عنوان پروژه:
گیاه سویا
فهرست مطالب
عنوان صفحه
گیاه شناسى سویا 1
ارقام سویا در ایران: 2
روش کاشت سویا 2
آماده سازی زمین برای زراعت سویا 3
زمان کاشت سویا 4
انتخاب رقم براى سویا 4
مراحل داشت: 5
آبیاری سویا 5
شرایط اقلیمى و خاکى سویا 6
ترکیب و خواص غذایی سویا 7
جدول مقدار تقریبى مواد تشکیل دهنده بذر سویا 7
ارقام مهم سویا 8
آفات سویا 9
علف هاى هرز سویا 9
بیمارى هاى سویا 10
کرم کپسول خوارسویا (هلیوتیس): 13
بیماریهای سویا: 14
توصیه های عمومی جهت کنترل بیمارهای سویا : 19
عوامل موثر بر تثبیت ازت در سویا: 20
آبیاری سویا: 22
مراحل حساس رشد سویا به کم آبی: 24
برداشت سویا 25
مراحل پس از برداشت و فرآورى سویا 27
خصوصیات گیاه سویا: 29
افزایش هزینه های تولید 30
ایجاد مشکلات در هنگام برداشت 30
برای کنترل شیمیایی علف های هرز سویا موارد زیر توصیه می شود: 31
کنترل آفات: 32
برای کنترل شیمیایی این آفت از حشره کشهای زیر بترتیب استفاده می گردد: 33
کنترل بیماریها: 34
علائـم بیماریـهای لکه بـرگی شامـل بیـمـاری سـفیدک داخلی 34
سویا و سلامتی 36
خواص مفید دانه های سویا بر سلامتی : 37
خواص شیر سویا 46
خواص داروئی: 50
منابع و مآخذ: 59
گیاه شناسى سویا
سویا با نام علمى Glycinemax و از تیره نخود (Fabaceae (Legominosae مى باشد. این گیاه یک ساله، دولپه و علفى است که به دو صورت دانه اى و علوفه اى مورد کاشت و بهره بردارى قرار مى گیرد. چنانچه به منظور تولید دانه کشت شود در گروه حبوبات و اگر تولید علوفه مورد نظر باشد در گروه بقولات Legomes قرار مى گیرد.
ارقام سویا در ایران:
ارقام زودرس:
رقم ویلیامز- رقم استیل- رقم چیوا 64 – رقم بلاک هاک – رقم لیندارین 63 – رقم هاراسوی 63
ارقام متوسط:
رقم بونوس – رقم وین – رقم کلارک 63 ویلیامز – رقم وودورس- رقم سحر
ارقام دیر رس:
رقم لی – رقم ث ان اس 4- رقم گرگان3
روش کاشت سویا
مناسب ترین عمق کاشت ۵-۳ سانتى متر و فاصله ردیف ها ۸۰-۴۰ سانتى متر مى باشد. هر چه رقم زودرس تر باشد.، تراکم زیادتر مطلوب خواهد بود. در صورتیکه خاک مورد کشت، سبک باشد و مشکل سله بندى وجود نداشته باشد، مى توان سویا را به صورت کرتى با فاصله ردیف ۴۰ سانتى متر کاشت.
قبل از کاشت مى بایست بذور سویا را آغشته به باکترى تثبیت کننده ازت کرد. این عمل به چند طریق صورت مى گیرد:
– پودر باکتری: مرسوم ترین روش بوده و شامل مواد آلى و باکترى است که بذر سویا با این پودر قبل از کاشت آغشته مى گردد.
– فرمول مایع: این فرمول شامل مایعى است که باکترى ها در آن معلق بوده و هم زمان با کشت بذر به داخل خاک ریخته مى شود.
– فرمول گرانول : این فرمول، همراه با حشره کش در زمان کاشت به داخل خاک افزوده مى شود.
– بذور آغشته شده: این فرمول تنها شامل رایزوبیوم بوده که قبل از کاشت، بذور را به آن آغشته نموده و سپس اقدام به کشت مى نمایند.
عملیات کشت در روش کرتى با بذر کار غلات و در ورش ردیفى با ردیف کار ذرت یا ردیف کار چغندرقند انجام مى گیرد. به طور کلى میزان بذر مصرفى و تراکم کاشت بسته به نوع رقم، شرایط اقلیمى و هدف تولید از ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار بوته در هکتار (۵۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار متفاوت است).
آماده سازی زمین برای زراعت سویا
سویا گیاهى تابستانه است که با توجه به نوع رقم و شرایط اقلیمى منطقه از نیمه بهار تا اوایل تابستان کشت مى شود. چنانچه به عنوان کشت دوم در نظر گرفته شود شخم اولیه بلافاصله پس از برداشت محصول زده مى شود و اگر کشت اول باشد تخم اولیه ابتداى پائیز و شخم ثانویه و تسطیح قبل از کاشت انجام مى شود.
هدف نهائى و اساسى از آماده سازى زمین براى کشت عبارت از تهیه یک بستر مناسب براى استقرار و رشد بذر است. یک بستر مطلوب عبارت است از خاک نرم و مسطح که ماشین آلات بتوانند بذر را در یک عمق مناسب و به طور یک دست کشت کنند و تماس بین بذر و خاک برقرار شود. از انجام عملیات اضافى باید پرهیز نمود، زیرا ممکن است باعث فرسایش و تخریب خاک شود. بعد از شخم نیز باید از حداقل عملیات استفاده کرد تا از فشردگى زیاد خاک جلوگیرى شود.
زمان کاشت سویا
حداقل حرارت خاک براى جوانه زدن و سبز شدن سویا حدود ۱۵ درجه سانتى گراد و دماى مطلوب آن حدود ۳۰ درجه سانتى گراد است. اما غیر از درجه حرارت، عوامل دیگرى در تعیین تاریخ کاشت موثر هستند که عبارتند از: نوع رقم، زمان برداشت کشت قبلى (اگر به عنوان محصول دوم کشت شود)، شرایط اقلیمى منطقه و فتوپریود. به طور کلى بهترین تاریخ کشت سویا براى هر منطقه و ارقام مورد نظر باید با انجام آزمایشات مشخص گردد. زمان تقریبى کاشت این گیاه به عنوان محصول مستقل بهاره در نواحى معتدل تا سرد کشور از نیمه اردیبهشت تا اواسط خرداد است. چنانچه به عنوان کشت دوم در نظر گرفته شود، بسته به زمان برداشت محصول قبلى از اواسط اردیبهشت تا اواسط تیرماه به کشت آن اقدام مى گردد. تاخیر در کشت و یا کشت دیرهنگام، باعث کاهش رشد رویشى بوته مى شود. که براى جبران آن، فواصل بین ردیف را نزدیک به هم در نظر مى گیرند.
انتخاب رقم براى سویا
با توجه به وضعیت آب و هوائى منطقه و طول فصل زراعى و نیز عرض جغرافیائى ناحیه نسبت به انتخاب رقم اقدام مى گردد. همانطور که گفته شد ارقام سویا در ۱۴ گروه رسیدگى طبقه بندى مى شوند و از زودرس ترین (گرون ۰۰) تا دیررس ترین(گروه ۱۴) را شامل مى گردند. از طرفى زودرس ترین ارقام روزکوتاه ترین آنها هم مى باشد و دیررس ترین آنها، روز بلندترین رقم هست.پس با توجه به عرض جغرافیائى و وضعیت منطقه از لحاظ فتوپریود مى توان رقم مناسب را انتخاب نمود.
در کشور ما معمولاً ارقام زودرس در نواحى آذربایجان و سردسیر کشت مى شوند. ارقام متوسط رس در نواحى شمالی، مرکزى و خراسان و ارقام دیررس در نواحى گرمسیرى همچون خوزستان کشت مى گردند.
مراحل داشت:
آبیاری سویا
سویا در مراحل رشد رویشى به کم آبى نسبتاً مقاوم است که با افزایش سن گیاه، نیاز آبى آن نیز افزایش مى یابد. در مراحل رشد زایشى نسبت به کم آبى حساس مى باشد، به خصوص در مراحل R1 و R2، اما در مراحل R3 و R4 که نوعى رشد رویشى محسوب مى شود، آبیارى باید به طور موقت قطع گردد، زیرا آبیارى باعث افزایش غیرمعمول عملکرد بیولوژیکى مى شود. در مراحل R5 و R6 آبیارى مى شود و یک هفته قبل از برداشت آبیارى را قطع مى کنند. معمولاً اولین آبیارى را بلافاصله پس از کاشت و دومین آبیارى را با فاصله کمى از آبیارى اول و به میزان کم انجام مى دهند. آبیارى هاى بعدى نیز با دوره ۱۰ تا ۱۵ روز صورت مى گیرد. در مناطقى که بارندگى ۱۰۰۰-۶۰۰ میلى متر باشد مى توان سویا را به صورت دیم کشت و کار نمود. میزان آب مصرفى سویا از ذرت، گندم و جو بیشتر و در مقایسه با یونجه کمتر مى باشد. آبیارى نیز همچون سایر فاکتور هاى گیاهى تابع رقم و شرایط اقلیمى است ک میزان آب مورد نیاز براى هر رقم مشخص مى باشد.
شرایط اقلیمى و خاکى سویا
با افزایش برنامه اصلاح نژاد سویا و متعاقب آن تولید ارقام سازگار با شرایط گوناگون، دامنه کشت این گیاه بسیار گسترش یافته است. سویا گیاهى است روز کوتاه و مخصوص مناطق حارهّ که با کانادا، شوروى سابق، آرژانتین، آفریقاى جنوبى و استرالیا انطباق دارد. اما در عملیات اصلاح نژاد ارقام روز بلند وحتى خنثى هم پدید آورده اند.
هر چه رقم دیررس تر باشد عکس العمل آن به طول روز بیشتر شده و گل دهى آن در روزهاى بلند با تاخیر بیشترى انجام مى گیرد. سویا جزو گیاهان گرما دوست است و از این لحاظ مشابه ذرت مى باشد. به گرما و نور فراوان نیاز دارد و سایه اندازهٔ علف هاى هرز تولید دانه را در این گیاه کاهش مى دهد. سویا در حرارت ۳۰ درجه سانتى گراد خاک، به سهولت و به سرعت سبز شده و از خاک خارج مى شود، درجه حرارت ۲۰ باعث تاخیر در رویش و دماى ۱۰ درجه سانتى گراد منجر به کندى رویش خواهد شد. حداقل درجه حرارت براى مراحل رشدى سویا ۱۰ درجه سانتى گراد مى باشد. حرارت زیاد (بیش از ۳۵) باعث کاهش رشد میانگره ها مى شود و دماى کمتر از ۲۵ درجه سانتى گراد گل دهى و رسیدن سویا را به تاخیر مى اندازد. سویا به خشکى حساس است و در مرحله سبز شدن به رطوبت زیاد حساسیت نشان مى دهد. اما در مراحل گل دهى تا نزدیکى رسیدگی، به رطوبت خاک نیاز دارد. سویا به بافت خاک حساسیت دارد و به خصوص بافت هاى سنگین خاک باعث تاخیر در جوانه زدن و یا عدم جوانه زدن خواهد شد، البته به شورى خاک نیز حساس مى باشد زیرا در این PH، باکترى هاى رایزوبیوم فعال تر عمل خواهند کرد. سویا به طول روز (فتوپریود) بسیار حساس است و این مشکل بزرگى در انتخاب رقم به شمار مى رود، زیرا ممکن است ۱۵ دقیقه تفاوت در طول روز مانع تولید گل در یک واریته خاص گردد. به طور کلى ارقام زودرس نسبت به ارقام دیررس در روزهاى بلندترى تولید گل مى کنند.
