تحقیق و پژوهش دانش بهداشت حرفه ای و اصول ایمنی در کار


بسم الله الرحمن الرحیم

عنوان:
دانش بهداشت حرفه ای و اصول ایمنی در کار
Occupational Health

پاییز 96

فهرست
مقدمه 4
نظم و نظافت کارگاهی (House Keeping ) 4
آموزش ایمنی 6
عوامل مرتبط با سوانح 6
علل ایجاد سوانح 6
امنیت شغلی در آینده 8
تعاریف و مفاهیم ایمنی و بهداشت کار 8
روش های متداول بررسی و اقدام در زمینه بهداشت و ایمنی محیط کار 8
قوانین دولتی و ایمنی و سلامت حرفه ای 9
قوانین ایمنی و سلامت حرفه ای در ایران 9
تاریخچه بهداشت حرفه ای 11
بهداشت حرفه ای در جهان 12
وقایع نگاری سلامت شغلی در گذر تاریخ 13
بهداشت حرفه ای در ایران 14
هدف کلی مهندسی بهداشت حرفه ای 14
برنامه ها و فعالیت های بهداشت حرفه ای 15
عوامل زیان آور محیط کار 15
ایمنی صنعتی 16
موازین مربوط به ایمنی و بهداشت کار 17
مدیریت ایمنی و سلامت محیط کار 17
عوامل کلیدی بهبود ایمنی و سلامت حرفه ای محیط کار 18
> فرهنگ 18
> سیستم ها 18
> سخت افزار 18
اجزای برنامه ایمنی 19
ارزیابی عملکرد ایمنی و سلامت 19
سازمان های بین المللی فعال در زمینه بهداشت حرفه ای 20
سلامت شغلی 20
هدف های سلامت شغلی، عبارتند از: 20
محتوای بهداشت حرفه ای 21
مهم ترین وظایف مهندسی بهداشت حرفه ای عبارت است از: 21
هدف های اصلی معاینه دوره ای عبارتند از: 22
سلامت محیط و کار در بیمارستان 22
عوامل زیان آور محیط کار 23
ایمنی و پیشگیری از حوادث شغلی 33
فیزیوتراپی 38
استفاده از وسایل حفاظت فردی : 41
ارگونومی کار با رایانه 47
نقش بهداشت حرفه ای در توسعه پایدار 49
نقش محوری بهداشت حرفه ای در توسعه پایدار 49
برق گرفتگی 57
منابع 60

