تغییر اقلیم و خشکسالی

زمین های تشنه نیز به شیوه ی خود به ابرها امید می بخشند، آن ها بار گران ابرها را از روی دوش شان بر می دارند و آن ها را سبک می کنند.
اکنون ابرها می توانند سبکبال تر سفر کنند و با باد هر کجا که می خواهند بروند

http://daneshnameh.roshd.ir
www.cloudysky.ir

www.logosdictionary.com
nikahang.blogspot.com
www.abfa-fars.com
www.rssmeme.com
www.villagehub.com
www.weather.ir
http://www.greenpeace.org/~climate

http://www.colorado.edu/hazards
www.zianet.com

تغییر اقلیم و خشکسالی
اثبات وقوع پدیده تغییر اقلیم (Climate Change)، در سطح جهان به سهولت امکان پذیر نیست و نیازمند بررسی های جامع و طولانی مدت بر آمارهایی می باشد، هر چند روند گرمتر شدن دمای سطح زمین و افزایش غلظت گاز co2 تقریباً قطعی می نماید.

سناریوهای تغییر اقلیمی در چرخه آبشناسی نمود کاملاً بارزی می یابند. چرا که تمامی اجزاء آن تحت تاثیر تغییرات حاصله در میزان تبادلات انرژی و جرم قرار می گیرند. نوسان منابع آبی به طرز قابل ملاحظه ای تابع تغییرات اقلیمی است، چرا که نیاز به این منابع با افزایش ((تبخیر و تعرق در شرایط گرمتر، خشک تر و آفتابی تر بیشتر می شود)). به عنوان مثال براساس گزارشات منتشره در سال 1996، مناطق جنوب انگلیس در سال 2050 شدیداً مستعد وقوع خشکسالی بوده ولی مناطق شمالی به مراتب مرطوب تر شده و سیل درآنجا مشکل زاخواهد شد.

بررسی ها نشان داده است، غلظت گازکربنیک و سایر گازها در اتمسفر از نیمه دوم قرن نوزدهم افزایش یافته است. میزان غلظت co2 از سال 1958 تا 1988 حدود 35 درصد فزونی یافته است. Boult و همکاران در سال 1988 اثر دو برابر شدن غلظت co2 را بر روی عوامل هیدرولوژیکی از قبیل تبخیر و تعرق پتانسیل، رطوبت خاک، تجمع برف، ذخیره آب زیرزمینی، رواناب و بیلان آبی در سه حوزه بلژیک مطالعه کردند. نتایج نشان داد که تبخیر و تعرق پتانسیل، درصد رطوبت خاک و میزان ذخیره آبهای زیرزمینی در حوزه هایی با نفوذ پذیری زیاد افزایش یافته است.

Mitchel در سال 1989 نشان داد که در اثر دو برابر شدن co2، درجه حرارت بین 8/2 تا 2/5 کلوین و بارندگی بین 1/7 تا 15 درصد افزایش می یابد، ولی افزایش بارندگی در مناطق مختلف یکسان نیست. اگر نرخ افزایش گازکربنیک ثابت بماند، میزان co2 در سال 2035 به جای ppm 360 فعلی به ppm 420 خواهد رسید. افزایش گازکربنیک باعث افزایش درجه حرارت و رطوبت مطلق در لایه های هوای نزدیک سطح زمین می گردد. هر چند با دو برابر شدن co2، میزان بارندگی افزایش می یابد ولی افزایش بارندگی در نقاط مختلف یکسان نیست. در مناطقی با عرض جغرافیایی زیاد بطورکلی میزان بارندگی و رواناب افزایش می یابد ولی در مناطق با عرض جغرافیایی کم بارندگی بسته به منطقه افزایش یا کاهش نشان می دهد.

بطورکلی می توان از تحقیقات انجام شده چنین نتیجه گرفت که :
میزان گازکربنیک و سایر گازهای موجود در اتمسفر ( نظیر متان، CFC ) بعد از انقلاب صنعتی افزایش یافته است.
مدلهای شبیه سازی مختلف نشان داده اند که با افزایش گازکربنیک شرایط هیدرولوژیکی از قبیل بارندگی، درجه حرارت و تبخیر و تعرق و رواناب و… تغییر می کند که به تبع آن وقوع یا عدم خشکسالی نیز قابل بررسی است.

عنوان پیوند نوسانات آب و هوایی و بیابان زایی
نوسانهای آب و هوایی که باعث بیابان زایی می شود، بیشتر به کاهش میزان بارندگی، رطوبت، افزایش دما به ویژه در تابستان، افزایش میزان خشکی، تبخیر و تعرق، وزش بادهای گرم و سوزان و کاهش پوشش گیاهی ( بر اثر وزش باد ) ارتباط می یابند.
حتی بر اثر نوسانات آب و هوایی، طغیان جانوران و حشرات و آفات به برخی سرزمین ها از جمله ملخ ها به شمال شرقی قاره آفریقا نیر اعمال شده است که سیر قهقرایی محیط زیست را به همراه داشته است.

بطور کلی می توان به علل عمده زیر برای وقوع خشکسالی و بیابان زایی اشاره کرد:
استقرار سلولهای پرفشار جنب گرمسیری با دامنه نوسان بین عرض های 20 و 40 عامل بری بودن عدم صعود و جابجایی شدید هوا جریانات دریایی سرد و بالاراندگی آبها وزش بادهای گرم سوزان موانع کوهستانی استقرار کم فشار حرارتی باد و آب به عنوان دو عامل اقلیمی که دارای تغییرات و نوسانات نسبتاً زیادی هستند در شکل گیری مناطق خشک و بیابانی و ژئومورفولوژی آنها نقش بسزائی را ایفاد می کند.
وقوع پدیده فرسایش آبی و بادی در گسترش بیابانها و از دست رفتن خاکهای سطح ارضی حاصلخیز نقش عمده ای داشته و تبعات منفی خشکسالی را تشدید می نماید.

خشکسالی و تغیر اقلیم:
تا کنون تعاریف بسیار زیادی از خشکسالی شده است اما هر کدام از این تعاریف دیدگاه خاصی را مد نظر داشته اند به هر حال عدم وجود یک تعریف جامع ودقیق از خشکسالی و متفاوت بودن معنی آن از دیدگاههای مختلف مانع از درک مفهوم خشکسالی شده است. حال از آنجائیکه خشکسالی برکلیه جنبه های زندگی و بخشهای مختلف جامعه خصوصاً تغییر محیط طبیعی تاثیر مستقیم و غیرمستقیمی دارد عدم درک مفهوم آن موجب تردید و رکود در بخشهای مختلف اقتصادی، مدیریتی و سیاستگزاری میشود.

از بین تعاریف خشکسالی تعریفی که مقبول تر و منطقی تر نیز می باشد عبارت است از اینکه خشکسالی را می توان معلول یک دوره شرایط خشک غیرعادی دانست که به اندازه کافی دوام داشته باشد تا عدم تعادل در وضعیت هیدرولوژی یک ناحیه ایجاد شود.

در دهه های اخیر در بین حوادث طبیعی که جمعیت های انسانی را تحت تاثیر قرار داده اند تعداد فراوانی پدیده خشکسالی از نظر درجه شدت، طول مدت، مجموع فضای تحت پوشش، تلفات جانی، خسارات اقتصادی و اثرات اجتماعی دراز مدت در جامعه، بیشتر از سایر بلایای طبیعی بوده است .همچنین تمایز این پدیده با سایر بلایای طبیعی در این است که برخلاف سایر بلایا این پدیده بتدریج و در یک دوره زمانی نسبتاً طولانی عمل کرده و اثرات آن ممکن است پس از چند سال و با تاخیر بیشتری نسبت به سایر حوادث طبیعی ظاهر شود بنابراین چون تعیین دقیق زمان شروع آن کار مشکلی است تا حدودی آنرا یک پدیده و بلیه خزنده می دانند از سویی چون خشکسالی برخلاف سایر بلایای طبیعی کمتر منجر به خسارات ساختاری می شود ،کمک رسانی در هنگام وقوع این پدیده در مقایسه با سایر پدیده ها مثل سیل پیچیده تر و مشکل تر می باشد.

تعریف خشکسالی از دیدگاههای مختلف
1-دیدگاه هواشناسی :
هواشناسان خشکسالی را بارش کمتر از حد معمول که منجر به تغییر الگوی آب وهوایی می گردد، تعریف کرده اند .بنابراین خشکسالی ازنظرهواشناسی اساساً به حالتی از خشکی ناشی از کمبود بارندگی اطلاق میشود .

تعریف خشکسالی از دیدگاه هواشناسی در کشورهای مختلف ودر زمانهای مختلف متفاوت میباشدبه همین دلیل از این دیدگاه به کار بردن یک تعریف از خشکسالی که درقسمتی از جهان متداول میباشد

برای دیگر جاها مناسب نبوده بطوری که مثلاً:
1-در ایالت متحده در سال 1942 : بارش کمتر از 5/2 میلیمتر در 48 ساعت .
2-درانگلستان درسال 1936 :پانزده روز متوالی با مجموعه بارش کمتر از 25 میلیمتر .
3-در کشور لیبی در سال 1964: بارش سالانه کمتر از 180 میلیمتر .
4-در کشور هند در سال 1960: کاهش بارش فصل واقعی (مونسون) بیش از دو برابر متوسط انحراف .
5-در کشور بالی در سال 1964: یک دوره شش روزه بدون بارش :

بعنوان معیاری برای خشکسالی هواشناسی در نظر گرفته شده است .
بعلاوه اهمیت دیدگاه هواشناسی در این است که اندازه گیریهای هواشناسی اولین نشانه بروز خشکسالی می باشد.
2- دیدگاه اقلیم شناسی:
ازدیدگاه اقلیم شناسان خشکسالی یک پدیده طبیعی است که در اثر تغییرات الگوههای آب وهوایی ناشی از کاهش نزولات جوی کمتر از حد معمول خود به خود به وجود می آید و ادامه آن موجب عدم تعادل اکولوژیکی و هیدرولوژیکی می شود.از طرفی چون از دیدگاه جغرافیایی تعریف خشکسالی مفهومی مکانمند می باشد ،شدت خشکسالی در هر محل تابعی از ضریب تغییرپذیری بارش در همان محل است بنابراین از نظر اقلیم شناسی خشکسالی قابل تعیین است به طوری که در این روش درجه خشکسالی وترسالی تعیین می گردد.

3-دیدگاه هیدرولوژیکی:
از دیدگاه هیدرولوژیست ها خشکسالی زمانی اتفاق می افتد که سطح تراز ذخایر آبهای سطحی و زیر زمینی از حد معمول خود پایین تر باشد.خشکسالی هیدرولوژیک اغلب در عرضهای میانی بر اثر کمبود و فقدان بارش زمستانی اتفاق می افتد.علاوه بر بارش فاکتورهای اقلیمی دیگرمانند دماهای بالا، بادهای قوی و رطوبت نسبی کم نیز به طور قابل ملاحظه ای بر روی خشکسالی هیدرولوژیک تاًثیر دارند .

در دیدگاه هیدرولوژیک اندازه گیری میزان آبهای جاری -رودخانه ها -دریاچه ها وآبهای زیرزمینی معیارخشکسالی میباشد ویک زمان پایه بین فقدان بارندگی وکم شدن آبهای جاری ورودخانه ها وآب دریاچه ها وآبهای زیرزمینی وجود دارد .بنابراین معیار هیدرولوژیک نمی تواند اولین نشانگر خشکسالی باشد زیرا زمانی که کمبود بارش اتفاق بیفتد بعد از مدتی این کاهش در آبهای سطحی وزیرزمین منعکس خواهد شد.

4- دیدگاه کشاورزی :

از دیدگاه کشاورزی زمانی که رطوبت خاک از نیاز واقعی محصول کمتر باشد و منجر به خسارت در محصول شود خشکسالی اتفاق افتاده است.

