فیزیوتراپی (به انگلیسی: physiotherapy) شیوه ای از درمان که روشهای مختلف غیر دارویی و جراحی مانند: تجهیزات فیزیکی ،مانور های دستی ،تمرین درمانی و هیدرو تراپی و یا امکانات درمانهای طبیعی را برای پیشبرد معالجه به کار می گیرد، در این روشها از ورزش ، نور ، پرتوهای فرابنفش و فروسرخ ، گرما و جریان برق استفاده می شود . فیزیوتراپی حیطه ای از پزشکی است که هدف آن پیشگیری از بیماری ها، درمان، توان بخشی و بالا بردن سطح سلامت می باشد.
واژه فیزیوتراپی از "فیزیو= جسمانی و یا طبیعی " و "تراپی=درمان"، به معنای ترکیبی درمان جسم ساخته شده است. در بعضی از منابع لغت اصلی که کلمه فیزیوتراپی ازآن گرفته شده است کلمه physiological therapeutics می باشد.البته مداخلات درمانی در فیزیوتراپی بخش کوچکی از عملیات آن محسوب می گردد. درفیزیوتراپی هدف ارتقای عملکرد جسمانی بدن می باشد البته با توجه به تداخل و ارتباط زیاد سیستمهای بدن درمانهای فیزیوتراپی که توسط فیزیوتراپیست انجام میشود مستقیم یا غیر مستقیم باعث بهبود عملکرد سیستم فیزیولوژیک نیز می شود مثلاً فیزیوتراپی دستگاه تنفسی موجب بهبود درصد گازهای خون(دی اکسید کربن و اکسیژن)و تغییر میزان اسیدیته خون شده که به نوبه خود میتواند باعث بهبود سطح هشیاری شود.
فیزیوتراپیست در این رشته به عنوان درمانگر شناخته می شود که به نوعی یک پراکتیشینر نیز می باشد .با توجه به این که فیزیوتراپی درمان فیزیولوژیک و جسمانی بیماریها است آناتومی و حرکت شناسی(kinesiology)و فیزیولوژی حرکت از اهمیت بیشتری برخوردار است.
درمان در فیزیوتراپی به طور کلی به سه گروه اصلی تقسیم می شود:
۱- تمرین درمانی: فیزیوتراپیست به وسیله تجویز؛انجام و آموزش ورزشهای درمانی خاص؛ماساژ؛ورزش در آب (Hydrotherapy)؛ اقدام به درمان بیمار یا افزایش سطح سلامت می کند.
۲- الکترو تراپی:درمان به وسیله دستگاههای ویژه انجام می شود این دستگاهها معمولاً امواج خاصی را (امواج مایکرو ویو؛ امواج کوتاه رایویی؛امواج مافوق صوت؛امواج الکتریکی) که همگی توسط دستگاه به شکل خاصی تولیدشده و تغییر می یابند(مدوله می شوند).
3- مهارتهای درمان با دست(Manual Therapy)
مهمترین حیطه های فعالیت فیزیوتراپی در پزشکی شامل درمان موارد زیر است: ۱-بیماریهای دستگاه حرکتی (ارتوپدی). ۲-بیماریهای دستگاه قلبی و تنفسی. ۳-بیماریهای دستگاه اعصاب محیطی و مرکزی. ۴-بیماریهای پوستی و سوختگیها. ۵-درد و کنترل درد. ۶-بیماریهای شغلی.
حیطه عملکرد فیزیوتراپیست
* فیزیوتراپیست با بررسی بیماریها و تشخیص فیزیوتراپی آنها ، بررسی عملکرد ریه و ظرفیت هوایی آنها ، ارزیابی حرکت مفاصل (ROM) ، ارزیابی عضلات ف ارزیابی و کنترل درد ، ارزیابی مشکلات ارتوپدیک
فرآیند درمانی (مهارت های فیزیوتراپیست)
فرآیند درمانی در فیزیوتراپی شامل:
* ارزیابی و معاینه
* تشخیص
* غربالگری
* طرح درمان
* مشاوره
* آموزش
* دخالت درمانی
* ارزیابی دوباره
* پرونده نویسی
ویژگی های فیزیوتراپی
۱- دیدگاه بیمار نگر (Holistic)
۲- غیر تهاجمی
۳- دیدگاه سلامت نگر
کاربردهای فیزیوتراپی
اکنون برای تمامی گروه های بیماری ها همانند قلب، ریه، مثانه و… روش های فیزیوتراپی وجود دارد.
