جایگاه برنامه ریزی فضای سبز در شهر ها
امروزه شهرهای ، به خصوص شهرهای بزرگ مبتلا به مسائل و مشکلات متعددی می باشند 0 برنامه ریزی فضای سبز با توجه به کارکرد های مختلفی که در محیط های شهری دارد ، مورد توجه برنامه ریزان شهری است .
کارکرد های مختلف فضای سبز
الف) کارکرد اکولوژیک
با توجه به ناپایداری های اکولوژیک در شهرهای ایران ، از جمله :
– تغییرات اقلیمی
– تغییرات در چرخه هیدرولوژیک
– تغییرات درمنابع خاک
– تغییرات در رویش طبیعی
– تغییرات در ترکیب جانوری
فضای سبز شهری به صورت مختلف موجب کاهش دمای محیط می گردد0 گیاهان قادرند از راه فرایند تعرق، انرژی حرارتی هوای پیرامون خود گرفته و منجر به کاهش د مای محیط خود شوند؛ تا زمانی که رطوبت خاک درحد مطلوب قرار دارد ، برگ گیاهان درساعات روز – به ویژه در ختچه ها و درختها – از راه روزنه های خود ، بخار آب وارد هوا می کنند 0 برای تبدیل آب به بخار آب، انرژی حرارتی – در حدود 582 کالری برای هر گرم آب – به مصرف می رسد 0 از این رو در ساعات روز در محدوده رویش تعرق کننده ، انرژی حرارتی فراوانی از هوا گرفته می شود که این جریان به کاهش دمای محیط می انجامد0 شدت تعرق گیاهان به عوامل مختلفی – از قبیل نوع برگ، ساختمان ریشه ، شدت نور ، رطوبت خاک و مانند آن – بستگی دارد 0 عمل تعرق در پهن برگان ، در مقایسه با سوزنی برگان ، با شدت بیشتری صورت می گیرد و به همین علت بازدهی پهن برگان در کاهش دمای محیط بیش از سوزنی برگان است0
دراین شرایط واضح است ک هرچه بروسعت و انبوهی فضای سبز افزوده شود ، به همان میزان عملکرد آن در مورد کاهش دمای محیط تقویت می شود 0 هوایی که در نتیجه تعرق گیاهان، خنک و بر اثر ورود رطوبت ناشی از تبخیرآب تلطیف شده است ، ممکن است همراه با نسیمی به فضاهای اطراف انتقال یابد و پیرامون فضای سبز را نیز خنک کند 0 همچنین باید توجه کرد که فضاهای سبز شهری در مقایسه با ساختمانها ، سنگفرشها ، و سطوح آسفالت ، بته مراتب گرمای کمتری را در خود ذخیره می کنند. درنتیجه در ساعات روز در محدوده فضای سبز ، دمای محیط به خودی خود خنکتر از سطوح بی جان است 0 این تفاوت دما ممکن است سبب ظهور چرخه موضعی هوا – جابه جایی هوا بین سطوح سرد گرم – شود و از این راه نیز، در مقیاس محلی به تلطیف هوای شهری کمک کند 0
تعرق درختان و درختچه ها افزون برآنکه در ساعات روزباعث کاهش دمای هوا می شود 0درساعات شب نیز گرمای شبانه را ( دم کردن هوا ) کاهش می دهد 0 در واقع در شب انرژی ذخیره شده در سطوح ساختمانی را که آزاد می گردد؛ گیاهان این حرارت اضافی ر ابرای تعرق خود در یافت می کنند حداقل بازدهی اقلیمی فضای سبز، ایجاد سایه است که روی سطوح مصنوعی موجب کاهش ذخیره انرژی حرارتی می گردند ، و در نتیجه انرژی حرارتی نیز درسطوح بادشده در ساعات شب تخلیه و کاهش می یابد 0 البته وسعت ساخت تراکم ، انتخاب مکان یابی گرچه نحوه توزیع فضای سبز برای بازدهی اقلیمی اهمیت دارد 0همچنین نقش فضای سبز در جذب گازهای گلخانه ای دی اکسید کربن و تولید انرژی توسط گیاهان از جمله عملکردهای کلی اکولوژیک فضای سبز به شمار می آید 0
کسب گاز دی اکسید کربن به هنگام فرایند فتوسنتز و تخلیه اکسیژن درهوا سرد شناخته شده است 0 در بین گیاهان زارعی – گندم ، برنج ، سیب زمینی ، آفتابگردان بازده بالایی را درجذب دی اکسید کربن دارند 0
ب- کارکرد حفاظتی فضای سبز
– ریزش سنگلاخ و بهمن از ارتفاعات
– لغزش زمین
– فرسایش خاک و بیابانزدایی (50 میلیون هکتار )
– طغیان رودخانه و پیشروی آب دریا ( تخریب پوشش گیاهی بالادست رودخانه ها و تغییرات اقلیمی )
نسبت اراضی با شیب بیش از 25 % ایران
میزان سطح جنگل و مراتع کشور
انواع گیاهان درسازه های حفاظی
انواع گیاهان درسازه های حفاظی
ج- کارکرد زیست محیطی فضای سبز
آلودگی هوا
– تاثیر گذاری برشرایط میکرو کیلیمای شهر
– جذب گاز دی اکسید کربن
– کاهش غبار
آلودگی صوتی
– تاثیر بر زطوبت نسبی ، کاهش دماو سرعت باد؛
– ایجاد اصطکاک ، کاهش انرژی و جذب امواج صوتی؛
– ایجاد انحراف درمسیر حرکت امواج صوتی؛
– انعکاس و انکسار امواج صوتی0
( فضای سبز متشکل از درختان ودرختچه ها و بوته ها با عرض حدود 100متر موجب کاهش 10 (A) dB می گردد و درصورتی که تحت حمایت سازه های صوت شکن درسمت با د پناه قرار گیرد تا 15 (A) dB کاهش می یابد )
بنابراین برای برنامه ریزی شهری توجه به معیارهای زیست محیطی ذیل اجتناب ناپذیر است
– در مرحله برنامه ریزی و تهیه کلان شکل ( ماکروفرم شهر )
– در مرحله توزیع کار بریهای شهری و مکان یابی برای کاربریهای حساس نسبت به آلودگی هوا و صوت
– در مرحله توزیع کاربریهای بالقوه آلاینده هوا نو صوت
– توجه به فضای مورد نیاز برای احداث فضای سبز برای کنترل آلودگیهای هوا وصوت
باز زنده سازی فضاهای تخریب شده و آلوده
– باززنده سازی و مرمت انبارهای متروکه زباله
– باززنده سازی زمینهای خیس خورده ازفاضلاب
– باززنده سازی زمینهای آلوده به فاضلابهای صنعتی
– مرمت و بهسازی چشم اندازهای طبیعی تخریب شده در نتیجه بهره برداری از معادن به روش روباز 0
کارکرد فضای سبز به عنوان بخش جاندارکالبد شهر
درمقیاس کلان
– کمربندهای سبز
– ناحیه های سبز
– فضاهای سبز منطقه ای
در مقیاس خرد
– تفکیک مناطق شهری ( مسکونی، تجاری، صنعتی ، تفریحی و مانند آن)
– تفکیک کاربریهای مختلف و بویژه کاربریهای که در تعارض با یکدیگرقراردارند ؛
– جلوگیری از ایجاد تراکم ساختمان ؛
– برجسته سازی خطوط اصلی شهر
عوامل موثر درتعدیل فضای هندسی شهرها
استفاده ازدرختان درفضای هندسی شهر
– توجه به شکل نهایی تاج و ارتفاع درختان
– توجه به فضای مناسب درختان با توجه به تاج، ارتفاع و ریشه آنها
– توجه به محل کاشت درخت