چون در محاسبه نیاز آبی گیاهان مشخص شده که نیازآبی آنها باهم متفاوت است بنابراین مفهوم خشکسالی از دیدگاه کشاورزی برای محصولات مختلف یکسان نمی باشد .از دیدگاه کشاورزی درجه خشکسالی به روش پنمن مانتیث وروش باران موثرانجام می شودهمچنین روش پنمن مانتیث از طرف FAO به عنوان بهترین روش برای تعیین درجه خشکسالی کشاورزی معرفی شده است.

خشکسالی کشاورزی معمولاً بعد از خشکسالی هواشناسی وقبل از خشکسالی هیدرولوژیک اتفاق می افتد وکشاورزی معمولاً اولین بخش اقتصادی است که تحت تاثیر خشکسالی قرار میگرد.

5-دیدگاه اجتماعی و اقتصادی:
از دیدگاه اجتماعی و اقتصادی خشکسالی یعنی زمانی که کمبودآب برای نیازهای بشر موجب نابهنجاریهای اجتماعی و اقتصادی شود.

به منظور به حداقل رساندن خشکسالی واضح است که انتقال مدیریت بحران به مدیریت ریسک امری اجتناب ناپذیر است و نظارت و ارزیابی خشکسالی از ضروریات است و برای نظارت و ارزیابی خشکسالی نیز شاخص های خشکسالی ازاهمیت بخصوصی برخوردار می باشد.

87، سال خشکسالی و کم آبی در کشور
نوریان اضافه کرد: پارسال فقط شدت سرما در کشور بیشتر بوده و این امر مهم باعث خسارت های فراوانی در بخش های مختلف کشاورزی در کشور شده است.
کد خبر: ۸۳۵۴ تاریخ انتشار: ۱۷:۴۱ – ۱۲ فروردین ۱۳۸۷ تعداد بازدید: ۸۲۳۵
رئیس سازمان هواشناسی کشور، سال 87 را سال خشکسالی و کم آبی در همه استانهای کشور ذکر کرد.

علی محمد نوریان ظهر دوشنبه در حاشیه بازدید از ایستگاه های هواشناسی مازندران به خبرنگار مهر در آمل گفت: فقط استان کویری و خشک سیستان و بلوچستان سال گذشته 30 درص بیش از استان های کشور بارندگی داشته است.

وی افزود: برف و بارندگی در کشور مقطعی بوده و متاسفانه تداومی نداشته است.

نوریان اضافه کرد: پارسال فقط شدت سرما در کشور بیشتر بوده و این امر مهم باعث خسارت های فراوانی در بخش های مختلف کشاورزی در کشور شده است.

رئیس سازمان هواشناسی کشور با بیان اینکه با وضع موجود و با اشاره به پرشدن اغلب سدهای آبی کشور تصریح کرد: امسال از نظر آب شرب مشکل حادی نخواهیم داشت اما در بخش محصولات کشاورزی شاهد افت محصول خواهیم بود.

به گفته نوریان، هم اکنون بر اثر خشکسالی و کم آبی به 50 درصد نقاط گشت زار و دیم کشور خسارت وارد شد.
نظرات کاربران:
▪ نظر عجیب ریاست محترم سازمان مذکور درخصوص وضعیت سدهای کشور صرفنظر از محتوای غیرفنی آن از نظر ارتباط شغلی نیز خارج از شرح وظایف این سازمان است در حال حاضر در بسیاری از سدهای مهم کشور با کاهش قابل توجه ذخیره نسبت به سالهای قبل مواجه ایم و این درحالیست که ذخایر برف و در نتیجه روانابها نیز به شدت محدودند از طرفی این سدها تامین کننده آب بخشهای صنعت و کشاورزی نیز هست و فشار مسئولین و مردم در تامین آب این دو بخش اخیر قطعاً بر بحث آب شرب نیز تاثیر می گذارد و اگر روند خشکسالی برای سال یا سالهای بعد ادامه یابد باز هم به فاجعه 78 تا 80 می رسیم .
▪ خدایا باران رحمتت را بر این سرزمین بباران
▪ با سلام، اخیرا یکی از شکارچیان خبره می گفت پرندگانی که معمولا بالای کوهها آشیانه درست می کنند، در کناره رودخانه ها آشیانه ساخته اند. به نظر او، این نشانه ی سالی خشک است. اگر حقایق علمی و تجارب صاحب نظران بر این واقعیت صحه می گذارد، بهتر که از هم اکنون به فکر چاره باشیم و اقدامات لازم را قبل از تشدید مشکل آغاز کنیم و منتظر آن نباشیم تا کف سد ها، نمایان گردد، بعد دست بکار شویم.
▪ با سلام شنیده بودیم در چند سال اخیر مطالعاتی در خصوص فعال نمودن ابرهای گذری در کشور آغاز شده است! آیا روزی خواهد رسید که شاهد بارش برف و باران های مصنوعی در همه نقاط کشور باشیم !؟
علاقه زیادی دارم تا اطلاعاتی در این خصوص داشته باشم . با تشکر ع.ن.از زنجان

خشکسالی آنچه به اینجا پیوند دارد… مقابله با خشکسالی های کشاورزی نمایه های خشکسالی واژه های متداول در خشکسالی ها علفزار باران اسیدی تاثیر ناکامی بر بهداشت روانی فیزیک هواشناسی
علوم طبیعت > فیزیک > فیزیک محیط زیست > هواشناسی
(cached)

——————————————————————————–
خشکسالی مفهومی :
خشکسالی عملی :
جنبه های مختلف در زمینه خشکسالی :
همچنین ببینید:

خشکسالی حالتی نرمال و مستمر از اقلیم است . گرچه بسیاری به اشتباه آن را واقعه ای تصادفی و نادر می پندارند . این پدیده تقریباً در تمامی مناطق اقلیمی رخ می دهد ، گرچه مشخصات آن از یک منطقه به منطقه دیگر کاملاً تفاوت می کند . خشکسالی یک اختلال موقتی است و با خشکی تفاوت دارد چرا که خشکی صرفاً محدود به مناطقی با بارندگی اندک است و حالتی دائمی از اقلیم می باشد .

خشکسالی جزء بلایای طبیعی نامحسوس است . گر چه تعاریف متفاوتی برای این پدیده ارائه شده لیکن در کل حاصل کمبود بارش در طی یک دوره ممتد زمانی معمولاً یک فصل یا بیشتر می باشد . این کمبود منجر به نقصان آب برای برخی فعالیت ها ، گروهها و یا یک بخش زیست محیطی می شود . خشکسالی بایستی در رابطه با برخی شرایط متوسط درازمدت از موازنه مابین بارش و تبخیر و تعرق درنظر گرفته شود ، معمولاً در هر منطقه ای یک شرایط خاص بعنوان " نرمال " تعریف می شود .

بعلاوه این پدیده با زمان ( فصل اصلی وقوع این پدیده ، تاخیر در شروع فصل بارانی، وقوع بارش در ارتباط با مراحل اصلی رشد گیاه ) و نیز موثر بودن بارش ها ( شدت ، بارش ، تعداد رخدادهای بارندگی ) مرتبط است .

سایر فاکتورهای اقلیمی نظیر دمای بالا ، باد شدید و رطوبت نسبی پایین تر غالباً در بسیاری از نقاط جهان با این پدیده همراه شده و می توانند به طرز قابل ملاحظه بر شدت آن بیفزایند .

خشکسالی را نبایست صرفاً بعنوان پدیده ای کاملاً فیزیکی یا طبیعی درنظر گرفت . تاثیرات آن در جامعه ماحصل ایفا نقشی مابین یک رخداد طبیعی ( بارش کمتر از حد مورد انتظار به دلیل تغییرات اقلیمی ) و نیاز مردم به منابع تامین آب می باشد . انسانها معمولاً از تاثیرات خشکسالی لطمه می بینند خشکسالی های اخیر در هر دو گروه کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه نتایج اقتصادی ، تاثیرات زیست محیطی و دشواریهای شخصی به بار آورده که جملگی باعث شده اند که آسیب پذیری تمامی جوامع به این پدیده زیانبخش طبیعی مدنظر قرار گیرد . دو نوع تعریف کلی خشکسالی وجود دارد :

مفهومی و عملی
خشکسالی مفهومی :

تعاریف مفهومی که در قالب اصطلاحاتی کلی بیان می شده به افراد کمک می کند تا مفهوم خشکسالی را درک کنند . بعنوان مثال " خشکسالی عبارت است از یک دوره ممتد کمبود بارش که منجر به صدمه زدن محصولات زراعی و کاهش عملکرد می شود " .

تعاریف مفهومی در تبیین سیاستگزاری در زمینه خشکسالی نیز حائز اهمیت است . مثلاً خط مشی ( سیاست کلی ) در زمینه خشکسالی در استرالیا تلفیقی از آگاهی نسبت به تغییرپذیری نرمال اقلیم در تعریف متناظر آن از خشکسالی می باشد .
این کشور ، کمک های مالی به زارعان را صرفاً در رخداد " خشکسالی های استثنایی " بلاخص زمانی که شرایط خشکسالی حادتر از مواردی است که بعنوان جزیی از ریسک عادی مدیریت پروژه درنظر گرفته می شود ، ارائه می کند .

تشخیص خشکسالی های استثنایی مبتنی بر ارزیابی های علمی است . پیش از این زمانی که خشکسالی از نقطه نظر سیاستگزاری کمتر تعریف شده بود و زارعان درک درستی از آن نداشتند ، برخی کشاورزان در مناطق اقلیمی نیمه خشک استرالیا هر چند سال یکبار تقاضای کمکهایی برای مقابله با خشکسالی داشتند .

خشکسالی عملی :

تعاریف عملی به افراد کمک می کند تا شروع ، خاتمه و درجه شدت خشکسالی را تشخیص دهند . برای تعیین شروع خشکسالی تعاریف عملی ، میزان انحراف از میانگین بارش یا سایر متغیرهای اقلیمی در طول یک دوره زمانی را مشخص می کند . این امر معمولاً با مقایسه وضعیت فعلی نسبت به متوسط های گذشته که غالباً مبتنی بر دوره آماری30 ساله است انجام می شود .

حد آستانه تعیین شده به عنوان شروع یک خشکسالی ( مثلاً 75 درصد بارش متوسط در طول یک دوره زمانی مشخص) معمولاً بیشتر به صورت قراردادی انتخاب می شود تا بر مبنای رابطه دقیق تاثیرات خاص آن بر محیط .

در تعریفی عملی از خشکسالی برای کشاورزی مقدار بارندگی روزانه با مقادیر تبخیر و تعرق مقایسه می شود تا سرعت ( نرخ ) تخلیه رطوبت خاک تعیین شود و این روابط برحسب میزان تاثیرات خشکسالی بر رفتار گیاه ( یعنی رشد و عملکرد ) در مراحل مختلف نمو گیاه بیان گردد .

تعاریفی نظیر این مورد را می توان در ارزیابی عملی شدت و اثرات خشکسالی براساس متغیرهای هواشناسی ، رطوبت خاک و شرایط گیاه در طی فصل رشد مورد استفاده قرار داد و مستمراً تاثیر بالقوه این شرایط را بر عملکرد نهایی ارزیابی کرد . بعلاوه این تعاریف عملی در تحلیل تناوب شدت و تداوم خشکسالی برای یک دوره تاریخی مفروض نیز کاربرد دارند . لیکن چنین تعاریفی نیازمند داده های جوی در مقیاس های زمانی ساعتی، روزانه ، ماهانه و سایر مقاطع زمانی و احتمالاً داده های مربوط به تاثیر پذیری از پدیده نظیر عملکرد محصول بسته به ماهیت تعریف ، مورد استفاده قرار می گیرند .تدوین ماهیت اقلیم شناسی خشکسالی یک منطقه ، و درک بیشتری از خصوصیات و احتمال وقوع مجدد در شدت های مختلف این پدیده بدست می دهد . اطلاعاتی از این نوع در تهیه راهبردهای تقلیل اثرات و واکنش این پدیده و طرحهای آمادگی بسیار سودمند است .

