به نام حق
پیش بینی تکنولوژی
Technology Forecasting
"سوار کار باید زودتر از اسب فکر کند، وگرنه اسب او را به جایی می برد که خودش می خواهد."
دیوید بوهم
مقدمه
شاید زمانی که ژول ورن در یکی از مشهورترین داستانهایش سفر به ماه را پیش بینی کرد کمتر کسی فکر می کرد که به این زودی ها چنین اتفاقی رخ دهد و پای یکی از ما انسانها به این قمر برسد. مطمئناً این رمان ژول ورن در تسریع حرکت بشر به سوی این هدف بی تاًثیر نبوده است.
برنامه ریزی تکنولوژی
امروزه شرکتهای بزرگ و موفق برای کسب ارزش افزوده بیشتر با استفاده از تکنولوژی های برتر، برنامه ریزی تکنولوژی را امری حیاتی می دانند.در بیشتر کشورهای اروپایی پیش بینی تکنولوژی و برنامه ریزی تکنولوژی بطور رسمی از دهه 1960 آغاز شد. درحال حاضر پیش بینی تکنولوژی در بیشتر کشورهای اروپایی مورد استفاده قرار می گیرد.
در برنامه ریزی تکنولوژی، اولین گام، پیش بینی تکنولوژی است. در رویکرد عمومی برنامه ریزی تکنولوژی، پیش بینی تکنولوژی به عنوان رابطی بین استراتژی سازمان و تحقیق و توسعه تلقی می شود که راههای متفاوتی را برای دستیابی به اهداف طولانی مدت تکنولوژی سازمان نشان می دهد. پیش بینی تکنولوژی می تواند دورنمایی از آینده را برای ما فراهم کند که راهنمای اقدامات امروز در شکل دهی به شرایط آینده باشد.
برای برنامه ریزی تکنولوژی مدل های مختلفی ارایه شده است که مهمترین آنها مدل پورتر و همکارانش است. پورتر و همکارانش(1991) براساس تحقیقات مادوکس، آنتونی و ویتلی، چارچوبی را برای برنامه ریزی تکنولوژی ارایه کرده اند. این چارچوب 7 مرحله ای از فرایند کلی برنامه ریزی استراتژیک تبعیت می کند و به شرح زیر است:
گام اول : تکنولوژی را پیش بینی کنید.
این نقطه شروع برنامه ریزی تکنولوژی است. این کار، هم تکنولوژی های فعلی سازمان و هم تکنولوژی هایی که در طول دوره برنامه ریزی به بازار خواهند آمد را شامل می شود.
گام دوم: محیط را تحلیل و پیش بینی کنید.
عوامل محیطی، شرایط بالقوه محیط، عدم قطعیت ها، تهدیدهای اصلی(بخصوص تهدیدات ناشی از رقابت) و فرصت ها را شناسایی کنید.
گام سوم: رفتار مصرف کننده و بازار را تحلیل و پیش بینی کنید.
در تحلیل نیازها، نیازهای فعلی مشتریان اصلی شناسایی و تغییرات احتمالی این نیازها تعیین و اثرات و الزامات این نیازها بر محصولات و خدمات سازمان، شناسایی می شود. تحقیقات بازار و ارزیابی تاثیر تغییرات، مکمل یکدیگرند. اما ابزارهای تحلیلی(هرچند هم که پیچیده باشند)، به تنهایی کافی نیستند. در این مرحله، تماس مستقیم با مشتریان بالقوه ضروری است. کیفیت واقعی، برآوردن خواسته ها و نیازهای مشتریان است و بهترین راه برای انجام این کار، نزدیک شدن به مشتریان است.
گام چهارم: سازمان را تحلیل کنید.
