مقدمه
بسیاری از دانشمندان بلاست را شایع ترین بیماری برنج می دانند.
زیرا این بیماری به صورت جهانی گسترش یافته است(85 کشور)و در شرایط مساعد بیماری می تواند بسیار خطرناک باشد . شدت بیماری با توجه به موقعیت ونوع زمین،بسته به شرایط محیطی ومدیریت محصول متفاوت است.خسارات وارده به محصول ناشی از بلاست بین 1%تا 50% برآورد شده است.
بیولوژی پاتوژن:
قارچ عامل بلاست برنج Magnaporthe oryzaeیا Magnaporthe grisea است.این قارچ یک آسکومیست است زیرا در ساختارهایی به نام آسک تولید اسپورهای جنسی (آسکواسپور) می کند.این قارچ در خانواده ی ماگناپورتاسه کلاسه بندی می شود.اسپور های این قارچ هاپلوئید هستند.
Genus: pyricularia
Family: magnaporthaceae
Order: insertae sedis
Class: sordariomycetes
فرم جنسی
قارچ عامل بیماری بلاست یک قارچ ناقص است و تاکنون مرحله ی جنسی آن در طبیعت دیده نشده است ولی در محیط آزمایشگاه تولید شده است. مرحله ی جنسی این قارچMagnaporthe grisea نام دارد.اسپورهای آن شفاف ، دوکی شکل ، دارای دیواره ی عرضی و 2-3 حجره ای می باشد.
فرم غیر جنسی
مرحله ی غیر جنسی این قارچ Pyricularia oryzae (P.grisea) نام دارد.که این رایج ترین شکل اسپور این قارچ است. به این اسپورها کندی می گویند .کندیها معمولا سه سلولی اند و در نوک کندیوفورها تولید می شوند.
این قارچ در شرایط مساعددر واریته های حساس ،در مرکز لکه ها تولید اسپور می کند. ولی به ندرت بر روی واریته های مقاوم اسپورزایی می نماید .لکه ها در اثر تجمع کندی و کندیوفورها ممکن است به رنگ خاکستری کمرنگ در آیند.
فرایند آلودگی:
آلودگی برنج زمانی شروع می شود که کندی ها بر روی بافتهای برنج نشسته اند.کندی ها با تولید لوله ی تندش و اپرسوریوم جوانه می زنند. بعد از نفوذ ،هیف های آلودگی اولیه به سرعت رشد می کنندو درون بافتهای حساس منشعب
می شوند. اغلب درون بافتهای ارقام مقاوم، رشد مهار می شود.
این قارچ از پروتئینی به نام MgAPT2 برای ورود به برگهاو یا ریشه ی برنج استفاده می کند که سبب می شود قارچ یک سری از پرو تئین های الحاقی را که مانع از مقاومت گیاه وباعث ایجاد بیماری بلاست می شود منتقل کند.
علائم و نشانه های بیماری:
* علائم اولیه به صورت لکه های سفید تا سبزمایل به خاکستری یا لکه هایی با حاشیه ی تیره تر بر روی همه ی بخش های هوایی گیاه می باشد.
* زخم های کهنه تردوکی شکل به رنگ سفید تا خاکستری با حاشیه های نکروزه
* زخم در مرکز گسترده ودر انتها نوک تیز می شود.
* زخم ها ممکن است بزرگ شوند و به هم ملحق شده و تمام برگ را از بین ببرند.
* نشانه ها اغلب روی برگ(بلاست برگ)،بند ساقه (بلاست ساقه) ، گردن خوشه(بلاست گردن)سنبلچه های خوشه(بلاست خوشه) دیده می شود.
توضیح:
زخم های برگی اغلب دوکی شکل با مرکز خاکستری و یا سفید رنگ با حاشیه های قهوه ای یا قهوه ای مایل به قر مز، به طول 1-1.5 cm و عرض 0.3-0.5 cm می باشد.
لکه های تازه شکل گرفته ممکن است در مرکز به رنگ سفید یا سبز مایل به خاکستری و با حاشیه ی تیره تر باشد.
علائم بیماری روی بند به صورت لکه های
خاکستری مایل به سیاه در می آید و معمولا
در بند های پایین ساقه بیشتر دیده می شود.