ترکیب و خواص غذایی سویا
دانه سویا حاوى پروتئین، چربی، هیدرات کربن و عناصر معدنى است. پروتئین و چربى (لیپید) قسمت اعظم ارزش سویا را شامل شده و حدود ۶۰ درصد ترکیبات دانه را تشکیل مى دهند. میزان ترکیبات دانه سویا به شدت تحت تاثیر شرایط آب وهوائى و رقم آن قرار دارد. در جدول (مقدرا تقریبى مواد تشکیل دهنده بذر سویا) مقدار تقریبى مواد تشیل دهنده بذر مشخص شده است.
جدول مقدار تقریبى مواد تشکیل دهنده بذر سویا
ترکیبات
پروتئین
چربى
فیبر
هیدرات کربن
رطوبت
مواد معدنى
مقدار (%)
۵۰-۳۰
۲۵-۱۳
۶/۳-۲/۶
۳۴-۱۴
۹/۴-۵
۶/۴-۳/۳
ارقام مهم سویا
ارقام سویا را مى توان از لحاظ مورد مصرف در ۳ گروه علوفه ای، روغنى و حبوبات قرار داد. ارقام علوفه اى داراى دانه کوچک به رنگ سبز مایل به سیاه. ساقه هاى ظریف و شاخ و برگ زیادترى در مقایسه با ارقام رونى مى باشند. رنگ دانه در ارقام روغنى زرد است. ارقامى که به مصرف خوراکى مى رسند، داراى دانه اى به رنگ قهوه اى مى باشند. ارقام سویا از نظر گروه هاى رسیدگى به ۱۴ تیپ تقسیم بندى مى شوند و به هر یک از این تیپ ها یک کد را نسبت مى دهند که عبارتند از: 00, 1.0 , 2, ……12. زودرس ترین ارقام در تیپ 00 و دیررس ترین آنها در تیپ ۱۲ قرار مى گیرند. ارقام دیررس در نواحى استوائى و ارقام زودرس در نواحى شمال کشت مى شوند. در ایران از ارقام ۲ تا ۷ استفاده مى شود. با توجه به دامنه گسترده رسیدگى در ارقام سویا، مى توان آنها را در تمام نقاط دنیا کشت نمود. توزیع تیپ هاى مختلف در ایران به شرح زیر است: ۱. تیپ ۷-۶ در خوزستان ۲. تیپ هاى ۳و ۴ و ۵ در نواحى مرکزی، خراسان و شمال ۳. تیپ ۳-۲ در نواحى سرد و کوهستانى (آذربایجان) در مورد ارقام سویا مى توان گفت: دیررس ترین رقم، روز بلندترین هم هست و زودرس ترین آنها، روز کوتاهترین مى باشد.
آفات سویا
مهم ترین آفات سویا که در نقاط مختلف کشور شایع مى باشند عبارتند از: عسک، تریپس، شته، کنه دو نقطه ای، آگروتیس، کارادرینا و برخى دیگر از برگ خوارها و غلاف خوارها. همچنین مگس 'هیله میا' یا 'کلس بوبیا' به خصوص در مراحل کشت دیرهنگام سویا و یا عمق نامناسب، بذرها را از بین مى برد.
جمعیت بسیارى از آفات را مى توان با یخ آب زمستانه، شخم پائیزه و تناوب زراعى کاهش داد. کنترل شیمیائى زمانى انجام مى شود که آفت مزبور، خسارت خود را آغاز نموده باشد.
علف هاى هرز سویا
گیاهچه هاى جوان سویا نمى توانند با بسیارى از علف هاى هرز مناطق گرمسیرى که رشد سریع دارند رقابت کنند و دفع علف هاى هرز در این دوره بیشترین اهمیت را دارد. اولین وجین مکانیزه را درهنگام ۱۰ تا ۱۵ سانتى مترى انجام مى دهند. قبل از آن نیز با کمک چنگک یا دندانه سبک انگشتى با علف هاى هرز بین ردیف ها مبارزه مى کنند، اما پس از رشد گیاه وجین مکانیزه باعث خسارت به بوته ها خواهد شد.
بهتر است مبارزه با علف هاى هرز سویا قبل از کاشت صورت مى گیرد و پس از کاشت فقط برخى از علف هاى هرز سمج را با وجین از بین برد، البته سویا پس از ۶ تا ۸ هفته به خوبى قادر است با اکثر علف هاى هرز رقابت کند.
مهمترین علف هاى هرز مزارع سویا عبارتند از: تاج ریزى Solanum nigrum، تاج خروس Amarantus retroflexus، خرقه- Portulaca oleracea ، سلمه -Chenopodium album، و در مبارزه شیمیائى باید بسیار دقت نمود، چرا که این گیاه به بسیارى از علف کش ها حساس است.
علف کش هاى قبل از کاشت مانند تریفلورالین، اپتام و لاسو و علف کش هاى قبل از سبز شدن مانند داکتال، آلاکلور و لینوران مى توانند تاثیر مثبتى در کنترل علف هاى هرز سویا بر جاى بگذارند.
چنانچه شدت هجوم علف هاى هرز زیاد باشد در اواسط فصل مى توان از علف کشD-B ۲.۴ استفاده نمود.
علف کش هاى سویا باید دقیقاً با میزان پیشنهادى مصرف شوند. مصرف کمتر یا بیشتر منجر به عدم کنترل یا خسارت به بوته هاى سویا خواهد گردید. همچنین باقى مانده علف کش هاى سال قبل مانند آترازین (که در مورد ذرت استفاده مى شود) باعث صدمه به بذر سویا شده سبب کاهش تراکم و میزان عملکرد مى شود.
بیمارى هاى سویا
مهم ترین بیمارى هاى سویا نیز عبارتند از: پوسیدگى فایتوفتورا، رایزوکتونیا، پوسیدگى اسکلروتینیا، پوسیدگى زغالى (ماکروف مینا)، لکه ارغوانى و سفیدک هاى داخلى و خارجی. براى مبارزه با این بیمارى ها مى بایست از ارقام مقاوم، تناوب هاى زراعى مناسب، بذر مرغوب و قارچ کش هاى سیستماتیک استفاده نمود. ضمناً ویروس ها به خصوص ویروس موزائیک سویا نیز بوته هاى سویا را بیمار مى کند ولى خسارت ناشى از آنها در ایران برآورده نشده است.
آگروتیس:
این آفت در مراحل اولیه رویش وجوانه زنی باعث خسارت می گردد. جهت کنترل آن از دو روش در منطقه استفاده می شود: در روش اول ،از طعمه پاشی استفاده می شود ،این عمل با مخلوطی از 100 کیلوگرم آرد یا سبوس گندم سه کیلوگرم سم سوین و14-12لیتر آب انجام می گیرد محصول حاصل که حالت خمیری شکل بخود گرفته ، در سطح مزرعه در اواخر روز وقبل از غروب آفتاب که جمعیت آگروتیس در سطح خاک در حال افزایش است انجام می گیرد . در روش دوم ،عمل سمپاشی با سم دور سبان به مقدار دو لیتر در هکتار درشب انجام می گیرد
تریپس:
تریپس جزو آفات مکنده است. بوسلیه خرطوم باریکی که دارد شیره گیاه را می مکد. در هوای خشک وحمله شدید آفت برگ های خسارت دیده تا حدودی رنگ قهوه ای پیدا می کنند . غالبادر مرحله 8-7 برگی شروع به تغذیه از گیاه می نمایند ،خسارت اقتصادی بندرت پیش می آید . جهت کنترل سم متاسیتوکس به مقدار 5/1 لیتر درهکتار ویا سم پر یمور 5/0 کیلو در هکتار به کار می رود.
کنه دونقطه ای:
مهمترین وزیان آورترین آفت سویا بخصوص در تابستان های گرم وخشک است که غالبا در پایان مرحله رویشی وآغاز مرحله زایشی شروع به خسارت زدن میکند ،این آفت به شدت تکثیر می شود برگهای آسیب دیده زرد وقهوه ای شده وقبل از موعد می ریزند . شدت خسارت این آفت موقعی که فاصله بین بوته ها کم وآبیاری کافی نباشد بیشتر است . ازسم اومایت به مقدار یک لیتر در هکتار ویا سم نوسیرون به مقدار یک لیتر در هکتار استفاده می شود .
کرم کپسول خوارسویا (هلیوتیس):
لارو این آفات از دانه های سویا در داخل غلاف تغذیه کرده وباعث کاهش عملکرد محصول می گردد. جهت مبارزه با آفات ،ازسم لا روین به مقدار 1 کیلودر هکتار استفاده می شود.
کارادرینا:
کارادرینا یا کرم برگ خوار سویا به صورت لارو از برگهای سویا تغذیه نموده وباعث کاهش سطح سبز برگ می شود،جهت مبارزه با این آفات ،از سموم فسفره از قبیل سم نواکرون به مقدار دولیتر در هکتار وسم دور سبان به مقدار 5/2-2 لیتردر هکتار انجام می گیرد. نکته مهم در این زمینه مراعات فاصله کاشت وجهت باد در مزارع سویا ،نسبت به مزارع ذرت می باشد ،چرا که مزارع ذرت، به عنوان منبع مهم انتقال انواع آفات مکنده وجونده به مزارع سویا عمل میکنند.
بیماریهای سویا:
الف) پوسیدگی فیتوفترایی ساقه و ریشه
این بیماری خاکزاد عمدتاً در خاکهای رسی که زهکشی مطلوبی ندارند دیده می شوند . قارچ عامل بیماری بر روی بقایای گیاهان در خاک دوام پیدا می کند . بیماری با افزایش رطوبت خاک و بارندگی بروز می یابد . آلودگی وخسارت در تمام مراحل رشد می تواند حادث شود. علائم بیماری شامل کاهش بوته هابه دلیل پوسیدگی بذر یا مرگ بوته قبل از جوانه زنی است علائم به صورت پوسیدگی بذر، پژمردگی و مرگ گیاهچه و در گیاهان مسن تر علائم زردی، پژمردگی و در نهایت مرگ گیاه را در پی دارد . برگ های بوته های آلوده در بین رگبرگ ها زرد شده و بدنبال آن پژمردگی عمومی و مرگ گیاه حادث می شود در بعضی از اراضی بدلیل نوع و روش آبیاری، مشکل زهکشی و عدم رعایت تناوب زراعی این بیماری بخصوص در کشت های دیر هنگام بیشتر مشاهده می گردد. جهت کنترل این بیماری بایستی ضمن تغییر روش آبیاری، از کشت سویا در اراضی با زهکش ضعیف و یا با سابقه این بیماری پرهیز کرد. کنترل شیمیایی نیز با استفاده از ترکیبات متالاکسیل که با اسامی تجاری ردومیل ( به میزان یک کیلوگرم در هکتار )، سابدو، آپرون، عرضه می شود صورت می گیرد.
ب) لکه آجری یا ارغوانی:
بصورت محدود دیده می شوند . دیرتر از آن ظاهر می شوند که خسارت اقتصادی ایجاد کنند. در ارقام دیررس یا ارقام حساس در سال هایی که بارندگی زیاد است یک بیماری بالقوه است. زخم های روی برگ بصورت قرمز یا قهوه ایی تا قطر 15 میلی متر دیده می شوند. آلودگی های شدید ممکن است باعث ریزش برگهای نارس شود . بیشتر ارقام رشد محدود و پرمحصول وسازگار به این بیماری متحمل هستند . جهت کنترل شیمیایی نیز می توان اندام های هوایی را با سم سیستمیک زینب به مقدار یک کیلو در هکتار، سمپاشی کرد.