دارایی ها و مشکلات اصلی را مشخص کنید. فهرستی از منابع انسانی و غیرانسانی سازمان تهیه کرده و عملکردهای اخیر را با توجه به اهداف مشخص شده قبلی، ارزیابی کنید. علم به نقاط ضعف و قوت سازمان، بسیار حیاتی است. شاید بد نباشد که برای این کار از مشاوران خارج سازمان استفاده کنید تا از اشتباهاتی که در زمان ارزیابی سازمان توسط اعضای خود سازمان رخ می دهد، پرهیز شود.
گام پنجم: رسالت سازمان را تعیین کنید.
اصول زیربنایی و حیاتی را مشخص کنید. اهداف کلی سازمان را تدوین، اهداف خاص دوره زمانی برنامه ریزی را مشخص و معیارهایی برای سنجش میزان دستیابی به آن اهداف تعیین کنید. این مرحله باعث تمرکز و پرهیز از پراکنده کاری سازمان شده و هرچقدر افراد بیشتری در این مرحله مشارکت کنند، بهتر است. وقتی تک تک اعضا رسالت سازمان را درک و نسبت به آن احساس تعلق کنند، شانس موفقیت سازمان بیشتر است.
گام ششم: اقدامات سازمان را طراحی کنید.
گزینه های مختلفی مطرح کنید، آنها را تحلیل کرده و به بحث بگذارید. استراتژی مناسبی تدوین کنید که مورد توافق باشد و به چند اقدام کلیدی منجر شود. این زمان مناسب دیگری است تا ابزارهای ارزیابی اثرات را دوباره بکار گیرید.
گام هفتم: برنامه را به اجرا بگذارید.
اهداف ریز و زمان بندی شده ای را تدوین کرده و در صورت لزوم، مراحل، زمان بندی و بودجه آنها را تعیین کنید. برای پیگیری کارها و عملکردهای زیر حد استاندارد، مکانیزم مناسبی طراحی کنید. در این مرحله، نظارت می تواند خیلی مفید باشد. بازارهای تکنولوژی بسیار پویا است و هر شرکت باید در مورد تغییرات و عکس العمل مشتریان، شناخت مناسبی داشته باشد.
همانگونه که مشاهده می شود، چارچوب مذکور مستلزم پیش بینی تکنولوژی است تا بدین وسیله نیازها، فرصت ها و نقاط قوت و ضعف سازمان شناسایی شود و برای تحقق هدف های سازمان، برنامه عملیاتی تدوین و اجرا شود.
تعریف پیش بینی تکنولوژی
همانطور که پیش از این ذکر شد، پیش بینی تکنولوژی اولین مرحله برنامه ریزی تکنولوژی است. پیش بینی تکنولوژی تصاویری از آینده برای ما فراهم می آورد که بتوان فعالیتهای حال را در موقعیت های آینده هدایت کرد. تعاریف مختلفی برای پیش بینی تکنولوژی ذکر گردیده است که در اینجا به چند مورد از آنها اشاره می کنیم:
* پیش بینی تکنولوژی تلاشی برای به تصویر کشاندن قابلیت های تکنولوژیک و پیش بینی اختراعات و توزیع نوآوری های تکنولوژیکی در طول زمان است. پیش بینی تکنولوژی شامل مجموعه ای از فرآیندهای فرمولی شده برای مطالعه آینده تکنولوژی است که معلول پیشرفت در علوم و تغییرات اجتماعی است.
* پیش بینی تکنولوژی به عنوان ابزاری در برنامه ریزی تکنولوژی، برای شناسایی جریان احتمالی حوادث تکنولوژیک در آینده به کار می رود تا امکان انتخاب مناسب تکنولوژی های آینده را فراهم آورد.
* پیش بینی تکنولوژی به مدیران کمک می کند که تشخیص دهند چگونه قابلیت تکنولوژیک در طول زمان رشد می کند و چگونه تکنولوژی رقیب ظاهر شده، رشد و انتشار می یابد و جایگزین تکنولوژی قدیمی می گردد.