خشکسالی

جنبه های مختلف در زمینه خشکسالی :

خشکسالی هواشناسی
خشکسالی هیدرولوژیکی
خشکسالی کشاورزی
خشکسالی اقتصادی – اجتماعی

تغییر اقلیم وخشکسالی

علوم طبیعت > فیزیک > فیزیک محیط زیست > هواشناسی
(cached)

تغییر اقلیم و خشکسالی

اثبات وقوع پدیده تغییر اقلیم ( Climate Change )، در سطح جهان به سهولت امکان پذیر نیست و نیازمند بررسی های جامع و طولانی مدت بر آمارهایی از پارامترهای )) است، هر چند روند گرمتر شدن دمای سطح زمین و افزایش غلظت گاز co2 تقریباً قطعی می نماید.

سناریوهای تغییر اقلیمی در چرخه آبشناسی نمود کاملاً بارزی می یابند.چرا که تمامی اجزاء آن تحت تاثیر تغییرات حاصله در میزان تبادلات انرژی و جرم قرار می گیرند. نوسان منابع آبی به طرز قابل ملاحظه ای تابع تغییرات اقلیمی است، چرا که نیاز به این منابع با افزایش ((تبخیر و تعرق در شرایط گرمتر،خشک تر و آفتابی تر بیشتر می شود.به عنوان مثال براساس گزارشات منتشره در سال 1996، مناطق جنوب انگلیس در سال 2050 شدیداً مستعد وقوع خشکسالی بوده ولی مناطق شمالی به مراتب مرطوب تر شده و سیل درآنجا مشکل زاخواهد شد.

بررسی ها نشان داده است، غلظت گازکربنیک و سایر گازها در اتمسفر از نیمه دوم قرن نوزدهم افزایش یافته است. میزان غلظت co2 از سال 1958 تا 1988 حدود 35 درصد فزونی یافته است. Boult و همکاران در سال 1988 اثر دو برابر شدن غلظت co2 را بر روی عوامل هیدرولوژیکی از قبلی تبخیر و تعرق پتانسیل، رطوبت خاک، تجمع برف، ذخیره آب زیرزمینی، رواناب و بیلان آبی در سه حوزه بلژیک مطالعه کردند. نتایج نشان داد که تبخیر و تعرق پتانسیل، درصد رطوبت خاک و میزان ذخیره آبهای زیرزمینی در حوزه هایی با نفوذ پذیری زیاد افزایش یافته است.

Mitchel در سال 1989 نشان داد که در اثر دو برابر شدن co2، درجه حرارت بین 8/2 تا 2/5 کلوین و بارندگی بین 1/7 تا 15 درصد افزایش می یابد، ولی افزایش بارندگی در مناطق مختلف یکسان نیست. اگر نرخ افزایش گازکربنیک ثابت بماند،میزان co2 در سال 2035 به جای ppm 360 فعلی به ppm 420 خواهد رسید. افزایش گازکربنیک باعث افزایش درجه حرارت و رطوبت مطلق در لایه های هوای نزدیک سطح زمین می گردد. هر چند با دو برابر شدن co2 ،میزان بارندگی افزایش می یابد ولی افزایش بارندگی در نقاط مختلف یکسان نیست.در مناطقی با عرض جغرافیایی زیاد بطورکلی میزان بارندگی و رواناب افزایش می یابد ولی در مناطق با عرض جغرافیایی کم بارندگی بسته به منطقه افزایش یا کاهش نشان می دهد.

بطورکلی می توان از تحقیقات انجام شده چنین نتیجه گرفت که :

1. میزان گازکربنیک و سایر گازهای موجود در اتمسفر ( نظیر متان، CFC ) بعد از انقلاب صنعتی افزایش یافته است.
2. مدلهای شبیه سازی مختلف نشان داده اند که با افزایش گازکربنیک شرایط هیدرولوژیکی از قبیل بارندگی، درجه حرارت و تبخیر و تعرق و رواناب و … تغییر می کند که به تبع آن وقوع یا عدم خشکسالی نیز قابل بررسی است.

عنوان پیوند نوسانات آب و هوایی و بیابان زایی

نوسانهای آب و هوایی که باعث بیابان زایی می شود، بیشتر به کاهش میزان بارندگی ،رطوبت، افزایش دما به ویژه در تابستان، افزایش میزان خشکی، تبخیر و تعرق، وزش بادهای گرم و سوزان و کاهش پوشش گیاهی ( بر اثر وزش باد ) ارتباط می یابند.
حتی بر اثر نوسانات آب و هوایی، طغیان جانوران و حشرات و آفات به برخی سرزمین ها از جمله ملخ ها به شمال شرقی قاره آفریقا نیر اعمال شده است که سیر قهقرایی محیط زیست را به همراه داشته است.
بطور کلی می توان به علل عمده زیر برای وقوع خشکسالی و بیابان زایی اشاره کرد:
1. استقرار سلولهای پرفشار جنب گرمسیری با دامنه نوسان بین عرض های 20 و 40
2. عامل بری بودن
3. عدم صعود و جابجایی شدید هوا
4. جریانات دریایی سرد و بالاراندگی آبها
5. وزش بادهای گرم سوزان
6. موانع کوهستانی
7. استقرار کم فشار حرارتی

باد و آب به عنوان دو عامل اقلیمی که دارای تغییرات و نوسانات نسبتاً زیادی هستند در شکل گیری مناطق خشک و بیابانی و ژئومورفولوژی آنها نقش بسزائی را ایفاد می کند.
وقوع پدیده فرسایش آبی و بادی در گسترش بیابانها و از دست رفتن خاکهای سطح الارضی حاصلخیز نقش عمده ای داشته و تبعات منفی خشکسالی را تشدید می نماید.

معرفی بعضی ازسایتهای خشکسالی و تغیر اقلیم:

http://www.greenpeace.org/~climate

http://www.colorado.edu/hazards

http://www.zianet.com/irc1/bordline

ویژگیهای فضایی وزمانی خشکسالی

1- آغازوخاتمه خشکسالی

بطورکلی تشخیص زمان آغاز و خاتمه خشکسالی مساله بسیار مشکلی است. اصولا" زمان آغازخشکسالی عمدتا" به تعریف مورد استفاده وابسته است. بدیهی است که این زمان با توقف آخرین بارش مفید آغازنمی شود بلکه ممکن است تا زمان اتمام ذخیره رطوبت خاک به طول انجامد. این حالت نیز بارشهای هرچند اندک در زمان آغاز خشکسالی پیچیدگی خاصی پیدار میکند، بنابراین درحالت کلی می توان گفت زمان آغازخشکسالی ، زمانی است که ذخیره رطوبتی چه درمحیط خاک "خشکسالی کشاورزی ) وچه درمخازن آبی"خشکسالی هیدرولوژیک ) خاتمه یافته باشد. انتهای خشکسالی نیز که مساله قابل توجهی محسوب می شود. پایان خشکسالی نسبت به زمان آغاز محسوستر است.

درامر کشاورزی، پایان خشکسالی، زمانی است که نزول باران، رطوبت مورد نیاز خاک را تامین نماید.درهیدرولوژی، زمانی که جریان رودخانه مجددا؛ برقرارشده ومخازن زیرزمینی تغذیه مجددشوند زمانی پایان خشکسالی درنظرگرفته میشود. زمان آغازتاپایان خشکسالی که به عنوان دوره تداوم خشکسالی مفروض خوانده می شود یکی از ویژگیهای اساسی خشکسالی محسوب می گردد. مقیاس زمانی دوره تداوم یک خشکسالی می تواند از روز و ماه تا سال تفاوت نماید. هرقدر دوره تداوم خشکسالی طولانی ترشود، میزان ذخایر آب منطقه، تحت خطرجدی قرارگرفته و به همین جهت می تواند شدت خشکسالی رخداده را افزایش دهد.

2- شدت خشکسالی

چنانچه قبلا" نیز ذکر شده قدرمیزان کمبود بارندگی نسبت به شرایط میانگین کمتر باشد به همان اندازه میزان تاثیر خشکسالی بیشتر نمود عینی پیدا می کند. علاوه براین، میزان استمرارحالت خشکسالی دریک منطقه نیزگویای شدت خشکسالی درهمان منطقه است، یعنی درشرایطی که خشکسالی تنها برای یک ماه استمرار داشته باشد احتمال دارد بارش ماه بعد، میزان کمبود ماه مزبور را جبران نماید، ولی اگر ماه بعدی نیز خود نسبت به شرایط طبیعی کمبود داشته باشد، به مراتب در شدت بخشیدن به حالت خشکسالی موثر خواهد بود.
میزان کاستی درمتغیر مورد مطالعه و همچنین، زمان استمرارآن، بیانگر شدت خشکسالی است. به همین منظور برای مشخص ساختن این عامل درمطالعه خشکسالی، محققان با استفاده از شاخصهای مختلف سعی می کنند درجه ناهنجاری منفی متغیر مورد مطالعه را نیز مد نظر قراردهند.

3- فراوانی خشکسالی

فراوانی خشکسالی نیز از اهم ویژگیهای موردمطالعه دربررسی یک منطقه بشمار می آید که می تواند درمقایسهای مختلف زمانی ( برای مثال سالانه، ماهانه و فصلی )، محاسبه شود. با توجه به وجود شدتهای مختلف خشکسالی، بررسی فراوانیها می تواند برای هریک از آنها با تفکیک صورت گیرد. محاسبه توزیع فراوانی درشدتهای مختلف می تواند درارزیابی قابلیت منطقه مورد مطالعه نسبت به شدتهای مختلف خشکسالی کاربرد داشته باشد. این محاسبه می تواند از طریق توابع توزیع احتمال فراوانی برای بررسی احتمال وبا دوره های برگشت خشکسالی برای پیش بینیهای آتی مورد استفاده قرارگیرد.

4- وسعت منطقه ای خشکسالی

رخداد خشکسالی می تواند درمنطقه ای با وسعت چند صد کیلومتر اتفاق افتد ولی امکان دارد شدت ودوره تداوم آن درسراسر منطقه یکسان نباشد . خشکسالی قاره ای که خصوصا؛ درمناطق خشک اتفاق می افتد درناحیه وسیعی که صدها، بلکه هزاران کیلومتر- مربع را می پوشاند، گسترش پیدا می کند. به نظر محققان استرالیا، احتمال دارد این پدیده نیمی از استرالیا را درطی 50 سال آینده فراگیرد ( س . ه . ج 1975) دررابطه با وسعت خشکسالی یوجیچ ( 1975 )، براساس تحقیقات خودخواص منطقه ای خشکسالی را بشرح ذیل فهرست نموده است :

:الف) پوشش منطقه ای با شرایط متوسط قاره ای که از 5 تا 15 میلیون کیلومتر مربع را فرامی گیرد.
:ب) درنتیجه شدت خشکسالیهای بزرگ، وسعت آن فراتر از پوشش منطقه ای می گردد.
:ج ) انتظارمی رود شکل منطقه تحت تاثیر به وسیله یک خشکسالی، بیشتر به یک لوزی شبیه باشدتایک دایره.

دررابطه با وسعت خشکسالی اتفاق افتاده، سابرامانیام (1967) طبقه بندی جدول 1 را ازنظر شدت خشکسالی عنوان می نماید.