ج) پوسیدگی زغالی:
زمانی که بوته هادر تنش رطوبتی یا کمبود مواد غذایی فشردگی خاک ،نماتدها و سایر عوامل بیماری زا باشند، بیماری به شدید ترین شکل دیده می شود. علائم بیماری در هوای خشک وگرم ومعمولا پس از گلدهی ظاهر می شود واین بیماری در درجه اول یک بیماری طوقه است ولی می تواند در قسمت های هوایی نیز آلودگی کند. در بافت های آلوده ریشه اصلی وقسمت پایین ساقه نوعی تغییر رنگ متمایل به خاکستری گسترش می یابد. سرانجام بیماری گرداگرد ساقه را میگیرد وسبب پژمردگی ومرگ بوته می شود اسکلروتها به صورت پوششی از پودر زغال نمایان می شوند به همین دلیل پوسیدگی زغالی نامیده می شود. تاکنون رقم مقاوم ویا قارچ کشی برای کنترل بیماری شناخته نشده است نگهداری بوته ها به شکل سالم وقوی خسارت را کم می کند، لذا استفاده از کود وآب کافی و تراکم کم وتناوب طولانی وکنترل علفهای هرز عوامل موثری می باشند.
د) لکه های قهوه ای :
لکه های قهوه ای قرمز گوشه دار ظاهر می شود، سپس برگ زرد شده ومی افتد لکه به بالای بوته پیشرفت می کند. یک بیماری رایج در گیاهان جوان است، اگر هوای گرم ومرطوب مدتی ادامه یابد آلودگی وریزش برگها از قسمت پایین به بالای بوته پپیشرفت می کند. معمولا هوای گرم وخشک اواسط فصل باعث توقف توسعه بیماری می گردد ولی ممکن است بیماری مجدداًدر نزدیک دوره رسیدن فعال شود .توسعه بیماری می تواند سب کاهش شدید عملکرد شود. در صورت کشت مداوم وبدون مراعات تناوب، بیماری می تواند شدیدتر گسترش یابد . برگها به شدت آسیب دیده وزرد رنگ شده و می ریزند. ارقام بسیار مقاوم وجود ندارد؛ گرچه تفاوتهایی در ارقام دیده می شود مراعات تناوب زراعی وشخم عمیق کاه وکلش وکاشت بذر سالم از راههای کنترل می باشد.
و) موزاییک سویا:
این بیماری بوسیله ویروس موازئیک سویا ایجاد می شود. این بیماری با کشت بذرهای آلوده وبوسیله حداقل 31 گونه شته گسترش می یابد علائم، بسته به رقم وسن گیاه، نژاد ویروس ودرجه حرارت متفاوت است. علائم در اب وهوای خنک 18 تا 24 درجه سانتیگراد بیشتر قابل مشاهد است .وقتی درجه حرارت از 30درجه بالاتر باشدممکن است علائم روی برگ ها دیده نشود برگهای جوانتر علائم شدید تری نشان می دهند برگ های آلوده پیچیده شده واز اندازه طبیعی باریک تر هستند وبرگچه های آلوده چروکیده شده و حاشیه آنها به سمت پایین می پیچد.گیاهان آلوده کوتاه شده وفاصله میان گره ها و دمبرگ ها کوتاه می شود غلاف های آلوده معمولا کوچکتر دانه های آلوده خال های سیاه یا قهوه ای داشته واز دانه های سالم کوچکترند جهت کنترل از کاشت بذر عاری از ویروس، کنترل شته, و علف هرز وجدا نمودن سویا از سایر گیاهان لگو مینوز، می توان استفاده کرد.
توصیه های عمومی جهت کنترل بیمارهای سویا :
به منظور کنترل گسترش بیماریها در مزارع سویا می بایستی اقدامات زیر را انجام داد:
1) مراعات تناوب زراعی صحیح با غیر لگومینوزها
2) مبارزه با علفهای هرز وبقایای گیاهی سال قبل
3) استفاده از بذور سالم وترجیحاًگواهی شده
4) تقویت بافت خاک
5) حذف بوته های بیمار از مزرعه
6) سمپاشی به موقع
7) استفاده از ابزارآلات وماشین های کشاورزی تمیز وغیر آلوده
8) مراعات عمق کاشت مناسب
9) زهکشی مطلوب خاک
10) استفاده بهینه ومتعادل از کودهای ازته وپتاسه (عموما ،هرچه بافت گیاه تردتر باشد حساسیت به بیماری ها بیشتر وهرچه بافت خشبی تر مقاومت به بیماری بیشتر می باشد )
عوامل موثر بر تثبیت ازت در سویا:
1) دما:سویا به عنوان یک گیاه گرمسیری برای فعالیت باکتری همزیست به دمای بین 25 تا 30 درجه سانتی گراد نیاز دارد. وقتی دمای خاک به کمتر از این حد کاهش یابد، تشکیل گره در سویا کاهش می یابد و در دمای 10 درجه سانتی گراد تشکیل گره مختل می شود.
2) میزان ازت خاک: گره زایی در سویا به وسیله نیترات زیاد بازداری می شود مطالعات نشان داده است که تاخیر بیشتری در تشکیل گره به واسطه نیترات در مقایسه با آمونیوم و اوره حاصل می شود.
3) دسترسی به آب: دسترسی به آب اثر عمده ای بر تشکیل گره و تثبیت نیتروژن دارد، گره زایی با افزایش محتوای آب خاک تا زمانی که غرقابی شدن روی می دهد افزایش می یابد. تنش آبی به طور قابل توجهی تعداد رشته های سرایت تشکیل شده را کاهش می دهد و از گره زایی جلوگیری می کند.
4) غلظت های بالای نمک: در غلظت های بالای نمک در آب فعالیت گره به صورت منفی به واسطه بازداری اسمزی گره ها کاهش می یابد.
5) اسیدیته پایین: اسیدیته معمولا گره زایی را کاهش می دهد و اسیدیته کمتر از 6 سبب کاهش گره بندی و فعالیت ریزوبیوم می شود. در صورتیکه اسیدیته خاک مورد کشت ما کمتر از این میزان باشد می باست با دادن آهک اسیدیته خاک را بالا برد تا مناسب فعالیت باکتری شود و هم از سمیت ناشی از آلمینیوم و منگنز در خاک های اسیدی جلوگیری کرد.
6) افزایش: تحقیقات نشان داده با افزایش تثبیت ازت هم افزایش می یابد. علت اینکه افزایش باعث افزایش فتوسنتز می شود این است که: قند بیشتری در اختیار باکتری قرار می گیرد. باکتری هایی که بر روی گیاه قرار دارند در عوض ترکیبات مورد نیازشان را از گیاه می گیرند
7) عوامل زراعی: عواملی چون آتش زدن مزرعه، آب ایستادگی، سله ممتد و خشکی، موجب کاهش فعالیت باکتری می شود.
8) فشردگی خاک: فشردگی خاک سبب کاهش رشد ریشه و رشد گره های تثبیت ازت شده می گردد. قدرت نفوذ پذیری ریشه سویا رابطه معکوس با فشردگی خاک دارد و فشردگی خاک سبب کاهش وزن و تعداد گره های تثبیت ازت می شود.
9) تغذیه: کمبود عناصری چون کبالت، کلسیم، منیزیم، فسفر مولبیدن و آهن سبب کاهش یا عدم تشکیل گره های باکتریایی سویا می شود. عناصر سنگین مانند کادمیوم می توانند سبب از بین رفتن گره های باکتریایی شود
10) آفات و بیماری ها: گره ها ممکن است سطوحی از ویروس را داشته باشند که فعالیت گره را مستقیما تحت تاثیر قرار می دهند. گره های ریشه ممکن است به وسیله حشرات یا لاروهای حشرات خورده شوند.
آبیاری سویا:
زراعت سویای آبی به آب فراوان که در زمان مناسب در دسترس باشد احتیاج دارد . میزان نیاز آبی سویا و تعداد دفعات آن به شرایط آب و هوایی ،جنس خاک ، روش آبیاری ،ظرفیت نگهداری آب در خاک و عمق نفوذ ریشه بستگی دارد .
چنانچه رطوبت خاک قبل از کشت در عمق 15 تا 20 سانتیمتری کافی باشد لزومی به آبیاری تا مرحله قبل از گلدهی و تشکیل غلافها نمی باشد ولی اگر این رطوبت در خاک موجود نباشد بایستی قبل از کشت مبادرت به آبیاری نمود و حتی ممکن است بعد از کشت نیز احتیاج به یک آبیاری دیگر باشد.
در کشت بهاره ،حتی اگرمقدار بارندگی قابل ملاحظه نباشد به دلیل وجود شخم پاییزه و یا زمستانه و همبستگی بین ذرات خاک ، رطوبت از اعماق خاک به حدود بذر رسیده و سویا بطور یکنواخت سبز خواهد شد.
در صورتیکه شخم پاییزه انجام نگرفته باشد و خاک مزرعه تا عمق 20 سانتیمتر توسط شخم بهاره در معرض خشکی قرار بگیرد ( خاک به خوبی آماده نشود ) امکان داشتن سبزی یکنواخت به سختی فراهم می شود .
در صورت خشک بودن خاک به ویژه در کشت دوم بهترین روش سبز کردن سویا استفاده از هیرم کاری ( آبیاری زمین و تهیه سبز بذر پس از گاورو شدن و کاشت فوری ) یا استفاده از آبیاری بارانی و یا آبیاری غرقابی می باشد .
آبیاری های بعدی در اوایل بهار بایستی با فاصله زمانی طولانی تر صورت بگیرد زیرا حرکت رو به پایین ریشه ها برای جستجوی رطوبت و هوا دهی آنان و استفاده باکتری از ازت موجود در خلل و فرج خاک ضرورت دارد و اصولا تا نیاز قطعی به آبیاری ظاهر نشود ، آبیاری مفید نخواهد بود .
مراحل حساس رشد سویا به کم آبی:
زمان گلدهی: اگر در موقع گل کردن سویا درآبیاری غفلت شود موجب ریزش گلها می گردد.
زمان دانه بستن (غلاف بندی): عدم آبیاری در این زمان موجب ریز شدن دانه ها و در نتیجه پایین آمدن عملکرد می گردد . یک بار آبیاری در این موقع معادل چند بار آبیاری در زمان رشد گیاه می باشد و آبیاری در مراحل قبل از گل کردن موجب رشد گیاه و قوی شدن آن می شود .
اگر چه سویا گیاه مقاوم به خشکی نیست ولی احتیاجات آبی آن نیز زیاد نمی باشد . معمولا هر 10 تا 15 روز و حتی 20 روز یک بار آبیاری با توجه به شدت گرما و فصل نمو گیاه کافی خواهد بود . آبیاری بیش از حد لزوم در اوایل رشد سویا موجب می شود که ریشه ها تنبل شده و به خوبی در زمین فرو نروند و همچنین موجب عدم توسعه و رشد آنها می گردد. هر چند شرط موفقیت اصلی زراعت ، تنظیم برنامه صحیح آبیاری است ولی با وجود این اگر در نتیجه بی آبی نسبی مقداری از گلها ی خود را بریزد ، در صورتی که زمان دانه بستن آب کافی داشته باشد دانه ها درشت شده و کمبود عملکرد به مقدار زیادی جبران خواهد شد .