عناصر پیش بینی تکنولوژی
برای اینکه یک پیش بینی در فرآیند تصمیم گیری سودمند باشد باید شامل چهار عنصر کیفی، کمی، زمان و احتمال باشد. منظور از عنصر کیفی این است که در پیش بینی تکنولوژی چه باید پیش بینی شود. به عبارت دیگر باید اتفاقات و پدیده ای را که می خواهد پیش بینی شود، مشخص کرد. عنصر کمی به مفهوم توسعه کمی سطحی از عملکرد مورد انتظار است که به صورت عدد و رقم بیان می شود. عنصر زمان بیان کننده این است که پدیده مورد نظر در چه زمانی اتفاق می افتد و عنصر احتمال، میزان قطعیت در پیش بینی را نشان می دهد.
برای اینکه انتظارات لازم از یک پیش بینی تکنولوژی برآورده شود، می بایست منابع مورد نظر در اختیار باشد. این منابع شامل چهار منبع عمده فرضیات، بینش،داده و قضاوت است.
فرضیات اطلاعاتی هستند که پیش بینی کننده، برای تصدیق آنها در چارچوب زمان اطمینان کافی دارد و توصیه می شود که فرضیات مهم در پیش بینی ها بیان شود حتی اگر لازم باشد این فرضیات در توسعه های آینده مجدداً آزمایش شود (امکان رد کردن آنها در آینده وجود دارد). بینش یکی از مهمترین ویژگی های انسان در بیان عناصر کیفی پیش بینی است و در اینجا باید تاکید کنیم که پیش بینی نباید فقط یک رویکرد کمی باشد. به طور کلی پیش بینی در حال پیدا کردن راههایی به سوی آینده است و شاید بتوان گفت یک کار ردیابی است.
منابع خطا در پیش بینی تکنولوژی
یکی از مطالبی که باید در نظر گرفته شود این است که پیش بینی تکنولوژی نمی تواند به عنوان یک علم کاملاً دقیق مطرح باشد و همواره با خطا همراه است و راههایی برای کاهش خطا وجود دارد. یکی از عوامل موثر بر کاهش خطا در پیش بینی، آگاهی از منابع خطا است.
مهم ترین منابع خطا در پیش بینی عبارتند از:
* در نظر نگرفتن پارامترهایی در فرایند پیش بینی
* کمبود اطلاعات در دسترس هنگام پیش بینی
* فرضیات نامناسب
* انتخاب روش نامناسب پیش بینی
* تفسیر نامناسب (قضاوت ضعیف) در فرایند پیش بینی.
ویژگی های یک پیش بینی خوب
* قابلیت اطمینان و قابلیت استفاده
* دارای یک پایه اطلاعات قوی
* روش ها و مدل ها بخوبی و به روشنی تعریف شده باشد
* فرضیات بخوبی و روشنی تعریف شده باشد
* بیان کمی هرجا که امکان پذیر است
* سطح مشخصی از اطمینان به اطلاعات مورد استفاده در فرآیند پیش بینی
روش های پیش بینی تکنولوژی
پورتر کلیه تکنیک های پیش بین را به پنج گروه نظرات کارشناسی(مختصصان)، پایش، تحلیل روند، مدلسازی و سناریو تقسیم کرده کرده است. در ادامه به بررسی هر یک از این روش ها پرداخته می شود.
* نظرات متخصصان1: این روش بر این فرض استوار است که یک متخصص در زمینه تخصصی خود بهتر می تواند پیشرفتها را پیش بینی کند. شرایط لازم برای استفاده از نظرات کارشناسی، توانایی شناسایی و حضور یک گروه از متخصصان در زمینه مورد نظر است. چنانچه این شرایط فراهم نباشد، این روش نمی تواند مناسب باشد. همچنین باید توجه داشت که مشورت با کارشناسان همواره تضمین کننده یک پیش بینی موفق نیست. روشهای نظرات متخصصان به دو گروه عمده تقسیم می شوند:
_ روش های جمع آوری اطلاعات از متخصصان که شامل روش های دلفی، گروه اسمی، مصاحبه های ساختاریافته و پرسشنامه است.