جدول 1- طبقه بندی وسعت خشکسالی ازنظر سابرامانیام

درصد منطقه تحت پوشش گروه خشکسالی

کمتراز 10
محلی

20-11
وسیع

30-21
بسیاروسیع

50-31
فوق العاده بااستثنایی

بیشتراز 50
مصیبت بار

5- دوره تناوبی رخداد خشکسالی

بررسیهای مربوط به احتمال تکرار خشکسالیها و سایر پدیده های طبیعی به صورت رخدادهای منظم، بخش زیادی از تحقیقات محققان را به خود اختصاص داده است. بطوری که بیش از 1000 مقاله دررابطه با ارتباط رخدادهای آب و هوایی با سیکل 11 ساله کلفهای خورشیدی تهیه شده است ( بران ورادیر ،1985) کلفهای خورشید عبارت ازلکه هایی هستند که به دلیل اختلاف درجه حرارت درسطح خورشید، بصورت لکه های سیاهی بنظر می رسند. چگونگی پیدایش این لکه ها هنوز به درستی شناخته نشده است و بیشتر تصور می رود که زبانه کشیدن و درهم پیچیدن توده های گازمشتعل خورشید، باعث پدیدآمدن آن می گردد.

بابررسی هایی که انجام گرفته، امروز رابطه میان لکه های خورشیدی با برخی از پدیده های زمینی به اثبات رسیده است (جعفری ، 1360) در رابطه با تناوب رخدادهای خشکسالی، برخی از محققان علاوه برتناوب 11 ساله به دوره 22 ساله یا چرخه هایی10 پی برده اند (بلم و مولی 1981 ) چرخه دوره ای44 ساله ای نیز به وسیله سانسون (1954) برای تغییرات بارندگی درفرانسه برای منطقه مدیترانه عنوان شده است . برخی از محققان نیز به دوره تناوبی بیشتری اشاره کرده اند . با توجه به کارهای بسیاری که دراین زمینه انجام شده است هنوز قانومندی علمی که بطور قطع مورد تاثیر واقع شود، عنوان نگردیده است. به هنگام کاهش تعداد کلفهای خورشیدی، خشکسالیهای شدید اتفاق افتاده اند. این گونه مطالعات درسایرکشورها ازجمله استرالیا و هند نیز صورت گرفته است.

علاوه برکلفهای خورشیدی، مطالعاتی نیز دررابطه با ارتباط رخداد خشکسالیها با سیستمهای گردش عمومی جو وعوامل تاثیرگذار بر آن و همچنین با پدیده ال نینو یا دمای سطح دریا، ارتباط بین اقیانوسها و خشکیها و … انجام شده است. (لاکود " 1988).

ویزگیهای مناطق خشک

تعریف و مشخصات مناطق خشک در روشهای مختلف طبقه بندی اقلیمی تا حدودی تفاوت می کند. اما بنا به یک تعریف کلی، در این مناطق، تبخیر و تعرق بیشتر از نزولات جوی(جو زمین)، است. به بیان دیگر از دیدگاه هیدرولوژیکی در این محیطها بیلان آب منفی است چرا که به واسطه درجه حرارت بالا و خشکی هوا تبخیر و تعرق از سطح خاک و گیاه از بارندگی فزونی می گیرد.
به دلیل کمی بارندگی، پوشش گیاهی در این مناطق فقیر و پراکنده است و حیات وحش و گیاهان بستگی نزدیکی به وجود منابع کوچک و بزرگ آب دارد بارندگیها در این مناطق بسیار نامنظم و بعضاً با شدت زیاد می بارد که عمدتاً به دلیل نبود پوشش گیاهی کافی و اقدامات مدیریتی آبخیر، باعث وقوع سیلابهای مخربی می گردد و حتی در مجاورت دریاها و مناطق مرطوب نیز وجود دارند. برآورد می شود که در دنیا بر 295 میلیون هکتار بیابانهای ساحلی وجود دارد. بیابانهای ساحلی در مجاورت خلیج فارس و دریای عمان نمونه ای از آنهاست. مهمترین خصوصیات مناطق خشک را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:

بارندگی پراکنده و غیر قابل پیش بینی بوده و تغییرات سالانه نسبت به مقدار متوسط شدید است.
مقدار متوسط تبخیر و تعرق به مراتب بیشتر از متوسط سالانه بارندگی است.
آب مهمترین عامل محدود کننده رشد کشاورزی و تولید است.
تغییرات زمانی و مکانی وسیعی در مورد درجه حرارت و خشکی وجود دارد.

تقسیم بندی مناطق خشک

این مناطق به دو زیر ناحیه خشک و نیمه خشک تقسیم می شوند که به ترتیب به نامهای استپ ( Stepp ).

بیابان ( Desert ) موسومند. در جدول 1 تقسیم بندی کلی مناطق خشک و نیمه خشک ارائه شده است. ( بانک جهانی 1988 ).

ناحیه
فراخشک
خشک
نیمه خشک
نیمه مرطوب

بارش سالانه

mm
نزدیک به صفر
15 -80 زمستانه

350-200 تابستانه
500-200

800-300

800-500

تغییرات سالانه درون منطقه ای
بالغ بر 100 %
% 100-50
% 50-25
کمتر از 25%

نسبت P/ET
کمتر از 03/0
2/0-3./0
5/0-2/0
5/0 – 75 /0

پوشش گیاهی تقریباً عاری از پوشش پراکنده و نامشخص
استپ های ناپیوسته
استپ و ساوانا
کاربرد بالقوه اراضی
فاقد کشت دیم و فاقد مرتع
پرورش دام به صورت کوچ نشینی و کشاورزی صرفاً باستحصال آب
پرورش دام کشت دیم پرورش دام و کشاورزی.

آنچنان که از جدول فوق مشخص می شود میزان بارندگی در نواحی خشک به کمتر از 300 میلی متر در سال محدود می گردد و اکثراً نیز بیش از 100 میلی متر نیست که در مقایسه با مقادیر تبخیر و تعرق که گاه به چندین متر می رسد بسیار اندک است و لزوم بهره گیری هر چه بیشتر از نزولات جوی و مخازن آبهای زیرزمینی و منابع آبهای سطحی را آشکار می سازد.
گسترش نواحی خشک و بیابانی و پیامدهای بیابان زایی در بسیاری از کشورهای منطقه و شمال آفریقا معضل عمده بر سر راه توسعه پایدار است. در جدول 2 برآوردی از وسعت نواحی خشک و میزان بارندگی سالانه ارائه شده.

نام منطقه
کل مساحت
میزان باران
A + B

کمتر از 100
400-100

شمال آفریقا
5751
4864
653
96

الجزائر
3705
3033
589
95

ایران، افغانستان، پاکستان
3100
548
2132
87

سودان
2625
764
500
48

سومالی
637
170
300
74

درایران نیز بخش عمده از ناحیه مرکزی و جنوبی کشور تحت پوشش کویر و بیابان است که کویرهای لوت و نمک ازآن جمله اند . طبق آمارها و گزارشات موجود، خطوط همباران اصلی که ناحیه کویری ایران را در بر می گیرند. عمدتاً 100 میلیمتر و 150 میلیمتر هستند که البته در بعضی مناطق نظیر قسمت شمالی حوزه مرکزی این مقادیر به 25 و 50 میلیمتر نیز کاهش می یابد که نشانگر خشکی شدید منطقه است. تبخیر از سطح این حوزه ها نیز بسیار زیاد و به بیش از 2500 میلیمتر در سال بالغ می گردد ( میانگین تبخیر سالانه در شهرستان طبس در استان خراسان حدود 4075 میلیمتر گزارش شده است ) و از این هر گونه تولید و توسعه کشاورزی و صنعتی در این نواحی در گرو تهیه آب خواهد بود.

مقابله با گسترش خشکی و بیابانی شدن چندان ساده نیست لیکن بشر می تواند فعالیتهای خود را در این زمینه بر اساس چرخه آبشناسی Hydrological طوری تنظیم کند که مقدار مشخصی آب، بدون بروز تاثیرات نامطلوب جانبی نظیر پدیده بیابان زائی، نیازهای او را برآورد سازد.

ویژگیهای زیستی گیاهان و جانوران در مناطق خشک

فقدان یا کمبود شدید بارندگی و منابع آبی در مناطق خشک و نیمه خشک و اقلیم زیستی خاص این نواحی، سازگاری های ویژه ای در گیاهان و جانوران بومی مناطق فوق به وجود آورده است تا امکان ادامه حیات در شرایط تنش رطوبتی یا کیفیت نامناسب آب و خاک داشته باشند. گیاهان این مناطق دارای خصوصیات فیزیولوژیکی و مرفولوژیکی خاصی هستند که باعث می شود از حداقل ذخیره رطوبتی در خاک و هوا استفاده کنند و اندوخته رطوبتی گیاه نیز کمتر از حد معمول تلف شود. عمیق ترین سیستم ریشه ای برای جذب آب از اعماق پایین تر خاک ، خاردارشدن ساقه ها و کوچک شدن سطح برگها برای کاهش میزان تبخیر، وجود پوششی مومی و چرب در سطح برگها، افزایش اندامهای ذخیره کننده رطوبت، گوشتی و آبدارشدن ساقه و… نمونه ای از این تغییرات مرفولوژیکی است. از نظر ساختار درونی و فیزیولوژیکی نیز در گیاهان هورمونهای تنظیم کننده خاص با توجه به خشکی اقلیم منطقه و کمبود رطوبت ترشح می شود و فرآیند تعرق گیاه از ساز و کار ویژه ای تبعیت می کند.

گیاهان مقاوم به خشکی را اصطلاحاً زیروفیت Xephyte ro گویند که به 4 گروه تقسیم می شوند.

گیاهانی که از خشکی فرار می کنند: گیاهانی هستند که مقاومت چندانی به خشکی دارند ولی بذر آنها مقاوم است و طول دوره رشد خود را قبل از رسیدن دوره خشکی ( Dry spell ) به اتمام می رسانند.
برخی از گیاهان نیاز آبی خود را حسب شرایط کاهش می دهند. یعنی برای تولید 1 واحد ماده خشک آب کمتری مصرف می کنند مثل برخی ارقام غلات در مناطق نیمه خشک که اصطلاحاً آن را طفره از خشکی گویند.
گیاهان متحمل خشکی: این گیاهان خصوصیات مرفولوژیکی خاص دارند که خشکی را تحمل می کنند.
گیاهان مقاوم به خشکی: نظیر کاکتوسها که آب را درون بافتهای خود ذخیره می کنند و درموقع خشکی از آن استفاده می کنند.

گروهی دیگر از گیاهان بر اساس خواهشهای اکولوژیکی خود مختص کاشت و رویش در مناطق خشک و کم آب و به ویژه اراضی شور هستند. که عمدتاً اراضی و آبهای جاری در مناطق خشک و بیابانی به دلیل تبخیر زیاد شور و لب شور است. به این گیاهان اصطلاحاً شور پسند ( Halophyte ) گویند.

ارقام و گونه های مختلفی از گیاهان شورپسند ( انواع بوته ای تا درخچه ها و درختان ) در نقاط خشک ایران رشد و نمو دارند که دارای کاربردهای بالقوه فراوانی نیز در مصارف مختلف هستند. در بسیاری از کویرهای جهان مخازن بزرگی از آبهای شور وجود دارد که حاوی مقادیر زیادی نمک است. چنانچه بتوان به شکلی از این آبهای شور برای آبیاری استفاده کرد، اراضی کویری بیشتری به زیر کشت می آورد و آبهای غیر شوری که در حال حاضر صرف آبیاری می شد را می توان به مصرف شرب انسان ها رساند. یافته های جدید علوم خاک و فیزیولوژی گیاهی و تکنیکهای جدید آبیاری نشان می دهد که با مدیریت دقیق می توان از آب شور برای کاشت گونه های متفاوتی از گیاهان عادی و شور پسند که خود نقش مهمی در تثبیت شنهای روان و جلوگیری از بیان زائی دارند استفاده کرد.