مقدمه
هدف از اجرای مقررات ایمنی و دستورالعملهای مربوطه،امکان بوجود آمدن محیط سالم است بنحوی که کارگران بدون دغدغه خاطر و بدون ترس از خطرات صنعت بکار خود ادامه دهند. ایمنی بعنوان حفاظت انسان و کارآیی او، از صدمات و پیشگیری از صدمه دیدن انسان تعریف می شود. در محیطهای صنعتی با وجود ماشین آلات و ابزار فراوان ،غالبا کارگران در معرض مخاطرات مختلف قرار دارند .با توسعه تکنولوژی و افزایش کاربرد ماشین در امر تولید نیز احتمال مخاطرات و حوادث در این گونه محیطها زیادتر می شود .
در سازمانها و کارخانجاتی که اصول و موازین ایمنی و حفاظت فنی مراعات نمی شود ،روحیه کارکنان نیز ضعیف و متزلزل است و کمتر امکان دارد کارگر خوب و طراز اول در خدمت چنین سازمانهایی مشغول به کار باشد .بنابراین اجرای تدابیر و برنامه هایی به منظور ایمنی و حفاظت فنی کارگران ،در درجه اول اهمیت ،در راستای تامین و نگهدری نیروی انسانی قرار دارد .در عین حال ،صرف هزینه و تخصیص اعتبار در برنامه های سازمان ،به منظور ابداع تدابیر و استقرار وسایل جهت جلوگیری از حوادث ،در مقابل منافع حاصل از آن ،اندک و ناچیز به کار می رود .
بدین ترتیب ترس از آینده نامعلوم که زائیده و معلول حوادث و سوانح در محیط کار می باشد در جامعه صنعتی ما رخت بر خواهد بست. بدون وجود مسئول ایمنی نه تنها قدمی در راه پیشرفت صنعتی برداشته نمی شود بلکه صنعت دچار هرج و مرج و از هم پاشیدگی شده و دیر یا زود به سوی زوال تدریجی سوق پیدا نموده و به قهقرا راه خواهد سپرد.
نظم و نظافت کارگاهی (House Keeping )
روزگاری فروش زیاد و یا تعداد کارکنان و بزرگی کارخانه موجبات افتخار یک شرکت را فراهم می آورد زیرا ظاهرا فروش بالا و تولید انبوه،کاهش هزینه تولید و سود بالاتر را تضمین می کرد.
در دیدگاه جدید مدیریتی مهارت کارگر خط تولید و نیز شرایط تولید و محیط کارخانه و کیفیت محصول است که تعیین کننده فروش و سود شرکت است. پاکیزگی در سیستم هفت سین مدیریتی ژاپن یعنی پاکیزگی انسان،ماشین آلات ،مواد و محیط می باشد.جهت دستیابی به صنعتی منضبط و کارگاهی تمییز با کارگران بهره ور و کاهش ریخت و پاش راهکارهای زیر توصیه می شود:
1. علامت گذاری و نوشتن مشخصات مواد و یا قطعاتی که در داخل قوطی ها و یا بشکه ها هستند و نوع آنها مشخص نیست.
2. لوازم ضروری از لوازم غیر ضروری تفکیک شده و وسائل غیر ضروری از محیط کار دور نگه داشته شوند.
3. ماشین آلات و تجهیزات مورد استفاده و کف سالنها و راهروها بعد از هر شیفت تمیز شوند.
4. اقلام پر مصرف در نزدیکی محل مصرف قرار داده شوند.
5. برای نظافت و بهداشت شخصی کارگران باید یک برنامه مدون وجود داشته باشد.
رنگ و کاربرد آن در صنعت
طبق استاندارد ANSI هر رنگ دارای کاربرد ویژه ای بوده و در موارد خاصی بکار میرود. قرمز : رنگ قرمز علامت توقف (کلیدهای توقف اضطراری) و تجهیزات پیشگیری و مبارزه با حریق مانند جعبه های هشدار دهنده،سطلهای شن و … را نشان می دهد.
نارنجی : این رنگ برای نشان دادن خطر بکار می رود. مثلابرای نشان دادن قسمتهای متحرک ماشین که می تواند ایجاد له شدگی،بریدگی و … بکند و نیز اگر حفاظ ماشین برداشته شود با این رنگ نشان می دهند.
سبز : برای نشان دادن راههای تخلیه،نجات،پستهای کمکهای اولیه،اجازه عبور وسایل نقلیه و بطور کلی معرف تاسیست حفاظتی است. رنگ سبز یعنی رنگ ایمنی.
آبی : از آنجاییکه آبی رنگ اصلی هشدار دادن می باشد برای نشان دادن خطر بکار میرود. کاربرد آن شامل برچسب زدن برای هشدار دادن به منظور جلوگیری از شروع و به راه افتادن ماشین هایی که تحت تعمیر بوده و کارگر در آنها مشغول بکار می باشد.
زرشکی (ارغوانی ): برای مشخص کردن خطر تابش اشعه هایی نظیر ایکس،آلفا،بتا،گاما،پروتون و … بکار می رود. این رنگ به همراه پره های شکسته شده در یک زمینه زرد برای نشان دادن اتاقها و محلهایی است که در آنجا مواد رادیواکتیو ذخیره یا جابجا می شود.
زرد: برای نشان دادن احتیاط،مخاطرات فیزیکی نظیر برخورد، سر خوردن،افتادن و ماندن بین چیزی بکار میرود.سیاه و سفید : برای راهروهای رفت و آمد و خطوط جهت یابی بکار می رود.
سیاه و زرد : برای نشان دادن مسیر حرکت وسایل نقلیه مثل لیفتراک بکار میرود.مهمترین کاربرد رنگ در صنعت نشان دادن هویت لوله ها است.
آموزش ایمنی
آموزش در راستای اهداف بهداشت حرفه ای از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است چرا که آموزش صحیح سطح آگاهی افراد را بالاتر برده و فرهنگ ایمنی و بهداشت را در بین کارگران باز می کند. طبیعی است که کارگر هر چه قدر نسبت به ایمنی و مسائل مربوط به آن آگاه تر باشد کمتر ارتکاب به اعمال غیر ایمن می کند و همچنین افراد دیگر را نیز از انجام آن منصرف می کند.
عوامل مرتبط با سوانح
حوادث در محیطهای صنعتی به عوامل گوناگون متعددی مرتبط است از جمله :
1-کثرت ماشین آلات و تجهیزات سنگین
2-سرعت کار ماشین آلات که احتمال وقوع مخاطرات را افزایش می دهد .
3-وجود نقص در ماشین آلات
4-اشتباهات کارگران در حین انجام کار با ماشینها
5-لیز بودن کف کارگاهها به خاطر روغن ریختگی و سر خوردن کارگاهها
6-حوادث ناشی از حمل و نقل مواد و وسایل به طریق غیر اصولی
7-عدم استفاده از وسایل حفاظت فردی در هنگام کار با وسایل
8-عدم رعایت اصول و موازین و حفاظت فنی در کارهای مختلف و فقدان وسایل ایمنی و حفاظت فنی
علل ایجاد سوانح
کلا سوانح در محیطهای صنعتی و تولیدی از سه علت اساسی زیر ناشی می شود :
1-علل ناشی از فقدان تجهیز وسایل حفاظتی ،نظیر استفاده نکردن از وسایل ایمنی و حفاظتی در کارها ،استفاده از ماشینهای بدون حفاظ ،به کار انداختن ماشینها در سرعتهای غیر حفاظتی و غیر مجاز ،کار کردن روی قسمتای متحرک و مخصوصا دوار ماشینها ،به کار انداختن و نگهداری ماشینها به طرز ناصحیح .
2-علل شخصی ،نظیر نداشتن آموزش کافی و لازم (فقدان اطلاع و تخصص کافی در کارها )،به کار بردن روش ناصحیح،متناسب نبودن قوا و اعضی بدن کارگر با نوع و ماهیت کار محوله ،عدم آشنایی یا سهل انگاری کارگر و …
3-علل مکانیکی ،نظیر نقص در ماشینها ،نصب ناصحیح حفاظها بر روی ماشینها ،روشنایی یا تهویه غیر کافی (شرایط نامطلوب در محیط کار )،کار با مواد و قطعات معیوب و ناقص و…
بهداشت حرفه ای، ابزاری است که به کمک آن می توان در راستای فراهم آوری، نگهداری و بالا بردن سطح سلامت نیروی کار گام برداشت. بهداشت حرفه ای، بر پیش بینی، تشخیص، ارزشیابی و کنترل عوامل محیطی یا فشارهای محیط کار متمرکز است که می توانند آسیب یا بیماری را سبب شوند و یا بر تندرستی کارکنان اثر سوء بگذارند. بهداشت حرفه ای دانشی است که ریشه در بسیاری از علوم مانند شیمی، فیزیک، مهندسی، ریاضیات، پزشکی، فیزیولوژی،آمار و… و نیز، علوم انسانی دارد.
یکی از رسالت های اساسی مدیریت منابع انسانی نگهداری کارکنان توانمند می باشد. از آنجا که اقدامات نگهداری، مکملی بر سایر اقدامات و فرایند های مدیریت منابع انسانی است، حتی اگر عملیات کارمندیابی، انتخاب، انتصاب و سایر اقدامات پرسنلی به نحو بایسته انجام شود بدون توجه کافی به امر نگهداری نتایج حاصل از اعمال مدیریت چندان چشمگیر نخواهد بود.
نظام نگهداری منابع انسانی ابعاد متعددی را شامل می شود که می توان آنها را به دو دسته تقسیم نمود:
* دسته اول: در رابطه با حفظ و تقویت جسم کارکنان است مانند برقراری بهداشت و ایمنی در محیط کار، اجرای برانامه های ورزش و تندرستی و بعضی خدمات مشابه.
* دسته دوم: شامل مواردی است که تقویت کننده روحیه علاقمندی کارکنان به کار و محیط کار می باشد مانند خدمات بیمه و بازنشستگی و خدمات پرسنلی.
در صورت داشتن توجه و بکارگیری این موارد امنیت شغلی در کارکنان ایجاد شده و به رضایت شغلی آنها منتهی می شود که این امر خود از اهمیت بسزایی برخوردار است.
در ذیل تاکید اصلی بر روی موارد "دسته اول" است به این صورت که در ابتدا در مورد اصطلاحات ایمنی و سلامت و جنبه های قانونی آن بحث می شود و در ادامه به برنامه ها و راهکار های مدیریت ایمنی و سلامت حرفه ای پرداخته می شود. سپس بحث سلامت کارکنان با توجه به عامل کلیدی استرس در محیط کار با تمرکز بر روی شناخت و بهینه سازی میزان استرس بررسی می شود. در پایان امید است که توجه و بکارگیری مطالب و راهکار های این مقاله در افزایش ایمنی و سلامت محیط کار، بهینه سازی سطح استرس و ایجاد امنیت شغلی مناسب و در نهایت ایجاد رضایت شغلی موثر باشد که این نیز یکی از عواملی است که در بهبود مستمر و تعالی سازمان ها باید در نظر گرفته شود.
امنیت شغلی در آینده
در آینده و در تجارت تغییرات سریع باعث کوچک تر شدن سازمان ها می شود و سازمان ها به سمت مجازی شدن پیش می روند. سازمان ها به صورت یک هسته مرکزی در می آیند و سایر قسمت ها و کارکنان به صورت موقت در اطراف آنها قرار می گیرند و اکثر مردم برای خود کار خواهند کرد. پرداخت ها به صورت قسمتی از سود خواهد شد و جای دستمزد های ثابت را می گیرد. کارکنان خود را باید با قرارداد های نامعین و مستقل وفق دهند. در این شرایط کارکنان مجبورند همواره در حال یادگیری باشند که دلیل این وضعیت افزایش روزافزون رقابت است. در آینده امنیت استخدام بر مبنای توانایی کارکنان در ایجاد ارزش افزوده می باشد. با توجه به این عوامل می توان نتیجه گرفت که در آینده عمده مسئولیت ایمنی و سلامت به عهده کارکنان است .
تعاریف و مفاهیم ایمنی و بهداشت کار
* ایمنی: ایمنی میزان دوری ازخطر تعریف شده است.ایمنی یک موضوع حفاظت نسبی ازبرخورد باخطرات است وکمیتی نسبی می باشد.
* خطر بالقوه: شرایطی که دارای پتانسیل صدمه به افراد، خسارت به تجهیزات و ساختمان ها، از بین بردن مواد و … باشد.
* خطر بالفعل: واژه خطر بالفعل بیان کننده قرارگرفتن نسبی در معرض یک خطر بالقوه می باشد ولی وقتی که یک خطر بالقوه وجود داشته باشد الزاماً یک خطر بالفعل را به همراه نخواهد داشت.
* حادثه ناشی از کار: حادثه یک رویداد یا واقعه برنامه ریزی نشده و بعضاً آسیب رسان و خسارت آور است که انجام، پیشرفت، یا ادامه کار را به صورت طبیعی مختل ساخته و همواره در اثر یک عمل یا انجام یک کار غیرایمن یا در اثر شرایط غیرایمن یا در اثر ترکیبی از این دو به وقوع می پیوندد.
* ریسک: ریسک عبارت است از امکان وارد آمدن آسیب به انسان یا دارائی او.
روش های متداول بررسی و اقدام در زمینه بهداشت و ایمنی محیط کار
1. روش های تامین سلامت کارکنان در محل کار: شامل روش های طبی، روش های کنترل محیط و روش های روانشناسی است.
2. ارگونومی: به مطالعاتی اطلاق می شود که در آن ساخت ترکیب و سازمان کار طراحی تجهیزات شغل و محل کار در رابطه با عامل انسانی مورد بررسی قرار می گیرد و در این روش ها به مسائل فیزیولوژیکی، ادراکی و تاحدی رفتاری انسان توجه می گردد.
3. روش های بیومکانیکی: این روش ها تعامل فیزیکی بین انسان و سیستم مکانیکی اطراف او را مورد نظر داشته، ابزار، تجهیزات و تسهیلات محل کار را در این رابطه مورد مطالعه قرار می دهد.
4. مهندسی سیستم ها: در این روش با توجه به اصول سیستم ها تمامی اجزای موجود شناسائی شده و با استفاده از روش های تجزیه و تحلیل کمی مسائل ایمنی را مورد مطالعه قرار می دهد و معمولا شامل چهار گروه اصلی به شرح زیر را در بر می گیرد:
* تجزیه و تحلیل ضایعات
* تحلیل های شاخه ای (صحیح-غلط)
* جزیه و تحلیل خطاهای انسان
* اندازه گیری میزان ایمنی
5. روش های اکتشافی: در این روش ها با مطاله در نحوه توزیع و تشخیص بیماری ها و روش های آماری و مقایسه میزان سلامت و ایمنی مورد تحلیل قرار می گیرند. روشهای اکتشافی در قلمرو مسائل بهداشت و ایمنی معمولا به دو دسته عمده به شرح زیر تقسیم میشود:
الف:اپیدمولوژی یا مطالعه در نحوه توزیع و تشخیص بیماری ها که درآن از روشهای مختلف تحقیق ازجمله روشهای زیر استفاده می شود: 1.اپیدمولوژی توصیفی 2.اپیدمولوژی از طریق آزمون و فرضیه 3.اپیدمولوژی تحلیلی 4.اپیدمولوژی تجربی
ب:روشهای آماری:
در این روشها معمولا اطلاعات کافی در زمینه تعداد سوانح و بیماری ها و علل آن جمع آوری، طبقه بندی و تجزیه وتحلیل می شود. نتایج حاصل از این تحلیل ها با استانداردهای متداول مثل:ضریب استاندارد تکرار سوانح ضایعه زا و یا ضریب شدت سانحه، مقایسه و از این طریق میزان ایمنی و بهداشت محیط کار مشخص می شود.
6. روش های رفتاری: در این روش ها برای بررسی ایمنی و سلامت از متغیر هایی نظیر رضایت از کار ، انگیزش، مشارکت و عواملی از این دست پرداخته می شود. روشهای رفتاری ، پنج زمینه زیر را مورد تاکید قرار می دهند:
o انتخاب و به کار گماردن صحیح کارکنان
o آموزش
o طرز برخورد و تلقی کارکنان با مسائل ایمنی
o تغییر رفتار کارکنان
o روانشناسی سازمان
قوانین دولتی و ایمنی و سلامت حرفه ای
با توجه به اهمیت ایمنی و سلامت، کارفرمایان همواره از طرف افراد جامعه، کارگران و کارمندان و گروه ها و اتحادیه های کارگری به منظور پذیرفتن مسئولیت بیشتر در مورد ایمنی و سلامت کارکنان تحت فشار بوده اند. این فشار ها باعث شده تا دولت ها به ایجاد قوانین پوشش دهنده ایمنی و سلامت اقدام کنند که به دلیل عدم توجه کافی و وجود مشکلات بنیادی در اغلب موارد منجر به پیچیدگی فرایند تولید و عدم شمول برخی افراد در بعضی زمینه ها می شوند.
قوانین ایمنی و سلامت حرفه ای در ایران
در هر یک از کشور ها برای ایمنی و سلامت محیط کار قوانینی وجود دارد که البته شدت و ضعف آن با توجه به میزان توسعه یافتگی کشور ها متفاوت است. در کشور ایران نیز قوانینی برای این منظور پیش بینی شده است و بعد از انقلاب نیز توجه ویژه ای به این امر شده است. برای صیانت از نیروی انسانی و منابع مادی کشور رعایت دستورالعمل هایی از سوی شورای عالی حفاظت فنی جهت تامین ایمنی و وزارت بهداشت جهت سلامتی تدوین می شود که برای کلیه کارگاه ها، کارفرمایان و کارآموزان الزامی است (ماده 85 قانون کار). شورای عالی حفاظت فنی مسئول تهیه آیین نامه های حفاظت فنی می باشد ( ماده 86 قانون کار)
در ایران اشخاص حقیقی و حقوقی که قصد تاسیس کارخانه داشته باشند باید طرح های خود را از نظر ایمنی به تایید وزارت کار (شورای عالی حفاظت فنی) و از نظر سلامت به تایید وزارت بهداشت برسانند. این موارد در خصوص واردات ماشین آلات هم صادق است ( مواد 87 الی 90 قانون کار).
در مورد کارکنان نیز کارفرمایان برای حفاظت از ایمنی و سلامت کارکنان در محیط کار مکلف به تهیه تمامی وسایل ایمنی و ارائه آموزش های لازم می باشند. همچنین کارکنانی که در معرض بیماری های ناشی از کار هستند باید پرونده پزشکی داشته باشند و هر سال یکبار توسط مراکز درمانی مورد تایید، معاینه شده و نتیجه در پرونده آنها ثبت شود. چنانچه بیماری ناشی از کار در فرد تشخیص داده شود کارفرما مکلف است این فرد را بدون کاهش حق السعی در قسمت مناسب دیگری به کار گمارد. در صورت تعدد این بیماران وزارت کار مکلف است تا از محیط کار برای کنترل موارد ایمنی و سلامت بازدید به عمل آورد و با بررسی شرایط و در صورت لزوم برای پیشگیری از بیماری های محیط کار کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار توسط وزارتخانه های کار و بهداشت تشکیل خواهد شد. وظیفه کمیته مذکور برقراری ارتباط میان وزارتخانه های مسئول و کارفرما می باشد و این کمیته از افراد متخصص با تایید وزارتخانه های مسئول تشکیل می شود (ماده 91 الی 93 قانون کار)
در صورتی که کارفرما در مورد ایمنی و سلامت حرفه ای قصور کند برطبق قانون ملزم به جبران خسارت و مجازات خواهد بود و در صورت قصور کارگر، کارفرما مسئولیتی نخواهد داشت (ماده 94 و 95 قانون کار). به منظور اجرای صحیح این قوانین و ضوابط حفاظت فنی و سلامت کارکنان اداره بازرسی وزارت کار تشکیل شده که وظایفی از قبیل نظارت براجرای قوانین، آموزش مسائل ایمنی و سلامت، بررسی اشکالات قوانین، رسیدگی به حوادث کاری و بازرسی های منظم بر طبق فانون دارد. نحوه بازرسی و شرایط بازرسان نیز در قانون پیش بینی شده است ( قانون کار مواد 96 الی 106)