_ روش های تجزیه و تحلیل ساختار که شامل تجزیه و تحلیل سازه ای و درخت همبستگی است.
این روش ها برای شناخت آینده ی دور در یک حوزه و در مواقعی که به تعداد مناسبی از خبرگان و متخصصان آن حوزه امکان دسترسی وجود داشته باشد، مناسب می باشند. مهمترین عیب این روش ها، نیاز به صرف زمان و هزینه ی بالا برای گردآوری خبرگان و متخصصان می باشد. از طرفی تحلیل و نتیجه گیری از این نظرات، علاوه بر نیاز به صرف زمان، وابسته به مدیریت جلسات و پیش فرض های ذهنی افراد است که تاثیر قابل توجهی روی نتایج حاصله دارد. در جدول 1، خلاصه این روش آورده شده است.
نظر متخصصان در هر حوزه خاص، دریافت و تحلیل می شود
شرح
اطلاعات بعضی ها(در برخی امور) نسبت به دیگران بسیار بیشتر است. بنابراین پیش بینی آنها خیلی بهتر است.اگر از چندین متخصص استفاده شود، دانش گروهی از دانش تک تک آن متخصصان برتر است.
فرضیات
در این روش متخصصان می توانند مدل های کاملاً خوبی را پیاده کنند که با بیان واضح و دقیق آنها ممکن است
نقاط قوت
شناسایی متخصصان مشکل است. پیش بینی های آنها اغلب اشتباه است. سئوالاتی که با آن مواجه می شوند اغلب مبهم و غیرروشن است و طراحی فرآیند غالباً ضعیف است. اگر تعامل متخصصان آزاد باشد، ممکن است پیش بین ما تحت تاثیر عوامل برونی اجتماعی و روانی قرار گیرد.
نقاط ضعف
در مواردی که متخصصان برجسته ای در یک حوزه خاص وجود دارند و جایی که اطلاعات ناقص است و مدلسازی نیز مشکل یا غیرممکن است.
موارد کاربرد
جدول 1؛ خلاصه روش نظرات متخصصان
* پایش2: پایش به معنای تهیه تصویر از محیط با استفاده از اطلاعات است که این اطلاعات امکان دارد به تکنولوژی خاصی مربوط باشد. پایش را فرایند شناسایی نشانه های ممکن در بخش های علمی، اقتصادی، مدیریتی، سیاسی یا نظامی که ممکن است منجر به پیشرفت های احتمالی در تکنولوژی نیز شود، تعریف می کنند.
خلاصه این روش، در جدول 2 آمده است:
در حقیقت پایش یک فن پیش بینی نیست،بلکه روشی برای جمع آوری و سازماندهی اطلاعات است. منابع اطلاعاتی شناسایی می شوند و سپس اطلاعات جمع آوری شده فیلتر شده و برای استفاده در پیش بینی ساختاردهی می شوند.
شرح
در محیط اطلاعاتی است که برای پیش بینی مفید واقع می شود و این اطلاعات را می توان از راههای مختلف بدست آورد.
فرضیات
می توان حجم انبوهی اطلاعات مفید را از انواع و اقسام منابع گردآوری کرد.
نقاط قوت
اگر جمع آوری اطلاعات بدون گزینش، فیلتر کردن و ساختاردهی باشد، نوعی جنگل اطلاعات ایجاد شده و حاصلی جز سردرگمی نخواهد اشت.
نقاط ضعف
برای حفظ آگاهی و هوشیاری در یک حوزه خاص و کسب اطلاعاتی که با آن بتوان (در موارد نیاز) اقدام به پیش بینی نمود. برای تهیه اطلاعات مفیدی در ساختارمند کردن پیش بینی ها و برای خود پیش بینی.