مقابله با خشکسالی های کشاورزی

علوم طبیعت > زمین شناسی
(cached)

بخش کشاورزی با اختصاص بیش از 90 درصد از آب مصرفی کشور در هنگام خشکسالی بیشترین آسیب را خواهد دید. مدیریت درازمدت منابع آب نیازمند استفاده اقتصادی از آن است. سرمایه گذاری در منابع آب و خاک باید با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی کشور انجام گیرد. هر نوع توسعه کشاورزی و صنعتی که آسیب کمتری به منابع محدود آب و خاک وارد سازد و از تخریب جنگل ها و مراتع جلوگیری کند باید معمول گردد. کشت گیاهان مقاوم به شوری و خشکی و اهمیت به تحقیقات و پژوهش های همه جانبه در مورد آب و خاک باید در اولویت قرار گیرد. مبحث زراعت در مناطق خشک و عنوان خشکسالی به صورت دروس مستقل و با اهمیت باید در برنامه آموزشی دانشکده های کشاورزی وارد شود. با کاربردی نمودن مباحث تئوری باید اثرات تخریبی خشکسالی را کاهش داد و با اختصاص اعتبارات لازم، امکان اجرای طرح های اساسی زیربنایی آب و خاک را فراهم ساخت.

در بخش مدیریت مصرف آب تدوین معیارها و ضوابطی که آلودگی را به حداقل برساند و از تخلیه فاضلاب پالایش نشده به منابع آب جلوگیری کند، می تواند حجم آب جاری و قابل مصرف را چندین برابر افزایش دهد. هر متر مرکعب فاضلاب حدود 50 متر مکعب آب سالم را آلوده می کند، چنانچه از پساب پالایش شده فاضلاب ها در کشاورزی استفاده شود به دلیل سرشار بودن املاح آن، بازده محصولات کشاورزی افزایش می یابد. در حال حاضر حدود 66 درصد از حجم آب شیرین قابل استحصال کشور مورد استفاده قرار می گیرد. حفاظت ازاین مقدار آب باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.

در بخش آموزش، آموزش همگانی استفاده از منابع آب باید سرلوحه کارها قرار گیرد. کودکان و نوجوانان باید به طبیعت و آب عشق بورزند. پرورش نسلی که توانائی دوراندیشی و تفکر درباره آینده آب، منابع طبیعی و محیط زیست را داشته باشد باید بطور جدی در دستورکار مسئولان آموزش کشور قرار گیرد.

در بخش مقابله مستقیم با خشکسالی چنانچه بپذیریم این موضوع یک پدیده ذاتی ناشی از اقلیم کشورمان است لازم است برای رویارویی با آن برنامه داشت و براساس این برنامه به اقدامات مناسب و آگاهانه متوسل شد. همانطوریکه قبلاً نیز ذکر شد کشاورزی بزرگترین عامل مصرف آب شیرین است. اساسی ترین اصول مدیریت منابع طبیعی برای مقابله با خشکسالی گذشته از کنترل جمعیت باید بر افزایش بازدهی استفاده از آب وتولید محصولات با ارزش تر استوار باشد.

کاهش سطح زیرکشت و انجام عملیات به زراعی، اصلاح روش های آبیاری، رعایت موازین زیست محیطی ، آبخوان داری، استفاده از پساب فاضلاب های خانگی در کشاورزی، جلوگیری از افزایش اراضی کم بازده حرکت به طرف غذاهای مصنوعی، پوشش آنهار و افزودن مواد آلی مورد نیاز گیاه، باروری ابرها و شیرین کردن آبهای شور از جمله اقدامات افزایش دهنده بازدهی آب به شمار می آیند.

تحلیل های آماری مربوط به خشکسالی آنچه به اینجا پیوند دارد… خشکسالی
علوم طبیعت > فیزیک > فیزیک محیط زیست > هواشناسی
(cached)

——————————————————————————–
روشهای مطالعه خشکسالی
1-روش مطالعه بیلان آبی
1-1-شاخص ترنتوایت
2-1- شاخص پالمر
2-روشهای تحلیل جریان
3-روش تحلیل داده های بارندگی
4-روشهای تحلیل سینوپتیکی
5-روش استفاده از اطلاعات ژئومورفولوژیک و تاریخی
6-ملاحظات خشکسالی در رابطه با ایران

روشهای مطالعه خشکسالی

همانطور که قبلا" ذکر شد با توجه به زمینه فعالیتهای محققان رشته های مختلف، تعاریف ویژه ای از خشکسالی ارائه شده که درنهایت موجب طبقه بندی و تفکیک این پدیده شده است. این امر سبب گردیده است که روشهای مطالعاتی خاصی با توجه به شاخص های موردتوجه همچون بارندگی، رطوبت خاک، جریانهای سطحی، مخازن زیرزمینی، خسارتهای اقتصادی و… ابداع و ارائه گردد. درمطالب ذیل بطوراجمالی روشهای مطالعه خشکسالی و شاخص های هریک از آنها به تفکیک مورد بررسی قرارمی گیرد.

1-روش مطالعه بیلان آبی

با توجه به اینکه یکی ازمهمترین زمینه های تاثیر گذار خشکسالی، میزان رطوبت خاک می باشد، این مسئله بخشی ازمطالعات مربوط به خشکسالی را بخود اختصاص داده است. نظر به تاثیر این عامل دررشد گیاهان و هرگونه فعل و انفعال بیولوژیکی، این مسئله تحت عنوان خشکسالی کشاورزی قلمداد می گردد که درمطالعه آن عمدتا" تغییرات رطوبت خاک درطی دوره های خاصی که گیاه نیازمند آن رطوبت می باشد، مد نظر قرار می گیرد. عمده شاخص هایی که برای بیان این حالت خشکسالی بکارگرفته می شوند ، سعی دارند بیلان آبی خاک را شناسائی و تبیین نمایند. بطورکلی برای محاسبه بیلان آبی، روشهای مختلفی وجود دارد که بیشتر آنها ازمحاسبه تبخیر وتعرق بالقوهاستفاده می کنند. درمطالب ذیل دو نوع شاخص مهم که دراین زمینه مورد استفاده محققان است، بطور اجمال ذکر می شود.

1-1-شاخص ترنتوایت

مدل بیلان آبی ترنتوایت، اختلاف بین بارش و تبخیر را درنظر گرفته و بیلانی ازکمبود یا مازاد آب را ارائه می کند .اولین لازمه مطالعه این مدل، ظرفیت نگهداری آب خاک در رابطه بانوع خاک و کاربری اراضی می باشد. مازاد آب می تواند به راحتی تحت عنوان رواناب محاسبه شود. محاسبه کمبود رطوبت بسیار مشکل است چرا که تبخیر و تعرق واقعی با حجم آب خاک تغییر پیدا می کند، درمدل ترنتوایت، میزان تبخیر و تعرق ازبارندگی با توجه به میزان آب قابل دسترس باقی مانده درخاک، محاسبه می گردد. هنگامی که بارش کمتر از تبخیر و تعرق بالقوه باشد، تبخیر و تعرق واقعی با بارش به اضافه هر مقدار رطوبت خاک که تبخیر یا تعرق پیدا کند، برابرمی شود .

در شاخص ترنتوایت ، تبخیر و تعرق بالقوه با استفاده از میانگین دما محاسبه می شود. این مدل می تواند برای ارزیابی شرایط انعطاف پذیری آبیاری، مورد استفاده قرار گیرد و اطلاعاتی در رابطه با حجم آب مورد نیاز در هر زمان ارائه کند و شاخص مشخصی از خشکسالی را ارائه دهد . ارزشهای محاسبه شده وقتی با مازاد آب درفصلهای دیگر مقایسه شود، نشان میدهد که آیا رطوبت کافی که درطی فصل موجود بوده، اجازه آبیاری را میدهد یا نه ؟ درهمان زمان، تعیین تغییرات ذخیره رطوبت خاک روزانه، اطلاعات با ارزشی از رطوبت خاک را در زمانهای مختلف برای استفاده درجدول زمانی و مقدار آبیاری برای اجتناب از رخداد هر نوع خشکسالی که میزان محصولات کشاورزی را محدود خواهد کرد، ارائه میدهد.

2-1- شاخص پالمر

این شاخص یکی از مهمترین روشهای مطالعه خشکسالی از طریق محاسبه بیلان آبی است که بطور گسترده درآمریکا و سایر کشورها مورد استفاده قرار گرفته است. شاخص مذکور نیازمند تحلیلهای آب و هوایی درازمدت به منظور محاسبه پنج ثبات یا ضریبی می باشد که ویژگیهای رطوبتی ویژه ای از آب و هوای منطقه را تعریف می کند. دراولین مرحله، محاسبه این شاخص نیازمند مطالعه بیلان آبی ماه به ماه برای درازمدت (مثلا" 30 سال یا بیشتر ) می باشد، پالمر مدل دولایه ای خاک را بکار گرفته واز طریق شاخص ترنتوایت تبخیر و تعرق را محاسبه می نماید، با این وجود، شاخص مذکور روش خاصی را برای محاسبه تبخیر و تعرق بالقوه نیاز ندارد. نتایج تحلیلهای دراز مدت، مجموعه ای از ارزشهای شاخص خشکسالی را به دست میدهد که از -6 تا 6+ درتغییر است، ارزش صفر دراین شاخص بیانگر شرایط طبیعی منطقه بوده که درطی زمان، ارزش مزبور می تواند دارای ناهنجاریهای مثبت (حالت سیلابی یا پر بارانی ) و ناهنجاریهایمنفی(خشکسالیها ) باشد.

2-روشهای تحلیل جریان

این گونه تحلیلها که بطور کلی بر روی جریانهای سطحی، مخازن آب، دریاچه ها و سفره های آب زیرزمینی صورت می گیرد، تحت عنوان خشکسالی هیدرولوژیک قلمداد شده و مورد مطالعه قرار می گیرد . به همین جهت داده های مربوط به کمیت جریان رودخانه ها دراین مطالعات از اهمیت اساسی برخوردار است. داده های مورد نیاز، سطح و جریان رودخانه و تداوم دوره های بدون جریان را شامل می شود.

درکل مطالعات خشکسالی هیدرولوژیک بر روی رواناب سالیانه، حداکثر جریان سالانه یا دوره جریان حداقل متمرکز می شود . مهمترین تحلیلها دراین رابطه، تحلیل طول دوره ای است که جریان، زیر یک آستانه مشخص باقی مانده و حجم کسری رواناب زیرآستانه را ایجاد کرده است، درشرایطی که آب یک رودخانه برای آبیاری یا تهیه آب بدون استفاده از هرگونه مخزن ذخیره، کافی نباشد، تحلیلهای جریان حداقل، مهمترین عامل بشمار می آید.

قبل از هرگونه تحلیل سریهای مربوط به مقادیر هیدرولوژیک مانند حدکثر جریان سالانه یا میانگین جریان سالانه، بررسی کیفیت داده ها و استفاده ازهمه اطلاعات قابل دسترس، ضرورت دارد. درصورتی که بنا به عللی سریها دارای نقص باشند.باید به استفاده از روشهای مربوطه، داده های گم شده را بازسازی نمود.

3-روش تحلیل داده های بارندگی

این روش جزء عمومی روشهای تحلیل خشکسالی بشمار می رود. علت این امر دسترسی راحت تر و آسانتر به انواع داده های بارندگی دربخشهای مختلف کره خاکی است . ازطرفی مقادیر بارندگی جزء بی ثبات ترین متغیرهای آب و هوایی مخصوصا" درمناطق خشک محسوب می شود و ازاین جهت می تواند شاخص خوبی برای مطالعه خشکسالی باشد. ازطرف دیگر بارشهای جوی در واقع مهمترین متعیری است که تغییرات آن بطور متسقیم در رطوبت خاک و جریانهای سطحی ، مخازن زیرزمینی و … منعکس شده و بنابراین اولین برداری است که می تواند در مطالعه هر حالتی ازخشکسالی مورد توجه قرار گیرد. شاخصهای مختلفی برای مطالعه خشکسالی ازاین دیدگاه، ابداع و ارائه شده است. ساده ترین این شاخصها، میانگین بارندگی درازمدت به عنوان یک عدد آستانه است که مقادیر بارندگی در زمانهای مورد مطالعه نسبت به آن سنجیده و ارزیابی می شود. ازدیدگاهی دیگر محاسبه درصد بارش نسبت به میانگین درازمدت بارندگی می تواند شاخص دیگری باشد که ارقام آستانه آن می تواند ارزشهای مختلفی به خود گیرد که براساس آن شدتهای مختلف خشکسالی و فراوانی آنها محاسبه شود. استفاده از انحراف معیار، شدت خشکسالی طبقه بندی شده و محاسبات لازم بر روی آنها صورت می گیرد.