بند های پوسیده در صورتیکه از دو طرف
کشیده شود از هم جدا می شوند.
شدید ترین حالت بیماری موقعی است که
گردن خوشه مورد حمله قرار می گیرد.
علائم بیماری روی گردن خوشه به صورت
لکه ای دور گردن را می گیرد .
لکه های قهوه ای از محل بند گردن شروع
و دردو طرف پیشروی می کنند و بعضا به
طول چند سانتی متر را می پوشانند.
در خوشه هایی که دارای گردن بلاست زده هستند. دانه ها پوک می شود و این پوکی به زمان آلودگی بستگی دارد.در صورتیکه آلودگی در مراحل گل اتفاق بیفتد دانه ها کاملا پوک وخوشه ها به رنگ سفید در می آیند. هر چه آلودگی دیر تر شروع شودخسارات وارده کمتر خواهد بود و دانه های کمتری پوک خواهند شد ولی دانه ها در شالیکوبی به صورت نیم دانه در می آیند.به ازای هر 1% گردن پوسیده 0.5% ضایعات در محصول خواهیم داشت.در سنبلچه ها در صورتیکه مورد حمله ی بیماری قرار بگیرند، به سرعت علائم آلودگی پس از 5-4 روز ظاهر می شودو دانه های سنبلچه پوک می گردند. سنبلچه های آلوده از کانون های مهم آلودگی در
مرحله ی خوشه و نیز برای ارقام دیر رس می باشد.
بلاست همچنین ناحیه ی بین پهنک و غلاف را آلوده می کند.
بلاست برنج در هر مرحله ای از رشد آلوده می کند .نشاء های برنج در مرحله ی پنجه زدن اغلب از بین می روند.
عوامل گسترش بیماری:
* وجود اسپورهای بلاست در هوا
* کشت دیم برنج(در مناتق مرتفع)
* دوره های زهکشی طولانی به دلیل نفوذ هوا در خاک ، تبدیل آمونیوم نیترات و ایجاد استرس باعث توسعه ی بیماری می شود.
* ابری بودن هوا ، بارش نم نم و مکرر
* نوزیدن باد در شب(بیشتر هاگها در طول شب تولید و آزاد می شوند.)
* بالا بودن رطوبت نسبی و خیس بودن برگها( رطوبت نسبی 90%)
* درجه حرارت موثر برای جوانه زنی پاتوزن C 25-28 است.
* مقادیر بالای نیتروژن در خاک
اثر عوامل جوی
اسپور قارچ بلاست پس از جذب آب در درجه حرارت 26 درجه ی سانتی گراد در فاصله ی 4 ساعت جوانه می زندو سپس در عرض 8 ساعت تشکیل آپروسوریوم داده و توسط هیف عفونی که از آپروسوریوم خارج می شود به داخل بافت میزبان نفوذ می کند و در صورت حساس بودن رقم، تمام سلول را در بر گرفته و سلولهای مجاور را نیز آلوده می سازد.آلودگی در شب هنگام و گسترش آن به حرارت حد اقل 19.5 درجه ی سانتیگراد نیاز دارد.هنگامی که درجه ی حرارت در روز به 28 تا 30 درجه ی سانتی گراد و بالا تر برسد لکه های بلاست به سرعت نکروزه می گردند.بهترین شرایط برای گسترش بیماری درجه حرارت بین 19.5تا 28 و رطوبت نسبی 90% است .نور،باد و شبنم و بارندگی نیز در تراکم آلودگی موثر هستند.کاهش میزان نورآفتاب در مرحله ی حساس ارقام برنج در مقابل بیماری بلاست،باعث افزایش آلودگی می گردد.باد در شیوع بیماری بلاست نقش متضادی دارد در حالیکه عامل موثری در آزاد کردن و انتشار کندیها است و رابطه ی مستقیمی بین شدت باد و تعداد اسپور موجود در هوا وجود دارد عاملی در پایین آوردن رطوبت نسبی و ریزش قطرات شبنم روی برگها و در نتیجه کاهش تولید اسپور نیز می باشد.اگر شبنم مدت طولانی روی برگ باقی بماند آلودگی زیادی روی برگ ظاهر می شود.نسیم صبحگاهی موجب از بین رفتن شبنم و در نتیجه جلوگیری از توسعه ی بیماری می گردد.بیماری بلاست در مناطق مرتفع تر و محصور بین درختان معمولا برای مدت طولانی تر دوام دارد.