– با توجه به زوایا یا خطوطی که قرار است شکسته یا پوشانیده شود
–
د – کارکرد اجتماعی و روانی
گذران اوقات فراغت
– تنوع بخشی در یکنواختی زندگی شهری
– تعدیل در بیماریهای رایج شهرنشینی همانند تنفس، اختلالات روانی ، قلبی و عروقی
– تقویت هویت اجتماعی فرهنگی
– محل استراحت موقت و کوتاه
– و …
اصول برنامه ریزی و طراحی فضای سبز
1- روش تحقیق
2- بهسازی طبیعت در فضای آزاد وقلمرو اکولوژیک
3- برنامه ریزی فضای سبز و آزاد شهری
4- فضای سبز به عنوان بخشی از زیرساختهای اجتماعی در شهر
1- روش تحقیق فضای سبز
الف)شناخت وضعیت موجود فضای آزاد سبز
ب)ارزیابی وضعیت موجود
ج)تبیین مسائل وضعیت موجود و آینده نگری
د) تبیین اهداف برنامه ریزی فضای سبز
حالتهای کلی برنامه ریزی
– حالت آرمانی ( ایده آل )
– حالت ممکن
زمینه های موجود در فضای سبز شهری
– شناخت ساخت اکولوژیک منطقه
– شناخت کیفیت محیط زیست
– شناخت محیط اجتماعی
– شناخت ساخت و ویژگیهای اقتصادی منطقه
شناخت ساخت اکولوژیک منطقه
شناخت ساخت اکولوژیک منطقه متاسی از امکانات، محدودیتهای و نیاز به بهسازی منقطه است.
– شناخت کیفیت محیط زیست
به طور کلی هر چه بار آلودگی در یک محیط بیشتر و کیفیت فضای سبزآن نازلتر باشد، نیاز آن محیط به فضای سبز بیشتر می شود ؛
– بار آلودگی محیط زیست، انواع آلودگی و ویژگیهای فضای سبز موجود ، بر جریان تنظیم و انتخاب هداف توسعه فضای سبز تاثیر مستقیم دارد و به همین دلیل شناخت آنها ضرورت می یابد ؛
– بارآلودگی محیط د رگزینش گونه های گیاهی تاثیر مستقیم دارد ؛
– شناخت محیط اجتماعی
بخشی از مسایل اجتماعی که حل آنها در گرو احداث و توسعه فضاهای سبز با عملکرد های متنوع است( مانند ایمن سازی محیط گرفته تا گذران اوقات فراغت و…).
– شناخت ساخت و ویژگیهای اقتصادی منطقه
در پس هر قطعه زمینی که قرار است به نوعی تغییر کاربری دهد، نیروها و انگیزه های اقتصادی و سیاسی در کمین نشسته که می کوشند به هر وسیله ای منافع اجتماعی را فدای خود کند.
اهداف برنامه ریزی
– اهدافی که برای رفع مشکلات موجود گزیده می شوند.
– اهدافی که بر مبنای آینده نگری تنظیم می یابند و درصدد شکل بخشیدن به سیمای محیط در آینده هستند.
مراحل مختلف تحقیق در چشم اندازسازی و طراحی فضای سبز
الف)شناخت وضعیت موجود فضای سبز
وضعیت موجود فضاهای طبیعی در قلمرو اکولوژیک شهر
-1 اقلیم :
– حداکثر ، حداقل و متوسط بارندگی ، دما ، رطوبت نسبی و تبخیر
– تعداد روزهای خشک، مرطوب و یخبندان
– نوع بادها ، بادهای غالب ، بادهای مزاحم و نوع مزاحمت
2- منابع آب :
– دریا ، دریاچه ، تالاب ، رودخانه و چشمه
– میزان آب دهی حداکثر ، حداقل و متوسط رودخانه ها وچشمه ها
– کیفیت آبهای سطحی و زیرزمینی
– وضعیت کاهش و یا خیز سطح ایستایی ، بیلان آبی در حوزه و یا حوزه های منطقه مطالعاتی
– میزان آب در بخشهای مسکونی ، کشاورزی و صنعتی
3- منابع خاک :
– کیفیت خاکها به عنوان رویشگاه گیاهی
– وضعیت شوری ، فرسایش ، بیان زدایی و لغزش
– طبقه بندی کیفی منابع خاک
4- توپوگرافی :
– ارتفاع ، شیب و جهات چهارگانه
– تفاوت میان حداقل و حداکثر ارتفاع
– نقاط مستعد ریزش بهمن و سنگلاخ
5- پوشش گیاهی و رویش طبیعی شهر و پیرامون :
– تعیین قلمرو جغرافیای گیاهی
– تعیین گونه های گیاهی بومی
– ارزیابی گونه های گیاهی بومی ازنظر توانایی استفاده در چشم انداز سازی و معماری فضای سبز
6- حیات وحش :
– زیستگاهها و گونه های حیات وحش
– پرندگان مهاجر و فصل مهاجرت
7- بررسی سیمای محیط طبیعی
8- چشم اندازها و پدیده های طبیعی خاص که ارزش حفاظتی دارند
9- چشم اندازهای طبیعی آسیب دیده و نوع آسیب
10- گردشگاههای طبیعی
11- تحلیل اکولوژیک منطقه مطالعاتی ( نقاط ضعف، قوت، فرصت و تهدید)
شناخت سرفصلهای اولیه برای طراحی فضای سبز
– باغ وحش
– باغ گیاه شناسی
– باغهای تاریخی
-گروههای درختی و تک درختهای کهنسال وبرخورداراز ارزشهای تاریخی – فرهنگی
– جنگل شهری
– پارک جنگلی
– پارک شهری
– پارک کودک
– پارک ورزشی
– ردیف کاری حاشیه خیابانها
– میدان سبز
– نورشکن میانه خیابانها
– سطوح چمن
– باغچه های زینتی
– سطوح آبی ، فواره وآبشار
– بیان عملکرد غالب فضای سبز ( زینتی ، حفاظتی ، زیست محیطی و مانند آن )
– وضعیت سلامت گیاهان
– گونه های گیاهی به کار رفته در فضای سبز
ب)ارزیابی وضعیت موجود فضاهای آزاد و سبز
1) معیارهای ارزیابی قلمرو اکولوژیک
– وسعت سطوح آزاد و بدون کاربری ؛
– نسبت وسعت سطوح آزاد به کل قلمرو اکولوژیک شهر ؛
– تعدا روزهایی که طی آنها بادهای مزاحم می وزند ؛
– تعداد روزهای خشک و مرطوب ؛
– وسعت زمینهای تهدید شده براثر پیشروی آب دریا ؛
– کل وسعت پهنه سیلابی رودخانه ها ؛
– طبقه بندی پهنه سیلابی بر حسب سیلهای 10 ساله و 50 ساله و تعیین وسعت زمینهایی که بر اثر این سیلها تهدید می شوند ؛
– وسعت سطوح تخریب شده در نتیجه بهره برداری از شن و ماسه رودخانه ها ؛
– وسعت زمینهای بیابانی ، ماسه های روان و سطوح فرسایش یافته ؛
– وسعت زمینهای لغزنده ؛
– وسعت زمینهای شور ؛
– وسعت زمینهای آلوده ( به فاضلاب ، زباله و مانند آن ) و تخریب شد ه( مانند بهره برداری از معادن )
– وسعت زمینهای تهدید شده براثر ریزش سنگلاخ و بهمن ؛
– وسعت جنگلهای موجود غ
– وسعت جنگلهای مرغوب ، نیمه مرغوب و مخروبه ؛
– نسبت وسعت جنگل به کل مساحت قلمرو اکولوژیک ؛
– وسعت مراتع و علفزار ها ؛
– نسبت وسعت مراتع و علفزارها به کل مساحت قلمرو اکولوژیک ؛
– وسعت مراتع درجه 1 ، 2 و 3 ؛
– وسعت فضاهای طبیعی حفاظت شده ؛
– نسبت وسعت فضاهای طبیعی حفاظت شده به کل مساحت قلمرو اکولوژیک؛
– وسعت چشم انداز های طبیعی ارزشمند ؛
– وسعت فضاهای طبیعی که مردم از آنها به طور سنتی برای گذران اوقات فراغت استفاده می کنند .