دراین میان استفاده از شاخص توزیع استاندارد یکی از شاخصهای اساسی در مطالعه تغییرات حول مرکز بشمار می آید که محاسبه آن نیازمند داشتن میانگین و انحراف معیار درازمدت مقادیر بارندگی برای دوره های مورد مطالعه است. شاخص دهکها و صدکها نیز شاخصی است که عمدتا" مورد استفاده محققان استرالیایی قرار گرفته است . دهکها و صدکهای یک نمونه، مقداری است که وقتی داده ها ازکوچکترین تا بزرگترین مقدار مرتب شدند حداقل مقدار مشخصی مثلا" 10 درصد مشاهدات منطبق براین مقدار یا درسمت چپ (زیر) آن و حداقل 90 درصد از مشاهدات منطبق بر این مقدار یا درسمت راست (بالای) آن باشند. دراین شاخص، محدوده های هر دهک از توزیع منحنی فراوانی تجمعی یا هر نظام معینی از داده ها محاسبه می شود. از اینرو اولین دهک مقدار بارندگی است که ازکمترین 10 درصد کل تجاوز نمی کند، دومین دهک مقداری است که از 20 درصد کل تجاوز نکرده و به همین ترتیب ادامه پیدا می کند. دهک پنجم یا میانه مقداری است که از 50 درصد رخدادها تجاوز نمی کند. محدوده دهکها محدوده ارزشهای بین دهکها هستند، از اینرو هر محدوده دهک بین هفت و هشت می باشد.

4-روشهای تحلیل سینوپتیکی

مطالعه درمورد آب و هواشناسی دینامیکی رخداد خشکسالی توجه زیادی را به خود جلب نکرده است . دراین زمینه تا نهیل توزیع بارندگی بر روی ایالات متحده آمریکا را به وسیله مرجع قرار دادن سیستمهای پرفشار اقیانوس اطلس مطالعه نموده است. به نظر وی این عامل بطور وسیعی مقدار باران آمریکا را تحت کنترل خود دارد ( تانهیل درسابرامانیام، 1967 ) بوند (1960 ) نیز تحلیلهای خشکسالی را درآمریکای شمالی، با مرجع قراردادن ویژگیهای گردش عمومی ناحیه عنوان نموده است. وی دریافت که گردشهای آنتی سیکلونی در مناطق معتدل نیمکره شمالی و جنوبی بطور مستقیم درجریان هوا و وقوع خشکسالی اثر می گذارد ( بوند در سابرامانیام ، 1987) براوروکاوس ( 1991 ) به بررسی شرایط سینوپتیکی و فیزیکی خشکسالی دریک منطقه مفروض پرداخته اند. نتایج بررسیهای آنها نیز نشان میدهد که رخداد این پدیده در رابطه مستقیم با گردش عمومی جو و نحوه استقرار مراکز فشار می باشد.

5-روش استفاده از اطلاعات ژئومورفولوژیک و تاریخی

اطلاعات تاریخی که ازخاطرات، رسوم خانوادگی ساکنین و از نشانه های ژئومورفولوژیک ازقبیل واروهای گلی (مربوط به سیستم فرسایش یخچالی و سایر پدیده های ژئومورفولوژیک محیطهای قدیمی به دست می آید، رخدادهای پدیده های طبیعی گذشته ازجمله خشکسالی را بیان می نماید. معمولا" خاطراتی همچون کاهش شدید میزان محصولات یا میزان بارندگی در سالهای گذشته به دلیل اثری که درجوامع می گذارد، درذهنها باقی می ماند ولی متاسفانه این گونه اطلاعات بیشتر ایام حالت مکتوب به خود نمی گیرد.

سفرنامه های سیاحان و مکتشفان اولیه و مهاجرین مستعمرات نیز می تواند اطلاعات ذیقیمتی را دربرداشته باشد. همچنین، بررسیهای باستان شناسی می توانند روش دیگری برای مطالعه خشکسالیهای گذشته باشند . بعد از جمع آوری مدارک و اسناد چگونگی ربط آنها به مسائل خشکسالی از اهمیت خاصلی برخوردار است . معمولا" یافتن تابعهای تبدیل برای گفته ها، خسارتهای کشاورزی و اجتماعی و ارتباط آنها به بارش سالیانه و جریانها درطی دوره های بارانی مساله پیچیده ای محسوب می گردد.

6-ملاحظات خشکسالی در رابطه با ایران

ایران کشور پهناوری است که بعلت موقعیت خاص و ویژگیهای توپوگرافیک، از آبی و هوای متفاوتی برخورداست . میزان بارندگی متوسط سالانه آنرا حدود 224 تا 275 میلیمتر ذکر نموده اند، که بدین ترتیب حدوی یک سوم متوسط بارندگیهای خشکیها (800 میلیمتر ) و کمتر از یک سوم بارندگی متوسط کره زمین (1133 میلیمتر ) می باشد .

به همین دلیل ، قسمت اعظم ایران در قلمرو آب و هواهای خشک جهان قرار می گیرد. علاوه برقلت بارندگی، نوسانات شدید بارندگی درمقیاسهای روزانه، فصلی و سالانه ازجمله خصوصیاتی است که موجب عدم اطمینان کافی نسبت به دریافت حداقل بارش مورد نیاز جهت مصارف کشاورزی، تغذیه جریانهای سطحی و سفره آبهای زیرزمینی و مصارف انسانی می شود. با توجه به وجود نوسانات منفی شدید دربارشهای مناطق مختلف کشور، وقوع خشکسالی های ضعیف تا شدید درکشور امری اجتناب ناپذیر محسوب می شود،وقوع این خشکسالیها، اثر بسیار زیانباری را بر بخشهای کشاورزی و اقتصادی کشور تحمیل می کند.

دلیل این امر، تاثیر سیستمهای پرفشار جنب حاره ای است که مقادیر بارندگی بخشهای جنوبی کشور را نسبت به بخشهای شمالی و غربی بطور محسوس کاهش داده و مانع ازتاثیر سیستمهای شمالی و غربی به این مناطق می شود.

بطورکلی باید گفت که وقوع خشکسالی از ویژگیهایی اصلی آب و هوای ایران محسوب می شود که هم درقلمرو آب و هوای مرطوب به هم خشک قابل مشاهده است. این حالت در نتیجه وجود نوسانات آب وهوائی شدید در مقیاسهای مختلف زمانی حاصل می شود. ویژگیهای خشکسالی ایران نشان میدهد که بطورکلی هیچ منطقه ای ازکشور، ازاین پدیده درامان نبوده و به نسبت موقعیت طبیعی خود اثرهای این پدیده مخرب را تجربه می نماید و بخشهای جنوبی، شرقی و مرکزی کشور به علت نوسانات بیشتر درمقادیر بارندگی، از آسیب پذیری زیادتری برخوردار هستند.

روشهای مطالعه خشکسالی

1-روش مطالعه بیلان آبی

1-1-شاخص ترنتوایت

2-1- شاخص پالمر

2-روشهای تحلیل جریان

3-روش تحلیل داده های بارندگی

4-روشهای تحلیل سینوپتیکی

5-روش استفاده از اطلاعات ژئومورفولوژیک و تاریخی

6-ملاحظات خشکسالی در رابطه با ایران

تحقیقات انجام گرفته نشان میدهد که درصد فراوانی وقوع خشکسالی و شدت آن در کشور بسیار بالا بوده که بیشترین فراوانی با 50 درصد متعلق به منطقه بندرعباس می باشد و پس ازآن به ترتیب، زابل 7/46%، زاهدان 43%، یزد 42% ، ایرانشهر 40%، کرمان 27%، دارای خشکسالی می باشند که همگی جزو مناطق خشک ایران محسوب می شوند.
خبرگزاری مهر- گروه اقتصادی: با توجه به کاهش میزان بارندگی طی سال آبی 87-86، میزان بارش و زمان و مکان آن و نیز تبخیر و درجه حرارت در این سال به نحوی بوده که به گفته مقامات وزارت نیرو، این سال کاملا متفاوت با 40 سال اخیر است؛ به طوری که می توان وضعیتی خارج از نرمال را برای کشور در تابستان آتی پیش بینی کرد.
به گزارش خبرنگار مهر، کم آبی از جمله مسائلی است که طی سالهای متمادی کم و بیش دامنگیر کشور بوده و در این راستا ضرورت مدیریت منابع آب و تخصیص بهینه آن به تمام نقاط کشور از جمله مسائلی است که شاید بتوان به کمک آن مقداری از التهاب خشکسالی را در ایران که کشوری با آب و هوایی تقریبا خشک است، کاست.

خشکسالی حالتی نرمال و مستمر از اقلیم است، گرچه بسیاری به اشتباه آن را واقعه ای تصادفی و نادر می پندارند، این پدیده تقریبا در تمامی مناطق اقلیمی رخ می دهد، خشکسالی یک اختلال موقتی است و با خشکی تفاوت دارد؛ چرا که خشکی صرفا محدود به مناطقی با بارندگی اندک است و حالتی دائمی از اقلیم به شمار می آید.

خشکسالی جزء بلایای طبیعی نامحسوس است. گر چه تعاریف متفاوتی برای این پدیده ارائه شده لیکن در کل حاصل کمبود بارش در طی یک دوره ممتد زمانی معمولا یک فصل یا بیشتر است، این کمبود منجر به نقصان آب برای برخی فعالیتها، گروه ها و یا یک بخش زیست محیطی می شود.

چشم انداز کم آبی در ایران

با توجه به اینکه در ماه های ابتدایی نیمه دوم سال 86 بسیاری از دستگاه های دست اندرکار در موضوع آب و خشکسالی خبر از سالی همراه با 20 درصد کاهش بارندگی برای ایران داده بودند اما آمارهای اواخر بهمن به نحوی بود که 25 درصد کاهش را نشان مید اد و اسفندماه نیز خشک ترین ماه های سال در 40 سال اخیر برای کشور رقم خورد.

این درحالی است که مسئولان وزارت نیرو پیش بینی کرده بودند که امسال نیز جزء سالهای نرمال آبی قرار گیرد چراکه در 40 سال اخیر معمولا دوره های خشکسالی و ترسالی 5 تا 7 ساله است و براساس آمارها امسال باید یکی از 5 یا 7 سال نرمال کشور رخ می داد اما این طور نبود و بسیاری از استانهای ایران هم اکنون در مرز خشکسالی به سر می برند.

بنابر اعلام مسئولان وزارت نیرو، 50 درصد سالها در ایران سالهای خشکسالی است که امری غیرمترقبه نیست ولی کشور در سال جاری منتظر خشکسالی نبوده است چراکه در دوران سالهای ترسالی به سر می بریم و دوره خشکسالی در 2 سال قبل پایان یافته است.

براساس آمارها، در مجموع می توان گفت که در این مدت 100 میلیارد مترمکعب کاهش بارش را نسبت به متوسط داشته ایم ولی برداشت عمومی مردم با توجه به بارندگی های زمستان اخیر چیز دیگری است؛ این درحالی است که کشور با 20 میلیارد مترمکعب کاهش روان آب مواجه بوده است.