موارد کاربرد
جدول 2؛خلاصه روش پایش
تحلیل روند تحولات3: این روش بر این فرض استوار است که آینده از گذشته تبعیت می کند. به عبارت دیگر در این روش فرض می شود که آینده براساس رویدادها، روندها و الگوهای پیشرفت در گذشته سنجیده می شود. این روش برای پیش بینی آینده ی نزدیک و تخمین اولیه از آینده ی دور مناسب است. همچنین این روش به دلیل عدم وابستگی زیاد به پیش فرض های ذهنی افراد، قابل دفاع تر است. خلاصه روش تحلیل روند تحولات در جدول 3 آمده است.
تحلیل روند از فنون ریاضی و آمار بهره می گیرد تا اطلاعات سری های زمانی را به آینده تعمیم دهد. فنون تحلیل روند از لحاظ پیچیدگی متفاوتند . این فنون از شکل ساده تطبیق با منحنی تا فنون باکس جنکینز را شامل می شوند.
شرح
شرایط و روندهای گذشته تقریباً به همان شکل، در آینده نیز ادامه خواهد یافت.
فرضیات
پیش بینی قوی(و مبتنی بر اطلاعات) از عوامل کمی ارائه می دهد که این پیش بینی در کوتاه مدت از دقت خوبی برخوردار است.
نقاط قوت
معمولاً برای پیش بینی خوب حجم زیادی اطلاعات مناسب موردنیاز است. فقط در مورد عوامل کمی پاسخ می دهد و در مقابل تغییرات ناگهانی بسیار ضعیف عمل می کند. این پیش بینی برای بلندمدت می تواند بسیار گمراه کننده باشد. فنون تحلیل روند تحولات نمی توانند مکانیزم های علت و معلولی را به روشنی بیان کنند.
نقاط ضعف
برای برون یابی عوامل کمی و تحلیل استفاده، تعویض یا جایگزینی تکنولوژی
موارد کاربرد
جدول 3؛ خلاصه روش تحلیل روند
* مدل سازی4: یکی از روش هایی که روابط بین رویدادها را در نظر می گیرد، روش مدل سازی است. این روش در پیش بینی، یا بر پایه کامپیوتر (مانند شبیه سازی) و یا بر پایه قضاوت است. عمده ترین روش های مدل سازی در پیش بینی شامل تجزیه و تحلیل اثرات متقابل و دینامیک سیستم هاست.
خلاصه روش مدل سازی در جدول 4 آمده است.
هر مدل نمایش ساده ای از ساختار و ساز و کار بخش خاصی از دنیای واقعی است.می توان از پویایی مدل برای پیش بینی رفتار سیستم مدل شده استفاده نمود. مدل ها را می توان از فلوچارت و معادلات ساده تا شبیه سازی های پیچیده کامپیوتری دسته بندی کرد.
شرح
ساختار و فرآیندهای اساسی پدیده ها را می توان با مدلی ساده بخوبی نشان داد
فرضیات
از طریق جداسازی ابعاد مهم سیستم از جزئیات غیرضروری، می توانند رفتار آینده سیستم های پیچیده را به نمایش بگذارند. برخی مدلها چارچوبی فراهم می آورند که بتوان قضاوت های انسانی را هم در انها لحاظ کرد. فرآیند مدلسازی می تواند دانش فوق العاده ای در مورد رفتار سیستم های پیچیده در اختیار مدلساز قرار دهد.
نقاط قوت
ممکن است فنون پیچیده، فرضیات اشتباه را در خود پنهان کنند. بیشتر مدلها عوامل کمی را بر غیرکمی ترجیح می دهند و بنابراین از عواملی که می توانند مهم باشند چشم پوشی می کنند. مدلهایی که مبنای اطلاعاتی محکمی نداشته باشند، می توانند بسیار گمراه کننده باشند.
نقاط ضعف
برای ساده کردن سیستم های پیچیده به نحوی که قابل مدیریت باشند.
