تحقیق نماز در ادیان مختلف

نماز در دین اسلام
نماز یعنی نیایش و اظهار بندگی و شکر گذاری به شکل مخصوص و معیّن در برابر خداوندی که انسان به او اعتقاد و ایمان دارد و وجود خود و نعمت هایی را که دارد از طرف او می داند. نماز ارتباط معنوی میان آفریده و آفریدگار و درخواست یاری از اوست برای آن که انسان بتواند انسانیت خود را نگهداری کند و در مسیر حق و حقیقت قرار گیرد. از سویی به مکلفان تعلیم داده شده است که با آفریننده ی خود چگونه راز و نیاز کنند و او را به چه صفاتی بخوانند. (منتظری،1387)
در آموزه های قرآن و اسلام بلکه همه ادیان آسمانی انسان تنها همین تن و جسم نیست بلکه موجودی دو بعدی است که بُعدی از او الهی و معنوی است و انسانیت او هم به کمالات و پیشرفتها و نیروهای بعد روحی اش بستگی دارد . او بَعد از طی مراحلی در این عالم می میرد اما این بُعد روحی او زنده است و زندگی و حیات سعاتمندانه این بُعد فقط در پرتو ایمان به خدا و اتصال و ارتباطش با پروردگار عالم تامین می شود و میزان تمام پیروزیها و شکستهای انسان هم در میزان و معیار الهی وابسته به کمالات و نقصانهای روحی و ایمانی اوست و در این میان نماز عالی ترین وسیله استحکام روحی و مطمئن ترین و موثرترین راه تقویت معنوی و ایمانی انسان است. از این روست که امام علی فرمودند: تمام امور تو محصول نماز توست.(اسکندری، 1383)
نمازهای شرعی اصلی ترین مناسک و شعائر اسلام هستند. انجام آنها بر همه مسلمانان اعم از زن و مرد و از سن نوجوانی تا مرگ واجب است. نماز بر زندگی روزمره مسلمانان تاکید دارد و او را بی واسطه در برابر خداوند قرار می دهد. نمازها باید به سوی کعبه در مکه و پنج بار در روز خوانده شوند: صبح قبل از طلوع آفتاب، ظهر، عصر، مغرب، و عشا قبل از نیمه شب. قبل از نمازها اذان گفته و وضو می گیرند و می توانند نماز را در هر مکان پاکی چه بیرون از منزل و چه درون منزل بخوانند. تعداد رکعتهای نماز در هر زمان متفاوت است. صبح دو رکعت، ظهر و عصر چهار رکعت، مغرب سه رکعتو عشا چهار رکعت. تمام اعمال حالات و کلمات نماز بر اساس الگویی است که پیامبر اسلام(ص) بنیان نهاده است. در نماز زنان و مردان به خاطر کل خلقت و به خاطر خلیفه الله بودن بر روی زمین نیایش می کنند. نماز تلفیق تمامیت وجودی عابد در بندگی مطلق خداوند را ممکن می سازد. با استناد به این حدیث که می فرماید" الصلاه معراج المومن" یعنی نماز ابزار معراج مومن است، نماز برای انسانهای با ایمان و نیکوکاز همان ابزار صعود به سریر الهی است.(نصر، 1385)
در اسلام نماز عبادتی جامع و عملی کامل و نشانی بارز برای انسان مومن است. در حمد و قل هواللهش، هم توحید نظری و معرفت الله است و هم احدیتِ حضرت، رب العالمین به همراه صفات ربویست و رحمانیت و رحیمیت و صمدیتش. در ایاک نعبد و ایاک نستعین ، توحید ناب عملی است چه اینکه توحید در عبودیت و توحید در استعانت تمام حقیقت و شان بندگی است و در مالک یوم الدین آن هم سخن از معاد است بالصراحه و هم سخن مرگ و بعثت دوباره از خاک است به دو سجده هایش بالکنایه. هم هدایت الهی و نعمت یافتگان به آن هدایت را متذکر می شود تا راه رهرو گم نشود: اهدنا الصراط المستقیم صراط الذین انعمت علیهم. هم برای جداسازی خط مستقیم از خطوط انحرافی مُضلّین ضلالت الهی و گمراهان را به خاطر می آورد. غیرالمغضوب علیم و لاالضالین. رکوعش ادب الهی عبد است در برابر معبودش و سجودش گامی برای قرب به اوست. قنوتش مغز عبادت است و تشهدش بیعت دوباره انسان با خدا و حجج الهی و صلواتش فعلی است خدایی و سلامش ادب الهی عبد در برابر رهبران صالح و مصلح آسمانی و سایر بندگان نیکش.(اسکندری،1383)