2) معیارهای ارزیابی فضای سبز شهری
– کل وسعت فضاهای آزاد و سبز شهری ؛
– نسبت کل فضاهای آزاد و سبز به مساحت شهر ؛
– نسبت فضاهای سبزخصوصی ، نیمه خصوصی و عمومی به کل فضای سبز شهر ؛
– وسعت فضاهای عمومی ؛
– وسعت فضاهای آزاد و سبز خاص گذران اوقات فراغت ؛
-نسبت وسعت فضاهای سبز گذران اوقات فراغت به کل فضای سبز عمومی ؛
– نسبت وسعت فضای سبز گذران اوقات فراغت به کل سطوح ساخته شهر ؛
– نسبت سرانه فضای سبز گذران اوقات فراغت ؛
– توزیع فضای سبز در سطح شهر و وسعت هر یک از فضاها .
ج)تبیین مسائل وضعیت موجود وآینده نگری ( ارزیابی کمی)
مواردی که درارزیابی کمی باید توجه داشت عبارتند:
– وسعت فضاهای آزاد و بدون کاربری مشخص در قلمرو اکولوژیک شهر؛
– مجموعه مشکلات قلمرو اکولوژیک و فضای سبز شهری که با کمک فنون چشم انداز سازی و معماری فضای سبز قابل حل است ؛
– موجودی شهر از نظر فضاهای سبز عمومی .
1)راه حلهای فنی برای اجرای مشکلات احتمالی برنامه
– بیان صورت مسئله ( مثلاً ریزش سنگلاخ ، دلایل و وسعت زمینهای تهدید شده ) ؛
– فنون چشم انداز سازی و معماری فضای سبز برای حل مسئله و انتخاب مناسب ترین راه حل ؛
– تهیه طرحهای اجرایی ؛
– اجراء .
شایان ذکر است که مشکلات انواع مختلفی(اکولوژیک، فنی، اجتماعی، فرهنگی و..) دارد که هر یک دارای ویژگی های خاص خود است.
د) تبیین اهداف برنامه ریزی
– شناخت وضعیت موجود فضاهای آزاد و سبز؛
– ارزیابی وضعیت موجود ؛
– شناخت مسائل زیست محیطی دروضعیت موجود و نیازهای آتی .
2- بهسازی طبیعت درفضاهای آزاد قلمرو اکولوژیک شهر
الف) تاثیر عوامل محیطی بر روند برنامه ریزی و طراحی چشم انداز طبیعی
ب) اهداف بهسازی طبیعت در قلمروی اکولوژی شهری
ج) چشم انداز طبیعی بالقوه به عنوان الگوی طراحی
د) چشم انداز سازی و ایجاد فضاهای موازنه اکولوژیک
ه) انتخاب گونه های گیاهی مناسب
– بهسازی طبیعت درفضاهای آزاد قلمرو اکولوژیک شهر
هدف ازبهسازی قلمرواکولوژیک شهرها باید سازماندهی و آمادسازی وضعیت موجود برای رسیدن به آینده مطلوب ورویارویی با مسائل آتی شهرنشینی و زندگی شهری باشد.
الف)تاثیر عوامل محیطی بر روند برنامه ریزی و طراحی چشم اندازهای طبیعی
ارزیابی کمی وکیفی عوامل محیطی به عنوان یکی از مراحل مهم برنامه ریزی قلمرو اکولوژیک شهرها مطرح است که با شناخت وارزیابی وضع موجود امکانات و محدودیتهای قلمرو اکولوژیک مشخص می شود .
عوامل طبیعی موثر بر ساماندهی چشم انداز طبیعی
ب)اهداف بهسازی طبیعت در قلمرو اکولوژیک شهر
– برقراری تعادل اکولوژیک در محیط طبیعی ؛
– ایمن سازی قلمرو اکولوژیک ؛
– سازماندهی و نظم بخشیدن به فعالیتهای موجود و برقراری نظم فضایی ؛
– فراهم آوردن امکانات گذران اوقات فراغت درمحیطهای طبیعی وشبه طبیعی ؛
– حفاظت از اکوسیستم های طبیعی و شبه طبیعی ارزشمند.
ب)اهداف بهسازی طبیعت در قلمرو اکولوژیک شهر
– برقراری تعادل اکولوژیک در محیط طبیعی ؛
– ایمن سازی قلمرو اکولوژیک ؛
– سازماندهی و نظم بخشیدن به فعالیتهای موجود و برقراری نظم فضایی ؛
– فراهم آوردن امکانات گذران اوقات فراغت درمحیطهای طبیعی وشبه طبیعی ؛
– حفاظت از اکوسیستم های طبیعی و شبه طبیعی ارزشمند.
نا پایداری شهرها
1- ناپایداری حاکم بر قلمرو اکولوژیک شهر؛
2- ناپایداری اکولوژیک حاکم برمحیط شهری.