استراتژی های زراعی برای مدیریت بیماری:
* تناوب زراعی یکی از تکنیکهای ساده و موثری است که بسیار توصیه می شود.
* هر یک از ارقام مختلف باید به طور صحیح کود دهی شوند. به کار بردن ازت زیاد بدون توجه به مصرف فسفر و پتاس باعث شدت بیماری بلاست میگردد.وقتی کود های ازته ی سریع العمل مثل سولفات آلومینیوم بیش از نیاز در یک نوبت به مزرعه داده شود اثر زیادی روی بلاست خواهد داشت.نباتاتی که مقدار زیادی ازت دریافت می کنند دارای سلولهای سیلیسی کمتری هستند و مقاومت کمتری درمقابل بلاست دارند.فسفر معمولا روی بلاست تاثیری ندارد.در صورتیه ازت زیاد مصرف شود،مصرف زیاد کود فسفره باعث افزایش بیماری می شود ولی در زمینهایی که از نظر فسفر ضعیف هستند،مقدار زیاد فسفر درکاهش بیماری اثر می گذارد.مصرف پتاسیم باعث کاهش بیماری بلاست می گردد.ولی اگر پتاسیم از میزان لازم زیادتر مصرف گردد،اثر تشدید کننده روی بیماری خواهد داشت.بافتهای گیاهی اگر از نظر سیلیس غنی باشند در مقابل بیماری مقاومت نشان می دهند.
* حفظ سطح مناسب آب برای برنج . مشاهده شده در زمینهایی که آب خزانه کمتر از سطح توصیه شده است،بلاست برنج شایع تر است.
* کاهش استرس
* استفاده از بذر های با کیفیت بالا و عاری از بیماری
* استفاده از ارقام مقاوم و یا ارقامی که موقع خوشه دهی آنها مصادف با بارندگی فصلی نباشد
* تنظیم زمان کاشت به طوری که بوته ها زودتر از بارندگی اواخر تابستان به خوشه بروند.
* جمع آوری بقایای گیاهان آلوده و یا زیر خاک کردن آنها با شخم
* ضد عفنی کردن بذور با استفاده از قارچ کش هایی چون بنومیل تیرام،توپسین تیرام و ویتا واکس تیرام
* سم پاشی مزارع با استفاده از قارچ کش .از قارچ کش های سیستمیک بنومیل و توپسین و از قارچ کش های آلی فسفره می توان هنیوزان، کیتازین ، اوریزه میت و فوجی وان را نام برد.علاوه بر قارچ کش های فوق می توان از آنتی بیوتیک Blasticidin به صورت اسپری و یا به صورت پود رپاشی در مزرعه استفاده کرد.
* اگر در یک منطقه مزارع به طور همرمان در اوایل اردیبهشت ماه نشاء گردند ، آلودگی در منطقه به طور یکسان کمتر می شود.
یکی دیگر از روشهای مبارزه کنترل ژنتیکی است. مشکل بزرگی که در کنترل بلاست از طریق مقاومت زنتیکی وجود دارد، این است که این پاتوژن دارای نژادهای زیادی است و ارقامی که دارای ژن مقاومت به یک پاتوژن خاص هستند ،اغلب در طول زمان با توسعه ی نژادهای جدیدی که میتوانند گیاه دارای آن ژن مقاومت خاص را آلوده کنند ، حساس می شوند.
Reference:
www.apsnet.org
www.plantsciences.ucdavis.edu
www.knowledgebank.irri.org
www.agri-eng.com
www.nature.com
www.scidev.net
www.images.google.com
بیماریهای گیاهان زراعی و روشهای مبارزه با آن
تالیف دکتر سید علی الهی نیا
عوامل بیماری زا و بیماریهای مهم گیاهی ایران
تالیف دکتر ابراهیم بهداد
12