در قرآن سوره نساء آیه 103 آمده است:" فَاِذا قَضَیْتُمُ الصَّلاهَ فَاذْکُرُوا اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلى‏ جُنُوبِکُمْ فَاِذَا اطْمَاْنَنْتُمْ فَاَقیمُوا الصَّلاهَ اِنَّ الصَّلاهَ کانَتْ عَلَى الْمُوْمِنینَ کِتاباً مَوْقُوتاً . " ( و چون نماز را به جاى آوردید، خدا را [در همه حال‏] ایستاده و نشسته و بر پهلوآرمیده، یاد کنید. پس چون آسوده‏خاطر شدید، نماز را [به طور کامل‏] به پا دارید، زیرا نماز بر مومنان، در اوقات معیّن مقرّر شده است‏)
(همچنین در سوره نور آیه 37 می خوانیم:
" رِجالٌ لا تُلْهیهِمْ تِجارَهٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ اِقامِ الصَّلاهِ وَ ایتاءِ الزَّکاهِ یَخافُونَ یَوْماً تَتَقَلَّبُ فیهِ الْقُلُوبُ وَ الْاَبْصار"(مردانى که نه تجارت و نه داد و ستدى، آنان را از یاد خدا و برپا داشتن نماز و دادن زکات، به خود مشغول نمى‏دارد، و از روزى که دلها و دیده‏ها در آن زیرورو مى‏شود مى‏هراسند. ))
خداوند در قرآن می فرماید:" وَ اَقِمِ الصَّلاهَ اِنَّ الصَّلاهَ تَنْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ لَذِکْرُ اللَّهِ اَکْبَر" (عنکبوت /45)
(نماز را به پادار زیرا که نماز،انسان را حتماًاز کارهای زشت و ناپسند باز می دارد و یاد خدا بسیار بزرگتر است.)
اینست که آیه فوق با فرمان بسیار محکم،صریح و قاطع،وجوب و لزوم آن را برای عموم مسلمانان اعلام می دارد و با عبارت جامع و پر متوای"اَقِم"بر ضرورت آن تاکید می کند نماز به قدری بزرگ و پر اهمیّت است که هرگز و در هیچ موقعیتی از انسان ساقط نمی گردد و در ترک آن و یا سستی و مسامحه کاری در آن،هیچ عذر و بهانه ای حتی برای یکبار نیز پذیرفته نیست زیرا از یک محافظت مستمر و مراقبت دائمی و پیوسته را در نماز لازم می داردو از طرف دیگروظیفه ثابت و فرض معیّن مکتوب و نوشته شده می نامدو دیگر اینکه آثار سازنده آن را در جامعه برای ما بازگو می کند و آن را عامل تقوی و کنترل و عامل بازدارندهاز زشتیها و منکرات معرفی می کند.(هاشم زاده هریسی،2/116)
نماز در مسیحیت
نماز مسیحی به معنی رایج ادیان نمی باشد، بلکه بیشتر، شکل دعا و نیایش دارد و در یک نگاه دقیق می توان آن را دعا محسوب کرد. نماز مسیحی، نه تنها شکل خاصی ندارد، بلکه آداب و الفاظ خاصی نیز ندارد و مسیحی آزاد است آنگونه نماز بخواند و دعا کند که دلش می خواهد و یا آنگونه که کلیسا سفارش می کند. مسیحیان هر روز یا روزهای خاصی، نماز ویژه ای که بر آنها واجب باشد، ندارند. در کتاب جهان مذهبی در این باره آمده است:(( کانون دعا و نیایش، نماز و مناجات است. این واژه، در صورت اولیه یونانی خود، به معنای خدمات همگانی بود که یک نفر شهروند، به هزینه شخصی، در اختیار دولت قرار می داد. سپس اصطلاح مزبور به مسیحیت وارد شده و به این معنا به کار گرفته شد که نماز و دعا همان خدمتی است که افراد انسانی به عنوان وظیفه و تکلیف دینی، به در خانه خدای خود به جای می آورند. در مکتب ارتودکس شرقی، این دعا و نیایش جنبه محوری داشته و حیات توام با نماز و مناجات، مبین راز حضور خداوند در کلیساست.(بوش و دیگران، 1378)