مهندسی بهداشت حرفه ای یا سلامت شغلی یا سلامت کار شاخه ای است از علم بهداشت و عبارتست از شناسائی، ارزیابی و کنترل عوامل زیان آور موجود در محیط کار به همراه یکسری مراقبتهای بهداشتی درمانی به منظور سالم سازی محیط کار و حفظ سلامت نیروی کار
مهندسی بهداشت حرفه ای را می توان به طور خلاصه علم و هنر تامین سلامت در محیط های شغلی تعریف کرد و یک مهندس بهداشت حرفه ای یا متخصص سلامت شغلی کسی است که وظیفه شناسایی، ارزشیابی و حذف یا کنترل عوامل مخاطره آمیز شغلی را به عهده دارد.
نخستین کمیته مشترک سازمان بهداشت جهانی وسازمان بین المللی کار که درسال ۱۹۵۰ تشکیل شد،مهندسی بهداشت حرفه ای را چنین تعریف نموده است:تامین و ارتقاء عالی ترین سطح سلامت جسمی، روانی واجتماعی برای کارگران همه مشاغل، پیشگیری از بیماری ها و حوادث ناشی از کار، به کارگماردن نیروی کار درمحیط و شغلی که از لحاظ جسمی و روانی قدرت انجام آنرا دارد و به طور خلاصه تطابق کار با انسان یا ارگونومی که از کلمه یونانی برگرفته شده است
مهندسی بهداشت حرفه ای رشته ای است که به محیط کار بر می گردد. در واقع متخصصان در این رشته خطرهای بالقوه ای که در محیط کار وجود دارد را شناسایی می کنند و در مراحل بعد به اندازه گیری و ارزیابی این خطرات و کنترل آنها می پردازند. البته کسانی که علم بیشتری در این رشته دارند، خطرهای شغلی را پیش بینی نیز می کنند. به این نکته باید اشاره کرد که کسب این مهارتها به نحوه تربیت دانشجویان بستگی دارد.
تاریخچه بهداشت حرفه ای
تا قرن شانزدهم میلادی در کتب طبی به بهداشت حرفه ای و ارتباط بیماریهای مختلف با شغل افراد اشاره قابل توجهی نشده است. از قرن شانزدهم به بعد در تاریخ به چهره های درخشانی بر می خوریم که تمام عمر خود را صرف تشخیص و جلوگیری از بیماریهای ناشی از کار نموده و خدمات با ارزشی انجام داده اند.
اولین فردی که آثار ارزنده ای در مورد بهداشت حرفه ای از خود به یادگار گذاشته است طبیبی از ناحیه ساکسونی در ایتالیا بنام اگریکولا بود او کتابی در ۱۲ جلد درباره اکتشافات و استخراج فلزات. ابزار کار. حوادث و بیماریهای ناشی از کار و … نوشت که در سال ۱۵۵۶ منتشر شد. بعداز اودر سال ۱۵۶۷ پزشک دیگری اهل سوئیس بنام پاراسلسوس کتابی درباره بیماری های وابسته به شغل در بین کارکنان معدن ذوب و فلزات منتشر کرد. در سال ۱۶۳۳ پدر طب کار یا همان رامازینی بدنیا آمد که یکی از پیشقدمان بزرگ قرن ۱۷ در زمینه بهداشت حرفه ای می باشد. کتاب معروفش در باره بیماریهای حرفه ای در سال ۱۷۰۰ میلادی منتشر شد. او برای اولین بار به پزشکان توصیه کرد که علاوه بر سوالات که در زمان معاینه از بیماران می پرسیدند از همه بپرسند شغل شما چیست این جمله کوتاه نقطه عطفی در تاریخ بهداشت حرفه ای و طب کار بشمار آمده است
بهداشت حرفه ای در جهان
پدیداری دانش بهداشت حرفه ای، به عنوان یک تخصص ویژه وجدا از دیگر دانش ها، به نسبت تازه است، اما مفاهیم مطرح شده دراین دانش از زمان های کهن موردتوجه بوده است.
چهارصد سال پیش از میلاد مسیح بقراط اثرات زیان آور مواجهه با سرب را شناسایی کرده و در نوشته هایش یاد می کند. درآن زمان عمدتاً از بردگان جهت مشاغل سخت استفاده می گردید و از آنجا که حکومتها هیچگونه مسئولیتی در برابر بردگان نداشتند، بدیهی است که اقدامات خاصی نیز برای حل مشکلات آنها صورت نمی پذیرفت.
درنخستین سدهٔ پس از میلاد، پلنی(۲۳تن۷۹ب. م) که یک دانشمند رومی بود، از مثانهٔ حیوانات یک ماسک تنفسی ساخت و کاربرد آن را برای کار در معادن پیشنهاد نمود
در سال ۱۴۷۳ میلادی النبوگ Ulrich Ellenbog نخستین نشریه بهداشتی در مورد بیماری ها و آسیب های شغلی را انتشار داد. او در این مجموعه در باره بیماریهای شغلی و صدماتی که در میان کارگران طلا شایع است مطالبی را به رشته تحریر در آورده است. درقرن شانزدهم آگریکولا (آگریکولا) و پاراسلوس (پاراسلسوس) در باره بیماری های شغلی کارگران ذوب آهن، فلزات و بیماری های معدنچیان و مسمومیت جیوه آثاری به جای گذارده اند. کتاب آگریکولا در سال ۱۵۵۶ یکسال بعد از مرگ او و کتاب پاراسلوس در سال ۱۵۶۷ منتشر شد.
رامازینی، نخستین پزشکی است، که به توصیف پیشه های گوناگون و بیماری های ناشی از آنها می پردازد. برای نمونه فلج دست ها از میان رفتن دندان ها، نا شکیبایی و صورت های نزار و رنجور سفالگران در برابر سرب را توصیف کرده است.
توماس الیور در کتاب خود که در سال ۱۹۰۸ منتشر کرد به بیماری های شغلی اشاره نموده است. دکتر توماس لِگ (Thomas moris legge) در کتاب خود به نام جذب و مسمومیت سرب که به کمک دکتر گادبای در سال ۱۹۱۲۲ منتشر کرد به مضرّات این فلز اشاره می نماید.
در سال ۱۹۱۸،آلیس هامیلتون، رشته بهداشت صنعتی را در دانشگاه هاروارد امریکا پایه گذاری کرد. بررسی های گستردهٔ او در زمینه سم شناسی، به ویژه مسمومیت با فسفر سفید در صنایع کبریت سازی و مسمومیت سرب، موجب رشد سریع بهداشت حرفه ای شد.
بر اساس فعالیت های گونا گون برای بهبود شرایط محیط کار و نیز، جنبش های کارگری، در سال ۱۹۱۹،سازمان بین المللی کار سازمان بین المللی کار بر پا شد. پس از آن، به علت موفقیت هایی که امریکا در جنگ جهانی در زمینه تولید تسلیحات نظامی به دست آورد، نه تنها صنایع بلکه بهداشت حرفه ای در این کشور به سرعت رشد یافت. در آن زمان، شعار تبلیغاتی سازمان خدمات بهداشتی امریکا بر تندرستی کار گر تاکید داشت: "کارگر را سالم نگهدار تا خوب کار کند"
توسعهٔ سریع صنایع و علوم درقرن بیستم واستفاده بشر از مواد گوناگون درمصارف صنعتی، ازیک طرف برتعداد و دامنه بیماری های ناشی از کار افزود و ازطرف دیگر وسیله تحقیق و بررسی برروی جلوگیری ودرمان آنها را بیش ازپیش فراهم نمود. رشد اجتماعات کارگری و تشکیل اتحادیه ها، و سندیکاهای کارگری رانیز می توان از عوامل موثر در بهبود بهداشت محیط های کار دانست.
وقایع نگاری سلامت شغلی در گذر تاریخ
برخی از رویدادهای مهم سلامت شغلی در کشورهای غربی عبارت هستند ا ز:
۱۸۱۵ میلادی: نخستین قانون ایمنی به وسیلهٔ ادارهٔ معادن در امریکا به تصویب رسید بر پایه این قانون لازم شد هر معدن دارای دو راه خروج باشد، تا در صورت ریزش و بسته شدن یکی از آنها، راه خروج دیگر باز باشد.
۱۸۱۵میلادی: هامفری دیوی، نخستین وسیله ایمنی را اختراع کرد. بنا به درخواست انجمن پیشگیری از حوادث در معادن زغال سنگ و با تلاش فراوان، دیوی توانست چراغ ایمنی را برای معادن زغال سنگ طراحی کند.
۱۸۳۳ میلادی: نخستین قانون صنایع در انگلستان به تصویب رسید. تا پیش از تصویب این قانون، ۱۲ ساعت کار در روز اجباری بود.
۱۸۶۴ میلادی: قانون ایمنی در معادن پنسیلوانیا به تصویب رسید.
۱۸۶۶ میلادی: اداره ملی آتش نشانی در امریکا تاسیس شد.
۱۸۶۷ میلادی: نخستین برنامهٔ بازرسی صنایع به وسیله مسوولان دولتی در ایالت ماساچوست امریکا تدوین شد.
۱۸۹۶ میلادی:انجمن ملی حفاظت در برابر آتش (NFPA) در امریکا تاسیس شد
۱۹۰۶ میلادی: نخستین بررسی منظم از حوادث شغلی منجر به مرگ در پنسیلوانیا انجام شد.
۱۹۱۴: در امریکا، دفتر بهداشت و سلامت در صنایع، به وسیلهٔ اداره خدمات بهداشت همگانی تاسیس شد. این مرکز پس از چندین بار تغییر نام در سال ۱۹۷۰ به نام موسسه ملی ایمنی و بهداشت شغلی (NIOSH) نامگذاری شد.
۱۹۳۱ میلادی: نخستین الگوی علمی دربارهٔ علل بروز حوادث، به وسیله هانریش ارائه شد.
۱۹۵۶ میلادی: برنامه های پیشگیری از حوادث به وسیله اداره بهداشت همگانی امریکا ارائه شد.
۱۹۶۸ میلادی: جانسون، رییس جمهور وقت امریکا لزوم برپایی قوانین دولتی ایمنی و بهداشت را اعلام کرد.
۱۹۷۰: در زمان ریاست جمهوری نیکسون، قانون یاد شده به تصویب رسید، که موجب ایجاد اداره ایمنی و بهداشت شغلی (OSHA) و موسسه ملی ایمنی و بهداشت شغلی (NIOSH) شد.
بهداشت حرفه ای در ایران
در مرداد سال ۱۳۲۵ وزارت کار و امور اجتماعی تشکیل و قانون موقت کار را تدوین نمود و در سال ۱۳۳۷ قانون مزبور با اصلاحات و تغییراتی به صورت قانون به تصویب رسید و اجرای وظایف مربوط به بهداشت و ایمنی مندرج در قانون کار وقت به عهده اداره کل بازرسی کار قرار گرفت.
در سال ۱۳۴۶ در حوزه معاونت فنی وزارت بهداشت وقت، اداره بهداشت محیط کار در تشکیلات اداره کلّ بهداشت محیط پیش بینی شد و سپس در سال های ۱۳۴۷، ۱۳۴۸ و ۱۳۴۹، اداره طب صنعتی در اداره کل خدمات بهداشتی حوزه معاونت فنی وزارت بهداری وقت تاسیس گردید. سپس در سال های ۱۳۵۰، ۱۳۵۱ و ۱۳۵۲ تا اوایل ۱۳۵۳۳، اداره بهداشت محیط کار به بهداشت محیط کار و هوا تغییر نام داد و اداره طب صنعتی همچنان به وظایف خود ادامه می داد. در اواخر دهه ۱۳۵۰ در حوزه معاونت امور بهداشتی و جمعیت و تنظیم خانواده وزارت بهداری وقت اداره بهداشت حرفه ای در دفتر خدمات بهداشتی ویژه که بعداً به اداره کل خدمات بهداشتی ویژه تغییر نام داد تشکیل گردید.
تا قبل از سال ۱۳۶۲ وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداشت وقت مشترکاً بر نیروی کار و محیط کار نظارت و مراقبت داشتند. به منظور جلوگیری از دو باره کاری و ارتقاء کیفیت ارائه خدمات برای حفظ و بالا بردن سلامت شاغلین، درسال۱۳۶۲ مسائل بهداشتی محیط کار و کارگر، از وظایف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شناخته شد و جهت انجام این وظیفه، اداره کل بهداشت حرفه ای تشکیل و مسئولیت حفظ و ارتقاء سلامت نیروهای شاغل کشور در مشاغل گوناگون جامعه را عهده دار گردید. با توجه به تصویب قانون جدید کار توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام ایران در سال ۱۳۶۹، به حکم ماده ۸۵ قانون کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی عهده دار بهداشت و درمان کارگران و وزارت کار و امور اجتماعی مسئول ایمنی کارگران می باشد.
هدف کلی مهندسی بهداشت حرفه ای
نگهداری و بهبود حداکثر سلامت جسمی، روانی و اجتماعی کارکنان مشاغل مختلف از طریق پیشگیری از خطرات تهدید کننده سلامت کارگران، مطالعه شرایط نامناسب محیط کار و اثرات سوء آن برتندرستی آنان می باشد. کارشناسان بهداشت حرفه ای که دراین زمینه فعالیت دارند، با شناختی که از محیط کار، فرایندهای کاری، خطرات و عوامل زیان آور محیط کار، و نیز تاثیراتی که این عوامل بر سلامت شاغلین می گذارند، از طریق بررسی، ارزیابی، اندازه گیری وکنترل عوامل زیان آور محیط کار، درصدد سالم سازی و بهسازی محیط کار برمی آیند. بنابراین ازاین طریق باعث کنترل بیماری ها، عوارض و آسیب های شغلی و درنهایت تامین سلامت شاغلین می گردند.
برنامه ها و فعالیت های بهداشت حرفه ای
به منظور دست یابی به هدف فوق در بهداشت حرفه ای برنامه هایی درنظرگرفته شده است که به طور خلاصه عبارتنداز:
1. معاینات پزشکی گوناگون برای کلیه کارکنان
2. برنامه های مربوط به حفاظت فنی و ایمنی کارگران
3. برنامه های مربوط به بهداشت محیط کار شامل شناخت و ارزیابی عوامل زیان آور محیط کاروارائهٔ طرح های کنترلی و بهسازی محیط کار
4. ایجاد امکانات درمانی و اورژانس طب کار
5. برنامه های مربوط به آموزش برای بهداشت
6. برنامه های مربوط به تغذیه کارگران
7. برنامه های مربوط به نوتوانی و توانبخشی حرفه ای
مهندسی بهداشت حرفه ای نه تنها مسائلی راکه در اثر تماس باعوامل زیان آور محیط کار بروز می نماید درنظر می گیرد، بلکه سایر مسائل ازقبیل:پیشگیری از بیماری ها، بهداشت عمومی محیط کار، آب آشامیدنی، نظافت عمومی و فردی، دفع حشرات، دفع زباله و فضولات، نهارخوریها، حمام، توالت، دوش و دستشویی، وسایل و حفاظت فردی و جمعی وغیره رانیز درمحیط های کاری در مدنظر دارد.
عوامل زیان آور محیط کار
به طورکلی می توان گفت که بهداشت حرفه ای علمی چند رشته ای بوده و ترکیبی از علوم پزشکی و مهندسی می باشد. یکی از برنامه های اصلی بهداشت حرفه ای، مطالعهٔ شرایط نامناسب محیط کار یا به عبارتی بررسی و ارزیابی عوامل زیان آور محیط کار می باشد، که این عوامل خودبه پنج دسته تقسیم می شوند:
1. عوامل زیان آور فیزیکی محیط کار شامل سروصدا، گرما و رطوبت، سرما، ارتعاش، فشار (کمبود و افزایش فشار)، روشنایی (کمبود و افزایش نور)، اشعهٔ مادون قرمز، اشعهٔ ماورای بنفش، اشعه های یونیزان، الکتریسیته
2. عوامل زیان آور شیمیایی محیط کار مانندگازها، بخارات، دودودمه،گردوغبار،اسیدهاوبازها، فلزات و…
3. عوامل زیان آور بیولوژیکی محیط کار شامل: انتقالویروس ها،قارچ ها،انگل ها،باکتری ها، ریکتزیاها از طریق خون و سایر مایعات بدن
4. عوامل زیان آور مکانیکی وارگونومیک محیط کار، شامل: پوزیشن های نامناسب بدن حین کار، بلندکردن وحمل باربیش از حدمجاز، سطوح کار شامل میز، صندلی، ابزارآلات مورد استفاده، تجهیزاتی که مناسب طراحی نشده باشند(عدم تطابق کار با کاربر)و…..
5. عوامل زیان آور روحی وروانی محیط کار مانند روابط کارگرباکارفرما، همکاران و زیردستان،_ استرسهای شغلی ،تشویق ها و تنبیه ها_ارتقاء شغلی، رضایت شغلی و…
چنانچه هریک ازعوامل یادشدهٔ فوق از حدتحمل فیزیولوژیک بدن انسان پیشی گیرد، عوارض و آسیب هایی را ایجاد خواهدنمود. در بهداشت حرفه ای عمده کوشش ها بر شناسایی این عوامل، اندازه گیری و درصورت نیاز کنترل آنها متمرکزاست.
روز جهانی ایمنی وسلامت شغلی در واقع یک هدف گذاری سالیانه بین المللی برای نهادینه کردن کار سالم و ایمن در سرتاسر جهان است. برگزاری این مراسم بخش مهمی از استراتژیهای جهانیسازمان بین المللی کار برای ارتقای ایمنی وسلامت شغلی در همه محیط های کاری است که باعث ارتقای آگاهی های مردم وهمچنین افزایش امنیت وسلامت در محیط کار می شود.
این مراسم هر ساله توسط کلیه دولتها، سازمانها و بخش های خصوصی و کارفرمایان و کارخانجات انجام شده و توسط سازمان بین المللی کار حمایت و پشتیبانی می کند.
ایمنی صنعتی
ایمنی صنعتی رشته ای است گسترده که به مجموعه تدابیر، اصول و مقرراتی گفته می شود که با به کار گرفتن آنها می توان نیروی انسانی و سرمایه را در برابر خطرات گوناگون در محیط های صنعتی به گونه ای موثر و کارا نگهداری کرد و به این وسیله یک محیط کار و صنعت بی خطر و سالم برای افزایش کارایی کارکنان به وجود آورد. مهندسی ایمنی عبارت است از مقررات یا نظامی که برای کاهش وقوع حوادث از طریق حذف یا کنترل خطرات بکار می روند
تا قبل از دهه ۱۹۷۰ مهندسی ایمنی بخشی از مهندسی کنترل محسوب می شد. در این دوران هنوز دانش ایمنی همگام با سایر علوم مرتبط با کنترل فرایند پیش نرفته بود. با وقوع حوادث فاجعه بار در صنایع و کارخانجات شیمیایی از جمله کارخانه ۱۹۷۴Flixborough: در انگلستان و شکل گیری تدریجی سیستم مدیریت HSE توسعه دانش ایمنی به عنوان یک بخش مستقل مورد نظر قرار گرفت.
موازین مربوط به ایمنی و بهداشت کار
موازین مربوط به مسائل ایمنی و بهداشت کار معمولا به سه دسته تقسیم می شوند:
1. موازین یا استاندارد های مربوط به ضوابط کلی: این دسته از موازین شامل اسنادی با عنوان کلی ایمنی و بهداشت کار، جلوگیری از حوادث ناشی از کار، خدمات خدمات بهداشتی کار و نیز بازرسی خدمات بهداشتی است.
2. موازین مربوط به خطرات معین: این دسته شامل موازینی است که در جهت حمایت کارکنان و به طور کلی کارکنان در مقابل نوع خاصی از مخاطره به تصویب رسیده است.
3. موازین مربوط به ایمنی در بخش های خاصی از فعالیت اقتصادی: این موازین همانطور که از عنوان آن بر می آید، شامل ضوابط، راهنمایی ها و توصیه هایی برای پیشگیری از مخاطراتی می باشد که ممکن است در بعضی شاخه های فعالیت اقتصادی بروز کند.