میزان آب مصرفی سویا طول فصل رشد بین 450 تا 825 میلیمتر متغیر بوده که اوج مصرف آن در دوران گلدهی و غلاف بندی دانه می باشد.
روشهای آبیاری سویا بسته به شرایط خاک ، آب و هوا ، تسهیلات و امکانات موجود ، منبع آب و وضعیت توپوگرافی خاک متفاوت است که معمولا آبیاری بصورت غرقابی ، نشتی و بارانی انجام می گیرد .
زارعین ایرانی معمولا از روش آبیاری غرقابی استفاده می نمایند ، بدین ترتیب که بعد از کاشت مزرعه مبادرت به احداث نهرهایی در زمین نموده که به پل موسوم است و در زمان آبیاری ، آب وارد این نهرها شده و از آنجا به داخل کرتها و نوارها هدایت و بدین ترتیب مزرعه غرقاب می شود . در برخی مزارع که فاقد تسطیح مناسب می باشند ، زمین بطور یکنواخت آبیاری نشده و در نتیجه در قسمتهایی که گود می باشد آب تجمع یافته و شرایط را برای گسترش بیماریهای گیاهی فراهم می سازد . همچنین رواناب حاصله ازآبیاری که سرشار از مواد غذایی است به مزارع و یا نهرهای پایین دست جاری شده و موجب اتلاف کود وآب آبیاری و فرسایش خاک می گردد.
برداشت سویا
ارقام مختلف سویا براساس گروه رسیدگی آن ها معمولاً از اوائل مهر تا اواخر آبان آماده برداشت می شوند رطوبت مناسب سویا جهت برداشت در حدود 13 درصد است رطوبت بیشتر بذر هنگام برداشت سبب وارد آمدن خسارت و مشکلات نگهداری خواهد شد و رطوبت کمتر از 13درصد نیز سبب شکافتن غلاف و ریزش بذور به زمین و همچنین شکستن دانه ها خواهدشد ریزش کامل برگ ها در زمان رسیدن گیاه نشان می دهد که محصول در مدت یک هفته آماده برداشت می باشد ارقامی نیز وجود دارند که هنگام برداشت برگ های آن ها نمی ریزد
برداشت سویا می تواند به دو صورت مستقیم و یا غیر مستقیم صورت گیرد در برداشت مستقیم افت محصول بستگی به تسطیح زمین، رقم و ارتفاع اولین گره دارای غلاف، خواهد داشت و در صورتی که این ارتفاع بالا باشد می توان مستقیماً با کمباین محصول را برداشت نمود و افت محصول بسیار کم خواهد بود ولی در صورت کم بودن ارتفاع اولین غلاف بندی و ناهمواربودن زمین برای کاهش افت محصول حاصل از برداشت بهتر است که ابتدا بوته ها توسط دست درو و سپس توسط کمباین کوبیده شود درصورت برداشت دومرحله ای، باید سویا را دررطوبت بیشتری برداشت نمود تا از ریزش غلاف ها در زمان برداشت با دست جلوگیری بعمل آید نگهداری سویا در انبارنیزاز اهمیت خاصی برخوردار است و دررطوبت 12-10 درصد به مدت طولانی تری در انبار قابل نگهداری است
برداشت
معمولاً برداشت سویا زمانى انجام مى شود که غلاف ها زرد و خشک شده اند، یعنى رطوبت آنها به حدود ۱۲% تقلیل یافته باشد. اگر غلافها از این مقدار بیشتر خشک شوند، ریزش دانه ها افزایش خواهد یافت. برداشت سویا هم به صورت دستى و هم به صورت مکانیکى صورت مى گیرد. در ایران براى برداشت مکانیکی، کمباین مخصوصى وجود ندارد، اما از کمباین غلات استفاده مى شود. استفاده موثر از کمباین، مستلزم ارقامى است که داراى ارتفاع متوسط تا بلند، تعداد شاخه هاى جانبى اندک بوده و غلاف ها نیز در نیمه فوقانى گیاه متمرکز باشند. برداشت محصول به وسیله کمباین در صورتى مقرون به صرفه است که تیغه درو، به اندازه کافى در ارتفاع پائین کار گذاشته شود. به طور کلى هر نوع کمباینى که مخصوص حبوبات باشد و درست تنظیم شود، براى برداشت سویا مناسب است. درصورتى که کمباین غلات نتواند براى برداشت سویا به درستى تنظیم شود و یا رقم کشت شده براى برداشت مکانیزه مناسب نباشد بوته هاى سویا را با دست چیده، سپس به داخل کمباین مزبور مى اندازند تا خرمن کوبى شود.
مراحل پس از برداشت و فرآورى سویا
به طور متوسط از هر صد کیلوگرم دانه ارقام روغنى سویا، ۱۸ کیلوگرم روغن (به وسیله حلال) و ۷۶ کیلوگرم کنجاله، حاوى ۴۰درصد پروتئین به دست مى آید. روغن سویا براى طبخ، تهیه مارگارین، مایونز، مصارف صنعتى (همچون تهیه صابون، رنگ، رزین و روغن هاى خشک شونده)، تهیه دسرهاى یخ زده، روغن هاى قنادی، بستنى هاى چوبی، پوشش بستنى و کرم سفید کننده قهوه مورد استفاده قرار مى گیرد. روغن نیمه خشک شونده سویا در تهیه رنگ، رزین و مرکب چاپ به کار مى رود.
استفاده از کنجاله سویا به عنوان کود، توسط ژاپن از سال ۱۸۹۵ سبب رواج مصرف کنجاله شد، اما مصرف کنجاله این گیاه در کشورهاى صنعتى براى تهیه گوشت گیاهى معمول مى باشد. در این کشورها سهم مواد استخراج شده از سویا، در تولید غذاهاى مختلف، به طور روزافزون در حال افزایش است. ارزش بالاى پروتئین سویا نشانگر پتانسیل آن در بهبود وضع تغذیه مردم کشورهاى فقیر مى باشد.
انتظار مى رود به دلیل رشد سریع جمعیت، مصرف فرآورده هاى پروتئینى سویا در تغذیه انسان افزایش یابد. پروتئین هاى فعال سویا با داشتن خواصى مانند امولسیون، تخلخل آفرینى و بافت زائی، امروزه توسط بسیارى از تولید کنندگان مواد خوراکى در شیرینی، لبنیات و غذاهاى گوشتى مصرف مى شوند.
به طور کلى کنجاله بدون چربى سویا براى انسان و حیوان یک غذاى پروتئینى محسوب مى شود. انواع فرآورده هاى پروتئینى سویا که به بازار عرضه مى گردند شامل کنجاله سویا، آرد سویا، کنستانتره پروتئین سویا و ایزولات هاى پروتئینى هستند. کنسانتره و ایزولات هاى پروتئین سویا به دلیل خاصیت ژلاتینى و پایدارى خواص امولسیون، به عنوان جانشین مواد جامد شیر بدون چربى در تهیه فرآورده هاى گوشتى استفاده مى شود. افزودن آرد سویا به خمیر نان میزان نان را افزایش مى دهد و چنانچه به گوشت کوبیده افزوده گردد به دلیل خاصیت نگهدارى آن سبب افزایش محصول سرخ شده مى شوند.
همچنین از سویا شیرى تهیه مى گردد که در تغذیه نوزادان بسیار مفید مى باشد و براى آن دسته از نوزادانى که به شیر گاو حساسیت دارند مناسب است.
خصوصیات گیاه سویا:
این گیاه در فارسی با نامهای متفاوتی از جمله، سوژا، لوبیا روغنی، لوبیا چینی، نخود فرنگی چینی ولوبیا منچوری نامیده شده است . در زبان انگلیسی به soybean مشهور است. سویا گیاهی است که در بهار بعنوان کشت اول و در تابستان بعنوان کشت دوم کاشته می شود . سویا دارای ریشه اصلی عمیقی بوده که می تواند تا ۱۵۰ سانتی متری خاک نیز نفوذ نماید. در سویا علاوه بر ریشه اصلی، ریشه فرعی به صورت حجمی نیز وجود دارد که در صورت مساعد بودن شرایط و وجود باکتری های همزیست سویا ، ازت موجود در هوا را، در گره های ریشه سویا تثبیت می نماید . سویا گیاهی روزکوتاه است. رنگ گلهای آن متنوع می باشد. (از جمله سفید ، بنفش و صورتی ) گل آذین آن، خوشه ای و دانه ی آن کلیوی یا گرد می باشند. سویا در دمای ۸ تا ۱۰ درجه ی سانتی گراد جوانه می زند، سویا گیاهی است کاملاً خودگشن و میزان دگر گشنی در آن کمتر از۵ درصد گزارش شده است . لذا می توان از بذور برداشت شده برای کشت سال های بعد استفاده کرد. گلدهی در سویا با روزهای کوتاه تحریک می شود . وزن هزار دانه در سویا بین ۸۰ تا ۴۵۰ گرم متغیر است. اما در ارقام زراعی متداول وزن هزار دانه، بین۱۲۰ تا ۲۳۰ گرم می باشد. دانه که بازده اقتصادی سویا ست حدود ۴۷ درصد وزن اصلی گیاه را در زمان رسیدن تشکیل می دهد.
افزایش هزینه های تولید
یکی از دلائل عمده اجرای بسیاری از عملیات زراعی(کشت و کار) در مزارع محصولات زراعی، موضوع کنترل علف های هرز می باشد. گزارش وزارت کشاورزی ایالت متحده حاکی است که حدود ۴۲ درصد هزینه های کنترل آفات در مزارع این کشور مربوط به علف های هرز است. همچنین بیش از ۶۵ درصد کل فروش آفت کش ها در سال ۱۹۸۴ در ایالت متحده مربوط به علف کش ها بوده است. مشکلات ناشی از وجود علف های هرز در زمان برداشت نیز باعث افزایش هزینه تولید و نگهداری محصول می گردند.
ایجاد مشکلات در هنگام برداشت
بدلیل عدم همزمانی در رسیدن علف های هرز با محصول سویا از یک طرف، تراکم بالا و داشتن بافت های خشبی یا چوبی برخی از علف های هرز در مزارع سویا سبب می گرد ند تا زارع در هنگام برداشت محصول سویا با مشکلات عدیده ای مواجه گردد. برای مثال وجود علف های هرزی چون گاوپنبه، تاج خروس، سورگوم در مزارع سویا ما نع برداشت مکا نیزه محصول می گردد. عدم کارائی مناسب، خرابی و از کار افتادن ادوات و وسایل برداشت نیز جزء موارد قابل ذکر است. از طرفی تنوع و تراکم علف های هرز سبب می گردد تا محصول در زمان مناسب قابل برداشت نبوده و از این لحاظ نیز زارع زیان ببیند.
-احتمال افزایش آلودگی و طغیان آفات و بیماری ها خصوصا کنه تارعنکبوتی و عسلک پنبه (سفید بالک Bemisia tabaci)
-هدر رفتن آب آبیاری خصوصا در مناطقی که از کانالهای سنتی انتقال آب استفاده می شود
-رها سازی ترکیبات آللوپاتی بازدارنده رشد برای سویا
-بالا رفتن ناخالصی محصول در هنگام تحویل
مهمترین علف های هرز مزارع سویا شامل انواع تاج خروس, گاوپنبه , تاجریزی ,سلمک, خرفه, تاتوره ,سوروف, اویارسلام ,پیچک, قوزک, چسبک و ….می باشد.