مسیحیان هفت نماز در روز و شب دارند که عبارتند از: نماز صبحگاهان (بکور) و نماز ساعت سوم و ششم و نهم و یازدهم و دوازدهم و نیمه ی شب. و اهتمام و توجه آنها به نماز، بیشتر از روزه است و نماز، ترتیبی خاصندارد.مسیحیان در یکشنبه نماز خاصّی دارند که این عبارت در آن خوانده میشود: "ترا شکر می کنم ای خدای پدر که به قدرت خود مرا از عدم، موجودفرمودی به شکل و شباهت خود مرا خلق کردی و اسم تو را شکر می کنم ای خدای پسر که به عقل خود مرا از جهنّم نجات دادی و درهای فردوسرا به روی من باز کردی. اسم تو را شکر می کنم ای خدای روح القدس که به رحم خود در هنگام تعمید مرا تقدیس نمودی و الان نیز همیشه در منکار می کنی که مرا مقدّس سازی با آن شفقت هایی که هر روز به من می دهی. به خوشحالی بزرگ اسم تو را شکر می کنم. ای سه اقنوممسجود که ثلاثه مقدّس، می باشید، چنانچه از ازل بودید و الان نیز هستید و همیشه خواهید بود تا ابد الاباد، تو را سجده می کنم ای سه خدایمقدس، آن اسم تو را شکر می کنم با یک دل نرم و مملو از امتنان تو را شکر می کنم…" همچنین در مورد کیفیت نماز عیسویان آمده است که هیئت خاصّی در قیام و قعود نزد آنها مراعات نمی شود بلکه قصد کلّی، نیّت خالص و پاک وطهارت فکر می باشد. و بهترین نماز آن است که مختصر و مفید و با حرارت تقدیم شود.(نصرت،1361)
نماز روزانه که ریشه در مزامیر داود و کتاب مقدس دارد، قرن های متمادی پلی بوده است میان لیترجی و معنویت. این نماز نوعی لیترجی برای زمانی خاص است که روزانه در ساعات معین خوانده می شود. در اوایل قرن سوم هیپولیتوس به مسیحیانی که در خانه یا سر کار هستند، هفت ساعت از روز را برای نماز پیشنهاد کرد: به هنگام از خواب برخاستن و پیش از انجام هر کاری؛ در ساعت سوم هنگامی که مسیح به صلیب میخکوب شد؛ در ساعت ششم هنگامی که به خاطر رنج کشیدن مسیح بر صلیب در موقع ظهر هوا تاریک شد؛ در ساعت نهم که مسیح پس از میخکوب شدن روی صلیب جان داد؛ به هنگام رفتن به بستر خواب؛ حدود نیمه شب (هر چند این بدین معناست که برای مدتی از بستر برخیزد و اگر همسرش از مومنان نیست، در صورت امکان برای این منظور در اتاقی جداگانه خلوت کند) زیرا عقیده بر این است که در آن وقت همه مخلوقات برای لحظه ای ساکت می شوند و به قصه مسیح یعنی: داماد آمد، می اندیشند؛ و در سپیده دم. اریجن تعلیم می داد که نماز خواندن بدون وقفه یعنی ترکیب عمل با نماز. "کردارهای شرافتمندانه و انجام دستورات از جمله نمازهایند". به همین علت است که سراسر زندگی قدیس یک نماز بی وقفه و طولانی است. "آنچه معمولاً نماز نامیده می شود" نباید کمتر از سه بار در روز انجام شود.(مویکفیلد، 1386)

نماز در یهودیت
نماز در عبری به تفیلا و در قرن دوم میلادی به "امیدا" مشهور شد. هر چند که واژه صلاه نیز پس از ورود از زبان آرامی به عبری، در نزد یهودیان به معنای دینیِ آن مستعمل گردید.(اشرافی،1384)
در کتاب انسان و ادیان درباره نماز در یهودیت آمده است:
یک یهودی پرهیزگار هر روز سه بار نماز می گزارد؛ بامداد، بعد از ظهر و شامگاه. نماز فرصتی است برای یهودی که به خدای خویش نزدیک شود. اما یهودیان باور دارند که هر کنش دیگری هم که از آدم سرزند، یک نماز به شمار می رود. در آغاز، برای نماز گفتاری نهاده نشده بود. پس هر کس آزاد بود که درونمایه ی هر یک از نمازهایش را خود برگزیند. اما پس از ویران شدن معبد بیت المقدس، صورت نماز نوشته شده و خواندن آن واجب گردیده است. درونمایه آن هم التماس و لابه است؛ هم آموزه های تلمود، هم یادآوری رویدادهای تاریخی یهود، هم مدح و ثنای پروردگار.یهودی تا آنجا که بتواند، باید نماز خود را در کنیسه و در میان گروهی بخواند که از ده نفر بالغ کمتر نباشد. هسته مشترک همه نمازها، هجده دعای خیر و رحمت است که به آن "آمیداه" گویند. در نماز بامداد و شامگاه بخشی به آن می افزایند که به آن" شما" گویند. شما در عبری یعنی "گوش کن" و هم تراز کلمه عربی"اسمع" است که همین معنی را دارد."