بدیهی است این دو حالت از همدیگر جدا نبوده و هر یک می تواند شرایط ناپایدار دیگری را تشدید و یا کاهش دهد. بر این اساس می توان نتیجه گرفت که:
1- از نظر فنی امکان کاهش ناپایداری حاکم بر قلمرو اکولوژیک شهرهای بزرگ و برقراری تعادل طبیعی در قلمرو اکولوژیک شهرهای کوچک ، روستا شهرها و شهرهای جدید، وجوددارد . در این زمینه مشکل اساسی که ممکن است سد راه شود ، عمدتا از ماهیتی اقتصادی – سیاسی ( مالکیت زمین و عدم تمایل مسئولین اجرایی کشور به اجرای این قبیل اقدامات) برخورداراست و به ندرت جنبه فنی دارد.
2- با دیدی واقع بینانه باید از نظریه اکوسیستم شهری در مورد شهرهای بزرگ و متعاقب آن خیالپردازی درمورد تبدیل شهرهای بزرگ به اکوسیستم های کارا و پایدار( نظریه های دهه هفتاد میلادی ) دست کشید و به شهر – به ویژه شهرهای بزرگ ایران – با دیدی باز نگریست ؛ یعنی آنها را آنچنان که هستند ، دید و تا جایی که امکان دارد ، برای اصلاح و نوسازی آنها کوشید ؛ زیرا وضعیت کنونی شهرهایی چون تهران ، اصفهان ، کرمان و غیره که در اکوسیستمهای استپی ، نیمه استپی و بیابانی استقراریافته اند اساساً فاقد هرگونه منطق و مبنای اکولوژیک است ؛ در واقع هیچ اکوسیستم خشک و نیمه خشکی توان تحمل شهرهای گسترده و چند میلیونی را ندارد.
دلایل ضرورت ایمن سازی محیط درقلمرواکولوژیک شهر
1- معمولا آنچه خارج از فضای شهری روی می دهد ، حتی آنچه در روستاها و آبادیهای نزدیک به مناطق شهری می گذرد ، به طورمستقیم کمترتوجه کسی را جلب می کند . فقط زمانی که روستایی در نتیجه رانش زمین در معرض خطر نابودی قرار می گیرد و یا چندین آبادی در نتیجه طغیان رودخانه از بین می روند ، مسئولان ، گروههای امداد و مردم برای کمک بسیج می شوند . درمجموع باید چنین نتیجه گرفت که در ایران فرهنگ پیشگیری ازحوادث در سطحی بسیار پایین قرار دارد .
2- افزایش جمعیت از یک سو و اشغال زمینها و مکانهای مناسب توسط گروههای توانمند از نظر اقتصادی از سوی دیگر ، اقشار کم در آمد را به سمت مکانهای پست و آسیب پذیر سوق داده است که در نتیجه براثر وقوع حوادث ناگوار طبیعی – در مقایسه با گذشته – جمعیت بیشتری در معرض خطر قرار می گیرند و خسارتهای بیشتری برجای می مانند . واضح است که به موزات افزایش بیش از پیش جمعیت ، فشار بر زمین و شدت رقابت بر سر اشغال زمینهای مناسب بیشتر می شود. دراین صورت برتعداد جمعیت ساکن درمناطق آسیب پذیر نیز افزوده می شود . بدین ترتیب ، در صورت تدوام روند فعلی ، به مرور زمان همواره زندگی جمعیت بیشتری در معرض خطر نابودی قرارمی گیرد و خسارات ناشی از حوادث طبیعی دامنه گسترده تری می یابد.
ج)چشم اندازطبیعی بالقوه به عنوان الگوی طراحی 1- الگوهای باززنده سازی فضاهای طبیعی تخریب شده و آلوده شهری
1-1 پیروی از چشم انداز طبیعی منطقه یا د رحقیقت الهام گرفتن از الگوی طبیعی ؛
2-1- ایجاد چشم اندازهای جدید .
2)چشم اندازهای کاربردی دروضعیت عمومی شهر
2-1- چشم انداز طبیعی بالقوه به چشم اندازی اطلاق می شود که اگر دخالتهای گوناگون انسان وجود نمی داشت ، می بایست امروزه درمنطقه مورد نظر داشته باشد و یا :
– به چشم اندازی گفته می شود که اگر دخالتهای انسان درمحیط ازهم اکنون متوقف شود ، در آینده درنتیجه تکامل طبیعت منطقه ، به وجود خواهد آمد.
2-2 چشم انداز طبیعی واقعی یعنی چشم اندازی که هم اکنون وجوددارد .
3-شناخت چشم اندازطبیعی بالقوه
1- دربخشهای وسیعی از سرزمین ایران – برای مثال منطقه خزری و بخشهایی ازمنطقه زاگرس – بقایای چشم انداز های طبیعی وجود دارد و می توان از آنها الگو برداری کرد.
2- دربخشهایی دیگر از سرزمین ایران ، به ویژه مناطق به شدت تخریب شده استانهای یزد , کرمان , سیستان و بلوچستان و خوزستان , کمتر اثری از چشم اندازهای طبیعی باقی مانده است و بدین سبب، امکان الگو برداری از بقایای طبیعت وجود ندارد.
4- طبقه بندی تاریخی چشم انداز طبیعی
– چشم انداز بدوی یا طبیعت ناب ،
به چشم اندازهایی اطلاق می شود که به طور کامل از دخالتهای انسانی در امان مانده باشند و یا دامنه تاثیر دخالتهای انسان درآنها در محدوده دامنه خود تنظیمی اکوسیستمهای طبیعی بوده باشد 0به همین دلیل زمانی که دخالت انسانی متوقف می شود اکوسیستم نیز خودرا ترمیم می کند و به روند تکامل طبیعی خود ادامه می دهد.
– چشم انداز شبه طبیعی ( یا نزدیک به طبیعی )
به چشم اندازهایی گفته می شود که انسان در آنها دخالت کرده است ، ولی هنوز محیطهای انسانی شده ، نقش غالب را در سیمای طبیعت عهده دار نیستند . در این حالت طبیعت عناصر طبیعی خود را همچنان حفظ می کند و بدین لحاظ قادر است تا حدودی سیمای واقعی خود را به نمایش گذارد0
چشم اندازهای طبیعی فرهنگ ساخت
چشم اندازی است که دخالتهای انسانی عامل غالب درتکوین سیمای آن محسوب می شود. این قبیل چشم اندازها خود درانواع مختلف قابل طبقه بندی هستند ؛ چشم اندازهای بهره برداری شده و سپس به حال خود رها شده ، چشم اندازهای تخریب شده ای که در مسیر قهقرایی قرار گرفته اند و چشم اندازهای آزمایش یافته که نشانگر تلفیقی مناسب از قوانین طبیعی و خرد انسانی اند ، از این جمله این محسوب می شوند.
د)چشم انداز سازی و ایجاد فضاهای موازنه اکولوژیک –
1- فضاهای موازنه اکولوژیک به عنوان فضاهای پشتیبانی باید دارای ویژگی های زیر باشد:
-کیفیت هوای شهرها را ازطریق تولید هوای پاک بهبود بخشند و یا دست کم موجب افزایش توان خود پالایی هوای شهرها شوند.
– به عنوان ذخیره گاه آب سالم عمل کنند .
– شرایط مناسب را برای حفظ و تکامل خاکهای پیرامون شهر فراهم سازند .