مهم ترین کاربرد فیزیوتراپی ارائه خدمات به بیماران بستری می باشد. همچنین در بخش های ویژه کارایی بسیاری را می توان برشمارد.
فیزیوتراپی در بیماری های قلبی و تنفسی
فیزیوتراپی در بیماران تنفسی شامل اصلاح الگوی تنفسی، تقویت عضلات سامانه تنفسی، تخلیه ترشحات داخل ریه و مجاری تنفسی، همچنین تحریک رفلکس سرفه و آموزش روش های تنفسی و تمرینات تنفسی می باشد.
برای درمان بیماران قلبی بستری شامل بهبودی وضعیت بیمار و نیز افزایش کارایی سامانه قلبی-عروقی می باشد.
فیزیوتراپی ریه : این درمان یکی از مقدماتی ترین روشهای درمانی فیزیوتراپی در تاریخ این رشته بوده است و پایه درمان فیزیوتراپی دربیماران بستری محسوب می گردد.این درمان مجموعه ای از روشهای درمانی مختلف است که در جهت بهبود تنفس و تخلیه ترشحات بکار می رود. بیمار توسط این درمان دارای اکسیژن رسانی بهتری خواهد بود .
تکنیک ها:
پوسچرال درناژ
مانورهای دستی مانند: chest percussion, chest vibration, turning
تمرینات تنفسی مانند : deep breathing exercises, andcoughing
موارد دیگر : suctioning, nebulizer treatments
فیزیوتراپی ریه در بیماران قلبی نیز انجام می شد ولکن با افزایش دانش درمان بیماریهای قلبی ، قلب به عنوان یک عضو عضلانی مد نظر فیزیوتراپی قرار گرفت و به دلیل نزدیکی و تاثیر ریه و قلب برروی یکدیگر فیزیوتراپی قلبی ریوی با تاثیر فراوان بوجود آمد.
فیزیوتراپی قلب و ریه : اکنون یکی از تخصص های فیزیوتراپیست ها می باشد در این روش طیف گسترده ای ازبیماریها تحت درمان فیزیوتراپی قرار می گیرند . بیماریهایی مانند:
cysticfibrosis.Disorders, including heart attacks, post coronary bypass surgery, chronic obstructive pulmonary disease,and pulmonary fibrosis
در این روش درمانی هدف های مقدماتی شامل : افزایش تحمل و عدم وابستگی بیمار به دیگران است.
شرح وظایف فیزیوتراپیست (Job Descriptions)
فیزیوتراپیست تحت نظارت مستقیم مسئول فیزیوتراپی انجام وظیفه می نماید.
تصدی سمت میتواند با لیسانس فیزیوتراپی(BSPT) و یا فوق لیسانس فیزیوتراپی(MSPT) یا دکترای فیزیوتراپی(PhD /DPT) باشد.