برای کنترل و کاهش خسارت علف های هرز به سویا بایستی از همه راه های ممکن بهره جست در این راستا رعایت تناوب زراعی, استفاده از بذور بوجاری شده , تهیه مناسب بستر بذر ,انجام شخم حداقل ۴-۳ هفته زودتر از زمان کشت و انهدام علف های هرز رویش یافته با دیسک در هنگام کشت, رعایت زمان مناسب کشت , استفاده از میزان مناسب بذر در واحد سطح و …
برای کنترل شیمیایی علف های هرز سویا موارد زیر توصیه می شود:
۱- پس از کشت بذر: علف کش های توصیه شده برای مصرف پس از رویش علف های هرز در زراعت سویا عبارتند از:
۱-۲-برای کنترل علف های هرز پهن برگ علف کش بنتازون (بازاگران )بمیزان ۵/۲ لیتر در هکتار در مرحله۶-۴ برگی علف های هرز همجون تاج خروس و گاوپنبه توصیه می شود. اگر بتوان این علف کش را در دو مرحله و در هر بار نصف دز مصرف کرد نتایج بهتری بدست ×واهد آمد.
۲-۲- برای کنترل علف های هرز کشیده برگ علف کش هایهالوکسی فوپ آر متیل( گالانت سوپر) بمیزان ۸/۰ لیتر در هکتارهالوکسی فوپ اتوکسی اتیل( گالانت) بمیزان ۲ لیتر در هکتارستوکسیدیم( نابو اس )بمیزان ۲ لیتر در هکتار فلوآزیفوپ پی بوتیل (فوزیلید) بمیزان ۲ لیتر در هکتار در مرحله۶-۴ برگی علف های هرز نازک برگ همچون سورف وچسبک توصیه می شوند.
برای کاربردعلفکش های کنترل کننده کشیده برگ توصیه می شود علف کش ها را همراه با روغن های سورفکتانت مثل سیتوگیت به میزان ۳/۰ تا ۵/۰ درصد حجم محلول بکار ببرند مشروط بر اینکه حد اکثر روغن مصرفی در هر هکتار از یک لیتر تجاوز نکند .
کنترل آفات:
مهم ترین آفات سویا که در نقاط مختلف کشور شایع مى باشند عبارتند از: عسک، تریپس، شته، کنه دو نقطه ای، آگروتیس، کارادرینا و برخى دیگر از برگ خوارها و غلاف خوارها. همچنین مگس 'هیله میا' یا 'کلس بوبیا' به خصوص در مراحل کشت دیرهنگام سویا و یا عمق نامناسب، بذرها را از بین مى برد.
جمعیت بسیارى از آفات را مى توان با یخ آب زمستانه، شخم پائیزه و تناوب زراعى کاهش داد. کنترل شیمیائى زمانى انجام مى شود که آفت مزبور، خسارت خود را آغاز نموده باشد.
درحال حاضر مهمترین آفات سویا در استان مازندران کنه تارعنکبوتی( (urticae Tetranychusو کرم غلاف خوار سویا (Helicoverpa armigera) می باشند.
۱- کنه تار عنکبوتی یا کنه تارتن دو لکه ای: بر اثر خسارت شدید این آفت برگهای سویا برنزه و قهوه ای می شوند و این آفت تارهای بسیار ظریف همانند تار عنکبوت روی گیاه ایجاد می کند و برگهای آلوده به آفت غبار آلود بنظر می رسند . در پشت برگهای آفت زده مراحل مختلف زیستی این جانور (جانور بالغ ، پوره و تخم ) قرار دارند. زمان خسارت آن به شرایط آب و هوایی و مراحل رشدی گیاه بستگی دارد.
برای کنترل شیمیایی این کنه می توان از کنه کش های تترادیفون (۳تا۴ لیتر در هکتار) و یا اورتوس (۵/۰ تا ۱ لیتر در هکتار ) استفاده کرد.
۲- کرم غلاف خوار سویا : این حشره آفت در مرحله گلدهی و غلاف بندی سویا، غلافها را سوراخ کرده و موجب خسارت می گردد.
برای کنترل شیمیایی این آفت از حشره کشهای زیر بترتیب استفاده می گردد:
۱- سومیتیون (۱تا ۵/۱ لیتر در هکتار )
۲- دورسبان (۲ لیتر در هکتار)
۳- دیازینون (۱تا ۵/۱ لیتر در هکتار)
۴- تیو دان(۳ لیتر در هکتار)
۵- اندوسولفان (۵/۲تا۳ لیتر در هکتار)
کنترل بیماریها:
بیماریهای قارچی سویا شامل بیماریهای ریشه و ساقه ، لکه برگی و غلاف و بذر هستند. از بیماریهای قارچی ریشه و ساقه سویا ، بیماری پوسیدگی ذغالی دارای اهمیت بیشتری است
Macrophomina phaseolina قارچی خاکزی و بذر زاد می باشد.این قارچ با تشکیل سختینه های سیاهرنگ فراوان در ریشه و ساقه بوته های آلوده پس از برداشت سویا با پوسیدن بقایای آنها وارد خاک شده و باعث ایجاد بیماری می شود. همچنین حدود ۳-۴ درصد بذر های حاصل از مزارع آلوده نیز حامل ریسه های قارچ بوده و عامل انتقال بیماری هستند.
بیماری لکه برگی سویا شامل بیماریهای قارچی و باکتریایی که علائم متفاوتی را بر روی برگهای سویا بوجود می آورند. این بیماریها با تشکیل غلاف و بذر می توانند بذور تشکیل شده را آلوده کرده و باعث انتقال بیماری از طریق بذر گردند.
علائـم بیماریـهای لکه بـرگی شامـل بیـمـاری سـفیدک داخلی
Felonospora manshurica) )، بیماری لکه برگی Cercospora sojina) ) و علائم بیماریهای باکتریایی با عواملFseudomonas sjrinyae) و (Xanthomonas campesteris) ) مشاهده می شود.
برای کنترل بیماریهای سویا و کاهش خسارت اجرای دستورالعمل زیر توصیه می گردد.
– شخم عمیق پس از برداشت سویا و مدفون کردن بقایای سویا در عمق خاک .
-رعایت تناوب زراعی با محصولاتی نظیر گندم ، ذرت و پنبه.
– بذر گیری از مزارع سالم و عاری از بیماری و تست آزمایشگاهی بذور پس از برداشت برای تعیین عوامل بیماریزای همراه بذر.
رعایت تاریخ کاشت ، تراکم بوته و کود دهی توصیه شده برای ایجاد بوته های قوی و دارای مقاومت بیشتر به عوامل بیماریزا.
تامین رطوبت خاک مخصوصا در فصل تابستان برای کاهش بیماری پوسیدگی ذغالی.
سویا و سلامتی
مطالعات انجام گرفته نشان می دهد که سرطان سینه ، پروستات و روده کوچک در آمریکا که به میزان کمتری از فرآورده های سویا استفاده می شود بیشتر شایع است. در مطالعات آزمایشگاهی انجام شده مشخص شده که ایزوفلاونها می توانند در قابلیت رشد یک سلول سرطانی اختلال ایجاد نمایند.همچنین فرآورده های سویا می توانند خطر ابتلا به بیماریهای قلبی را کاهش دهند. یک تئوری آزمایش شده بیان می کند که ایزو فلاونها چربی خون را پایین نگه می دارند . آزمایشهای بالینی نشان داده اند افرادی که پروتئین گیاهی مصرف می کنند،در مقایسه با پروتئین حیوانی، میزان کلسترول خون کمتری دارند اهمیت این یافته چنان است که سازمان غذا و دارو اخیرا اعلام کرده که پروتئین گیاهی برای سلامت قلب مفید است. اگر محصولی در هر وعده مصرفی حداقل25/6 گرم پروتئین گیاهی داشته باشد و دارای چربی و کلسترول پایینی باشد، تولید کنندگان آن می توانند ادعا کنند که احتمال بیماریهای قلبی را کاهش می دهد مشروط بر اینکه فرد حداقل 25 گرم پروتئین گیاهی در روز مصرف نماید.همچنین نقش احتمالی فرآورده های سویا در جلوگیری از پوکی استخوان مورد بررسی قرار گرفته است. ایزو فلاونها و مشتقات سویا کهipriflavoneایپری فلاون نامیده می شوند وقتی بهمراه کلسیم و ویتامین Dمصرف شوند محتوای مواد معدنی استخوان را در زنان یائسه بالا می برند.
احتمالا ایزو فلاونها به رفع عوارض قبل از یائسگی و زمان یائسگی مثل گر گرفتگی در زمان یائسگی کمک می کنند. بویژه در کشورهایی که مصرف دانه های سویا زیاد است، عوارض یائسگی کمتر گزارش شده است. فرآورده های سویا مطمئناً به این مرحله از زندگی خانمها کمک خواهند کرد. در حالیکه هنوز جا برای تحقیقات بیشتر وجود دارد بهتر است که پیشنهاد کنیم که هر فرد برای سلامت خود روزانه از دانه های سویا و فرآورده های آن استفاده کند.
هم اکنون نیز از فراورده های مختلف این ماده غذایی در سراسر دنیا استفاده می شود,پاره ای از فراورده های غذایی سویا عبارتند از:شیر سویا ,آرد سویا,جوانه سویا,سس سویا,سویا برگر و سوسیس سویا,آجیل سویا و دانه های سویا.
خواص مفید دانه های سویا بر سلامتی :
دانه های سویای خوشمزه با طعم خفیف آجیلی از 3000 سال پیش در چین کشت می شود اما خبر های خوب درباره تنوع فرآورده های سویایی و اثرات مثبت استثنایی که بر سلامتی می گذارند ، پدیده ای نسبتا جدید است.انواع مختلف این دانه در تمام سال قابل دسترس می باشد.دانه سویا یکی از دانه هایی است که حداکثر میزان کشت و کاربرد را درجهان داشته و از بهترین خوردنی هایی است که فواید زیادی برای سلامتی دارد.
* اثرات مثبت بر سلامتی :
دانه های سویا به طور وسیعی در جهان کشت و بکار برده می شوند.آمریکا بیش از 50 درصد تولید این غذای مهم را بخود اختصاص داده است.سویا ازغذاهایی است که که فواید آن در سلامتی بسیار مورد تحقیق قرار گرفته است.فواید کلیدی دانه های سویا به دلیل مقدار عالی پروتئین آنها،مقدار بالای اسید های چرب ضروری،ویتامین ها،مواد معدنی،ایزوفلاون ها و فیبرشان می باشد.
* سویا،جایگزین گوشت با تاثیر مثبت بر سلامتی
دانه های سویا از نظر کیفیت پروتئینی با غذاهای حیوانی برابرند.تنها مصرف یک فنجان از دانه سویا،2/57 درصد از مقدارمورد نیازروزانه به پروتئین را با کمتر از 300 کالری و فقط 2/2 گرم چربی اشباع تامین می کند. علاوه بر این پروتئین سویا مقدار کلسترول را کاهش می دهد.علاوه بر پروتئین مفید،سایر مواد مغذی آن عبارتند از آهنی که خوب جذب می شود.مصرف همان یک فنجان از دانه سویا 1/49 درصد از نیاز روزانه به آهن و 37 درصد نیاز روزانه به منیزیم و 2/41 درصد نیاز روزانه به اسید های چرب ضروری امگا 3 را برطرف می نماید.
