیری می نماید.
به دلیل اینکه زمان تناوب نوسان (پریود)سازه های مجاور یگدیکر متفاوت می باشد احتمال برخورد دو سازه و تشدید تخریب ناشی از آن بسیار بالا می باشد.
حداقل درز انقطاع در هر طبقه یک درصد ارتفاع آن طبقه از روی تراز پایه می باشد.تراز پایه ، ترازیست که حرکت زمین به سازه منتقل می شود.(به بیان ساده تر ارتفاع هر طبقه از فنداسیون)برای تامین درز انقطاع ، فاصله هر طبقه ساختمان از مرز زمین همسایه می بایست برابر نیم درصد (005/0) ارتفاع آن طبقه از روی تراز پایه باشد.
در ساختمانهای "با اهمیت خیلی زیاد" و "زیاد" و یا ساختمان های با هشت طبقه و بیشتر، درز انقطاع در هر طبقه نباید کمتر از حاصلضرب تغییرمکان جانبی نسبی طرح آن طبقه Drift ضربدر ضریب رفتار R در نظر گرفته شود.
هر یک از ساختمان های مجاور ملزم به رعایت نیمی از این فاصله می باشند.
رعایت درز انقطاع برای ساختمان هایی که دارای ارتفاع بیش از12متر و یا دارای بیش از4 طبقه هستند الزمی می باشد ولی در پروژه حاضر کارایی ندارد زیرا این ساختمان دارای 1 طبقه و ارتفاع 4 متر می باشد.
فصل 8
8-1- ایده طرح
تعریف سالمندی
سالمند از نظر لغوی کسی است که سالهای زیادی را پشت سر گذاشته است ، سالهایی پر از خاطره و تجربه که با گذشت زمان بدست آمده است.
پدیده سالمندی یک سیر طبیعی است که در آن تغییرات فیزیولوژیکی و روانی اجتماعی در بدن رخ می دهد. البته کمتر اتفاق می افتد که سالمندی فیزیولوژیکی با سالمندی روانی و سالمندی اجتماعی در یک فرد بصورت همزمان روی می دهد ، زیرا ممکن است فردی از نظر زیستی و جسمی سالمند تلقی شود و لیکن از نظر روان شناختی خود را جوان احساس کند و یا برعکس. امکان دارد جامعه فردی را که از نظر زیستی و روانی سالمند نیست به ایفای نقش اجتماعی سالمند وادار نماید.
ساده ترین راه برای تعریف پیری عبارت است از شمردن تعداد سالهایی که از بدو تولد طی شده است. به طور کلی ، آمار مربوط به پیران ،65 سالگی را به صورت قراردادی تعیین می کند. در مورد بعضی افراد ، انتقال به تدریج انجام می گیرد. حال آنکه در مورد افراد دیگر انتقال از دوره ای به دوره دیگر به سرعت و همراه با صدمات روحی به وقوع می پیوندد. در جامعه ما سن 65 تا 70 سالگی آغاز پیری را مشخص می نماید زیرا با سن بازنشستگی مطابقت دارد. بنابراین ورود به دوره پیری را تا اندازه ای قانون تعیین می کند ، هر چند که در بعضی افراد ممکن است سن آغاز پیری کمتر و یا بیشتر باشد.
احساس پیری یک مسئله درونی و روانی است و در افراد مختلف متفاوت است ، ولی به طور کلی پیری یعنی ( کاهش نیروی جسمانی ، ذهنی به تناسب افزایش سن) .
به عبارت دیگر سالمند فردی است که از نظر فیزیولوژیکی یا روانی به مقطعی می رسد که بسیاری از کارها را به تنهایی نمی تواند انجام بدهد. بنابراین می توان سالمندان را در چند گروه تقسیم نمود :
1- سالمندانی که می توانند فکر کنند ولی قوای جسمی خود را از دست داده اند.
2- سالمندانی که قوای جسمی و روانی خود را توامان از دست داده اند.
3- سالمندانی که از جسم و فکر فعالی برخوردارند.
در حدود 95 درصد از کل سالمندان به گونه ای مستقل یا با حداقل یاری دیگران به زندگی خود ادامه می دهند و به نحو مناسبی در سلامت به سر می برند که البته شرایط خاص محیطی ، نوع ارتباط اجتماعی ، کیفیت ژنتیکی و تندرستی آنان از مواردی هستند که می توانند در افراد مختلف ، پارامتر پیری را تغییر دهد. ولی به هر حال چین و چروک خوردن پوست ، کوچک شدن اعضا و اندام ، نقصان وزن بدن ، کم شدن ترشحات غدد سلول ها و یا متوقف شدن رشد اعضا یا تکمیل نمو بدن ، یعنی رسیدن به پختگی ، آغاز پیری است.
اگر با دید معناگرا به خانه سالمندان بنگریم،درمی یابیم که خانه سالمندان محلی برای اقامت و زندگی سالمندان در بقیه عمرشان است، در نتیجه باید تمام نکاتی که برای آسایش آنها وجود دارد را در نظر گرفت و باید آنجا را همانند خانه خود بدانندو محلی طراحی شود که آنان پس از مدتی از آنجا احساس تنهایی نکنند ، خسته و دچار یکنواختی و افسردگی نشوند.یکی از مهمترین مسائلی که در طراحی این ساختمان مورد توجه قرار گرفته است ایجاد حریم خصوصی برای سالمندان است که از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
ایده ی این طرح روند و مسیر زندگی ،و رسیدن به اوج بدون هر گونه یکنواختی است . در نتیجه ساختمان طوری طراحی شده که حرکت زندگی و پویایی و رسیدن به اوج را نشان می دهد.