۱. نظارت بر فعالیت های درمانی دستیار فیزیوتراپی ،تکنسین فیزیوتراپی،کمک فیزیوتراپی
۲. تشکیل پرونده جهت بیماران فیزیوتراپی
۳. ثبت کلیه نکات مربوط به بیمار و مراحل درمان و کلیه وقایع در حین درمان
۴. جمع آوری وگزارش کلیه آمار درمانی بیماران به مسئول بخش
۵. آموزش و توصیه به بیماران یا همراهان آنها
۶. شرکت در بازآموزی ها بطور سالیانه و ارائه مدارک مربوطه
۷. رعایت اصول اخلاق حرفه ای
۸. بررسی و معاینه انفرادی و گروهی نقص های بالقوه یا بالفعل، محدودیتهای عملکردی، نا تواناییها
۹. تشخیص محدودیتهای حرکتی، ناتوانیها یا بیماری ها
۱۰. طراحی و برنامه ریزی برای درمان
۱۱. مشاوره و آموزش به بیمار
۱۲. اجرای مداخلات درمانی مانند:مانوال تراپی،الکتروتراپی،تمرین درمانی، هیدروتراپی
۱۳. ارزیابی پیشرفت بیمار
۱۴. ثبت مراحل درمان
۱۵. تهیه گزارش درمان در پایان آخرین جلسه درمانی جهت ارائه به پزشک ارجاع دهنده
۱۶. ارائه خدمات درمانی به بیماران اعم از سرپائی یا بستری مطابق دستورالعمل مسئول بخش
۱۷. انجام سایرامورمحوله از طرف مسئول بخش درحدود اخلاق حرفه ای
۱۸. حفظ اطلاعات و اسرار مربوط به کارکنان وبیماران
۱۹. عدم دخالت دراموردرمانی همکاران و درصورت نیازگزارش به مسئول بخش
شرح وظایف مسئول بخش فیزیوتراپی (Job Descriptions)
تصدی سمت میتواند با لیسانس فیزیوتراپی(BSPT) یا فوق لیسانس فیزیوتراپی (MSPT)و دکترای فیزیوتراپی(PhD /DPT) با داشتن سابقه و ضوابط لازم می باشد.
۱. قبول مسئولیت فنی بخش
۲. نظارت بر حفظ و اجرا استاندارد های داخل بخش فیزیوتراپی مانند استانداردهای:تجهیزات، کارکنان ،فضای فیزیکی،فرایند های درمانی،تسهیلات،سلامت و ایمنی
۳. نظارت برسلامت کلیه تجهیزات بخش
۴. برنامه ریزی آموزشی سالیانه و تهیه مواد و منابع علمی درجهت ارتقاء سطح علمی کارکنان بخش فیزیوتراپی
۵. ارتباط با بخش های کلینیکی و پاراکلینیکی دیگر در مرکز درمانی
۶. مراقبت ازاصول اخلاق حرفه ای در داخل بخش فیزیوتراپی
۷. نظارت بر اجرا فعالیت آموزشی در بخش فیزیوتراپی
۸. تشکیل تیم توانبخشی در صورت نیاز
۹. تهیه مواد و منابع علمی برای پرسنل فیزیوتراپی
۱۰. نظارت بر حفظ شئونات پزشکی و اجرای مقررات جاری کشورودستورالعمل ها و آیین نامه ها و مقررات وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی .
۱۱. تقسیم کار و تبیین شرح وظایف شرح وظایف و اختیارات کلیه کارکنان
۱۲. نظارت بر عملکرد کیفی کارکنان بطورمستمر
۱۳. پیگیری درجهت تعمیر تجهیزات و ترمیم هر گونه خرابی ساختمانی
۱۴. نظارت بر ورود نسخ و درخواست های فیزیوتراپی به بخش
۱۵. نظارت بر ورود کلیه مواد مصرفی و تجهیزات وانبارش آنها
۱۶. نظارت بر کلیه امورمستند سازی مانند پرونده نویسی ، گزارش نویسی
۱۷. نظارت برحفظ بهداشت بخش فیزیوتراپی
۱۸. بررسی و نظارت بر میزان رضایت مندی مراجعین به بخش فیزیوتراپی و نگهداری نتایج بصورت کتبی
۱۹. پیشگیری وکنترل هر گونه بی نظمی وتنش
۲۰. برنامه ریزی برای حوادث غیر مترقبه و طرح تخلیه بخش در مواقع لزوم
۲۱. پیشگیری ونظارت بر هر گونه حادثه جانی
۲۲. تهیه گزارش از حوادث حین کار برای بیمار یا کارکنان
۲۳. حضوردرهنگام فعالیت های بخش فیزیوتراپی یا جانشین قانونی .
۲۴. گزارش بیماری های واگیر دار
۲۵. تشکیل شناسنامه بخش (کارکنان ـ تجهیزات ـ فضای فیزیکی )
۲۶. جمع آوری اطلاعات ورودی های به مراکزفیزیوتراپی
۲۷. تحلیل آمارعملکردمرکزفیزیوتراپی
۲۸. دریافت دستورالعمل مربوطه و اجرای آن.