آمارها نشانگر این است که 25 درصد بارش ها در پاییز، 50 درصد در زمستان و 25 درصد در فصل بهار رخ می دهد که حتی اگر بهار پربارشی را داشته باشیم قطعا نمی تواند 100 میلیارد مترمکعب کاهش را جبران کند. البته موضوع دیگر بحث درجه حرارت است که براساس اعلام سازمان هواشناسی از 12 سال گذشته، 11 سال گرمتر از حد نرمال بوده است و پیش بینی می شود که امسال یک درجه گرمتر از سال قبل باشد پس باید موضوع تبخیر در دریاچه ها و افزایش مصرف خانگی را نیز جدی گرفت.

هم اکنون، در شمال غربی کشور 20 درصد و در اصفهان و خوزستان 50 درصد، میزان بارشها کاهش یافته است. این درحالی است که زاینده رود، کرخه و کارون بیشترین آسیب را در میان حوضه های آبریز داشته اند.

در مورد روستاها نیز حدود 8 هزار روستا به دلیل کمبود آب یا عدم کیفیت آب، در ماه های خاصی از سال آبرسانی با تانکر صورت می گیرد که البته طرحهایی برای آبرسانی ثابت به آنها پیش بینی شده که اغلب آنها تا پایان سال 88 به بهره برداری می رسد.

بر این اساس برآورد ما این است که 6 هزار روستا مورد توجه ویژه قرار گیرد، به عبارتی می توان گفت که 120 شهر و 6 هزار روستا ممکن است در معرض تهدید کمبود منابع آبی قرار گیرند و به نوعی از خشکسالی متاثر شوند.

قرار است بخش اعظم محدودیت ها برای آب کشاورزی اعمال می شود که بر این اساس پیش بینی می شود که بخش کشاورزی با محدودیت و خسارت ناشی از خشکسالی مواجه شود، ضمن اینکه عشایر و دامها نیز تحت تاثیر قرار می گیرند، بر این اساس آئین نامه ای در دولت به تصویب رسیده و ستاد حوادث غیرمترقبه نیز شرایط آنرا برای مقابله با خسارتهای احتمالی ناشی از خشکسالی به زودی اعلام می کند.

براساس اعلام وزارت نیرو، میزان الگوی مصرف 22 تا 28 مترمکعب در ماه است که برای نقاط گرمسیر، سردسیر، پرآب و کم اب متفاوت است. این درحالی است که برآوردها این است که برای اجرای طرحهای اضطراری بخش آب برای مقابله با خشکسالی 150 میلیارد تومان از منابع داخلی وزارت نیرو هزینه شود.

نگاهی به وضعیت سدها و بحرانی ترین مخازن آبی کشور در سال 86

با توجه به اینکه سال 86 به لحاظ وضعیت بارشها سالی در حد نرمال بود اما تعدادی از سدها و مخازن آبی کشور در آستانه بحران قرار داشتند که با وجود کاهش بارندگی در سال آبی 87-86 به نظر می رسد باید منتظر وضعیتی فراتر از آمارهای سال گذشته در خصوص وضعیت سدها و بحرانی ترین مخازن آب کشور بود.

درسال 86 عمده ذخیره های آبی کشور در سدهای کرخه به میزان 5/3 میلیارد مترمکعب، دز به میزان 8/2 میلیارد مترمکعب، شهید عباسپور به میزان 4/2 میلیارد مترمکعب، کارون 3 به میزان 8/ 2 میلیارد مترمکعب و مارون به میزان 2/ 1میلیارد مترمکعب اعلام شد و استانهای هرمزگان و کرمان در وضعیت بحران تامین آب قرار داشتند اما امسال به نظر می رسد استانهایی نظیر خوزستان، اصفهان و چند استان دیگر نیز به این جمع بپیوندند.

البته در مقابل موقعیتهای مطلوب بارندگی که سال گذشته برای کشور به وجود آمد اما همه نقاط کشور وضعیت مناسبی نداشت و سدهایی نظیر میناب در استان هرمزگان، بیشترین مشکل را به لحاظ کمبود منابع آبی داشت؛ چراکه علیرغم گنجایش این سد به میزان 340 میلیون مترمکعب تنها 52 میلیون مترمکعب آب در آن ذخیره شده که به نسبت سال 85-84 آب کمتری در آن ذخیره شده است.

2 میلیون نفر از جمعیت جهان در بحران بی آبی

برطبق آمارهای بین المللی هم اکنون 2 میلیون نفر از جمعیت دنیا با بحران کم آبی مواجه هستند. آب مهمترین عنصر حیات انسان است که به صورت گسترده مورد استفاده همگان قرار می گیرد؛ این درحالی است که عناصری نظیر عدم مدیریت و تغییرات آب و هوا نیز باعث شده تا امروز با کمبود آب برای میلیونها انسان در روی کره زمین مواجه باشیم.

این امر بستر فقر را تشدید کرده است بنابراین باید توجه کرد که اگر قرار بر نجات نسل آتی از این معضل باشیم، باید با معضل کمبود آب شیرین مبارزه کرد تا بتوان رفاه اقتصادی و اجتماعی را برای همگان فراهم کرد.

تجارب اخیر سازمان های بین المللی نشانگر این است که کمبود آب باعث کاهش کیفیت حیات در بسیاری از کشورها شده این درحالی است که تقاضا برای آب در دنیای حاضر سه برابر رشد جمعیت بوده است که نشانگر اهمیت آب و مسائل جانبی آن است که لزوم توجه بیشتر به این مفهوم حیاتی را گوشزد می کند.

در حال حاضر 2 میلیون نفر از جمعیت دنیا از کمبود آب رنج می برند. به همین منظور کشورها باید برنامه ای مدون برای جلوگیری از این گونه مسائل داشته باشند. در این راستا ایران مدیریت منابع آب را در دستور کار خود قرار داده و بودجه لازم برای پروژه ها را اختصاص داده و پیش بینی لازم را در زمینه آب در آینده داشته است.

بخش عمده ای از جمعیت ایران در روستا ساکن هستند و باید به رشد درآمد و بهبود شرایط زندگی آنها کمک کرد اما این نیاز به تلاش علمی برای کاهش فقر در این مناطق دارد تا اطمینان حاصل شود که مناطق روستانی نیز سهم عادلانه ای از فرآیند تصمیم گیری های کشور داشته باشند.

مناطق کم آب در حال گسترش

مطابق آمار سازمان ملل امروزه در دنیا 8/2 میلیارد نفر با کمبود آب روبرو هستند و تعداد مناطق کم آب در حال افزایش است. تا سال 2025 دو سوم جمعیت دنیا در کشورهایی زندگی خواهند کرد که دچار کمبود آب هستند. این وضعیت برای کشورهایی چون ایران که هم اکنون نیز با کم آبی و ضعف مدیریت منابع آب دست به گریبانند می تواند بسیار نگران کننده باشد.

حرکت پرشتاب ایران به سمت کم آبی

به گزارش مهر، دنیا به سمت کم آبی جریان دارد و کشورهایی نظیر ایران با سرعت بیشتری این روند را طی می کنند. سازگاری با کم آبی واقعیت امروز جهان است و علیرغم اینکه آب قدمتی به طول تاریخ دارد؛ اما باید اذعان داشت که از دهه آخر قرن بیستم تا به امروز موضوع آب به اندازده تمام تاریخ آن با چالش و توجه مواجه بوده است.

بر این اساس پیش بینی می شود که در دو دهه آتی از هر سه نفر دو نفر دغدغه و استرس تامین آب خواهند داشت؛ این درحالی است که طبق آمار از جمعیت دنیا 2/1 میلیارد نفر از آب سالم و بهداشتی و تنها 4/2 میلیارد نفر از سیستم دفع بهداشتی فاضلاب برخوردار هستند. همچنین روزانه سه هزار کودک براساس کم آبی و مشکلات بهداشتی از دنیا می روند.

با گذشت بیش از یک دهه آب به کالایی اقتصادی ،اجتماعی، سیاسی و امنیتی تبدیل شده که در این میان بسیاری از کارشناسان آب را مایه ثبات امنیت، اجتماعات و اقتصاد ملتها می دانند.

دوسوم کرده زمین را آب در برگرفته است، از این میزان تنها 3 درصد آب شیرین و سه چهارم آن نیز به لحاظ اقتصادی قابل دسترس نیست؛ بنابراین می توان گفت که 14 هزار کیلومتر مکعب آب در دریاچه ها، رودخانه ها، نهرها و زیرزمین جاری است. این به این معنا است که اگر تمامی آبهای جهان را به عنوان یک گالن در نظر گیریم میزان آب شیرین آن تنها یک قاشق چایخوری است.

طبق آمار یونسکو پیش بینی می شود که در سال 2030 جمعیت جهان به 1/8 میلیارد نفر و در سال 2050 این رقم به 3/9 میلیارد نفر برسد؛ لذا افزایش تقاضا برای آب به لحاظ افزایش جمعیت و تغییر شیوه زندگی حتمی است. از سوی دیگر به دلیل دخالت بی حساب بشر در طبیعت پیش بینی می شود که سالانه 450 میلیارد مترمکعب فاضلاب خانگی و صنعتی وارد پیکره آبی دنیا شود.

دنیا به سمت کم آبی در حال حرکت است. 40 درصد جمعیت جهان در کشورهای خشک و نیمه خشک زندگی می کنند که این خود بحرانی پیش روی جهان است. در این میان 85 درصد ایران در منطقه نیمه خشک، خشک و فراخشک قرار دارند که تنها معادل یک سوم متوسط جهانی، بارش دارد؛ همچنین یک سوم منابع آب تجدیدپذیر را در اختیار دارد.

دنیا به سمت کم آبی جریان دارد و کشورهایی نظیر ایران با سرعت بیشتری این روند را طی می کنند بنابراین برای زندگی سالم گریزی چون پرداختن به این چالش وجود ندارد. در نتیجه باید باور کنیم غیر از سازگاری با کم آبی چاره ای نداریم.

ضرورت جلوگیری از سرریز آب در برخی سدها

سال گذشته با وجود پر شدن مخازن تعدادی از سدهای کشور اما بسیاری از شهرهای اطراف این سدها با مشکلات کم آبی شدید مواجه بودند. که از نمونه آن می توان سد جگین در شرق میناب، سد ساوه و سد جیرفت را نام برد که علیرغم بارندگی های مطلوب، اما مخازن آنها به طور کامل پر نشده بود که این امر لزوم مدیریت مناسب بر روی این سدها و امثال آنها را می طلبد.

بهره گیری از قنات در تامین آب

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، ایران نه تنها از تجربیات کهنسال خود در مدیریت آب به خوبی استفاده نکرده که در نگهداری از سیستم کارآمد و دیرینه قنات نیز اهمال می کند. این درحالی است که در حال حاضر بیش از ۵۰۰ رشته قنات در تهران شناسایی شده که از این تعداد ۱۲۰ رشته فعال و مابقی در حالت نیمه فعال و متروکه هستند.

این درحالی است که تعداد رشته قناتهای ایران از 20 تا 35 هزار ذکر شده و مشخص نیست چه تعداد از آنها فعالند که می توان با فعال کردن آنها قسمتی از آب مردم را تامین کرد..

ایران و مدیریت خشکسالی

پنجمین گزارش بانک جهانی از وضعیت آب در خاورمیانه و شمال آفریقا نشانگر این است که اغلب کشورهای منطقه با مشکل کم آبی روبرو هستند. تعدادی از کشورها از جمله ایران در صورت مدیریت بهینه آبی که در اختیار دارند می توانند بحرانها را مهار کنند. مطابق آمار بانک جهانی ۸۵ درصد آب موجود در منطقه صرف فعالیتهای کشاورزی می شود که بخش عمده آن هدر می رود.

در حالیکه برخی از کشورها از جمله مراکش، الجزایر و مصر در زمینه مدیریت منابع آب سیاستهای موثری اتخاذ کرده اند کشورهایی مانند ایران هنوز در ابتدای راه هستند. به گفته کارشناسان حدود 30 درصد آبهای ایران در آبیاری و کشاورزی هدر می رود. میزان هدر رفت آب تصفیه شده نیز در استانهای مختلف از 30 تا 43 درصد گزارش شده است.