– موجب تکوین چشم اندازهای طبیعی و اجتماعات زیستی جدید شوند .
– به عنوان گردشگاههای طبیعی و فضاهای گذران اوقات فراغت شهروندان در روزهای تعطیل و یا گذران تعطیلات سالانه عمل کنند.
2- اهداف ایجاد فضاهای حیاتی کم تراکم درشهرها
1- ادامه فعالیتهای کشاورزی موجب می شود که محیط به حال خود رها نشود ومنابع سرزمین هرز نروند . در بسیاری از اکوسیستمهای خشک و نیمه خشک ، فعا لیتهای کشاورزی نه چندان با انگیزه بازدهی خارق العاده محیط ، که به خاطر حفاظت از محیط زیست باید تداوم یابد .
2- حضور مهمانان درمناطق روستایی به صورت منبع در آمد جدیدی برای روستاییان در می آید که این وضعیت از تخلیه روستاها تا حدی جلو گیری می کند .
3- هر شهری دارای حوزه نفوذ در پیرامون خود( مناطق روستایی) که بخشی از نیازهای غذایی آن را تامین می کنند ، است.
ه)انتخاب گونه های گیاهی مناسب ( نقش گیاهان درمرمت وبهسازی چشم اندازهای طبیعی و فرسوده وآسیب دیده )
– آسیبهای وارده برچشم اندازهای طبیعی را مرمت می کنند؛
– به شکل گیری اکوسیستمهای خود گردان کمک می کنند و ازاین راه محیط طبیعی منطقه شهری را به سمت وضعیت متعادل اکولوژیک سوق می دهند ؛
– سیمای چشم اندازهای طبیعی را به نحوی مطلوب می آرایند .
گیاهان مورد نظردرچشم انداز سازی بر اساس نظر شلوتر
1- گیاهانی که درمحیط وجود دارند ؛
2- گیاهانی که از طریق چشم اندازسازی به محل وارد می شوند .
3- گیاهان مهاجر که بعد از مساعد شدن شرایط محیطی ، به چشم انداز جدید مهاجرت می کنند .
طبقه بندی درختان و درختچه ها
درختان بلند یا درجه 1 : درختانی که قامتی بلند دارند و ارتفاع آنها درزیستگاه جنگلی به بیش از 25 متر می رسد مانند راش ، افرا ، صنوبر . درزیستگاههای غیر جنگلی رسیدن به این ارتفاع نادر است .
2- درختان متوسط یا درجه 2 : درختانی هستند که در زیستگاه جنگلی ارتفاعی بیش از 15 متر می یابند ، مانند پستانک ، توسکا ، توس ، ممرز.
3- درختچه ها که معمولا درسطح خاک شاخه های متعددی دارند و به ندرت ویژگیهای یک درخت را ازخود نشان می دهند .
عوامل موثربرنحوه رویش گیاهان
– عامل آب شامل بارندگی ، آبهای زیر زمینی ؛
– عامل دما شامل متوسط دما ، دوره یخبندان ، دوره خشکی و جهت جغرافیایی ؛
– عوامل شیمیایی در خاک و هوا مانند آلودگی هوا و مواد آلاینده آن ، آلودگی خاک و مواد غذایی ، ساخت و بافت خاک و شیب زمین ؛
– عامل نور مانند سمت سایه گیر وسمت آفتابگیر ؛
– عوامل مکانیکی مانند باد و شدت آن ، احتمال لگدکوب و جویدن شدن توسط حیوانات و لغزش خاک .
مراحل انتخاب گونه های گیاهی درطراحی فضایی سبزشهرها
– شناخت گونه ها و اجتماعات گیاهی بومی و ارزیابی توانایی هریک برای استفاده در چشم اندازسازی ؛
– شناخت گونه های گیاهی غیربومی که تاکنون درمنطقه ، استفاده شده اند و نتیجه مثبت داده اند ؛
– بررسی و شناخت گونه های گیاهی که برمبنای خواستهای اکولوژیک خود با شرایط اکولوژیک منطقه مورد نظر ، سازگاری نشان می دهند ؛
– ارزیابی سه مرحله یادشده و انتخاب نهایی گونه های گیاهی مناسب
3-برنامه ریزی فضای آزاد و سبز شهری
الف) شکل کلان شهر و فضای سبز
ب) تعین نیازشهر نسبت به عملکردهای مختلف فضای سبز
ج)مکانیابی برای عناصر سبز با عملکرد های خاص
د)شبکه راههای ارتباط شهری و فضای سبز
ه)میدانها و فضای سبز
و)انتخاب گونه های گیایی مناسب
برنامه ریزی فضاهای کلان شهری وقتی با برنامه ریزی و طراحی شهری پیوند بخورد و به صورت سیستم یکپارچه درآید می تواند انتظارات برنامه ریزان در زمینه های مختلف اکولوژیک، اجتماعی و.. را برآورده سازد. بر این اساس بر نامه ریزی فضای سبز باید توجه به مسایل زیر داشته باشد:
الف) شکل کلان شهر و فضای سبز
بر نامه ریزی و طراحی فضای سبز از مرحله انتخاب و طراحی کلان شکل شهر
( شطرنجی، خطی، شعاعی و…) آغاز وتا مرحله نهایی گام به گام با طراحی شهر ی پیش می رود.
طراحی فضای سبز از نظر مقیاسهای طراحی پیروی می کند. در طرح جامع می توان از مقیاس10000:1 تا 5000: 1 و در طراحی تفصیلی از مقیاسهای 1000: 1 تا 500: 1 ودر صورت لزوم از مقیاسهای بزرگتر استفاده می شود.
در نخستین مرحله باید از چگونگی تثبیت لبه شهر و جلوگیری از درهم ریختگی آتی آن به تعمق پرداخت.
در مرحله بعد به تفکیک مناطق ( تجاری، مسکونی، خدماتی و…) شهری با استفاده از نوارهای سبزو با استفاده از درختان بلند قامت مانند چنار، سپیدار، تبریزی و…با حداقل فاصله 3 متر پرداخت. باید توجه داشت که:
1- در کلیه فصول نوارسبز ، منطقه صنعتی را پوشش می دهد و نازیباییهای آن را از دید شهروندان می پوشاند؛
2- درفصول پاییز و زمستان ، زمانی که درختان خزان کننده برگهای خود را از دست می دهند ، پیرامون منطقه صنعتی همچنان سبز باقی می ماند و این منطقه را ازسایر مناطق شهری متمایز می سازد .
سپس به توزیع مناسب فضاهای سبز با عملکرد اجتماعی- فرهنگی در سطح شهر.جنگلها، پارک کودک، ورزشگاها و…) و در مجموع امکانات گذران اوقات فراغت در فضای سبز از حساسترین مرحله برنامه ریزی فضای سبز است.