۲۹. انجام امورمحوله از طرف ریاست بیمارستان حدوداصول اخلاقی
۳۰. انجام جلسات ماهانه و مستمرباکادر درمانی درجهت نزدیک کردن نظرات ورفع مشکلات موجود
محل کار فیزیوتراپیست
کلینیک های خصوصی، مراکز ورزشی، مراکز صنعتی، خانه ها، مدارس، بیمارستان ها، مراکز و کلینیک های سالمندی، پادگان های نظامی، و محل نگهداری ناتوانان جسمی.
جایگاه کاری فیزیوتراپیست
در همه کشورها به عنوان Practitioner(مجاز به مداخله ) شناخته می شود و دارای دوره های تخصصی MPT و پیشرفته (Advance) است.
تاریخچه فیزیوتراپی در آمریکا
درسال ۱۸۹۵ میلادی همزمان با شیوع فلج اطفال در انگلستان، گروهی پزشک آمریکایی از این کشور بازدید کردند.
این گروه با شیوه درمانی برخورد کردند که شامل ماساژ، تمرین درمانی، گرم کردن و… بود. این شیوه درمانی به فیزیوتراپی معروف بود. این پزشکان این شیوه درمانی را پس از بازگشت در سامانه های درمانی خود به کار گرفتند و سپس گروهی به نام جامعه پزشکان فیزیوتراپی آمریکا(Physiotherapy Physician society) را به وجود آوردند که اعضای آن به ۳۰۰۰۰ پزشک می رسید. این انجمن بعدها به انجمن فیزیوتراپی و رادیولوژی تغییر نام و سپس دوباره منفک شد.
در ۱۹۱۳ گروهی جراح نظامی در ایالت پنسیلوانیا دستیارانی به عنوان Practitioner به کار گرفتند و به این گروه آموزش های فیزیوتراپی را دادند و مدارک علمی به آنها واگذار شد.این گروهPractitioner در جنگ اول جهانی قوام بیشتری یافت و در سال ۱۹۲۱ میلادی انجمن فیزیوتراپی آمریکا(APTA) را راه اندازی نمودند.در سال ۱۹۲۶ میلادی مراکز معتبر آموزش فیزیوتراپی در آمریکا تعیین گشت. و در سال ۱۹۲۸ میلادی شورای فیزیوتراپی در انجمن پزشکی آمریکا(American Medical Association) راه اندازی شد.در سال ۱۹۳۵میلادی قوانین اخلاق حرفه ای(Code of Ethics) برای این گروه Practitioner تعیین شد.در سال های جنگ دوم جهانی فیزیوتراپی در آمریکا قدرت بیشتری یافت.
در سال ۱۹۴۵میلادی شورای فیزیوتراپی درAMA وهمچنین جامعه پزشکان فیزیوتراپی بنابر دلایلی استفاده از کلمه فیزیکال تراپی(Physical Therapy)و عنوان فیزیکال تراپیست (Physical Therapist) را منحصر به دانش آموختگان رشته فیزیوتراپی کرد و پزشکانی که در این رشته فعالیت می کردند با استفاده از عنوان Physical Medicine and Rehabilitation از حیطه فیزیوتراپی کنار رفتند.
نکته قابل توجه حمایت این گروه متخصص از این نسل جدید Practitioner ها تحت عنوان فیزیکال تراپیست یا فیزیو تراپیست ها بود.
درسال ۱۹۵۱میلادی مجمع جهانی فیزیوتراپی(World Confederation for Physical Therapy) راه اندازی شد.
در سال های ۱۹۶۷ میلادی با توجه به وسعت عملیات در فیزیوتراپی برای این گروه دستیار (Assistant)و کمک(Aid) بکارگیری شد.
درسال۱۹۷۸میلادی اجازه دسترسی مستقیم به فیزیوتراپیست ها داده شد.
در سال ۱۹۸۰میلادی تحصیلات تکمیلی مانند MSc وPhD برای فیزیوتراپیست ها مقدور شد.
از سال۱۹۹۰میلادی تخصص ها(MPT) و فوق تخصص ها(Advance) در فیزیوتراپی راه اندازی شد.