مدیریت ایمنی و سلامت محیط کار
در ابتدا ایمنی و سلامت به طور حاشیه ای مورد توجه مدیران قرار می گرفت و گاهی اوقات به صورت یک وظیفه تکمیلی از مسئولیت های عمومی مدیران فرض می شد. بعضی مدیران اعتقاد دارند که به کارگیری یک متخصص یا مسئول ایمنی و سلامت برای پاسخ به این مسئولیت و عمل به هر تعهدی در این زمینه کافی می باشد.
تحقیقات در استرالیا نشان داده است که بیشتر از 80 درصد مدیران، آموزشی در زمینه ایمنی و سلامت ندیده اند و عدم آموزش و عدم تامین منابع کافی توسط کارفرمایان به منظور پوشش قوانین ایمنی و سلامت، مهمترین مشکلات در استرالیا هستند. این امر نشان می دهد که تفکر اغلب کارفرمایان بدون تغییر مانده و اکثر بهبود ها بعلت فشار های خارجی می باشد. البته باید توجه داشت که در اکثر کشور ها و از جمله ایران شوراهایی جهت نظارت بر ایمنی و سلامت وجود دارند که به کارفرمایان جهت ارتقاء سطح ایمنی و سلامت فشار می آورند. مانند اغلب فعالیت های مدیریت منابع انسانی، ایمنی و سلامت حرفه ای نیز به تعهد زیادی نیاز دارد که همه قسمت ها را شامل می شود.
جراحت ها و بیماری های مرتبط با کار باعث ضایع شدن منابع انسانی سازمان می شود و افزایش تصادفات در کار باعث ایجاد اختلال در خطوط پایین سازمان می شود که این عوامل علاوه بر زیان مالی موجب عدم توانایی سازمان در نگهداری کارکنان توانمند می شود. ایمنی و سلامت حرفه ای تنها رعایت حال دیگران نیست بلکه یک جنبه ضروری و اساسی از بهره وری هر سازمانی می باشد و اگر سازمان ها بتوانند نرخ و مقدار حوادث حرفه ای، بیماری ها و استرس نامطلوب را کاهش دهند، کیفیت زندگی کاری کارکنان بهبود پیدا کرده و آنها اثربخش تر خواهند بود. تصادفات کمتر، بیماری ها و علائم استرس کمتر و وجود کیفیت زندگی کاری نتیجه موارد زیر است:
* بهره وری بیشتر مطابق با روزهای زیان و غیبت کمتر.
* اثربخشی بیشتر از کارکنانی که بیشتر درگیر کار شده اند.
* کاهش نرخ استراحت های پزشکی و استعلاجی و پرداخت ها به علت دعاوی علیه شرکت.
* کاهش نرخ ترک خدمت و غیبت مطابق با افزایش رضایت کارکنان.
* افزایش انعطاف پذیری و قابلیت تطبیق در محیط کار در نتیجه افزایش مشارکت و احساس مالکیت.
* نرخ انتخاب بالاتر به دلیل افزایش جذابیت سازمان به عنوان یک قسمت از کار.
* ایجاد یک محیط کار ایمن از نظر عقلی قابل قبول است و در این راه تعهد مدیریت عالی بسیار اهمیت دارد و رویکرد آینده نیز اتکا به رهبران ایمنی است .

عوامل کلیدی بهبود ایمنی و سلامت حرفه ای محیط کار
> فرهنگ
بدون یک فرهنگ مناسب با این اعتقاد که جراحت ها و بیماری ها می توانند قابل اجتناب باشند افراد شروع به مریض شدن، زخمی شدن و مردن خواهند کرد. افراد شروع خوبی در محیط کار نخواهند داشت و امکان ترک خدمت افراد شایسته وجود دارد. پیروی از رویه های توسعه، ارتباطات درست آموزشی، توجه به جزئیات، هماهنگی، مسئولیت فردی، آموزش کلی و جزئی کارکنان و افزایش دقت افراد ارزش های اساسی یک فرهنگ مناسب می باشد و تعهد به آنها باید از مدیریت عالی آغاز شود و به سمت مشارکت همه کارکنان در ایمنی و سلامت حرفه ای برود.
> سیستم ها
در سازمان ها سیستم های مرتبط با ایمنی و سلامت حرفه ای باید حاضر و فعال باشند. این سیستم ها شامل القاء، آموزش، سیاست ها، استانداردها، ممیزی، فعالیت های ایمنی، ارزیابی عملکرد و طرح های بهبود می باشند. به علاوه این سیستم ها باید شامل مکانیزم های رسمی و بادوام برای شامل شدن همه کارکنان در برنامه های ایمنی و سلامت حرفه ای باشند. اساس این کار ایجاد یک فرهنگ حمایت کننده و حذف رویه های بوروکراتیک است تا اهداف فراموش نشده و کارکنان آسیب نبینند.
> سخت افزار
شامل طرح، وسیله و مواد است. نکته مهم در اینجا طراحی خرید، نصب و عملیات بر اساس نیاز های ایمنی است. در تهیه سخت افزار باید دغدغه های ایمنی و سلامت در نظر گرفته شود و از مناسب بودن و ایمنی آن اطمینان حاصل شود .

اجزای برنامه ایمنی
* توسعه فلسفه عملیات مدیریت منابع انسانی و اهداف استراتژیک
* ایجاد اهداف ایمنی و سلامت حرفه ای
* ایجاد تعهد و حمایت مدیریت عالی
* تقویت پیوسته ایمنی و سلامت کارکنان که یکی از مسئولیت های مدیریت است
* تشویق فعالیت مشارکتی بوسیله همه کارکنان
* ایجاد پیوسته نظارت ها و کنترل ها
* ساختن پرونده های مناسب ایمنی و سلامت حرفه ای
* ارزیابی سیستمی برنامه

ارزیابی عملکرد ایمنی و سلامت
ممیزی ایمنی و سلامت، مدیران منابع انسانی را برای بدست آوردن بازخورد در مورد کارائی و اثربخشی برنامه های ایمنی و سلامت حرفه ای سازمان ها و انجام عمل درست و اصلاح شده فعال می کند. ممیزی ایمنی و سلامت حرفه ای این امکان را ایجاد می کند تا در زمان معین و برنامه ریزی شده خطرات به طور سیستماتیک تحت نظر قرار گرفته و کنترل هایی به منظور اطمینان از سیاست های ایمنی و سلامت حرفه ای ایجاد شوند. در انجام این کار سازمان ها باید ارزیابی یکپارچه را توسعه داده و داده های مورد نیاز مدیران به منظور بهبود عملکرد ایمنی و سلامت و ایجاد یک فرهنگ ایمنی مثبت را تامین کنند.
انسان، از آغاز آفرینش، برای پویایی زندگی خود، به کار و کوشش مجبور بوده و در این راه، سختی های بسیار متحمل شده است. نیروی کار هر کشور، به ویژه کشورهای در حال توسعه، بخشی از پر اهمیت از سرمایه های ملی دانسته شده و از پایه های توسعه ی اقتصادی و اجتماعی انگاشته می شود. از این رو، حفاظت از تندرستی نیروی کار و بهسازی محیط کار، از اهمیتی شایان توجه برخوردار است.
بهداشت حرفه ای، ابزاری است که به کمک آن می توان در راستای فراهم آوری، نگهداری و بالا بردن سطح سلامت نیروی کار گام برداشت. بهداشت حرفه ای، بر پیش بینی، تشخیص، ارزشیابی و کنترل عوامل محیطی یا فشارهای محیط کار متمرکز است که می توانند آسیب یا بیماری را سبب شوند و یا بر تندرستی کارکنان اثر سوء بگذارند. بهداشت حرفه ای دانشی است که ریشه در بسیاری از علوم مانند شیمی، فیزیک، مهندسی، ریاضیات، پزشکی، فیزیولوژی،آمار و… و نیز، علوم انسانی دارد.
پدیداری دانش بهداشت حرفه ای، به عنوان یک تخصص ویژه و جدا از دیگر دانش ها، به نسبت تازه است، اما مفاهیم مطرح شده در این دانش، از زمان های کهن مورد توجه بوده است. رامازینی، نخستین پزشکی است که به توصیف پیشه های گوناگون و بیماری های ناشی از آن ها پرداخت و نخستین فردی بود که به پزشکان پیشنهاد کرد، به هنگام پرسش های خود از بیمار، پیشه ی او را نیز جویا شوند. زیرا، ممکن است ارتباطی نزدیک میان پیشه ی فرد و بیماری او وجود داشته باشد. امروزه، این پرسش در شرح حال نویسی همه ی بیماران به کار می رود.پس ازکارهای رامازینی، پزشکان به عوارض ناشی از کار بیشتر توجه کردند.
در اوایل انقلاب اسلامی، وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداری وقت با هم بر نیروی کار و بهداشت و ایمنی کارگران و کارکنان نظارت داشتند. در دی ماه سال 1362 با موافقت وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و تصویب هیئت دولت نظارت بر بهداشت محیط کار و کارگر بر عهده ی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گذاشته شد. اداره ای با عنوان اداره ی بهداشت حرفه ای مسئولیت حفظ و ارتقای سلامت نیروی شاغل کشور را در شغل های گوناگون جامعه عهده دار گردید.
سازمان های بین المللی فعال در زمینه بهداشت حرفه ای
1(ILO) -1 سازمان بین المللی کار
2(WHO) -2 سازمان بهداشت جهانی
3(OSHA) -3 سازمان های بهداشت و ایمنی صنعتی
4(NIOSH) -4 مرکز پژوهش های ملی بهداشت و ایمنی شغلی
5(NFPA) -5 انجمن ملی حفاظت در برابر آتش سوزی

سلامت شغلی
(( سلامت شغلی)) تندرستی ،ارتباط آن با کار و محیط کار را بررسی می کند. در آغاز، گستره ی سلامت شغلی، به آسیب ها یا بیماری های ، شغلی محدود می گردید، که به کار، شرایط کار یا محیط کار نسبت داده می شد. به تدریج، بررسی های انجام شده مشخص ساختند که سه عامل یاد شده از جمله عوامل کمک کننده به بروز بیماری های غیر شغلی نیز هستند و از این رو، دامنه ی سلامت شغلی گسترش یافت.

هدف های سلامت شغلی، عبارتند از:
– تامین، نگهداری و بالا بردن سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی کارکنان در هر پیشه ای که هستند.
– پیشگیری از بیماری ها و آسیب های ناشی از کار
– حفاظت کارکنان در برابر عواملی که برای تندرستی زیان آور هستند.
– به کارگیری فرد در کاری که از نظر فیزیولوژیک و روانی توانایی انجام آن را داشته باشد.
– همخوانی کار با فرد و در صورت نبود امکان، همخوانی فرد با کار
محتوای بهداشت حرفه ای
بهداشت حرفه ای، عبارت است از، دانش پیش بینی 6 ، تشخیص 7 ، ارزیابی 8 و کنترل 9 خطرهای بهداشتی در محیط کار. هدف آن،تامین، نگهداری و بالا بردن سلامت و تندرستی کار آنان و در پایان، ایمن نگهداشتن جامعه است. در بهداشت حرفه ای، بیماری ها و عوارض حاد و مزمن ناشی از عوامل زیان آور محیط کار بررسی می شوند.