شما" برای دادخواهی و فریاد رسی است که از سِفر پنجم عهد عتیق(تورات) در آورده اند: " گوش کن ای اسرائیل. جاویدان است خداوند ما، و یگانه است." ناهمگونی نمازها در چند و چونی سرودهای نیایش، دعاهای خیر و دعاهای فریاد رسی و یاری طلبی است. نزد یهودیان راست کیش، یک کاهن که از نوادگان هارون باشد، باید امامت نماز را به جا آورد. هنگام نماز بامداد، یهودی شانه ها و سر خویش را با یک شال نماز می پوشاند و بر بازوی چپ و بر پیشانی خود یک جعبه کوچک چرمی می نهد که به یک تسمه چرمی متصلند که به بازو بسته می شود و این مجموعه را"تفیلیم" گویند. در هر یک از این دو جعبه، یک نوار باریک از پوست حیوان نهاده اند که بر آن "شما" نوشته شده است. نماز را ایستاده، رو به سوی معبد بیت المقدس می خوانند. برای آنکه ذهن و تن همنوا باشند، هنگام نماز و همچنین هنگام خواندن تورات بالا تنه را به جلو خم و راست می کنند. سر برهنه به یک کنیسه نباید درآمد. چه بسا هم توصیه می شود که تمامی روز یک شبکلاه که به آن کیپه گویند، به نشانه ترس از آسمان بر سر نگه دارند.( مالرب،1379)
تفیلا به دو بخش کلی تفیلای عادی و تفیلای ویژه تقسیم می گردد. در کتاب آشنایی با دین یهود توضیح این دو تفیلا به این صورت آمده است:
تفیلای عادی در ایام هفته( شنبه شب الی بعد از ظهر جمعه) هر روز سه نوبت خوانده می شود که به ترتیب عبارتند از:1-شحریت(صبح).2-مینحا(بعد از ظهر). 3-عرویت(شامگاه). در کلیه نمازهای فوق، یک بخش اصلی به نام "لَحَش"(به معنای آهسته) یا "شِمَونِه عِسرِه"(به معنای هجده دعا) مشترک و یکسان است، اما مقدمات و موخرات این سه تفیلا، با هم متفاوت هستند. "شِمَونِهعِسرِه" با مدح و ستایش خداوند و ذکر اعتبار معنوی اجداد اولیه یهود(حضرت ابراهیم، اسحاق و یعقوب) آغاز می گردد. سپس دعاهایی در طلب عقل و دانش، پذیرش توبه، عفو، برکت، عدالت، حمایت الهی از صادقان، ظهور منجی جهان، و توجه به دعاهای مومنین خوانده می شود. با دعاهایی در مدح خداوند و تقاضای صلح و سلامتی، این بخش اصلی تفیلا پایان می یابد.(ایزد پناه،1382)

نماز در زرتشت
در آیین مزدایی هر چیز و پدیده نیک و سودرسانی، ایزد یعنی قابل ستایش و احترام می باشد. به همین جهت اوقات شبانه روز، ماه و سال نیز ایزدان سرپرستی داشته اند. اوقات یک شبانه روز به پنج بخش یا هنگام تقسیم می شود که در هر هنگام یا بخشی نمازی خوانده می شود. در خرده اوستا این پنج نماز که ویژه پنج گاه شبانه روز است. در دین زرتشت هر نماز با این زمزمه آغاز می شود: باور دارم به دین مزدا پرستی که آورده زرتشت است. پیرو آموزشهای اهورایی هستم که از دیو (دروغ) و دوگانه پرستی به دور است. من یکتاپرست زرتشتی ام و تنها اهورا مزدا را در خور ستایش می بینم.
نماز گاه هاون: از برآمدن خورشید تا نیمروزمن می ستایم و ارج می گذارم و خشنود می کنم فرشته پاسبان بامداد پاک و سازنده را (هاون)من می ستایم و ارج می گذارم و خشنود می کنم آن سرور دهکده (ویس) را که پاک و دادگستر و سازنده است.من همآره و در همه حال اهورا مزدا، پروردگار یکتا را می ستایم.
نماز گاه رپتون: از نیمروز تا پسین
من می ستایم و ارج می گذارم و خشنود می کنم فرشته پاسبان نیمروز را (رپتون)من می ستایم و ارج می گذارم و خشنود می کنم آن سرور شهر (زنتو) را که پاک و دادگستر و سازنده است.من همآره و در همه حال اهورا مزدا، پروردگار یکتا را می ستایم.