– هر محله ، دارای یک فضای سبز محلی ؛
– هرچند محله دارای یک فضای سبز ناحیه ای ( ناحیه شهری )
– هرچند ناحیه دارای یک فضای سبز منطقه ای ( مطقه شهری )
– هرچند منطقه دارای یک گردشگاه طبیعی وسیع باشد( شکل ذیل)
فضای مورد نظر باید دارای حداقل دو ویژگی باشد:
1- به نیازهای رویشگاهی گیاه تا حد امکان پاسخ مثبت دهد و رشد سالم آن راممکن سازد ؛
2- بازدهیهای مورد نظررا به نحو مطلوب میسر کند .
توزیع فضاهای آزاد و سبز شهری با عملکرد گذران اوقات فراغت
ب) تعیین عملکردهای مختلف فضای سبز در شهر
– عملکرد اکولوژیک ؛
– عملکرد حفاظتی ؛
– عملکرد زیست محیطی ؛
– عملکرد درساخت کالبدی شهر ؛
– عملکرد اجتماعی – روانی .
ب)تعیین نیاز شهر با توجه به عملکرد های فضای سبز
1- تعیین نیازفنی شهربه عملکرد های فضای سبز؛ یعنی سازه ها و عناصرسبزی که بدون آنها باید شهر مورد نظر را مبتلا به نواقص فنی دانست ، مانند فقدان امینت در برابر ریزش بهمن و سنگلاخ از ارتفاعات ، آسیب پذیری در برابر سیل و پیشروی ماسه های روان ؛
2- تعیین نیاز اجتماعی – روانی شهر به فضای سبز ؛ یعنی فضاهای آزاد و سبزی که در وهله نخست و قبل از هر چیز در خدمت سلامت روحی و جسمی جامعه قرارمی گیرند و متضمن سلامت معنوی و تقویت قدرت خلاقه جامعه شهری هستند .
برای تعیین نیاز فنی شهر به عملکردهای مختلف فضای سبز، درشرایط کنونی ایران
مواردی که باید درارزیابیزیست محیطیمورد توجه قرار گیرد:
-ارزیابی زیست محیطی آثار مزاحمتهای موجود که از قلمرو اکولوژیک شهر یا از داخل طرح نشات می گیرند ؛
– ارزیابی زیست محیطی کاربری های شهری نسبت به یکدیگر ؛
تعیین مزاحمتهای ناشی از همجواریهای نامطلوب .
ماحصل نتایج ارزیابی فوق می تواند به صورتهای ذیل استفاده گردد.
– دخالت نتایج حاصل ازارزیابی درنقشه کاربری زمین و اصلاح موارد ضروری ؛
– درصورت امکان ، استفاده از فنون معماری فضای سبز برای کاهش آثار نامطلوب .
بازدهیهای اکولوژیک فضای سبز شهری
– کاهش دمای محیط ؛
– افزایش رطوبت نسبی ؛
– ایجاد سایه ؛
– جذب دی اکسید کربن ؛
– تولید اکسیژن ؛
– بهسازی شرایط هیدرولوژیک ؛
– حفاظت خاک ؛
– ایجاد زیستگاه جدید برای پرندگان .
ج) مکان یابی برای عناصر سبز با عملکردهای ویژه
مناسب ترین مکان برای استقرار عناصرفضای سبز ازجمله پارکها ، باغهای گیاه شناسی، جانورشناسی و… با توجه به مقیاس عملکردی هریک از آنها درمقیاسهای مختلف شهری ،منطقه ای، ناحیه ای ومحله ای ونیز شاخص هایی همچون دسترسی ، کاربریها وتفکیک آنها ، تاثیرات اکولوژیکی ، اجتماعی _فرهنگی و… براهمیت این مبحث افزوده است.
د)شبکه راههای شهری و فضای سبز
به طورکلی مجموعه اهداف برنامه ریزی و طراحی فضای سبز راههای شهری عبارتند از:
– ایمن سازی پیکر خیابان با فضای سبز ؛
– ایجاد تسهیلات در امر رانندگی و ایمن سازی آن ؛
– بهسازی شرایط زیست محیطی کاربریها ی همجوار از راه کاهش مزاحمتهای ناشی از رفت وآمد وسایل نقلیه موتوری
مهمترین بازدهیهایی از فضای سبز که باعث ایمنی و استحکام پیکر خیابان می شوند:
– جلوگیری از شسته شدن وریزش لبه خیابانها بر اثر هرز آبهای سطحی ؛
– جلوگیری از پیشروی و انباشت ماسه های روان در سطح خیابانها ؛
– تثبیت دیواره و شیبهای تند اطراف خیابانها ؛
– جلوگیری از ورود بهمن و سنگلاخ به سطح خیابانها ؛
– کاهش تاثیر بادهای شدید بر محیط خیابان ؛
– جلوگیری از حمل و انباشت برف بر سطح خیابان برا ثر وزش باد .
دلایل نا مناسب بودن نوار سبز میان خیابانها
– اندک بودن پهنای نوار سبز؛ به گونه ای که برای ریشه ، فضای کافی برای رشد باقی نمی گذارد؛
– نامناسب بودن خاک ؛ معمولا ساختمان راه که به پایان می رسد ، قسمت مهمی ازمواد زائد باقی مانده را در نوار میانی تخلیه می کنند و در زیرلایه ای نازک از خاک مرغوب ، معمولا نخاله های ساختمانی قرار گرفته است ؛
– فقدان هوموس در خاک ؛
– تاثیر پذیری از نمک پخش شده در سطح خیابان ؛ ازیک سو به سبب جهش آب نمک به بدنه گیاهان و از سوی دیگربه سبب شور شدن خاک ؛
ه) میدانها و فضای سبز
مهمترین عوامل کاهش کیفیت زیست محیطی در میادین
– آلودگی هوای ناشی از رفت وآمد وسایل نقلیه موتوری ؛
– آلودگی صوتی ناشی از ترافیک ؛
– رفت وآمد وسایل نقلیه موتوری و عدم آرامش بصری در سیمای محیط ؛
– آلودگی سیمای محیط که خود حاصل ترکیب عوامل یاد شده است .
– به هیچ وجه نباید میدانهای شهری را به عنوان محل گذران اوقات فراغت شهروندان سازماندهی کرد؛
– باید از فنون معماری فضای سبز برای تخفیف آلودگیهای زیست محیطی حاکم بر این مکانها بیشترین استفاده را کرد.
در طراحی میادین توجه به مواردد ذیل اهمیت دارد:
1- استفاده گسترده از سطوح بی جان ؛
2- تزئینات مفرط و زننده .
که منجر به اثرات مختلفی همچون موارد ذیل می گردد:
– کاهش دمای محیط و افزایش رطوبت نسبی هوا ؛
– ایجاد توربولانس در هوا ورقیق سازی آلودگیهای موجود در آن ؛
– جذب دی اکسید کربن ازهوا .
به طور کلی ایجاد فضای سبز در میادین با اهداف مختلفی مانند موارد ذیل است:
– افزایش باز دهی میکرو کلیماتیک میدان با افزایش سطوح آبی و گیاهی ؛
– استفاده هرچه بیشتر از درختان و درختچه ها و گیاها ن پوششی به جای چمن ؛
– استفاده از طرحهای ساده و دستیابی به زیبایی محیط از طریق سادگی ؛
– کوشش برای ایجاد آرامش در سیمای محیط .