مهم ترین وظایف مهندسی بهداشت حرفه ای عبارت است از:
-1 بازرسی فنی محیط کار
-2 اندازه گیری و ازریابی عوامل زیان آور فیزیکی 10 ، عوامل شیمیایی محیط کار 11 ، زیست شناسی 12 ، عوامل زیان آور ارگونومیک 13
-3 بررسی روش های کار در کارگاه ها و ارایه ی روش بهینه
-4 بررسی وسایل حفاظت فردی و راهنمایی در نحوه ی استفاده از آن
-5 پیشگیری از بیماری ها و حوادث شغلی در همه حرفه هامنظور از بیماری ها و حوادث شغلی آنهایی هستند که در حین انجام کار و بواسطه آن رخ می دهند
-6 تشکیل پرونده پزشکی پرسنل و بررسی وضعیت سلامتی آن ها
جهت دستیابی به شرایط ایده آل و رفع مشکلات موجود در محیط های کاری که بیمارستانها نیز جزئی از این محسوب می شوند، ابتدا باید عوامل زیان آور فیزیکی و شیمیایی و بیماریها و حوادث و ….. شناسایی شود. علم بهداشت حرفه ای نیز جز ء این نیست که در درجه اول با اولویت قرار دادن ایمنی در محیط های کاری و با پیشگیری و به حداقل رساندن جراحات و عوارض شغلی، این گونه دردها و رنج ها را کاهش داده و در جهت هر چه بهتر کردن وضعیت کارگران زحمتکش تلاش کند.
بخش قابل توجهی از نیروی کار در بخش بهداشت و درمان مشغول ارائه خدمات می باشند که مسائل بهداشت حرفه ای این بخش نادیده گرفته شده است. مخاطرات ناشی از کار در این بخش بسیار متنوع هستند، که در این مجموعه سعی شده است تا اطلاعاتی هرچند کوتاه در این زمینه در اختیار پرسنل زحمت کش محیط های درمانی قرار گیرد.
مراکز بهداشتی درمانی که دارای حداقل 25 شاغل باشند، رئیس یا مدیر مرکز بهداشتی درمانی مکلف است کمیته ای به نام کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار با اعضاء ذیل تشکیل دهد:

1- رئیس مرکز بهداشتی درمانی یا مدیر مرکز به عنوان نماینده تام اختیار رئیس
2- نماینده کارکنان مرکز بهداشتی درمانی
3- مترون و در صورت نبودن او یکی از سوپروایزر مرکز بهداشتی درمانی
4- مسئول حفاظت فنی
5- مسئول بهداشت حرفه ای
6- مسئول تاسیسات مرکز بهداشتی درمانی
7- کارشناس مهندسی تجهیزات پزشکی مرکز بهداشتی درمانی
یکی از اقداماتی که برای رسیدن به هدف بهداشت حرفه ای باید انجام گیرد، مراقبت های بهداشتی- درمانی شاغلین است که از طریق معاینات قبل از استخدام، معاینات دوره ای، معاینات موردی انجام می پذیرد.
هدف های اصلی معاینه دوره ای عبارتند از:
– تشخیص زودرس بیماری های ناشی و مرتبط با کار و بیماری های غیر شغلی
– پیگیری موارد مشکوک تا روشن شدن وضع آن ها
– درمان به موقع و جلوگیری از پیشرفت بیماری
– کنترل عوامل زیان آور محیط کار و محدود کردن کار در فرد بیمار
– جلوگیری از انتقال و انتشار بیماری های مسری
– مطالعه اثرات زیان آور عوامل موجود در محیط کار
– تعیین اثر محیط بر سلامتی و بیماری کارگران
– ارزیابی روش های پیشگیری و ایمنی
بیماری ناشی از کار: بیماری هایی است که به علت مواجهه با عوامل فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی یا ارگونومی محیط کار بوجود می آید.
بیماری های مرتبط با کار: بیماری هایی هستند با چند منشاء یا عامل مختلف که معمولاً در افراد جامعه وجود دارند و شغل یکی از عوامل بوجود آورنده ی آنهاست و احتمالاً حالت زمینه ای موجود را تشدید می کند.
سلامت محیط و کار در بیمارستان
بیمارستانها در اکثر کشورها قسمت عمده ای از مراکز بهداشتی درمانی را تشکیل می دهند و بخش اعظم هزینه های بهداشت و درمان(حدود 70 درصد) را به خود اختصاص داده اند. بیمارستان باید الگوی نظافت و سمبل پاکیزگی و بهداشت باشند. بنابراین ضوابط بهداشتی بخصوص بهداشت محیط و حرفه ای از اولویت خاصی برخوردار است. مخاطرات عمده سلامت در بیمارستان ناشی از عدم اجرای مقررات بهداشتی، مواد زائد جامد(زباله) ، فاضلاب، رختشویخانه بیمارستان، آب و مواد غذایی غیر بهداشتی و عدم مراعات نظافت عمومی و عوامل زیان آور حرفه ای نظیر عوامل فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیک، ارگونومیک (پوستچرهای نامناسب حین کار، کار تکراری در هر یک از
نواحی بدن، حمل غیر اصولی اجسام، اختلالات اسکلتی- عضلانی و…) و روانی و غیره می باشند که کلیه بیماران، ملاقات کنندگان، کارکنان و در نهایت جامعه را در معرض این مخاطرات قرار می دهد.
عوامل زیان آور محیط کار:
الف – عوامل زیان آور فیزیکی محیط کار : صدا- ارتعاش- گرما- سرما- روشنایی- فشار- اشعه های مضر.
ب – عوامل زیان آور شیمیایی محیط کار :گازها و بخارات – گردو غبار- دود و دمه – حلالها- مواد ضدعفونی کننده.
ج – عوامل زیان آور بیولوژیک محیط کار : ویروسها- باکتریها- قارچها- انگل ها- خون و ترشحات آلوده و غیره.
د – عوامل زیان آور ارگونومیکی محیط کار : وضعیت نامطلوب بدن در هنگام کار – استفاده از ابزار الات نامناسب و غیره.
ه- عوامل روانی محیط کار : عواملی که موجب بروز استرس ها و اختلالات روحی و روانی در محیط کار می شوند.
اگر هر یک از عوامل یاد شده از حد تحمل فیزیولوژیک انسان بیشتر باشد عوارض و آسیبهایی ایجاد خواهد نمود.
در بهداشت حرفه ای عمده تلاشها بر ارزیابی این عوامل و کنترل یا حذف آنها می باشد که در ادامه به اختصار به توضیح هریک خواهیم پرداخت.

عوامل زیان آور محیط کار
-1 عوامل زیان آور فیزیکی
-1-1 صدا 14
با توجه به اینکه بیمارستان باید از جمله محیط هایی باشد که دارای نهایت آرامش باشد ولی گاهاً به دلایلی عوامل موجب می شود که صدا نیز به عنوان عاملی مخرب در محیط مطرح شود. که اگر بسیار آزار دهنده باشد و در محیط های درمانی از حدود 60 دسی بل فراتررود ممکن است در صورت مواجهه طولانی مدت موجب آسیب هایی گردد که به مواردی اشاره می کنیم: افت شنوایی از صدا، جلوگیری از شیدن مکالمه و علایم خطر- اثر روی بینایی- تاثیر بر سیستم تعادلی- مشکلات و اختلالات روانی و اجتماعی و اختلالات فیزیولوژیکی.
-1-2ارتعاش
نیروی ارتعاشی از بیشتر تجهیزات و ماشین ها پراکنده می شود و امکان انتقال آن به کالبد افرادی هست که با این تجهیزات کار می کنند.
انتقال انرژی مکانیکی از یک منبع لرزان )مرتعش( به کالبد انسان آسایش را به هم ریخته- بازده ی کار را کاهش داده و سرانجام اعمال فیزیولوژیک کالبد را به اختلال دچار می کند. اثرات ارتعاش روی بدن: اختلال در اندام ها و به خصوص ستون فقرات- اختلالات گوارشی- اثرات عصبی و عمومی- عارضه ی سپید انگشت- تغییر شکل استخوان ها و مفاصل انگشتان و عوارض استخوان های مچ و کف دست.
-1-3 روشنایی
بطور کلی می توان گفت روشنایی مناسب موجب حفاظت بیشتر بینایی کارکنان، کاهش عوامل ایجاد خستگی و فشار ناشی از روشنایی غیر کافی و پیشگیری از حوادث ناشی از کار می گردد.ویژگیهای روشنایی مناسب عبارتند از:
-1 نور کافی باشد.
-2 از نظر توزیع مطلوب باشد.
-3 درخشندگی سطوح باعث ناراحتی چشم نشود.
-4 سایه های مزاحم ایجاد نشود.
– نور مصنوعی: در طراحی روشنایی مصنوعی باید به نکات زیر توجه نمود:
الف – روشنایی مصنوعی باید دارای درخشندگی مناسب بوده و تا حد امکان به روشنایی روز نزدیک باشد.
ب – محل نصب منبع اضافی روشنایی باید در طرف چپ سطح کار باشد و ارتفاع آن از سطح کار از ۶٠ سانتی متر تجاوز نکند.
ج – تعداد روشنایی برای هر شغل مناسب با نوع کار ، ثابت و بطور یکنواخت روی سطح کار توزیع شود.
د – محل نصب لامپها طوری باشد که از تابش مستقیم نور آن به چشم جلوگیری شود. یعنی در میدان دید فرد قرار نداشته باشد.
ه – انعکاس نور از سطوح باعث خیرگی یا بازتاب شدید نور نشود.
و – منابع روشنایی ایجاد حرارت ننماید.
عوارض ناشی از روشنایی نامطلوب: خیرگی- خستگی چشم- سردرد- سرگیجه- ایجاد فشار در چشم- ضعف بینایی- کاهش راندمان –
افزایش حوادث و بیماری های اسکلتی و عضلانی.
-1-4 گرما 16
گرمای موجود در محیط کار از منابعی گوناگون ایجاد می گردد که می توان از وسایل و ماشین های گوناگون، فرآیندهای تولید، تابش خورشید، وسایل روشنایی مصنوعی، انسان و شرایط هوای بیرون محیط کار نام برد. در محیط های گرم و خشک، بار گرمایی وارد بر افراد شاغل اساساً ناشی از تابش های برخاسته از سطوح و وسایل داغ و نیز جابجایی مواد داغ است. محیط های گرم و مرطوب، برخاستن بخارآب از فرایندهای مرطوب سبب می گردد که بخار آب به رطوبت موجود در محیط کار افزوده گردد که این امر، باعث می شود افراد در دفع گرمای ناشی از سوخت و ساز و گرمای برخاسته از محیط به ناتوانی دچار گردند. عوارض ناشی از گرما: کاهش بازده کاری- احساس خستگی توام با ناآرامی و تحریک پذیری – خواب آلودگی- عطش فراوان- بالارفتن درجه حرارت بدن- تندشدن نبض- کم شدن مقدار ادرار – کرامپ عضلانی- خستگی گرمایی- گرمازدگی- سنکوپ گرمایی.

-1- 5سرما 17
امروزه مطلوب ترین اندازه دما برای زندگی را 23 تا 25 درجه سانتیگراد می دانند که از نظر شرایط محیطی، با رطوبت 50 درصد و جریان هوای نزدیک به 10 سانتی متر در ثانیه همراه باشد. البته گفتنی است که اندازه ی دماهای مطلوب برای فعالیت های بدنی گوناگون، به نوع کار و شدت فعالیت بستگی
دارد اما به هر رو، در دماهای پایین، کار و فعالیت دشوار می شود. منظور از پیشنهاد دامنه ی مجاز رویارویی با سرما، جلوگیری از کاهش دمای عمقی بدن به کمتر از 36 درجه سانتیگراد است تا از آسیب
سرما به بخش های انتهایی بدن(دست ها و پاها) پیشگیری گردد. عوارض ناشی از سرما: یخ زدگی- پای سنگربانان- هیپوتری.

-1-6 فشار
کار در تحت فشار زیاد(در اعماق دریاها، در داخل تونل ها) و یا در فشار کم و در بی وزنی(در فضا) و همچنین در محل های مرطوب باید در شرایط خاص انجام گیرد و هر گاه شرایط مناسب نبوده و یا مدت انجام کار در این شرایط زیاده از حد طولانی باشد عوارض مخصوصی ممکن است در افراد ظهور نماید. عوارض ناشی از کاهش فشار هوا: تنگی نفس- کرختی و مورمورشدن اندام ها- سوزش و خارش پوست- عوارض گوارشی- اختلالات گردش خون-اختلال در حس شنوایی و سیستم بینایی.

-1-7 پرتو
پرتوها، گونه از انرژی هستند که در در خلا یا ماده منتشر می شوند و به دسته پرتوهای یونیزان و غیر یونیزان دسته بندی می شوند.
پرتوهای یونیزان عبارتند از:
1- الکترومگنتیک(اشعه X)
-2 پارتیکلها(اشعه گاما، آلفا، بتا)
که دارای طول موج کوتاه و انرژی بالایی هستند. تماس کوتاه مدت با این اشعه ها باعث برهم زدن ترکیب شیمیایی سلولها می شود.
اثرات زیست شناختی پرتوهای یونساز
* اثرات زودرس: آسیبهای مرکز خونساز، آسیبهای دستگاه گوارش و آسیبهای دستگاه اعصاب مرکزی
* اثرات دیررس: اثرات ارثی(ژنتیکی)، کاهش طول عمر، آب مروارید، سرطان پوست(در پزشکان پرتو شناس(، سرطان خون
پرتوهای غیر یونیزان عبارتند از:
-1 امواج مایکرو ویو)امواج رادیویی و تلفن همراه(
-2 امواج میدانهای مغناطیسی، استاتیک(MRI)
-3 لیزر
-4 امواج التراسوند، فرابنفش(UV) مادون قرمز( IR)
این پرتوها دارای طول موج بلند و انرژی کمی هستند. در تماسهای کوتاه مدت بیماریزا نیستند، اما در صورت تماس طولانی این اشعه ها نیز می توانند خطرناک باشند.
اثرات زیست شناختی پرتوهای غیر یونساز: قرمزی پوست – تیری پوست-سرطان پوست- التهاب ملتحمه و قرنیه- آب مروارید- اثر برغدد تولید مثل – بروز اختلال در دستگاه تنظیم دمای بدن

-2 عوامل زیان آور شیمیایی
یکی از عوامل زیان آور و خطر آفرین برای افراد شاغل، مواد شیمیایی هستند. این مواد بصورت جامد، مایع ،گاز و بخار مورد استفاده قرار
گرفته و یا در جریان کار تولید می شوند. شدت و نوع مسمومیت با انواع مواد شیمیایی بستگی به چهار عامل دارد: ١- نوع ماده شیمیایی-2 راه ورود به بدن- 3 مدت تماس با ماده شیمیایی- 4 غلظت ماده شیمیایی
راه ورود به بدن: سموم از سه طریق تنفس، پوست، گوارش وارد بدن می شوند.
-2-1 گازها و بخارات
گاز به هر جسمی که در حرارت 25 درجه سانتیگراد و فشار 760 میلی متر جیوه به صورت گاز وجود داشته یا وجود پیدا کند اطلاق می گردد. به همین نحو هم، اصطلاح بخار به حالت گازی ماده ای که در 25 درجه حرارت سانتیگراد و 760 میلی متر جیوه فشار معمولاً مایع یا جامد است داده می شود. اغلب گازها دارای بوی نافذ بوده و به مقادیر ناچیزی پس از انتشار قابل تشخیص می باشند.

-2-2 ذرات معلق
طبق تعریف گیبز، انتشار و پراکندگی ذرات میکروسکوپی جامد و یا مایع در یک فاز گازی خاص و یا در هوا آئروسل نامیده می شود. به این ترتیب مواد معلق شامل کلیه ذرات مختلفی است که در فضای محیط زیست و یا محیط کار به صورت آئروسل موجود باشند.

-3 عوامل زیان آور زیست شناختی
-3-1 بیماری های ناشی از ویروس ها: هپاتیت-B هاری- ایدز- زگیل- نیوکاسل
-3-2 بیماری های ناشی از باکتری ها: سیاه زخم- بروسلوز- کزاز- سل- طاعون.
-3-3 بیماری های ناشی از ریکنزیا ها: تب کیو.
-3-4 بیماری های ناشی از انگل ها: کرم قلابدار- شیستوزومیاز- جرب(گال)-تیفوس.
-3- 5بیماری های ناشی از قارچ ها: هیستوپلاسموز- آسپرِژیلوز- درماتوفیتوز-کچلی.

در تقسیم بندی دیگر )عوامل بیولوژیک محیط کار):
عوامل پاتوژن هوابرد
HIV -B هپاتیت :(Blood borne pathogens) عوامل پاتوژن خون برد
-4 عوامل زیان آور ارگونومی
ارگونومی از دو واژه یونانی ارگو به معنی کار و نوموس به معنی قانون گرفته شده است و از نظر لغوی قوانین کار است. ارگونومی عبارت است از تطابق علمی کار و محیط کار با مشخصات فیزیکی و روانی انسان. برخی حیطه های عملکرد ارگونومی عبارتند از:

-4-1 آنتروپومتری )تن سنجی(
آنتروپومتری از دو واژه یونانی آنتروپوس به معنی انسان و مترین به معنی اندازه گیری و سنجش اقتباس شده است و به عنوان علم
سنجش ابعاد بدن شناخته می شود.
-4-2 فیزیولوژی کار
فیزیولوژی کار شاخه ای از فیزیولوژی است که اعمال و وضعیت بافت ها و اندام ها را در هنگام کار توضیح می دهد. هدف اصلی فیزیولوژی
کار تامین شرایطی است که در آن افراد بدون خستگی غیرضروری قادر به انجام کار خود بوده و پس از اتمام کار همچنان توان کافی جهت
انجام سایر فعالیت های روزمره را دارا باشند.
-4-3 فیزیولوژی محیط
در فیزیولوژی محیط اثر شرایط و عوامل محیطی مانند سروصدا، روشنایی، گرما، سرما، رطوبت، ارتعاش و غیره بر فیزیولوژی بدن انسان
مورد مطالعه قرار می گیرد. هر یک از این عوامل اگر از حد تحمل فیزیولوژیک انسان خارج شوند به عنوان عامل محیطی زیان آورمحسوب گشته و آسیب هایی را در فرد به دنبال دارند.