* با سویا لاغر بمانید
بررسی های انجام شده در زمینه ترشح غدد داخلی نشان داد که ایزوفلاون های سویا از طریق تولید سلول های چربی کوچک تر و کمتر به ما کمک می کنند که لاغر بمانیم.غذا های سویایی که از دانه های کامل سویا تولید می شوند منبع غنی از ایزوفلاون ( حدود 40-30 میلی گرم در هر وعده ) می باشند.جالب است بدانید که روغن سویا ایزوفلاون ندارد.
* کاهش فشار و کلسترول بد خون با سویا
مصرف دانه های سویا باعث کاهش قابل توجه فشار خون شده و نه تنها کل مقدار کلسترول خون را بطور قابل توجهی کاهش می دهد بلکه مقدار کلسترول خوب ( HDL) را افزایش می دهد.این مساله مهم است زیرا کلسترول بویژه LDL، بر روی دیواره رگ های خونی رسوب کرده و پلاک های سختی تشکیل می دهد.اگر این پلاک ها رشد کنند و یا بشکنند می توانند باعث حملات قلبی شوند.کلسترول HDLدر سرتاسر بدن حرکت کرده و کلسترول های رسوب کننده در دیواره رگها را جمع آوری کرده و به کبد جهت خروج از بدن منتقل می نماید.یکی از روش های ممانعت از ابتلا به بیماری های قلبی کاهش مقدار LDLو افزایش مقدار HDLمی باشد که دانه های سویا هر دو کار را باهم انجام می دهند.محققین بیان داشتند که جذب روزانه حداقل 20 گرم از پروتئین سویا به مدت 5 هفته ، در کاهش خطر بیماری های قلبی در افراد میانسال که بیشتر در معرض خطر می باشند بسیار موثر است. علاوه بر این ، دانه های سویا حاوی مقادیر خوبی فیبر هستند که خوردن آنها باعث می شود فیبر به چربی و کلسترول غذا متصل شده و مقدار کمتری از آن جذب شود.همچنین فیبر دانه های سویا به نمک های صفراوی متصل شذه و آنها را از بدن خارج می کند.از آنجا که کبد کلسترول را به نمک های صفراوی تبدیل می کند خروج آنها بوسیله فیبر ، کبد را مجبور به استفاده از کلسترول بیشتر برای تشکیل نمک های صفراوی کرده و لذا کل کلسترول خون را کاهش می یابد. همچنین بیان شد که پروتئین های سویا احتمالا بخاطر داشتن اسید های چرب ضروری امگا 3 می تواند از تجمع پلاکت ها که باعث تشکیل لخته های خونی می شوند جلوگیری کند.همچنین پروتئین سویا با افزایش مقدار نیتریک اکسید خون از سخت شدن دیواره رگها ممانعت می کند.
* سلامت زنان در دوران یائسگی با سویا
بررسی های انجام شده در سال 2004 در آمریکای شمالی نشان داد که غذاهای سویایی می توانند فواید ویژه ای برای قلب و استخوان های زنانی که نزدیک به دوران یائسگی قرار دارند ، داشته باشند.نتایج این مطالعات نشان داد که تعامل مفیدی بین ایزوفلاون های ( ترکیبات استروژنی ضعیف ) سویا و استروژن بدن انسان در کاهش کلسترول و افزایش جرم استخوان وجود دارد و اینکه اگر زنان سویا را قبل از دوران یائسگی بطور منظم مصرف کنند، در سلامتی آنها پس از یائسگی مفید است.همچنین بیان داشتند از آنجا که ترکیب استروژن- سویا باعث بهبود کلسترول و استخوان می شود ، می تواند اثر مثبتی هم بر روی سایر مناطق بدن که تحت تاثیر استروژن قرار دارند مثل مغز داشته باشد..
لازم است بدانید خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی بعد از دوران یائسگی در زنان بیشتر می شود، زیرا مقدار فاکتور های موثر در این زمینه مثل هموسیستئین و آهن در این دوران افزایش می یابد.مصرف پروتئین سویا توسط زنان به دلیل داشتن فیتات طبیعی که قابلیت اتصال به مواد معدنی دارد باعث کاهش قابل توجه مقدار هموسیستئین و آهن شده و لذا ابتلا به بیماری های قلبی کاهش می یابد.
یکی از کاربرد های عمومی تر دانه های سویا تاثیر بر علائم دوران یائسگی است.ایزوفلاون های سویا مانند استروژن های خیلی ضعیف در بدن عمل می کنند.این فیتو استروژن ها به گیرنده های استروژنی متصل شده و تحریک کافی برای کمک به حذف بعضی از علائم ناراحت کننده ای که در اثر کاهش مقدار استروژن طبیعی اتفاق می افتد ایجاد می کنند.تحقیقات نشان داده که زنانی که از غذا های سویایی استفاده می کنند به مقدار قابل توجهی کمتر از گرگرفتگی دوران یائسگی شکایت دارند.همچنین بررسی ها کاهش قابل توجهی را نه تنها در علائم دوران یائسگی مانند تپش قلب،احساس افسردگی و خستگی بلکه همچنین در کاهش چربی بدن بویژه چربی شکمی در اثر مصرف سویا نشان داد و این خبر خوشی برای خانم هاست زیرا چربی شکمی ارتباط خیلی نزدیکی با بیماری های قلبی دارد.
تحقیقات نشان می دهد که ایزوفلاون های سویا می توانند در سال های بعد از یائسگی به زنانی که دارای مقدار کمتر مواد معدنی استخوان هستند ، کمک کنند تا از شکستگی لگن در امان بمانند.
* تثبیت قند خون در مقادیر مجاز با سویا
شزایط دیگری که در آن دانه های سویا می توانند بسیار مفید باشند دیابت ها بویژه نوع 2 آن هستند.پروتئین سویا برای بیماران دیابتی که با منابع حیوانی پروتئین مشکل دارند عالی است.پروتئین و فیبر موجود در دانه های سویا می تواند از مقدار بالای قند خون مممانعت کرده و به حفظ آن در زیر حد کنترلی کمک کند.البته تمام این کارها باید زیر نظر پزشک انجام شود.بیماران دیابتی بسیار مستعد ابتلا به بیماری های قلبی و سخت شدن دیواره رگها هستند.حفظ مقدار کلسترول در حد پایین با دانه های سویا می تواند مفید باشد.همچنین در بیماران دیابتی مقدار تری گلیسرید ها افزایش می یابد که مصرف سویا در کاهش آن بسیار موثر است
* پیشگیری از بیماری های کلیوی با سویا
محققین بیان داشتند که وجود مقدار بالای اسیدآمینه آرژنین در دانه سویا باعث بهبود جریان خون در کلیه و بنابراین عملکرد آن می شود.
* پیشگیری از وقوع سرطان روده با سویا
ماده حفاظت کننده در برابر سرطان ، اسفنگولیپید ها هستند ( یک نوع لیپید یا چربی که در بدن در تشکیل بافت عصبی بکار می روند ).اسفنگولیپید سویا ، گلوکوزیل سرامید نامیده می شود که با تاثیر بر 96 ژن مختلف در سلول هایی که تشکیل دهنده آستر روده هستند باعث کاهش تولید 2 فاکتور مرتبط با شروع و انتشار سرطان در آن ناحیه می شوند.
* پیشگیری از وقوع سرطان پروستات با سویا
شیوع سرطان پستان در آسیایی ها خیلی کمتر از جمعیت های غربی است و غذا های سویایی می تواند دلیل مهم آن باشد.مصرف غذاهای سویایی بدلیل داشتن ایزوفلاون ها بطور قابل توجهی خطر ابتلا به سرطان پروستات را بویژه در مردان بالای 60 سال کاهش می دهد.
* پیشگیری از وقوع سرطان کولون با سویا
فیبر موجود در دانه های سویا می تواند به سموم عامل سرطان متصل شده و آنها را از بدن خارج نماید.بنابراین آنها دیگر نمی توانند به سلول های کولون آسیب برسانند.به همین دلیل است که در مناطقی که دانه سویا بطور منظم خورده می شود میزان سرطان کولون و همچنین برخی سرطان های دیگر مثل سرطان سینه کمتر است.مطالعات نشان دادند که سرطان کولون می تواند یک سرطان وابسته به هورمون باشد و سویا نه تنها می تواند به ممانعت از وقوع آنها کمک کندبلکه می تواند اثر خیلی مثبتی بر تعداد و اندازه تومورهایی داشته باشد که قبلا تشکیل شدند.
* پیشگیری از وقوع سرطان جداره رحم با سویا
به دو دلیل، سویا به ممانعت از ابتلا به سرطان جداره رحم کمک می کند:
1) دانـه های سـویا حاوی ایـزوفـلاون هـا هستند که اگرچه قدرت آنها 1000 بار کمتر از استروژن بدن است
می توانند به گیرنده های استروژنی در بدن متصل شده و استروژن های انسان را بلوکه کرده و اثر استروژنی ضعیف تری ایجاد کنند.
2) علاوه بر این ، غذا های سویایی با حداقل فرآوری ، غنی از فیبر رژیمی هستند که مقدار استروژن را کاهش می دهند.
مطالعات انجام گرفته نشان می دهد که سرطان سینه ، پروستات و روده کوچک در آمریکا که به میزان کمتری از فرآورده های سویا استفاده می شود بیشتر شایع است. در مطالعات آزمایشگاهی انجام شده مشخص شده که ایزوفلاونها می توانند در قابلیت رشد یک سلول سرطانی اختلال ایجاد نمایند.همچنین فرآورده های سویا می توانند خطر ابتلا به بیماریهای قلبی را کاهش دهند. یک تئوری آزمایش شده بیان می کند که ایزو فلاونها چربی خون را پایین نگه می دارند . آزمایشهای بالینی نشان داده اند افرادی که پروتئین گیاهی مصرف می کنند،در مقایسه با پروتئین حیوانی، میزان کلسترول خون کمتری دارند اهمیت این یافته چنان است که سازمان غذا و دارو اخیرا اعلام کرده که پروتئین گیاهی برای سلامت قلب مفید است. اگر محصولی در هر وعده مصرفی حداقل25/6 گرم پروتئین گیاهی داشته باشد و دارای چربی و کلسترول پایینی باشد، تولید کنندگان آن می توانند ادعا کنند که احتمال بیماریهای قلبی را کاهش می دهد مشروط بر اینکه فرد حداقل 25 گرم پروتئین گیاهی در روز مصرف نماید.همچنین نقش احتمالی فرآورده های سویا در جلوگیری از پوکی استخوان مورد بررسی قرار گرفته است. ایزو فلاونها و مشتقات سویا کهipriflavoneایپری فلاون نامیده می شوند وقتی بهمراه کلسیم و ویتامین Dمصرف شوند محتوای مواد معدنی استخوان را در زنان یائسه بالا می برند.
احتمالا ایزو فلاونها به رفع عوارض قبل از یائسگی و زمان یائسگی مثل گر گرفتگی در زمان یائسگی کمک می کنند. بویژه در کشورهایی که مصرف دانه های سویا زیاد است، عوارض یائسگی کمتر گزارش شده است. فرآورده های سویا مطمئناً به این مرحله از زندگی خانمها کمک خواهند کرد. در حالیکه هنوز جا برای تحقیقات بیشتر وجود دارد بهتر است که پیشنهاد کنیم که هر فرد برای سلامت خود روزانه از دانه های سویا و فرآورده های آن استفاده کند.