و درسال ۲۰۰۱میلادی کلیه فیزیوتراپیست ها با گذراندن دوره هایی اجبار به گذاردن.Dr در اول نام خود شدند.
این دوره ها با اعتراض فیزیوتراپیست های آمریکا کوتاه و تبدیل به آموزش از راه دور شد.
فیزیوتراپیست های آمریکایی تا سال ۲۰۲۰میلادی باید تغییراتی عمده در نوع عملیات و آموزش خود بدهند.
تاریخچه فیزیوتراپی در ایران
* ۱۳۴۴- تاسیس آموزشکده فیزیوتراپی در ایران و تاسیس انجمن فیزیوتراپی با همکاری نماینده WHO، خانم جانسون به ریاست دکترابراهیم چهرازی
* ۱۳۴۷- انتصاب دکتر نواب، پزشک متخصص طب فیزیکی از فرانسه به ریاست آموزشکده فیزیوتراپی و تبدیل آن به موسسه
* ۱۳۵۱- تدوین آیین نامه مراکز فیزیوتراپی بصورتی که مجوز تاسیس مراکز فیزیوتراپی از فیزیوتراپیست ها سلب شد و تاسیس مراکز فیزیوتراپی به متخصصین رشته پزشکی واگذار شد
* ۱۳۵۲- تاسیس دانشکده توان بخشی و رفاه
* ۱۳۵۶- تاسیس دانشکده توان بخشی شیراز
* ۱۳۵۷- بدست گرفتن مدیریت دانشکده توانبخشی تهران توسط فیزیوتراپیست ها
* ۱۳۵۹- عضویت ایران در WCPT
* ۱۳۶۷- راه اندازی دوره های کارشناسی ارشد فیزیوتراپی
* ۱۳۷۵- راه اندازی دوره های PhD فیزیوتراپی
* ۱۳۷۸- اجازه تاسیس مراکز فیزیوتراپی به فیزیوتراپیست ها
* ۱۳۸۱- اخذ شماره نظام پزشکی فیزیوتراپی از سازمان نظام پزشکی
* ۱۳۸۴- لغو واگذاری مجوز تاسیس مراکز فیزیوتراپی به متخصصان پزشکی (به غیر از متخصصین طب فیزیکی)
* ۱۳۸۵- ادعای جایگاه فیزیوتراپیست به عنوان practitioner در ایران توسط فیزیوتراپیست حمید رضا اشراقی [۳]از اعضاء هیئت مدیره وقت انجمن فیزیوتراپی ایران در آذر ماه
* ۱۳۸۶- ارسال نامه به وزیر بهداشت و درمان و آموزش پزشکی وقت در خصوص درخواست شناسایی فیزیوتراپیست ها به عنوان practitioner و در خواست اجرای دکترای حرفه ای فیزیو تراپی در ایران توسط فیزیوتراپیست حمید رضا اشراقی از اعضاء هیئت مدیره وقت انجمن فیزیوتراپی ایران
* ۱۳۸۷ تهیه و تدوین پروپوزال دکترای حرفه ای فیزیوتراپی توسط انجمن فیزیوتراپی ایران وارسال به دپارتمانهای فیزیوتراپی
* ۱۳۸۸ دکترای حرفه ای فیزیوتراپی در اردیبهشت ماه به تصویب وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی رسید.در همین تاریخ واحد های آموزشی نیز مشخص گردید.
پیشگامان فیزیوتراپی در ایران
سیدمحسن هاشمی ریاست قبلی انجمن فیزیوتراپی ایران www.iran-pta.com و متعلق به اولین گروه دانش آموختگان فیزیوتراپی خارج از کشور(انگلستان) می باشند که بعد از اخذ دوره مدرسی در دانمارک در دانشکده علوم توانبخشی تهران تدریس کردند.ایشان ریاست دانشکده علوم توانبخشی تهران را نیز در تصدی داشتند.
وی در سال ۱۳۵۳هجری خورشیدی مسئول کلینیک فیزیوتراپی بازی های آسیایی و در سال ۱۳۵۵ فیزیوتراپیست تیم ملی فوتبال ایران بودند.
ایشان تا اردیبهشت سال 1387 ریاست انجمن فیزیوتراپی را به عهده داشتند.
9