و)انتخاب گونه های گیاهی مناسب
مهمترین تغییرات اکولوژیک انتخاب گونه های گیاهی مناسب عبارتند از:
افزایش دما و کاهش رطوبت نسبی ؛ هردوعامل طور مستقیم برزندگی گیاه موثرواقع می شود و فعالیتهای فیزیولوژیک آن را از وضعیت طبیعی منحرف می سازند ؛ افزایش طول دوره گیاهی ، تشدید و تحریک فرایندهای تبخیر و تعرق در گیاهان از این جمله اند .
– شرایط غیرطبیعی دسترسی به آب ؛ در محیطهای شهری دسترسی دستگاه ریشه به آب به دلایلی از قبیل فشردگی خاک ، پوشیده بودن سطح خاک با مصالح ساختمانی و آبیاری نامنظم دچار اختلال می شود . نتایج این اختلال را می توان از جمله درکاهش وسعت برگ درختان و افزایش تعداد روزنه ها درواحد سطح مشاهده کرد.
خاک غیر طبیعی ، آلوده و معمولا فشرده ؛ درمحیطهای شهری منبع طبیعی خاک به لایل متنوع از وضعیت معمولی خود – افق بندی و مهمتر از همه هوموس ، دانه بندی ، تخلخل ، اسید یته و غیره – خارج و دربسیاری از موارد با مصالح ساختمانی چون آهک ، سیمان ، قیر، ویا نمک و سرب و سایر آلایندها آلوده می شود . فشردگی خاک نیز ، هم بر تهویه هوا و هم بر بودجه آبی خاک تاثیرمنفی می گذارد.
عوامل مهم اکولوژیکی در انتخاب گونه های گیاهی مناسب
– شناخت اقلیم شهری ودامنه نوسانات آن ؛
وضعیت منابع آب و حجم آب قابل استحصال برای فضای سبز ؛
استعداد زراعی خاک و وضعیت آلودگی آن ؛
کیفیت هوا و چگونگی وضعیت آلودگی آن .
انواع رویشگاههای شهری
1- جنگلها و پارکهای شهری ؛
2- سطوح چمن و با غچه های شهری ؛
3- فضای سبز شبکه راهها .
انتخاب گونه های گیاهی بر اساس معیارهای مختلف
– نوع فضای سبز و معیارهای معماری ؛
– میدان اکولوژیک وسیع ؛
– بردباری در برابر گرمای شدید تابستانه ؛
– بردباری دربرابر آلودگی هوا ؛
– بردباری دربرابر شوری .
عوامل موثر در انتخاب نوع گیاه در یرنامه ریزی فضای سبز
– شکل نهایی گیاه ؛
– ارتفاع و حجم نهایی تاج آن ؛
– شکل شاخه ها درتاج درختان ( عمودی ، افقی ، مایل ، آویزان ) ؛
– دوره رویش و رنگ برگها در فصول مختلف ؛
– دوره گل دهی و رنگ و بوی گلها ؛
– میوه ، رنگ و شکل آن ؛
– شکل و رنگ پوسته تنه درختان ؛
– احتمال ایجاد حساسیت ( آلرژی ) درانسان .
4- فضای سبز شهری به عنوان بخشی از زیرساختاهی اجتماعی وفرهنگی
الف)فضای سبز برای گذران اوقات فراغت
ب) پارکهای شهری
ج) فضای سبز محله ای
د) فضای سبزمجموعه های مسکونی
ه) پارک کودک
و) تعیین سرانه های فضای سبز
ز) دسترسی به فضاهای سبز عمومی
ح) توسعه شهری و توسعه فضای سبز
الف)فضای سبز برای گذران اوقات فراغت
بطورکلی می توان اوقات فراغت را به دو قسمت تقسیم نمود:
1- مدت زمانی که انسان باید به امورشخصی خود مانند نظافت ، خوراک و مانند آن بپردازد؛
2- اوقات فراغت موثرکه در حقیقت مدت زمان مورد نظربرنامه ریزی اوقات فراغت است.
همچنین اوقات فراغت را می توان بر اساس فعالیت به گونه ذیل تقسیم نمود:
1- گذران اوقات فراغت انفعالی یا غیر فعال؛
2- گذران اوقات فعال یا سازنده.
بعلاوه خستگی را می توان به دو صورت تقسیم کرد:
1- احساس خستگی : که معمولا درساعات آغاز روزبروز می کند و بعدازشروع به کار و به اصطلاح « گرم شدن بدن » ازبین می رود ؛
2- خستگی واقعی : نوع خستگی است که در حین و یا بعداز فعالیتهای فکری و جسمی به وجود آمده و تنها با استراحت بر طرف می شود .
آثارخستگی واقعی
– احساس خستگی ؛
– نیاز به خواب ؛
– کاهش قدرت کاری ؛
– سنگینی پلکها ؛
– بالا رفتن میزان اشتباهات ؛
– به هم خوردن انضباط کاری ؛
– ظهورسدهای روانی کوتاه مدت ؛
– کاهش سرعت کار ؛
– اختلال در ( الکترو انسفالوگرام )
– افزایش حساسیت پوست بدن ؛
– افزایش قابلیت انتقال الکتریسته از راه پوست ؛
– افزایش ضربان قلب .
ازدیدگاه برنامه ریزی ، فعالیتهای گذران اوقات فراغت
1- گذران اوقات فراغت درفضاهای بسته مانند سینما ، تئاتر، موزه های هنری و تاریخی و غیره ؛
2- گذران اوقات فراغت درفضاهای باز .
ویژگیهای فضاهای سبزی که قرار است در ارتباط با اوقات فراغت قرار گیرد
از هر نوع آلودگی – آب ، هوا، صوت و سیمای محیط – به دور باشد
– دسترسی به آن متناسب با حوزه نفوذ و محدوده ای که قرار است پوشش دهد ، آسان باشد ؛
– به نحوی هدفمند و متناسب با نیازهای حوزه نفوذ آن ، برنامه ریزی و طراحی شد ه باشد .
ب) پارکهای شهری
– با غهای تاریخی – فرهنگی
– یادمانهای تاریخی – فرهنگی
– باغهای خصوصی که در اختیار شهروندان قرار می گیرند ؛
– پارکهایی که از بدو امربرای استفاده عموم طراحی و ساخته شده اند.
مهمترین وظایف آتی پارکهای شهری
– برقراری موازنه اکولوژیک درمحیط شهری ؛
– فضای مناسب برای گذران اوقات فراغت ؛
– بیشترین بازدهی اکولوژیک – زیست محیطی در مقابل کمترین هزینه نگهداری .
ج)فضای سبز محله ای
– فراهم آوردن امکانات گذران اوقات فراغت برای کودکان ، نوجوانان و افراد سالمند ؛
– ایجاد امکانات گذران اوقات فراغت برای ساعات کوتاه بعد از اتمام کار روزانه ؛
آشنایی ساکنین محله با یکدیگر و فراهم سازی زمینه برای معاشرت و گفتگوهای غیر اجباری با یکدیگر .