-4-4 بررسی صدمات اسکلتی- عضلانی مرتبط با کار
این عوامل زمانی بروز می کنند که نیازهای شغلی از توانمندی های فرد تجاوز نماید. با کمک اجرای اصول ارگونومی می توان از طریق کاهش تنش های عضلانی و کنترل عوامل مکانیکی تا حد قابل توجهی از بروز اختلالات کاست.
-4-5 حمل دستی بار
با توجه به اینکه این امر یکی از دلایل مهم ابتلاء به کمر درد می باشد، بی توجهی به این امر مهم نه تنها از نظر سلامت و ایمنی شغلی
نیروی کار بلکه از دیدگاه اقتصادی نیز با خسارت های مالی قابل ملاحظه ای همراه است.
مخاطرات اسکلتی- عضلانی
مخاطرات اسکلتی – عضلانی رایج در بیمارستانها (ویژه پرستاران)
Health care wide hazards module – Ergonomics
براساس آمارهای کشور آمریکا سالانه بیش از 200 هزارمورد آسیب و بیماری اسکلتی عضلانی مرتبط با کار در پرستاران ثبت میشود. بسیاری از این موارد شامل آسیبهای شدید هستند و بیش از نیمی از این آسیبها نیاز به استراحت پزشکی دارند و سالانه نزدیک به یک میلیارد دلار خسارت ناشی از پرداخت غرامت دستمزد روزهای استراحت پزشکی فقط بخاطر آسیبهای اسکلتی عضلانی در پرستاران به سیستم های بیمه ای امریکا وارد میشود.
مخاطرات شغلی رایج در حرفه پرستاری:
بیشترین مخاطرات متوجه پرستارانی است که از بیماران ناتوان یا مسن مراقبت میکنند ( مثلا در بخش های سی سی یو و ای سی یو( ازآنجا که این گروه از پرستاران در فعالیتهای روزانه به بیمار کمک میکنند در معرض ریسک ناشی از حمل و جابجائی دستی بیمار هستند . این فعالیتهادر صورت عدم کنترل منجر به آسیبهای اسکلتی – عضلانی میشود. این افراد حتی ممکن است دچار حوادثی مثل افتادن و لیز خوردن شوند که خود منجر به بروز آسیبهای اسکلتی – عضلانی گردد. همچنین پوسچرهای نادرستی که خواسته یا ناخواسته متحمل میگردند حتی در برخی گزارش ها و مطالعات نشان داده شده که استرس های روحی و نوبت کاری نیز میتواند دردهای اسکلتی – عضلانی را افزایش دهد.
نشانه های درد ناشی از آسیب کمر :
دردی که امکان دارد به جلو، کناره ها یا عقب ساق پا تیر بکشد یا محدود به ناحیه تحتانی کمر باشد.
دردی که با فعالیت بدتر شود.
دردی که در شب یا در نتیجه نشستن طولانی مدت مثلا" رانندگی طولانی بدتر شود.
دردی که همراه با گزگز شدن یا ضعف در بخشی از پا باشد.
پیشگیری از کمر درد :
انجام ورزشهائی مثل شنا، پیاده روی و دوچرخه سواری با افزایش میزان تناسب و توان می توانند در کاهش ابتلا به کمر درد مفید باشند.
تقویت عضلات شکم میزان ابتلا به کمر درد و در موارد وجود کمر درد، شدت آنرا کاهش می دهد.
افرادی که کار آنها مستلزم بلند کردن اجسام سنگین است باید هرگز از کفشهای پاشنه بلند بمدت طولانی استفاده نکنید. حتما" از کمربندهای پهن محافظ کمر استفاده کنند. در هنگام ایستادن طولانی مدت هر از گاهی به روی یک تکیه گاه یا دیوار تکیه کنید تا از فشار بر روی کمر کاسته شود نمائید. هم تشک های خیلی نرم و هم تشکهای سفت سبب کمردرد می شوند لذا از تشک مناسب استفاده کنید.
هرگز اجسامی را که برای شما سنگین هستند بلند نکنید. در هنگام بلند کردن اجسام کمر باید عمود بر زمین و نه خم شده به جلو باشد باید اجسام را در حالیکه نزدیک بدن شما هستند با زانوها بلند کنید.
بارهای سنگین :
• به جای بلند کردن اجسام سنگین، از راه های دیگری مانند هل دادن برای جابه جا کردن استفاده کنید ( هل دادن بهتر از کشیدن است . )
• تا می توانید از دیگران کمک بخواهید و از بلند کردن وسایل سنگین با خم کردن کمرتان خودداری کنید. بهتر است زانوهایتان را خم کرده و کمرتان را صاف نگه دارید. البته یادتان باشد که پاها را از هم کمی فاصله بدهید.
• از بلند کردن یک جسم سنگین و چرخاندن کمرتان بطور همزمان جدا" خودداری کنید.
• همیشه هنگام حمل اجسام سنگین، آن را نزدیک بدن نگه دارید.
قاعده نشستن:
• اگر مجبورید مدت طولانی روی صندلی بنشینید بهتر است هر نیم ساعت به بهانه های مختلف از جا برخاسته و راه رفته یا به بدن خود حرکات کششی بدهید.
• از صندلی مناسب با پشتی و با زاویه حدود 100 تا 120 درجه، استفاده کنید و اگر صندلی تان محافظ قوس کمر ندارد، قوس کمر را با یک بالشتک کوچک محافظت کنید.
• به جای چرخاندن کمرتان حین کار، از چرخش صندلی استفاده کنید.
• وسایل مورد استفاده تان را در دسترس خود روی میز بچینید تا برای استفاده از آنها مجبور به خم کردن کمرتان به جلو نشوید.
ایستادن و خوابیدن بدون کمر درد:
• هنگام ایستادن خود را به جلو خم نکنید، گوش ها، شانه و لگن را باید در یک امتداد و شکم را تو نگه دارید.
• اگر مجبورید مدت طولانی بایستید، یکی از پاها را روی یک پله یا چهارپایه به ارتفاع 20 سانتی متر قرار دهید تا فشار کمتری به کمر وارد شود و هر 10 دقیقه جای پاها را با هم عوض کنید.
• بهترین حالت خوابیدن خوابیدن به پهلو در حالی است که زانوها کمی خم بوده و یک بالش کوچک بین دو زانو قرار گیرد. اگر به پشت می خوابید لازم است یک بالش زیر زانوان و
یک بالش کوچک زیر گودی کمر قرار دهید.
• برای خارج شدن از تختخواب ابتدا به کنار تخت بچرخید
و پاهای خود را از تخت آویزان کرده، با کمک دست ها و
سفت کردن عضلات شکم بنشینید.
پیشگیری از آسیب های مفصل زانو:
مفصل زانو مهم ترین مفصلی است که وزن بدن را تحمل می کند از این رو کاهش وزن موثرترین راه پیشگیری و درمان آسیبهای وارده به این بخش از بدن است.
مفصل زانو در تمام فعالیت های انسان مانند ایستادن، راه رفتن و حتی نشستن در معرض فشارهای مکانیکی زیاد که ناشی از وزن، حمل بار و حتی ماندن در یک موقعیت ثابت است، قرار دارد.
بعنوان مثال فشار وارد بر مفصل زانو در هنگام بالا رفتن از پله ها معادل سه برابر وزن بدن و در هنگام پایین آمدن هفت تا هشت برابر وزن بدن است از این رو کاهش وزن برای حفظ سلامتی مفاصل به خصوص مفاصل زانو بسیار با اهمیت است.
بی تحرکی نیز خطری جدی برای مفاصل می باشد: برخی به غلط بر این باورند که فقط با حذف فشار بر روی مفصل و ثابت نگه داشتن آن مشکل حل می شود در حالی که عدم تحرک مناسب خود خطری جدی برای بروز بیماری های مفصل همچون آرتروز است چرا که تغذیه مفصل از طریق تحرک انجام می شود.
نحوه نشستن به صورت چهارزانو، چمباته زدن و استفاده از توالتهای ایرانی از جمله موارد تشدید کننده آسیب های مفصلی است وتبعیت از این روش های غلط زندگی، افراد را در سنین پایین مستعد ابتلا به آسیب های مفصلی می کند.

نکاتی چند برای مراقبت از زانوها :
– زانوها نیاز به حرکت دارند. تحرک ، به تغذیه مفصل، حفظ قدرت عضلانی و دامنه حرکتی زانو کمک می کند.
– اگر به کارهایی اشتغال دارید که ناگزیرید برای مدتی طولانی روی صندلی بنشینید، ساعتی یک بار از جای خود برخیزید و پنج دقیقه راه بروید. همچنین هنگام نشستن می توانید پاشنه های پا را از روی زمین بلند کنید یا زانوها را صاف نگه دارید.
– افرادی که ناچارند مدتی طولانی بایستند، ساعتی چند بار زانوهای خود را خم کنند. همچنین توصیه می شود که در طول روز، چند بار روی پاشنه پا بایستند و چند قدم راه بروند.
– هنگام خوابیدن به صورت طاق باز، بالش را زیر زانوهای خود قرار دهید. چنانچه به پهلو می خوابید، بین زانوها بالشی قرار دهید، اما اگر عادت دارید که بر شکم بخوابید، ( که عادت نادرستی است و از منظر اسلام نیز مکروه می باشد ) بالش را زیر ساق ها بگذارید.
با انجام منظم ورزش های تقویتی و کششی، قدرت عضلانی و انعطاف پذیری بافت های اطراف مفصل را بهبود ببخشیده و از بروز ضایعات زانو پیشگیری نمایید.
ورزش های زانو را ابتدا با تعداد کم ( پنج بار ) و دو بار در طول روز شروع کنید و با بهبود وضعیت جسمانی، تعداد و دفعات تکرار آن را افزایش دهید.
– اگر افزایش وزن دارید، با برنامه های مناسب ورزشی و غذایی، وزن خود را کاهش دهید. به خاطر داشته باشید که کاهش وزن موجب کاهش فشار وارده بر مفصل می شود.

-4-6 نوبت کاری
به هر کاری که در خارج از دریچه زمانی کار روزانه (به طور قراردی از 7 بامداد تا 6 عصر) انجام پذیرد، نوبت کاری گفته می شود. نوبت کاری با مشکلات مختلفی مانند خستگی، اختلالات گوارشی، مختل شدن زندگی خانوادگی و اجتماعی، کاهش بهره وری، احتمال افزایش وقوع حوادث همراه می باشد.
توصیه های تغذیه ای برای نوبت کاران
• به شیفت کاران توصیه می شود یک وعده اصلی در بعد
از ظهر و یک وعده اصلی در نیمه زمان شیفت مصرف کنند.
وعده های غذایی سنگین سبب خواب آلودگی و افت کار ایی می شود.
• اصل تعادل و تنوع در مصرف غذا در این جا نیز کاربرد دارد:
– فاصله بین وعده ها نباید بیش از ۵-۴ ساعت باشد.
– هر روز صبح، صبحانه کامل میل شود. در ضمن آب پرتقال فراموش نگردد.
– وعده های سبک، متعدد و حاوی نشاسته انتخاب شوند.
– از افزودن چاشنی ها، ادویه و روغن اضافی به غذا پرهیز شود.
-قندهای ساده باعث افزایش و افت قند خون متعاقب آن می گردند، از این رو بهتر است محدود شوند، میوه جات و سبزی ها میان وعده های مناسبی می باشند.
– خانم های شیفت کار که تحرک کمی دارند نیاز به املاحی نظیر کلسیم دارند. ولی از سوی دیگر توصیه می شود که انرژی دریافتی خود را محدود کنند.
-در محیط های گرم، به دلیل تعریق، امکان بروز سردرد و خشکی پوست، ابتلا به بیماری و تضعیف سیستم ایمنی بدن بیش تر می شود. به همین دلیل مصرف مایعات در حین کار الزامی است.
راهکارهای مقابله باخطرات
برنامه ریزی برای خواب کافی ماننداستراحت وخواب قبل ازشروع کاردرشب (سه ساعت خواب قبل ازشروع شیفت ایده آل است) و امکان استراحت ۱۵- ۱۰دقیقه ای هر۲ -۱ساعت درطول کار.
برای داشتن خواب کافی و مناسب پس ازشبکاری، استفاده ازمقداری شیرگرم، چای گیاهی و موز موثراست. این مواد غذایی با ترشح سروتونین باعث خواب می گردد.
استفاده از قهوه را چهارساعت قبل ازپایان کارمتوقف کنید. قهوه بین ۱۵تا۴۵دقیقه پس از استفاده اثرگذار بوده و سه الی چهار ساعت اثرآن باقی می ماند. هنگام خواب ازچشم بند استفاده کنید. نور موجود در روز حتی ازپشت پلک های بسته قابل نفوذ بوده و مانع ترشح ملاتونین می شود. ازپرده های ضخیم درمحل خواب و تشک راحت استفاده کنید.
از موزیک ملایم استفاده کنید.
از افکار منفی بپرهیزید. اگر باتمام راهکارها، خوابتان نبرد، در بسترمانده و استراحت کنید.
آگاه باشید که کمبود خواب باعث خستگی بیشتر، تحلیل رفتگی، استعداد ابتلا به بیماری ها و خطاهای کاری می شود.

-4-7 بیومکانیکی شغلی
در این شاخه از علم، قوانین حاکم بر فعالیت های بدن مورد بررسی قرار می گیرد. به عنوان مثال با کمک اصول بیومکانیک فشارهای مکانیکی وارد بر ماهیچه ها و مفاصل بدن طی وضعیت های مختلف بدنی هنگام انجام کار برآورده می شود.
-4- 8ایستگاه های کار
عدم برقراری شرایط مطلوب از جنبه ارگونومی با ایستگاه های کار می تواند انواع مختلفی از صدمات مانند مشکلات ستون فقرات، ناراحتی های اندام فوقانی و حتی عوارض بینایی همراه باشد. ایستگاه های کار به طور کلی به سه دسته نشسته، ایستاده و ایستاده- نشسته تقسیم می شود.
معاینات بدو استخدام و دوره ای و تشکیل پرونده پزشکی شاغلین:
برنامه معاینات پزشکی شاغلین: یکی از مهمترین و اساسی ترین برنامه های پیشگیری از بروز بیماریها و حوادث ناشی ازکار در هرکشوری که به عضویت سازمان بین المللی کار و بهداشت جهانی درآمده انجام معاینات پزشکی افراد شاغل میباشد.
معاینات قبل از استخدام : سنجش سلامتی فرد با بهره گیری از معاینه کامل پزشکی ، شنوایی سنجی ، سنجش تنفس ، بینایی سنجی ، آزمایشات خون و….. در نظر گرفتن تناسب بین وضعیت جسمی و روحی فرد و شغل محوله
معاینات ادواری : معایناتی هستند که در دوره های زمانی خاص با فاصله های معین صورت می گیرد. معاینات ادواری در واقع حکم مهر تائید بر معاینات پیش از استخدام را دارد. چنانچه اولین علائم بروز بیماریها( اعم از شغلی و غیر شغلی ) نمایان شود طی انجام معاینات ادواری (حداقل سالی یکبار) میتوان با صرف کمترین هزینه جلوی پیشرفت بیماری را گرفت و سلامتی شاغل را تضمین کرد.
هدف یا منظور:
– تشخیص زودرس بیماریها و عوارض ناشی از کار
– تعیین اثر محیط کار بر سلامت کارکنان
– ارزشیابی روش های پیشگیری و ایمنی
-تشخیص به موقع بیماری شاغلین و بررسی وضعیت سلامت شاغلین
-پیشگیری از تشدید بیماریهای قبلی در صورت وجود
-بکار گماردن فرد در شغل مناسب با توجه به تواناییهای جسمی و روحی
-جلوگیری از کار کردن افراد در محیط های پرخطر برای افراد بیمار و جلوگیری از کارافتادگی شاغلین و بازنشستگی قبل از موعد بر اثر بیماری و ناتوانی
-کنترل بیماری و ناتواناییهای جسمی و روحی شاغلین در محیط کار
– تامین،حفظ و ارتقای سلامت جسمی و روحی شاغلین
ایمنی و پیشگیری از حوادث شغلی
هرگاه " بهداشت " در یک مفهوم ساده و کاربردی به صورت" پیشگیری از بیماری" تعریف شود، آن گاه" ایمنی " را می توان به معنای " پیشگیری از حادثه " در نظر گرفت. به سخن دیگر کار ایمنی، همان پیشگیری از حادثه است. بنابراین درک پدیده حادثه بسیار اهمیت دارد.

حادثه: عبارت است از یک رویداد برنامه ریزی نشده و در نتیجه ناخواسته که موجب بروز زیان می شود.
خطر: شرایطی است که موجب آسیب رسانی می شود. در واقع خطرها مانند مواد منفجره ای هستند که همه جا وجود دارند و بر اثر محرک هایی مثل خطای انسانی، نارسایی در دستگاه مدیریت، خرابی دستگاه وتجهیزات و … به حادثه تبدیل می شود.
ایمنی: عبارت است از درجه دور بودن از خطر.
در جهان امروز به دلیل حوادث فراوانی که رخ می دهد مسئله ایمنی بسیار مورد توجه همه قرار گرفته که بیمارستان ها نیز بایستی به این مسئله توجه کنند. در حقیقت توجه به نکات ایمنی موجب کاهش حوادث ناشی از کار می شود.