موارد کاربرد
جدول 4؛ خلاصه روش مدلسازی
* سناریوها5: این روش توصیف آینده پیشرفت ها در طول یک بازه زمانی از چند سال تا یک قرن یا بیشتر است. سناریوهایی که در حوزه پیش بینی تکنولوژی بکار برده می شوند، مفاهیم مختلف تکنولوژی های آینده را توصیف کرده و گزینه های تکنولوژی آینده را نشان می دهند. سناریوها زمانی مفیدند که اطلاعات در دوره های زمانی گذشته در دسترس نباشد یا متخصصان در زمینه مربوط ضعیف بوده یا وجود نداشته باشند و هیچ پایه محکمی برای ایجاد مدل وجود نداشته باشد. خلاصه روش فوق در جدول 5 آمده است.
توئیس(1992) در یک طبقه بندی روش های پیش بینی تکنولوژی را به دو گروه اکتشافی و تجویزی تقسیم می کنند. در روش های اکتشافی آینده با استفاده از دانش فراهم شده از گذشته ترسیم می شود در حالی که در روش های تجویزی ابتدا یک آینده مطلوب تکنولوژیک ترسیم می شود و سپس برنامه ریزی لازم برای آن انجام می شود.
سناریوها عبارتند از یک سری تصاویر ترسیمی از آینده که ما را از زمان حال به آینده رهنمون می سازند. هر مجموعه از سناریوها، شامل احتمالاتی منطقی در مورد ابعاد خاصی از آینده است.
شرح
در یک سری توصیفات خیالی، می توان تمامی احتمالات آینده را به نحوی منطقی گنجاند. با اطلاعاتی بسیار محدود، می توان پیش بینی های مفیدی انجام داد.
فرضیات
سناریو می تواند تصاویر کامل و پیچیده آینده های ممکن را نشان دهد و طیف وسیعی از اطلاعات کمی و کیفی که از روش های دیگر پیش بینی بدست آمده است را با هم ترکیب کند. همچنین یک روش مفید و موثر برای ابلاغ پیش بینی به مخاطبان است.
نقاط قوت
سناریو تخیلی تر از پیش بینی است، مگر اینکه پیش بینی کننده، مبنای محکمی را در واقعیت حفظ کند.
نقاط ضعف
برای ادغام اطلاعات کمی و کیفی، وقتی که هر دوی آنها حیاتی و مهم هستند، همچنین ادغام منابع و روش های مختلف برای رسیدن به یک تصویر یکسان و انجام یک پیش بینی. زمانی که اطلاعات برای استفاده از روش های دیگر، ناکافی و ضعیف است. همچنین برای پیش بینی و ابلاغ موقعیت های پیچیده و غیرقابل اطمینان به مخاطبان مفید هستند.
موارد کاربرد
جدول 5؛ خلاصه روش سناریوها
انتخاب روش مناسب برای پیش بینی تکنولوژی
مطالعات نشان می دهد یکی از موثرترین روش های پیش بینی، ترکیب روش های ریاضی با روش های قضاوتی است. یکی ازمزیت های اصلی این روش این است که تعداد عواملی که متخصصان باید به کار گیرند کاهش می یابد. ترکیب روش های ریاضی و نظرات کارشناسی باعث حذف خطاهای آشکار خواهد شد. بنابراین مشخص کردن یک راهبرد پیش بینی، هنری است که شامل انتخاب، هماهنگی، بکارگیری و تغییر روش های کمی و کیفی است. برای انتخاب شیوه مناسب پیش بینی تکنولوژی نباید به یک روش محدود شد، بلکه باید بر حسب موضوع، هدف و منابع موجود، روش های مختلف را به کار گرفت. در این زمینه معیارهای زیادی ارایه شده است. متخصصان این رشته از جمله سلیوان(1997)، ملیت(1991)، هان (1995) و مشیرا(2002) ، معیارهای زیر را برای انتخاب روش یا روش های مناسب پیش بینی تکنولوژی ذکر کرده اند:
– میزان دسترسی به اطلاعات
– درجه اعتبار اطلاعات
– عدم اطمینانی که بر موفقیت رشد تکنولوژی احاطه دارد
– دوره زمانی که پیش بینی انجام می شود
– هزینه و ارزش پیش بینی برای تصمیم گیران
– تعداد متغیرهایی که بر توسعه تکنولوژی تاثیر می گذارند.