علاوه بر ویژگیهای اکولوژیکی، توجه به ویژگیهای اجتماعی – فرهنگی محلات ، مانند موارد ذیل در برنامه ریزی فضای سبز حائر اهیت است:
– جمیعت محله وساختار سنی آن؛
– تعیین نیازهای اجتماعی محله با استفاده ازالگوهای نیاز سنجی ؛
– کیفیت زیست محیطی محله و بارهای محیطی موجود به ویژه آلودگی هوا و صدا ؛
– کیفیت مسکونی درمحله و تراکم جمعیت درواحد آپارتمان ؛
– نحوه مالکیت مکانهای مسکونی و نسبت اجاره نشینی ؛
د)فضای سبز مجموعه های مسکونی
اهداف برنامه ریزی وطراحی فضای سبز
1- ایجاد موازنه اکولوژیک درمحیط ؛
2- ایجاد امکانات گذران اوقات فراغت .
ه) پارک کودک
در برنامه ریزی و طراحی پارک کودک توجه به موارد ذیل ضروری است:
– مکان مورد نظر و ویژگیهای آن ؛
– تعیین وسعت مورد نیاز؛
– نوع بازیها و محدوده مورد نیاز برای هریک ( سطح خالص برای بازی ) ؛
– نحوه اجرا و ویژگیهای کیفی و ساختی محدوده های مورد نظر برای بازی ؛
– تجهیزات مورد نیاز برای بازی .
به طور کلی استفاده از گیاهان در پارکهای کودک به دلایل ذیل است
– مشخص کردن حریم پارک ؛
– تقسیمات فضایی درون پارک ؛
– حفاظت محیط پارک دربرابر غبار، سروصدا و مناظر ناخوش آیند.
انتخاب گونه های گیاهی در پارکهای کودک
– استفاده ازگیاهانی که بعداز آسیب دیدگی به سرعت خود را ترمیم می کنند ، مانند فندق ؛
– استفاده ازدرختان با مقاومت زیاد به عنوان وسیله بازی ، مانند لرک ؛
– خودداری از انتخاب گیاهان علفی ؛
– خودداری ازانتخاب درختان میوه ؛
– خودداری از انتخاب گیاهان سمی .
و) تعیین سرانه های فضای سبز
درطراحی روش فوق از پارامتر بهرهمند می شوند
1- متوسط مساحت مورد نیاز برای رشد سالم یک درخت
2- ویژگیهای اقلیمی محل
3- کیفیت محیط زیست
4- تراکم نفر/ اتاق در واحد مسکونی
طیف بندی طیف متوسط حداکثر دمای هوا در گرمترین ماه سال و ضرایب آن
کیفیت محیط و ضرایب فضای سبز
کیفیت واحد مسکونی و ضرایب فضای سبز
برای مثال محله مسکونی مورد نظر در محدوده اقلیمی با متوسط حداکثر دمای هوا برابر 25 درجه سانتی گراد، بدون آلودگی هوا و صوت و ضرایب تراکم نفر/ اتاق برابر 1 قرار دارد، بنابراین، این شرایط حاکم است:
ضریب اقلیمی فضای سبز Qtmax =1
ضریب کیفیت محیط فضای سبز Qeq =0
ضریب نفر/ اتاق فضای سبز Qpr=0
حال برای تعیین سرانه فضای سبز ، هرسه ضریب با یکدیگر جمع و سپس دررقم 7 مترمربع ضرب می شود :
یعنی مترمربع 7= 7 * ( 0+0+1 )
بنابراین حداقل سرانه فضای سبزی ر اکه باید برای محله های مختلف شهرهای ایران در نظر گرفت ، برابر 7مترمربع است در شرایط بسیار حاد ، سرانه فضای سبز می تواند به این صورت افزایش یابد
Qtmax= 5
Qeq=3
Qp.r=29 ) 5+3+2)*7=70 متر مربع
بدین ترتیب سرانه فضای سبز درشهرهای ایران ممکن است بین حداقل 7 مترمربع تا حداکثر 70 مترمربع تغییر می کند .
ز) دسترسی به فضای سبز عمومی
مشکلات استفاده از وسایل نقلیه شخصی برای استفاده از فضای سبز
– به دلیل نبودن پارکینگ در اطراف پارکهای عمومی ، خود روهای شخصی را دراطراف خیابان ، پارک می کنند و نمایی بسیارنازیبا را بوجود می آورند ؛
– به دلیل توقف خودروها در حاشیه خیابان ، سطح خیابان محدود می شود وسرعت ترافیک کاهش می یابد که در نتیجه براثر حرکت آرام و سوخت ناقص خودروها درکنارپارک ، آلودگی هوا در این محدوده شدت می یابد (این وضعیت در مقابل پارک ملت مصداق بارز می یابد )
– در برخی موارد پارک خودروها به صورت دوبله ، کل جریا ن ترافیک را مختل می کند و مانع ازعبور و مرور منظم وسایل نقلیه درسطح خیابان می شود ؛
– احداث پارکینگ دراطراف فضای سبز عمومی به مصرف بیهوده زمین و فضا می انجامد .
ح) توسعه شهری و توسعه فضای سبز
نکات با اهمبت در برنامه ریزی و توسعه فضای سبز
1- حفظ فضاهای آزاد وسبز موجود ؛ ( برای رفع کمبود فضاهای آزاد و سبز شهری اجتماعی – روانی و رسانیدن سرانه های فضای سبز به رقمی قابل قبول باید کلیه شهرها فعال شوند و سپس کوشش گردد تا فضای سبز به نحواحسن مراقبت گردد.)
2- توسعه فضاهای آزاد وسبز متناسب با توسعه شهر ؛( باید به طورهمزمان درباره چگونگی فضای آزاد وسبز درون شهری و برون شهری تعمق شود ؛ باید تهیه همزمان طرح جامع فضای سبزو تهیه طرح توسعه شهری را اقدام بسیارضروری شمرد)
برنامه ریزی شهری با توجه به مقیاس (مقیاس طرح فضای سبز) قلمرواکولوژیک
1- درمقیاس قلمرو اکولوژیک شهر ؛ دراین مقیاس گردشگاههای طبیعی شهر مکان یابی ، برنامه ریزی وطراحی می شوند ( به انضمام نظم بخشیدن به کل فعالیتهای موجود در قلمرو اکولوژیک )
2- در مقیاس شهری ؛ دراین مقیاس به برنامه ریزی سازماندهی فضای سبز شهری پرداخته می شود .
بنابراین دربرنامه ریزی توسعه شهرها ، نه تنها باید نسبت به حفاظت ازفضاهای آزاد و سبز موجود ، حساسیت به خرج داد، و از تخریب و تبدیل آنها جلوگیری کرد ، بلکه باید به وسیله تهیه طرح جامع فضای سبز در مقیاس شهری و قلمرو اکولوژیک شهر ، نسبت به تحولات جمعیتی ، اجتماعی – فرهنگی و زیست محیطی شهرها واکنش مناسب نشان داد و امکانات فضاهای سبز عمومی را با نیازهای جامعه منطبق ساخت.