* سویا بهترین دوست مردان:
از سالها پیش سویا به عنوان سلاحی در برابر سرطان سینه و روده بزرگ مطرح شده است. اخیرا تحقیقات نشان داده که سویا همچنین در پیشگیری از سرطان غده پروستات بخوبی موثر است.مطالعات در دانشگاه Loma Lindaو دانشگاه کالیفرنیا در ایالت Davisنشان داده مصرف سویا ، وقوع و روند رشدسرطان پروستات را کاهش می دهد. این خبر خوبی برای 220000 مردی است که در سال 2003 سرطان پروستات تشخیص در آنها تشخیص داده شده است. در یک مطالعه مشخص شده که فقط یک واحد از مخصولات سویا مانند شیر سویا می تواند خطر توسعه سرطان پروستات را بیشتر از %70 کاهش دهد.
* سویا چه چیزهایی برای بچه ها دارد؟
مصرف سویابه عنوان یک ماده غذایی که می تواندبه پیشگیری از ابتلا به بیماری های مزمن کمک کند اگر از کودکی آغاز شود بسیار موثر و مفید است. عادت کودکان به طعم این ماده غذایی باعث می شود که در بزرگسالی از مصرف این ماده غذایی لذت ببرند.لذتی که به حفظ سلامت آنها نیز کمک می کند.اخیرا مطالعات نشان داده که اگر یک شخص در دوران کودکی سویا مصرف نماید بدن او قادر به استفاده کردن بهتر از آن و پیشگیری بیماری هایی مانند سرطان است. سویا یک منبع عالی پروتئین ویک ماده غذایی خوب برای تقویت ماهیچه هاست . مصرف شیر سویا به عنوان یک غذای ساده و خوشمزه روشی است که از طریق آن می توان سویا را در برنامه روزانه غذایی کودکان وارد کرد.شیر سویا کلسیم زیاد و ویتامین Aو Dزیادی را در مقایسه با شیر روزانه فراهم می آورد و کودکان شما از این طریق همه فواید سلامتی را از سویا دریافت می کنند.
سویا گیاهی است یکساله دارای ساقه پرشاخه ، برگهای آن بیضی ، نوک تیز و سبز رنگ می باشد . میوه آن شبیه لوبیا است که در هر غلاف آن سه تا پنج دانه جدا از یکدیگر وجود دارد . رنگ دانه سویا بر حسب انواع مختلف متفاوت است و برنگهای زرد ، سفید ، سیاه ، خاکستری و خالدار دیده می شود .
دانه سویا به بزرگی یک نخود کمی مسطح و گرد است . دانه سیاه سویا بشتر در طب گیاهی مصرف دارد ولی از دانه زرد رنگ آن بیشتر برای روغن گیری استفاده می کنند . سویا بعلت داشتن پروتئین و مواد مغذی در تغذیه انسان بکار می رود .
خواص شیر سویا
تاریخچه ی تهیه ی شیر سویا به 4 هزار سال قبل بازمی گردد که چینی ها توانستند شیر سویا را به روش خانگی تولید کنند. جالب است بدانید شیر سویا نزد چینی ها از اهمیت خاصی برخوردار است؛ چرا که سویا جزو 4 دانه مقدس چینی ها به حساب می آید و شیر سویا استخراج آبی پروتئین های دانه سویا است.
شیر سویا هیچ ربطی به شیر گاو ندارد.
از آن جا که اسم این محلول پروتئینی را از ابتدا شیر سویا گذاشتند، بسیاری از افراد آن را با شیر گاو مقایسه می کنند؛ در حالی که شیر سویا یک محصول کاملا گیاهی است و هیچ ارتباطی به شیر گاو ندارد. تنها شباهت این محلول، رنگ شیری آن است که البته کمی از شیر گاو کدرتر است.
مقالاتی نیز در این زمینه نوشته شده و آن را با شیر مادر و شیر گاو مقایسه کرده اند اما این محصول، همان طور که گفتم، فقط از لحاظ ظاهری شبیه شیر گاو است؛ در غیر این صورت، نه از نظر طعم و مزه و نه خواص تغذیه ای هیچ شباهتی به شیر گاو ندارد. مزه شیر سویا هم کاملا مشابه طعم غلات است؛ مانند طعم غذاهای مخصوص کودکان یا مزه ای شبیه غلات صبحانه که ممکن است هر ذایقه ی آن را نپسندد؛ به خصوص ذایقه ایرانی که به این طعم ها عادت ندارد. به همین دلیل در همه جای دنیا، انواع مختلف طعم ها را به شیر سویا اضافه می کنند تا ذایقه مردم به مرور زمان به آن عادت کند. البته اگر کسی ارزش غذایی شیر سویا را بداند، بعید است که آن را وارد رژیم غذایی اش نکند.
پس مقایسه ی شیر گاو با شیر سویا مقایسه ی خوبی نیست و هیچ جای دنیا چنین حرفی را نمی زنند. هر کدام از آن ها مزایای خودشان را دارند. پروتئین شیر گاو پروتئین بسیار مناسب و کاملی است. کلسیمی هم که در شیر گاو هست در شیر سویا وجود ندارد. در عوض شیر سویا، فاکتورهایی دارد که جذب کلسیم را افزایش می دهد. به همین دلیل هم در دوران یائسگی خانم ها باید هم از کلسیم استفاده کنند هم از فاکتورهایی که جذب کلسیم را بالا می برد. پس هم به شیر گاو احتیاج داریم هم به شیر سویا.
ارزش غذایی شیر سویا
اولا که محصولات سویا جزو مواد غذایی عملکردی هستند که نقش و ویژگی آن ها فراتر از نقش تغذیه ای شان است؛ یعنی خواصی شبیه خواص دارویی دارند و این نکته ی بسیار مهمی در ارزش غذایی سویا است. اگر بخواهم آن را با فرآورده های حیوانی مقایسه کنیم باید بگوییم سویا اولین گیاهی است که خواص آن به شدت به فرآورده های حیوانی نزدیک است. به دلیل این که پروتئین بسیار بالایی دارد. این پروتئین از لحاظ ارزش غذایی به جز دو اسیدآمینه ی متیونین و سیستئین، بسیار غنی و تقریبا شبیه گوشت هستند.
اما خواص اصلی سویا مربوط به گروهی از مواد به نام ایزوفلاونویید ها است. ایزوفلاونوییدها که خاصیت آنتی اکسیدانی نیز دارند، دارای خاصیت فیتواستروژنیک هستند. بنابراین علاوه بر پروتئین بالایی که سویا دارد وجود دو خاصیت آنتی اکسیدانی و فیتواستروژنیک آن، این ماده غذایی را بسیار خاص کرده است.
شیر سویا و پیشگیری از بیماری ها
خواص اصلی سویا، کاهش بیماری های قلبی، کاهش کلسترول خون و پوکی استخوان، کنترل وزن و کاهش عوارض یائسگی است.
به علاوه، چون سویا شبیه شیر است اما لاکتوز ندارد؛ برای افرادی که دچار عدم تحمل لاکتوز هستند، بسیار مفید است.
همچنین سویا فیبر بسیار بالایی دارد که حجم مدفوع را بالا و کلسترول را پایین می آورد. در نتیجه، مصرف کنندگان آن دچار یبوست نمی شوند و خطر بیماری های ناشی از یبوست و سرطان روده در آن ها کاهش می یابد.
شیر سویا و کاهش عوارض یائسگی
همان طور که گفته شد، شیر سویا حاوی موادی به نام فیتواستروژن است. فیتواستروژن یعنی استروژن بسیار ضعیف. عوارض یائسگی از جمله پوکی استخوان به دلیل کمبود یا عدم ترشح هورمون استروژن در بدن اتفاق می افتند. همان طور که بالا بودن استروژن در بدن نیز برخی مشکلات دیگر را برای خانم ها ایجاد خواهد کرد. فیتواستروژن موجود در شیر سویا موجب می شود حالتی در بدن ایجاد شود مانند این که استروژن در بدن وجود دارد. در نتیجه، هم پوکی استخوان و هم عوارض یائسگی ایجاد نمی شود. البته به شرط آن که خانم ها قبل از یائسگی شروع به مصرف شیرسویا کرده باشند.
شیر سویا و پوکی استخوان
تحقیقات یک محقق ایرانی نشان می دهد که شیر سویا در درمان پوکی استخوان در دراز مدت نقش موثری می تواند داشته باشد.
سویا حاوی ترکیبات ایزوفلاوینی است که این ترکیبات می توانند به عنوان هورمون های جنسی عمل کنند. در حقیقت کمبود هورمون های جنسی در یائسگی باعث مختل شدن جذب کلسیم شده و به دنبال آن پوکی استخوان ظاهر می شوند. در بسیاری از کشورها از قبیل مالزی، چین، ژاپن و کشورهای شرق آسیا مصرف شیر سویا را در برنامه غذایی دانش آموزان ابتدایی قرار داده اند که با بررسی های انجام شده می بینیم که میزان مبتلایان به پوکی استخوان در این کشورها بسیار کم است و این به علت برنامه تغذیه ای مناسب آن ها است. پوکی استخوان یک بیماری خاموش است که در دراز مدت خود را نشان می دهد و فرد هنگامی متوجه بیماری خود می شود که نمی تواند آن را درمان کند و دچار شکستگی های شدیدی می شوند که درمان و ترمیم آن در برخی موارد امکان پذیر نیست. این تحقیقات در پژوهشگاه زنان دانشگاه الزهرا به اتمام رسیده و نتیجه آن روی انسان به صورت کامل مشاهده شده است که ترکیبات شیر سویا توانسته این علائم را کنترل و درمان کند.
شیر سویا در مقابل سقط جنین
محققان می گویند مصرف شیر سویا در زنانی که از طریقIVF یا کاشت تخمک، بارور شده اند می تواند تا 6 برابر سبب موفقیت روند بارداری شود و در زنانی که تلاش کرده اند از این طریق بارور شوند اما موفق نشده اند شانس باروری را افزایش دهد.
طبق بررسی ها زنانی که شیر سویا مصرف می کنند احتمال بارور شدن شان از طریقIVF پنجاه درصد و در سایرین 9 درصد است. از سوی دیگر شیر سویا احتمال سقط جنین را به شدت کاهش می دهد.
عوارض شیر سویا:
مهم ترین مساله ای که سویا می تواند ایجاد کند، حساسیت است. زیرا بعضی ها به این مواد حساسیت دارند. بنابراین وقتی شیر سویا را برای اولین بار استفاده می کنند، مانند افرادی که به بادمجان یا گوجه فرنگی حساسیت دارند، دچار کهیرهای پوستی و گرفتگی صدام ی شوند.
سویا از چین به نقاط دیگر دنیا راه یافته است و بطور وحشی در آن کشور وجود دارد .سویا در حدود 3500 نوع مختلف دارد که هر کدام آب و هوای مخصوصی را می خواهد .
خواص داروئی:
1) سویا مقوی و باد شکن است
2)دانه سویا ، مدر ، تب بر و ضد سم است
3)در چین دانه سویا را بعنوان ضد سم مصرف می کنند
4)شیر سویا غذای مفیدی برای کودکان است
5)نان سویا برای مبتلایان به بیماری قند بسیار مناسب است زیرا اولا ارزش غذایی زیادی دارد ثانیا مواد نشاسته ای که تبدیل به قند می شود در آن کم است
6)دانه های سبز سویا را له کرده و بصورت ضماد در آورید این ضماد برای زخم های آبله و سایر زخم ها مفید است همچنین برای رفع التهاب و قرمزی پای بچه ها که در اثر ادرار بوجود آمده مفید است .