چرخه ی عمر فناوری
چرخه ی عمر فناوری به طور کلّی، میزان تقاضا برای یک فناوری در طول زمان را بیان می دارد.
این نمودار دارای چهار بخش اصلی " تولّـد "، " رشـد "، " بلـوغ " و " افـول " می باشد که در شکل 1 به صورت نمادین نمایش داده شده است.
شکل 1 – چرخه ی عمر فناوری (نمودارS )
هر فناوری، چرخه ی عمر خود را از مرحله ی تولـد، که اولین ایده ها و مفاهیم در مورد آن مطرح می شود، آغاز می کند. این مرحله عمومـاً در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی صورت می گیرد. در این مرحله بیشترین تعداد مقالات علمی در رابطه با آن موضوع منتشر می شود. در صورتی که فناوری مورد نظر قابلیت استفاده ی صنعتی و تجاری داشته باشد، مرحله ی رشد فناوری در مراکز تحقیق و توسعه ی صنعتی آغاز می شود. این مرحله تا زمانی که فناوری مورد نظر، به مرحله ای برسد که بتوان با استفاده از آن، محصول و یا خدمات جدیدی را ارائه کرد، ادامه می یابد. در این مرحله حجم مقالات به تدریج کاهش می یابد و تعداد پتنت های مرتبط با آن فناوری افزایش چشم گیری می یابد. پس از مرحله ی رشد، فناوری وارد مرحله ی بلوغ می شود. در این مرحله، سطح فناوری تغییر عمده ای نمی کند و تغییرات آن در حد بهینه سازی های محدودی خواهد بود که در خود صنعت صورت می گیرد. در این مرحله از عمر فناوری، مقالات و پتنت ها کاهش یافته و در عوض نشان های تجاری و شرکت هایی که در رابطه با آن فناوری تاسیس می شوند، افزایش می یابد. با گذشت زمان و ورود فناوری های رقیب که قابلیت های جدیدی را ارائه می کنند، تقاضا برای فناوری قدیمی کمتر شده و مرحله ی افول آغاز می شود. رشد منفی مقالات، پتنت ها و نشان های تجاری از ویژگی های این دوره از چرخه ی عمر فناوری می باشد.
بنابراین یکی از ویژگی ها و معیارهای کمّی که معرّف وضعیت فناوری در چرخه ی عمر خود می باشد، تعداد مقالات، پتنت ها و نشان های تجاری مرتبط با آن فناوری است. بدین ترتیب که در نمودار چرخه ی عمر فناوری، هر قدر به سمت راست پیش می رویم، تعداد مقالات کاهش یافته و بر تعداد پتنت ها (تا پایان رشد) و نشان های تجاری (در حین بلوغ) افزوده می گردد.
با توجه به مطالب پیشین، می توان با بررسی روند مقالات، پتنت ها و نشان های تجاری مرتبط با هر فناوری، جایگاه آن فناوری را در چرخه ی عمر مشخص کرد.
نوع برخورد با فناوری در هر مرحله از چرخه ی عمر
پس از تشخیص اینکه فناوری مورد نظر در کدام مرحله از چرخه ی عمر خود می باشد، می توان در مورد آینده ی آن قضاوت کرد. در صورتی که فناوری در مرحله ی تولد یا رشد باشد، می توان پیش بینی کرد که تا آینده ی نزدیک، رشد قابل توجهی در آن فناوری ایجاد شود و در آینده ی میان مدت یا دور وارد استفاده های صنعتی و عملیاتی گردد. در صورتی که فناوری در مرحله ی بلوغ یا پس از آن باشد، تا آینده ی نزدیک، تغییرات قابل توجهی در آن دیده نخواهد شد. همچنین در صورتی که فناوری در مرحله ی افول باشد، باید دید که فناوری های جایگزین آن چیستند و این فناوری های جایگزین در کدام مرحله از چرخه ی عمر خود می باشند.