پیش بینی می شود خشکسالی حداقل به 50 درصد کشت آبی و دیم کشور خسارت زند. به گفته رسول زرگر، معاون وزیر نیرو برای تامین آب 120 شهر و 6 هزار روستایی که با محدودیت منابع آب روبرو می شوند برنامه ای اضطراری تدوین شده که حفر چاه های جدید و تخصیص آب از بخش کشاورزی به بخش شرب دو محور اصلی آن است.

در همین حال، هیئت وزیران نیز در جلسه مورخ 11/1/1387 به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تصویب نمود: کارگروهی متشکل از معاون برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور و با حضور وزرای جهاد کشاورزی، امور اقتصادی و دارایی، کشور و رییس دفتر مناطق محروم کشور، مناطق مشمول خشکسالی در سال 1387 را مشخص و به وزارت امور اقتصادی و دارایی اعلام نماید.

وزارت امور اقتصادی و دارایی هم مکلف است نسبت به استمهال بدهیهای بانکی کشاورزان و دامداران در مناطق یادشده اقدام و امکان دریافت مجدد وام توسط افراد یادشده را فراهم نماید.

خشکسالی در کمین همسایگان ایران

علاوه بر ایران، کشورهای همسایه نیز به دلیل کاهش بارندگی با کم آبی و خشکسالی در برخی نقاط مواجه شده اند که افغانستان نیز جزء این کشورها قرار می گیرد. عدم ریزش باران در فروردین ماه سال 87 نگرانی شدید را بین کشاورزان و مردم کشور به وجود آورده است و اخیرا وزارت انرژی و آب این کشور نیز، پروژه های بند آبی را جهت آبیاری کشتزارهای کشور شروع کرده که البته راه اندازی آنها زمانبر است.

افغانستان یکی از کشورهایی است که همه ساله ده ها تن بر اثرحوادث طبیعی و یا خشکسالی جانشان را از دست داده اند.

جلسه مدیریت کاهش اثرات خشکسالی توسط شرکت مدیریت منابع آب ایران برگزار شد
دوشنبه، ۲۶ فروردین ۱۳۸۷ – ۱۱:۵۵:۲۵

جلسه مدیریت کاهش اثرات خشکسالی در روز 26 فروردین ماه جاری با حضور مهندس محمودی مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران، مهندس اسدالهی معاون حفاظت و بهره برداری و مدیران دفاتر آن حوزه و تنی چند از مدیران عامل، معاونان و مدیران حفاظت و بهره برداری شرکت های آب منطقه ای استان ها در محل سالن اجتماعات شرکت مدیریت منابع آب ایران برگزار شد.

به گزارش سایت خبری آّب ایران ،در این جلسه مهندس محمودی هدف از تشکیل جلسه را بررسی و همفکری در خصوص بحث مهم امسال که خشکسالی است عنوان کرد و گفت: در این جلسه به بررسی وضعیت بارش، اثرات خشکسالی، اقدامات انجام شده و نحوه مدیریت آن که مهم ترین عنوان است می پردازیم. همانگونه که آمار بارندگی طی 40 سال گذشته نشان می دهد بارش در سال آبی 87-86 نسبت به سال 86-85 دارای 46 درصد کاهش و نسبت به 40 سال گذشته 42 درصد کاهش داشته است. همچنین تا 23 فروردین ماه سال آبی 87-86 میزان بارش 120 میلی متر براساس میانگین کشوری بوده است. این آمار بطور خلاصه به ما نشان می دهند که سال آبی حاضر در طول 40 سال گذشته یکی از پایین ترین شرایط آب و هوایی را به جهت نزولات جوی داشته است.
وی در ادامه وضعیت ذخیره آب سدها را 14 میلیارد مترمکعب ذکر کرد که نسبت به سال گذشته 33 درصد کاهش در بر داشته است. اثرات خشکسالی در دو حیطه مصرف کنندگان شامل شرب، صنعت، خدمات، کشاورزی و محیط زیست و شرکت های آب منطقه ای به جهت کاهش درآمد، وصول، برق آبی و تقاضاهای فوری مشهود خواهد بود.
مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران در خصوص اقدامات انجام شده اعلام کرد: اقدامات انجام شده شامل تشکیل کمیته های کاهش اثرات خشکسالی، صدور دستورالعمل به شرکت های آب منطقه ای، اولویت آب آشامیدنی، مدیریت دقیق بر میزان خروجی سدها و تشکیل جلسات هماهنگی با استان ها بوده است. اما نحوه مدیریت اثرات خشکسالی که مهم ترین مقوله در زمان حاضر است با ایجاد ساختار، اطلاع رسانی، هماهنگی با دستگاه های وزارت نیرو، تهیه بیلان و حسابداری آب و پایش آن، اجرای طرح های ضربتی، بهره برداری اضطراری از بخشی از طرح و برآورد خسارات و نظرات و ارایه راهکار و پیشنهادها می تواند بصورت موثر عمل نماید.
وی در انتها اظهار امیدواری کرد: به امید خدا دولت آبی شرکت های آب منطقه ای بتواند سال پرمشقت کم آبی را با عزم و جدیت فراوان سپری کند.
در ادامه جلسه، مهندس اسدالهی معاون حفاظت و بهره برداری شرکت در خصوص مسایل به صورت منسجم تر با معاونان حفاظت و بهره برداری شرکت های آب منطقه ای استان ها به بحث و تبادل نظر پرداختند.

معاون وزیر نیرو از کاهش ۴۰ درصدی آب مخازن سدهای کشور نسبت به سال پیش خبر داده است. احتمال می رود در سال جاری ۱۲۰ شهر و ۶ هزار روستای ایران با مشکل کم آبی روبرو باشند.

حدود یک هفته پیش رئیس سازمان هواشناسی سال ۸۷ را سال خشکسالی و کم آبی در همه ی استان های کشور اعلام کرد. برای مقابله با خشکسالی تدابیر مختلفی پیش بینی شده. در حالی که امامان جمعه مردم را به خواندن نماز باران دعوت می کنند، وزارت نیرو صرفه جویی در مصرف آب کشاورزان را سرلوحه ی برنامه های خود قرار داده است.

پس از گرد و غباری که در روزهای گذشته بسیاری از استان ها را فراگرفت، از صبح سه شنبه، ۲۰ فروردین، بارش باران در اغلب شهرها آغاز شد و وضع هوای بسیاری از نقاط را اندکی بهتر کرد. جمعی از مردم شیراز چه بسا بارش باران اخیر را پیامد نمازی بدانند که یک روز پیشتر در این شهر اقامه کردند. به دعوت آیت الله حائری امام جمعه ی شیراز، روز دوشنبه برای دومین بار در کمتر از یک ماه مراسم نماز باران در بسیاری از شهرهای استان فارس برگزار شد.

Bildunterschrift: Großansicht des Bildes mit der Bildunterschrift: این استان از مناطقی است که بیشترین خسارت را از کاهش شدید بارش در سال گذشته دیده است. استان فارس در سال زراعی ۸۶ ـ ۸۷ با کاهش ۷۰ درصدی بارندگی روبروست و به گفته ی مسئولان محلی تا پایان سال قبل تنها ۲۵ درصد از ظرفیت شش سد این منطقه دارای آب بوده است. در هفته های گذشته بسیاری از شهرهایی که یکی از شدیدترین خشکسالی های چند دهه ی اخیر تهدیدشان می کند نیز شاهد برگزاری مراسمی شبیه به دعای باران در شیراز بوده اند.

کارشناسان کاهش بارندگی در سال گذشته را شدیدتر از روالی ارزیابی می کنند که در آمار موجود از دهه های گذشته ثبت شده است. بیستم فروردین واحد مرکزی خبر از قول معاون وزیر کشاورزی، محمد اجلالی گزارش می دهد "میزان بارندگی در حوزه های مختلف ۴۰ درصد در مقایسه با متوسط ۳۹ سال گذشته کاهش داشته." در همین روز معاون آب وزیر نیرو خبر داده است میزان آب در مخازن سدهای کشور نسبت به سال پیش ۴۰ درصد کمتر می باشد.

پیامدها و خسارات خشکسالی

به گفته ی رسول برزگر سه رودخانه ی زاینده رود، کرخه و کارون با افت ۵۰ درصدی آبریز، بیشترین خسارت را از خشکسالی دیده اند. به گزارش ایسنا برزگر می افزاید یکی از پیامدهای شرایط موجود کاهش ۵۰ درصدی تولید انرژی از نیروگاه های برق آبی است که مجموعا ده درصد برق مصرفی در کشور را تولید می کنند.

مطابق آمار موجود، ایران نیمی از سال ها را در خشکسالی به سر می برد. بنا بر اظهارات معاون وزیر نیرو "دوره های خشکسالی و ترسالی در کشور معمولا ۵ تا ۷ سال به طول می انجامد." آنچه وضعیت سال جاری را بحرانی و نگران کننده کرده این واقعیت است که تازه ترین دوره ی خشکسالی دو سال پیش تمام شده بود. با این همه میزان بارندگی در هفت ماهه ی گذشته نسبت به مدت مشابه در سال آبی قبل ۴۴ درصد کاهش داشته است.

از آنجا که در اغلب نقاط ایران تقریبا تمام بارندگی ها در فصل های پاییز، زمستان و بهار اتفاق می افتد کارشناسان پیش بینی می کنند اگر این فصل، سه ماهه ی پربارشی هم باشد کاهش بارندگی در فصل های قبل جبران نمی شود. بر اساس اعلام سازمان هواشناسی ۱۱ سال از ۱۲ سال گذشته گرمتر از حد متوسط بوده و پیش بینی می شود امسال متوسط دمای هوا یک درجه کمتر از سال پیش باشد.

ایران در ابتدای راه مدیریت منابع آب

Bildunterschrift: Großansicht des Bildes mit der Bildunterschrift: پنجمین گزارش بانک جهانی از وضعیت آب در خاورمیانه و شمال آفریقا نشان می دهد اغلب کشورهای منطقه با مشکل کم آبی روبرو هستند. بنابراین گزارش تعدادی از کشورها از جمله ایران در صورت مدیریت بهینه ی آبی که در اختیار دارند می توانند بحران ها را مهار کنند. مطابق آمار بانک جهانی ۸۵ درصد آب موجود در منطقه صرف فعالیت های کشاورزی می شود که بخش عمده ی آن هدر می رود.

در حالیکه برخی از کشورها از جمله مراکش، الجزایر و مصر در زمینه ی مدیریت منابع آب سیاست های موثری اتخاذ کرده اند کشورهایی مانند ایران هنوز در ابتدای راه هستند. بانک جهانی گزارش می دهد "اجرای اصلاحات ساختاری در بخش آب موجب افزایش ۳۶ درصدی سود کشاورزان مراکشی شده است."

به گفته ی کارشناسان حدود ۳۰ درصد آبهای ایران در آبیاری و کشاورزی هدر می رود. میزان هرز رفتن آب تصفیه شده نیز در استان های مختلف از ۳۰ تا ۴۳ درصد گزارش شده است. پیش بینی می شود خشکسالی لااقل به ۵۰ درصد کشت آبی و دیم کشور خسارت بزند. به گفته ی معاون وزیر نیرو برای تامین آب ۱۲۰ شهر و ۶ هزار روستایی که با محدودیت منابع آب روبرو می شوند برنامه ای اضطراری تدوین شده که حفر چاه های جدید، و تخصیص آب از بخش کشاورزی به بخش شرب دو محور اصلی آن است.

تعداد صفحات : حجم فایل:275 کیلوبایت | فرمت فایل : word

بلافاصله بعد از پرداخت لینک دانلود فعال می شود