مخاطرات ایمنی- بهداشتی رایج در بیمارستان
واحدهای اداری و پشتیبانی
– ارگونومیکی) کارنشسته- کار با کامپیوتر- کار یکنواخت – پوستچرهای نامناسب)
– استرس شغلی
– خشونت در محیط کار)برخورد نامناسب ارباب رجوع (
– بیماری های واگیردار
– افتادن و لیز خوردن- سقوط اشیاء

راهکارهای کنترلی:
تعبیه تهویه عمومی در اتاقها
رعایت اصول ارگونومیک در حین کار با کامپیوتر
رعایت موارد بهداشتی در زمان شیوع بیماری های واگیردار
تاسیسات- مهندسی:
– عفونتهای تنفسی) لژیونلا (
– مواد شیمیایی
– آتش سوزی(به دلیل کار با سیلندر ها(
– خطرات ماشین آلات و تجهیزات
– شوک الکتریکی – برق گرفتگی
– بخارات جوشکاری
– ابزاردستی
– سرو صدا و ارتعاش
– گرما – رطوبت- سرما
– ارگونومیکی(جابجائی دستی بار- کاردرفضای بسته- پوسچرهای بدنی مختلف نظیر کار در بالای سر و…
– آلودگی های مختلف محیطی در حین تعمیر و نگهداری سیستم ها
– بخارات جوشکاری
– تماس با مواد عایق نظیر آزبست و پشم شیشه
– ابزار دستی
– افتادن – لیزخوردن – سقوط اشیاء
– بیماری های واگیردار

راهکارهای کنترلی:
استفاده از کفش ، ماسک ،دستکشهای مناسب با کار
رعایت اصول ارگونومیک در حین حمل اجسام سنگین
رعایت نکات ایمنی در حین استفاده از سیلندر های گاز تحت فشار
رعایت موارد بهداشتی در زمان شیوع بیماری های واگیردار
رعایت نکات ایمنی در حین استفاده از دستگاه ها و تجهیزات
آموزش پرسنل در هنگام مواجهه با آتش سوزی و شرایط اضطراری

رختشویخانه
– البسه آلوده
– لوازم تیز و برنده
– سوختگی
– مواد شیمیایی(وایتکس و دیگر شوینده ها(
– آلرژی
– سروصدا
– گرما – رطوبت
– افتادن – لیزخوردن – سقوط اشیاء
– ارگونومیکی(جابجائی دستی بار)
– آتش سوزی

راهکارهای کنترلی:
استفاده از ماسک مناسب، دستکش، کفش، گوشی
تعبیه تهویه عمومی
رعایت اصول ارگونومیک در حین حمل اجسام سنگین
رعایت نکات ایمنی در حین استفاده از دستگاه ها
آموزش پرسنل در مواجهه با آتش سوزی و شرایط اضطراری

آشپزخانه
– ارگونومیکی(کارایستاده -جابجائی دستی بار و…)
– تجهیزات و لوازم کار)لوازم تیز و برنده – دستگاههای چرخ و برش گوشت و…)
– مواد شیمیایی(موادشوینده(
– سوختگی)تماس با شعله گاز)
– عفونتهای منتقله از مواد خام نظیر گوشت
– شوک الکتریکی – برق گرفتگی
– افتادن – لیزخوردن – سقوط اشیاء

راهکارهای کنترلی:
استفاده از ماسک مناسب، دستکش
تعبیه تهویه عمومی
رعایت اصول ارگونومیک در حین حمل اجسام سنگین
رعایت نکات ایمنی در حین استفاده اشیاء تیز و برنده
آموزش پرسنل در مواجهه با آتش سوزی و شرایط اضطراری

CSR(CSSD)
– تماس با مواد ضدعفونی کننده
– تماس با سایر مواد شیمیایی
– لوازم تیز و برنده
– سوختگی به دلیل تماس با اشیاء داغ
– پاتوژنهای خونی ) هپاتیت – ایدز و … (
– ارگونومیکی)کارنشسته و ایستاده- جابجائی دستی بار و(…
– افتادن – لیزخوردن – سقوط اشیاء
– آلرژی

راهکارهای کنترلی:
استفاده از ماسک مناسب، دستکش
تعبیه تهویه عمومی در اتاقها
رعایت اصول ارگونومیک در حین حمل اجسام سنگین
استفاده از کرمهای نرم کننده دست بعد از شستشوی دستها به دلیل تماس مکرر با مواد ضدعقونی کننده
رعایت نکات ایمنی در حین حمل اشیاء تیز و برنده

داروخانه
– تماس با داروهای دست ساز
– تماس با داروهای مخدر
– سوءمصرف داروها
– ارگونومیکی(جابجائی دستی بار- کارنشسته- کار با کامپیوتر)
– داروهای تاریخ مصرف گذشته
– امحاء داروهای فاسد
– آلرژی
– افتادن – لیزخوردن – سقوط اشیاء
– بیماری های واگیردار

راهکارهای کنترلی:
استفاده از دستکش در مواقع لزوم
تعبیه تهویه عمومی در اتاقها
رعایت اصول ارگونومیک در حین حمل اجسام سنگین
رعایت موارد بهداشتی در زمان شیوع بیماری های واگیردار

تصویربرداری
– ارگونومیکی(جابجائی دستی بیمار- کارنشسته- کار با کامپیوتر و …)
– تماس با اشعه
– شوک الکتریکی – برق گرفتگی
– خطرات تجهیزات و دستگاهها
– افتادن – لیزخوردن – سقوط اشیاء
– پاتوژنهای خونی ( هپاتیت – ایدز و… )
– خطرات اولتراسوند
– بیماری های واگیردار

راهکارهای کنترلی:
استفاده از پاروان سربی، حفاظ گناد، تیروئید بند سربی، عینک سربی، روپوش سربی
تعبیه تهویه عمومی در اتاقها
استفاده از تجهیزات حفاظت فردی مناسب در حین تماس مستقیم با اشعه
رعایت نکات ایمنی در حین تماس با اشعه

فیزیوتراپی
– ارگونومیکی(جابجائی دستی بیمار- کارنشسته- کار با کامپیوترو … )
– تماس با اشعه
– شوک الکتریکی – برق گرفتگی
– خطرات تجهیزات و دستگاهها
– افتادن – لیزخوردن – سقوط اشیاء
– پاتوژنهای خونی ( هپاتیت – ایدزو…)
– بیماری های واگیردار
راهکارهای کنترلی:
استفاده از پاروان سربی، حفاظ گناد، تیروئید بند سربی، عینک سربی، روپوش سربی
تعبیه تهویه عمومی در اتاقها
استفاده از تجهیزات حفاظت فردی مناسب در حین تماس مستقیم با اشعه
رعایت نکات ایمنی در حین تماس با اشعه

آزمایشگاه
– پاتوژنهای خونی ( هپاتیت – ایدزو …)
– مواد شیمیائی نظیر فرمالین و ….
– خطر needle stick و سایر لوازم تیز و برنده
– ارگونومیکی(کارنشسته- کار با کامپیوترو …)
– آلرژی
– افتادن – لیزخوردن – سقوط اشیاء

راهکارهای کنترلی:
استفاده از وسایل حفاظت فردی مثل: ماسک، دستکش لاتکس، لباس کار، عینک ایمنی، حفاظ صورت ، گان، همچنین
تجهیزاتی مانند دوش اضطراری و چشم شوی
تعبیه تهویه عمومی در اتاقها
رعایت اصول ارگونومیک در حین حمل اجسام سنگین
استفاده از کرمهای نرم کننده دست بعد از شستو شوی دستها به دلیل تماس مکرر با مواد ضدعقونی کننده و استفاده مکرر از دستکش لاتکس
خودداری از گذاردن درپوش سرنگ بعد از استفاده
مطالعه اطلاعات ایمنی مواد(MSDS)

اورژانس:
– خطر needle stick و سایر لوازم تیز و برنده
– پاتوژنهای خونی ( هپاتیت – ایدز و …)
– هرگونه اشیاء و لوازم بالقوه عفونی
– تماس با مواد شیمیایی
– افتادن – لیزخوردن – سقوط اشیاء
– استرس شغلی
– خشونت در محیط کار
– عفونتهای بیمارستانی
– ارگونومیکی(نوبت کاری- پوسچرهای بدنی در حین کار – جابجائی دستی بیمار)
– خطرات تجهیزات و دستگاهها
– بیماری های واگیردار
– تماس با اشعه(رادیوگرافی پرتابل)

راهکارهای کنترلی:
استفاده از دستکش، ماسک در مواقع تماس با خون و عفونت
تعبیه تهویه عمومی در اتاقها
رعایت اصول ارگونومیک در حین حمل اجسام سنگین
خودداری از گذاردن درپوش سرنگ بعد از استفاده

بخشهای بستری
– پاتوژنهای خونی ( هپاتیت – ایدزو… )
– عفونتهای بیمارستانی
– همه گیری بیماریهایی نظیر آنفولانزا و….
– آلرژی
– ارگونومیکی(نوبت کاری- پوسچر های بدنی در حین کار – جابجائی دستی بیمار)
– تماس با مواد شیمیایی(مواد ضدعفونی کننده و شوینده ها)
– خطرneedle stick و سایر لوازم تیز و برنده
– خطر آتش سوزی
– شوک الکتریکی – برق گرفتگی
– سروصدا
– تماس با جیوه در صورت شکستن دماسنج
– افتادن – لیزخوردن – سقوط اشیاء
– استرس شغلی
– خشونت در محیط کار
– خطر سیلندرهای محتوی گاز
– تماس با اشعه(رادیوگرافی پرتابل(

راهکارهای کنترلی:
استفاده از ماسک مناسب، دستکش
تعبیه تهویه عمومی در اتاقها
رعایت اصول ارگونومیک در حین حمل اجسام سنگین
خودداری از گذاردن درپوش سرنگ بعد از استفاده
آموزش پرسنل در مواجهه با آتش سوزی و شرایط اضطراری

اتاق عمل :
– پاتوژنهای خونی( هپاتیت – ایدزو… )
– تماس دراز مدت با گازهای بیهوشی( ایزوفلوران و(…
– خطر سیلندرهای محتوی گاز
– آلرژی
– ارگونومیکی)نوبت کاری- پوسچرهای بدنی در حین کار – جابجائی دستی بیمار(
– مواد شیمیایی)مواد ضدعفونی کننده(
– خطرات تجهیزات و دستگاهها
-خطر needle stick و سایر لوازم تیز و برنده
– افتادن – لیزخوردن – سقوط اشیاء
– تماس با اشعه(رادیوگرافی پرتابل)
– خشونت در محیط کار
– بیماری های واگیردار

راهکارهای کنترلی:
استفاده از وسایل حفاظت فردی مثل: ماسک، دستکش لاتکس، لباس کار، عینک ایمنی، حفاظ صورت ، گان و روکفشی
تعبیه تهویه عمومی در اتاقها
رعایت اصول ارگونومیک در حین حمل اجسام سنگین
رعایت نکات ایمنی در حین استفاده از سیلندر های گاز تحت فشار
خودداری از گذاردن درپوش سرنگ بعد از استفاده
توسعه و اجرای برنامه ریزی بهداشتی و ایمنی شامل اطلاعاتی در خصوص تماس با خطرات و روش های کنترل آنها
در دسترس قرار دادن برگه های اطلاعاتی ایمنی مواد(MSDS)

استفاده از وسایل حفاظت فردی :
وسایل حفاظت فردی تجهیزاتی هستند که برای حفاظت کارکنان از صدمات شغلی ویا بیماریهای ناشی از تماس با مواد بیولوژیکی، شیمیایی ، فیزیکی ،رادیولوژیک، الکتریکی و….طراحی شده اند.
این تجهیزات باتوجه به نوع صدمه مورد انتظارو تماس شغلی متفاوت می باشند. وسایل حفاظت فردی مورد استفاده جهت پیشگیری از عفونت ضمن محافظت کارکنان وپیشگیری از ابتلای آنان ، مانع انتقال عفونت به سایر بیماران و افراد میگردد.

دستکش
دستکش باید :
1. مچ آستین گان را بپوشاند.
2. فقط یکبار استفاده گردد.
3. در صورت پارگی و آلودگی قابل مشاهده تعویض گردد.
4. بین هر بار انجام مراقبت از بیماری که حامل میکروارگانیسم است ، تعویض شود .
5. پس از استفاده و پیش از ارائه مراقبت به بیمار دیگر، بایدخارج و بلافاصله دستها شسته شود تا از انتقال میکرو ارگانیسم ها به محیط یا سایر بیماران جلوگیری شود .
گان
برای حفاظت از پوست و جلوگیری از آلوده شدن لباس ها طی انجام پروسیجرها یی که احتمال پاشیده شدن خون یا ترشحات بدن وجود دارد ، باید از گان تمیز و یا استریل استفاده کرد .
گان باید:
1. یکبار مصرف و یا از جنس قابل شستشو باشد.
2. آستین گان باید بلند ومچ آن کش دار باشد.
3. گان باید یقه بسته باشد و یقه باز و یقه هفت نباشد (.اندازه گان باید مناسب باشد و نواحی مورد نیاز بدن را بپوشاند )
4. بلندی گان باید تا زیرزانو باشد .
5. گان باید ضد آب باشدودر غیر اینصورت باید یک پیش بند پلاستیکی روی آن پوشیده شود.
6. در صورت آلودگی قابل مشاهده بلافاصله تعویض شود.
7. بهتر است بعد از استفاده، گان را معدوم نمود و یا اگر قابل شستشو است به طریق مناسبی بدون پراکنده شدن آلودگی، به رختشویخانه فرستاده شده و سپس دستها شسته شوند .
ماسک
برای حفاظت از غشای مخاطی بینی و دهان در طی انجام پروسیجرهایی که احتمال پاشیدن خون مایعات و ترشحات بدن وجود دارد، لازم است از ماسک استفاده شود .
ماسک باید:
1. بوسیله بند یا کش به پشت سر بسته شود.
2. در صورت مرطوب شدن تعویض شود.
3. هرگز به گردن آویزان نشود.
4. پس از استفاده در سطل زباله دفع گردد.
5. پس از استفاده باید دستها شسته شود.

1 .افراد راست دست: در نقطه ای اندکی پائین تر از لبه دستکش چپ ، بخش خارجی دستکش چپ را با انگشتان دستکش راست بگیرید و ضمن خارج کردن دستکش چپ آن را به پشت وارونه کنید.

2. انگشتان برهنه دست چپ را در حد فاصل مچ دست راست و زیر دستکش راست بلغزانید به کمک انگشتان دست چپ ، دستکش راست را نیز خارج کرده و در حین خروج آنرا وارونه کرده برروی دستکش چپ بکشید.

3. هر دو دستکش وارونه شده را درون سطل زباله بیاندازید.

1. گره ها را باز کنید

2. یک دست خود را به قسمت داخلی گان
برده و آن را از ناحیه شانه و گردن به
پایین بکشید.

3. د ر حین درآوردن گان آن را وارونه کنید
به نحوی که بخش داخلی آن رو به خارج
قرار گیرد.گان خارج شده از تن را لوله
یا تا کنید و آن را به داخل سطل زباله
بیاندازید.

ارگونومی کار با رایانه
کاربرد کامپیوتر در زندگی بشر بسیار زیاد است و تعداد زیادی از افراد ساعتهای متمادی با کامپیوتر کار می کنند. به همین دلیل شناخت عوامل موثر در سلامت کار با کامپیوتر اهمیت زیادی دارد. وجود شرایط نامناسب در محیط کاری، عدم توجه به موارد ارگونومیکی و بهداشتی هنگام کار با کامپیوتر ممکن است در بلند مدت سبب بروز بیماریها و ناهنجاریها شود .
بیشتر کاربران کامپیوتر در محیط های سربسته و فضاهای کوچک کار می کنند.کمترین ویژگیهای یک محیط کاری مناسب برای کاربران کامپیوتر به قرار زیر است :
1. وجود سیستم تهویه مطبوع
2. نورکافی ومناسب
3. استفاده ازمیزمخصوص که دارای عرض وارتفاع استاندارد باشد.
4. استفاده ازصندلی ارگونومیک با قابلیت تنظیم ارتفاع
5. استفاده اززیرپایی برای قرارگیری مناسب وراحت پاها
با وجود رعایت نکات فوق، باز هم امکان بروز بیماریهای خاص برای اپراتور وجود دارد کم تحرکی هنگام کار با کامپیوتر، چشم دوختن در مدت طولانی به صفحه مانیتور و حرکات یکنواخت و تکراری مچ دست ، ممکن است سبب بروز انواع عوارض شوند .
برای پیشگیری از این عوارض نکات ساده و مهم زیر را هنگام کار با کامپیوتر رعایت کنید :
1. به تناوب از پشت میز کامپیوتر برخاسته، و با نرمشهای خیلی ساده، گردن ، بازو ، مچ دست و پاها را حرکت دهید.
2. صفحه مانیتور )صفحه نمایش( را طوری تنظیم کنید تا ستون فقرات شما به صورت مستقیم قرار گرفته و چشمان شما با قسمت بالایی صفحه نمایش در یک خط مستقیم قرار گیرند. این وضعیت برای چشمان شما راحتی بیشتری به همراه خواهد داشت.
3. فاصله صفحه مانیتور تا چشمان شما باید بین 53 تا 63 سانتی متر باشد.
4. هر 33 دقیقه به اشیائی که در فاصله 6 متری قرار دارند ، چند دقیقه چشم بدوزید.
5. ارتفاع میز کامپیوتر باید بین 66 تا 71 سانتی متر باشد.
6. ترجیحاً از یک زیر پایی استفاده نمایید و پاها را روی آن قرار دهید.این وسیله به راحت بودن وضعیت پاهای شما کمک می کند.
7. میز کار را طوری قرار دهید که روشنایی لامپ های سقف در طرفین قرار گیرد و از قرار دادن میز در محلی که نور لامپ مستقیماً در برابر شما باشد خودداری شود.در استفاده از روشنایی طبیعی نیز نباید صفحه مانیتور در برابر پنجره قرار گیرد.
8. سطح صفحه کلید، تقریباً هم ارتفاع با دسته صندلی و آرنج باشد و مچ ها به طور عادی روی صفحه کلید ها قرار گیرد، به طوری که هنگام کار، ساعدها تقریباً موازی با افق قرار گرفته و زاویه بین مچ دست و ساعد، 5 تا 13 درجه باشد. موقعیت mouse در همان ارتفاع و فاصله نسبت به صفحه کلید است .
9. روشنایی محل کار باید مخلوطی از نورسفید و زرد بوده (ترجیحاً از لامپ مهتابی استفاده شود) و شدت آن درحدود 333 لوکس باشد.
10. برای به حداقل رساندن فشار بر روی گردن و کمر هنگام تایپ یک نوشته یا نامه ، استفاده از نگهدارنده های کاغذ برای قرار دادن نامه روی آن لازم است.
.11 برای اتاق کار، دمای 23-19 درجه سانتی گراد و رطوبت حدود 50 درصد مناسب است.
12. بهتر است با باز کردن درب و پنجره ها و یا تعبیه دستگاه تهویه ، هوای اتاق به طور مرتب تعویض شود.
نکته مهم :
با توجه به تماس مداوم دست افراد با صفحه کلید کامپیوترها در بخش های بیمارستانی، این صفحه کلیدها به عنوان منبع مهمی از انتقال پاتوژن به دست افراد به حساب می آیند. انواع میکرو ارگانیسم ها به علت عدم توجه کافی به اصول بهداشت دست توسط کاربران رایانه ها و همچنین عدم رعایت اصول گندزدایی بر روی صفحه کلید رایانه ها در بیمارستانها گزارش شده است .لذا رعایت موارد ذیل جهت پیشگیری از موارد مذکور توصیه می شود:

1.عدم مصرف موادغذایی هنگام کار با رایانه
2.ضدعفونی کردن صفحه کلیدها بامحلول گندزدای مناسب
3.استفاده از کاور های پلاستیکی جهت پوشش صفحه کلیدها
4. شستشوی دست پس ازهر بار استفاده ازصفحه کلید
نقش بهداشت حرفه ای در توسعه پایدار
بنابر اعلامیه کنفرانس عالی ریو توسعه پایدار به عنوان یک استراتژی برای برآورد نیازهای جمعیت موجود دنیا بدون داشتن آثار سوئی روی سلامت انسان و محیط زیست و بدون به مخاطره انداختن منابع جهانی و بدون به خطر انداختن قابلیت های تولید در آینده در نظر گرفته می شود . بر اساس این اعلامیه ، انسان ها نقش محوری در ارتباط با توسعه پایدار بر عهده داشته و مستحق برخورداری از یک زندگی بارور و سالم هماهنگ با طبیعت می باشند .
در مبحث بهداشت حرفه ای تغییر عبارات فوق در واقع ایفای نیازهای مادی با کار و دیگر فرآیندهای تولیدی بدون ایجاد خطر برای سلامتی انسان ، اکوسیستم ، منابع پایه ، بهداشت جامعه ، در کوتاه مدت یا بلند مدت خواهد بود . بهداشت حرفه ای به عنوان عنصری اساسی یک بعد بهداشتی و اجتماعی از اصل توسعه پایدار را تشکیل می دهد و مسلما عملکردهای بهداشت حرفه ای مجموعه ای از فعالیت های کلیدی است که رسیدن به توسعه پایدار را تسهیل می کند .
نقش محوری بهداشت حرفه ای در توسعه پایدار
1) پیشگیری از حوادث ،آسیب های و بیماریهای شغلی و حفاظت کارگران در مقابل فشارهای بیش از حد جسمی و روانی بر استفاده بهینه از منابع محدود موجود و به حداقل رساندن کاهش غیر ضروری منابع مادی و انسانی دلالت دارد.
2) هدف از محیط کار ایمن و سالم ، بکارگیری ایمن ترین تکنولوژی همراه با مصرف انرژی کم ، ایجاد آلودگی کمتر و تولید مواد زائد کم می باشد و در اغلب کشورها قوانین مربوط به بهداشت حرفه ای بر استفاده از بهترین تکنولوژی که دسترسی به آن نیز ممکن باشد ، تاکید دارد .
3) بکارگیری اصول بهداشت حرفه ای موجب افزایش کیفیت محصولات ، بهره وری و فرآیند مدیریت گردیده و بنابراین در ممانعت از افت غیر ضروری انرژی و مواد و همچنین پیشگیری از اثرات ناخواسته بر روی محیط زیست نقش موثری خواهد داشت .
4) اغلب مخاطرات محیط از محیط های کاری همچون صنعت ، کشاورزی ، حمل و نقل و خدمات ، ناشی
می شوند. کارشناسان و دیگر افراد مسئول در امر بهداشت حرفه ای به خوبی از فرآیندها و عواملی که ممکن است برای محیط زیست مخاطره آمیز باشد ، آگاهی دارند و اغلب این اطلاعات در مراحل اولیه بروز مشکل در اختیار آن ها قرار
می گیرد و بنابراین قادرند پیشگیری های اولیه را انجام دهند در غیر این صورت عناصر مخاطره آمیز در محیط پراکنده خواهند شد .
در مورد حفاظت محیط زیست وقتی که مشکلات ناشی از سیستم های تولیدی مطرح می شود ، انتظار می رود که عملکرد بهداشت حرفه ای از نظر کارایی و صرف هزینه مورد تایید قرار گیرد . به همین منظور در برخی کشورهای صنعتی
فعالیت هایی را برای برقراری ارتباط نزدیکتر بین بهداشت حرفه ای و بهداشت محیط زیست آغاز نموده اند.
5) هدف از خدمات بهداشت حرفه ای تامین سلامت و استفاده بهینه از توان کاری و رفاه کارگران می باشد . وجود نیروی کار سالم ، بارور و انگیزه عامل کلیدی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی محسوب می شود . بعلاوه بهره وری و کیفیت بالای کار می تواند تولید سالم مواد و کالاهاو همچنین اقدام عملی دستیابی به اصول توسعه پایدار را تضمین نماید .
6) اکثر مخاطرات زیست محیطی ابتدا در محیط های کاری و یا جمعیت های کارگری ورد شناسایی قرار می گیرند . بنابراین بهداشت حرفه ای در همان نقطه شروع یک سیستم ، اعلام خطر برای تعیین مخاطرات زیست محیطی را فراهم
می کند که می توان بر اساس آن مدل های موثری برای فعالیت های پیشگیری ارائه نمود .
7) بیش از 50% افراد بزرگسال در محیط کار در معرض عوامل زیان آور شیمیایی ، فیزیکی ، بیولوژیکی ،ارگونومیکی یا استرس های روانی و فشار کاری بیش از حد قرار می گیرند . در این مورد برای دستیابی به یک زندگی سالم و بارور می توان از بهداشت حرفه ای به عنوان ابزاری مناسب بهره گرفت.
8) وضعیت کلی محیط زیست و اکوسیستم به طور مستقیم و غیر مستقیم بر روی بهداشت کارگران در مشاغل مختلف کشاورزی ، معدن و ماهیگیری و تولید تاثیر می گذارد . بنابراین یک ارتباط دوجانبه بین ایمنی و بهداشت حرفه ای از یک طرف و توسعه پایدار توام با محیط سالم از طرف دیگر وجود دارد .
9) با توجه به اهمیت رفاه افراد و برای توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع و کشورها ، خط مشی وجود دارد که دستیابی هر فرد را به کار امکان پذیر ساخته و آن ها را قادر می سازد که هزینه زندگی خود و خانواده شان را تامین نمایند . بالا بودن آمار شاغلین ، یک عامل کلیدی در توسعه پایدار و ایمن کشورها محسوب می شود ، در حالی که افزایش نرخ بیکاری و تبعات منفی آن عاملی تهدید کننده برای این توسعه به شمار می رود .
10) اختصاصا در کشورهای در حال توسعه بهداشت و رفاه خانواده در گرو سلامتی و بهره وری نیروی کار آن خواهد بود بنابراین وضعیت زندگی اعضای آن متاثر از اقدامات بهداشت حرفه ای خواهد بود در غیر این صورت با توجه به پایین بودن سزح بهداشت و کاهش توان کاری ، بحران شدیدی در خانواده بوجود آورده و به طور غیر مستقیم بهداشت، رفاه و اقتصاد جوامع را تحت تاثیر قرار می دهند .
در صنعت برق اگر ایمنی رعایت نشود، خطر برق گرفتگی حتمی است. بنابراین قبل از دست زدن به سیم یا ادوات برقی جهت تعمیر و یا هر گونه بازرسی بایستی حتماً جریان برق در مدار قطع بوده و مطمئن باشید که جریان برق وجود ندارد و آزمایش وجود یا عدم وجود جریان برق توسط فازمتر صورت می گیرد.
اختلالات وعوارض بعدی پس از برق گرفتگی
1- اختلالات قلبی عروقی :
دراثر تحقیقات کلینیکی روی کسانی که شوک الکتریکی دیده اند مشاهده شده که تخلیه های الکتریکی ایجاد اختلالات عروقی خاص می کند که گاهی کم اهمیت و موقتی بوده وبعضی اوقات شدید وطولانی است و درموارد حاد منجربه مرگ می شود . در مرحله اول فشار خون نقصان می یابد این پدیده موقتی بوده فقط چند ثانیه طول می کشد .مرحله دوم فشار خون بالا می رود که بلا فاصله پس از مرحله اول شروع می شود و به طور کلی کمتر از یک دقیقه پس از اتمام شارژ الکتریکی به طول می انجامد . در مرحله سوم فشار خون به مدت زیادی پایین می آید ضمناً فشار وریدی بالا رفته وپس از پایان برق گرفتگی به سرعت به حال عادی بر می گردد .
در معاینات بالینی در مدتی بیش از30 تا60 دقیقه بعد از وقوع حادثه نتایج زیر بدست آ مده است :
الف) اختلال ریتم : 3مورد ،ریتم اضافی ضربان قلب ،احساس پایین ریختن دل و بالاخره فیبریلاسیون دهلیزی قلب .
ب) اختلال هدایت عصبی : 9 مورد ، بلوکاژ (قطع جریان خون ) برانش راست نوع WILSON بوده است .
ج) اختلال قلب : 15 مورد تاکیکاردی (ازدیاد ضربان قلب ) طپش قلب ودرد جلوی دیده شده است .
د) اختلال در گردش خون اکیلی : 4 مورد ایسکمی (کم خونی ) 4 مورد ا نفاکتوس میوکارد و 2 مورد کم خونی توام با ضایعه ISCEMIC – LESION دیده شده است . بعضی اختلالات قلبی عروقی پس از برق گرفتگی به وجود می آید مانند پاره شدن دریچه های قلب مانند دریچه میترال انبساط حاد قلب ،لخته شدن خون در عروق .
باید توجه داشت که حالات ذکر شده در بالا و اختلالات قلبی بلافاصله پس از شوک الکتریکی ایجاد نشده است بلکه پس از مدت کم و بیش طولا نی ( پس ا زچندهفته تا چند ماه حتی چند سال بعد از بروز حادثه ) بوجود می آید .شوک الکتریکی ممکن است ضایعاتی را که قبلًا در بدن وجود داشته تشدید نماید به طور مثال شخصی که مبتلا به ضایعه دریچه میترال بوده این امر باعث فیبریلاسیون دهلیزی می شود .
2- اختلالات و ضایعات عصبی :
اختلالات عصبی ممکن است بلافاصله پس از برق گرفتگی یا مدتی پس ا زآن بروز کند همچنین ممکن است بطور کامل معالجه پذیربوده عواقب بعدی نداشته یا ممکن است اختلالات به طوردائم باقی بماند. یکی ازاختلالات عصبی که به طور حاد پیش می آید از دست دادن شناسایی است که مدت عارضه آن بنا به وضع حادثه متفاوت است و به دنبال آن اختلال مشاعر ، هذیان گویی ، سر درد عصبی ، از دست دادن حافظه ، گزگز کردن بدن و انقباض غیر ارادی وشدید عضلات بوجود می آید .
3- اختلالات حسی (شنوایی وبینایی ) :
اختلالات بینایی که بیشتروبلافاصله اتفاق می افتد عبارت است از التهاب در محفظه قدامی وته چشم ، ورم ملتحمه ورم شبکیه،ورم عنبیه که تماما در اثر نور شدید وحرارت قوس الکتریکی است . ورم ملتحمه در نزد کارگرانی که روی شبکه های توزیع نیرو کار می کنند دیده شده است . ضایعه ته چشم عبارت است از متورم شدن ته چشم شخص که عارضه آ ن به زودی مرتفع می شود . عبور مستقیم جریان از چشم آ ب مروارید بوجود می آورد و یا عوارض مانند کم شدن قدرت بینایی وتورم عصب چشم را بوجود می آورد .
اختلالات شنوایی عبارت است از کم شدن شنوایی که ممکن است منجر به کری کلی شود ممکن است در نزد افراد برق گرفته اختلالات عصبی و اختلالات بینایی وشنوایی تواما بوجود آ ید .همچنین سایر عوارض دیگری نظیر عوارض کلیوی ، پخته شدن عضلات و … را بوجود می آورد.
روشهای پیشگیری از خطرات برق :
اغلب خطر برق گرفتگی در مواقعی پیش می آ یدکه پوشش سیمهای برق معیوب شده باشد اگر روپوش سیمهای حامل برق پاره یا در آ ن شکافی ایجاد شود در موقع دست زدن ممکن است سانحه ای بوجود آید همچنین ممکن است پوشش سیمهای داخلی موتورها یا دستگاههای الکتریکی ساییده یا سوخته شود ودراثرتماس بابدنه دستگاه مخاطراتی ایجاد کند این مورد بیشتر در موتورها یا دستگاههایی که قابل حرکت بوده وآ نها رابرای انجام کار ا زنقطه ای به نقطه دیگر حمل می کنند پیش می آ ید .اگر شدت جریان از 025/0 آمپر تجاوز کند در موقع عبور از بدن موجب مرگ می شود. مقاومتی که بدن شخص در مقابل عبور جریان برق بوجود می آ ید متفاوت است واز 500 تا 5000 اهم یا بیشتر می رسد . این اختلاف مقاومت بستگی به طبیعت شخص و وضع محیطی دارد که در آن قرار گرفته است . در شرایط نا مساعد ومواردی که تدابیر حفاظتی کامل اتخاذ نشده باشد یک اختلاف پتانسیل مختصرمثلا 15 تا20 ولت نیز ممکن است برای شخص خطرناک باشد . البته عبورجریان نیزدرشدت برق گرفتگی وخطرات ناشی از آ ن دخالت تام دارد . اگر در دستگاههایی که با فشار ضعیف 24 ولت کار می کنند اتصال بدنه بوجود آ ید ممکن است به اشخاصی که مورد برق گرفتگی حساسیت واستعداد دارند آسیب برساند زیرا اگر مقاومت بدن شخص درحدود 1500 اهم باشد جریانی معادل 048/0 آمپر از بدن عبورکرده وچون میزان آ ن ازحد 025/0 آمپر بیشتر است باعث مرگ او خواهد شد .
تامین حفاظت بوسیله ایزوله کردن شخص:
یکی از راه حل های اساسی برای محفوظ کردن کارگران عبارت است از ایزوله کردن آنها بوسیله دستکش،کاسک ، لباس یا کفش حفاظتی که از موارد عایق ساخته شده و شخص رادر مقابل ورود جریان از بدن، کف محل کار را با موا د عایق مانند فرش لاستیکی مفروش کرده و یا از زیر پایی یا چهار پایه یا پایه های عایق استفاده کرد. دو یا چند جسم هادی یا دستگاههای الکتریکی که نزد به هم قرار داشته باشد ممکن است دراثرعواملی مانند اتصالی به بدنه وامثال آ ن دارای اختلاف پتانسیلهای مختلف شوند و دست کارگران در آن واحد به هر دوی آنها اصابت کند که دراین صورت با وجود مجهز بودن به کفش عایق جریان خطرناک از بدن کارگرعبور خواهد کرد. شدت جریان خطرناکی که ازبدن عبور می کند متناسب با اختلاف پتانسیل بین دودستگاه فوق الذکر می باشد دراین قبیل موارد می باید این اجسام را بوسیله یک سیم هادی به یکدیگرمتصل کرد تا درچنین مواردی اختلاف پتانسیل بین آ نها وجود نداشته باشد .
حفاظت در مورد اتاق یا محفظه هایی که بدنه آ نها دارای پتانسیل یکسان می- باشد :
اگر شخصی درداخل اتاق یا محفظه ای قرارگیرد که پتانسیل تمام نقاط آ ن باهم مساوی ویکسان باشد تا در مدتی که در داخل اتاق باقی مانده خطری برایش موجود نیست ولی به محض اینکه پای خودرا برای خروج از اتاق روی زمین گذاشت تحت اثر اختلاف پتانسیل اتاق و زمین دچار برق گرفتگی خواهد شد .
تامین حفاظت بوسیله ایزوله کردن سیم ترانسفورماتور از زمین:
برای اینکه شدت جریان موجود در یک سیم هادی که به منبع تولید برق متصل شده است از بدن شخص بگذردکافی است که مدار جریان آ ن بسته شود مدار در این مورد فقط با متصل کردن سیم خنثی ترانسفورماتور می باشد این منظور در موردی تعیین می شود که کارخانه یا محل کار دارای یک ترانسفورماتور مخصوص به نام ترانسفورماتورایزولمان باشد تغذیه کلیه دستگاهها مستقیماً بوسیله این ترانسفور ماتور عملی می گردد . همچنین ممکن است ترانسفورماتورهایی رابه اسم ترانسفورماتورایزولمان روی مدار تغذیه هریک از دستگاههای مورد نظر قرار دارد متاسفانه دراین مورد اگر در محلی از شبکه اتصال به زمین ایجاد شود چون مدار مسدودی از راه زمین بوجود می آید خطر برق گرفتگی پیش خواهد آمد . برای جلوگیری از خطر باید مراقبتهای دقیق به عمل آورد که شبکه در طول خط کاملا عایق باشد ودستگاههای الکتریکی روی فوند امنتها عایق نصب شده باشد همچنین اگر در پوشهای عایق سیمهای الکتریکی ناقل جریان عینی مشاهده شد باید بلافاصله اقدام به تعمیر یا تعویض آنها گردد.
تامین حفاظت بوسیله اتصال دادن به زمین :
طریقه دیگری که برای جلوگیری ازخطر برق گرفتگی موجود می باشد عبارت است از اتصال دادن بدنه به زمین در مورد کلیه قطعات فلزی و دستگاههای الکتریکی که ممکن است دراثرخراب شدن روپوش سیم ووصل شدن به بدنه این قطعات تولید جریان خطرناک اتصالی کند با اجرای این عمل بدن شخص که با این دستگاهها معیوب تماس پیدا می کند درانشعاب جریان قرار می گیرد و مقدار شدت جریانی که به طورشنت از بدن عبور می کند جزیی ا زجریان خطرناک اصلی می باشد و اگر سیم اتصال به زمین به طور صحیح وبا مقاومت کم نصب شده با شد شدت جریانی که از بدن عبور میکند به میزان خطرناک 025/0 آ مپر خطرناک نمی رسد . در کارخانجات برای جلوگیری از خطرعبور جریان از بدن در اثر ایجاد اتصالی بین فاز و بدنه دستگاههای برقی باید بوسیله سیمی با مقاومت کم وحساب شده بدنه دستگاهها را به زمین اتصال داد .
تامین حفاظت افراد بوسیله رله دیفرانسیل :
رله دیفرانسیل روی موتورها ومصرف کننده ها نصب شده و روی اختلاف جریان خروجی دستگاه عمل کرده ودر صورت ایجاد اتصال بدنه در دستگاه وفرار جریان خطا به زمین میزان جریان خروجی ا ز دستگاه کمتر از جریان ورودی می شود جریان ورودی وخروجی در دوسیم پیچ که در دو جهت مخالف یکدیگر پیچیده شده می رود . در حال عادی که اتصال بدنه بوجود نیامده جریان هر دو سیم پیچ مساوی بوده حوزه مغناطیسی ایجاد نمی شود ولی دراثر ایجاد اختلاف بین دو جریانی که در این دو سیم پیچ می رود حوزه مغناطیسی ایجاد شده و هسته مغناطیسی باعث قطع مدار می گردد زمان قطع مدار در حدود1/3 ثانیه بوده وبه این طریق اتصال به بدنه را در این مدت کوتاه قطع می کند ودیگر خطر برق گرفتگی نخواهد داشت .
انرژی الکتریکی یکی از مهم‎ترین و پیچیده‎ترین صنایع می‎باشد که با تنوع ویژگی‎های سهیم در آن ایجاب می‎نماید در زمینه ایمنی کارکنان و تاسیسات و تجهیزات از مقررات خاص برخوردار گردد، لذا در این راستا تهیه و تدوین نظامنامه‎ای که اشراف بر مسئولیت کارکنان در جلوگیری از حوادث جانی و مالی وپایدار نگهداشتن فعالیت پرسنل واحد برق و بازدهی آن موثر باشدضروری بنظر می رسد.
هدف
منظور از تهیه و تدوین نظامنامه ایمنی، محافظت کارکنان شاغل واحد برق ، و همچنین حفاظت تاسیسات و تجهیزات از آتش‎سوزی و دیگر حوادث احتمالی و پایدار نگهداشتن سیستم و تعمیم ایمنی برای ایجاد محیط سالم جهت کارکنان و حفظ دستگاهها و تاسیسات و تجهیزات از خطر احتمالی می‎باشد.
تشکیلات
در اجرای اصول ایمنی که عناوین آن ذیلاً اشاره گردیده تشکیلاتی ( واحد برق) که بتواند مجری کلیه اهداف ایمنی و بهداشت کار باشد ضروری است، در این زمینه با ارائه تشکیلاتی که خط مشی اجرائی آن به صورت مسئولیتهای سازمانی و وظایف کارکنان در ابعاد همه جانبه تعیین گردیده، کلیه کارکنان شاغل در واحد برق با شرح وظایف و انواع فعالیت شغلی خود آشنا وموظف به پیروی از نظامنامه ایمنی میباشند..
مسئولیتها
پیش‎بینی و پیش‎گیری از وقوع حوادث ناشی از برق جزو مسئولیتهای سازمانی واحد برق بوده، به ترتیبی که بالاترین رده سازمانی تا آحاد کارکنان شاغل در کارخانه ملزم به رعایت و اجرای مقررات و دستورالعمل‎های ایمنی و بهداشت حرفه‎ای در مورد خود و کارکنان تحت نظارت و تاسیسات و تجهیزات مربوطه می‎باشند.
مجموعه مقررات ایمنی و بهداشت حرفه‎ای
کلیه قوانین و مقررات آئین‎نامه‎های حفاظت و بهداشت کار وابسته به قانون کار، مصوبات وزارت کار و اموراجتماعی، کلیه مصوبات کارخانه و مصوباتی که در آینده توسط شورایعالی ایمنی صنعت برق به تصویب خواهد رسید می‎باشد.
دستورالعملهای ایمنی و حفاظت
به منظور ایجاد محیط سالم کار و حفظ و حراست از نیروی انسانی و تاسیسات و تجهیزات و پیشگیری از حوادث و خطرات احتمالی، تدوین و اجرای دستورالعمل‎های ایمنی و حفاظت، فردی و حرفه‎ای، تاسیسات و تجهیزات بر مبنای علمی و تجربی الزامی است. – رعایت کلیه مقررات این آیین نامه الزامی بوده و عدم اجرای موارد پیش‎بینی شده یا انجام نیمه‎کاره آنها سبب بی‎اثر شدن بقیه ودرنتیجه کل‎سیستم ایمنی‎مربوطه خواهدگردیداین لیستهای کنترل به هیچ وجه تمام مسائل رادر برنمی گیرند ، به هر حال به هر مورد که برخورد می کنید آن را به دقت مورد بررسی قرار دهید و سپس تصمیم خود را بگیرید.
مقررات حفاظت از حریق
با توجه به وجودموادقابل اشتعال مورداستفاده در تاسیسات برق (منابع سوخت، مخازن روغن، کابلها… ) و همچنین دستگاهها و تجهیزاتی که احتمال خطر آتش‎سوزی در آنها وجود دارد، اجرای دستورالعمل‎ها و مقررات حفاظت از حریق به منظور پیش‎بینی، پیشگیری و مبارزه با حریق الزامی می‎باشد.
صلاحیت حرفه‎ای کارکنان :
به منظور حفظ و حراست سرمایه کلان کارخانه (نیروی انسانی وتاسیسات) و اداره بهینه امور و تقلیل ضایعات و خسارات، ضروری است معاینات پزشکی جسمی و روانی بدو استخدام و ضمن خدمت کارکنان، آموزشهای ایمنی و حفاظت و حرفه‎ای، آزمون اجرائی کارکنان در ارتباط با مسائل ایمنی شغل آنان به منظور حصول اطمینان از صحت رفتار آنان، انجام گردد.
ایمنی در برق به دوبخش عمده تقسیم میشود:
۱-ایمنی کارگر ۲- ایمنی تجهیزات
سر فصل ها:
• 1.عوامل برق گرفتگی
• 2.تامین حفاظت در برابر جریانهای الکتریکی
• 3. توصیه های ایمنی در برق
• 4.لوازم و وسایل استحفاظی فردی ایمنی در برق
•5.کمکهای اولیه در برق گرفتگی
این انرژی با وجود این همه خصوصیات مناسب ، در صورت غفلت می تواند خطرناک نیز باشد . نکته ای که ذکر آن اینجا حائز اهمیت می نماید این است که متاسفانه تلفات این انرژی بین افراد مطلع و وارد به آن بیش از افراد عادی می باشد . شاید بتوان مخاطرات این انرژی را در دو دسته زیر جای داد.
الف ) مخاطرات اولیه : برق گرفتگی ، شوک الکتریکی ، سوختگی ها ، آتش سوزیها ، انفجارات ناشی از این انرژی
ب ) مخاطرات ثانویه : شوکهای کوچکی که باعث انقباضات عضلانی لحظه ای در افراد می شود و پیامد آن دستپاچگی ، …. می باشد و احتمال دارد که فرد دچار حادثه دوم شود و حادثه دوم مانند برخورد به ماشین آلات که با جریان برق کار می کنند .
برق گرفتگی به شش علت رخ می¬دهد:
1) تماس با سیم برق¬دار (فاز).
2) تماس به سیم نول در شرایط یکسان نبودن ولتاژ در فازهای مختلف.
3) قرار گرفتن بدن بین نول و زمین و عبور جریان مدار از بدن.
4) تماس با بدنه برق¬دار شده دستگاه¬ها.
55) تخلیه بارهای الکتریکی ذخیره شده در دستگاه¬های برقی در زمان خاموش بودن آنها (اثر خازنی دستگاه¬.
6) ایجاد اختلاف ولتاژ بین دو قسمت از بدن.
میزان خطر و احتمال وقوع آن را بر حسب مسیر جریان برق
مسیر جریان میزان خطر مرگ احتمال وقوع
از سر به اندام¬های دیگر خیلی زیاد (مرگبار) خیلی کم
از یک دست به دست دیگر زیاد متوسط
از دست به پا خیلی زیاد زیاد
از یک پا به یک دست کم کم
مقاومت بر حسب اهم / اجزای بدن
100000 تا 600000 / پوست خشک
1000 / پوست خیس
400 تا 600 / دست و یا اندام داخلی
100 / گوش تا گوش
مطابق با تحقیقات صورت گرفته، شدت جریان 25 میلی آمپر در مدت زمان 1/00 ثانیه می¬تواند باعث مرگ یک انسان شود. البته مقادیر مذکوردر افراد مختلف متفاوت می¬باشد.
مهمترین عواملی که در ایجاد برق گرفتگی نقش دارند ، موارد زیر است :
•1. ولتاژ :
بطورکلی مقدار اختلاف پتانسیلی که بدن یک فرد می تواند بدون هیچ عارضه ای تحمل کند بستگی به نوع جریان و زمان دارد . بطور کلی حد آستانه تحمل افراد نسبت به جریانهای متناوب کمتر از جریان برق مستقیم است . بر اساس استاندارد کشور انگلستان حداکثر ولتاژ مجاز تماس در فرکانس 50 هرتز برای جریان برق متناوب 50 ولت و در استاندارد آلمان 65 ولت است . هر دونوع استاندارد یاد شده برای جریان مستقیم ولتاژ 120 ولت را پیشنهاد کرده اند . لازم بذکر است برای جانوران در برق متناوب 25 ولت و مستقیم 60 ولت است .
از نظر زمان ، مقدار ولتاژ قابل تحمل برای فرد به سرعت با تغییر زمان تغییر می کند به عبارتی زمان بیشتر ، ولتاژ کمتر و برعکس است .
•2. شدت جریان :
استانداردهای متفاوت برای جریان متناوب و مستقیم فرکانس های مختلف شدت جریان های مختلفی را بعنوان حدود مجاز تعریف کرده اند : بر اساس استاندارد کمیسون بین المللی برق ، حد بی خطر شدت جریان برای انسان 10 میلی آمپر و حدی که باعث مرگ می شود 25 میلی آمپر برای جریان برق متناوب است . حد کشنده برای جریان مستقیم 50 میلی آمپر تعریف شده است . ولی حساسیت اندامهای مختلف متفاوت می باشد شبکیه چشم ، زبان و پوست بیشترین تاثیر در برابر شدت جریان را دارد .
•3. مقاومت :
از آنجای که بخش اعظم بدن انسان را آب و مایعات الکترولیت تشکیل داده است ، در حالت کلی بدن انسان یک جزء تقریبا رسانا محسوب می شود . ولی بخاطر مقاومتی که دارد بخشی از انرژی وارده را به حرارت تبدیل می کند . هرچه مقاومت بدن انسان بیشتر باشد . بخش بیشتری از انرژی بصورت گرما هدر می رود . در نتیجه این گرما تجزیه مایعات داخل بدن است .
بطور کلی ، عوامل زیر در مقدار مقاومت بدن انسان در برابر جریان الکتریکی موثرند :
1) ضخامت پوست
2) میزان رطوبت ، درجه حرارت و مقدار نمک پوست
3) فشار تماس پوست با قسمت برق دار
4) شدت جریان برق
5) مسیر عبور جریان
6) مدت عبور جریان
7) نوع جریان الکتریکی و بسامد آن
•4. مسیر عبور جریان :
مسیر عبور جریان و همچنین سطحی که جریان آن از بدن می گذرد می تواند نقش بسزایی در پیامدهای حادثه داشته باشد . بعنوان مثال در صورتی که مسیر جریان دست به دست باشد شدت پیامدها بسیار وخیم تر خواهد بود ، در صورتیکه برق گرفتگی در سر باشد علت اصلی مرگ خفگی است .
•5. زمان برق گرفتگی :
هرچه مدت زمان برق گرفتگی بیشتر باشد صدمه نیز بیشتر است .
•6. فرکانس :
فرکانس جریان یکی از تعیین کننده ترین عوامل در شدت جریان برق گرفتگی ها می باشد که دلیل آن توانایی اعصاب در فرکانسهایی مختلف است . بطور کلی فرکانسهای 50 تا 60 هرتز فرکانسهایی هستند که باعث بیشترین تحریک اعصاب می گردند این شدت تحریک با کاهش و افزایش فرکانسها به شدت تغییر پیدا می کند .
برای مثال برای احساس جریان الکتریسیته در فرکانس 50 هرتز ، شدت جریانی در حدود 3 / 11 میلی آمپر کافی خواهد بود . در حالی که فرکانسهای 1000 هرتز برای احساس برق گرفتگی و تاثیرات آن ممکن است شدتی معادل 80 میلی آمپر لازم باشد . فرکانس بالا یکی از عللی است که باعث می شود صاعقه منجر به مرگ نشود ، چون هرچه فرکانس برق بالاتر رود برق از سطوح بدن بیشتر عبور می کند تا درون عمق بدن علاوه بر عوامل یاد شده پارامترهای نظیر سن افراد ، شرایط جوی ، رطوبت بدن ، خستگی ، جنسیت و ……. می تواند بر شدت برق گرفتگی تاثیر گذارد .
برق گرفتگی
1. برق گرفتگی مستقیم
2. برق گرفتگی غیر مستقیم
برق گرفتگی مستقیم :
در این حالت سیستم الکتریکی سالم بوده و فرد در اثر علل مختلف با هادی برقدار تماس پیدا کرده و دچار حادثه می شود . این نوع برق گرفتگی ها کمتر رخ می دهند .
برق گرفتگی غیر مستقیم :
در صوریتکه به هر دلیلی عایق بندی یک وسیله برقدار خراب شده باشد در تماس انسان باقسمتهای رسانای دستگاهها یا ابزار آلات قرارگیرد منجر به حالت برق گرقتگی خواهد شد که به آن برق گرفتگی غیر مستقیم می گویند .
مهمترین اصول حفاظتی در برابراینگونه برق گرفتگی ها عبارت است از :
جلوگیری از ورود جریان الکتریکی به بدن انسان
جلوگیری از خروج جریان الکتریکی از بدن انسان
محدود کردن جریان عبوری از بدن
قطع خود کار مدار تغذیه به محض بروز حادثه
برخی از حالات برق گرفتگی بشرح زیر می باشد :
1- تماس با قسمت برقدار ( فاز )
2- زمانی که بارهای الکتریکی بصورت خازن در دستگاهی که قبلا خاموش شده است جمع شده باشد .
3- تماس با قسمت نول در شرایط یکسان نبودن ولتاژ در فازهای مختلف .
4- هنگامیکه فاز به بدنه دستگاه متصل شده باشد .
5- ایجاد اختلاف ولتاژ بین دو قسمت از بدن
علل عمده ای که باعث بروز آتش سوزیها در اثر جریانات الکتریسیته می شوند می تواند شامل موارد زیر باشد :
1. بارهای بیش از حد ( Over Load ) :
زمانی است که از یک رسانا بار بیش از حدکشیده شود . در سیم با بار زیاد مقاومت بالا می رود . گرمای تولید بالا می رود و منجر به آتش سوزی می شود . عامل اصلی حوادث خانگیover load است که دو دلیل عمده دارد : یا مداری که طراحی شده است برای با مشخص توانایی ندارد یا درست طراحی شده ولی بار بیش از حد از آن کشیده می شود .
2. اتصالاتی که محکم نیستند ( Loos Conection ) :
یعنی مدار کاملا" برقرار نشده است ، دو تا سیم به هم وصل شده ولی چون شل است ، جرقه می زند و حادثه می آفریند .
3. جریانات نشت از زمین (Earth Leakage ) :
بخشی از جریانات برق از جایی به بیرون نشت و منجر به حادثه می شود .
4. اتصالات کوتاه ( Short Circuit ) :
زمانی که بدون یک مقاومت با مصرف کننده سیم فاز در مجاورت سیم نول قرار بگیرد که این اتصالات با جرقه های شدیدی همراه است ولی رله با فیوزهای که در مسیر است این اتصالات را حس کرده و بیرون می زند .
5. گرم شدن مواد قابل اشتعال :
که این مواد در نزدیکی تجهیزات الکتریکی قرار دارند .
حفاظت در برابر جریان الکتریکی :
حفاظت در برابر برق گرفتگی را با روشهای زیر می توان برای افراد ایجاد نمود :
1) تامین حفاظت به وسیله اتصال به زمین
2) حفاظت افراد به وسیله رله دیفرانسیل
3) تامین حفاظت به وسیله جدا کردن فرد
4) حفاظت به وسیله اتصال دستگاهها به یکدیگر با سیم هادی
5) تامین حفاظت به وسیله جدا کردن سیم نول ترانسفورماتور
6) حفاظت در مورد اتاق یا محفظه هایی که بدنه آنها دارای اختلاف پتانسیل یکسان می باشد
لوازم و وسایل استحفاظی فردی ایمنی در برق :
کلاه ایمنی : از وارد شدن ضربه های مکانیکی به ناحیه سر جلوگیری می کند وبلکه قادر است سر را در مقابل برخورد با ولتاژهای متفاوت حفاظت نماید .
الکتریسیته / نوع کلاه
حفاظت در برابر ولتاژهای پایین / کلاس A
حفاظت در برابر ولتاژهای بالا / کلاس B
عدم حفاظت در برابر الکتریسیته / کلاس C
کفش ایمنی : کفش مورد استفاده کارکنان صنعت برق ، کفشهای عایق می باشد . این کفشها از زیره عایق برخوردار بوده و از تکمیل شدن مدار توسط پای فرد در هنگام برق گرفتگی جلوگیری کرده و در نتیجه مانع برق گرقتی می شوند .
دستکش های حفاظتی : اشخاصی که با برق سرو کار دارند باید از انواع دستکشهای عایق که درجه عایق الکتریسیته بودن آنها مناسب با ولتاژ مورد نظر باشد استفاده نمایند . برای بالا رفتن از تیرهای سیمانی و چوبی می بایست از دستکشهای کف چرمی با پشت برزنتی استفاده نمود . برای تیرهای فولادی و دکلهای فلزی انواع آجدار پیشنهاد می شود که از لیز خوردن دست جلو گیری به عمل آورد .
عینکهای ایمنی ، کمربند های ایمنی ، رکاب های سیمبانی ، فیوز کش ، فاز متر فشار ، انبر دست و ….
درمان و کمک های اولیه در برق گرفتگی :
الف ) جریان الکتریکی فشار ضعیف : این گونه جریان باعث توقف جریان خون به علت عدم حرکت قلب و فیبریلاسیون بطنی و در برخی مواقع کاهش فعالیت قلب می گردد . اگر در موقع بروز برق گرفتگی سریعا توقف جریان خون بر طرف نگردد ، مرگ در اثر فقدان موضعی اکسیژن دستگاه اعصاب مرکزی و قلب فرا می رسد . در هنگام توقف تنفس ، باید با انجام عمل تنفس مصنوعی به آسیب دیده ، عمل تنفس را برقرار نمود یکی از روشهای تنفس مصنوعی ، تنفس دهان به دهان یا دهان به بینی است . در برخی موارد ، برای نتیجه گیری بهتر باید از تزریق داخل قلبی آدرنالین یا نورآدر نالین استفاده نمود . کمک های اولیه در مورد فرد آسیب دیده باید تا رسیدن فرد به بیمارستان و پس از آن ادامه یابد .
ب ) جریان الکتریکی فشار قوی : در برق گرفتگی فشار قوی باید وسایل قلیایی نمودن ادرار فرد آسیب دیده را فراهم نمود . برای این کار باید بلافاصله پس از برق گرفتگی محلول قلیایی به فرد خورانید و اگر فرد در حالت بیهوشی باشد باید ماده قلیایی مناسب به وی تزریق گردد . برای انجام کمک های اولیه در پست های ترانسفورماتور و تاسیسات مولد نیرو ، باید مقداری بی کربنات دو سود در محل موجود باشد . برای تهیهمحلول بی کربنات دو سود باید چهار تا شش گرم بی کربنات دو سود را در 300 میلی لیتر آب حل نموده و محلول را به فرد خوراند .

منابع
کتاب ایمنی و بهداشت کار تالیف بابک کاظمی
http://wwwparshse com /safety/safety%20 electricity.htm
* http://powerelectrical.tk
* www.ergoweb.com
* www.ergo.human.cornell.edu
* www.lni.wa.gov/Safety/Topics/Ergonomics
* www.spine-health.com
* www.spineuniverse.com
* www.osha.gov/SLTC/etools/computerworkstations/index.html

1