8-2-ویژگی های طرح:
1.در این طرح اتاق ها با چیدمان خاصی که از نمای بیرون حرکت را نشان می دهند ،در کنار هم قرار گرفته اند.
2.در نمای بیرون ساختمان هم ،سقف حالت صعودی پیدا می کند که اوج و گذشتن از دوره های مختلف زندگی و مسیر زندگی را نشان می دهد.
3. با توجه به آنکه سالمندان خانه های ویلایی و 1 طبقه را نسبت به خانه های آپارتمانی بیشتر ترجیح می دهند و در این نوع میط ها بیشتر احساس آرامش می کنند، ویلایی طراحی شده است.
فصل 9
منابع و مآخذ
الف: منابع فارسی
ب:منابع غیر فارسی
مراجع فارسی
1."دستور العمل اجرایی آیین نامه تاسیس و اداره مرکز خصوصی معلولین و سالمندان"، سازمان بهزیستی کشور ،تهران، 1365 .
2.میشارا ،بریان ال .؛رایدل ،روبرت جی."روانشناسی پیری"، ترجمه دکتر همزه گنجی،المل داودیان،فرنگیس حبیبی، انتشارات اطلاعات، تهران، 1365 .
3. شفیع آبادی، عبدالله." مبانی روانشناسی رشد"، انتشارات چهر،تهران، 1372.
4.سکنیر، ب. ف؛ وان، م. ای." از سالخوردگی لذت ببرید ، زیستی پر و کامل از آخرین سالهای عمر شما "،ترجمه احمد آرام ، نشر دریا ،تهران، 1373 .
5.قوامی ، شهین. شهر سالم،اصول طراحی برای افراد دارای کهولت، ناتوانی، اختلال و معلولیت"، انتشارات چاپ شهر، تهران، 1373 .
6.واتز، ث.ا.ه. "افسردگی روانی"، ترجمه دکتر سیاوش آگاه،انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب،تهران،1355.
7.معین شقاقی،محمد."پیری و پیر درمانی"،انتشارات خرمی،تهران،1370.
8.دوبوار،سیمون،"کهنسالی"ترجمه دکتر محمد علی طوسی،شباویز،تهران،1374.
9."مجموعه مقالات نخستین همایش پدیده سالمندی با تاکیید بر توانمندی سالمندان"،دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخی،معاونت پژوهشی، 1376.
10. سهرابی، ژیلا."مجموعه مقالات گردهمایی علمی-آموزشی در رابطه با سالمندان"،روابط عمومی سازمان بهزیستی کشور،1370.
11.شاملو،غلامعلی."پیری چیست؟چرا پیر می شویم؟"انتشارات چهر،تهران،1364.
12.مثنوی،عطاءالله."طرح بررسی علل سپردن سالمندان به آسایشگاه های سالمندان"، سازمان بهزیستی کشور، دفتر آموزش و پرورش،1371.
13.بابایی،ناصر؛طوبی." حمایت قانونی در رابطه با سالمندان"،سازمان بهزیستی کشور،1366.
14.زادراد،احمد رضا."خانه سالمندان مهرآوران شمال"،استاد راهنما:مهندس نورالدین، پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشکده معماری دانشگاه علم و صنعت ایران،1375.
15.افخمی عقدا،علی."مجتمع سالمندان"،استادان راهنما:مهندس جودت،مهندس خاتمی،پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده معماری دانشکاه شهید بهشتی،1375.
16.مرکز آمار ایران."نتایج سرشماری تفضیلی نفوس و مسکن"،مرکز آمار ایران،از 1365 تا 1375.
مراجع لاتین
1.marcus, clare cooper; francis, Carolyn. "people places. Design guideline for urbanopen space",department of architectureand landscape architecture , university of California, Berkeley, 1997.
2.Bond hohn; coleman, peter ;peace Sheila. " aging in society, an introduction to social gerontology" ,SAGE Poblications, London,1994.
3.Green, Isaac; Fedewa, Bwrnard; Johnston, Charles A., et al."Housing foe the elderly the
Development and Design Process", VAN Nostrand Reinhold company , 1974.
4.NHS Estates." Health Fcilities Notes , buildings for the Day Care of older people",lonlon HMSO, 1994.
5."A Guide to special Housing for aged people", national building research institute , bulletin 43. 1967.
6.Robson, David; Nicholson , anne -msrie; barker, Neil. "Homes for the third ege, A Design Guid for Extra care sheltered Housing", E& FN SPON, 1997.
7.lowton, M. powell." Planning and managing housing for the elderly" , A wiley – intersciene publication, 1975.
8."design for aging" , the American institute of architects press, 1997.
9.Lidmer reinius Karin. " the elderly and their environment research in sweden", Stockholm, 1984.
10.Hening Cecilia; lieberg, mats , palm linden, Karin ." social care nd local networks", Swedish council for building research, 1991.
11. Christenson, Margaret A." aging in the designet environment", the howorth press, new York, london, 1990.
18