نماز گاه ازیرن: پسین تا فرورفتن خورشید
من می ستایم و ارج می گذارم و خشنود می کنم فرشته پاسبان پسین پاک را (ازیرن)من می ستایم و ارج می گذارم و خشنود می کنم آن سرور کشور (دخیو) را که پاک و دادگستر و سازنده است.من همآره و در همه حال اهورا مزدا، پروردگار یکتا را می ستایم.
نماز گاه سروثرم: فرورفتن خورشید تا نیمه شب
من می ستایم و ارج می گذارم و خشنود می کنم فرشته پاسبان شب (ایوی سروثرم) پاک را.من می ستایم و ارج می گذارم و خشنود می کنم همه ی رهروان راه اشویی زرتشت را و سرور اشوان را.من همآره و در همه حال اهورا مزدا، پروردگار یکتا را می ستایم.
نماز گاه اشهن: از نیمه شب تا برآمدن آفتاب
من می ستایم و ارج می گذارم و خشنود می کنم فرشته پاسبان پگاه (اوشهی ناای) پاک را.من می ستایم و ارج می گذارم و خشنود می کنم آن سرور خانه (نمانا) که پاک و دادگستر و سازنده است.من همآره و در همه حال اهورا مزدا، پروردگار یکتا را می ستایم. (به نقل از رضی، 1382)

در نمازهای که در زرتشت برای نیایش اهورمزدا بجا آوره می شود بیشتر خواهان پاداش جهت زندگی پاک است. در یسنا آمده است: مرد نیک گرامی به یاری مردان و زنان پاک دین همه پاک منشان فراخواهد رسید و پاداشی مطلوب را که از سوی اهورامزدا مقرر است خواهد بخشید.(یسنا، هات 54)
در نمازی که برای دفع بیماری و بازگشت صحت و سلامت و تندرستی می خوانند: کسی که تو را بستاید از برای او شکوه و فر، تندرستی و نیرو، پیروزمندی و آسایش و آرامش و مال و ثروت و فرزندان دلیر و زندگی بسیار شایسته و همه بهترین ها را خواستارم.(یسنا،هات68)
به وسیله فروغ این آذر، بیش از هر چیز به پیشگاه تو ای مزدا اهورا نزدیک و نزدیک تر می شویم، به توسطِ مَنِشی که هوشمند است و دوست می داریم کسی را که تو دوست می داری. ای فروغ مزدا اهورا، ای آذر، بهترین شادی ها را ارمغان ما کن و به وسیله بهترین نمازها که تقدیم می کنیم ما را دریاب ای آذر، تو وابسته مزدا اهورا می باشی(فروغ و جلوه خداوندی) تو جلوه خردِ مقدس و منشِ هوشمندِ او می باشی و به وسیله چنین نیایشی می کوشیم تا به تو نزدیک شویم: به وسیله اندیشه نیک و پویایی اَشایِ نیک، و گفتار و کردارِ نیک. ای اهورا مزدا، تو را نماز می گزاریم و با همه اندیشه ها و گفتارها و کردارهایِ نیک مان کوشاییم تا تو را دریابیم. ای اهورامزدا زیباترین فروغ و روشنی را میان روشنی ها که خورشید است و زیباترین پیکر، جلوه و روشنیِ تو می شناسیم.(یسنا،هات36)
این زمینی که ما را دربَر دارد می ستاییم. این زنان و همه زنان دیگر را ای اهورامزدا که گرویده به تو می باشند و پیرو راستی، می ستاییم. همه نیکی ها را: آیین نیک، آرزوی نیک، هوشمندی و آرامش و پاداش و نعمت و برکت و نام و دهش نیک را می ستاییم. آب هایِ ایستا و روان، رودها و چشمه ها و آب های فرو ریزنده را می ستاییم. با همه نام هایِ بشارت بخشی که اهورامزدا بر شما نهاده، شما را نماز می گزاریم و درود می گوییم. شما را ای آب ها، ای ابرهایِ باران زا که چونان مادرانید شیر دهنده این زمین را، و یاری بخشِ خواستارانید و بهترین آبادگرها و با بخشندگی و پاداش دهندگی می ستاییم.(یسنا،هات37)
ای اهورامزدا، ما در نماز گزاری شادمان و سبک ساریم. می خواهیم که آنچه را بایستی برگوییم. ما به نمازگزاری روی می کنیم و بِدان خود را پناه می بخشیم و آن را نگاهبان هستی و جانِ و تنِ خود می دانیم. اما هنگامی که به حال نماز می باشیم، چگونه باید تو را ستایش بگذاریم؟.(یسنا، هات58)