7)سویا برای مبتلایان به نقرس و روماتیسم و اشخاص ضعیف البنیه بسیار مفید است
8)سس سویا برای تحریک اشتها بکار می رود
9)سس سویا را برای از بین بردن بوی گوشت بکار می برند
10)سس سویا را به غذاهایی که تردید دارید سالم باشد بزنید سم آنرا خنثی می کند
11)سوس سویا ملین ، خنک کننده و ضد سم است
12)اگر زن حامله در معرض خطر سقط جنین باشد به او سوس سویا بدهید
13)اگر ادرار کسی بخون آلوده است سوس سویا درمان آن است
14)سوس سویا برای سوختگی پوست مفید است
15)فرآورده های سویا برای پیشگیری سرطان مفید است
16)سویا به فعالیت روده ها و دفع منظم سموم کمک می کند
17)سویا مقدار تری گلیسیدر خون را پائین می آورد
18)برای تمیز کردن شریانها از فرآورده های سویا استفاده کنید حتی مبتلا به شرائین و در معرض خطر قلبی هستند اگر از سویا استفاده کنند و گوشت را از برنامه غذایی خود حذف کنند بزودی شریانهای آنها تمیز و جوان خواهد بود .
19)سویا سنگ کیسه صفرا را شکسته و خارج می سازد و اگر از فرآورده های سویا استفاده کنید در بدن شما سنگ کیسه صفرا تولید نخواهد شد اگر سنگ کیسه صفرا دارید رژیم خود رابه سویا تغییر دهید
20)سویا برای سلامت روده بزرگ و تنظیم تخلیه و دفع مواد زائد بسیار مفید است
21)سویا موثر برای درمان سرطان کولون است
22)سویا از سرطان سینه جلوگیری می کند
23)سویا منبع غنی هورمون استروژن است بنابراین می توان جانشین هورمونهای مصنوعی در دوران یائسگی باشد . پس خانم ها در دوران یائسگی بهتر است از فرآورده های سویا استفاده کنند .
فواید سویا برای بدن
در اوایل که مردم سویا را شناخته بودند، ازآن به عنوان غذایی برای طیور استفاده می کردند. 5000 سال قبل در چین، دانه سویا به عنوان یک ماده مغذی شناخته و به تمام دنیا فرستاده شد.
محققان روسی جزو اولین کسانی بودند که فواید سویا را دریافتند. این محققان دریافتند سویا دارای پروتئین زیاد، اسیدهای آمینه ضروری برای بدن، کلسیم، آهن، فسفر، منیزیم، روی، ویتامین های گروه B و فیبر می باشد و فواید زیر را برای سویا نام بردند:
– سلامت قلب و کاهش بیماری های قلبی
– سلامت استخوان ها
– جلوگیری از سرطان
– کاهش عوارض یائسگی
همین امر باعث تحقیقات بیشتر راجع به این ماده مغذی گردید و متخصصان سویا را به عنوان یک ماده غذایی در کنار مواد مغذی موجود در رژیم محسوب کردند.
آنها سویا را جانشین پروتیئن حیوانی در رژیم غذایی کردند و متوجه شدند که این ماده غذایی موجب پایین آوردن کلسترول بد یا LDL و کاهش تری گلیسیرید خون و در نتیجه کاهش بیماری های قلبی می گردد.
مواد مغذی در سویا
ویتامین E
ویتامین B1
ویتامین B2
منیزیوم
کلسیم
ایزوفلاونیدها
فیبر
دانه سویا محتوی ویتامین E است که روی سلامت پوست و مو اثر دارد و از کم خونی جلوگیری می کند.
همانطور که گفته شد، سویا دارای فیبر می باشد. فیبر موجب کاهش وزن، کاهش کلسترول و تری گلیسیریدها و افزایش کارکرد روده ی بزرگ می شود و از سرطان روده بزرگ جلوگیری می کند. همچنین جلوی یبوست را می گیرد. این نکته را نیز نباید فراموش کنیم که زیاد مصرف کردن سویا (غلات) موجب اسهال، نفخ و درد شکم می شود.
ویتامین B1 موجود در دانه سویا جلوی خستگی و انواع بیماری های عصبی را می گیرد،افزایش دهنده انرژی است و برای زنان باردار و شیرده و همچنین برای ورزشکاران و میانسالان مفید می باشد .
ویتامین B2 که در سویا وجود دارد، از زخم های لب و زبان و متورم شدن زبان و همچنین از مبتلا شدن به آب مروارید پیشگیری می کند.
منیزیوم موجود در سویا اثرات مفید بر استخوان و رگ های خونی، مخصوصا بر عضلات قلب دارد و از لخته شدن خون و انسداد رگ های خونی جلوگیری می کند.
استئوپروز(پوکی استخوان) یکی از بیماری های شایع استخوان است که در این بیماری استخوان ها کوچک و شکننده می شوند. ورزش کردن و استفاده از مکمل های کلسیم و ویتامین D و مصرف میوه جات و سبزیجات می تواند در جلوگیری از این بیماری نقش مهمی داشته باشد.
اگر زیاد پروتیئن حیوانی مصرف کنید، کلسیم از استخوانهایتان برداشته شده و از طریق ادرار یا مدفوع از بدن خارج می شود، ولی سویا و به طور کلی پروتئین های گیاهی نه تنها فاقد این اثر هستند، بلکه میزان ذخیره کلسیم را زیاد می کنند.
از دیگر مواد موجود در سویا، ایزوفلاوونوئیدها هستند که جلوی شکستن استخوان را می گیرند و مانند هورمون استروژن (هورمون زنانه) باعث ساخت استخوان و جلوگیری از تخریب استخوان می شوند.
سویا و یائسگی
نشانه های یائسگی عبارت است: عرق کردن و گرمای زیاد بدن، پوکی استخوان، بیماری قلبی و ریزش موی سر. این عوارض در نتیجه ی کاهش استروژن (هورمون زنانه) به وجود می آیند. اگر شما جزو مصرف کنندگان سویا هستید، دیگر نگران عوارض یائسگی نباشید.
در ژاپن مردم زیاد سویا مصرف می کنند و بررسی ها نشان داده که تنها 3/1 خانم های ژاپنی علائم یائسگی را بروز داده اند.
تحقیقات نشان داده است که زنانی که هر روز سویا مصرف می کنند، حدود40 درصد عوارض ناشی از یائسگی را از بین می برند.
پس بهتر است از سویا به جای پروتیئن حیوانی استفاده کنیم تا از عوارض ناشی از مصرف پروتیئن حیوانی در امان مانیم.
سویا و سرطان
سرطان هایی از قبیل سرطان سینه، تخمدان و پروستات با کمک سویا از بین رفته است. پس بهتر است این ماده مغذی را بهتر بشناسیم و در زندگی خود از مزایای وافر آن بهرمند شویم.
در آینده ممکن است از سویا به عنوان هورمون درمانی و به طور کلی به جای داروهای مصنوعی استفاده شود.
سویا و تغذیه
غلات (دانه های کامل) شامل: سویا، برنج، گندم، جو، ذرت و….. می باشد. همانطور که می دانید غلات در تغذیه انسان حائز اهمیت فراوانی است.
سویا یکی از بهترین مواد غذایی است که دارای منافع بیشماری می باشد و می تواند پایه رژیم غذایی را تشکیل دهد.
بطور کلی غلات منبع مهم کربوهیدرات، پروتئین و مقدار کمی چربی هستند.
مصرف سویا باعث:
* کمک به هضم غذا
* پایین آوردن کلسترول خون
* سلامت روده و معده
* جلوگیری از بیماری پوکی استخوان
* کاهش عوارض یائسگی
* کاهش عوارض بیماری دیابت
* جلوگیری از بیماری های قلبی
* جلوگیری از بیماری پروستات
* جلوگیری از سرطان به خصوص سرطان های راست روده، سینه، تخمدان و روده بزرگ.
FDA (اداره ی غذا و دارو آمریکا) برای حفظ سلامت قلب، خوردن سویا را پیشنهاد می کند.
غذاهایی که با سویا درست می شوند، چربی و کلسترول خون را کم می کنند.
شما اگر سویا را با دیگر پروتئین ها از قبیل شیر و گوشت مصرف کنید، در کاهش کلسترول خونتان اثر زیادی دارد.
شما می توانید به سالاد، سوپ و خورش خود سویا بیفزایید و با این کار موجب بالا بردن ارزش غذایی تان و خوش طعم کردن آنها شوید.
البته این نکته را نباید فراموش کنیم که اگر سبوس غلات را جدا کنیم، اثرات مفید آنها را از بین برده ایم. پس بیایم از امروز غلات سبوس دار و کمتر فراوری شده را استفاده کنیم.
منابع و مآخذ:
1. اسدی، ا و فرجی، ا. 1388. مبانی کاربردی زراعت دانه های روغنی . نشر علم کشاورزی ایران. صفحه 93.
2. افکاری، ا و یاری نیا، م. 1388. زراعت گیاهان صنعتی. انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی کلیبر. صفحه 53-83.
3. آلیاری، ه و شکاری، ف. 1379. دانه های روغنی- زراعت و فیزیولوژی. انتشارات عمیدی. صفحه 151-147.
4. تاجیک، م.، الله دادی، ا.، دانشیان، ج.، ایران نژاد، ح.، حمیدی، آ.، اکبری، غ و نعمتی، م. 1387. تاثیر کودهای بیولوژیک بر ظهور گیاهچه سویا در مزرعه و قدرت رویش بذر در آزمایشگاه. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی. جلد پانزدهم. شماره ششم.
5. حاتمی، ح.، آینه بند، ا.، عزیزی، م و دادخواه، ع. 1388. تاثیر کود نیتروژن بر رشد و عملکرد ارقام سویا در خراسانی شمالی. مجله الکترونیک تولید گیاهان زراعی. جلد دوم. شماره دوم. صفحه 25-42.
6. دانشیان، ج. 1374. اثرات تلقیح بذور ارقام سویا توسط باکتری (Bradyrhizobium Japanicum ) بر خصوصیات کیفی و کمی ارقام سویا. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس.
7. علی اصغر زاده، ن. ع. 1381. تاثیر میکروارگانیسم های حل کننده فسفات و برادی ریزوبیوم جاپانیکوم بر روی محصول و جذب مواد غذایی بر روی سویا. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تبریز. دانشکده کشاورزی. گروه خاکشناسی. صفحه 72-82.
8. علیخانی، ح.، قربانی نصرآبادی، ر و صالح راستین، ن. 1381. بررسی تاثیر مصرف گوگرد همراه با مایه تلقیح تیوباسیلوس و برادی ریزوبیوم بر تثبیت نیتروژن و شاخص های رشد سویا. مجله علوم و خاک و آب/ جلد 16/ شماره 2. صفحه 168-178.
9. مسعودی، ب.، بی همتا، م. ر.، بابایی، ح. ر و پیغمبری، س. ع. 1387. ارزیابی تنوع ژنتیکی برای صفات زراعی، مرفرلوژیکی، فنولوژیکی در سویا. مجله نهال و بذر. شماره 24، صفحه 413-427.
10. مودب شبستری، م و مجتهدی، م. 1369. فیزیولوژی گیاهان زراعی. مرکز نشر دانشگاهی تهران.
11. میراب زاده اردکانی، م. 1378. زراعت نباتات روغنی. انتشارات دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران.
12. ناصری، ف. 1370. دانه های روغنی (ترجمه). اتشارات آستان قدس رضوی. صفحه 816.
ا