از دیدگاه مدیر استراتژیک، نوع برخورد با فناوری در هر مرحله از چرخه ی عمر آن متفاوت است از این منظر، مناسب ترین فناوری ها برای سرمایه گذاری، فناوری های در حال رشد و یا بلوغ و در مرتبه ی بعد، فناوری های در حال تولد می باشند. فناوری های در حال افول نیز، در حالت کلی (و صرف نظر از مسائل سیاسی، تحریم و …) شایستگی لازم برای سرمایه گذاری را ندارند.
بنابراین اطلاعات مربوط به روند رشد مقالات، پتنت ها و نشان های تجاری، علاوه بر اینکه نشان دهنده ی وضعیت هر فناوری در چرخه ی عمر خود می باشد، راهنمایی کلّی برای اتخاذ نوع برخورد مناسب با هر فناوری نیز هست. لذا در صورتی که بتوان وضعیت هر فناوری در چرخه ی عمر آن را تخمین زد، می توان در مورد نوع برخورد با آن نیز تصمیم گیری کرد. در ادامه ی این مقاله، با توجه به توضیحات پیشین، روندی برای تعیین وضعیت یک فناوری در چرخه ی عمر آن ارائه می گردد
تعیین وضعیت فناوری در چرخه ی عمر
برای تعیین وضعیت یک فناوری مشخص در چرخه ی عمر آن، می توان رشد تعداد مقالات، پتنت ها و نشان های تجاری مرتبط با آن را در سال های اخیر (مثلاً 10 سال گذشته) بررسی کرده و با توجه به آن، وضعیت فعلی فناوری مورد نظر در چرخه ی عمر آن را مشخص کرد. به عنوان مثال در صورتی که رشد تعداد مقالات مرتبط با فناوری مورد نظر زیاد بوده ولی رشد تعداد پتنت ها و نشان های تجاری کم باشد، فناوری مورد نظر در مرحله ی تولد قرار دارد. و یا در صورتی که رشد تعداد مقالات و پتنت ها کم و رشد تعداد نشان های تجاری زیاد باشد، فناوری مورد نظر در مرحله ی بلوغ خود قرار می گیرد.
نتیجه گیری
از پیش بینی تکنولوژی به عنوان اولین گام برنامه ریزی تکنولوژی و به منزله ابزاری برای درک بهتر فرصتها و تهدیدات و آگاهی از تحولات تکنولوژیک آینده و وضعیت کنونی دارایی های تکنولوژیک سازمان استفاده می شود. پیش بینی تکنولوژی این امکان را برای سازمانها (به ویژه سازمانهای تکنولوژی محور) فراهم می آورد که به صورتی هدفمند در مسیر آینده گام بردارند و اسیر حوادث آینده نشوند. در این گزارش سعی بر آن بود تا مروری بر روش های متداول پیش بینی تکنولوژی گردد.
منابع
1. انصاری، رضا و علی فرقانی،" پیش بینی تکنولوژی، جهشی در روشنی"، ماهنامه تدبیر، شماره 175،1385
2. خلیل، طارق،" مدیریت تکنولوژی"، باقری، کامران،اول، تهران، انتشارات پیام متن، 1381
3. طباطبائیان، سید حبیب اله و علی نوده، " انتخاب روش مناسب پیش بینی تکنولوژی؛مطالعه موردی تکنولوژی GIS" ، فصلنامه مدیریت صنعتی، شماره 4
4. " روش های پیش بینی فناوری های آینده" ، http://strategic.blogfa.com
5. www.wikipedia.com
1 Expert Opinion
2 Monitoring
3 Trend Analysis
4 Modeling
5 Scenarios
—————
————————————————————
—————
————————————————————